Mahavastu-Avadana
Based on the ed. by Émile Senart, 3 vols.,
Paris 1882-1897.
Input by Emmanuel Fauré (formerly Université Marc
Bloch, Strasbourg),
under the supervision of Prof. Boris Oguibénine
Data
conversion in cooperation with Stefan Baums, Seattle
Corrected on the
basis of the GRETIL version by K. Wille (17.03.05).
(In vol. 1 the Sandhi has
been restored; the Avagraha has been retained in cases
where Senart did not
provide one.
From vol. 2 onward only the Avagraha supplied by Senart is
given.
Cf. also :
Emmanuel Faure, B. Oguibenine, M. Yamazaki, and
Y. Ousaka
Mahavastu-avādana, vol.I: word index and reverse word
index
Tokyo 2003 (Philologica Asiatica, Monograph Series 20)
The Chuo
Academic Research Institute (Tokyo, 2003 (July))
THIS GRETIL TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY!
COPYRIGHT
AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE.
Text converted to Unicode
(UTF-8).
(This file is to be used with a UTF-8 font and your browser's VIEW
configuration
set to UTF-8.)
| description: |
multibyte sequence: |
| long a |
ā |
| long A |
Ā |
| long i |
ī |
| long I |
Ī |
| long u |
ū |
| long U |
Ū |
| vocalic r |
ṛ |
| vocalic R |
Ṛ |
| long vocalic r |
ṝ |
| vocalic l |
ḷ |
| long vocalic l |
ḹ |
| velar n |
ṅ |
| velar N |
Ṅ |
| palatal n |
ñ |
| palatal N |
Ñ |
| retroflex t |
ṭ |
| retroflex T |
Ṭ |
| retroflex d |
ḍ |
| retroflex D |
Ḍ |
| retroflex n |
ṇ |
| retroflex N |
Ṇ |
| palatal s |
ś |
| palatal S |
Ś |
| retroflex s |
ṣ |
| retroflex S |
Ṣ |
| anusvara |
ṃ |
| visarga |
ḥ |
| long e |
ē |
| long o |
ō |
| l underbar |
ḻ |
| r underbar |
ṟ |
| n underbar |
ṉ |
| k underbar |
ḵ |
| t underbar |
ṯ |
Unless indicated
otherwise, accents have been dropped in order
to facilitate word
search.
For a comprehensive list of GRETIL encodings and formats
see:
www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf
and
www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf
_______________________________PART
1_______________________________
[_Mvu_1.1_] oṃ namaḥ
śrīmahābuddhāya atītānāgatapratyutpannebhyaḥ sarvabuddhebhyaḥ
//
___mahāvastuye ādi // catvāri imāni bodhisatvānāṃ bodhisatvacaryāṇi //
katamāni catvāri // prakṛticaryā praṇidhānacaryā anulomacaryā anivartanacaryā //
namo aparājitadhvajāya tathāgatāyārhate samyaksaṃbuddhāya / yasyāntike 'nenaiva
bhagavatā śākyamuninā prathamaṃ kuśalamūlāni avaropitāni rājñā cakravartibhūtena
adau prakṛticaryāyāṃ pravartamānena // namo 'tītāya śākyamunaye tathāgatāyārhate
samyaksaṃbuddhāya / yasyāntike 'nenaiva bhagavatā śākyamuninā prathamaṃ
kuśalamūlapraṇidhāṇaṃ kṛtaṃ vaṇikśreṣṭhibhūtenādau praṇidhānacaryāyāṃ
pravartamānenāho punar aham anāgate 'dhvani buddho bhaveyaṃ tathāgato 'rhaṃ
samyaksaṃbuddho yathāyaṃ bhagavāñ cchākyamunir mamāpi śākyamunir iti nāmadheyaṃ
vistareṇa yāvat* mamāpi kapilavastunagaraṃ bhaved iti // namaḥ samitāvine
tathāgatāyārhate samyaksaṃbuddhāya yasyāntike 'nenaiva bhagavatā
śākyamuninānulomapraṇidhānaṃ kṛtaṃ rājñā cakravartibhūtena anulomacaryāyāṃ
pratiṣṭhitena [katamā nivartanacaryā] // namo dīpaṃkarāya tathāgatāyārhate
samyaksaṃbuddhāya / yenāyaṃ bhagavān prathamata evaṃ vyākṛtaḥ / bhaviṣyasi tvaṃ
māṇavakānāgate 'dhvani aparimitāsaṃkhyeyāprameyehi kalpehi śākyamunir nāma
tathāgato 'rhaṃ saṃyaksaṃbuddha iti / vistareṇodīrayiṣyaṃ
dīpaṃkaravastuni
[_Mvu_1.2_] meghamāṇavavyākaranaṃ // ataḥ prabhṛty
anivartanacaryāyāṃ dīpaṃkarasya tathāgatasya tasyottareṇāparimāṇehi tathāgatehi
anuvyākṛto buddho bhaviṣyasīti // tataḥ paścāt sarvābhibhuvāpi
bhagavatānuvyākṛtaṃ // bhaviṣyasi tvaṃ abhiji bhikṣo 'nāgate 'dhvani
śatasahasrakalpe śākyamunir nāma tathāgato 'rhaṃ samyaksaṃbuddha ity evamādi
vistareṇodīrayiṣyaṃ abhijibhikṣuvyākaranaṃ // namo vipaśyine tathāgatāyārhate
samyaksaṃbuddhāya // namo krakutsaṃdāya tathāgatāyārhate samyaksaṃbuddhāya //
namaḥ kāśyapāya tathāgatāyārhate samyaksaṃbuddhāya / yena bhagavatā ayam eva
bhagavāṃ cchākyamunir anuvyākṛto yuvarājye ca abhiṣikto / bhaviṣyasi tvaṃ
jyotiṣpālānāgate 'dhvani mamānantaram eva śākyamunir nāma tathāgato 'rhaṃ
samyaksaṃbuddha iti vistareṇodīrayiṣyaṃ jyotiṣpālasya bhikṣor vyākaraṇaṃ
//
___evaṃ namo 'tītānāgatapratyutpannebhyaḥ saṃbuddhebhyaḥ //
_____
nidānanamaskarāṇi samāptāni //
āryamahāsāṃghikānāṃ lokottaravādināṃ
madhyadeśikānāṃ pāṭhena vinayapiṭakasya mahāvastuye ādi //
___caturvidhā
upasaṃpadā svāma-upasaṃpadā ehibhikṣukāya upasaṃpadā daśavargena gaṇena
upasaṃpadā paṃcavargena gaṇena upasaṃpadā cat // tatra svāmupasaṃpadā nāma
upasaṃpannā
[_Mvu_1.3_] bhagavanto 'bhyāse bodhīya mūle // daśa kuśalā
karmapathā ye hi samādāya vartanti te bodhāya samāsannatarā bhavanti // tatrāpi
ca so prativiśiṣṭo // tenaivaṃ buddhavaineyatāyai va sukṛtiṣv etāsu caritena
dīpaṃkaram upāgamiya paṭipāṭiyā prāṇakoṭīṣu dṛṣṭvā darśanīyaṃ samantaprāsādikaṃ
prasādanīyaṃ śrāvakasaṃghaparivṛtaṃ tasya spṛhācittam utpādye / sādhu syād yady
ahaṃ lokam eva abhibhūya loke lokārthacaro lokasyāsya hitāya jāyeyaṃ // jñātvā
samudāgamaṃ saṃbodhau niyataṃ ca tasya praṇidhānaṃ ātmasamatāye samāsataḥ
svayaṃbhūsamatāye vyākārṣīt* // buddho bhaviṣyasi tvam anāgate 'dhvany aparimāṇe
śākyakule śākyasuto devamanuṣyāṇām arthāya // so vyākṛto bhagavatā
puruṣottamatāye puruṣasiṃhena agrapuruṣaḥ supuruṣaḥ puruṣottamacārikām acari //
so bodhisatvacaryāṃ satvānāṃ hitasukhaṃ gaveṣanto saṃsarati bodhisatvo lokārthaṃ
ātmano 'rthaṃ ca / so 'yaṃ kiñcid evaṃ dānaṃ śīlaṃ samayaṃ copavāsaṃ sevati
amātsaryavanto lokasya hitaṃ gaveṣanto / dānaṃ ca priyavādyaṃ ca tathārthacaryā
samānasukhaduḥkhatā saṃgrahavastuhi jino caturhi parikalpaye satvāṃ // na tasya
abhūṣi kiñcid aparityaktaṃ yaṃ asti sannihitaṃ / dṛṣṭvāna ca yācanakaṃ bhūyo
'sya mano prasāditvā cakṣūṇi ca mānsāni ca putradāraṃ dhanaṃ ca dhānyaṃ ca ātmā
ca jīvitaṃ ca bhūyobhūyo parityaktā // etena upāyena bahūni
jātīnayutaśatasahasrāṇi
[_Mvu_1.4_] saṃsarati bodhisatvo satvānām arthaṃ
cintayanto yathātathaṃ kālajño samayajño pudgalaparāparajñatākuśalo samayam
abhikāṃkṣamāṇo tuṣitakāyaṃ upāgamesi / tuṣitabhavane bhavanudo bhavo anityo ti
bhāvayanto sugato carimaṃ bhavam upāgami // bhagavān bhavavipramokṣāye
ekatilakolabhakṣo paramakṛśo duṣkarantapo acari / paramaśarīrapīḍo jānanto na
eṣa mārgo ti vipramokṣāya nadīkālasamaye nadīye nairaṃjanāye snāyitvā agrapure
gayasāhvaye niṣīde siṃho vā asaṃtrasto / purime yāme anaghaṃ divyaṃ cakṣur
yoniśo viśodhetvā satvānām āgatigatiṃ vividhāṃ bhagavāṃ abhijñāsi // yāme
madhyamasmiṃ pūrvanivāsaṃ anusmarasi itareṣāṃ ātmano ca pūrvaṃ ca nivāsavāraṃ
bahuprakāraṃ abhijñāsi // yāme ca paścimasmiṃ yaṃ jñeyaṃ puruṣadamyasārathinā
sarvantam ekakṣaṇe svayambhūsamatāṃ samanubudhye iti
//
_____śrīmahāvastunidānagāthā samāptā //
bhagavān
samyaksaṃbuddho yad arthaṃ samudāgato tad arthaṃ abhisaṃbhāvayitvā srāvastīyaṃ
viharati jetavane anāthapiṇḍadasyārāme śāstā devānāṃ ca manuṣyāṇāṃ ca vistareṇa
nidānaṃ kṛtyaṃ //
___atha āyuṣmān mahāmaudgalyāyano 'bhīkṣṇaṃ nirayacārikāṃ
gacchati // tatra satvāṃ
[_Mvu_1.5_] paśyati aṣṭasu mahānarakeṣu
pratyekaṣoḍaśotsadeṣu anekavidhāni nairayikāni duḥkhasahasrāṇi samanubhonto //
ahaṃ ca āyuṣmān kolitasthaviro caranto narakacārikāṃ ādrākṣīt satvā narakeṣu
anubhavantā bahū duḥkhā saṃjīve niraye ūrdhvapādā adhośirā vāsīhi ca paraśūhi ca
kṣīyantā / apare pi parasparaṃ praduṣṭamanasaṃkalpā āyasehi nakhehi pāṭenti
tīkṣṇāni ca asipatrāṇi hasteṣu prādurbhavanti yehi parasparaṃ gātrāṇi cchindanti
na ca kālaṃ karonti yāvat sānaṃ pāpakā karmā na parikṣīṇā // kālasūtre
mahānarake adrākṣīt satvāṃ kālasūtreṇa sūtritāṅgā nihatakṣīyantāṃ paraśūhi pi
vipaṭīyantāṃ karapatrehi vipāṭīyantān* // takṣitapaṭito ca sānaṃ kāyo puna
ruhyati asātā vedanā vedayanti na caivaṃ kālaṃ karonti karmopastabdhatvāt* //
saṃghāte pi mahānarake adrākṣīt satvasahasrāṇi parvatehi pīḍiyantā
ādīptasaṃprajvalitasajyotibhūtehi śoṇitanadyo ca prasavanti bhūyo ca tāni
parvatāni te ca saṃkramanti na caivaṃ tāvat kālaṃ karonti karmopastabdhatvāt* //
ādrākṣīd ekāntaraurave satvasahasriyo tāmramayaghaneṣu
ādīptasaṃprajvalitasajyotibhūteṣu dhūmasamākuleṣu prakṣiptā duḥkhasahasrāṇi
anubhontā // mahāraurave ādīptasaṃprajvalite
[_Mvu_1.6_] sajyotibhūte
agnismiṃ saṃprakṣiptānāṃ mahārāvaṃ ravantānāṃ ca śabdo cakravāḍamahācakravāḍehi
parvatehi pratihanyate yehi caturhi mahādvīpehi
jambudvīpapūrvavideha-aparagodānīya-uttarakuruṣu manuṣyāṇāṃ śrotābhāsam
āgacchati // adrākṣīt tapane anekā satvasahasriyo ekāntakaduḥkhavedanā
vedayantāṃ pārṣṇi upādāya yāvad adhikṛkāṭikā ayokuṭṭanehi kuṭṭīyantā aparāṇi ca
duḥkhasahasrāṇi samanubhavantā na caivaṃ tāva kālaṃ karonti karmopastabdhatvāt*
// tasmiṃ mahānarake ādiptasaṃprajvalite sajyotibhūte anekāyo satvasahasriyo
upapannā duḥkhā vedanāṃ vedentā // tasmiṃ mahānarake samantāyojanaśatike pūrvāya
bhittīya arcisahasrāṇi utpattitvā paścimāye bhittīye pratyahanyanti / paścimāye
bhittīye arcisahasrāṇi utpattitvā pūrvāye bhittīye pratyahanyanti / dakṣiṇāye
utpattitvā uttarāye pratyahanyanti / uttarāye utpattitvā dakṣiṇāyaṃ
pratyahanyanti / bhūmīye utpattitvā tale pratyahanyanti / talāto utpattitvā
bhūmau pratyahanyanti / tāyo satvasahasriyo samantato paripatanti na caivaṃ
tāvat kālaṃ karonti karmopastabdhatvāt* / pratāpasmiṃ mahānarake parvatā
prajvalitā ādīptā sajyotibhūtā / nairayikehi satvehi śūlopetehi tāni parvatāni
paricāritāni // edṛśāni duḥkhāni samanubhavanti na caivaṃ tāva kālaṃ karonti
karmopastabdhatvāt* // ato mahānarake muktāḥ kukkulante 'vagāhanti / te ca tatra
kukkule dahyamānāyo janā
[_Mvu_1.7_] pradhāvanti na caivaṃ kālaṃ karonti
karmopastabdhatvāt* // kukkulāto muktāḥ kuṇapaṃ avagāhanti / tatra kṛṣṇehi
prāṇakehi ayomukhehi khajjanti na caivaṃ kālaṃ karonti karmopastabdhatvāt* //
kuṇapāto muktā narakotsadā drumāṇi ramaṇīyāni ca vanaprāntāni paśyanti tena
sukhārthino tāni vanaprāntāni dhāvanti / tatrāpi sānaṃ kulalā ca gṛdhrā ca
kākolūkā ca ayomukhā ārdravṛkṣe vā varjayitvā mānsāni khādanti yaṃ teṣām asthīni
avaśeṣāṇi bhūyo pi mānsacchavi mānsaśoṇitam upajāyati na caivaṃ kālaṃ kurvanti
karmopastabdhatvāt* // te teṣāṃ pakṣiṇāṃ bhītā alene lenasaṃjñino asipatravanaṃ
narakakumbhaṃ ca praviśanti // tatrāpi saṃpraviṣṭānāṃ vātāni upavāyanti yais
tāni asipatrāni patanti tīkṣṇāni / teṣāṃ satvānāṃ gātraṇi pratyāhanyanti naivaṃ
sānaṃ kaścit kāye pradeśo yo akṣato bhavati antamasato bālāgrakoṭiniṣkramamātro
pi na caivaṃ kālaṃ karonti karmopastabdhatvāt* // te kṣatā ca śayānā
rudhiramrakṣitaśarīrā vaitaraṇīṃ nadīṃ avagāhanti satvā kaṭhināṃ kṣāranadīṃ yāva
sānaṃ ślakṣṇitāni aṃgāni pratividhyanti na caivaṃ kālaṃ karonti
karmopastabdhatvāt* // tato 'pi sānaṃ narakapālā āyasehi aṅkuśehi uddharetvā
nadītīre ādīptāye bhūmiye saṃprajvalitasatejobhūtāye
[_Mvu_1.8_]
āviddhānāṃ evam āha // ahaha bho puruṣāḥ kim icchatha // te evam āhansuḥ //
paribubhukṣitā sma saṃpipāsitā sma // tato sānaṃ narakapālāḥ ayoviṣkaṃbhanebhi
mukhaṃ viṣkaṃbhayitvā ādīptasaṃprajvalitasatejobhūtehi ayoṣaṇḍaṃ dhamenti mukhaṃ
svakaṃ vivarayitvā ādīptāni saṃprajvalitāni satejobhūtāni ayoguḍāni mukhe
saṃprakṣipanti // taṃ bhuṃjantāṃ bhavanto // tāmralohaṃ ca sānaṃ vilīnakaṃ
pāyayanti // pibantāṃ bhavanto // yo sānaṃ dhamamāna eva oṣṭhaṃ dahati oṣṭhaṃ
dahitvā jihvāṃ dahati jihvāṃ dahitvā tālukaṃ dahati tālukaṃ dahitvā kaṇṭhaṃ
dahati kaṇṭhaṃ dahitvā antraṃ dahati antraṃ dahitvā antraguṇam ādāya adhobhāgena
gacchati na caivaṃ tāvat kālaṃ karonti karmopastabdhatvā //
___evaṃ sthaviro
mahāmaudgalyāyano aṣṭasu mahānarakeṣu satvā duḥkhasahasrāṇy anubhavantā dṛṣṭvān'
aho kṛcchraṃ ti jetavanam āgatvā caturṇāṃ pariṣadāṃ vistareṇārocayati // evaṃ
satvā aṣṭasu mahānarakeṣu ṣoḍaśotsadeṣu vividhāni duḥkhasahasrāṇi
pratyanubhavanti / tasmāj jñātavyaṃ prāptavyaṃ boddhavyaṃ abhisaṃboddhavyaṃ
kartavyaṃ kuśalaṃ kartavyaṃ brahmacaryaṃ na ca vā loke kiñcit pāpaṃ karma
karaṇīyaṃ ti vademi // evaṃ sthavirasya mahāmaudgalyāyanasya śrutvā bahūni
prāṇisahasrāṇi devamanuṣyāṇāṃ adbhutaṃ prāpnuvanti //
[_Mvu_1.9_]___evaṃ
samāsato narakavarṇaḥ // vistarato 'py upavarṇayiṣyāmi //
imaṃ lokaṃ
pāralokaṃ satvānām āgatiṃgatiṃ /
cyuti-upapattisaṃsāraṃ saṃbuddho svayam
addasā //
āvajjanto saphalatāṃ karmaṇāṃ prāṇasaṃśritāṃ /
yathāsthānaṃ
vipākaṃ ca svayam avabudhye muniḥ /
so abhijñāya ākhyāsi narakān aṣṭa
gautamaḥ /
pratyakṣadharmā bhagavāṃ sarvadharmeṣu cakṣumāṃ //
saṃjīvaṃ
kālasūtraṃ ca saṃghātaṃ dvau ca rauravau /
athāparā mahāvīcī tapano ca
pratāpano //
ity ete aṣṭau nirayā ākhyātā duratikramā /
ākīrṇā
raudrakarmebhiḥ pratyekaṣoḍaśotsadā //
catuḥkalā caturdvārā vibhaktā bhāgaśo
mitā /
udgatā yojanaśataṃ samantāt śatayojanaṃ //
ayaḥprākāraparikṣiptā
ayasā pratikubjitāḥ /
teṣām ayomayī bhūmiḥ prajvalitā tejasāyutā
//
sadāyasaphālāsphārā āvasathā durāsadā /
romaharṣaṇarūpā ca bhīṣmā
pratibhayā duḥkhā //
[_Mvu_1.10_] mahadbhayaṃkarā sarve arciśatasamākulā
/
ekaiko yojanaśataṃ ādāye saṃprabhāsati //
yatra satvā bahū raudrā
mahākilviṣakārakā /
ciraṃ kālaṃ patappanti api ca varṣaśatāni api
//
ayomayehi daṇḍehi sthūlanarakapālakāḥ /
hananti pratyamitrāṇi ye bhonti
kṛtakilviṣā //
teṣām ahaṃ kīrtayiṣyāmi girā yam anupūrvaśaḥ /
śrotum ādāya
satkṛtya śṛṇotha mama bhāṣataḥ //
saṃjīve satvā niraye ūrdhapādā adhośirāḥ
/
pralaṃbayitvā takṣyanti vāsīhi paraśūhi ca //
tato nakhehi tīkṣṇehi
āyasehi svayaṃbhuhi /
anyamanyaṃ vivādenti kruddhā krodhavaśānugāḥ
//
asino cāparā teṣāṃ tīkṣṇā hasteṣu jāyitha /
yehi cchindanti anyonyaṃ
praduṣṭamanasā narāḥ //–Senart: praduṣtamanasārakā
teṣāṃ sīdanti gātrāṇi
śītalavāta ūhatā /
sarvāṅgajvalanas teṣāṃ pūrvakarmavipākataḥ //
evaṃ
śāstā yathābhūtam abhijñāya tathāgato /
saṃjīvam iti ākhyāsi āvāsaṃ
pāpakarmaṇāṃ //
[_Mvu_1.11_] saṃjīvāto ca nirmuktā kukkulam avagāhiṣu
/
hanyamānā samāgamya dīrghamāyatavistaraṃ //
te khu tatra pradhāvanti
yojanāni anekaśo /
dahyamānā kukkulena vedentā bahuduḥkhakaṃ //
kukkulāto
ca nirmuktāḥ kuṇapam avagāhitha /
dīrghapadātivistīrṇaṃ te vidhvaṃsitapauruṣā
//
tam enaṃ kṛṣṇaprāṇakā agnitīkṣṇamukhā kharā /
chaviṃ bhittvāna khādanti
mānsaśoṇitabhojanāḥ //
kuṇapāto ca uttīrṇā drumā paśyanti śobhanā
/
haritān patrasaṃchannās tān āyānti sukhārthinaḥ
tam enaṃ kulalā gṛdhrā
kākolā ca ayomukhā /
ārdravṛkṣe ca varjitvā khādanti rudhirakṣatāṃ //
yadā
ca khāditā bhonti asthīni avaśeṣitā /
punaḥ teṣāṃ chavimānsaṃ rudhiraṃ
copajāyate //
te bhītā utpatitvāna alenā lenasaṃjñino /
asipatravanaṃ
ghoraṃ hanyamānā upāgami //
[_Mvu_1.12_] tato kṣatā ca ārtā ca
bahurudhiramrakṣitā /
asipatravanā muktāḥ yānti vaitaraṇīṃ nadīṃ //
tena
tām avagāhanti taptāṃ kṣārodakāṃ nadīṃ /
teṣāṃ ca aṅgamaṅgāni kṣatāni
pratividhyata //
tato 'ṅkuśehi viddhitvā āyasaiḥ yamapauruṣāḥ /
utkṣipitvā
nadītīre bhuṃjāventi ayoguḍāṃ //
tāmralohaṃ ca śulvaṃ ca āpāyenti vilīnakaṃ
/
tam eṣām antram ādāya adhobhāgena gacchati //
etāni pāpakarmāntā narakāṃ
pratipadyitha /
akṛtvāna kuśalaṃ karma vāmamārgānusāriṇaḥ //
ye ca pāpāni
karmāṇi parivarjanti yoniśaḥ /
ekāntakuśalācārā na te gacchanti durgatiṃ
//
tasmā dvirūpaparyāyā karmā kalyāṇapāpakā /
pāpāni parivarjitvā kalyāṇaṃ
ācare śubhaṃ //
kālasūtrasmiṃ narake ārdravṛkṣe va varjitāḥ /
sūtrayitvāna
teṣāṅgā vāsīhi paraśūhi ca //
tato ayomayā patrā dīrghakālasutāpitā
/
dahantā pīḍayantā ca gātreṣu pariveṣṭitā //
[_Mvu_1.13_] dahitvā
pīḍayitvā ca ayopatrā vighaṭṭitā /
āvṛṃhitaṃ chavimānsaṃ rudhiraṃ ca
prasāraye //
tato pārṣṇīhi pāṭetvā yāva adhikṛkāṭikāṃ /
kālasūtrasmiṃ
narake bahū api saṃghaṭṭati //
bhairave andhakārasmiṃ vārtā yatra na dṛśyati
/
dhūmasaṃghātasmiṃ tasmiṃ narake osaranti ca //
te ca tatra pradhāvanti
yojanāni anekaśaḥ /
anyamanyaṃ ākramantā badhreṣu paramantraśaḥ //
evaṃ
śāstā yathābhūtaṃ abhijñāya tathāgataḥ /
kalasūtraṃ idaṃ vakṣe āvāsaṃ
pāpakarmiṇāṃ //
saṃghātasmiṃ ca narake mahatā parvatā adho /
teṣām
antarikaṃ satvā mṛgavaśo praveśitā //
te pi śailā samāgamya satvānāṃ
karmapratyayā /
pīḍayanti bahu prāṇāṃ agniskandhanibhāni 'va //
pīḍitānāṃ
ca gātrāṇāṃ bahuṃ sravati śoṇitaṃ /
śarīrasaṃbhrame cāpi pūyanadyo
pravartitha //
[_Mvu_1.14_] āyasāsu ca droṇīṣu ayomuśalakoṭiṣu
/
subhanti pratyamitrāṇi api varṣaśataṃ bahuṃ //
evaṃ śāstā yathābhūtāṃ
abhijñāya tathāgataḥ /
saṃghātam idam ākhyāsi āvāsaṃ pāpakarmiṇāṃ
//
rauravasmiṃ ca narake oruddhā janatā bahu /
agnismiṃ prajvalitasmiṃ
śabdaṃ kurvanti bhairavaṃ //
yadā ca agnir nirvāti atha tūṣṇībhavanti te
/
punar agnismiṃ prajvalite nirnādanti mahatsvaraṃ //
dvitīyo pi ca
ākhyāto rauravo romaharṣaṇaḥ /
nirantakūlanarako gambhīro na samuttaro
//
tatra daṇḍaṃ gṛhītvāna sthūlanarakapālakā /
subhanti pratyamitrāṇi api
varṣaśataṃ bahuṃ //
evaṃ śāstā yathābhūtaṃ abhijñāya tathāgato /
rauravaṃ
iti ākhyāsi āvāsaṃ pāpakarmiṇāṃ //
tapanasmiṃ ca narake taptaloho samudyataḥ
/
niḥsvanante ca saṃtaptā agniskandhasamā duḥkhā //
tatra pāpasamācārā
oruddhā janatā bahu /
pacyanti pāpakarmāntā ye bhonti kṛtakilviṣāḥ
//
[_Mvu_1.15_] tāṃ pakvamātrā saṃkhinnā khādenti sunakhā bahu
/
pravṛddhakāyā balino mānsaśoṇitabhojanā //
yadā ca khāditā bhonti
asthīni avaśeṣitā /
atha teṣāṃ chavimānsaṃ rudhiraṃ ca upajāyati //
evaṃ
śāstā yathābhūtam abhijñāya tathāgataḥ /
tapanam idam ākhyāsi āvāsaṃ
pāpakarmaṇāṃ //
pratāpanasmiṃ narake tīkṣṇaśūlā ayomukhā /
mahato
agniskandhasya parvato bhayabhairavaḥ //
tatra pāpasamācārā āvṛtā janatā bahu
/
aṇvanti pāpakarmāntā machā kaṭhallagatā yathā //
evaṃ śāstā yathābhūtaṃ
abhijñāya tathāgataḥ /
pratāpanan ti ākhyāsi āvāsaṃ pāpakarmiṇāṃ //
tato
avīcī narako ekāntakaṭuko duḥkho /
mahanto taposaṃtapto arcisaṃghagaṇāvṛtaḥ
//
ayoguḍā hi agnismiṃ yatha-r-iva saṃtāpitā /
evaṃ avīcī narake heṣṭā
upari pārśvato //
jātavedosamā kāyāḥ teṣāṃ narakavāsināṃ
/
[_Mvu_1.16_] paśyanti karmadṛḍhatāṃ na tasmāt bhoti no gatiḥ //
te
ca tatra pradhāvanti dṛṣṭvā dvāram apāvṛtaṃ /
api niṣkramaṇaṃ yasmā asti
mokṣagaveṣiṇāṃ //
yeṣāṃ ca pāpakaṃ karma avipakvaṃ purā kṛtaṃ /
na te
labhanti nirgantuṃ nirayāt karmapratyayā //
evaṃ śāstā yathābhūtaṃ abhijñāya
tathāgataḥ /
avīcim iti ākhyāsi āvāsaṃ pāpakarmiṇāṃ //
saṃjīvaṃ nāma //
kasya karmasya vipākena tatra satvā upapadyanti / iha sapatnā ye vā bhonti
sāpatnakā vā vairiṇaḥ kṣetravairikā vā vastuvairikā vā vapravairikā vā
pratirājāno vā caurā vā saṃgrāmagatā anyamanyasmiṃ sāpatnāni cittāni
upasthāpayitvā kālaṃ kurvanti tasya karmasya vipākato tatra satvā upapadyanti //
evaṃ khalu punaḥ ādhipateyamātram etaṃ tatropapatteḥ / tatropapannā anyeṣāṃ pi
pāpakānām akuśalānāṃ karmāṇāṃ vipākaṃ pratyanubhavanti // kasya karmasya
vipākena takṣīyanti // yehi iha jīvanto prāṇakā tacchitā bhavanti vāsīhi
paraśūhi kuṭhārīhi tasya karmasya vipākena takṣīyanti // kasya karmasya vipākato
teṣāṃ śītako vāyu upavāyati //
[_Mvu_1.17_] yehi iha nivāpakabhojanāni
dattāni bhonti śṛgālamahiṣāṇa śūkarāṇa kukkuṭāna poṣitāni māṃsārthāya vadhiṣyāmi
tti tasya karmasya vipākato teṣāṃ . . . . . . . . . hasteṣu nakhā jāyanti daṇḍā
vā āyasā // yathā iha āyudhayānāni dattāni bhonti evaṃ yūyaṃ imehi āyudhehi
itthaṃnāmaṃ grāmaṃ vā nagaraṃ vā nigamaṃ vā hanadhvaṃ manuṣyāṃ vā
tiracchānagatāṃ vā tasya karmasya vipākato teṣāṃ hasteṣu daṇḍā vāyasā jāyanti
asino ca // kenaiṣa saṃjīvo // tatra teṣāṃ nairayikānāṃ evaṃ bhavati saṃjīvaṃ
kālasūtrabhūtikaṃ tenaiṣa saṃjīvanirayo //
___kālasūtraṃ nāma // so narako
yāva āyudhahastā yāva sajyotibhūto // tatra tāṃ nairayikā nirayapālā ārdravṛkṣe
vā varjetvā kālasūtravaśena takṣanti aṣṭāṃśe pi ṣaḍaṃśe pi caturaṃśe pi //
anyeṣāṃ dāni pārṣṇi upādāya yāvat kṛkāṭikāto yathā ikṣugaṇḍikā evaṃ chindantā
gacchanti anyeṣāṃ punaḥ kṛkāṭikād upādāya yāvat pārṣṇi yathā ikṣugaṇḍikā evaṃ
chindantā gacchanti // te tathābhūtā atimātraṃ duḥkhā vedanā vedenti na ca punaḥ
kālaṃ karonti yāvaṃ na tatpāpakaṃ karma kṣīṇaṃ bhavati //
[_Mvu_1.18_]
kasya karmasya vipākena tatra satvā upapadyanti // yehi iha baddhā bhavanti
hastinigaḍādibhiḥ karmakārāpitā vā bhavanti ettakānāṃ hastāni chindatha pādāni
chindatha ettakānāṃ nāsā ettakānāṃ snāyumānsaṃ utpāṭetha ettakānāṃ bāhu
ettakānāṃ pṛṣṭhimānsaṃ utpāṭetha paṃcavāraṃ vā daśavārakaṃ vā tasya karmasya
vipākena tatra satvā upapadyanti // evaṃ khalu punaḥ ādhipateyamātram etaṃ
tatropapatteḥ // tatropapannā anyeṣāṃ pi pāpakānām akuśalānāṃ karmaṇāṃ vipākaṃ
pratyanubhavanti // tatra te nairayikā nirayapālais tāḍyamānā paribhāṣyamāṇāḥ
subhassū ti āhansu // te saṃbhītā bahūni prāṇasahasrāṇi yathā naivajīvāni evan
tiṣṭhanti // atha yamapālānāṃ paṭṭānāṃ taptānāṃ saṃprajvalitānāṃ sajyotibhūtānāṃ
bahūni paṭṭasahasrāṇi purato vaihāyasā gacchanti teṣāṃ dāni āgacchantāṃ śabdaṃ
karonti / etāni āgacchantīti // tāni teṣāṃ āgatvā pratyekaṃ gātrāṇi pariveṣṭanti
// tatra teṣāṃ chaviṃ nirdahanti carma pi mānsaṃ pi snāyuṃ pi nirdahanti yathā
sarvaṃ pi nirdagdhaṃ bhavati // atha teṣāṃ āvṛṃhitaṃ tacchavimānsalohitaṃ
vyavadahyati // te tathābhūtā adhimātraṃ duḥkhā vedanāṃ vedayanti na ca punaḥ
kālaṃ karonti yāva sānaṃ taṃ pāpakaṃ karma vyantīkṛtaṃ na bhavati // evaṃ khalu
punaḥ ādhipateyamātram etaṃ tatropapatteḥ / tatr0papannā anyeṣāṃ pi
pāpakānām
[_Mvu_1.19_] akuśalānāṃ karmaṇāṃ vipākaṃ pratyanubhavanti //
kasya karmasya vipākena tatra satvā upapadyanti // yehi iha jīvantā prāṇā
anekaśo ghātāvitā bhavanti yehi iha yācanakehi vā paṇḍakehi vā sarvadaṇḍehi vā
duḥśīlehi vā pravrajitehi cīvarāṇi vā kāyabandhanāni vā paribhuṃjitāni bhavanti
tasya karmasya vipākena tatra satvā upapadyanti // evaṃ khalu punaḥ
ādhipateyamātram etaṃ tatropapatteḥ / tatropapannā anyeṣāṃ pi pāpakānām
akuśalānāṃ karmaṇāṃ vipākaṃ pratyanubhavanti // anyeṣāṃ dāni pārṣṇi upādāya yāva
kṛkāṭikāto vadhrī vidārenti // anyeṣāṃ dāni kṛkāṭikāto upādāya yāva pārṣṇi
vadhrī vidārenti // anyeṣāṃ dāni kṛkāṭikā upādāya yāva kaṭīyo cīrakavadhrāni
karonti // te tathābhūtā adhimātrāṃ vedanā vedayanti // kasya karmasya
vipākenātra satvā upapadyanti // yehi idha erakavārṣikā vā kārāpitā
cīrakavārṣikā kārāpitā vā tasya karmasya vipākena tatra satvā upapadyanti // yo
niraye andhakāradhūmasaṃgho parito so dhūmo tīkṣṇo
[_Mvu_1.20_] kaṭuko
bhayānako chaviṃ bhittvā carma bhittvā mānsaṃ bhittvā snāyuṃ bhittvā āsthiṃ
bhittvā asthimarjaṃ mānsādy atiniryāti // sarve kāyā mūrchantā tatra
saṃprakṣiyanti // te tatra anekāni yojanaśatāni anvāhiṇḍantā anyamanyaṃ
ākramantā paṭisubhanti // te tathābhūtā adhimātrā vedanāṃ vedenti na ca punaḥ
kālaṃ karonti yāva sānaṃ taṃ pāpakaṃ karma vyantīkṛtaṃ na bhavati // kasya
karmasya vipākato tatra satvā upapadyanti // yehi idha randhreṣu vā guttīṣu vā
kārāsu vā bandheṣu vā sāhikānāṃ vā kiṃpuruṣakānāṃ vā undurūṇāṃ vā viḍālānāṃ vā
ajagarāṇāṃ vā vile dhūpaṃ kṛtvā dvārā rakṣitā bhavanti madhukarā vā dhūmena
bādhitā bhavanti tasya karmasya vipākato tatra satvā upapadyanti // evaṃ khalu
punaḥ vividhānāṃ pāpakānāṃ akuśalānāṃ karmāṇāṃ vipākato tatra satvā upapadyanti
// evaṃ khalu punaḥ ādhipateyamātram etaṃ tatropapatteḥ / tatropapannāḥ anyeṣāṃ
pi vistaraḥ // kenedaṃ kālasūtraṃ // tatra nairayikān nirayapālā ārdravṛkṣe vā
varjetvā kālasūtravaśena takṣanti tenaiṣa kālasūtranirayo yathākartavyo
//
[_Mvu_1.21_]___saṃghāto nāma // so narako parvatāntarikasaṃsthito
āyaso ādīptasaṃprajvalito sajyotibhūto anekāni yojanaśatāni āyato // tatra teṣāṃ
nairayikānāṃ nirayapālā āyudhahastā uddeśenti // te dāni bhītāḥ taṃ
parvatāntarikaṃ praviśanti // teṣāṃ dāni purato 'gni prādurbhūto / te dāni
bhītāḥ pratinivartanti / teṣāṃ dāni pṛṣṭhato 'gni prādurbhavati // te dāni
śailāḥ parasparaṃ samāgacchanti / teṣu dāni āgacchanteṣu śabdaṃ karonti
etāgacchanti etāgacchantīti // te samāgatā yathā ikṣu evaṃ pīḍayanti // te dāni
śailā vaihāyasam abhyudgacchanti // te teṣāṃ heṣṭā anupraviśanti / yadā
anupraviṣṭā bhavanti bahūni prāṇisahasrāṇi te dāni śailā sanniviśanti yathā
ikṣugaṇḍā evaṃ pīḍenti lohitanadīyo prasyandanti // asthisaṃkalikāḥ
parivarjyanti nirmānsā snāyusaṃyuktāḥ // tathābhūtā vedanā vedenti na ca punaḥ
kālaṃ karonti yāva sānaṃ na taṃ pāpakaṃ karma vyantīkṛtaṃ bhavati // kasya
karmasya vipākena tatra satvā upapadyanti // yehi iha kīṭakamardanāni vā
kārāpitāni bhavanti talamardanāni vā asipatre vā devānāṃ tathaivā jīvantakā evaṃ
prāṇakā patrayaṣṭīhi pīḍitā bhavanti likṣā vā yūkā vā sāṃkuśā vā nakhehi piccitā
bhavanti tasya karmasya vipākena tatra satvā upapadyanti // evaṃ khalu punaḥ
ādhipateyamātram etaṃ tatropapatteḥ /
[_Mvu_1.22_] tatropapannāḥ anyeṣāṃ
pi pāpakānām akuśalānāṃ karmāṇāṃ vipākaṃ pratyanubhavanti // tā asthisaṃkalikāyo
āyasāhi droṇīhi ādīptāhi saṃprajvalitāhi sajyotibhūtāhi āyasehi muśalehi
ādīptehi saṃprajvalitehi sajyotibhūtehi ayopāte yathā paṃca varṣaśatāni bhavanti
// te tathābhutā evaṃ duḥkhāṃ tīvrāṃ vedanā vedayanti // kasya karmasya vipākena
tatra satvā upapadyanti // yehi iha jīvantakā prāṇakā śaktīhi vijjhitā bhavanti
vā gadāsihi bādhyante vā yehi saṃprajvalitehi sajīvāni prāṇakāni vyāpādya
udūkhale muśalehi saṃkliṣṭā bhavanti tasya karmasya vipākato tatra satvā
upapadyanti // kenaiṣa saṃghāto ti vuccati // tatra nairayikā satvāḥ saṃghātam
āpadyante tenaiṣa nirayo saṃghāto ti vuccati //
___. . . . . . . . . . tatra
te nairayikā bahūni prāṇasahasrāṇi pratyekapratyekaṃ vā gharakehi oruddhā
chinna-īryāpathā gacchanti // teṣāṃ haste agni prajvalati / yathā yathā agni
prajvalati tathā tathā śabdaṃ karonti / yathā yathā agnir nirvāti tathā tathā
tuṣṇībhavanti // te tathābhūtā adhimātrāṃ vedanā vedayanti // kasya karmasya
vipākato tatra satvā upapadyanti // yehi iha atrāṇā anabhisaraṇā karmakārāpitā
bhavanti gehadāghā
[_Mvu_1.23_] vā kṛtā bhavanti vanadāghā kṛtā bhavanti
randhreṣu vā guttīṣu vā kārāsu vā bandheṣu vā sāhikānām vā kiṃpuruṣāṇāṃ vā
undurūṇāṃ vā viḍālānāṃ vā ajagarāṇāṃ vā vileṣu agniṃ datvā dvārāṇi rakṣitāni
bhavanti madhūni vā tāmbūlāni vā agninā bādhitāni bhavanti tasya kamasya
vipākena tatra satvā upapadyanti // evaṃ khalu punaḥ ādhipateyamātram etaṃ
tatropapatteḥ / tatropapannāḥ anyeṣāṃ pāpakānām akuśalānāṃ karmāṇāṃ vipākaṃ
pratyanubhavanti // . . . . . . .
___mahārauravo nāma // so narako saṃcito
āyaso ādīpto saṃprajvalito sajyotibhūto anekāni yojanaśatāni āyato // tatra
teṣāṃ nairayikānāṃ nirayapālā mudgarahastā uddeśenti // te dāni bhītā apy ekatyā
dhāvanti apy ekatyāḥ palāyanti apy ekatyā na palāyanti apy ekatyā kutrāpi
avasakkanti apy ekatyā na avasakkanti apy ekatyā anuśakyaṃ saṃjñāpayamānāḥ
pratyudgacchanti // te dāni narakapālā kasya dāni yūyaṃ atra saṃjñāpayamānā
pratyudgacchatheti tāṃ praharanti yathā dadhighaṭikā evaṃ śīryanti viśīryanti //
ye ca dhāvanti ye ca na dhāvanti te tathābhūtā duḥkhāṃ kharāṃ kadukāṃ vedanā
vedenti // kasya karmasya vipākena tatra satvā upapadyanti // yehi
iha
[_Mvu_1.24_] candramasūryāṇi āvaritvāna bandhanāni kṛtāni bhavanti
praveśayitvā osiranti ettha yūyaṃ mā candramāsūryaṃ paśyatha tasya karmasya
vipākena tatra satvā upapadyanti // kasya karmasya vipākato teṣāṃ satvānāṃ
śīrṣāṇi piccīyanti // yehi iha jīvantakānāṃ prāṇakānāṃ śīrṣāṇi piccitāni
bhavanti ahīnāṃ vṛścikānāṃ śataghnīnāṃ tasya karmasya vipākena teṣāṃ śīrṣāṇi
piccīyanti // kena taṃ rauravaṃ // tatra te nairayikā rodantā na śaknonti ambeti
vā tāteti vā bāndhavān upetuṃ // tenedaṃ rauravan ti saṃjñitaṃ //
___tapano
nirayo // tatra te nairayikā oruddhā bahūni prāṇisahasrāṇi tiṣṭhanti // te dāni
ārdravṛkṣe vā varjetvā khādanti // yadā dāni bhavanti nirmānsā asthisaṃkalikā
oruddhā snāyuyuktā te dāni saṃmūrchitvā sahavedanā prapatanti // atha teṣāṃ
karmavipākato śītalako vāto upavāyati // tena teṣāṃ chavimānsalohitaṃ upajāyati
// atha te purato praveśenti te tathābhūtā // kasya karmasya vipākena tatra
satvā upapadyanti // yehi iha advārakā gharā pratiyattā bhavanti teṣāṃ bhittiyo
listāpattiyāyaṃ (?) bhavanti jīvantakā prāṇakā tatrāpi vā kartarikāhi praśastā
bhavanti tasya karmasya vipākena tatra satvā upapadyanti // tatra kasya karmasya
vipākena khajjanti // yehi iha jīvantakā prāṇakā khādāpitā bhavanti siṃhehi
vyāghrehi dvīpihi ṛkṣehi
[_Mvu_1.25_] tarakṣuhi tasya karmasya vipākena
khajjanti // kasya karmasya vipākato teṣāṃ śītako vāto upavāyati // yehi idha
nivāpakabhojanāni dattāni bhavanti mṛgāṇāṃ mahiṣāṇāṃ sūkarāṇāṃ kukkuṭānāṃ
sthūlamānsārthāya vadhiṣyāmi tti tasya karmasya vipākato teṣāṃ śītako vāto
upavāyati // kenaiṣa tapano // nairayikā dahyanti tenaiṣo tapano nāma narako
āyasehi śūlehi santaptehi samantato hi anupravārito // tatra te nairayikā keci
ekaśūlenāyutā pacyanti keci dvihi keci yāvaddaśahi śūlehi āyutā pacyanti // yadā
dāni ekaṃ pārśvaṃ pakvaṃ bhavati vistīrṇam atha dvitīyena pārśvena // apy ekatyā
nairayikā adhimātratvāt pāpakānām akuśalānāṃ karmaṇāṃ vipākato svayam eva
anuparivartayanti // te tathābhūtā adhimātrāṃ vedanā vedayanti // kasya karmasya
vipākato tatra satvā upapadyanti // yehi iha jīvaśūlikā kāritā bhavanti eḍakāyo
te tasya karmasya vipākato tatra satvā upapadyanti // evaṃ khalu punaḥ
ādhipateyamātram etaṃ tatropapatteḥ / tatropapannāḥ anyeṣāṃ pi pāpakānām
akuśalānāṃ karmaṇāṃ vipākaṃ pratyanubhavanti // . . . . . . .
___. . .
kenaiṣa avīci nāma // tasya purastimāto kuḍḍāto arciyo paścime kuḍḍe
pratihanyanti
[_Mvu_1.26_] paścimāto kuḍḍāto arciyo purastime kuḍḍe
pratihanyanti dakṣiṇāto kuḍḍāto arciyo uttare kuḍḍe pratihanyanti uttarāto
kuḍḍāto arciyo dakṣiṇe kuḍḍe pratihanyanti / bhūmiye utpattitā arciyo tale
pratihanyanti talā nipatitāyo arciyo bhūmiye pratihanyanti sarvo 'rcīhi so
narako pratibaddho // tatra te nairayikā bahūni prāṇasahasrāṇi yathā kāṣṭhāni
evaṃ vicitraṃ pacyanti // te tathābhūtā duḥkhāṃ tīvrāṃ kharāṃ kaṭukāṃ vedanā
vedayanti na caivaṃ tāvat kālaṃ karonti yāvat sānaṃ na tatpāpakaṃ karma
vyantīkṛtaṃ bhavati // evan taṃ pūrve manuṣyabhūtehi abhisaṃskṛtaṃ
abhisamādiyitvā niyataṃ vedanīyaṃ // evaṃ khalu puna ādhipateyamātram etan
tatropapatteḥ / tatropapannā anyeṣāṃ pi pāpakānām akuśalānāṃ karmāṇāṃ vipākaṃ
pratyanubhavanti // kasya karmasya vipākena tatra satvā upapadyanti // ye iha
mātṛghātakā vā bhavanti pitṛghātakā vā arhantaghātakā vā tathāgatasya vā
duṣṭacittā rudhirotpādakā vā sarveṣām api īdṛśānām akuśalānāṃ karmapathānāṃ
vipākena tatra satvā upapadyanti // evaṃ khalu punar vividhānāṃ pāpakānām
akuśalānāṃ karmāṇāṃ vipākena tatra satvā upapadyanti // tenaiṣa avīci iti
vuccati // tatra te nairayikā avīciṃ kaṭukāṃ tīvrāṃ kharāṃ vedanā vedayanti no
yathānyeṣu narakeṣu narakapālā bhītā karmāṇi kārāpenti śītako vāto upavāyati
yathā anyatra na evaṃ tatra // atra khalu avīciṃ mahānarake duḥkhāṃ tīvrāṃ
kharāṃ kaṭukāṃ vedanā vedayanti tena eṣo avīcī nāma mahānarako
//
[_Mvu_1.27_]_____iti śrīmahāvastu-avadāne narakaparivartaṃ nāma sūtraṃ
samāptaṃ //
___āyuṣmān mahāmaugalyāyano abhīkṣṇaṃ tiracchānacārikāṃ
gacchati // so paśyati tiracchānayoniṣu satvā upapannā vividhā duḥkhāni
pratyanubhavanto // āyuṣmāṃ kolito sthaviro caranto tiracchānacārikāṃ adrākṣīt
tiryagyonīṣu satvāṃ paramaduḥkhitā śuṣkārdrāṇi tṛṇāni mukhullocakaṃ
paribhujantāṃ śītoṣṇāni ca pānīyāni pibantāṃ na ca sānaṃ mātā prajñāyati na pitā
na bhrātā na bhaginī na guru na gurusthānīyo na mitrajñātisālohitaṃ //
anyamanyaṃ khādanti anyamanyasya śoṇitaṃ pibanti anyamanyaṃ ghātenti anyamanyaṃ
visubhanti // te tamāto tamaṃ gacchanti apāyāto apāyaṃ gacchanti durgatihi
durgatiṃ gacchanti vinipātāto vinipātaṃ gacchanti vividhāny api duḥkhasahasrāṇi
pratyanubhavanti kṛcchreṇa tiryagyoniṣu ucchahanti // so taṃ tiryagyoniṣu
mahantaṃ ādīnavaṃ dṛṣṭvā jetavanaṃ gatvā caturṇāṃ parṣāṇāṃ vistareṇārocayasi //
evaṃ ye te satvā tiryagyonīṣu upapannā vividhāni duḥkhāni duḥkhasahasrāṇi
pratyanubhavanti kṛcchreṇa tiryagyoniṣu ucchahanti // tasmā jñātavyaṃ
prāptavyaṃ
[_Mvu_1.28_] boddhavyaṃ abhisaṃboddhavyaṃ kartavyaṃ
brahmacaryaṃ na ca vā loke kiñcit pāpaṃ karaṇīyaṃ ti vadāmi //
___āyuṣmān
mahāmaudgalyāyano abhīkṣṇaṃ pretacārikāṃ gacchati // so paśyati satvāṃ pretaloke
upapannā vividhāni duḥkhasahasrāṇi pratyanubhavanto // āyuṣmān kolito sthaviro
caranto pretacārikāṃ adrākṣīt pretalokasmiṃ pretāṃ paramaduḥkhitāṃ mahākāyāṃ
sūcīmukhāṃ sanniruddhakaṇṭhāṃ satatam abhyavaharantā tṛptiṃ na adhigacchantāṃ //
kiṃ punar akṛtapuṇyāto yena kiṃcit na labhanti durvarṇā durdarśanā durgandhā
durupetā alpeśākhyā pratikūladarśanā nagnakā apraticchannā kṣutpipāsāsamarpitā
uccāraprasrāvakheṭasiṃhāṇikāpubbarudhiraṃ saṃpipāsanti // teṣāṃ karmavipākāto
vāto vāyati asti pānīyam ti asti pānīyam ti asti kūraṃ asti yvāgū ti te taṃ
ghoṣaṃ śrutvā nadīyo ca parvatāṃ ca laṃghayitvā gacchanti ettha vayaṃ
khādiṣyāmaḥ ettha vayaṃ bhuṃjiṣyāmaḥ ettha vayaṃ pibiṣyāmo ti // tathā te pūrvaṃ
āśāṃ kṛtvā nirāśā bhavanti // teṣāṃ nāsti nāstīti vāto vāyati te taṃ śabdaṃ
śrutvā nirāśā tenaiva avakubjā prapatanti // pretī gāthāṃ bhāṣāte //
paṃcānāṃ
varṣaśatānāṃ ayaṃ ghoṣo mayā śrutaṃ /
pānīyaṃ pretalokasmiṃ paśya yāva
sudurlabhaṃ //
[_Mvu_1.29_] aparā pretī gāthāṃ bhāṣate //
pañcānāṃ
varṣaśatānām ayaṃ ghoṣo mayā śruto /
kūro ti loke pretasmiṃ paśya yāva
sudurlabhaṃ //
aparā pretī gāthāṃ bhāṣe //
pañcānāṃ varṣaśatānām ayaṃ
ghoṣo mayā śrutaṃ /
yvāgū ti pretalokasmiṃ paśya yāva sudurlabhaṃ //
aparā
pretī gāthāṃ bhāṣe //
nadīm upenti tṛṣitā sikatā parivartati /
chāyām
upenti santaptā ātapo parivartati //
aparā pretī gāthāṃ bhāṣati
//
dhigjīvitaṃ ājīviṣu yam antasmiṃ na dāmatha /
vidyamāneṣu bhogeṣu
pradīpaṃ na karotha va //
so taṃ pretaloke mahantaṃ ādīnavaṃ dṛṣṭvā jetavanam
āgatvā caturṇāṃ parṣadānām anekaparyāyeṇa vistareṇārocayati // evaṃ satvā
pretaloke upapannā vividhāni duḥkhasahasrāṇi pratyanubhavanti / tasmāt*
jñātavyaṃ prāptavyaṃ boddhavyaṃ abhisaṃboddhavyaṃ kartavyaṃ kuśalaṃ ca kartavyaṃ
brahmacaryaṃ na ca vā loke kiṃcit pāpaṃ karma karaṇīyaṃ ti vademi // sthavirasya
śrutvā anekaprāṇasahasrāṇi devamanuṣyāṇāṃ amṛtaṃ prāpuṇensu
//
[_Mvu_1.30_]___āyuṣmān mahāmaugalyāyano abhīkṣṇaṃ asuracārikāṃ
gacchati // so paśyati asurapure asurāṃ pravṛddhamahākāyā ugradarśanā
vyāpādabahulā asureṣu cyavitvā vinipātentā // āyuṣmān kolito sthaviro caranto
asuracārikām adrākṣīt sureṣu vyāpādena suduḥkhitāṃ paṃca asuragaṇān* // teṣām
evaṃ bhavati / vayaṃ heṣṭā upari devā // tataḥ kupyanti vyāpadyanti
abhiṣyandanti kopaṃ ca roṣaṃ ca apratyayaṃ ca āviṣkaronti // te
caturaṅgabalakāyaṃ sannahitvā hastikāyaṃ aśvakāyaṃ rathakāyaṃ pattikāyaṃ
sannahitvā devagulmāni prabhajanti yad idaṃ karoṭapāṇayo nāma yakṣā mālādhārā
nāma yakṣāḥ sadāmattā nāma yakṣāḥ / etāni devagulmāni bhaṃjitvā devehi
trāyastriṃśehi saṃgrāmenti // te khu devānāṃ trāyastriṃśānāṃ kṛtapuṇyānāṃ
maheśākhyānām antike cittāni pradūṣayitvā kāyasya bhedāt paraṃ maraṇāt
apāyadurgativinipātanarakeṣūpapadyanti // so taṃ asurāṇāṃ mahāntam ādīnavaṃ
dṛṣṭvā jetavanam āgatvā caturṇāṃ parṣāṇāṃ vistareṇa-m-ārocayati // evaṃ satvā
mahāsamudre asurapure vividhāni duḥkhāni pratyanubhavanti // tasmāñ jñātavyaṃ
boddhavyaṃ prāptavyaṃ pratisaṃboddhavyaṃ kartavyaṃ brahmacaryaṃ na ca kiñcilloke
pāpaṃ karma karaṇīyan ti vadāmi // sthavirasya śrutvā bahūni prāṇasahasrāṇi
devamanuṣyāṇām amṛtaṃ prāpayanti //
___āyuṣmān mahāmaudgalyāyano abhīkṣṇaṃ
caturmahārājikeṣu deveṣu cārikāṃ gacchati // tatra paśyati caturmahārājikadevāṃ
kṛtapuṇyāṃ maheśākhyā dīrghāyuṣkāṃ varṇavantā sukhabahulāṃ
[_Mvu_1.31_]
lābhī divyasyāyuṣaḥ varṇasya sukhasya aiśvaryasya parivārasya lābhino divyānāṃ
rūpāṇāṃ śabdānāṃ gandhānāṃ rasānāṃ praṣṭavyānāṃ divyānāṃ vastrāṇāṃ divyānāṃ
ābharaṇānāṃ / agrato ābharaṇāni ābaddhāni pṛṣṭhito dṛśyante pṛṣṭhito ābaddhāni
agrato dṛśyanti chāyā pi sānaṃ na dṛśyati svayaṃprabhā antarīkṣacarā
yenakāmaṃgamā prabhūtabhakṣā pracurānnapānā divyeṣu ratanāmayeṣu vimāneṣu
divyehi paṃcahi kāmaguṇehi samarpitā samaṃgībhūtā krīḍantā ramantā
pravicārayantā // saṃpattiṃ sthaviro vipattiparyavasānaṃ paśyati // svayaṃprabhā
tato cāturmahārājikeṣu cyavamānā narakeṣūpapadyanti tiraccheṣūpapadyante preteṣu
asureṣu kāyeṣu upapadyanti // sthaviro dāni devānāṃ cāturmahārājikānāṃ tāṃ
vipariṇāmaduḥkhatāṃ dṛṣṭvā aho kṛcchraṃ ti jetavanam āgatvā caturṇāṃ parṣāṇāṃ
vistareṇārocayati // evaṃ satvā kuśalasya karmasya vipākena cāturmahārājikeṣu
deveṣūpapadyanti // te tatra divyāni saṃpattī anubhavitvā tato cyavamānā
narakatiricchapretāsureṣu kāyeṣu upapadyanti / devā pi anityāḥ adhruvāḥ
vipariṇāmadharmāṇo // tasmāj jñātavyaṃ prāptavyaṃ boddhavyaṃ abhisaṃboddhavyaṃ
kartavyaṃ kuśalaṃ ca kartavyaṃ brahmacaryaṃ na ca vā loke kiñcit pāpaṃ karma
karaṇīyan ti vadāmi // sthavirasya śrutvā bahūni prāṇasahasrāṇi devamanuṣyāṇām
amṛtaṃ prāpayanti //
___āyuṣmān mahāmaudgalyāyano abhīkṣṇaṃ trāyastriṃśeṣu
deveṣu cārikāṃ gacchati // tatra paśyati trāyastriṃśāṃ devāṃ kṛtapuṇyāṃ
maheśākhyāṃ dīrghāyuṣkāṃ balavantāṃ sukhabahulāṃ
[_Mvu_1.32_] lābhī
divyasyāyuṣaḥ balasya sukhasya aiśvaryasya parivārasya dīvyānāṃ rūpāṇāṃ śabdānāṃ
gandhānāṃ rasānāṃ sparśānāṃ vastrābharaṇānāṃ kāmaguṇānāṃ svayaṃprabhā
antarīkṣecarā sukhasthāyino yenakāmaṃgamā prabhūtabhakṣā pracurānnapānāḥ divyeṣu
ratanāmayeṣu vimāneṣu aṣṭasu ca mahā-udyāneṣu vaijayante nandāpuṣkariṇīpāripātre
kovidāre mahāvane pāruṣyake citrarathe nandane miśrakāvane apareṣu ca
ratanāmayeṣu ca vimāneṣu divyehi paṃcahi kāmaguṇehi samarpitā samaṅgībhūtā
krīḍantā ramantā paricārayantā / śakro pi devānām indro vaijayante prāsāde
aśītihi apsarasahasrehi parivṛtaḥ divyehi paṃcakāmaguṇehi samarpito samaṃgībhūto
krīḍanto ramanto pravicārayanto // sthaviro tāṃ devānāṃ trāyastriṃśānāṃ tādṛśīṃ
samṛddhiṃ dṛṣṭvā divyāṃ saṃpattiṃ dṛṣṭvā sudarśanaṃ ca devanagaraṃ dṛṣṭvā
saptaratanāmayaṃ sudarśanasya devanagarasya taṃ vidhānaṃ dṛṣṭvā sudharmāṃ ca
devasabhāṃ sarvavaiḍūryamayīṃ yojanasāhasrikāṃ dṛṣṭvā tatra devā trāyastriṃśāḥ
śakro ca devānāmindro sanniṣaṇṇā sannipatitā devakaraṇīyeṣu vāhyato devasabhāyāṃ
dṛśyanti devā pi trāyastriṃśā sudharmāye devasabhāye niṣaṇṇāḥ sarvaṃ sudarśanaṃ
devanagaraṃ paśyanti // evaṃ sthaviro sarvāṃ trāyastriṃśānāṃ devānāṃ samṛddhiṃ
dṛṣṭvā jetavanam āgatvā caturṇāṃ parṣāṇāṃ vistareṇāroceti // evaṃ satvā
kuśalasya karmasya vipākena deveṣu trāyastriṃśeṣūpapannā divyāyo saṃpattīyo
anubhavanti // taṃ pi anityam adhruvaṃ vipariṇāmadharmi // tato cyavamānā
narakatiricchapreteṣu upapadyanti // tasmāj jñātavyaṃ
prāptavyaṃ
[_Mvu_1.33_] boddhavyaṃ abhisaṃboddhavyaṃ kartavyaṃ kuśalaṃ
kartavyaṃ brahmacaryaṃ na ca vā loke kiṃcit pāpaṃ karma karaṇīyan ti vademi
//
___āyuṣmān mahāmaudgalyāyano 'bhīkṣṇaṃ
yāmatuṣitanirmāṇaratiparanirmitavaśavartibrahmakāyikā yāva śuddhāvāsāṃ devāṃ
cārikāṃ gacchati // so paśyati śuddhāvāsakayikāṃ devā kṛtapuṇyā maheśākhyāṃ
dīrghāyuṣkāṃ varṇavantāṃ sukhabahulāṃ svayaṃprabhā antarīkṣāvacarā prītibhakṣā
sukhasthāyino yenakāmaṃgamā vigatarāgā devārhanto antarāparinirvāyī
anāvārtikadharmā asmiṃ loke avyavakīrṇā sarvabālapṛthagjaneṣu // sthaviro tān
tādṛśīṃ samṛddhiṃ devānāṃ dṛṣṭvā jetavanam āgatvā caturṇāṃ parṣāṇāṃ
vistareṇārocayati // evaṃ satvā kuśalasya karmasya vipākena deveṣu devānāṃ
saṃpattīyo 'nubhavanti / taṃ pi anityaṃ duḥkhavipariṇāmadharmaṃ //
sarvaṃ
ādīnavaṃ lokaṃ sarvaṃ lokaṃ ādīpitaṃ /
sarvaṃ prajvalitaṃ lokaṃ sarvalokaṃ
prakampitaṃ //
acalaṃ aprakampitaṃ sapṛthagjanasevitaṃ
/–apṛthagjanasevitaṃ?
buddhā dharmaṃ deśayanti uttamārthasya prāptaye
//
tasmāj jñātavyaṃ prāptavyaṃ boddhavyaṃ kartavyaṃ kuśalaṃ kartavyaṃ
brahmacaryaṃ na ca vā loke kiñcit pāpaṃ karma karaṇīyan ti vademi // sthavirasya
śrutvā anekāni prāṇasahasrāṇi devamanuṣyāṇāṃ amṛtaṃ prāpayanti
//
[_Mvu_1.34_]___bhagavān samyaksaṃbuddho yad arthaṃ samudāgato tad
artham abhisaṃbhāvayitvā rājagṛhe viharati gṛdhrakūṭe parvate śāstā devānāṃ ca
manuṣyāṇāṃ ca satkṛto gurukṛto mānito pūjito apacito lābhāgrayaśograprāptaḥ
lābhī cīvarapiṇḍapātraśayanāsanaglānapratyayabhaiṣajyapariṣkārāṇāṃ tatra
anupalipto padmam iva jale puṇyabhāgīyāṃ satvāṃ puṇyehi niveśento phalabhāgīyāṃ
satvāṃ phalehi pratiṣṭhāpayanto vāsanābhāgīyāṃ satvāṃ vāsanāyām avasthāpayanto
amṛtavarṣeṇa devamanuṣyā saṃvibhajanto prāṇasahasrāṇi amṛtam anuprāpayanto
anavarāgrajātijarāmaraṇasaṃsārakāntāranarakādidurgasaṃsārakāntāragrahaṇadāruṇāto
mahāprapātāto uddharitvā kṣeme sthale śame śive abhaye nirvāṇe pratiṣṭhāpayanto
āvarjayitvā aṅgamagadhāṃ vajjimallā kāśikośalāṃ cetivatsamatsyāṃ śūrasenāṃ
kurupaṃcālā śividaśārṇāṃ ca aśvaka-avantīṃ jñāneṣu parākramya svayaṃbhū divyehi
vihārehi āniṃjehi vihārehi sāntatyehi vihārehi buddho buddhavihārehi jino
jinavihārehi jānako jānakavihārehi sarvajño sarvajñavihārehi cetovaśiprāpto ca
punar buddho bhagavanto yehi yehi vihārehi ākāṃkṣati viharituṃ tehi tehi
vihārehi viharati // atha so āyuṣmān mahāmaudgalyāyano kālyasya eva nivāsayitvā
rājagṛhaṃ nagaraṃ piṇḍāya prakrami // atha khalu āyuṣmato mahāmaudgalyāyanasya
aciraprakrāntasya etad abhūṣīt* // atiprāg eva khalu tāvad etarhiṃ rājagṛhe
nagare piṇḍāya
[_Mvu_1.35_] carituṃ yan nūnāhaṃ yena śuddhāvāso
devanikāyo ten' upasaṃkrameyaṃ / ciraṃ me śuddhāvāsaṃ devanikāyaṃ
upasaṃkrāntasya // atha khalu āyuṣmān mahāmaudgalyāyana padavītihāreṇa ṛddhīye
yena śuddhāvāsaṃ devanikāyaṃ tena prakrāmi // adrākṣuḥ sambahulā
śuddhāvāsakāyikā devaputrā āyuṣmantaṃ mahāmaudgalyāyanaṃ dūrato yevāgacchantaṃ
dṛṣṭvā ca punar yenāyuṣmān mahāmaudgalyāyano tena pratyudgatāsuḥ // ettha ettha
āryo mahāmaudgalyāyano / svāgatam āryamahāmaudgalyāyanasya anurāgam āryasya
mahāmaudgalyāyanasya / cirasya punaḥ āryo mahāmaudgalyāyano paryāyam akārṣīt*
yad idaṃ iha āgamanāya // atha khalu te saṃbahulā śuddhāvāsakāyikā devaputrā
āyuṣmato mahāmaudgalyāyanasya pādau śirasā vanditvā ekamante sthitā // tatra
anyataro śuddhāvāsakāyiko devaputro āyuṣmantaṃ mahāmaudgalyāyanam etad avocat*
// āścaryam idam ārya mahāmaudgalyāyana adbhutam idam ārya mahāmaudgalyāyana
yāvadduḥkhasamudānīyā anuttarā samyaksaṃbodhiḥ yad idaṃ kalpānāṃ śatasahasreṇa
// atha khalu bhagavan so śuddhāvāsakāyiko devaputro āyuṣmantaṃ
mahāmaudgalyāyanaṃ adhyabhāṣi // kalpāna śatasahasraṃ abhiyo nāma bhikṣu sarāgo
abhūṣi sadoṣo samoho // tena khalu punaḥ maudgalyāyana samayena
vasumataṃ
[_Mvu_1.36_] nāma nagaraṃ abhūṣi ṛddhaṃ ca sphītaṃ ca kṣemaṃ ca
subhikṣaṃ ca ākīrṇajanamanuṣyaṃ ca sukhitajanamanuṣyaṃ ca bahujanamanuṣyaṃ ca
praśāntadaṇḍaḍamaraṃ sunigṛhītataskaravyavahārasampannaṃ // vasumate khalu punar
maudgalyāyana mahānagare uttiyo nāma śreṣṭhī abhūṣi kṛtapuṇyo maheśākhyo āḍhyo
mahādhano mahābhogo prabhūtasvāpateyo prabhūtadhanadhānyakośakoṣṭhāgāro
prabhūtajātarūparajatavittopakaraṇo prabhūtahastyaśvagaveḍako
prabhūtadāsīdāsakarmakarapauruṣeyo bhagavato sarvābhibhusya śāsane
śraddhāprasanno buddhadharmasaṃghamaṅgalo nandādīnāṃ bhikṣūṇām abhiprasanno //
atha khalu maudgalyāyana nando ca bhikṣuḥ abhiyo ca bhikṣuḥ uttiyasya śreṣṭhisya
gṛham upasaṃkrameyuḥ // nando maudgalyāyana bhikṣuḥ tasmiṃ śreṣṭhikule satkṛto
abhūṣi gurukṛto mānitaḥ pūjitaḥ apacitaḥ na tathā abhiyo bhikṣuḥ // uttiyasya
khalu punaḥ maudgalyāyana śreṣṭhisya dhītā vasumate mahānagare anyatarasya
gṛhapatimahāśālasya bhāryā abhūṣi / sā maudgalyāyana nandasya bhikṣusya
atīvābhiprasannā abhūṣi // atha khalu mahāmaudgalyāyana abhiyo bhikṣuḥ nandaṃ
bhikṣuṃ īrṣyāprakṛtena abhūtenābrahmacaryavādena anudhvaṃseti // abrahmacārī
nando bhikṣuḥ pāpadharmā asaṃyato praticchannapāpakarmānto / uttiyasya
śreṣṭhisya dhītuḥ sārddhaṃ vipraduṣṭo // taṃ
[_Mvu_1.37_] sevitaṃ
vasumate mahānagare yaṃ mahājanakāyena śrotavyaṃ śraddhātavyaṃ manyensuḥ // atha
khalu mahāmaudgalyāyana nandaṃ bhikṣuṃ vasumate mahānagare brāhmaṇagṛhapatikā
uttiyo ca śreṣṭhī na bhūyo tathā satkaritavyaṃ gurukartavyaṃ mānayitavyaṃ
pūjayitavyaṃ manyensuḥ yathā pūrvaṃ / labhyaṃ satpuruṣā pratyāgacchanti
akuśalena karmaṇā vipratisārī bhavanti // atha khalu mahāmaudgalyāyana abhiyasya
bhikṣusya etad abhūṣi // nando bhikṣu vītarāgo vigatadoṣo vigatamoho araho
mahābhāgo so ca maye īrṣyāprakṛtena abhūtenābrahmacaryavādena anudhvaṃsito //
mayā bahuṃ apuṇyaṃ prasūtaṃ // yan nūnāhaṃ nandaṃ bhikṣuṃ kṣamāpeyaṃ bhagavato
ca sarvābhibhusya antike atyayaṃ deśeyaṃ // atha khalu mahāmaudgalyāyana abhiyo
bhikṣu nandaṃ bhikṣuṃ kṣamāpayām āsa bhagavato ca sarvābhibhūsya antike atyayaṃ
deśeti // atha khalu mahāmaudgalyāyana abhiyo bhikṣuḥ yena uttiyo śreṣṭhis
tenopasaṃkramitvā uttiyaṃ śreṣṭhim etat avocat* // iccheyam ahaṃ gṛhapati
bhagavato sarvābhibhūsya saśrāvakasaṃghasya adhikāraṃ kartuṃ dehi me arthamātraṃ
// adāsi mahāmaudgalyāyana uttiyo śreṣṭhi abhiyasya bhikṣusya prabhūtaṃ hiraṇyaṃ
suvarṇaṃ tadanye pi gṛhapatimahāśālāḥ
[_Mvu_1.38_] atha khalu
mahāmaudgalyāyana vasumate mahānagare duve gandhikamahattarakā abhiyasya
bhikṣusya abhiprasannā abhūṣi // atha khalu mahāmaudgalyāyan' abhiyo bhikṣu
śatasahasrahasto yena te duve gandhikamahattarakā tenopasaṃkramitvā duve
gandhikamahattarakāṃ etad avocat* // icchāmi vāsiṣṭhāho imasya śatasahasrasya
keśaraṃ / parihariyāhaṃ bhagavato sarvābhibhūsya saśrāvakasaṃghasya adhikāraṃ
karomi // pariharensuḥ mahāmaudgalyāyana te duve gandhikamahattarakā
śatasahasrakeśaraṃ // atha khalu mahāmaudgalyāyana abhiyo bhikṣuḥ bhagavantaṃ
sarvābhibhūṃ saśrāvakasaṃghaṃ prabhūtena khādanīyabhojanīya-āsvādanīyena
santarpayitvā saṃpracārayitvā bhuktāviṃ dhautapāṇiṃ apanītapātraṃ viditvā tena
śatasahasrakeśareṇa bhagavantaṃ sarvābhibhūṃ saśrāvakasaṃghaṃ okiresi
adhyokiresi prakiresi okiritvā adhyokiritvā abhiprakiritvā evaṃ cittaṃ utpādesi
// aho punar ahaṃ pi anāgatam adhvānaṃ bhaveyaṃ tathāgato araho samyaksaṃbuddho
vidyācaraṇasampanno sugato lokavid anuttaraḥ puruṣadamyasārathiḥ śāstā devānāṃ
ca manuṣyāṇāṃ ca yathāyaṃ bhagavāṃ sarvābhibhū etarahesi // evaṃ
dvātriṃśatmahāpuruṣalakṣaṇehi samanvāgato bhaveyaṃ aśītihi anuvyaṃjanehi
anuvirājitaśarīro aṣṭādaśāveṇikehi buddhadharmehi samanvāgato daśahi
tathāgatabalehi balavāṃ caturhi vaiśāradyehi viśārado
[_Mvu_1.39_] yathāyaṃ
bhagavān sarvābhibhū etarahesi // evaṃ ca anuttaraṃ dharmacakraṃ pravarteyaṃ
apravartitaṃ śramaṇena vā brāhmaṇena vā devena vā māreṇa vā brahmaṇā vā kenacid
vā punar loke saha dharmeṇa evaṃ ca samagraṃ śrāvakasaṃghaṃ parihareyaṃ yathā
ayaṃ bhagavāṃ sarvābhibhū etarahesi // evaṃ ca devamanuṣyā śrotavyaṃ
śraddhātavyaṃ manyensuḥ yathā devaṃ bhagavato sarvābhibhūsya etarahi // evaṃ
tīrṇo tāreyaṃ mukto mocayeyaṃ āśvasto āśvāseyaṃ parinirvṛto parinirvāpayeyaṃ taṃ
bhaveyaṃ bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukampāyai mahato janakāyasyārthāya
hitāya devānāṃ ca manuṣyāṇāṃ ca // atha khalu mahāmaudgalyāyana bhagavāṃ
sarvābhibhū abhiyasya bhikṣo idam evarūpaṃ praṇidhānaṃ viditvā etad avocat* //
bhaviṣyasi tvaṃ abhiya anāgate 'dhvani śatasahasrakalpe śākyamuni nāma tathāgato
'rhan samyaksaṃbuddho vidyācaraṇasaṃpanno sugato lokavid anuttaraḥ
puruṣadamyasārathiḥ śāstā devānāṃ ca manuṣyāṇāṃ ca yathāpy aham etarhi
dvātriṃśatīhi mahāpuruṣalakṣaṇehi samanvāgato aśītihi anuvyaṃjanehi
virājitaśarīro aṣṭādaśehi āveṇikehi buddhadharmehi samanvāgato
daśatathāgatabalehi balavāṃ caturhi vaiśāradyehi suviśārado yathāpi ahaṃ etarahi
// evaṃ ca anuttaraṃ dharmacakraṃ pravartayiṣyasi apravartitaṃ śramaṇena vā
devena vā māreṇa vā kenacid vā punar loke saha dharmeṇa // evaṃ ca samagraṃ
śrāvakasaṃghaṃ parihariṣyasi
[_Mvu_1.40_] yathāpy aham etarhi // evaṃ ca
te devamanuṣyā śrotavyaṃ śraddhātavyaṃ manyensuḥ yathāpi mama etarahi / evaṃ
tīrṇo tārayiṣyasi mukto mocayiṣyasi āśvasto āśvāsayiṣyasi parinirvṛto
parinirvāpayiṣyasi yathāpi ahaṃ etarahiṃ / taṃ bhaviṣyasi bahujanahitāya
bahujanasukhāya lokānukaṃpāya mahato janakāyasyārthāya hitāya sukhāya devānāṃ ca
manuṣyāṇāṃ ca // samanantaravyākṛto ca punaḥ mahāmaudgalyāyana abhiyo bhikṣuḥ
sarvābhibhūnā samyaksaṃbuddhena anuttarāye samyaksaṃbuddhāya athāyaṃ
trisāhasramahāsāhasro lokadhātuḥ kaṃpe prakaṃpe atīva ṣaḍvikāraṃ / purastimā
diśā unnamati paścimā diśā onamati purastimā diśā onamati paścimā diśā unnamati
dakṣiṇā diśā unnamati uttarā diśā onamati dakṣiṇā diśā onamati uttarā diśā
unnamati madhyāto onamati anteṣu unnamati madhyāto unnamati anteṣu onamati //
bhūmyā ca devā ghoṣam udīrayensuḥ śabdam anuśrāvayensuḥ // eṣo 'bhiyo bhikṣuḥ
bhagavatā sarvābhibhūnā samyaksaṃbuddhena anuttarāye samyaksaṃbodhaye vyākṛto
taṃ bhaviṣyati bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukampāya mahato
janakāyasyārthāya hitāya sukhāya devānāṃ ca manuṣyāṇāṃ ca // bhūmyāṇāṃ devānāṃ
ghoṣaṃ śrutvā antarīkṣecarā devā caturmahārājikā devā trāyastriṃśā devā yāmā
tuṣitā nirmāṇaratayo paranirmitavaśavartino devā yāva brahmakāyikā devā ghoṣam
udīrayensuḥ śabdam anuśrāvayensuḥ //
[_Mvu_1.41_] evaṃ mārṣā abhiyo
bhikṣu bhagavatā sarvābhibhūnā anuttarāye samyaksaṃbodhaye vyākṛto taṃ
bhaviṣyati bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukampāya mahato janakāyasyārthāya
hitāya sukhāya devānāṃ ca manuṣyāṇāṃ ca aprameyasya udārasya ca mahato
avabhāsasya loke prādurbhāvo abhūṣi / yā ca tā loke lokāntarikā andhakārā
andhakārārpitā tamisrā tamisrārpitā aghā asaṃviditā asaṃviditapūrvā yatra ime pi
candramasūryā evaṃ maharddhikā mahānubhāvā ābhayā ābhāṃ nābhisaṃbhuṇanti ālokena
vā ālokaṃ akāle api tenāvabhāsena sphuṭā abhunsuḥ // ye pi tatra satvā upapannā
te pi anyamanyaṃ saṃjalpeṣu // anye pi kila bho iha satvā upapannā anye pi kila
bho iha satvā upapannā anye pi kila bho iha satvā upapannā //
ekāntasukhasamarpitā ca punaḥ tatkṣaṇaṃ tatmuhūrtaṃ sarve satvā abhunsuḥ ye pi
avīcismiṃ mahānarake upapannā atikramya yeva devānāṃ devānubhāvaṃ nāgānāṃ
nāgānubhāvaṃ yakṣāṇāṃ yakṣānubhāvaṃ // dhyāmāni ca abhunsuḥ mārabhavanāni
nistejāni nirabhiramyāni / krośikāni
[_Mvu_1.42_] pi ca khaṇḍāni
prapatensuḥ dvikrośikāni pi ca trikrośikāni pi ca khaṇḍāni prapatensuḥ
yojanikāni pi ca khaṇḍāni prapatensuḥ dvepaṃcayojanikāni pi ca khaṇḍāni
prapatensuḥ // māro ca pāpīmāṃ duḥkhī durmano vipratisārī
antaḥśalyaparidāghajāto abhūṣi //
___anugītagāthā //
so taṃ dānaṃ datvā
praṇidhesi lokanāyako asya /
devamanuṣyācāryo āryaṃ dharmaṃ prakāśeyaṃ
//
dharmolkāṃ vicareyaṃ parāhaṇe dharmabherīṃ sapatākāṃ /
ucchreyaṃ
dharmaketuṃ āryaṃ śaṃkhaṃ prapūreyaṃ //
evaṃ ca mahyaṃ asyā prakāśanā deśanā
ca dharmasya /
evaṃ ca bahū satvā ārye dharme niveśeyaṃ //
evaṃ ca me
śruṇensuḥ devamanuṣyā subhāṣitaṃ vākyaṃ /
evaṃ ca dharmacakraṃ pravartaye
bahujanahitāya //
kṛcchrāpannaiḥ satvaiḥ jātijarāpīḍitaiḥ maraṇadharmaiḥ
/
bhavacakṣukaiḥ apāyā prajñāskandhaṃ niveśeyaṃ //
saṃjīve kālasūtre
saṃghāte raurave avīcismiṃ /
ṣaṭsu gatīhi vikīrṇāṃ bhavasaṃsārāt pramoceyaṃ
//
[_Mvu_1.43_] narake pakvavipakvā apāyaprapīḍitāṃ maraṇadharmā
/
alpasukhaduḥkhabahulāṃ bhavasaṃsārāt pramoceyaṃ //
arthaṃ careyaṃ loke
devamanuṣyāṇāṃ deśiya dharmaṃ /
evaṃ vineya satvāṃ yathā ayaṃ lokapradyoto
//
evaṃ ahaṃ lokam imaṃ careyaṃ
yathā ayaṃ carati asaṃgamānaso /
cakraṃ
va varteya ananyasādṛśo
susatkṛto devamanuṣyapūjito //
praṇidhiṃ ca jñātvā
susamudgato jino
sarvehi hetūbhi upasthitehi/
akhaṇḍa-acchidram avraṇaṃ
viyākare
arthadarśī matimāṃ //
buddho tuvaṃ hohisi lokanāyako
anāgate
kalpaśatasahasre /
kapilāhvaye ṛṣivadanasmiṃ śākiyo
tadā ayaṃ praṇidhi
vipākam eṣyati //
atha sāgarāvalimahī prakampate ca divi devasaṃgheṣu
/
vyākaraṇaṃ tasya dyutimato abhyudgami abhyudgataṃ ghoṣaṃ
//
[_Mvu_1.44_] eṣa abhiyo bhagavatā atyantasubhāṣitagītadhvajena
/
sarvābhibhunā muninā viyākṛto hohisi jino tvaṃ //
taṃ hitasukhāya hohisi
sabrahmasurāsurasya lokasya /
hāyiṣyati asurakāyaṃ naramarusaṃgho
vivarddhanti //
atha khalu mahāmaudgalyāyana te duve gandhikamahattarakā
abhiyasya anuttarāye samyaksaṃbodhaye vyākaraṇaṃ śrutvā hṛṣṭāḥ tuṣṭāḥ pramuditāḥ
prītisaumanasyajātā evaṃ cittam utpādensuḥ // yadā abhiyo bhikṣuḥ anuttarāṃ
samyaksaṃbodhim abhisaṃbuddho bhaveya tadā vayam etasya agraśrāvakā bhaveyāma
agrayugo bhadrayugo yathāyaṃ bhavati sarvābhibhūsya śrāvakayugo eko agro
prajñāye eko agro ṛddhīye // aśroṣīt mahāmaudgalyāyana uttiyasya śreṣṭhasya
dhītā abhiyo bhikṣuḥ bhagavatā sarvābhibhūnā anuttarāye samyaksaṃbodhaye vyākṛto
// atha mahāmaudgalyāyana uttiyasya śreṣṭhisya dhītā taṃ bhagavantaṃ
saśrāvakasaṃghaṃ satkṛtvā gurukṛtvā mānayitvā pūjayitvā apacāyitvā evaṃ
praṇidhim utpādesi // mama abhiyena bhikṣuṇā īrṣyāprakṛtena abhūto abhyākhyāno
dinno // yan mayā bhagavato sarvābhibhūsya saśrāvakasaṃghasya adhikāraṃ kṛtvā
kuśalam arjitam aham etena kuśalamūlena yatra yatra abhiyo bhikṣuḥ utpadyeya
tatra tatra naṃ abhūtena abhyākhyānena
[_Mvu_1.45_] abhyācikṣeyaṃ yāvat
paramasaṃbodhiprāptaṃ // siyā ti punar mahāmaudgalyāyana evam asya syāt* / anyo
'sau tena kālena tena samayena bhagavato sarvābhibhūsya abhiyo nāma śrāvako
abhūṣi // na etat evaṃ draṣṭavyaṃ // tat kasya hetoḥ // ahaṃ mahāmaudgalyāyana
tena kālena tena samayena bhagavato sarvābhibhūsya abhiyo nāma śrāvako abhūṣi //
siyā ti punaḥ mahāmaudgalyāyana evam asya syāt* / anye te tena kālena tena
samayena vasumate mahānagare duve gandhikamahattarakā abhunsuḥ // na khalv etad
evaṃ draṣṭavyaṃ // tat kasya hetoḥ // yūyaṃ te śāriputra mahāmaudgalyāyana tena
kālena tena samayena duve gandhikamahattarakā abhunsu // taṃ yuṣmākaṃ
mūlapraṇidhiṃ // siyā ti punar mahāmaudgalyāyana evam asya syāt* / anyā sā tena
kālena tena samayena uttiyasya śreṣṭhisya dhītā abhūṣi // . . . . . . . . . . //
tenaiṣā tīrthikāṃganā praṇidhānena yatra yatra upapadyāmi tatra tatra abhūtaṃ
abhyākhyānaṃ deti yāvat paramasaṃbodhiprāptasya // siyā ti khalu punar
mahāmaudglyāyana evam asya syāt* / anyo so tena kālena tena samayena vasumate
mahānagare uttiyo nāma śreṣṭhi abhūṣi // na khalv etad evaṃ draṣṭavyaṃ // eṣo
'sau mahāmaudgalyāyana śuddhāvāsakāyiko devaputro tena kālena tena samayena
vasumate mahānagare uttiyo nāma śreṣṭhi abhūṣi // eteṣāṃ kalpānāṃ śatasahasraṃ
smarati dharmaṃ samanusmarati //
_____iti śrīmahāvastu-avadāne
abhiyavastuṃ sānugītaṃ samāptaṃ
[_Mvu_1.46_] ito bho
mahāmaudgalyāyana aparimitāsaṃkhyeyā kalpā yaṃ mayā bodhāya praṇihitaṃ //
aprameyās tathāgatā arhantaḥ samyaksaṃbuddhāḥ pūjitā no cāhaṃ vyākṛto // trīṇi
maudgalyāyana puṣpanāmakānāṃ śatāni mayā pūjitāni no cāhaṃ tehi vyākṛto //
aprameyā asaṃkheyā kalpā saṃdhāvitā saṃsaritā aprameyā ca saṃbuddhā pūjitā no
cāhaṃ tehi vyākṛto //
___catasraḥ iha mahāmaudgalyāyana bodhisatvacaryāḥ //
katamāś catasraḥ // tadyathā prakṛticaryā praṇidhānacaryā anulomacaryā
anivartanacaryā //
___katamā ca mahāmaudgalyāyana prakṛticaryā // iha
mahāmaudgalyāyana bodhisatvaprakṛtir evaṃ // bhavanti mātṛjñāḥ pitṛjñā śrāmaṇyā
brāhmaṇyāḥ kulajyeṣṭhāpacāyakāḥ daśa kuśalāṃ karmapathāṃ samādāya vartante
pareṣāṃ ca deśayanti dānāni detha karotha puṇyānīti tiṣṭhantāṃ ca buddhāṃ
pūjayanti śrāvakāṃś ca no ca tāvad anuttarāya samyaksaṃbodhaye cittam utpādenti
//
pūjayanti prathamaṃ tathāgatāṃ
gauraveṇa mahatā mahāyaśāṃ
/
[_Mvu_1.47_] naiva tāva janayanti mānasaṃ
agrapudgalagataṃ narottamā
//
pūjayanti vaśibhūtakoṭiyo
purvam eva vaśipāramiṃ gatā /
naiva tāva
janayanti mānasaṃ
jñānasāgaratarāya nāyakā //
te ca
pratyekabuddhakoṭiyo
pūjayanti paramārthapudgalā /
naiva tāva janayanti
mānasaṃ
sarvadharmavidutāya paṇḍitā //
iyaṃ mahāmaudgalyāyana prakṛticaryā
//
___katamā ca mahāmaudgalyāyana praṇidhicaryā // ito mahāmaudgalyāyana
aparimitā asaṃkhyeyā kalpā yaṃ śākyamunir nāma tathāgato 'rhaṃ samyaksaṃbuddho
loke udapādi vidyācaraṇasampannaḥ sugato lokavid anuttaraḥ puruṣadamyasārathiḥ
śāstā devānāṃ ca manuṣyāṇāṃ ca // śākyamunisya khalu punaḥ mahāmaudgalyāyana
kapilavastuṃ nāma nagaraṃ vistareṇa // tadāhaṃ śreṣṭhi abhūṣi // yvāgūpānaṃ
kṛtvā bodhāye praṇihitaṃ //
te yadā vipulapuṇyasaṃcayā
bhonti
bhāvitaśarīramānasā /
[_Mvu_1.48_] te upetya vararūpadhāriṇo
bodhaye
upajanenti mānasaṃ //
yaṃ mayā kuśalam arjitaṃ purā
tena me bhavatu
sarvadarśitā /
mā ca me praṇidhī avasīdatu
yo yam eṣa praṇidhiḥ pravartatu
//
yo mamaṃ kuśalamūlasaṃcayo
so mahā bhavatu sarvaprāṇihi /
yac ca
karma aśubhaṃ kṛtaṃ mamā
taṃ mamaiva kaṭukaṃ phalaṃ bhavet //
evaṃ ahaṃ
lokam imaṃ careyaṃ
yathā ayaṃ carati asaṃgamānaso /
cakraṃ pravarteya
ananyasādṛśaṃ
susatkṛtaṃ devamanuṣyapūjitaṃ //
yvāgūpānaṃ prathamaṃ adāsi
lokottarasya buddhasya śākyamunino bhagavato kalpasmiṃ ito asaṃkhyeye //
prathamā praṇidhi tadā āsi //
___ito mahāmaudgalyāyana aparimite asaṃkhyeye
kalpe samitāvir nāma tathāgato 'rhaṃ samyaksaṃbuddho loke udapādi
vidyācaraṇasaṃpannaḥ sugato lokavid anuttaraḥ
puruṣadamyasārathiḥ
[_Mvu_1.49_] śāstā devānāṃ ca manuṣyāṇāṃ ca // tena
khalu punaḥ samayena bodhisatvo rājā abhūṣi cakravartī cāturdvīpo vijitāvī
saptaratnasamanvāgato dhārmiko dharmarājā daśakuśalakarmapathasamādāyavartī //
imāni sapta ratnāni abhunsuḥ tadyathā idaṃ cakraratnaṃ hastiratnam aśvaratnaṃ
maṇiratnaṃ strīratnaṃ gṛhapatiratnaṃ pariṇāyakaratnam eva saptamaṃ pūrṇaṃ cāsya
putrasahasraṃ abhūṣi śūrāṇāṃ vīrāṇāṃ varāṅgarūpiṇāṃ parasainyapramardakānāṃ //
so imāni catvāri dvīpāni sayyathidaṃ jambudvīpaṃ pūrvavidehaṃ aparagodānīyaṃ
uttarakuruṃ sāgaragiriparyantām akhilām akaṇṭhakām
adaṇḍenāśastreṇānutpīḍenādaṇḍena dharmeṇemāṃ pṛthivīm abhijitvā adhyāvasati //
atha khalu mahāmaudgalyāyana rājā cakravartī samitāvisya samyaksaṃbuddhasya
saśrāvakasaṃghasya sarveṇa pratyupasthito abhūṣi
cīvarapiṇḍapātraśayanāsanaglānapratyayabhaiṣajyapariṣkārehi saptaratnamayaṃ ca
prāsādaṃ kārayesi suvarṇasya rūpyasya muktāyā vaiḍūryasya sphāṭikasya
musāragalvasya lohitikāyāḥ caturaśītihi stambhasahasrehi ekamekam ca stambhaṃ
ābaddhahiraṇyakoṭihi nirmito upārdhasya / caturaśīti kūṭāgārasahasrāṇi kārayesi
citrāṇi darśanīyāni saptānāṃ ratnānāṃ tadyathā suvarṇasya rūpyasya muktāyā
vaiḍūryasya sphāṭikasya musāragalvasya lohitikāye // tāvallakṣaṇaṃ ca
mahāmaudgalyāyana prāsādaṃ kārayitvā rājā cakravartī
samitāvisya
samyaksaṃbuddhasya niryātesi evaṃ ca praṇidhesi // aho punar aham
anāgatam adhvānaṃ bhaveyaṃ
[_Mvu_1.50_] tathāgato 'rhaṃ samyaksaṃbuddho
vidyācaraṇasaṃpannaḥ sugato lokavid anuttaraḥ puruṣadamyasārathiḥ śāstā devānāṃ
ca manuṣyāṇāṃ ca yathāpīdaṃ bhagavān samitāvir etarahiṃ dvātriṃśatīhi
mahāpuruṣalakṣaṇehi samanvāgato aśītihi anuvyaṃjanehi upaśobhitaśarīro
aṣṭādaśāveṇikehi buddhadharmehi samanvāgato daśahi tathāgatabalehi balavāṃ
caturhi vaiśāradyehi suviśārado yathāyaṃ bhagavān samitāvī samyaksaṃbuddho
etarahiṃ evañ ca tīrṇo tārayeyaṃ āśvasto āśvāsayeyaṃ parinirvṛto
parinirvāpayeyaṃ / taṃ bhaveyaṃ bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukaṃpāya
mahato janakāyasyārthāya sukhāya hitāya devānāṃ ca manuṣyāṇāṃ ca // evaṃ
mahāmaudgalyāyana tathāgatasya ayaṃ praṇidhiḥ //
evaṃ ahaṃ lokam imaṃ
careyaṃ
yathā ayaṃ carati asaṃgamānaso /
cakraṃ pravarteya
ananyasādṛśo
bhaveyam ahaṃ devamanuṣyapūjito //
___atha khalu samitāvino
samyaksaṃbuddhasya etad abhūṣi // kiṃ nu khalu mayi parinirvṛte imehi ca
śrāvakehi parinirvṛtehi imasmiṃ dharmākhyāne 'ntarahite ito kettakasya nu khalu
kālasya buddho bhagavān loke upapadiṣyati // ekasmiṃ kalpe na adrākṣīt*
/
[_Mvu_1.51_] dvihi kalpehi na adrākṣīt* / kalpasahasreṇa buddhaṃ loke
paśyati // atha khalu mahāmaudgalyāyana samitāvisya samyaksaṃbuddhasya mahatā
kāruṇena samanvāgatasya satveṣu mahākāruṇaṃ okrami // paṃca ca buddhakāryāṇi
avaśyaṃ kartavyāni // katamāni paṃca // dharmacakraṃ pravartayitavyaṃ mātā
vinetavyā pitā vinetavyo bauddhavaineyakā satvā vinetavyā yuvarājā
abhiṣiṃcitavyo // eṣo mamātyayena buddho loke bhaviṣyati yathā etarhi ahaṃ tathā
eṣa ajito bodhisatvo mamātyayena buddho loke bhaviṣyatīti ajito nāmena maitreyo
gotreṇa bandhumāyāṃ rājadhānyāṃ // yaṃ nūnāhaṃ kalpānāṃ śatasahasraṃ tiṣṭhehaṃ
// atha khalu samitāvī samyaksaṃbuddho bhikṣūn āmantresi // iha mahyaṃ
rahogatasya ekasya pratisaṃlīnasya ayam evarūpo cetaso parivitarko udapādi //
kiṃ nu khalu mayi parinirvṛte imehi ca śrāvakasaṃghehi parinirvṛtehi imasmiṃ
dharmākhyāne antarhite ito kettakasya nu kālasya buddho loke upapadiṣyati //
ekasmiṃ kalpe na adrākṣīt* // dvīhi kalpehi na adrākṣīt // trīhi kalpehi na
adrākṣīt // kalpaśatasahasreṇa buddhaṃ loke paśyāmi // paṃca me buddhakāryāṇi
avaśyaṃ kartavyāni yo ca so satvo yuvarājābhiṣiṃcitavyaḥ so dīrghāyukehi devehi
upapanno // yaṃ nūnāhaṃ kalpānāṃ śatasahasraṃ sthātum icchāmy ahaṃ icchatha
bhikṣavo kalpānāṃ śatasahasraṃ sthātuṃ ko vā mayā sārdhaṃ
[_Mvu_1.52_]
sthāsyati // tatra mahāmaudgalyāyana caturaśītihi bhikṣuśatasahasrehi so loko
udgṛhīto sarvehi balavaśībhāvaprāptehi // vayaṃ bhagavaṃ sthāsyāmaḥ vayaṃ sugata
sthāsyāmaḥ // atha khalu samitāvī samyaksaṃbuddho te ca śrāvakā ciraṃ dīrgham
adhvānaṃ tiṣṭhensuḥ // saṃvartakālasamaye manuṣyā kālagatā ābhāsvare devanikāye
upapadyanti rājāpi kālagato ābhāsvare devanikāye upapadyati bhagavān
bhikṣusaṃghena sārdhaṃ ābhāsvaraṃ devanikāyaṃ gacchati // vivartanīyakālasamaye
saṃsthite lokasanniveśe satvā āyuḥkṣayāya ābhāsvarād devanikāyato cyavitvā
icchatvam āgacchanti // bodhisatvo pi ābhāsvarād devanikāyā cyavitvā icchatvam
āgatvā rājā bhavati cakravartī cāturdvīpo vijitāvī yāva imāni catvāri
mahādvīpāni dharmeṇaiva abhinirjinitvā adhyāvasati // yadā manuṣyā parimitāyuṣkā
bhavanti jarāvyādhimaraṇā ca prajñāyanti tadā bhagavān samitāvī saśrāvakasaṃgho
jambudvīpam āgacchati // āgatvā satvānāṃ dharmaṃ deśayati // tathaiva rājā
cakravartī samitāvisya samyaksaṃbuddhasya sarveṇa pratyupasthito
cīvarapiṇḍapātraśayanāsanaglānapratyayabhaiṣajyapariṣkārehi // saptaratnamayaṃ
prāsādaṃ tādṛśam eva kārāpayitvā bhagavataḥ samyaksaṃbuddhasya niryātesi //
etena upāyena kalpaśatasahasraṃ samitāvī samyaksaṃbuddho sthito saśrāvakasaṃgho
kalpaśatasahasraṃ bodhisatvena upasthito sarvatra ca kalpe saptaratnamayaṃ
prāsādaṃ tādṛśam eva kārāpayitvā niryātesi samitāvisya
[_Mvu_1.53_]
samyaksaṃbuddhasya // anuttarāṃ samyaksaṃbodhiṃ prārthayamāno
prāsādaśatasahasraṃ ratnamayaṃ ahaṃ cakravartī santo samitāvino adāsi //
kalpasmiṃ ito asaṃkhyeye
so taṃ dānaṃ datvā praṇidhesi lokanāyako asyāṃ
/
devamanuṣyācāryo āryaṃ dharmaṃ prakāśeyyaṃ //
evaṃ ca mahyaṃ asyā
prakāśanā deśanā ca dharmasya /
evaṃ ca bahuṃ satvaṃ ārye dharme niveśeyyaṃ
//
evaṃ ca me śruṇensuḥ devamanuṣyā subhāṣitaṃ vākyaṃ /
evaṃ ca
dharmacakraṃ pravartaye bahujanahitāya //
dharmolkāṃ vicareyaṃ parāhaṇe
dharmabherīṃ sapatākāṃ/
ucchreyaṃ dharmaketum āryaṃ śaṃkhaṃ prapūreyaṃ
//
kṛcchrāpanne loke jātijarāpīḍite maraṇadharme /
bhavacakṣuke apāyā
prajñāskandhaṃ niveśeyaṃ //
saṃjīve kālasūtre saṃghāte raurave avīcismiṃ
/
ṣaṭsu gatīṣu vikīrṇāṃ bhavasaṃsārāt pramoceyaṃ //
narake pakvavipakvāṃ
apāyaprapīḍitāṃ maraṇadharmāṃ /
alpasukhaduḥkhabahulāṃ bhavasaṃsārāt
pramoceyaṃ //
[_Mvu_1.54_] arthaṃ careyaṃ loke devamanuṣyāṇāṃ deśiya dharmaṃ
/
evaṃ vineya satvāṃ yathā ayaṃ lokapradyoto //
___dvitīyo praṇidhi tadāsi
// aśītiṃ candanavimānāni adāsi lokottarasya buddhasya guruṇo // ahaṃ bhagavān
asyāṃ ito asaṃkhyeye // tṛtīyo praṇidhiḥ tadāsīt* // saptaratanamayānāṃ guhānāṃ
aśīti sahasrāṇi arko rājā adāsi parvatanāmasya // caturthī tadā praṇidhiḥ āsīt*
// ṣaṭ varṣāṇi carati anityasaṃjñānimittakāmehi ratanendreṇānuśāsito // paṃcamā
praṇidhiḥ tadā āsīt* //
_____iti śrīmahāvastu-avadāne bahubuddhasūtraṃ
samāptaṃ
evaṃ mayā śrutamekasmiṃ samaye bhagavāṃ rājagṛhe viharati sma
gṛdhrakūṭe parvate // atha khalv āyuṣmān mahāmaudgalyāyano kālyam eva
nivāsayitvā pātracīvaram ādāya rājagṛhaṃ nagaraṃ piṇḍāya prakrami // atha khalv
āyuṣmato mahāmaudgalyāyanasya aciraprakrāntasyaitat abhavat* // atiprāgas tāvad
etarahiṃ rājagṛhaṃ nagaraṃ piṇḍāya carituṃ / yaṃ nūnāhaṃ yena śuddhāvāsaṃ
devanikāyaṃ tenopasaṃkrameyaṃ // athāyuṣmān mahāmaudgalyāyanaḥ
tadyathāpi
[_Mvu_1.55_] nāma balavān puruṣaḥ saṃmiṃjitaṃ bāhuṃ prasārayet
prasāritaṃ ca bāhuṃ saṃmiṃjayet* ekakṣaṇena padavītihāreṇa rājagṛhād vaihāyasam
abhyudgamya śuddhāvāsadevanikāye pratyasthāt* // adrākṣīt śuddhāvāsakāyikā
devaputrā āyuṣmantaṃ mahāmaudgalyāyanaṃ dūrata evāgacchantaṃ // dṛṣṭvā ca punar
yenāyuṣmān mahāmaudgalyāyanas tenopasaṃkramitvā āyuṣmato mahāmaudgalyāyanasya
pādau śirasā vanditvā ekānte asthāsi // ekānte sthitvā ca te saṃbahulā
śuddhāvāsakāyikā devaputrā āyuṣmantaṃ mahāmaudgalyāyanaṃ gāthābhiḥ adhyabhāṣasi
//
kalpāna śatasahasraṃ saṃdhāvitvāna bodhiparipākaṃ /
sucirasi
anantaratano buddho lokasmiṃ upapanno //
___itthaṃ vaditvāna te saṃbahulā
śuddhāvāsakāyikā devaputrā āyuṣmato mahāmaudgalyāyanasya pādau śirasā vanditvā
ekānte asthāsi // ekānte sthitvā antarhitā // atha khalv āyuṣmato
mahāmaudgalyāyanasyaitat abhavat* // evaṃ durlabhā bodhir yatra hi nāma kalpānāṃ
śatasahasreṇa // atha khalv āyuṣmān mahāmaudgalyāyanas tadyathā balavān puruṣaḥ
saṃmiñjitāṃ bāhāṃ prasārayet prasāritāṃ vā bāhāṃ saṃmiñjayet* ettakena
kṣaṇavītihāreṇa śuddhāvāsato devanikāyāto antarhitaḥ rājagṛhe nagare pratyasthā
// athāyuṣmān
[_Mvu_1.56_] mahāmaudgalyāyano rājagṛhe nagare piṇḍāya
caritvā paścādbhakto piṇḍapātrapratikrāntaḥ pātracīvaraṃ pratiśāmayitvā pādau
prakṣālayitvā yena bhagavāṃs tenopasaṃkramitvā bhagavataḥ pādau śirasā vanditvā
ekānte nyaṣīdad ekānte niṣaṇṇaś ca punaḥ āyuṣmān mahāmaudgalyāyano bhagavantam
etad avocat* // ihāhaṃ bhagavan kālyasyaiva nivāsayitvā pātracīvaram ādāya
rājagṛhaṃ mahānagaraṃ piṇḍāya prakrami // tasya me bhagavan*
aciraprakrāntasyaitad abhavat* // atriprāgas tāvat etarahi rājagṛhe mahānagare
piṇḍāya carituṃ / yaṃ nunāhaṃ yena śuddhāvāsaṃ devanikāyaṃ tenopasaṃkrameyaṃ /
ciraṃ me devanikāyaṃ śuddhāvāsaṃ upasaṃkrāntasya // athāhaṃ balavāṃ tadyathā
puruṣaḥ saṃmiṃjitāṃ bāhāṃ prasārayeya prasāritāṃ vā bāhāṃ saṃmiṃjayet* ettakena
kṣaṇavītihāreṇa rājagṛhād vaihāyasam abhyudgamya śuddhāvāse devanikāye
pratyasthāsi // adrākṣīt* me bhagavan saṃbahulāḥ śuddhāvāsakāyikā devaputrā
dūrata eva āgacchantaṃ dṛṣṭvā ca punar yenāhaṃ tenopasaṃkramitvā mama pādau
śirasā vanditvā ekānte sthānsu // ekāntasthitā saṃbahulā te śuddhāvāsakāyikā
devaputrā mama gāthāye adhyabhāṣeran* //
kalpāna śatasaharaṃ saṃdhāvitvāna
bodhiparipākaṃ /
sucirasy anantaratano buddho lokasmiṃ upapanno //
itthaṃ
vaditvāna te saṃbahulāḥ śuddhāvāsakāyikā devaputrā mama pādau
śirasā
[_Mvu_1.57_] vanditvā prakrāmi // tasya me bhagavann etad abhavat*
// yāvat duḥkhasamudānīyā anuttarā saṃbodhir yatra hi nāma kalpānāṃ
śatasahasreṇa / yaṃ nūnāhaṃ yena bhagavāṃs tenopagamitvā bhagavantam etam arthaṃ
paripṛccheyaṃ / yathā me bhagavāṃ vyākariṣyati tathā naṃ dhārayiṣyāmi // iha
bhagavāṃ kim āha // evam ukte bhagavān āyuṣmantaṃ mahāmaudgalyāyanam etad
avocat* // parīttakaṃ khalu punar mahāmaudgalyāyana śuddhāvāsakāyikānāṃ
devaputrāṇāṃ śatasahasran ti // aprameyehi mahāmaudgalyāyana kalpehi
asaṃkhyeyehi aprameyehi tathāgatehi arhantehi samyaksaṃbuddhehi kuśalamūlāny
avaropitāni āyatisaṃbodhiṃ prārthayamānehi // abhijānāmi khalu punar ahaṃ
mahāmaudgalyāyana triṃśad buddhakoṭiyo śākyamunināmadheyānāṃ ye mayā
saśrāvakasaṃghāḥ satkṛtā gurukṛtā mānitāḥ pūjitā apacitā rājñā cakravartibhūtena
āyatisaṃbodhim abhiprārthayamānena ca me te buddhā bhagavanto vyākarensuḥ //
bhaviṣyasi tvam anāgatam adhvānaṃ tathāgato 'rhaṃ samyaksaṃbuddho
vidyācaraṇasaṃpanno sugato lokavid anuttaraḥ puruṣadamyasārathiḥ śāstā devānāṃ
ca manuṣyāṇāṃ ca // abhijānāmy ahaṃ khalu punar mahāmaudgalyāyana aṣṭa
buddhaśatasahasrāṇi dīpaṃkaranāmadheyakānāṃ ye mayā saśrāvakasaṃghāḥ satkṛtā
gurukṛtā mānitāḥ pūjitāḥ apacitā cakravartibhūtena āyutiṃ saṃbodhim
abhisaṃprārthayamānena ca me te buddhā bhagavanto vyākarensuḥ // yathā prathame
parivarte tathā sarvatra kartavyaṃ // bhaviṣyasi tvam anāgatam adhvānaṃ //
abhijānāmy
[_Mvu_1.58_] ahaṃ mahāmaudgalyāyana paṃca buddhaśatāni
padmottaranāmadheyānāṃ // sarvatra kartavyaṃ / bhaviṣyasi tvam anāgatam adhvānaṃ
// abhijānāmy ahaṃ mahāmaudgalyāyana aṣṭa buddhasahasrāṇi pradyotanāmadheyānāṃ
// abhijānāmy ahaṃ mahāmaudgalyāyana trayo buddhakoṭīyo puṣpanāmadheyānāṃ //
abhijānāmy ahaṃ mahāmaudgalyāyana aṣṭādaśa buddhasahasrāṇi
māradhvajanāmadheyānāṃ yatra mayā brahmacaryaṃ cīrṇaṃ āyatiṃ bodhiṃ
prārthayamānena ca me te buddhā bhagavanto vyākarensuḥ // abhijānāmy ahaṃ
mahāmaudgalyāyana paṃca buddhaśatāni padmottaranāmadheyānāṃ ye mayā
saśrāvakasaṃghāḥ satkṛtāḥ // abhijānāmy ahaṃ mahāmaudgalyāyana navati
buddhasahasrāṇi kāśyapanāmadheyāni // abhijānāmy ahaṃ mahāmaudgalyāyana
paṃcadaśa buddhasahasrāṇi pratāpanāmadheyāni // abhijānāmy ahaṃ
mahāmaudgalyāyana dvau buddhasahasrau kauṇḍiṇyanāmadheyau // abhijānāmy ahaṃ
mahāmaudgalyāyana caturaśīti pratyekabuddhasahasrāṇi // abhijānāmy ahaṃ
mahāmaudgalyāyana samantaguptaṃ nāma tathāgatam arhantaṃ samyaksaṃbuddhaṃ //
abhijānāmy ahaṃ mahāmaudgalyāyana buddhasahasraṃ jambudhvajanāmadheyānāṃ //
abhijānāmy ahaṃ mahāmaudgalyāyana caturaśīti buddhasahasrāṇi
indradhvajanāmadheyānāṃ // abhijānāmy ahaṃ mahāmaudgalyāyana paṃcadaśa
buddhasahasrāṇi ādityanāmadheyānāṃ // abhijānāmy ahaṃ mahāmaudgalyāyana dvāṣaṣṭi
buddhaśatāni anyonyanāmadheyānāṃ // abhijānāmy ahaṃ mahāmaudgalyāyana caturṣaṣṭi
buddhāna
[_Mvu_1.59_] samitāvināmadheyānāṃ // suprabhāso nāma
mahāmaudgalyāyana tathāgato 'rhaṃ samyaksaṃbuddho yatra maitreyeṇa bodhisatvena
prathamaṃ kuśalamūlāny avaropitāni rājñā vairocanena cakravartibhūtena āyatiṃ
saṃbodhiṃ prārthayamānena // suprabhāse khalu punar mahāmaudgalyāyana
tathāgatabhūte catasraḥ caturaśītikoṭivarṣasahasrāṇi manuṣyāṇām āyuṣaḥ pramāṇam
abhūṣi antarā ca uccāvacatā āyuṣaḥ // suprabhāsasya khalu punar
mahāmaudgalyāyana tathāgatasyārhataḥ samyaksaṃbuddhasya trayaḥ sannipāta abhūt*
// prathamo śrāvakasannipāto ṣaṇṇavati koṭīyo abhūṣi sarveṣāṃ arhantānāṃ
kṣīṇāśravāṇām uṣitavratānāṃ samyagājñāvimuktānāṃ parikṣīṇabhavasaṃyojanānām
anuprāptasvakārthānāṃ // dvitīyo śrāvakasannipāto caturnavati koṭiyo abhūt
sarveṣām arhantānāṃ kṣīṇāśravāṇām uṣitavratānāṃ samyagājñāvimuktānāṃ
parikṣīṇabhavasaṃyojanānāṃ anuprāptasvakārthānāṃ // tṛtīyo śrāvakasannipāto
dvānavati koṭiyo abhūṣi sarveṣām arhantānāṃ kṣīṇāśravāṇām uṣitavratānāṃ
samyagājñāvimuktānāṃ parikṣīṇabhavasaṃyojanānāṃ anuprāptasvakārthānāṃ // atha
khalu mahāmaudgalyāyana rājño vairocanasya taṃ bhagavantaṃ suprabhāsaṃ dṛṣṭvā
udāraharṣaṃ udāravegaprītiprāmodyaṃ utpadye // so taṃ bhagavantaṃ
saśrāvakasaṃghaṃ daśa varṣasahasrāṇi satkaresi
[_Mvu_1.60_] gurukaresi
mānesi pūjesi apacāyesi // satkṛtvā gurukṛtvā tāṃ ca samitim anugṛhṇanto taṃ ca
śrāvakasaṃgham anugṛhṇanto taṃ ca āyuḥpramāṇam anugṛhtṇanto evaṃ cittam utpādesi
// aho punar ahaṃ bhaveyam anāgate 'dhvani tathāgato 'rhaṃ samyaksaṃbuddho
vidyācaraṇasaṃpannaḥ sugato lokavid anuttaraḥ puruṣadamyasārathiḥ śāstā devānāṃ
ca manuṣyāṇāṃ ca yathāyaṃ bhagavān suprabhāso etarahi // evaṃ sarvākārasaṃpannaṃ
sarvākārapratipūraṃ dharmaṃ deśeyaṃ yathāpīha bhagavān suprabhāso etarahi //
evaṃ samagraṃ śrāvakasaṃghaṃ parihareyaṃ yathāpi bhagavān suprabhāso etarahi //
evaṃ ca me devāś ca manuṣyāś ca śrotavyaṃ śraddhātavyaṃ manyensuḥ yathāpīdaṃ
bhagavato suprabhāsasya etarahiṃ / taṃ bhaveyaṃ bahujanahitāya bahujanasukhāya
lokānukaṃpāya mahato janakāyasyārthāya hitāya sukhāya devānāṃ ca manuṣyāṇāṃ ca
// evaṃ cāha mahāmaudgalyāyana ato ca bhūyo anyaṃ //
caturacatvāriṃśatkalpasaṃprasthitasya khalu punar mahāmaudgalyāyana maitreyasya
bodhisatvasya paścā tāye bodhaye cittam utpāditaṃ // aparājitadhvajo nāma
mahāmaudgalyāyana tathāgato 'rhaṃ samyaksaṃbuddho yo maye saśrāvakasaṃgho
varṣasahasraṃ satkṛto gurukṛto mānito pūjito pacito rājñā dṛḍhadhanunā
cakravartibhūtena āyatiṃ saṃbodhiṃ prārthayamānena mahantehi ca
paṃcehi
[_Mvu_1.61_] duṣyayugaśatehi abhicchādito // parinirvṛtasya ca
stūpaṃ kāritaṃ yojanam uccatvena yojanam abhiniveśena // eṣā ca
mahāmaudgalyāyana praṇidhi satatasamitā abhūṣi // yasmiṃ samaye satvā bhavensuḥ
alenā atrāṇā aśaraṇā aparāyaṇā utsadalolā utsadadoṣā utsadamohā akuśalān dharmā
samādāya vartensuḥ yobhūyena ca apāyapratipūrakā bhavensu tasmiṃ kāle tasmiṃ
samaye aham anuttarāṃ samyaksaṃbodhim abhisaṃbudhyehaṃ // taṃ bhaveyaṃ
bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukaṃpāya mahato janakāyasyārthāya hitāya
sukhāya devānāṃ ca manuṣyāṇāṃ ca // duṣkarakārakā mahāmaudgalyāyana
tathāgatārhanto samyaksaṃbuddhā lokasyārthaṃ caryāṃ caranti // idam avocad
bhagavān āttamano āyuṣmān mahāmaudgalyāyano bhagavato bhāṣitam abhyanandat*
//
śākyamunināmakānām upasthitās triṃśa koṭiyo jinānāṃ /
aṣṭaśatasahasrāṇi
dīpaṃkaranāmadheyānāṃ //
ṣaṣṭiṃ ca sahasrāṇi pradyotanāmadheyānāṃ . . . . .
/
tatha puṣpanāmakānāṃ trayo koṭiyo vādisiṃhānāṃ //
aṣṭādaśa sahasrāṇi
māradhvajanāmakānāṃ sugatānāṃ /
yatra care brahmacaryaṃ sarvajñatām
abhilāṣāya //
pūjayi paṃca śatāni padmottaranāmakānāṃ sugatānāṃ
/
[_Mvu_1.62_] kauṇḍiṇyanāmakānām aparāṇi dvi sahasrāṇi
//
aparimitāsaṃkhyeyā pratyekajināna koṭinayutāṃ ca /
pūjayi
buddhasahasraṃ jambudhvajanāmadheyānāṃ //
caturaśīti sahasrāṇi
indradhvajanāmakānāṃ sugatānāṃ /
navatiṃ ca sahasrāṇi kāśyapasahanāmadheyānāṃ
//
paṃcadaśa buddhasahasrāṇi pratāpanāmakānāṃ sugatānāṃ/
paṃcadaśa ca
sahasrāṇi ādityanāmadheyānāṃ //
dvāṣaṣṭiṃ ca śatāni sugatānāṃ
anyonyanāmadheyānāṃ /
catuṣaṣṭiṃ ca sahasrāṇi samitāvīnāmadheyānāṃ //
ete
ca kolitaśirī anye ca daśabalā aparimāṇā /
sarve anityatāya samitā
lokapradyotā //
yāni ca balāni kolita teṣāṃ mahāpuruṣalakṣavarāṇāṃ /
sarve
anityatāya kālaṃ na upenti saṃkhyāṃ ca //
jñātvānānityabalaṃ sudāruṇaṃ
satkṛtasya anantaraṃ /
vīryārambho yojito anityabalasya vighātāya //
ito
maudgalyāyana aparimite asaṃkhyeye kalpe ratno nāma samyaksaṃbuddho abhūṣi
tathāgato 'rhaṃ samyaksaṃbuddho vidyācaraṇasampannaḥ sugato lokavid anuttaraḥ
puruṣadamyasārathiḥ śāstā devānāṃ ca manuṣyāṇāṃ ca // ahaṃ tadā rājā cakravarti
abhūṣi // tato mayaitasya bhagavato ratanavato caturaśīti kūṭāgārasahasrāṇi
kāritāni citrāṇi
[_Mvu_1.63_] darśanīyāni saptānāṃ ratnānāṃ suvarṇasya
rūpyasya muktāyā vaiḍūryasya sphāṭikasya musāragalvasya lohitikāyāḥ // tāni mayā
tasya bhagavato niryātetvā bodhāya anupraṇihitaṃ // na tāvat buddhā bhagavanto
parinirvāyanti yāvad yuvarājā anabhiṣikto bhavati / eṣo mama anantaraṃ buddho
loke bhaviṣyati / yathaitarhi mayā maitreyo vyākṛto eṣo mamānantaraṃ buddho
bhaviṣyatīti // so bhagavāṃ caturaśītihi śrāvakasahasrehi sārdhaṃ
caturaśītisaṃvartavivartasthito saṃvartamāne loke bhagavāñ caturaśītihi
śrāvakasahasrehi sārdhaṃ ābhāsvaraṃ devanikāyaṃ gacchati vivartamāne loke
ihāgacchati iha dharmaṃ deśayati / ahaṃ bhūyo rājā cakravartī bhavāmi /
caturaśītikūṭāgārasahasrāṇi kārāpayitvā bhagavato ratanavato niryātemi // iyaṃ
mahāmaudgalyāyana praṇidhicaryā //
___katamā ca anulomacaryā // iha
mahāmaudgalyāyana bodhisatvo mahāsatvo bodhāya anulomatāye sthito bhavati //
iyaṃ mahāmaudgalyāyana . . . . .
___ . . . . . . . avivartacaryā //
vivartanti saṃsaranti vivartacaryā // avaivartiyā bodhāya bhavanti avivartacaryā
//
_____atra daśabhūmiko kartavyo dīpaṃkaravastu ca //
nāmo 'stu
buddhānāṃ namo 'rhatāṃ // daśabhūmikasyādi
_____vatte apratima
dharmadarśanaṃ
[_Mvu_1.64_] na ekakalpaśatasaṃcitātmanāṃ /
bhūmayo
daśa jināna śrīmatāṃ
yair vikurviṣu sadā paṇḍitā
//
mānadarpamadamohamocitā
sarvaśaḥ samiyamārdavānvitā /
gauravaṃ
janiya sarvadarśiṣu
śrūyatāṃ jinavarasya śāsanaṃ //
nirvṛte
kanakarāśīsannibhe
śākyanandijanane tathāgate /
kaṃpi medini
saśailakānanā
sāgarāṃbaradharā saparvatā //
kampitaṃ
paramaromaharṣaṇaṃ
bhūmikaṃpam anudṛśya dāruṇaṃ /
kāśyapo
dhūtaguṇāgrapārago
cittam abhyupagataḥ tadā abhūt* //
kiṃ nu adya dharaṇī
saparvatā
sāgarāmbaradharā vasundharā /
kampate
paramadāruṇasvaraṃ
nūnaṃ nirvṛtiṃ gataḥ tathāgataḥ //
so ca divyanayanas
tathāgataṃ
devakinnaravarehi vanditaṃ
[_Mvu_1.65_] dṛśya
sarvabhavabandhanāntakaṃ
nirvṛtaṃ yamakaśāla-antare //
na khalu me
samucitaṃ tathāgataṃ
ṛddhiye samanugantu gautamaṃ /
padbhir eva vadatāṃ
varaṃ muniṃ
draṣṭum apratimaṃ pravrajāmy ahaṃ //
so ca matva tvaramāṇo
sūrī
kāśyapo mathitamānaso bhikṣuḥ /
bhikṣubhiḥ bahubhiḥ uttamo
pari-
nirvṛtabhuvam anupūrvam āgami //
tasya ca praṇidhir āsi
uttamā
kāśyapasya jinapādavandane /
tau . . . . . caraṇau
mahāmune
mūrdhinā upanipīḍya vandituṃ //
saṃgṛhyolkāṃ vipulāṃ atha
catasro
mallakā upagatā balavantaḥ /
vījitāṃ
paramamallavinītāṃ
dagdhaḍalkāṃ abhiprāṇamayensuḥ //–Lies:
dagdha-ulkāṃ
taiś citām abhimukhaṃ upanītā
taiḥ parākramabalai rathaśūraiḥ
/
[_Mvu_1.66_] nirvṛtā ca . . . sā samakālaṃ
prāpya vāripariṣekam
ivolkā //
saṃśayaṃ vimatimadhyam upetya
mallā divyanayanaṃ aniruddhaṃ
/
gauravā nataśirā suvinītā
praśnam* . . . idaṃ paripṛcche //
ko nu
hetur iha pratyayo ca ko
yen' imā jinasutā upanītā /
nirvṛtiṃ upagatā
sahasolkā
brūhi kāraṇam ihārya yathāvat* //
devatā khalu prasannā
kāśyape
tasya eṣa khalu ṛddhibhāvanā /
naiva tāva jvalano
jvaliṣyati
yāva nāgato agrapāragaḥ //
tasya caiṣa praṇidhiḥ
samṛdhyati
kāśyapasya dhutadharmadhāriṇaḥ /
tau kramau daśabalasya
śrīmataḥ
vandituṃ hi śirasā mahāmune //
so ca
bhikṣugaṇasaṃpuraskṛtaḥ
kāśyapo dhutarajo jinātmajaḥ /
prāṃjalī jinacitām
upāgato
gauravā praṇataśīrṣamānasaḥ //
[_Mvu_1.67_] dṛśya taṃ
pravararūpadhāriṇaṃ
kāṣṭhasaṃcayagataṃ tathāgataṃ /
dhig bhavān iti girām
udīrayī
darśitaprakṛtibhāvalakṣaṇāṃ //
ko nu so bhavam upetya
prāṇako
yo na mṛtyuvaśam āgamiṣyati /
yatr' ayaṃ
jvalanakāṃcanopamo
nirvṛto śikhir ivendhanaṃ vinā //
kṛtva aṃjalipuṭaṃ
mahāyaśo
pādato jinavarasya kāśyapo /
mūrdhinā nipatito
maharṣiṇo
paścimaṃ idaṃ namasyate mune //
tau ca cakravaralakṣitau
kramau
devadānavavarehi vanditau /
niḥsṛtau tatha vidārya tāṃ
citāṃ
devayakṣabhujagānubhāvitau //
tau kramau śirasi
sannipātiya
pāṇibhiḥ samanugṛhya cā mune /
ālape śrutidharaṃ
maharṣiṇaṃ
antikāvacaraḥ kāśyapas tadā //
[_Mvu_1.68_] kiṃ tv imau
śrutidhara kramau mune
dhyāmatām upagatau na suprabhau /
brūhi kāraṇam
aśeṣam āhvaya
yen' imau na nayanābhinandinau //
etaṃ śrutva
śrutasaṃcayaṃdharo
kāśyapaṃ idam uvāca paṇḍito /
aśruvegaduṣitā va
śocatāṃ
roditehi mathitā h' imau kramau //
ten' imau kramavarau
mahāmuneḥ
rodanena janatābhipīḍitau /
no vibhānti munino yathā
purā
evam etad anupaśya suvrata //
so nipatya śirasā punaḥ punaḥ
tau
kramau pravaracakralakṣaṇau /
karatalehi abhipīḍayet mune
śāstu
gauravaparāya buddhiye //
vanditau ca dhutadharmadhāriṇā
tau kramau
guṇadhareṇa śāstuno /
lokanāthacitakāṣṭha tejasā
vāyuvegavidhutena dīpyati
//
[_Mvu_1.69_] dahyamāne jinacandraśarīre
paṃca tāni vaśibhūtaśatāni
/
mantrayanti sahitā samupetya
nirvṛtīsamayakāle saṃgītiṃ //
nirvṛto
pravaralakṣaṇadhārī
yo nu śāstu sasurāsuranetā /
ko guṇo iha ciraṃ
parivāse
vayam api adya vijahāmatha dehaṃ //
sarvathā
supariniṣṭhitakāryāḥ
prāpya acyutam aśokam anantaṃ
/
sarvabhāvabhavavītigatā sma
eṣa nirvṛtim upema ihaiva //
evam ukte
dhutadharmaviśuddho
kāśyapo 'bravi tadā vaśibhūtāṃ /
na khu bhavadbhiḥ
anupādi vimukti
nirvṛtī samanugamya ihaiva //
tīrthikā ca bahidhānugatāś
ca
kreyur apratimaśāsanadoṣaṃ /
dhūmakālikam iti śramaṇasya
etat eva ca
tu rakṣaṇīyaṃ no //
lokanātha bahavo narasiṃhā
[_Mvu_1.70_] ye c'
anāgata mahāmatiśūrā /
te hi no upapadeyur udagrā
yadi na saṃkaliye
śāsanaṃ śāstuḥ //
tena apratihatāḥ susamagrāḥ
gāyathā sugataśāsanam agryaṃ
/
yathā idaṃ suparigīta yathārthaṃ
cirataraṃ naramarūṣu viroce //
evam
astu iti te vaśibhūtā
kāśyapasya vacanaṃ pratipūjya /
cittam apy upagatā
kva idānīṃ
deśi dharmadharasaṃgaṇanā syāt* //
ramyakānanavane
susamṛddhe
māgadhasya magadhādhipatisya /
puravare bhavatu
rājagṛhasmiṃ
saptaparṇa-abhidhānaguhāyāṃ //
parvatasya
vaihāyavarasya
uttarasmi tīre varapārśve /
vividhapādape
śilātalabhūmeḥ
bhāge yaṃ bhavatu dharmasamāsyā //
te ca
ṛddhivaśibhāvabalasthā
[_Mvu_1.71_] udgatāḥ khagapathe jinaputrā
/
tatkṣaṇāntara . . . . . prapalānā
mānasaṃ saro yathā haṃsayūtho //
te
pratiṣṭhitā nagāgravarasya
pārśve tat vanam upetya niṣaṇṇā /
śāsane ca
sugatasya sugīte
devadundubhigaṇāni nadensuḥ //
te ca dundubhina nādaṃ
nadantaṃ
śrutva śāsanakarā sugatasya /
bhūmikampam anudṛśya ca
ghoraṃ
kāśyapaṃ dhutarajaṃ idam ūcuḥ //
kin tu bhoḥ dhutadharā
samakaṃpi
medinī sasaritā sasamudrā /
devadundubhiravāś ca
manojñā
divyamālyavikiraṇaṃ ca bhavanti //
tān uvāca
dhutadharmasamaṃgī
kāśyapo jinasutāṃ vaśibhūtāṃ /
ete sannipatitā
marusaṃghā
śrutva śāsanavaraṃ susamagryaṃ //
te
samagravaralakṣaṇadhārī
gauravāt pramuditā marusaṃghāḥ /
pūjāṃ
apratimakasya karonti
[_Mvu_1.72_] śāsanaṃ śṛṇuyu sarvasamagryaṃ //
so
hi 'nekabhavakalpaśatehi
hitasukhāya naradevagaṇānāṃ /
evam abhyupagato
cirarātraṃ
mokṣayiṣye 'haṃ prajāḥ parimuktaḥ //
so labhitva paramārtham
aśokaṃ
sarvabhāvabhavaduḥkhanirodhaṃ /
kāśipuryāṃ
naradevahitārthaṃ
vartayiṣyi varacakram adbhutaṃ //
paṃcakehi saha tehi
munīhi
marugaṇāṃ vinayavādināṃ varo /
satvakoṭinayutāni
nāyako
jātijanmamaraṇāt samuddhare //
so vimokṣayi
bhavābhinandino
toṣayaṃ naramarū narasiṃho /
mathiya sarvaparavādi
sāṃprataṃ
nirvṛto tu bhagavāṃ nirapekṣo //
eta śrutva vacanaṃ
manoramaṃ
kāśyapasya dhutadharmadhāriṇo /
devasaṃghā muditā nabhe
sthitā
vyāharanti vacanaṃ manoramaṃ //
sādhu sādhu
dhutadharmakovidā
[_Mvu_1.73_] śāstu śāsanakarā ananyathā /
bhāṣase
guṇam anantabuddhino
jetavane naramarū sutoṣitā //
so hi devamanujāna
uttamo
so hi agrapuruṣo mahāmuniḥ /
so hi niḥśaraṇam uttamaṃ
prabhuḥ
dṛṣṭadarśano hitāya prāṇināṃ //
tena skandhā
taḍibudbudopamā
phenapiṇḍakam iva prabhāsvaraṃ /
deśitā daśabalena
jānatā
yasy' iyaṃ guṇakathā pravartate //
kṛṣṇasarpaśirasannibhās
tathā
kāma agrapuruṣeṇa deśitā /
śastrarucchaviṣakumbhasannibhā
yasy'
iyaṃ guṇakathā pravartate //
tena dṛṣṭam acalaṃ paraṃ sukhaṃ
dṛṣṭibhiḥ
paramasādhudṛṣṭibhiḥ /
taṃ amatsaravatā prakāśitaṃ
saṃvibhāgarucinā yad ad
bhutaṃ //
udgate dinakare yathā kimi
[_Mvu_1.74_] niṣprabho bhavati no
ca bhrājati /
udgate jinadivākare tathā
niṣprabhā paragaṇī asaṃyatā
//
ṛddhipādabalapāramiṃ gato
īśvaro jinabalena cakṣumāṃ /
locanaṃ
bhagavatasya paśyatha
nirvṛto kanakabimbasannibho //
dhig bhavāṃ
sarada-abhrasannibhā
vālikānagararūpasannibhā /
yatra nāma kuśalāna
saṃcayo
nirvṛto paramabuddhisāgaro //
hetukāraṇaśatehi nāyako
nardate
puruṣasiṃhanarditaṃ /
bhavam ananyamaraṇaṃ nirīkṣya
tasya uktam antaraṃ na
vidyate //
divyapuṣpavaramaṇḍitaṃ nabhaṃ
śobhate sugatavarṇabhāṣaṇe
/
divyacandanarasānuvāsitaṃ
śobhate amṛtagandhikaṃ nabham iti //
atha
khalv āyuṣmān mahāmaudgalyāyano āyuṣmantaṃ mahākāśyapam āmantrayati //
vyavasthāpaya jinaputra vaśibhūtā ye pariṣāyāṃ saṃśayagatāni mānasāni vijāneyur
iti //
[_Mvu_1.75_] athāniruddhaṃ upāliṃ ca sthaviraṃ ca
alakuṇḍalabhaṭṭiyaṃ sundaranandaṃ ca kāśyapa uvāca //
avaloketha jinātmajāś
cittāni yā pariṣāyāṃ /
saṃśayaṃ ca paripṛcchatha yasya yatra tathā bhaved iti
//
sādhū ti te pratiśrutvā jinaśāstraviśāradāḥ /
paśyanti paracittāni kare
vāmalakaṃ yathā //
pralambabāhuṃ vaśibhūtaṃ kāśyapo idam abravīt*
/
gṛdhrakūṭasya śikhare nirmiṇe vasudhāṃ laghuṃ //
aṣṭādaśa sahasrāṇi
pariṣāyāṃ samāgatā /
yathā sarvābhijāneyā ṛddhiṃ saṃjanayā tathā
//
vicintacūtaṃ vaśibhūtaṃ kāśyapa idam abravīt* /
gaṃgodakamayā meghā
nirmiṇe gagane laghuṃ //
vividhagandhapuṣpāś ca upavāyantu sarvataḥ
/
mānuṣāṇām āmagandhā ca śīghram antarahāpaya //
haryakṣaṃ nāma vaśibhūtaṃ
kāśyapa idam abravīt* /
tathā utpādaya śīghraṃ samādhiṃ sugatātmaja
/
yathā gṛhīṇāṃ dravyāṇi na gaccheyuḥ parāṃ gatiṃ //
varuṇaṃ nāma
vaśibhūtaṃ kāśyapo idam abravīt* /
aratidaṃśamaśakā manuṣyāṇāṃ nivartaye
//
[_Mvu_1.76_] ajakarṇaṃ vaśibhūtaṃ kāsyapo idam abravīt* /
kṣudhāṃ
pipāsāṃ vyādhiṃ ca manuṣyāṇāṃ nivartaya //
sādhū ti te pratiśrutvā kāśyapasya
jinātmajāḥ /
yathājñaptāni sthānāni yathoktaṃ parijāgriṣu //
tataḥ
kāśyapasthaviraḥ kātyāyanam uvāca sa /
samudīraya mahātmanāṃ caritaṃ
dharmarājināṃ //
evam ukte mahāprājño kātyāyanakulodgataḥ /
uvāca caryā
buddhānāṃ kāśyapasya anupṛcchataḥ //
śruyatāṃ bho jinasutā buddhānāṃ
sarvadarśināṃ /
caryā caraṇaśuddhānāṃ yathāvat anupūrvaśaḥ //
daśa khalu
bho jinaputrā bodhisatvāna bhūmayo /
. . . . . . . . . bhavanti katamā daśa
//
durāroheti prathamā bhūmī samupadiśyate /
dvitīyā baddhamānā nāma
tṛtīyā puṣpamaṇḍitā //
caturthī rucirā nāma paṃcamī cittavistarā /
ṣaṣṭī
rūpavatī nāma saptamī durjayā smṛtā //
aṣṭamā janmanideśo navamī yauvarājyato
/
daśamī tv abhiṣekāto iti etā daśa bhūmayaḥ //
[_Mvu_1.77_] evam ukte
tu gāthābhiḥ kāśyapo 'bravi paṇḍitaḥ /
kātyāyanam ato 'tyarthaṃ vākyam
apratimaṃ idaṃ //
bhūmīnāṃ pariṇāmāni yathāvat anukīrtaya /
yathā ca te
vivartante saṃsaranto mahāyaśā //
yathā cāpi saṃvartante sattvasārāḥ tathā
vade /
yathaivādhyāśayā teṣāṃ bhavanti tāṃ udāhare //
yathā ca
parikalpenti satvā satvasamanvitā /
yathā ca denti dānāni tat sarvam
anukīrtaye //
tathā ca dṛṣṭvā saṃbuddhā bhāṣanto ca manojanaṃ
/
saṃjñotpādaṃ tathā brūhi kāśyapo idam abravīt* //
idaṃ te vacanaṃ śrutvā
vaśibhūtā upasthitā /
gauraveṇa mahāsatvā saṃbuddhānāṃ mahātmanāṃ //
evam
ukte kātyāyano kāśyapam uvāca // na khalu bho jinaputra śakyaṃ bodhisatvānāṃ
bhūmīḥ pramātuṃ ettakakalpā vā anantā bhavanti / sarvaṃ saṃsāro bodhisatvānāṃ
khaṇḍasaṃjñayā bhūmir iti parikalpitaṃ tena bhūmir iti smṛtā // evam ukte
āyuṣmān ānanda āyuṣmantaṃ kātyāyanam uvāca // yadi bho jinaputra ekā bhūmi
aprameyā
[_Mvu_1.78_] katham idānīṃ pariśeṣāṇāṃ bhūmīnāṃ grahaṇaṃ
bhaviṣyati iti // evam ukte āyuṣmān kātyāyano āyuṣmantam ānandaṃ gāthābhir
adhyabhāṣe //
kalpo yathā aparimitaḥ prakāśitaḥ
prajānatā avitathavādinā
svayaṃ /
kalpeṣu ca bhavati bahūsu deśanā
idaṃ nu bho puruṣavarasya
śāsanaṃ //
bhūmis tathā aparimitā prajānatā
prakāśitā svayam
anivṛttabuddhinā /
pravartate tatha pariśeṣabhūmiṣu
sāmānyasaṃketānāṃ
nirūpaṇaṃ //
prathamāyāṃ bho jinaputra bhūmau vartamānā bodhisatvā pṛthagjanā
iti prāptaphalā bhavanti iti dakṣiṇīyāḥ ca lokānāṃ virocenti bhavanti
cātra
tyāgena tyāgasampannā bodhisatvā mahāyaśāḥ /
lokāṃ ca abhirocante
candrabhānur iva aṃśumāṃ //
prathamāyāṃ bhūmau bodhisatvānāṃ vartamānānām
aṣṭa samudācārā bhavanti // katame aṣṭa // tadyathā tyāgaḥ karuṇā aparikhedaḥ
amāno sarvaśāstrādhyayitā vikramaṃ lokānujñā dhṛtir iti // bhavanti
cātra
[_Mvu_1.79_] te saṃvibhāgarucayaḥ karuṇāyamānā
duḥkhasaṃhatī
bhagavatāṃ madhurasvarāṇāṃ /
vacanaiḥ guṇaiś ca paritoṣam upenti
dhīrāḥ
evaṃ caranti dharaṇī prathamāye satvā //
śāstrāṇi yāni prasaranti
asārakāni
etā vicārya janatā anurāgabuddhī /
niṣkramya taṃ tṛṇasamaṃ ca
vicārya lokaṃ
tīvrāṃ vedenti vedanā kuśalaṃ cinonti //
ekena kāraṇena
bodhisatvā vivartanti dvitīyāyāṃ bhūmau // katamena ekena // bhaveṣu
āsvādasaṃjñino bhavanti // dvihi kāraṇehi bodhisatvā vivartanti dvitīyāyāṃ
bhūmau // katamehi dvihi // kāmaguṇehi abhilāṣinaś ca bhavanti kuśīdāś ca //
punas trībhir ākārair bodhisatvā dvitīyāyāṃ bhūmau vivartanti // katamehi trīhi
// spṛhālavaś ca bhavanti uttrāsabahulā durbalādhyāśayāś ca // ṣaḍbhir ākāraiḥ
bodhisatvā prathamāyāṃ bhūmau sthitā dvitīyāyāṃ bhūmau vivartanti // katamaiḥ
ṣaḍbhiḥ // na ca anityasaṃjñābahulā viharanti / āghātabahulāś ca bhavanti /
dṛdhavairāś ca bhavanti / styānamiddhabahulāś ca bhavanti / lokakāryaparāyaṇāś
ca bhavanti // ye bho jinaputra
[_Mvu_1.80_] bodhisatvā vivartensu
vivartanti vivartiṣyanti sarve te imehi dvādaśabhir ākārair vivartensu
vivartanti vivartiṣyanti nāto bhūya iti //
___evam ukte āyuṣmān mahākāśyapaḥ
āyuṣmantaṃ mahākātyāyanam uvāca // ime bho jinaputra bodhisatvā vivartiyāś ca
avivartiyāś ca ye prathamaṃ cittam utpādayanti samyaksaṃbuddhā bhavema iti
kettakaṃ puṇyaṃ prasavanta iti // evam ukte āyuṣmān kātyāyana āyuṣmantaṃ
mahākāṣyapam uvāca // paśya bho jinaputra yo dadyā jambudvīpaṃ
saptaratnasaṃcayaṃ daśabalānāṃ ato bahutarakaṃ puṇyaṃ prasavati bodhāye
praṇidhento // yaś ca bho jinaputra catvāro dvīpāṃ dadyāt* ratnācitāṃ
daśabalānāṃ ato bahutarakaṃ puṇyaṃ prasavati bodhāye praṇidhento / yaś ca bho
jinaputra dadyāt trisāhasrāṃ bahuratnadharāṃ mahāguṇadharāṇāṃ ato bahutarakaṃ
puṇyaṃ prasavati bodhāya praṇidhento / yaś ca bho jinaputra gaṃgānadīvālukāsamā
lokadhātuyo anekaratnācitapūrṇā lokanāthāna pūjayet* ato bahutarakaṃ puṇyaṃ
prasavati bodhāye praṇidhento / yaś ca bho jinaputra sāgaravālukāsamā
lokadhātuyo bahuvidharatnācitā pūrṇā agrapudgalāna pūjayā dadyāt* ato
bahutarakaṃ puṇyaṃ prasavati bodhāye praṇidhento //
kiṃ kāraṇaṃ na hy ete
prākṛtapuruṣāṇāṃ bhavanti saṃkalpāḥ /
bahujanahitāya yatra te janayanti
manorathāṃ vīrāḥ //
evam ukte āyuṣmān mahākāṣyapaḥ āyuṣmantaṃ kātyāyanam
abravīt* // ye punar bho jinaputra
[_Mvu_1.81_] bodhisatvā
avaivartikatāyai pariṇāmenti kin tu khalu teṣām upacitakuśalapuṇyānāṃ prathamā
praṇidhir utpadyati āhosvid upacitakuśalamūlānām iti // evam ukte āyuṣmān
mahākātyāyana āyuṣmantaṃ mahākāśyapaṃ gāthābhir adhyabhāṣati //
pūjayanti
prathamaṃ tathāgatāṃ
gauraveṇa mahatā mahāyaśā /
naiva tāva janayanti
mānasaṃ
agrapudgalagataṃ narottamā //
te ca
pratyekabuddhakoṭiyo
pūjayanti paramārthapudgalāṃ /
naiva tāva janayanti
mānasaṃ
sarvadharmavidutāya paṇḍitāḥ //
pūjayanti
vaśibhūtakoṭiyo
pūrvam eva vaśipāramiṃ gatā /
naiva tāva janayanti
mānasaṃ
jñānasāgaratarāya nāyakāḥ //
te yadā vipulapuṇyasaṃcayā
bhonti
bhāvitaśarīramānasāḥ /
te sametya vararūpadhāriṇāṃ
bodhaye upajanenti
mānasaṃ //
yaṃ mayā kuśalamūlam arjitaṃ
tena me bhavatu sarvadarśitā
/
[_Mvu_1.82_] mā ca me praṇidhi tac ciraṃtaro /
evam eṣa praṇidhiḥ
pravartatu //
yaś ca me kuśalamūlasaṃcayo
so mahā bhavatu sarvaprāṇibhiḥ
/
yac ca karma aśubhaṃ kṛtaṃ mayā
tat phalaṃ kaṭukaṃ nistarāmy aham iti
//
evam ukte āyuṣmān mahākāśyapaḥ āyuṣmantaṃ mahākātyāyanam etad uvāca //
kathaṃ ca bho jinaputra bodhisatvā dṛḍhavikramā bhavanti ye te avaivartikā
bhavanti // evam ukte āyuṣmān mahākātyāyana āyuṣmantaṃ kāśyapaṃ gāthābhir
adhyabhāṣe //
yenāntareṇa paramārthavidur bhavāmi
taṃ antaraṃ yadi
avīcigato vasāmi /
taṃ abhyupemi na ca taṃ pratisaṃharāmi
sarvajñatāye
praṇidhiṃ iti niścayo me //
jātījarāmaraṇaśoka-upadravāṃś ca
tyaktuṃ
prabhuḥ na hi vivartayi mānasāni /
duḥkhasaṃhati jagato arthakaro
prajānām*
ity etaṃ vikramabalaṃ puruṣarṣabhānām iti //
evam ukte āyuṣmān
mahākāśyapa āyuṣmantaṃ mahākātyāyanam abravīt* // yaṃ punar bho jinaputra
avaivartiyo bodhisatvo prathamaṃ cittam utpādayati katameṣāṃ tadā
adbhutānāṃ
[_Mvu_1.83_] dharmāṇāṃ prādurbhāvo bhavati // evam ukte
āyuṣmān mahākātyāyano āyuṣmantaṃ mahākāśyapaṃ gāthābhir adhyabhāṣati
//
sanagaranigamasaritā raṇati vasumatī prabhūtaratnavatī /
prabhavati
yadā prathamato praṇidhānaṃ jagatpradhānānāṃ //
divasakarasadṛśatejaś cābhāso
vikasate diśaḥ sarvāḥ /
yadā puruṣasiṃhatāye ādyapraṇidhiḥ samudbhavati
//
suravaragaṇāś ca udagrāḥ paraṃparān abhigirām udīrenti /
eṣa
narasiṃhatāye praṇidheti anantavūdagro //
asmābhiḥ rakṣitavya eṣa hi jagato
'rthaṃ atitejasvī /
cinoti śubhaṃ śubhakaro idam āścaryaṃ tadā bhavati
//
evam ukte āyuṣmān kāśyapa āyuṣmantaṃ mahākātyāyanam uvāca // ye ime bho
jinaputra avivartikā bodhisatvā kevattakāni taiḥ prathamāyāṃ bhūmau sthitaiḥ
duṣkarāṇi kṛtānīti // evam ukte āyuṣmān mahākātyāyana āyuṣmantaṃ mahākāśyapaṃ
ślokān uvāca //
bhāryāṃ priyāṃ hṛdisukhāṃś ca sutāṃ śirāṃsi
netrāṇi
cābharaṇavāhanavistarāṃś ca /
dattvā na viśramam upenty atha dainyatāṃ
vā
[_Mvu_1.84_] sarvajñatām abhimukhāḥ puruṣarṣabhās te //
ādharṣitā
ca vadhabandhanatāḍanebhyo
raudrair narair aśubhakarmam atipravaṇaiḥ /
tān
eva dṛṣṭva paramārdavamaitracittā
ślakṣṇābhi vāgbhir anaghāḥ samudācaranti
//
dṛṣṭvā ca yācanaka mānapramādupetaṃ
harṣaṃ paraṃ pratilabhanti
mahāmanuṣyāḥ /
dattvā ca vardhitaguṇāttamanā bhavanti
paścāttapo na tu
tapanti taponirāśā iti //
_____iti śrīmahāvastu-avadāne prathamā bhūmiḥ
samāptā
tataś ca kāśyapasthaviraḥ mahākātyāyanam abravīt* /
nirdiṣṭā
prathamā bhūmi mahāsatva manoramā //
dvitīyāṃ saṃkramantānāṃ bhūmiṃ
naravarātmajā /
kiṃ cittaṃ bodhisattvānāṃ jāyate samanantaraṃ //
ke ca
adhyāśayā santi dvitīyāyāṃ jinātmaja /
bhūmiṃ tāṃ bodhisatvānāṃ yathābhūtam
udīrayed iti //
tataḥ kātyāyanaḥ sthaviraḥ kāśyapam idam abravīt*
/
nirdeśaṃ bodhisatvānāṃ kīrtayiṣye manoramaṃ //
[_Mvu_1.85_] dvitīyāṃ
saṃkramantānāṃ prathamato 'nujāyate /
aratī bodhisatvānāṃ bhaveṣv iti na
saṃśayaṃ //
bodhisatvānāṃ bho jinaputra dvitīyāyāṃ bhūmau vartamānānāṃ
ime adhyāśayā bhavanti / tadyathā kalyāṇādhyāśayā bhavanti snigdhādhyāśayāś ca
bhavanti madhurādhyāśayāś ca bhavanti tīkṣṇādhyāśayāś ca bhavanti
vipulādhyāśayāś ca bhavanti vicitrādhyāśayāś ca bhavanti gambhīrādhyāśayāś ca
bhavanti aparyādinnādhyāśayāś ca bhavanti anupahatādhyāśayāś ca bhavanti
asādhāraṇādhyāśayāś ca bhavanti unnatādhyāśayāś ca bhavanti akṛpaṇādhyāśayāś ca
bhavanti anivartādhyāśayāś ca bhavanti akṛtrimādhyāśayāś ca bhavanti
śuddhādhyāśayāś ca bhavanti dṛḍhādhyāśayāś ca bhavanti svabhāvādhyāśayāś ca
bhavanti tṛptādhyāśayāś ca bhavanti pudgalādhyāśayāś ca bhavanti anantādhyāśayāś
ca bhavanti //
___kathaṃ bho dhutadharmadhara bodhisatvāḥ kalyāṇādhyāśayāḥ
bhavanti // ucyate //
buddhe dharme ca saṃghe ca na kāṃkṣanti kathaṃcana
/
iti adhyāśayas teṣāṃ kalyāṇa upadiśyate //
kathaṃ bho dhutadharmadhara
bodhisatvāḥ snigdhādhyāśayā bhavanti // ucyate //
aṅgeṣu chidyamāneṣu manas
teṣāṃ na kupyate /
evam adhyāśayas teṣāṃ snigdhamṛdūpadiśyate //
kathaṃ ca
bho dhutadharmadhara bodhisatvāḥ madhurādhyāśayā bhavanti // ucyate
//
[_Mvu_1.86_] antaḥkuśalakarmāṇi sevanti puruṣottamāḥ /
evam
adhyāśayā madhurā bhavanti dhutabuddhinām iti //
kathaṃ bho dhutadharmadhara
bodhisatvāḥ tīkṣṇādhyāśayā bhavanti // ucyate //
budhyanty āśayasaṃyuktā loke
lokottare tathā /
evam adhyāśayā tīkṣṇā bhavanti śuddhakarmaṇām iti
//
kathaṃ ca bho dhutadharmadhara bodhisatvā vipulādhyāśayā bhavanti //
ucyate //
sarvabhūtāna hitārthaṃ saṃcinonti śubhaṃ bahuṃ /
evam adhyāśayā
vipulā bhavanti paramarṣiṇām iti //
kathaṃ bho dhutadharmadhara bodhisatvā
vicitrādhyāśayā bhavanti // ucyate //
vicitrāṇi manojñāṇi denti dānāny
amatsarāḥ /
evam adhyāśayā vicitrā bhavanty uttamadarṣinām iti //
kathaṃ
ca bho dhutadharmadhara bodhisatvā aparyādinnādhyāśayā bhavanti // ucyate
//
aparyādinnacittās te prativedhaparākramāḥ /
evam adhyāśayas teṣām
aparyādinna ucyate //
kathaṃ ca bho dhutadharmadhara bodhisatvā
anupahatādhyāśayā bhavanti // ucyate //
na te śakyanti saṃhartuṃ duṣṭacittena
kenacit* /
evam adhyāśayas teṣāṃ na jātu upahanyate //
[_Mvu_1.87_] kathaṃ
ca bho dhutadharmadhara bodhisatvā asādhāraṇādhyāśayā bhavanti // ucyate
//
yaṃ nānyaḥ praṇidhiḥ kaścit* evaṃ satvasyopajāyate
/
sarvasatvasukhārthāya tad asādhāraṇaṃ vidur iti //
kathaṃ ca bho
dhutadharmadhara bodhisatvā unnatādhyāśayā bhavanti // ucyate
//
aparatīrthikamataṃ śrutvāvajñā pratiṣṭhate /
unnatādhyāśayās tena
narasiṃhā bhavanti te ti //
kathaṃ ca bho dhutadharmadhara bodhisatvā
akṛpaṇādhyāśayā bhavanti // ucyate //
na kāmaguṇabhogārthaṃ saṃcinvanti
śubhaṃ vidūḥ /
tataś cākṛpaṇās teṣāṃ bhavanty adhyāśayā sadeti //
kathaṃ
ca bho dhutadharmadhara bodhisatvā anivartiyādhyāśayā bhavanti // ucyate
//
kāmaiḥ te nāvakīryante buddhatve kṛtaniścayāḥ /
tenānivartiyās teṣām
adhyāśayā iti smṛtāḥ //
kathaṃ ca bho dhutadharmadhara bodhisatvā
akṛtrimādhyāśayā bhavanti // ucyate //
vaśi pratyekabuddhānāṃ na spṛhenti
kathaṃcana /
evaṃ cākṛtrimo bhavati teṣām adhyāśayaḥ sadeti //
kathaṃ ca
bho dhutadharmadhara bodhisatvāḥ śuddhādhyāśayā bhavanti // ucyate
//
[_Mvu_1.88_] lābhasatkāram utsṛjya paramārthābhikāṃkṣiṇo /
śuddha
adhyāśayas teṣām ity evam upadiśyate //
kathaṃ ca bho dhutadharmadhara
bodhisatvā dṛḍhādhyāśayā bhavanti // ucyate //
na saṃharanti vīriyaṃ dharme
lokair abhidrutā /
evam adhyāśayās teṣāṃ dṛḍhā santi maharṣiṇām iti
//
kathaṃ ca bho dhutadharmadhara bodhisatvāḥ svabhāvādhyāśayā bhavanti //
ucyate //
mūrchitās te na bhuṃjanti parānnāny avasrutā /
svabhāvādhyāśayas
teṣām evam ārya praśaṃsyate ti //
kathaṃ ca bho dhutadharmadhara bodhisatvāḥ
tṛptādhyāśayā bhavanti // ucyate //
nātra prasyandanti kāmeṣu
niṣkramyābhiratāḥ sadā /
evam adhyāśayo tṛpto bodhisatve praśaṃsyate ti
//
kathaṃ ca bho dhutadharmadhara bodhisatvāḥ pudgalādhyāśayā bhavanti //
ucyate //
svayaṃbhūsarvadarśitvam abhikāṅkṣanti paṇḍitāḥ /
pudgalādhyāśayā
bhavanti caivam apratimā dhruvāḥ //
[_Mvu_1.89_] kathaṃ ca bho
dhutadharmadhara bodhisatvā anantādhyāśayā bhavanti // ucyate //
na
prārthayanti mahābhogān adānaguṇasaṃpadā /
anantādhyāśayāś caivaṃ bhavanti
puruṣottamā iti //
sarvehi etehi viṃśadbhiḥ sarvadharmaviśāradā
/
samanvitā satpuruṣā śubhair adhyāśayair varā iti //
imehi khalu bho
dhutadharmadhara bodhisatvā viṃśadbhir adhyāśayaiḥ samanvāgatā bhavantīti
//
___evam ukte āyuṣmān mahākāśyapa āyuṣmantaṃ mahākātyāyanam uvāca // katihi
bho jinaputra ākārehi bodhisatvā dvitīyāyāṃ bhūmau vartamānās tṛtīyāyāṃ bhūmau
vivartanti // evam ukte āyuṣmān mahākātyāyano āyuṣmantaṃ mahākāśyapam uvāca //
aṣṭāviṃśadbhiḥ bho dhutadharmadhara kāraṇehi bodhisatvā dvitīyāyāṃ bhūmau
vartamānāḥ tṛtīyāyāṃ bhūmau vivartante // katamair aṣṭāviṃśadbhir ākāraiḥ //
tadyathā lābhagurukāś ca bhavanti / satkāragurukāś ca bhavanti / kīrtiślokaparāś
ca bhavanti / śaṭhāś ca bhavanti / viṣameṇa ca vṛddhiṃ kalpayanti /
gurukopanabhāṣaṇaparāś ca bhavanti / triṣu rataneṣu na ca citrikārabahulā
vitaranti / dakṣiṇīyeṣu bodhisatvacaritaṃ ca na paryeṣanti / yataś ca
bodhisatvacaritabhūmiṃ prāpnuvanti tāṃ na pūjayanti / atirekapūjāye prāpyaṃ ca
bhāraṃ na upādiyanti / aprāpyaṃ ca bhāraṃ upādiyitvā vitaranti / ākīrṇavihāreṇa
ca nārtīyanti / mālyavastrālaṃkārābhāraṇānulepanadharāś ca bhavanti /
alpaguṇaparituṣṭāś
[_Mvu_1.90_] ca bhavanti / abhīkṣṇaṃ
lokaramaṇīyābhiratāś ca bhavanti / na ca sarvadhātū anityā saṃkalpayanti / svena
ca varṇarūpeṇa param abhimanyanti / na ca viparītadarśanatyāgaṃ karonti / na ca
yathoddiṣṭaṃ padavyaṃjanaṃ paripūrṇaṃ karonti / deśanāmatsariṇaś ca bhavanti /
apātradarśinaś ca bhavanti / pātre ca na pratipādayanti / kaṭhinasantānāś ca
bhavanti / asamīkṣakāriṇaś ca bhavanti // ye keci bho dhutadharmadhara
bodhisatvā dvitīyāyāṃ bhūmau vartamānā tṛtīyāyāṃ bhūmau vivartanti sarve te
imehi-r-aṣṭāviṃśadbhir ākārair vivartanti //
___tatra idam iti ucyate
//
ity eṣā dvitīyā bhūmi bodhisatvānam ucyate /
nānākuśalakośānāṃ
lokārthasukhacāriṇāṃ //
ye hi doṣehi saṃyuktā vivartanti tathāvidhā /
ye
caivaṃ parivartantā na vivartanti paṇḍitāḥ //
durārohāṃ dhuradhīrāḥ
pratipadyanti śūratāṃ /
tāṃ ca lokānukampārthaṃ bahuduḥkhā caranti te
//
te te devamanuṣyāṇāṃ pūjyāḥ sarve tathāgatāḥ /
tathā hi vividhaṃ
duḥkhaṃ upenti jñānapūrvakaṃ //
nānādhātum imaṃ lokam anuvartanti paṇḍitāḥ
/
tena teṣāṃ gatā kīrti loke samarumānuṣe iti //
_____iti
śrīmahāvastu-avadāne dvitīyabhūmiḥ samāptā //
[_Mvu_1.91_]___evam ukte
āyuṣmān mahākāśyapaḥ āyuṣmantaṃ mahākātyāyanam uvāca // dvitīyā bhūmito tṛtīyāṃ
bhūmiḥ saṃkramantānāṃ bodhisatvānāṃ naravarātmaja kīdṛśaṃ jāyate cittam iti
//
tataḥ kātyāyanasthaviraḥ kāśyapam idam abravīt /
śruyatāṃ bodhisatvānāṃ
sandhicittam anuttamaṃ //
tyāge pravartate cittaṃ bodhisatvānam āvuso
/
tṛtīyāṃ saṃkramantānāṃ dvitīyāto jinātmaja //
sukhenti sarvasatvānāṃ
saṃsthitāni nareśvarāḥ /
taṃ ca na ātmasukhārthāya na api bodheḥ kathaṃcana
//
kriṇanti putradāreṇa ekagāthāṃ subhāṣitāṃ /
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . .
sādhunā bodhisatvena rājyaṃ kārayatā purā /
. .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
vanagahanaṃ balagahanaṃ
girigahanāni tyāgagrahaṇāni /
viṣamāpratisanniṣaṇṇavanāni tu manuṣyagahanāni
//
tṛṇagulmakaṇṭhakalatākulāni vṛkṣagrahaṇā gahanāni
/
śaṭhanikṛtipaiśunyāni tu manuṣyagahanāni //
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . bhaṇḍinā brūhi brāhmaṇa
//
[_Mvu_1.92_] . . . . . bodhisatvena ekā gāthā subhāṣitā
/
bodhisatvena sā krītā paramārthābhikāṃkṣiṇā //
ahituṇḍikāto hastāto
yatnāt krītaṃ subhāṣitaṃ /
yāvaj jīvante amuṣyāṃ pelāyāṃ duṣkṛtaṃ kṛtaṃ
//
brāhmaṇo abhyupagamya ṛṣidevaṃ nareśvaraṃ /
idam uvāca prītātmā asti
eṣā subhāṣitā //
tasya mūlyaṃ tava śīrṣaṃ tyaktvā śīrṣam ity abravīt*
/
brūhi brāhmaṇa śīghraṃ me gāthām etāṃ subhāṣitāṃ //
yadi api kiñcit
aśubhaṃ samudācaranti
saṃbodhisatvacaritāny abhikāṃkṣamāṇāḥ /
tailapradīpa
iva sūryamarīcicchannaḥ
na bhrājate vipulapuṇyabalābhibhūtaṃ //
surūpaṃ
nāma bhūmipatiṃ rākṣaso idam abravīt* /
asti subhāṣitā gāthā kreyā yadi
krīṇāsi tāṃ //
tasyā mūlyaṃ kumāraṃ ca devīṃ tvāṃ caiva bhakṣayet*
/
gṛhyatāṃ yadi te kṛtyaṃ gāthā hi dharmasaṃhitā //
so 'bravīd rājā surūpo
niḥsaṃgo dharmagauravāt* /
gṛhyatāṃ dīyatāṃ gāthā yuktaṃ bhavatu mā ciraṃ
//
[_Mvu_1.93_] tatremāṃ gāthāṃ subhāṣitāṃ rākṣaso
abravīt*
paridevitakaṃpaneṣu aniṣṭasaṃyogapriyahīneṣu /
uṣitaṃ narakeṣu
varaṃ na ca kupuruṣasaṃśrayaniketaḥ //
amātyaṃ saṃjayaṃ nāma piśāco idam
abravīt* /
svakaṃ me hṛdayaṃ dehi śṛṇu gāthāṃ subhāṣitāṃ //
svakan te
hṛdayaṃ demi brūhi gāthāṃ subhāṣitāṃ /
piśācam abravīd vīro saṃjayo
vigatavyatho //
tatremāṃ gāthāṃ subhāṣitāṃ piśāco 'bravīt*
na jātu
tṛṇakāṣṭhehi jvalanaḥ śāmyate jvalan* /
na jātu upabhogebhyaḥ tṛṣṇā kāmeṣu
śāmyati //
śreṣṭhiṃ vasundharaṃ nāma daridro idam abravīt* /
iyaṃ
subhāṣitā gāthā sarvasvena tu dīyate //
bodhisatvo 'bravīt*
sarvasvaṃ
dadāmi eṣāṃ brūhi gāthāṃ subhaṣitāṃ /
etaṃ santaḥ praśaṃsanti dharmeṣu yat
subhāṣitaṃ //
tatremāṃ gāthāṃ subhāṣitāṃ daridro 'bravīt* //
ākīrṇāny api
śūnyāni bāliśā yatra jantavaḥ /
[_Mvu_1.94_] śūnyāny ākīrṇā ca santi
ekenāpi prajānatā //
surūpaṃ nāma rājānaṃ puruṣo etad abravīt*
/
jambudvīpena mūlyena śakyaṃ śrotuṃ subhāṣitaṃ //
bodhisatva uvāca
//
jambudvīpaṃ ca te demi sarvaṃ yat kiṃci icchasi /
śīghraṃ subhāṣitaṃ
brūhi brūhi satyaṃ yad icchasi //
tatremāṃ gāthāṃ subhāṣitāṃ puruṣo 'bravīt*
//
ahaṃkāramamakārā mānā yatra samupasthitā /–Senart: nānā
mānaṃ yatra
nirodhāya utpadyante tathāgatāḥ //
satvaraṃ nāma hariṇaṃ lubdhaka idam
abravīt* /
iyaṃ subhāṣitā gāthā dehi mānsaṃ śṛṇohi tāṃ //
yadi
vināśadharmeṇa mānsenāhaṃ subhāṣitaṃ /
śṛṇomi demi te mānsaṃ kṣipraṃ brūhi
subhāṣitaṃ //
tatremāṃ subhāṣitāṃ gāthāṃ lubdhako 'bravīt* //
satāṃ
pādarajaḥ śreyo na suvarṇamayo giriḥ /
so pānsu śokahārāya so giri
śokavardhana iti //
[_Mvu_1.95_] rājānaṃ nāgabhujaṃ nāma taddāso idam
abravīt* /
cāturdvīpena rājyena śakyaṃ prāptuṃ subhāṣitaṃ //
bodhisatvo
'bravīt* //
cāturdvīpaṃ ca te rājyaṃ demi kṣipram udīraya /
etāṃ
subhāṣitāṃ vācāṃ mā vilamba bravīhi me ti //
tatremaṃ ślokaṃ subhāṣitaṃ
taddāso 'bravīt* //
lomotpāṭanatulyam āhu viduṣaḥ prājñasya yā
vikriyā
tasmā jñānabalaṃ sametiya punar doṣāṃ samūlāṃ nayā /
chittvā
doṣavivarjitena manasā saṃbhāti saṃghaḥ śuciḥ
bhāti lokaguruḥ satām anugato
'nikṣiptabhāro śuciḥ iti //
evaṃ subhāṣitārthāya prapāte patitaḥ punaḥ
/
bhūyaḥ subhāṣitārthāya potas tyakto mahārṇave //
bhūyo akṣīṇi tyaktāni
śrutvā gāthāṃ subhāṣitāṃ /
agniskandhe punaḥ patitaḥ śrutvā gātḥāṃ subhāṣitāṃ
//
bahūni evamādīni duṣkarāṇi jinarṣabhāḥ /
subhāṣitānām arthāya
pratipadyante mahāyaśā //
[_Mvu_1.96_] evam ukte āyuṣmān mahākāśyapaḥ
āyuṣmantaṃ mahākātyāyanam uvāca // ye punar bho jinaputra bodhisatvāḥ tṛtīyāyāṃ
bhūmau vartante kathaṃ caturthāyāṃ bhūmau vivartanti iti // evam ukte āyuṣmān
mahākātyāyana āyuṣmantaṃ mahākāśyapam uvāca // caturdaśabhir bho
dhutadharmadhara ākārair bodhisatvāḥ tṛtīyāyāṃ bhūmau vartamānāḥ caturthāyāṃ
bhūmau vivartante // katamehi caturdaśehi // akṣavaṃkadyūtakrīḍānuyogam
anuyuktāś ca bhavanti / atyabhīkṣṇaṃ vivekaṃ sevanti / rājyaṃ ca kārāpayamāṇā
lobhenābhibhūtā atrāntaravijitavāsināṃ sarvasvahāriṇo bhavanti / aparādhaṃ ca
ananuyujyā vadham ākṣepayanti / badhyāṃś ca na saṃgopāyanti / puruṣāṃś ca
vadhrayanti / vipratipannāś ca bhavanti / na ca bhogayātrāyāṃ saṃvibhajanti
vidyamāneṣu vibhaveṣu / pravrajitvā ca samyaksaṃbuddhānāṃ bhāṣatāṃ vā
bāhuśrutyaṃ na paryāpnuvanti / purā praṇidhitvā ca bāhuśrutyaṃ na deśayanti /
āmiṣapratibaddhāṃś ca sevanti na dharmapratibaddhā / na cābhīkṣṇaṃ buddhavarṇaṃ
bhāṣanti / samyaksaṃbuddhāṃś ca lokasamatāye deśenti / na ca samyaksaṃbuddhāṃ
lokottarā iti bodhayanti // imehi bho dhutadharmadhara caturdaśabhir ākāraiḥ
bodhisatvāḥ tṛtīyāyāṃ bhūmau vartamānāś caturthāyāṃ bhūmau vivartanti // ye hi
kecid bho dhatudharmadhara bodhisatvāḥ tṛtīyāyāṃ bhūmau vartamānāḥ caturthāyāṃ
bhūmau vivartensuḥ vivartanti vivartiṣyanti vā sarve te imehi caturdaśehir
ākārair nāto bhūya iti //
[_Mvu_1.97_]___evam ukte āyuṣmān mahākāśyapa
āyuṣmantaṃ mahākātyāyanam uvāca // ye punar bho jinaputra bodhisatvā avaivartiyā
prathamaṃ cittam utpādayanti bodhāya kevarūpeṇa sukhena yujyanti kevattakāś ca
satvā sukhasātasaṃgatā bhavantīti // evam ukte āyuṣmān mahākātyāyana āyuṣmantaṃ
mahākāśyapaṃ gāthābhir adhyabhāṣi //
sarvasatva
sukhasātasaṃgatā
saṃbhavanti yad acintyam adbhutaṃ /
jāyate yada mano
maharṣiṇāṃ
bodhimārgaparibhāvanātmakaṃ //
saptarātram iti niścayāś ca
ye
ye pi te nirayadāruṇālayā /
ye ca pretabhavaneṣu prāṇino
te bhavanti
sukhitāś ca nāma //
saptarātraṃ na cyavanti
prāṇino
bodhisatvakuśalānukaṃpayā /
kṣubhyate ca vasudhā
sasamudrā
saprabho bhramati merumastakaḥ //
bhūmi sandhiṣu ayaṃ
pravartate
niścalā nabhasi naātra saṃśayaḥ /
teṣu
sarvaśubhakarmarāśināṃ
tejasā bhramati sarvasaṃtataṃ //
[_Mvu_1.98_]
atha khalu nāmatidevo nāma trāyastriṃśako bodhisatvo bhūto ekāṃsam uttarāsaṅgaṃ
kṛtvā yena bhagavanto dṛṣṭo tenāṃjaliṃ praṇamayya bhagavantam abhistutaḥ
saṃmukhaṃ vaśībhūtagaṇasya imaiḥ ślokaiḥ //
yasya rūpaṃ hemābhāsaṃ
taruṇaravi-avihatavapuṃ virājitatejasā
dvātriṃśadbhiḥ pūrṇaiḥ pūrṇaṃ
kuśalacarapuruṣakathitaiḥ sulakṣaṇalakṣaṇaiḥ /
śīlenāgryaṃ saṃpūrṇābhaṃ
dharaṇinagagurutarabalaṃ balottamadhāriṇaṃ
te vande śāntaṃ te dāntaṃ . . .
smṛtivinayakuśalaṃ surāsurasatkṛtaṃ //
dīrghaṃ kālaṃ citrācāro kuśala
ativipulaphalado bhavakṣayakāṃkṣayā
ślāghyair nānaiḥ maitrīpūrvair
bahuvividhajanitakuśalaiḥ śamābhimukho muniḥ /
tyaktvā āvāsaṃ nityaṃ vidvān
asurasuramahitaṃ sukhitaṃ satvapratibodhane
ikṣvākūnāṃ vaṃśodbhūto
dharaṇitalam avatari yaśaḥsthito acalādhṛtiḥ //
māyāyā devyāḥ kukṣismiṃ
praviśiṣu sa kumudasadṛśo varo gajarūpavāṃ
evaṃ . . . lokālokaḥ
tuṣitavarabhavananilayaṃ vihāya ihāgataḥ /
satvāṃ mattāṃ andhāṃ dṛṣṭvā
vimatipathaviṣamapatitāṃ samuddharituṃ prajāḥ
[_Mvu_1.99_] tasmiṃ kāle
ratnākīrṇā vividhanidhinicayabharitā cacāla vasundharā
taṃ śākyendraṃ
cāritrāḍhyaṃ smṛtinibhṛtam adhiguṇacitaṃ avandi mahāmuniṃ //
prāsādāgre devī
māyā surapatipravarabhavane vā sukhaiḥ pravicāryate
nṛtyair gītair lāsyair
vādyaiḥ śravaṇahṛdinayanasubhagaiḥ sureṣv iva devatā /
sā devī rājānaṃ
khinnaṃ vadati vanavaraṃ mahipate vrajeyaṃ yad' icchasi
lumbodyānaṃ
puṣpākīrṇaṃ madhumadhuraparabhṛtarutaṃ manohṛdinandanaṃ //
gatvā tasmiṃ
strībhiḥ sārdhaṃ pravicarati muditasukhitā vane vanalolayā
sā codyānaṃ
paryaṇvantī taruṇalatakiśalayadharāṃ dadarśa 'tha lumbinīṃ /–Senart:
dadarśatha
tasyāḥ śākhāṃ . . . gṛhyāna paramaratisukhamuditā
salīla-avasthitā
sā tatra śākhāṃ rakṣantī janayi jinam ajitamanasaṃ mahāmunim
uttamaṃ //
śītoṣṇe ca dve vāridhāre pravarakusumabharite jinaṃ yatra
snapayiṃsu taṃ
devā jāyantaṃ jātamātraṃ nṛpatiṃ surabhuvanamahitaṃ
trilokamaheśvaraṃ /
sānukrośaṃ lokātītaṃ śaraṇam iha divi ca bhuvi cā
jarāmaraṇāntakaṃ
aprāptaṃ taṃ bhūmau dhīraṃ kamaladalasadṛśanayanaṃ
surāsuranandanaṃ //
hṛṣṭā tuṣṭā devā sarve tridaśaprabhṛtibhavanacyutā
pratisthihiṣur vanaṃ
[_Mvu_1.100_] ikṣvākūnāṃ vaṃśodbhūto dharaṇitalam
avatari yaśasthito acalādhṛti /
vikramāṃś ca sapta pūrṇaṃ mṛgavṛṣarājāmatir
iva rasamānīkaṃ
jyeṣṭho śreṣṭho lokāgro haṃ na ca mama puna jaramaraṇā hato
bhav' upadravaḥ //
chatraṃ daivaṃ ratnākīrṇaṃ sphaṭikarucirakusumacitraṃ
sitābhrasitaprabhaṃ
hastā muktaṃ sthāye sāmaṃ samabhicchadi nṛpatitanayaṃ
vihāyase utthitaṃ /
vālaiś cougraiḥ śaṃkhājābhair mṛdubhir upacitam anupamaṃ
divaukasanirmitaṃ
uccair daṇḍaṃ muktāśvetaṃ bhramati maṇikanakavikṛtaṃ
sucāmaravījanaṃ //
dundubhyo cā meghonnādā pavanakhagagaganaparigā nadanti
mahatsvarāḥ
puṣpaughāś cā divyā sṛṣṭā marubhi jinabalavaramukhe
sacandanacūrṇitāḥ /
saṃtoṣātīśayayuktebhiḥ suramarū jayati sukhakaro rase
ravaṇīśataiḥ
kṣubdhāsannā nānāratnā udadhibhuvi talasalilayos tathāgatatejasā
iti //
_____iti śrīmahāvastu-avadāne tṛtīyā bhūmiḥ
samāptā
[_Mvu_1.101_] evam ukte āyuṣmān mahākāśyapo āyuṣmantaṃ
mahākātyāyanam uvāca // ye punar bho jinaputra bodhisatvā avivartikatāye
sansthihanti kevattakāni karmāṇi asthānatāye samupacaranti iti //
tataḥ
kātyāyanasthavīro jinaśāstraviśāradaḥ /
kāśyapaṃ dhutadharmāṇaṃ gāthābhir
adhyabhāṣata //
yāni karmāṇi sevante bodhisatvā vijānatha /
asthānatāye na
sevante yāni tāni vijānatha //
mātaraṃ pitaraṃ caivāpy arahantaṃ tathaiva ca
/
jīvitā na viropenti bodhisatvā mahāyaśāḥ //
saṃghaṃ ca te na bhindanti
na ca stūpabhedakā /
na te tathāgate cittaṃ dūṣayanti kathaṃcana //
na te
pāpāni sevante viparītāye dṛṣṭiye /
alpaṃ kṛtaṃ na nāśenti kiṃ mama punar yaṃ
bahuṃ //
saṃsarantā ca saṃsāre na jātu dṛṣṭipūrvake /
pratirajyanti
dharmārthe puṇye vā jñānapūrvake //
yasya vṛkṣasya chāyāyāṃ sīdanti ca
śayanti ca /
na tasya patrahiṃsā ca na ghātenti ca roṣitāḥ //
daśa
karmapathāṃ kuśalāṃ sevanti puruṣottamā /
[_Mvu_1.102_] na ca mantraṃ
prayojenti parasya dehaghātakaṃ //
karmasaṃniśritāḥ santaḥ
kautūhalaviniḥśritāḥ /
āpatsu na viṣīdanti na ca modanti vṛddhiṣu
//
kāyakarma vacīkarma manokarma tathaiva ca /
adhyāśayāś ca pariśuddhāḥ
dānapāramitā ca yā //
aṣṭamīprabhṛtiṃ bhūmīṃ gatā te anivartiyā /
ekāṃśena
śubhaṃ karma sevanti lokapūjitāḥ //
prathamāṃ ca upādāya bhūmīṃ yāvac ca
saptamī /
vyāmiśraṃ karma sevanti bhūmīṣv etāsu janottamā //
evamādīni
karmāṇi sevamānā mahānarāḥ /
lokānām anukaṃpārthaṃ pūrenti bhūmayo daśeti
//
evam ukte āyuṣmāṃ mahākāśyapo āyuṣmantaṃ mahākātyāyanam uvāca // ye punaḥ
bho jinaputra bodhisatvā avaivartikā sāmante pṛthagjanatāye apāyāṃ yānti
āhosvidaṃ neti / sāmante pṛthagjanatāye avarāvarāś ca gatiyo gacchanti āhosvidaṃ
neti // evam ukte āyuṣmāṃ mahākātyāyana āyuṣmantaṃ mahākāśyapam uvāca // ye ime
bho dhutadharmadhara bodhisatvā avaivartikadharmā te saptasu bhūmiṣu na
kathaṃcit kiñcit kadācit* yadṛcchayā nirayaṃ pi gacchanti tiryagyoniṃ vā
gacchanti daridrā vā bhavanti
[_Mvu_1.103_] durbalā vā // atha khalu brāhmaṇā
bhavanti pratyekabrāhmaṇā vā indrāś ca upendrāś ca yakṣādhipatayaś ca yakṣāś ca
nāgāś ca nāgarājānaś ca gandharvā gandharvādhipatayaś ca cakravartinaś ca
prādeśyāś ca rājānaḥ agrāmātyāś ca śreṣṭhinaś ca janapadapradhānāś ca rājaputrāś
ca śreṣṭhiputrāś ca agramahiṣīputrāś ca nāyakāś ca sarvaśauryavīryāś ca bhavanti
balasampannāḥ ca bhavanti ullokanīyāś cāvalokanīyāś cābhivandanīyāś cādeyavākyāś
ca bahujanapriyāś ca bahujanakāntāś ca bahujanamanāpāś ca saṃkīrtanīyāś ca
prahlādanīyāś ca mahādhanāś ca mahāvibhavāś ca mahāparivārāś ca mahotsāhā
mahātejāś ca bhavanti // yadi kecit kathaṃcit āryāpavādahetoḥ saptasu bhūmiṣu
vartamānā avīciṃ mahānirayaṃ gacchanti atha khalu pratyekanirayaṃ gacchanti /
preteṣu atyantakāyeṣu nopapadyanti / asureṣu nopapadyanti / kṣudratiryagyoniṃ na
gacchanti / uttarakuruṣu na upapadyanti / strītvaṃ na gacchanti / vipaṇḍakatvaṃ
na gacchanti // atha khalu sarvāsu daśabhūmiṣu puruṣā bhavanti
sarvāṃgapratyaṃgopetāḥ avikalendriyā // yaś ca bodhisatvo bodhisatvaṃ jīvitād
vyaparopayati samyaksaṃbuddhaśrāvakaṃ vā śrotāpannaṃ vā ye vā satvā
pratyekabuddhatvāya viniṣṭhās tathārūpaṃ
[_Mvu_1.104_] pudgalaṃ jīvitād
vyaparopayitvā nirayaṃ gacchati // yaṃ bodhisatvāḥ saptasu bhūmiṣu prāṇātipātaṃ
vā karonti adattaṃ vā haranti sarvaparipūrṇaṃ vā akuśalakarma na samarthaṃ
bodhisatvaṃ nirayaṃ nayituṃ // yāni ca karmāṇi bodhisatvaiḥ purato
praṇidhānasyopacitāni akuśalāni tāni ca prathamacittotpādāya āvṛtāni tiṣṭhanti
yathā mahatā śailena mṛgasaṃgho // asaṃprāptasya praṇidhicittaṃ
dvitīyatṛtīyacaturthapaṃcamaṣaṣṭhasaptamāsu jātiṣu vipacyati antaśo
śīrṣaparitāpenāpi //
___evam ukte āyuṣmān mahākāśyapa āyuṣmantaṃ
mahākātyāyanam uvāca // ye punar bho jinaputra bodhisatvā avaivartikā
samyaksaṃbuddhān ārādhayitvā agārasthā anagāriyaṃ pravrajanti te tathāgatāḥ
kevarūpeṇa ovādena ovadanti iti //
tataḥ kātyāyanasthaviraḥ kāśyapaṃ idam
abravīt* /
dṛṣṭānte hi viviktābhiḥ kathābhiḥ anupūrvaśaḥ
//
bodhisatvacaritaṃ mahāpakaṃ
jātakāparamateṣu kovidā /
deśayanti
damadānasaṃvaraṃ
bodhisatvapariṣāya īśvarā //
yo mahājanahitāya
sevate
karmam apratisamaṃ narottamaḥ /
ity eva taṃ ca matimāṃ
tathāgato
bodhisatvapariṣāya bhāṣati //
so prabhuḥ bhagavato
pravucyati
jñānapūrvakam upeti duṣkaraṃ /
[_Mvu_1.105_] tasya loki
sadṛśo sudurlabho
bodhisatva iti śāsane jinaḥ //
evam ādikaṃ bho
dhutadharmadhara samyaksaṃbuddhā bodhisatvaparṣāyaṃ dharmaṃ deśayantīti
//
___evam ukte āyuṣmān mahākāśyapa āyuṣmantaṃ mahākātyāyanam idam uvāca //
yānīmāni bho jinaputra jātakāni jinabhāṣitāni imāni kutaḥprabhṛtikāni
vijñeyānīti // evam ukte āyuṣmān mahākātyāyana āyuṣmantaṃ mahākāśyapam idam
uvāca // yānīmāni bho dhutadharmadhara jātakāni jinabhāṣitāni imāṃ aṣṭamāṃ
bhūmīṃ prapadyantīti //
___evam ukte āyuṣmān mahākāśyapa āyuṣmantaṃ
mahākātyāyanam idam uvāca // kutaḥ prabhṛti bho jinaputra bodhisatvāḥ
sarvasvaparityāgāṃś ca parityajanti duṣkaraparityāgāṃś ceti // evam ukte
mahākātyāyana āyuṣmantaṃ mahākāśyapam uvāca // aṣṭamāṃ bhūmiṃ prabhṛti bho
dhutadharmadhara bodhisatvāḥ sarvasvaparityāgāṃś ca parityajanti
duṣkaraparityāgāṃ ca kurvanti iti // aṣṭamāṃ bhūmiṃ prabhṛti bho
dhutadharmadhara bodhisatvāḥ samyaksaṃbuddhapūjayā pūjayitavyā iti // tatredam
ucyate //
aṣṭamāṃ prabhṛti bhūmiṃ bodhisatvā jinātmaja /
samyaksaṃbuddhā
iti draṣṭavyā ataḥ prabhṛty anivartiyāḥ //
ataḥ prabhṛti dhyānāni gambhīrāṇi
labhanti te /
[_Mvu_1.106_] ataḥ prabhṛti uttaptaṃ jñānaṃ teṣāṃ
pravartate //
ataḥ prabhṛti bhāṣanti vācāṃ jñānapurogamāṃ /
ataḥ prabhṛti
kucchattā āyuṃ muñcanti paṇḍitāḥ //
ataḥ prabhṛti yā śuddhā tāṃ jātim
anuyānti te /
ataḥ prabhṛti yaṃ śuddhaṃ tad rūpam anubhavanti te //
ataḥ
prabhṛti yaṃ liṅgaṃ icchanti bhavanti tathā /
ataḥ prabhṛti yaṃ devaṃ
icchanti bhavanti tathā //
ataḥ prabhṛti tirthikā vā bhavanti bhavasūdanāḥ
/
ataḥ prabhṛti kucchanti kāmāṃ śaṃsanti nirvṛtiṃ //
ataḥ prabhṛti
bhūyiṣṭhā bhavanti vadatāṃ varāḥ /
śiṣyā devātidevānāṃ saṃbuddhānāṃ
yaśasvināṃ //
adhyeṣyanti tataḥ paretya buddhair dharmaprakāśanaiḥ
/
dharmaṃ deśayatha prājñā pratigṛhṇatha ṛṣidhvajaṃ //
ataḥ prabhṛti
vinayanti arhatve subahuṃ janaṃ /
ataḥ prabhṛti vinayanti śaikṣabhūmau bahuṃ
janaṃ //
ataḥ prabhṛti anubaddhā devā yakṣā saguhyakāḥ /
bodhisatvaṃ
mahāsatvaṃ yāvat prāptā svayaṃbhūtā //
ataḥ prabhṛti tad rūpaṃ agryaṃ
sadevake loke /
ataḥ prabhṛti varṇo pi tejokīrtiyaśobalaṃ
/
[_Mvu_1.107_] lokena viṣamaṃ bhavati bodhisatvānam uttamaṃ
//
anutpādāc ca buddhānāṃ paṃcābhijñā bhavanti te /
naiṣkramyam
anuvarṇayanti kāmeṣu doṣadarśinaḥ //
ataḥ prabhṛti devāś ca asurā brahmaṇā
saha /
guṇaiḥ teṣāṃ anurajyantā āgacchanti kṛtāṃjalī //
vaśibhūtāna yā
ceṣṭā bodhisatvāna tādṛśī /
aṣṭamābhūmiṃ yā ceṣṭā bhavanti tādṛśī tathā
//
evam ukte āyuṣmān mahākāśyapa āyuṣmantaṃ mahākātyāyanam uvāca // ye ime
bho jinaputra bodhisatvā avaivartikāḥ cakravartirājyāni kārayanti kevarūpaṃ
dharmaṃ deśayanti satvānāṃ anutpāde ca buddhānāṃ kevarūpeṇa saṃgraheṇa satvā
saṃgṛhṇanti kevarūpāṃ ca janatāṃ upekṣanta iti // evam ukte āyuṣmān
mahākātyāyana āyuṣmantaṃ mahākāśyapam uvāca // ye ime bho dhutadharmadhara
bodhisatvā avaivartikā cakravartirājyāni kārayanti te satvānām evaṃ dharmaṃ
deśayanti // daśakuśalakarmapathasamāyuktā satvānām anudarśayanti // mā bhavantu
prāṇivadham adattaharaṇaṃ rakṣitavyāni paradārāṇi anṛtapiśunaparuṣam
abaddhapralāpābhidhyāvyāpādamithyādarśanāni varjayitavyāni iti deśenti //
hiraṇyasuvarṇasya dhanasya agrato niveśanasya rāśayo upasthāpayitvā evaṃ ca
vadanti
vaikaliyaṃ yasya yena ito sa gṛhṇatu dhanaṃ /
[_Mvu_1.108_]
dharmalabdhā mama bhogā mā bhavanto viṣīdatha //
ahaṃ mālyaṃ ca gandhaṃ ca
dhūpaṃ cūrṇaṃ manoramaṃ /
dadāmi mā viṣīdantu bhavanto ramyatām iti
//
evam ukte mahākāśyapa āyuṣmantaṃ mahākātyāyanam uvāca // kevarūpaiḥ
karmabhir bodhisatvānāṃ cakravartirājyāni kārayamāṇānāṃ saptaratnāni bhavanti //
evam ukte āyuṣmān mahākātyāyana āyuṣmantaṃ mahākāśyapaṃ gāthābhiḥ adhyabhāṣe
//
yatha labhati manujavṛṣabho cāturdvīpo prabhūtadhanakośo /
sapta
ratanāni rājā ahaṃ idam udīrayiṣyāmi //
taruṇaravimaṇḍalanibhaṃ
pravaradaśaśatārasaṃcayamanojñaṃ /
cakraratanaṃ naravaro
purimakuśalasaṃbhavaṃ labhati //
paricāravidhisaṃyuktaṃ dadāti dānam
anavadyasaṃkalpe /
ajitajayam apratihataṃ tena naravaro labhati cakraṃ
//
himanicayakumudavarṇaṃ saptāṅgapratiṣṭhitaṃ mahānāgaṃ
/
anilabalatulyavegaṃ hastiratanam adbhutaṃ labhati //
durgeṣu ca viṣameṣu
ca saṃkramam arisūdano pratiṣṭhapiya /
tena khagapathegāmiṃ gajavararatanaṃ .
. . labhati //
tada bhṛṅganīlaṃ suvarṇamanilajavakeśariṃ samudyatapādaṃ
/
pratilabhati turagaratanaṃ sukṛtakuśalasaṃcayo rājā //
[_Mvu_1.109_]
hayanavarehi parivahī mātāpitaraṃ guruṃ tathācāryaṃ /
tena kuśalena rājā
aśvaratanaṃ adbhutaṃ labhati //
maṇiratanam anupamavarṇaṃ vaiḍūryeṇa śīram
anupasaṃpannā /
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
.
labhati pramadāṃ manāpāṃ ratanavaram anantabalavīryaiḥ //
pūrvabhave hi
nivāse svadārasantoṣasaṃyamābhirato /
āsīc ca narādhipatī strīratanaṃ tena so
labhati //
āḍhyaṃ vividhadhanavaraṃ prabhūtanidhinicayasaṃcayopetaṃ
/
gṛhapatiratanam udāra pratilabhati mahāvaśī rājā
//
vividhadhanasaṃcayānāṃ dātā guruṣu gurugauravopeto /
tena sa
gṛhapatiratanaṃ pratilabhati prabhūtadhanakuśalaṃ //
nayanayajñaṃ medhāviṃ
vyaktaṃ nāyakadhvajaṃ cāturdvīpaṃ /
pariṇāyakaratanavaraṃ pratilabhati
mahīpatiḥ virato //
mārgagato praṇaṣṭānāṃ hatahatanayanānāṃ deśayi mārgaṃ
/
tena pariṇāyakavaraṃ labhati ratanaṃ uttamanāyakaṃ //
etair
dhutadharmadharā karmehi samutthitāni ratanāni /
tena ca eva narendro
dharmeṇa mahīṃ praśāsayati //
[_Mvu_1.110_] evam ukte āyuṣmān mahākāśyapa
āyuṣmantaṃ mahākātyāyanam uvāca // ye ime hi bho jinaputra bodhisatvāḥ
prathamacittam utpādayanti te katibhir ākāraiś caturthyāṃ bhūmau vartamānāḥ
pañcamāyāṃ bhūmau vivartante // evam ukte āyuṣmān mahākātyāyana āyuṣmantaṃ
mahākāśyapam etad uvāca // ye ime bho dhutadharmadhara bodhisatvāḥ
prathamacittotpādā saptabhir ākāraiś caturthyāṃ bhūmau vartamānāḥ paṃcamāyāṃ
bhūmau vivartante // katamehi saptahi // bhikṣuṇīdūṣakāś ca bhavanti /
puruṣadūṣakāś ca bhavanti / paṇḍakadūṣakāś ca bhavanti / mantrabalena cāpi
parasya asantaṃ rogam utpādayanti / suśīlavantāṃś ca śīlāc cyāvayanti / ahirīkāś
ca bhavanti / anotrāpiṇaś ca bhavanti // ye kecid bho dhutadharmadhara
bodhisatvāḥ prathamaṃ cittam utpādayanti te imebhiḥ saptabhir ākāraiś
caturthāyāṃ bhūmau vartamānāḥ paṃcamāyāṃ bhūmau vivartanti //
ity eṣā bhumir
upadiṣṭā caturthī sugatātmaja /
ramaṇīyā bodhisatvānāṃ ye te bodhiparāyaṇā
iti //
_____iti śrīmahāvastu-avadāne caturthī bhūmiḥ samāptā
//
evam ukte āyuṣmān mahākāśyapo āyuṣmantaṃ mahākātyāyanam etad uvāca //
bho jinaputra bodhisatvā avaivartikā caturthībhūmito ye paṃcamāṃ bhūmiṃ
saṃkrāmanti teṣāṃ katamaṃ sandhicittaṃ bhavatīti // evam ukte āyuṣmān
mahākātyāyana āyuṣmantaṃ mahākāśyapam uvāca // ādīptāṃ sarvabhavāṃ paśyanti
rāgadveṣamohebhyaḥ / aśaraṇyaṃ nirānandaṃ sandhicittaṃ catuḥpaṃcamānantaraṃ
bhavatīti //
___evam ukte āyuṣmān mahākāśyapa āyuṣmantaṃ mahākātyāyanam uvāca
// ye punar bho
[_Mvu_1.111_] jinaputra samyaksaṃbuddhena bhagavatā
paṃcamāyāṃ bhūmau samyaksaṃbuddhāḥ pūjitās teṣāṃ samyaksaṃbuddhānāṃ kāni nāmāni
gotrāṇi kevattā śrāvakasannipātā kevattikā prabhā kevattikam āyuḥpramāṇam iti //
evam ukte āyuṣmān mahākātyāyana āyuṣmantaṃ mahākaśyapaṃ gāthābhiḥ adhyabhāṣi
//
śākyamuni nāma jinavaro abhūṣi vaśibhūtakoṭiparivāro /
vyāmaprabho
girighano kanakagirinibho nihataśatruḥ //
ṣaḍvarṣasahasrāṇi āyuḥ
puruṣottamasya tatkālaṃ /
nāmaṃ tasya yaśavrato abhūṣi atisundaro buddho
//
gotreṇa gautamo 'sau ayaṃ ca bhagavān tadāsi śreṣṭhisuto /
yvāgūdānaṃ
datvā buddhapramukhe kṛtā praṇidhiḥ //
yaṃ maye kuśalam upacitaṃ saṃśliṣya
saṃghe arhante dattvā /
tena paramārthadarśī bhaveyam akhilaṃ mamaṃ puṇyaṃ
//
antim' avataraṇagāmī sundaro sudarśano nāma narasiṃhaḥ
/
bhāradvājasagotro prabhā ca daśayojanā tasya //
vaśibhūtānāṃ koṭī
parivāro tasya satvasārasya /
daśavarṣasahasrāṇi āyuḥ tada māradamakasya
//
[_Mvu_1.112_] rājā ca cakravartī abhūṣi dharaṇīṃdharo ti nāmena
/
so taṃ jinaṃ sudarśanaṃ saśiṣyasaṃghaṃ idam uvāca //
sarvaṃ hitopadhānaṃ
ahaṃ ti demi iti paṇḍito avacī /
evaṃ ca bhaveyam ahaṃ praṇidhesi paraṃ
praṇidhi rājā //
jarāmaraṇasya sāgaragatāṃ alīno janatāṃ tāreyyaṃ /
. . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
anupahatakuśalamūlo
abhūṣi bhagavāṃ nareśvaro nāma /
gotreṇa ca vāsiṣṭho ābhā daśayojanā tasya
//
vaśibhūtānāṃ koṭī parivāro tasya dvādaśa āsi /
nava ca varṣasaharāṇi
manujāna tadā abhūṣy āyuḥ //
rājā ca cakravartī abhūṣi aparājito ti nāmena
/
so daśabalaṃ narendraṃ prasannacitto idam uvāca //
saptaratanāṅgacitrā
imāṃ anekaratanasampattīyo /
śīti catur uttarā tava vibhū vihārān ahaṃ demi
//
so taṃ dānaṃ dattvā tasmiṃ nareśvarake anupraṇidhiṃ /
praṇidhesi evaṃ
bhaveyam adhigaccheyaṃ jinabalāni //
vijayo nāma amātyo abhūṣi pūrvaṃ jinaḥ
suprabho nāma /
[_Mvu_1.113_] gotreṇa kāśyapo 'sau prabhā ca daśayojanā
tasya //
tasya ca śiṣyasaṃgho aṣṭādaśa koṭī dhutarajānāṃ /
viṃśan narāṇa
āyuḥ varṣasahasrāṇi tatkālaṃ //
so vandya jinavaraṃ taṃ vijayo nimantrayī
bhavanirghātiṃ /
adhivāsayati daśabalo atha vijayo harṣito āsi //
agreṇa
praṇītena ca adhigatasvādena bhakṣyabhojyena /
saṃntarpayitvānugataṃ
praṇidhesi tadā anupraṇidhiṃ //
so 'ham api bhaveyam evaṃ naravaramahito
naramaruṇa hitakaro/
tenāpi nāyakavaro daśabalo bhave vādiśārdūlo //
āsīt
pūrvaṃ buddhas tathāgato ratanaparvato nāma /
gotreṇa gautamo 'sau prabhā ca
daśayojanā tasya //
triṃśat manuṣyakoṭyo parivāro āsi dāntacittānāṃ
/
varṣasahasrāṇi viṃśaṃ āyuḥ tadāsi manuṣyāṇāṃ //
rājā ca cakravartī
abhūṣi tatkālam acyuto nāma /
jinakramāṇi nipīḍiya idam avaci varaṃ
naramarūṇāṃ //
prāsādasahasrāṇi mahyaṃ naranāgā caturaśītiṃ
/
[_Mvu_1.114_] tāni samalaṃkṛtāni saśiṣyasaṃghasya ahaṃ demi
//
adhivāsanāṃ viditvā rājā . . . . . . prītamano /
anupraṇidhiṃ
praṇidhesi purato varalakṣaṇadharasya //
kuśalena anena ahaṃ
kuśalopacitavarāṇāṃ caritānāṃ /
durantakavīryakarmo bhaveya nātho anāthānāṃ
//
gaganatalavimalacitto saṃbuddho kanakaparvato nāma /
abhūṣi
naratāmahito kauṇḍinyo nāma gotreṇa //
tasya śubhakarmajātā śarīraprabhā abhū
yojanāni ṣaṭ* /
paṃca vaśībhūtānāṃ koṭīyo ca parivāro 'sya //
daśa
ṣaḍvarṣā āyuṃ tadā abhūṣi manujānāṃ ca caturdaśa sahasrāṇi /
varṣāṇāṃ
saptatriṃśa varṣasahasrāṇi ityeva //
āsi tada cakravartī rājā priyadarśano ti
nāmena /
saptaratanadyutīmān* caturdvīpaḥ pṛthivipālo //
so
kanakavarṇaparvataṃ saṃbuddhaṃ kramavareṣu nipatitvā /
yācati sāmātyagaṇo
muktāhārāntapuro prāha //
mama nagaranigamabharitaṃ rājyaṃ caturo
mahādhanadvīpāḥ /
tān tava dadāmi vīrā saśiṣyasaṃghasya nirapekṣaḥ
//
[_Mvu_1.115_] yad bhojanaṃ ṛṣīṇāṃ yad vastraṃ yā ca oṣadhividhīyo
/
yāni śayanāsanāni ca prāsādavare tathā yeva //
niḥsṛṣṭam eva sarvaṃ
paribhojyaṃ yasya dvādaśākāraṃ /
mama pravararūpadhāri anukampārthaṃ kuruhi
karuṇāṃ //
etad dattvā dānaṃ so pārthivalambako anupraṇidhiṃ /
praṇidhesi
prītimānaso purato saṃpūrṇakuśalasya //
paramārthaṃ śūkṣmadarśi
vaiśāradyavarapāramiprāptaḥ /
tenāhaṃ nāyakavaro bhaveya sarvopadhikṣayakaro
//
dvātriṃśalakṣaṇadharo bhagavān nāmena puṣpadanto ti /
abhūt
paramārthadarśi vatso gotreṇa saṃbuddho //
tasyāpi yojanāni nava śarīraprabhā
jinapravarasya /
vaśibhūtakoṭiyo catustriṃśad daśabale samanubaddhāḥ
//
paṃcāśaṃ ca abhūṣi varṣasahasrāṇi āyuḥparimāṇaṃ /
manujāna evaṃ na
vimati kāryā tatropadeśasmiṃ //
pārthivo caiva narapatī taṃ kālaṃ āsi durjayo
nāma /
apagamya puṣpadantaṃ vandati pādāṃ saparivāraḥ //
[_Mvu_1.116_]
kṛtakarapuṭo prasannaḥ naraprabho puṣpadantam idam āha /
adhivāsayatu me
daśabalo saptāhaṃ bhojanavidhānaṃ //
adhivāsanaṃ viditvā rājāsya durjayarddhi
bala eva /–Senart: durjayordhvabala
chādayati medinitalaṃ suvarṇapaṭṭehi
rucirehi //
tatra ratanāmayāni vinikṣipati āsanāni citrāṇi /
bhojanavidhiṃ
ca citrāṃ sthāpayati sugandhipratyagrāṃ //
saptaratanāmayāni chatrāṇi
naramarūṇāṃ aṣṭaśataṃ /
dhārenti bhūṣaṇadharā citrābharaṇadhāriṇo puruṣā
//
evaṃ ekaikasya vaśibhūtasya dhārenti hṛdimano /
chatraratanaṃ vicitraṃ
śaśiśaṃkhatalopamaṃ vimalaṃ //
santarpayitva rājā saparivāraṃ puṣpasāhvayaṃ
sugataṃ /
atha manasā praṇidheti tadā va so taṃ anupraṇidhiṃ //
tvam
iva-m-ahaṃ saṃbuddho dharmaṃ prakāśayeya naramarūṇāṃ /
. . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . .
dvātriṃśallakṣaṇadharo nāmena lalitavikramo
saṃbuddho /
āsi bhagavāṃ bhavanudo vāsiṣṭhagotro dhutakileśo //
tasya ca
svaśarīrajātā prabhā abhū yojanāni triṃśa duve /
[_Mvu_1.117_]
vaśibhūtakoṭiyo ca triṃśa naravarasya parivāro //
āyuṃ tadā narāṇāṃ
varṣasahasrāṇi āsi caturaśītiṃ /
rājā ca tadā āsī caturaṃgabalo priyo manāpo
//
prāsādakoṭiyo ca catvāriṃśaṃ anekaratanānāṃ /
kārayati bhūmipālo
pravaraṃ ekaṃ ca prāsādaṃ //
śayyāsanaṃ ca vipulaṃ kārayate pārthivo
nirupavadyaṃ /
bhojanagilānapraccayam ṛṣiyogyaṃ sanniveśeti //
bhagavato
niryātitvā saśiṣyasaṃghasya so anupraṇidhiṃ /
praṇidheti hṛṣṭacitto rājā
purato daśabalasya //
durlabhasadṛśo asamaḥ daśabalo ca
jarāmaraṇavimatimathano /
bhaveyaṃ śreṣṭho naramaruṇāṃ
kugaṇīgaṇavacanamathano //
dvātriṃśalakṣaṇadharo bhagavāṃ āsī mahāyaśo nāma
/
gotreṇa kāśyapo so vistīrṇayaśo amitakīrtiḥ //
śarīrabhāsā tasya
paṃcāśaṃ yojanāni puṇyavato /
vaśibhūtakoṭiyo ca tasyāsī paṃcapaṃcāśaṃ
//
varṣasahasrāṇi tadā caturaśītiṃ āyuḥparimāṇaṃ /
[_Mvu_1.118_] āsi
tadā manujānāṃ caturguṇa eṣa caturaśīti //
rājā tadā abhūṣī nāmena so
mṛgapatisvaro nāma /
cāturdvīpādhipatir vipulabalavaro ajitacakro //
so
ratnaskandhaśākhāṃ vanakhaṇḍāṃ yojanāni ṣaṇṇavati /
kārāpayi bhūmipati
pravarāṃ varavastrasaṃchannāṃ //
vaiḍūryamaṇitalāṃ ca kṛtvāna vasudhāṃ
vibhūṣaṇavicitrāṃ /
aguruvaradhūpagandhāṃ sugandhapuṣpāvakīrṇatalāṃ //
taṃ
tatra vādisiṃhaṃ ṛṣabhaṃ so bhojanena saptāhaṃ /
tarpayati bhūmipālo
prasannacitto praṇītena //
taṃ suravaravana-upamaṃ tato vanaṃ tasya
satvasārasya /
niryātayati prasanno divāvihāraṃ daśabalasya //
dattvā sa
rājā . . . mahāyaśasya saśiṣyasaṃghasya /
rājā udagracitto praṇidheti tadā
anupraṇidhiṃ //
bahujanamahito svayaṃbhu ananyaneyo bhaveya sarvajño
/
kuśalena hi me tena tathāgatabalo vibhū bhomi //
vipulabalapuṇyakośo
nayānayajño jino ratanacūḍo /
[_Mvu_1.119_] āsi abhinīlanetro
nirupamaguṇasaṃcayo dhīro //
tasya ca prabhā śarīre yojanaśatavistarā
samantena /
bhāradvājasagotro sa sarvadarśī tadā āsi //
tasya saṃgho āsī
navanavati koṭiyī dhūtarajānāṃ /
varṣāṇāṃ ca sahasrāṇi caturāśītiṃ tadā āyuṃ
//
rājā tada cakravarti abhūṣi cāturdvīpo mahisthāmo /
nāmena maṇiviṣāṇo
śāsati dharmeṇa yo janatāṃ //
dvānavati koṭinayutāṃ prāsādānām anekarūpāṇāṃ
/
kārayati bhūmipālo taṃ ratanajinaṃ samuddiśya //
so pravarakāñcananibhaṃ
naramarugaṇasatkṛtaṃ ratanacūḍaṃ /
bhojayati saparivāraṃ varṣāṇi daśa
aviśrāmaṃ //
prathamadivasaṃ ca sugataṃ bhojetvā sārdhaṃ śiṣyasaṃghena
/
niryāteti naravaro prāsādavarāṃ guṇadharasya //
so taṃ dānaṃ datvā tasya
mahāpudgalasya rājavaro /
anupraṇidheti praṇidhiṃ prasannacitto jinasakāśaṃ
//
ucchinnamohajālo prasannacitto asaṃgapratibhāno /
tāreyya sarvajanatāṃ
saṃsāramahārṇave patitāṃ //
evam eva aprameyā paṃcamyāṃ bhūmiyāṃ puruṣasiṃhāḥ
/
[_Mvu_1.120_] pratyekajinā tathāpi śaikṣāśaikṣā ca jinaputrāḥ
//
saṃpūjitā bhagavatā ime tathānye tathāgatāḥ sarve /
samupacita
kuśalamūlaṃ arthe jagatasya sarvasya //
evam ukte āyuṣmān mahākāśyapa
āyuṣmantaṃ mahākātyāyanam uvāca // ye bho jinaputra bodhisatvā bodhāye
praṇidhenti te katibhir ākāraiḥ pañcamāyāṃ bhūmau vartamānāḥ ṣaṣṭhāyāṃ bhūmau
vivartanti // evam ukte āyuṣmān mahākātyāyanaḥ āyuṣmantaṃ mahākāśyapam uvāca //
caturbhi bho jinaputra ākārair dhutadharmadhara bodhisatvā bodhāye ye
praṇidhenti paṃcamāyāṃ bhūmau vartamānāḥ ṣaṣṭhyāṃ bhūmau vivartanti // katamehi
caturhi // samyaksaṃbuddhānuśāsane pravrajitvā yogācārehi sārdhaṃ sambhuvaṃ
kurvanti / aṣṭamake dhutavedanāgṛddhā bhāvanā uttrasanti /
śamathavipaśyanābhāvanābahulāś ca abhīkṣṇaṃ viharanti / ālaṃbaṇālaṃbaṇacittaṃ
hetuśo parikalpenti // ye hi keci bho dhutadharmadhara bodhisatvā bodhāya
praṇidhento paṃcamāyāṃ bhūmau vartamānā ṣaṣṭhyāṃ bhūmau vivartanti sarve te
imehi caturhi ākārehi vivartensuḥ vivartanti vivartiṣyanti vā //
ity eṣā
paṃcamī bhūmī vyākṛtā saṃnidarśitā /
teṣāṃ bahuvidhapuṇyānāṃ bodhisatvāna
māriṣa iti //
_____iti śrīmahāvastu-avadāne paṃcamī bhūmiḥ samāptā
//
[_Mvu_1.121_] tataḥ sthaviraḥ kāśyapaḥ kātyāyanam athābravīt* /
kiṃ
cittaṃ bodhisatvānāṃ paṃcamāyāṃ vipaścitāṃ //
tataḥ kātyāyanasthaviraḥ
munikāśyapaṃ dhutadharmadharaṃ gāthayādhyabhāṣi //
alpāsvādanibaddho 'yaṃ
lokāvarto 'tidāruṇaḥ /
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . jāyate
//
evam ukte āyuṣmān mahākāśyapaḥ āyuṣmantaṃ mahākātyāyanam uvāca // kṣetram
iti //
tataḥ sthaviraḥ kātyāyanaḥ mahākāśyapam athābravīt* /
śrūyatāṃ
lokanāthānāṃ kṣetraṃ tatvārthaniśritaṃ //
upakṣetraṃ ca vakṣyāmi teṣāṃ
paramavādināṃ /
tāni niśamya vākyāni śāsanaṃ ca naravara //
ekaṣaṣṭiṃ
trisahasrāṇi buddhakṣetraṃ parīkṣitaṃ /
ato caturguṇaṃ jñeyam upakṣetraṃ
tathāvidhaṃ //
evam ukte āyuṣmāṃ mahākāśyapaḥ āyuṣmantaṃ mahākātyāyanam uvāca
// kiṃ punar bho jinaputra sarveṣu buddhakṣetreṣu utpadyanti samyaksaṃbuddhā
utāho keṣucid eva utpadyanti // evam ukte āyuṣmān mahākātyāyana āyuṣmantaṃ
mahākāśyapaṃ gāthābhiḥ adhyabhāṣe //
kiṃcit eva bhavati
apariśūnyaṃ
[_Mvu_1.122_] kṣetram apratimarūpadharehi /
kṣetrakoṭinayutāni
bahūni
śūnyakāni puruṣapravarehi //
durlabho hi
varalakṣaṇadhārī
dīrghakālasamudāgatabuddhī /
sarvadharmakuśalo
atitejaḥ
sarvasatvasukhatādharasatvo iti //
evam ukte āyuṣmān mahākāśyapa
āyuṣmantaṃ mahākātyāyanam uvāca // khalu bho jinaputra ko hetuḥ kaḥ pratyayaḥ
yaṃ ekasmiṃ kṣetre dvau samyaksaṃbuddhau nopapadyanti iti // evam ukte āyuṣmān
mahākātyāyana āyuṣmantaṃ mahākāśyapaṃ gāthābhiḥ adhyabhāṣate //
yat kāryaṃ
naranāgena buddhakarma suduḥkaraṃ /
tat sarvaṃ paripūreti eṣā buddhāna
dharmatā //
asamartho yadi siyād buddhadharmeṣu cakṣumāṃ /
tato duve
mahātmānau utpadyete tathāgatau //
taṃ cāsamarthasadbhāvaṃ varjayanti
maharṣiṇāṃ /
tasmāt duve na jāyante ekakṣetre nararṣabhau //
na jātu
sāvaśeṣeṣu buddhadharmeṣu śruyyate /
nirvṛtāḥ puruṣaśreṣṭhā atītādhve
jinātmajā //
[_Mvu_1.123_] anāgatā atikrāntā saṃbuddhā ye ca sāṃprataṃ
/
kṛtena buddhadharmeṇa nirvāyanti narottamā iti //
evam ukte āyuṣmān
mahākāśyapaḥ āyuṣmantaṃ mahākātyāyanam uvāca // katamāni bho jinaputra samprati
anyāni buddhakṣetrāṇi yatraitarhi samyaksaṃbuddhā dharmaṃ deśayantīti // evam
ukte āyuṣmān mahākātyāyana āyuṣmantaṃ mahākāśyapaṃ gāthābhir adhyabhāṣe
//
purastime diśo bhāge buddhakṣetraṃ sunirmitaṃ /
tatra mṛgapatiskandho
nāmena jinapuṅgavaḥ //
purastime diśo bhāge buddhakṣetraṃ kṛtāgadaṃ
/
tatra siṃhahanur nāma jino dvātriṃśalakṣaṇaḥ //
purastime diśo bhāge
buddhakṣetraṃ vibhūṣitaṃ /
tatra lokagurur nāma sarvadarśī mahāmuniḥ
//
purastime diśo bhāge buddhakṣetram akaṇṭhakaṃ /
tatra jñānadhvajo nāma
śāstā śāsati prāṇināṃ //
purastime diśo bhāge buddhakṣetram avekṣitaṃ
/
tatra kanakabimbābho jino nāmena sundaraḥ //
dakṣiṇasmiṃ diśo bhāge
buddhakṣetraṃ drumadhvajaṃ /
tatra anihato nāma saṃbuddho devananditaḥ
//
dakṣiṇasmiṃ diśo bhāge buddhakṣetraṃ manoramaṃ /
tatra nāmena saṃbuddho
cārunetro mahāmuniḥ //
[_Mvu_1.124_] dakṣiṇasmiṃ diśo bhāge buddhakṣetram
akardamaṃ /
tatra nāmena saṃbuddho mālādhārī vināyakaḥ //
paścimasmiṃ diśo
bhāge buddhakṣetram avigrahaṃ /
tatra nāmena saṃbuddho ambaro bhavasūdanaḥ
//
uttarasmiṃ diśo bhāge buddhakṣetraṃ manoramaṃ /
tatra nāmena saṃbuddho
pūrṇacandro vidhiśrutaḥ //
heṣṭimasmiṃ diśo bhāge buddhakṣetraṃ suniṣṭhitaṃ
/
tatra nāmena saṃbuddho dṛḍhabāhus tathāgataḥ //
upariṣṭā diśo bhāge
buddhakṣetram anuddhṛtaṃ /
tatra buddho mahābhāgo nāmena arisūdanaḥ
//
buddhakṣetrasahasrāṇi anekāni ataḥ paraṃ /
buddhakṣetrasahasrāṇāṃ koṭī
na prajñāyate 'parā //
buddhakṣetrāṇāṃ śūnyānāṃ koṭī na prajñāyate 'ntarā
/
lokadhātūsahasrāṇāṃ koṭī na prajñāyate 'ntarā //
yathā saṃsāracakrasya
pūrvā koṭī na prajñāyate /
tathāiva lokadhātūnāṃ pūrvā koṭī na prajñāyate
//
atikrāntānāṃ buddhānāṃ pūrvā koṭī na prajñāyate /
praṇidhentāna bodhāya
pūrvā koṭī na prajñāyate //
avaivartikadharmāṇāṃ pūrvā koṭī na prajñāyate
/
abhiṣekabhūmiprāptānāṃ pūrvā koṭī na prajñāyate //
[_Mvu_1.125_]
tuṣiteṣu vasantānāṃ pūrvā koṭī na prajñāyate /
tuṣitebhyaś cyavantānāṃ pūrvā
koṭī na prajñāyate //
mātu kukṣau śayantānāṃ pūrvā koṭī na prajñāyate
/
sthitānāṃ mātuḥ kukṣau tu pūrvā koṭī na prajñāyate //
jāyamānānāṃ
vīrāṇāṃ pūrvā koṭī na prajñāyate /
jātānāṃ lokanāthānāṃ pūrvā koṭī na
prajñāyate //
aṅkeṣu gṛhyamāṇānāṃ pūrvā koṭī na prajñāyate /
pādāni
vikramantānāṃ pūrvā koṭī na prajñāyate //
mahāhāsaṃ hasantānāṃ pūrvā koṭī na
prajñāyate /
diśāṃ vilokayantānāṃ pūrvā koṭī na prajñāyate //
aṅkena
dhāriyantānāṃ pūrvā koṭī na prajñāyate /
upanīyamānānāṃ gandharvaiḥ pūrvā
koṭī na prajñāyate //
pūrebhyo niṣkramantānāṃ pūrvā koṭī na prajñāyate
/
bodhimūlam upentānāṃ pūrvā koṭī na prajñāyate //
prāpnuvantānāṃ
tathāgatajñānaṃ pūrvā koṭī na prajñāyate /
dharmacakraṃ pravartentānāṃ pūrvā
koṭī na prajñāyate //
satvakoṭī vinentānāṃ pūrvā koṭī na prajñāyate
/
siṃhanādaṃ nadantānāṃ pūrvā koṭī na prajñāyate //
āyuḥsaṃskāraṃ
utsṛjantānāṃ pūrvā koṭī na prajñāyate /
nirvāyantānāṃ vīrāṇāṃ pūrvā koṭī na
prajñāyate //
[_Mvu_1.126_] nirvṛtānāṃ śayantānāṃ pūrvā koṭī na
prajñāyate /
dhyāpiyantānāṃ vīrāṇāṃ pūrvā koṭī na prajñāyate //
evam etaṃ
yathābhūtaṃ śāstupūgaṃ vijānatha /
kvacit kvacit ca saṃbuddho buddhakṣetreṣu
dṛśyate //
evam ukte āyuṣmān mahākāśyapo āyuṣmantaṃ mahākātyāyanam uvāca //
yadi bho jinaputrā ettakā samyaksaṃbuddhā eko ca samyaksaṃbuddho aparimitān
satvā parinirvāpayati nanu acireṇa kālena sarvasatvān parinirvāpayiṣyanti / evam
ayaṃ lokaḥ sarveṇa sarvaśūnyaṃ bhaviṣyati sarvasatvavirahita iti // evam ukte
āyuṣmān mahākātyāyana āyuṣmantaṃ mahākāśyapa gāthābhiḥ adhyabhāṣe
//
samanantarasaṃpūraṃ śūnyaṃ bhavatu sarvadā /
apratiṣṭham anālambanaṃ
niviṣṭaṃ bhavatu sarvadā //
yattikā pṛthivīdhātu satvā bahutarakā ato
/
pṛthagjanā khu nirdiṣṭā tena paramadarśinā //
śṛṇvatāṃ puruṣavarasya
śāsanaṃ bahunāṃ kutaḥ /
paryanto bheṣyati satvānām iti uktaṃ maharṣiṇeti
//
evam ukte āyuṣmān mahākāśyapo āyuṣmantaṃ mahākātyāyanam uvāca // ye ime
bho
[_Mvu_1.127_] jinaputra satvā samyaksaṃbodhāye praṇidhenti te te
katibhir ākāraiḥ ṣaṣṭhyāyāṃ bhūmau vartamānāḥ saptamāyāṃ bhūmau vivartanta iti
// evam ukte āyuṣmān mahākātyāyana āyuṣmantaṃ mahākāśyapam uvāca // dubhi khalu
bho dhutadharmadhara ākārair bodhisatvā bodhāya praṇidhento ṣaṣṭhyāyāṃ bhūmau
vartamānāḥ saptamāyāṃ bhūmau vivartanti // katamehi dubhi //
saṃjñāvedayitanirodhasamāpattiyo ca spṛhayanti yasmiṃś ca kāle samyaksaṃbuddhā
satvaparijñayā ahaṃ mahātmā śamīkaro tti devatāṃ satkṛtya avahitaśrotā śṛṇvanti
// ye hi kecid bho dhutadharmadhara bodhisatvāḥ ṣaṣṭhyāyāṃ bhūmau vartamānāḥ
saptamāyāṃ bhūmau vivartensu vivartanti vivartiṣyanti vā sarve imehi dubhi
ākārehi vivartanti vivartensu vivartiṣyanti iti //
evaṃ eṣā ṣaṣṭhī bhūmir
bhavati teṣāṃ guṇavarāṇāṃ /
hariṇapatīnāṃ hitāna maharṣiṇāṃ bodhisatvānām iti
//
_____iti śrīmahāvastu-avadāne ṣaṣṭhī bhūmiḥ samāptā //
evam
ukte āyuṣmān mahākāśyapa āyuṣmantaṃ mahākātyāyanam uvāca // ye ime bho
dhutadharmadhara bodhisatvāḥ avaivartikāḥ ṣaṣṭhāto bhūmito saptamāṃ bhūmiṃ
saṃkramanti teṣāṃ kevarūpaṃ sandhicittaṃ bhavatīti // evam ukte āyuṣmān
mahākātyāyana āyuṣmantaṃ mahākāśyapaṃ gāthābhir adhyabhāṣata //
ātmadamathe
pravartayate cittaṃ paramamahājanahitāna /
yat saptamāṃ bhūmi saṃkramanti
tathā bhūmiṣu tatsandhicittam iti //
[_Mvu_1.128_] evam ukte āyuṣmān
mahākāśyapa āyuṣmantaṃ mahākātyāyanam uvāca // ye ime bho jinaputra bodhisatvā
avaivartikāḥ te prathamāyāṃ bhūmau upādāya kevarūpeṇa kāyakarmeṇa samanvāgatā
bhavanti kevarūpeṇa vācākarmeṇa samanvāgatā bhavanti kevarūpeṇa manakarmeṇa
samanvāgatā bhavanti kevarūpeṇa sattvena samanvāgātā bhavanti // evam ukte
āyuṣmān mahākātyāyana āyuṣmantaṃ mahākāśyapam uvāca // ye ime bho
dhutadharmadhara bodhisatvā avaivartikās teṣāṃ prathamāṃ bhūmim upādāya imāni
karmāṇi bhavanti // praṇātipātavairamaṇaṃ prāṇātipātavairamaṇasya va varṇaṃ
bhāṣanti tadadhyāśayān bhūmiṣu satvān praśaṃsanti ye na paraṃ ca kiṃcit
pāpamitrasaṃyogena prāṇāṃ jīvitād vyaparopayanti // paraṃ saptahi bhūmīhi tehi
vikrośamānehi satvehi karuṇāṃ pratilabhitvā śīlaṃ samādiyitvā rājyaṃ vā
parityajya yad vā tad vā aiśvaryaṃ tyaktvā agārebhyo 'nagāriyaṃ pravrajitvā
prāṇātipātavairamaṇasya bahulaṃ dharmaṃ deśayanti //
___bhūtapūrvaṃ ca bho
dhutadharmadhara saptamāyāṃ bhūmau vartamāno ayaṃ paramapuruṣo rājā kuśo nāma
babhūva // tasya devī apratimā nāma abhūṣī yā iyaṃ yaśodharā rāhulaśirisya mātā
// yo cāyaṃ etarahi kalipuruṣo devadattaḥ so tadā jaṭharo nāma pradeśarājā
babhūva // tāṃ śrutvā devīm apratiṃāṃ kāmarāgo mānasaṃ paryādinnavāṃ // so
rājñaḥ kuśasya dūtam apreṣaye //
dehi apratimāṃ devīṃ mama bhāryā
bhaviṣyatīti /
atha na dāsi yuddhaṃ te sajjaṃ sajjaya vāhanaṃ //
yat te
vyavasitaṃ rāja tad anupreṣayasva me /
[_Mvu_1.129_] atha nānupreṣayasi
me sarājyo vasam eṣyasi //
evaṃ śrutvā kuśo rājā bhāriyām idam abravīt*
/
śṛṇohi devi jaṭharasya vacanaṃ brūhi niścayaṃ //
tato devī aśruvegaṃ
pramuṃcitvā rājānaṃ kuśam uvāca //
bhadra vata ahaṃ chedye ahaṃ bhedye
narādhipa /
tvayā anatiriccāpi śastrehi pāramiṃ gatā //
jaṭharasya śiraṃ
rāja paśya samakūṭaṃ mayā /
chinnaṃ rudhirasaṃklinnaṃ tava pādeṣu veṣṭatu
//
mayā tu jantunā tyaktaḥ sonāhārīkṛtaṃ śaraḥ /
jaṭharasya bhittvā
svadehaṃ bhūyo bhetsyati medinīṃ //
aśvapṛṣṭhe rathe skandhe vāraṇasya kṛtaṃ
mayā /
yodhanaravarāgre ca jaṭharasyāntaṃ kṛtaṃ mahaṃ //
ahaṃ mantre ahaṃ
sandhyā ahaṃ vacanakartṛme /
aghātyam api ghātaye hetubhiḥ kāraṇaiḥ tathā
//
dvābhyāṃś ca parimokṣeyaṃ aham eva niropama /
mama māyā hy asaṃkhyeyā
lokaḥ tṛṇamayo mama //
[_Mvu_1.130_] gandhamālyadharo rājā
prāsādatalagocaraḥ /
strīsahasrāṃkam āsṛtya yathā ca nirutsuko siyā iti
//
atha bho jinaputra devī apratimā tathārūpaṃ upāyam ādeśayi yenopāyena rājā
jaṭharo viśvasta antaḥpuraṃ rājñaḥ kuśasya praviśi vaśam upāgato devyā
apratimāyā // atha sā devī apratimā rājño jaṭharasya hṛdaye padaṃ dakṣiṇaṃ kṛtvā
savyaṃ pādaṃ gulphe pratiṣṭhāpya ślokān imān agāsi //
yāṃ puṣpitāṃ vanalatāṃ
bhramarāḥ pibanti
puṣpāgame kusumareṇuvicitrapakṣā /
naiva tvayā kupuruṣa
śrutapūrvarūpaṃ
nātrāpare madhukarāḥ praṇayaṃ karonti //
yāṃ padminīṃ
vanagajo aruhe kadācit*
paṃke jalapralulitāṃ madanāturāṅgaḥ /
naiva tvayā
kupuruṣa śrutapūrvarūpaṃ
nātrāpare vanagajāḥ praṇayaṃ karonti //
yā
bhūmipālamahitasya ure vitīrṇā
muktākalāpa iva saṃramate niśāyāṃ /
kamalāṃ
tuvaṃ vyavasito anavadyagātrīṃ
prāptuṃ mahītalagato iva pūrṇacandram iti
//
[_Mvu_1.131_] atha khalu bho dhutadharmadhara rājā jaṭharo tasmiṃ kāle
vikrośati // prasīda devi śaraṇaṃ prayacchatheti // tāṃ devīm apratimāṃ kuśo
rājā uvāca //
abhayaṃ dadāhi devī kāpuruṣasya śaraṇaṃ upagatasya /
tasya
kṛtāṃjalipuṭasya yāvaṃ eṣu hi satāṃ dharma iti //
bhūtapūrvaṃ bho
dhutadharmadhara eṣo bhagavān ugro nāma nāgarājā ahituṇḍikena mantrauṣadhibalair
vaśanītaḥ sambādham āpanno babhūva // so ca pramādāt* ahituṇḍiko bhraṣṭamantro
babhūva // atha tasya ugrasya nāgarājño etad abhavat* // prāpyo khalv ayaṃ mama
kāpuruṣo bhasmīkartum iti / api tu naitad asmākam anurūpaṃ dharmarakṣānuraktānām
iti // ślokān uvāca //
yo pi tuvaṃ mama prāpyo bhasmīkartuṃ svatejasā
/
bhraṣṭamantrasya te demi abhayaṃ jīva me ciram iti //
bhūtapūrvaṃ bho
dhutadharmadhara eṣa eva bhagavān siṃho mṛgarājā eṣa cāyaṃ kupuruṣadevadatto
lubdhako babhūva // athainaṃ siṃhayogyāvasthopavane vanavicāriṃ ekacaraṃ
upāsīnaṃ viśvastaṃ nirviceṣṭaṃ nirvṛtam aparipaśyantaṃ
pūrvāśayopacitabaddhavairaḥ lubdhako digdheṣuṇā aviddha // so ca viddhaḥ stimito
gambhīradhairyopapannaḥ svabale paryavasthitaḥ asantrasta
[_Mvu_1.132_]
īṣadunnataśirodharo tadā tam asatpuruṣaṃ bhītaṃ layanam upagataṃ niśāmya cintām
āpannaḥ // prāpyo khalv ayaṃ mama adhamapuruṣo giriśikharaguhāvṛkṣarasātalagato
pi hantuṃ / api tu na vaireṇa vairāṇi śāmyante iti kṛtvā imaṃ ślokam uvāca
//
viṣaliptena viddho 'haṃ śareṇa marmaghātinā /
adyaivaṃ na bhavet tasya
bhītasya nāsti te bhayam iti //
bhūtapūrvaṃ bho dhutadharmadhara eṣaiva
bhagavān sārthavāho babhūva saṃmataḥ // sārtho cānenaiva asatpuruṣeṇa
devadattena deśikena sārthacaurair upaskṛtena kāntārādhvānamārgapratipannaḥ //
pūrvavairānuṣaṅgapratibaddhamānasas taṃ sārthacaurair ghātāpayitum upasaṃkrāntaḥ
// taiś ca vāṇijaiḥ sārthavāhapramukhais te caurā nigṛhītā deśikapūrvaṃgamāś ca
vadham upanīyantā vikrośantā aśaraṇāḥ sārthavāham eva śaraṇam upagatāḥ deśikaś
ca parādhāparāddhaḥ kṛtāṃjalipuṭaḥ sārthavāham abhayaṃ yāci // tasya
bhavaśatasahasraparicitā karuṇāvihāriṇo karuṇā samutthitā prāṇahareṣu api teṣu
abhayaṃ dattvā deśikam uvāca //
anuvātaṃ mayā muktaḥ dhūmo deśaṃ vināśayet*
/
deśikaṃ saha caurebhyaḥ anujānāmi jīvitam iti //
bhūyaś ca bho
dhutadharmadhara iminā eva ca bhagavatā rājñā satā agramahiṣyāḥ
mahāparādhāparāddhāyā
[_Mvu_1.133_] vadhasthānaprāptāyāḥ yācintyā abhayaṃ
dattaṃ / pūrvopacitamārdavārjavasaṃpanna agramahiṣīṃ śāntvayitvā imaṃ ślokam
uvāca //
hantāsyā āmapātreṇa śastraṃ kāyena pātayet* /
abhayan te ahaṃ
demi tac ca sthānaṃ yathāpuram iti //
evam ādīni bho dhutadharmadhara
duṣkaraśatasahasrāṇi kṛtāni bodhisatvehi ye avaivartikā evaṃ kāyena evaṃ vācā
evaṃ manasā // bahuvidhaguṇayuktā saṃsāraṃ saṃsarantā bodhisatvāś ca bhavanti /
api tu karmavaśam upāgamya guṇasaṃkṣepakīrtitakriyā te bodhisatvā bhavanti /
dṛḍhavikramā dhṛtiyuktāḥ satyapratijñā ārjavā aśaṭhā bhavanti / akṛpaṇāś ca
bhavanti / alolāś ca bhavanti / mārdavāś ca bhavanti / sānukrośāś ca
vimardasahāś ca aparyādinnacittāś ca alolitacittāś ca durdharṣāś ca durjayāś ca
satvayuktāś ca tyāgasaṃpannāś ca pratijñāsaṃpannāś ca bhavanti /
pratibhānavantāś ca vicitrapratibhānavantāś ca nayanasaṃpannāś ca atittigāś ca
bhavanti / paramārthābhiniviṣṭāś ca bhavanti / saṃgṛhītagrāhiṇaś ca bhavanti /
śucisamācārāś ca bhavanti / āniṃjyacittāś ca bhavanti / atīva bahumānayuktāś ca
bhavanti / gurujanasajjana-upacārasaṃpannāś ca bhavanti / upāyakuśalāś ca
bhavanti / sarvakāryeṣu sandhigrahasaṃyojakāś ca bhavanti / rājakāryeṣu
padasandhividuṣaś ca bhavanti / pariṣāskhalitavacanā ugravacanamarṣayitāraś ca
bhavanti / jñānaketavo bahujanasaṃgrahakuśalāś ca bhavanti / samacittā
anupakruṣṭavṛttidvārāś ca bhavanti / prasiddhakarmāntā abhyupapattikuśalāś ca
bhavanti / paraduḥkheṣu parikaraṇakuśalāś
[_Mvu_1.134_] ca bhavanti /
āsvādādīnaveṣu aśithilamadhurāś ca kutsitadarśaneṣu doṣasamudghātakuśalāś ca
bhavanti / parakopīnacchādaneṣu aparikhinnāś ca bhavanti /
phalanirvṛtyaparikāṃkṣiṇaḥ rāgadveṣamohavivekakuśalamūlāś ca bhavanti /
kleśavyayaśamābhyupakārakuśalāś ca bhavanti / sarvopakāriṣu
vicikitsāparivarjitāś ca bhavanti / sarvadharmeṣu aparikhinnasaṃkalpāś ca
bhavanti / gambhīrabuddhadharmeṣu īhopasaṃpannāś ca bhavanti / paramārthādhigame
anupaliptakāyakarmavākkarmamanokarmāś ca bhavanti / bhavasajjīvatatve
aparāmṛṣṭaśubhakarmāś ca bhavanti / jñānaparamā asaṃkliṣṭapratibhānāś ca
bhavanti / buddhaviṣayābhilāṣiṇaḥ apratyādeśanaparāś ca bhavanti / jñānaketava
akhinnavacanāḥ pravarjanākuśalāś ca bhavanti / aduṣṭasvabhāvagatā
parābhavāpagatāś ca bhavanti / vigatasāvadyāś ca bhavanti /
trividhauddhatyaparivartijatāś ca bhavanti / sthitalapā akāmakāminaś ca bhavanti
/ amaithunagāminaḥ sarvasatvasaṃgrahaṇāvidūṣakāś ca lokam anupraviṣṭāḥ
kṛtaniścayabalādhānāś ca bhavanti / sarvakarmeṣu nānāsthānāsthānakuśalāś ca
bhavanti satvādyāś ca ity evaṃ guṇasaṃpannā bhavanti / puṅgavā
asaṃkhyeyaguṇadhīrā satveṣu samabuddhino bhavanti ca / atra ucyate //
na
śakyaṃ gaganasya antaṃ gantuṃ sarvavihaṃgamaiḥ /
na śakyaṃ sarvasatvehi guṇā
jñātuṃ svayambhuvām iti //
ye ca bho dhutadharmadhara lokahitasukhārthaṃ
mantrā vā agadā vā satvānām upakārāye
[_Mvu_1.135_] kalpenti sarve te
bodhisatvehi praṇītā // yāni ca bhaiṣajyāni loke pracaranti satvānāṃ
hitasukhārthaṃ sarvāṇi tāni bodhisatvebhyaḥ upaśiṣṭāni // yāni ca śāstrāṇi
tattvaniścayayuktāni loke pracaranti sarvāṇi tāni bodhisatvanītāni // yac ceha
loke saṃkhyāgaṇanaṃ mudrāsthānāni ca sarvā eṣā bodhisatvānāṃ nīti // yā vā imā
loke saṃjñā brāhmī puṣkarasārā kharostī yāvanī brahmavāṇī puṣpalipī kutalipī
śaktinalipī vyatyastalipī lekhalipī mudrālipī ukaramadhuradaradacīṇahūṇāpīrā
vaṅgā sīphalā tramidā dardurā ramaṭhabhayavaicchetukā gulmalā hastadā kasūlā
ketukā kusuvā talikā jajarideṣu akṣabaddhaṃ sarvā eṣā bodhisatvānāṃ nīti //
kanakarajatatraputāmrasīsamaṇiratanakṣetrāṇi sarvāṇy etāni bodhisatvānāṃ nītiḥ
// yāni yāni ca kāraṇāni lokasya upakārāye kalpenti sarvāṇy etāni
bodhisatvanītāni // tatredam ucyate //
lokasya arthaviduṣaḥ
puruṣapradhānāḥ
saṃsāram apratisamāḥ parivartamānāḥ /
śreyaś caranti
marumānuṣaguhyakānāṃ
paramo hi samudāgama īśvarāṇām iti
//
[_Mvu_1.136_] evam ukte āyuṣmān mahākāśyapa āyuṣmantaṃ mahākātyāyanam
uvāca // ye te bho jinaputra avaivartikās teṣāṃ kiṃ cittam utpadyate // evam
ukte āyuṣmān mahākātyāyana āyuṣmantaṃ mahākāśyapam uvāca // ye te bho
dhutadharmadhara bodhisatvā avaivartikās teṣāṃ saptamāto bhūmito aṣṭamāṃ bhūmiṃ
saṃkramantānāṃ mahākaruṇāsaṃprayuktaṃ cittam utpadyate //
___ity eṣā saptamā
bhūmi bodhisatvānam ucyate iti //
_____iti śrīmahāvastu-avadāne saptamā
bhūmiḥ samāptā //
evam ukte āyuṣmān mahākāśyapa āyuṣmantaṃ mahākātyāyanam
uvāca // bhagavatā bho jinaputra samyaksaṃbuddhena śākyamuninā
prathamādvitīyātṛtīyācaturthāpaṃcamāṣaṣṭhāsaptamāsu bhūmiṣu vartamānena yeṣu
samyaksaṃbuddheṣu kuśalam avaropitaṃ teṣāṃ samyaksaṃbuddhānāṃ kāni nāmānīti //
evam ukte āyuṣmān mahākātyāyana āyuṣmantaṃ mahākāśyapam uvāca // yeṣu bho
dhutadharmadhara samyaksaṃbuddheṣu bhagavatā śākyarājavaṃśaprasūtena kuśalamūlam
upacitaṃ teṣāṃ vipulabalavarakīrtināṃ nāmāni śṛṇu // prathamataḥ
satyadharmavipulakīrtiḥ tataḥ sukīrtiḥ lokābharaṇaḥ vidyutprabhaḥ indratejaḥ
brahmakīrtiḥ vasundharaḥ supārśvaḥ anupavadyaḥ sujyeṣṭhaḥ sṛṣṭarūpaḥ
praśastaguṇarāśiḥ meghasvaraḥ hemavarṇaḥ sundaravarṇaḥ mṛgarājaghoṣaḥ āśukārī
dhṛtarāṣṭragatiḥ kokābhilāṣitaḥ jitaśatruḥ supūjitaḥ yaśarāśiḥ amitatatejaḥ
sūryaguptaś candrubhānuḥ niścitārthaḥ kusumaguptaḥ padmābhaḥ prabhaṃkaraḥ
dīptatejaḥ satvarājā
[_Mvu_1.137_] gajadevaḥ kuñjaragatiḥ sughoṣaḥ
samabuddhiḥ hemavarṇalambadāmaḥ kusumadāmaḥ ratnadāmaḥ alaṃkṛtaḥ vimuktaḥ
ṛṣabhagāmī ṛṣabhaḥ devasiddhayātraḥ supātraḥ sarvabandhaḥ ratnamakuṭaḥ
citramakuṭaḥ sumakuṭaḥ varamakuṭaś calamakuṭaḥ vimalamakuṭaḥ lokaṃdharaḥ
vipulojaḥ aparibhinnaḥ puṇḍarīkanetraḥ sarvasahaḥ brahmaguptaḥ subrahmaḥ
amaradevaḥ arimardanaś candrapadmaḥ candrābhaś candratejaḥ susomaḥ
samudrabuddhiḥ ratanaśṛṅgaḥ sucandradṛṣṭiḥ hemakroḍaḥ abhinnarāṣṭraḥ
avikṣiptāṃśaḥ puraṃdaraḥ puṇyadattaḥ haladharaḥ ṛṣabhanetraḥ varabāhuḥ
yaśodattaḥ kamalākṣaḥ dṛṣṭaśaktiḥ naraṃpravāhaḥ pranaṣṭaduḥkhaḥ samadṛṣṭiḥ
dṛḍhadevaḥ yaśaketuś citracchadaś cārucchadaḥ lokaparitrātā duḥkhamuktaḥ
rāṣṭradevaḥ rudradevaḥ bhadraguptaḥ udāgataḥ askhalitapravarāgraḥ dhanunāśaḥ
dharmaguptaḥ devaguptaḥ śucigātraḥ prahetiḥ prathamaśatam āryapakṣasya //
bhagavān dharmadhātuḥ guṇaketuḥ jñānaketuḥ satyaketuḥ puṣpaketuḥ vajrasaṃghātaḥ
dṛḍhahanuḥ dṛḍhasandhiḥ atyuccagāmī vigataśatruḥ citramālaḥ ūrdhvasadhniḥ
guṇaguptaḥ ṛṣiguptaḥ pralambabāhuḥ ṛṣidevaḥ sunetraḥ sāgaradharapuruṣaḥ
sulocanaḥ ajitacakraḥ unnataḥ ajitapuṣyalaḥ purāṣaḥ maṅgalyaḥ mubhujaḥ
siṃhatejaḥ tṛptavasantagandhaḥ avadhyaparamabuddhiḥ nakṣatrarājaḥ bahurāṣṭraḥ
āryākṣaḥ suguptiḥ prakāśavarṇaḥ samṛddharāṣṭraḥ kīrtanīyaḥ dṛḍhaśāktiḥ
harṣadattaḥ yaśadattaḥ nāgabāhuḥ vigatareṇuḥ śāntareṇuḥ dānapraguruḥ
udāttavarṇaḥ balabāhuḥ
[_Mvu_1.138_] amitaujaḥ dhṛtarāṣṭraḥ
devalokābhilāṣitaḥ pratyagrarūpaḥ devarājaguptaḥ dāmodaraḥ dharmarājaḥ
caturasravadanaḥ yojanābhaḥ padmoṣṇīṣaḥ sphuṭavikramaḥ rājahaṃsagāmī
svalakṣaṇamaṇḍitaḥ śiti cūḍaḥ maṇimakuṭaḥ praśastavarṇaḥ devābharaṇaḥ
kalpaduṣyaguptaḥ sādhurūpaḥ akṣatabuddhiḥ lokapadmaḥ gambhīrabuddhiḥ śakrabhānuḥ
indradhvajaḥ dānavakulaḥ manuṣyadevaḥ manuṣyadattaḥ somacchatraḥ ādityadattaḥ
yāmaguptaḥ nakṣatraguptaḥ sumitrarūpaḥ satyabhānuḥ puṣyaguptaḥ vṛhaspatiguptaḥ
gaganagāmī śubhanāthaḥ suvarṇaḥ kanakākṣaḥ prasannabuddhiḥ avipranaṣṭarāṣṭraḥ
udagragāmiḥ śubhadantaḥ suvimaladantaḥ suvadanaḥ kulanandanaḥ janakṣatriyaḥ
lokakṣatriyaḥ anantaguptaḥ dharmaguptaḥ sūkṣmavastraḥ dvitīyaṃ śatam
āryapakṣasya // pratyāsannabuddhiḥ satvasahaḥ manuṣyanāgaḥ upasenaḥ suvarṇacārī
prabhūtavarṇaḥ subhikṣākāntaḥ bhikṣudevaḥ prabuddhaśīlaḥ nahīnagarbhaḥ
anālambhaḥ ratanamudraḥ hārabhūṣitaḥ prasiddhavedanaḥ sugandhivastraḥ
suvijṛmbhitaḥ amitalocanaḥ udāttakīrtiḥ sāgararājaḥ mṛgadevaḥ kusumahesthaḥ
ratnaśṛṅgaś citravarṇaḥ padmarajavarṇaḥ samantagandhaḥ udāraguptaḥ praśāntarogaḥ
pradakṣiṇārthaḥ saṃkṣiptabuddhiḥ anantacchatraḥ yojanasahasradarśī
utpalapadmanetraḥ atipuruṣaḥ anivartikabalaḥ svaguṇaśākhaḥ saṃcitoraḥ mahārājaḥ
cārucaraṇaḥ prasiddharaṃgaḥ trimaṅgalaḥ
[_Mvu_1.139_] suvarṇasenaḥ
vartitārthaḥ asaṃkīrṇaḥ devagarbhaḥ suprītyaratiḥ vimānarājā parimaṇḍanārthaḥ
devasatvaḥ vipulatarāṃśaḥ salīlagajagāmī virūḍhabhūmir iti //
_____iti
śrīmahāvastu-avadāne aṣṭamā bhūmiḥ samāptā
tato bhūyo dhutadharmadhara
ato 'nantaraṃ bhagavāñ citrabhānuḥ cārubhānuḥ dīptabhānuḥ rucitabhānuḥ
asitabhānuḥ hemarathaḥ cāmīkaragauraḥ rajakarathaḥ suyakṣaḥ akṣobhyaḥ
apariśrotavāhanaḥ devālaṃkṛtaḥ subhūṣitakhaṇḍaḥ śithilakuṇḍalaḥ maṇikarṇaḥ
sulakṣaṇaḥ suviśuddhaḥ vimalajendraḥ devacūḍaḥ mandāravagandhaḥ pataṃgacaraś
cārugandhaḥ indracūrṇaḥ śailarājaketuḥ arimardanaḥ maṇicakraḥ vimalottarīyaḥ
satyābharaṇaḥ dṛḍhavīryaḥ nandiguptaḥ ānandamālaḥ cakravālaguptaḥ dṛḍhamūlaḥ
ānandacandraḥ brahmadhvaṃsadevaḥ saumyavatsabāhuḥ samīkṣitavadanaḥ satyāvatāraḥ
supratiṣṭhitabuddhiḥ hāraśītalāṃgaḥ sukhaprabhaḥ bhūrisatvaḥ bhadraguptaś
candraśubhaḥ bhadratejaḥ iṣṭarūpaś cakravartidattaḥ suvicakṣaṇagātraḥ
vaiśrāvaṇarājā samṛddhayajñaḥ saṃmataraśmiḥ darśanakṣamaḥ srajamālādhārī
suvarṇaviṣāṇaḥ bhūtārthaketuḥ ratnarudhiraketuḥ mahārṣacūḍaḥ tejaguptaḥ
varuṇarājaḥ udāttavastraḥ vajraguptaḥ dhanyabhānuḥ uttaptarāṣṭraḥ viśālaprabhaḥ
lokasundaraḥ abhirūpaḥ hiraṇyadhanyaśirikaḥ
prabhūtadehakarṇaḥ
[_Mvu_1.140_] prāgajitaḥ vicitramakuṭaḥ dānavaguptaḥ
rāhuvamī puṇyarāśiḥ salilaguptaḥ śamitaśatruḥ ratnayūpaḥ suvikalpāṅgaḥ
ajitabalaḥ satyanāmaḥ aviraktarāṣṭraḥ vaiśvānaraguptaḥ madhuravadanaḥ
kusumotpalaḥ uttarakururājaḥ añjalimālādhārī dhanapatiguptaḥ taruṇārkabhānuḥ
anurūpagātraḥ ratnakaraṇḍaketuḥ mahākośaḥ bahulakeśaḥ puṣpamaṃjarimaṇḍitaḥ
anapaviddhakarṇaḥ anāviddhavarṇaḥ sitāsitalocanaḥ araktapravāḍaḥ siṃhoraskaḥ
ariṣṭanemiḥ bahurājā // navamāyāṃ bhūmau prathamaṃ śatam āryapakṣe // bhūmidevaḥ
puṇḍarīkākṣaḥ sādhuprabhaḥ jyotiguptaḥ bahuprabhaḥ satyaṃvacaḥ bhavadevaguptaḥ
saṃvṛttatejaḥ nirupaghātaḥ jānutrastaḥ ratnaśayanaḥ kusumaśayanaḥ citraśayanaḥ
dantaśayanaḥ supratiṣṭhitacaraṇaḥ sarvadevaguptaḥ arajottarīyaḥ svāyaṃbhavendraḥ
prasannavarṇaḥ bhavaketuḥ kṣīrapūrṇāmbhyaḥ anantabuddhiḥ kanakanāgarājatejaḥ
bandhanāntakaraḥ anugravarṇakṣemaguptaḥ jinakāntāraḥ vimalaḥ marīcijālaḥ
ajitasenarājā kanakarāśiḥ gauraḥ padmamālaḥ rājakṣetraguptaḥ samapakṣaś
cāturdevaḥ devaguptaḥ puṣkalāṅgaḥ dvijātirājaḥ bahusenaḥ kumudagandhaḥ
śavalāśvaḥ ṣaḍviṣāṇapātaḥ surabhicandanaḥ rājā sahasradātā abhayadevaḥ
arinihantā vimalaśikharaḥ durārohabuddhiḥ yajñakoṭiguptaḥ ratnacaṃkramaḥ
jālāntaraḥ pariśuddhakarmaḥ kāmadevaḥ gururatnaḥ
[_Mvu_1.141_]
śatasahasramātā śuciprarohaḥ stimitarājā vṛddhadevaḥ gurujanapūjitaḥ
jayantadevaḥ sujātabuddhiḥ samīkṣitārthaḥ ujjhitaparaḥ devābhikaḥ asuradevaḥ
gandharvagītaḥ vīṇāravaghoṣaḥ śuddhadantaḥ sudantaś cārudantaḥ amṛtaphalaḥ
mārgodyotayitā maṇikuṇḍaladharaḥ hemajālaprabhaḥ nāgabhogabāhuḥ kamaladharaḥ
aśokasatvaḥ lakṣmīputraḥ sunirmitarūpaḥ īśvaraguptaḥ lokapālarājā sunidhyānaḥ
agrapuruṣaḥ anihatavarṇaḥ kundapuṣpagandhaḥ aṅkuśaḥ ārdravallipratirūpaḥ
kāryatāvicāraḥ svatejadīptaḥ prakāśadharmaḥ āryavaṃśaketuḥ devarājaprabhaḥ
pratyakṣadevaḥ ahibhānurāgaḥ kusumottarīyaḥ avirasaḥ prathamarājā puṇḍarīkarājā
subhikṣarājaḥ // dvitīyo āryapakṣaḥ navamāyāṃ bhūmau // snigdhagātraḥ
paramārthasatvaḥ aklinnagātraḥ dharmaśūraḥ sutīrthaḥ lokālokanihitamallaḥ
kundapuṣpagandhaḥ niraṃkuśaḥ anotaptagātraḥ upādhyāyarājā pravarāgramatiḥ
anabhibhūtayaśaḥ anupacchinnālambhaḥ devaguruḥ ratnapuṣpaḥ śuddhasatvaḥ
vaiḍūryaśikharaś citramālyaḥ sugandhakāyaḥ anantakośaḥ samamathitaḥ satyaprabhaḥ
adīnagāmī suvikrāntaḥ asaṃbhrāntavacanaḥ gurudevaḥ naradevaḥ naravāhanaḥ
ratnahastaḥ lokapriyaḥ parinditārthaḥ aviśuṣkamūlaḥ aparitṛṣitaḥ sarvaśilparājaḥ
grahakośaḥ anuraktarāṣṭraḥ śivadattamālaḥ śikharadattaḥ citramālaḥ mahāvimānaḥ
anotaptagātraś citrahemajālaḥ śāntarajaḥ saṃgṛhītapakṣaḥ aprakṛṣṭaḥ
raktacandanagandhaḥ acalitasumanaḥ upacitahanu jvalitayaśā racitamālaḥ
śiramakuṭaḥ tejaguptarājā iti //
_____śrīmahāvastu-avadāne navamī bhūmiḥ
samāptā //
[_Mvu_1.142_] evam ukte āyuṣmān mahākāśyapa āyuṣmantaṃ
mahākātyāyanam uvāca // ye punar bhojinaputra bodhisatvāḥ paripiṇḍatakuśalamūlāḥ
kṛtakarmāṇaḥ navamāṃ bhūmiṃ samatikramya daśamāṃ bhūmiṃ paripūrayitvā
tuṣitabhavanam upagamya manujabhavam abhikāṃkṣamāṇāḥ mātuḥ kukṣim avataranti
apunāvartam evam ādīni kṛtvā saṃkīrtaya paramapudgalānām āścaryādbhutadharmā
asādhāraṇā pratyekabuddhādibhiḥ vaśibhūtagaṇādibhiś ca śaikṣapṛthagjanādibhiś
ceti // evam ukte mahākātyāyana āyuṣmantaṃ mahākāśyapam uvāca //
garbhāvakrāntisaṃpannāś ca samyaksaṃbuddhā bhavanti / garbhasthitisaṃpannāś ca
jātisaṃpannāś ca / janetrīsaṃpannāś ca bhavanti samyaksaṃbuddhā /
abhiniṣkramaṇasaṃpannāś ca bhavanti samyaksaṃbuddhāḥ / vīryasaṃpannāś ca
bhavanti samyaksaṃbuddhāḥ / jñānādhigamanasaṃpannāś ca bhavanti samyaksaṃbuddhāḥ
//
___kathaṃ bho dhutadharmadhara garbhāvakrāntisaṃpannāḥ samyaksaṃbuddhā
bhavanti //
tuṣitabhavanā śirighano purimakuśalamūlasaṃcayo vīraḥ
/
avalokayati atiśayen' olokitāni cyavanakāle //
cintayati evaṃ hitakaro
cintām arthāvahāṃ naramarūṇāṃ /
amaravarasaṃparivṛto devagaṇagurur mahāpuruṣo
//
cyavituṃ samayo khu dāni me saṃprati satvā mahāndhakāragatā
/
hatanayanā kaluṣanayanā māṃ prāpya tasmād vīmucyante
//
[_Mvu_1.143_] kā dāni śīlasaṃvare evaṃ nārī ratā upaśame ca
/
agrakulīnā suvacā tyāgarucimārdavavatī ca //
tejasvinī ca . . . . . kā
nu khalu hatatamarāgadoṣā ca /
rūpaguṇapāramigatā ahīnavṛttā vipulapuṇyā
//
kā māṃ samarthā dhārayituṃ daśa māsāṃ kā ca pratyarahasaukhyā /
bhave
mama kā nu jananī kukṣim aham upaimi kasyādya //
paśyati vilokayanto rājño
śuddhodanasya orodhe /
nārīm amaravadhunibhāṃ vidyullatānibhāṃ atha māyāṃ
//
so tāṃ niśāmya jananīm āmantrayati amarān* cyaviṣyāmi /
antimam upetya
vāsaṃ garbhe suramānuṣahitārthaṃ //
taṃ avaca devasaṃgho kṛtāṃjalipuṭo
varābharaṇadhārī /
ṛdhyatu uttamapudgala praṇidhi tava ahīnaguṇapuṇyā
//
vayam api lokahitā bahu manoramāṃ ośiritvā kāmaratiṃ /
pūjārtham
aninditasya manuṣyaloke vasiṣyāmo //
kiṃ cāpi viprayogaṃ tvayā na icchāma
bhūtasaṃghaguru /
api tu aravindanayanā bhaviṣyasi gatī naramarūṇāṃ
//
[_Mvu_1.144_] evaṃ khalu bho dhutadharmadhara samyasaṃbuddhā
garbhāvakrāntisaṃpannāś ca bhavanti //
___kathaṃ ca bho dhutadharmadhara
samyaksaṃbuddhā garbhasthitisaṃpannā bhavanti // bodhisatvāḥ khalu bho
dhutadharmadhara mātuḥ kukṣigatā mātur yoniṃ niśrāya tiṣṭhanti / mātuḥ pṛṣṭhaṃ
niśrāya tiṣṭhanti / mātur udaraṃ niśrāya tiṣṭhanti / mātuḥ pārśvaṃ niśrāya
tiṣṭhanti // viṣṭambhitayā bho dhutadharmadhara kusūtraṃ pravāḍavaiḍūryamaṇim
upālambya na kvacid upalabhyate pradeśas tu asti sarvaśas tathā bodhisatvā mātuḥ
kukṣau na tiṣṭhanti tiṣthanti ca / bodhisatvaṃ punaḥ khalu bho dhutadharmadhara
mātuḥ kukṣigataṃ devasaṃghāḥ upasaṃkramya pṛcchanti prahvāḥ kṛtāṃjalipuṭāḥ
sumuhūrtaṃ sudivasaṃ prītamanasaḥ / tāṃ ca devasaṃghān tathā pṛcchamānāṃ
bodhisatvā pratyabhinandanti dakṣiṇakaram utkṛṣya mātaraṃ ca na bādhanti // na
kho punar bho dhutadharmadhara bodhisatvā mātuḥ kukṣigatā utkuṭakena pārśvena vā
yathā kathaṃcid vā sthitā bhavanti / atha khalu bho dhutadharmadhara bodhisatvāḥ
paryaṅkam ābhuṃjitvā niṣaṇṇā bhavanti mātaraṃ ca na bādhanti // bodhisatvāḥ kho
punar bho dhutadharmadhara mātuḥ kukṣigatā ca santo bhavavādikathāṃ kathayanti
kuśalamūlata iti // bodhisatvasya khalu punar bho dhutadharmadhara mātuḥ
kukṣigatasya pūjārthaṃ satatasamitaṃ divyāni tūryāṇi vādyanti na kadācid divā vā
rātrau vā tiṣṭhanti // bodhisatvaṃ ca bho dhutadharmadhara
[_Mvu_1.145_]
mātuḥ kukṣigataṃ pūjārthaṃ apsaraśatasahasrāṇi sandarśayanti divyaṃ puṣpavarṣaṃ
divyaṃ cūrṇavarṣaṃ noparamante kadācit* // mātuḥ kukṣim ādau kṛtvā bodhisatvānāṃ
yāvat parinirvṛtā daśabalā ca divyā ca agurudhūpā noparamanti // na khalu bho
dhutadharmadhara bodhisatvā mātāpitṛnirvṛttā bhavanti / atha khalu
svaguṇanirvṛttā upapādukā bhavanti // tatredam ucyate //
atha sā
kamaladalanayana anubaddhā gandharvabahubhi śyāmā /
sahitaṃ pi taṃ sumadhuraṃ
śuddhodanam abravīt* māyā //
eṣā samādiyāmi prāṇehi ahiṃsaṃ brahmacaryaṃ ca
/
viramāmi cāpy adinnā madyād anibaddhavacanāc ca //
paruṣavacanāc ca
naravara prativiramāmi tathaivaṃ paiśunyā /
anṛtavacanāc ca narapati viramāmi
ayaṃ mama chando //
parakāmeṣu ca īrṣyāṃ na saṃjaneṣyaṃ nāpi abhidrohaṃ
/
bhūteṣu maitracittā mithyādṛṣṭiṃ ca vijahāmi //
ekādaśaprakāraṃ śīlaṃ
sevāmy ahaṃ pṛthivīpāla /
rajanīm imām anūnām evaṃ me jāyate chando //
api
ca khalu bhūmipālā kāmavitarko mā māṃ pratikāṃkṣi /
prekṣasva mā ti adharmo
bhaveya mayi brahmacāriṇiye //
saṃkalpaṃ prapūreṣyan ti pārthivo bhāriyām
idam avocat* /
[_Mvu_1.146_] abhirama bhavanavaragatā ahaṃ ca rājyaṃ ca
te vaśyaṃ //
sā strīsahasram agryaṃ anuraktaṃ gṛhya taṃ vimānavaraṃ
/
abhiruhya sanniṣīde manāpaparipūrṇaparivārā //
sā kaṃcid eva kālaṃ
tasmiṃ himapāṇḍupuṇḍarīkanibhe /
śayane praśamadamaratā tuṣṇībhāvena
kṣepayate //
atha kautūhalamano saṃjaniyā bahudevakanyā varamālyadharāḥ
/
jinamātuḥ upagatā draṣṭumanā prāsādasundarāgreṇa sthitā
//
upasaṃkramitva śayanopagatāṃ māyāṃ niśāmya varavidyunibhāṃ/
prītisukhaṃ
vipulaṃ saṃjaniyā atha saṃpravarṣi divijaṃ kusumaṃ//
mānuṣyakaṃ pi kila
īdṛśakaṃ rūpaṃ sujātam idam āścaryaṃ /
kiṃcit kālaṃ sthihiya antarato nāyaṃ
samā maruvadhūhi bhave //
līlāṃ niśāmayatha he sakhikā pramadāye yādṛśīṃ
yathopayikāṃ /
śayane virocati manaṃ harati vibhrājate kanakarītiḥ iva sā
//
iyaṃ taṃ dhareṣyati mahāpuruṣaṃ atyantadānadamaśīlarataṃ
/
[_Mvu_1.147_] sarvāśravāntakaraṇaṃ virajaṃ kiṃ hāyate tava
narendravadhū //
cāpodare karatalapratime vararomarājini citrastavane
/
iha vāsam abhyupagato varado avimrakṣito aśucinā bhagavāṃ //
anurūpā
tvaṃ ca pramadā pravarā mātā sa caiva puruṣapravaro /
putro bhavāntakaraṇo
bhagavāṃ kiṃ hāyate tava narendravadhū iti //
yasyāṃ khalu bho
dhutadharmadhara jātīyāṃ bodhisatvamātaro caramabhavikaṃ bodhisatvaṃ dhārayanti
tasyāṃ jātau pramadāvarāṇāṃ pariśuddhaṃ paripūrṇam akhaṇḍaṃ brahmacaryaṃ bhavati
// manasāpi tāsāṃ pramadottamānāṃ rāgo notpadyate sarvapuruṣeṣu bhartāram ādau
kṛtvā // bodhisatve ca bho dhutadharmadhara mātuḥ kukṣigate bodhisatvamātā
divyavastrasaṃvṛtaśarīrā ca bhavati divyābharaṇadhāriṇī ca
susnātocchādanaparimardanapariṣekaṃ ca apsarogaṇāḥ bodhisatvamātuḥ
pratijāgaranti // bodhisatve mātuḥ kukṣigate bodhisatvamātuḥ
devakanyāśatasahasrehi sārdhaṃ hāsyaṃ bhavati // tathā prasuptāṃ ca
bodhisatvamātaraṃ devakanyā mandāravapuṣpadāmaiḥ parivījayanti
agrayauvanamaṇḍaprāptā // yadā ca tasyā pramadottamāyāḥ bodhisatvaḥ kukṣim
avatarati na bodhisatvamātā kānicid duḥkhāny anubhavati yathānyā pramadā //
tuṣitabhavanam ādau kṛtvā sarveṣāṃ bodhisatvānāṃ paṃca
nīvaraṇāni
[_Mvu_1.148_] viṣkambhitāni bhavanti aprāpte dharmarājye //
paripūrṇehi ca daśahi māsehi sarve bodhisatvāḥ mātuḥ kukṣau prādurbhavanti
dakṣiṇena pārśvena na ca taṃ pārśvaṃ bhidyate / na cātra kiṃcid vilambaṃ bhavati
jāta ity evaṃ bhavati // tatredam ucyate //
atha pratipūrṇe daśame māse mātā
prabhūtapuṇyasya /
śuddhodanaṃ upagamya idam abravīt* dṛṣṭasaṃkalpā
//
udyānagamanabuddhī utpannā me narādhipā śīghraṃ /
sajjehi vāhanaṃ me
yathocitāṃ caivam ārakṣāṃ //
etaṃ śrutvā vacanaṃ rājā śuddhodano suprītamano
/
ālapati sābhilāṣaṃ parivāravaraṃ pṛthivipālo //
śīghraṃ gajaturagavatīṃ
senāṃ padātisamākulāṃ vipulāṃ /
prāsaśaraśakticitrāṃ sajjiya prativedayadhvaṃ
mama //
catughoṭāna tatha aśvarathāna daśaśatasahasrā yujyantu /
pravarā
kāñcanaghaṇṭāravāṇi madhurānunādāni //
aṃjanaghanasadṛśānāṃ nāgānāṃ
varmadhāriṇāṃ śīghraṃ /
pratidheyatha adhimātrā sajjāni daśaśatasahasrāṇi
//
āyuktavarmakavacā śūrā sajjībhavantu anivartyā /
sajjībhavantu capalaṃ
viṃśatsāhasriyo teṣāṃ //
[_Mvu_1.149_] vipula sakiṃkiṇiraṇitaṃ sahemajālaṃ
uḍāra-aśvarathaṃ /
varamālyavastradhāriṇo pramadā dhārentu devīye
//
lumbinivanaṃ ca śīghraṃ vyapagatatṛṇareṇupatrasaṃkāraṃ /
suśodhitaṃ
manojñaṃ kuruta devīye devabhuvanaṃ vā //
ekaikaṃ ca drumavaraṃ
kukūlapaṭṭorṇakośikārehi /
kalpayatha kalpavṛkṣāṃ yathā divi devapravarasya
//
sādhū ti pratiśrutvā tasya vacanena narendragarbhasya /
nacireṇa
yathājñaptaṃ kṛtam iti prativeditaṃ rājñaḥ //
sā salīlacāruvadanā mātā
mārabalasaṃpramathanasya /
abhirūhi saparivārā tāni manojñāni yānāni //
sā
vividhābharaṇavatī pādaugharathaughasaṃkulā . . . . /
śobhati susaṃprayātā
senā manujapradhānasya //
avagāhya tad vanavaraṃ māyā sakhisaṃvṛtā
jinajanetrī /
vicarati citrarathe iva amaravaravadhū ratividhijñā //
sā
krīḍārtham upagatā plākṣṇā śākhāṃ bhujebhiḥ avalambya /
pravijṛmbhitā salīlaṃ
tasya yaśavato jananakāle //–Senart: pratijṛmbhitā
atha viṃśa sahasrāṇi
apratimāni tadā apsaravarāṇāṃ /
daśanakhakṛtāṃjalipuṭā māyām abhinandiya
bhaṇanti //
[_Mvu_1.150_] adya jarājātimathanaṃ janayiṣyasi
amaragarbhasukumāraṃ /
devī divi bhuvi mahitaṃ hitaṃ hitakaraṃ naramarūṇāṃ
//
mā khu janayī viṣādaṃ parikarma vayaṃ tavaṃ kariṣyāmaḥ /
yat kartavyam
udīraya dṛśyatu kṛtam eva mā cintā //
mātaram abādhamāno prādurbhūto manāpo
māyāye /
dakṣiṇapārśvena muniḥ susaṃprajāno paramavādī //
atha
vividharatananicayā nagaranagarā anekasahasrāṇi /
prajvali prabhā ca vimalā
prādurbhūte naravarendre ti //
na khalu bho dhutadharmadhara so asti
satvo satvanikāye yo caramāṃ jātiṃ samanantarajātaṃ bodhisatvaṃ samartho
vyākartuṃ anyatra śuddhāvāsebhyo devebhyaḥ // tatredam ucyate
//
aṃśukasuveṣṭitaśirā aṣṭa sahasrā maheśvaravarāṇāṃ
/
brāhmaṇaveṣadhārāṇāṃ abhigacchi puraṃ kapilavastu //
te rājakuladvāre
varavasanadharā varābharaṇadhārī /
apagamya muditamanasā pratihāram uvāca
satvavarā //
śuddhodhanam upagamya brūvīhi ime lakṣaṇaguṇavidhijñā
/
tiṣṭhanti aṣṭasahasraṃ praviśed iti yady anumatante //
etaṃ śrutvā
vacanaṃ pratihārarakṣo upetya rājavaraṃ /
[_Mvu_1.151_] kṛtāṃjalipuṭaḥ
praṇamya idaṃ uvāca narādhipatiṃ //
sukhaṃ atulabala dīptida kāraya rājyaṃ
ciraṃ nihataśatruḥ /
dvāre te amarasadṛśā tiṣṭhanti praveṣṭum icchanti
//
pratipūrṇavimalanayanā madhurasvaramattavāraṇavicārī /
bhavanti mama
teṣu saṃkā na te manuṣyā marusutās te //
parikaṃkramatāṃ teṣāṃ dharaṇirajaḥ
kramavarā na saṃkirati /
na ca teṣu sandhiśabdaś caṃkramatā śruyyati kadācit*
//
gambhīramadhuraceṣṭā āryakārā praśāntadṛṣṭipathā /
vipulāṃ janenti
prītiṃ janasya samudīkṣamāṇasya //
niḥsaṃśayaṃ naravarā putravaraṃ upagatā
tavaṃ draṣṭuṃ /
devagaṇapuruṣapradevaṃ abhivādya nandituṃ narasiṃhaṃ
//
etaṃ śrutvā vacanaṃ pratihārarakṣaṃ narādhipovāca /
mayi bho
kṛtābhyanujñā praviśantu niveśanam udāraṃ //
amarapravaragaṇas te
gaganasamanibhā viśuddhākarmāntā /
praviśensuḥ pārthivakulam
ahīnakulavaṃśamukhyasya //
śuddhodano pi rājā maheśvarāṃ dūrato niśāmetvā
/
[_Mvu_1.152_] pratyutthita āsanāto saparijano gauravabalena
//
abhivādate narapatiḥ svāgatam anurāgataṃ ca sarveṣāṃ /
prītā sma
darśanena praśamadamabalena ca bhavatāṃ //
saṃvidyante imāni varāsanāni
vararūpavikṛtāni /
āstāṃ tāva bhavanto asmākam anugrahārthāya //
atha teṣv
āsanavareṣu kanakarajatavarṇacitrapādeṣu /
vigatamadamānadarpāḥ te tatra
sukhaṃ niṣīdensuḥ //
te kaṃcid eva kālaṃ niṣaṇṇamātrā narādhipam uvāca
/
śṛṇvatu bhavāṃ prayojanaṃ yaṃ asmākam iha gamanāya //
sarvānavadyagātro
putras tavaṃ anujāto . . . . . . /
lakṣaṇapāramiprāpto . . . . . . . . . . .
. . . . . //
vayam api lakṣaṇakuśalā doṣaguṇāṃ lakṣaṇair vijānāma /
yadi
na guru tava sutan te paśyema mahāpuruṣarūpaṃ //
so vadati etha paśyatha
suvyapadeśakṣemaṃ mama putraṃ /
marumanujakīrtiyaśasaṃ
lakṣaṇaguṇapāramiprāptaṃ //
atha mṛdukakācalindikapraveṇiśayitaṃ ca
kanakavarṇābhaṃ /
upanayati pārthivavaro naramaruparivanditaṃ sugataṃ
//
ālokayitva dūrā maheśvarāḥ kramavarān naravarasya /
[_Mvu_1.153_]
mūrdhnā vigalitamakuṭā dharaṇivaratale praṇipatensuḥ //
gokṣīravimalacandraṃ
mahītale mūrdhnaṃ pratiṣṭhāpetvā /
daśabalam abhinandantāḥ sthitā sucirakālam
abhikāṃkṣitaṃ iti //
jātā khalu bho dhutadharmadhara bodhisatvāḥ sarvāṇi
mānuṣyakāni śilpāni anācāryakā py anutiṣṭhanti //
___na khalu bho
dhutadharmadhara bodhisatvāḥ tuṣitabhavanāt prabhṛti kāmāṃ pratisevanti // bho
jinaputra ko hetuḥ kaḥ pratyayaḥ yaṃ aprahīṇehi kleśehi bodhisatvāḥ kāmāṃ na
pratisevanti rāhulaś ca katham utpanna iti // evam ukte āyuṣmān mahākātyāyana
āyuṣmantaṃ mahākāśyapam uvāca // paripiṇḍatvāt kuśalasya bodhisatvā kāmāṃ na
pratisevanti kalyāṇādhyāśayatvāt* agrādhyāśayatvāt praṇītādhyāśayatvāc ca
bodhisatvā kāmāṃ na pratisevanti / akāmakāmitvāt* jñānadhvajatvāt*
atatparāyaṇatvāt spṛhānupasthitatvāt bodhisatvāḥ kāmāṃ na pratisevanti /
āryatvāt* anīcatvāt kuśalaparibhāvitatvāc ca bodhisatvāḥ kāmān na pratisevante
paramapuruṣasaṃbhāvitatvāc ca lokasya samyaksaṃbuddho bhaviṣyatīti // atha
rāhulas tuṣitakāyāc cyavitvā mātuḥ yaśodharāyāḥ kṣatriyakanyāyāḥ kukṣim avatīrṇa
iti // evam anuśruyate bho dhutadharmadhara // rājānaś cakravartinaḥ aupapādukā
babhūvu // tadyathā kusumacūḍaḥ hemavarṇaḥ gāndharvaḥ sumālaḥ ratnadaṇḍaḥ
suvimānaḥ
[_Mvu_1.154_] ārjavaḥ māndhātā sunayaḥ suvastraḥ bahupakṣaḥ
toragrīvaḥ maṇivirajaḥ pavanaḥ marudevaḥ supriyaḥ tyāgavāṃ śuddhavaṃśaḥ durāroha
iti ity evam ādayaś cakravartigaṇāḥ aupapādukā āsan na tathā rāhulabhadra iti
//
___kathaṃ bho dhutadharmadhara bodhisatvā abhiniṣkramaṇasaṃpannā bhavanti
// bhūtapūrvaṃ bho jinaputra bodhisatvo abhiniṣkrāntaḥ // rājakulagataś
chandakaṃ gāthayādhyabhāṣate //
kṣipraṃ chandaka kaṇṭhakam upanītvā mā ciraṃ
vilambāhi /
saṃgrāmam ahaṃ durjayaṃ jayiṣye adya bhava vūdagro //
so
vāṣpapūrṇavadano pariniḥśvasanto
chandakaḥ saśokaravitāni samutthitāni
/
vāṣpāṇi muñcati imāni prabodhanārthaṃ
suptasya pārthivajanasya . . . . .
. //
kiṃ dāni āvigalitā varakośabhārā
vāṣpaughasaṃstaragatā madanābhibhūtā
/
lālasyasokaparidevitakāla eva
suptā idāni yada jāgraṇadeśakālaḥ
//
devī pi nāma suciraṃ pratijāgaritvā
saudāmanīpratimarūpanibhā śayānā
/
niryāṇakālasamaye naralambakasya
varasurapure suravadhūpratimā salīlā
//
[_Mvu_1.155_] sā dāni tasya mahiṣī manujeśvarasya
mātā
savatsalaviśālasucārunetrā /
saṃpaśyamāna karuṇaṃ
priyaviprayogaṃ
nidrābhibhūta na vijānati ālapantaṃ //
sā dāni
kuñjaravarāśvasamāptayodhā
nārācaprāsaśaraśaktivicitravarmā /
senā kahiṃ
vasati kaṃ vā guṇaṃ karoti
yā śākyapuṅgavaṃ na budhyati niṣkramantaṃ
//
kaṃ bodhayāmi mama ko nu bhave sahāyo
kiṃ vā karomi divase api
vipranaṣṭe /
hā hemakāñcananibhena kila vihīno
rājā jahiṣyati sabandhujano
śarīraṃ //
taṃ devasaṃgha avacī madhurapralāpī
kiṃ chandakā lapasi kiṃ ti
vihanyitena /
naitasya mārakaputrāṇy api udyatāni
vighnaṃ samartha
janayeyu kuto punas tvaṃ //
bherimṛdaṅga yadi śaṃkhasahasraśabdaṃ
kuryāt
kocit kapilavastuni bodhanārtha /
naitad vibuddhi amareśvara-m-ādikehi
taṃ
sopitaṃ puravaraṃ hi samṛddhavāraṃ //
paśyāsi tāva gagane
maṇiratnacūḍā
[_Mvu_1.156_] devā divi gurukṛtasya vasānuvartī /
prahvā
kṛtāṃjalapuṭā praṇipatya mūrdhnā
tvaṃ bandhu tvaṃ ca śaraṇaṃ ti namasyamānā
//
tat sādhu kaṇṭhakam upānaya nāyakasya
gokṣīrahemavapuṣaṃ sahajaṃ
turaṃgaṃ /
na hy asti so bhuvi divi naralambakasya
yo vighnaṃ kuryā
upanehi turaṃgaśreṣṭhaṃ //
so taṃ
praphullakumudākarakundagauraṃ
saṃpūrṇacandravapuṣaṃ sahajaṃ turaṃgaṃ
/
tasya mahāguṇadharasya vacābhitunno
suśrūṣakāri upanāmayate rudanto
//
eṣo ti nātha varalakṣaṇabhūṣitāṅgo
sajjaḥ sudyotacaraṇo lalitāgragāmī
/
yaṃ dāni te 'dhyavasitaṃ vararūpadhāri
tan te samṛdhyatu
viśālabhujāntarāṃśā //
śatruś ca te 'grabala durbalabhagnaśūko
śīghraṃ
tapetu tava tejavarābhibhūtaḥ /
āsā ca te naralambaka
mahārthayuktā
saṃpūryatāṃ kanakaparvatasannikāśā //
ye tubhya vighrakarā
te tu apakramantu
[_Mvu_1.157_] śreyāvahā tu ti balaṃ vipulaṃ labhantu
/
yaṃ ca vrataṃ samupagacchasi tasya pāraṃ
gacchāsi
mattavaravāraṇakhelagāmi //
maṇikuṭṭimā ca vasudhā rājakule kaṇṭhakasya
pādehi /
samanihatā rasati madhuraṃ niśāṃ sphurati adbhutaṃ śabdaṃ
//
caturaś ca lokapālā vigalitamakuṭā pralambavaramālāḥ /
kaṇṭhakapādeṣu
karāṃ nyasanti raktotpalasakāśāṃ //
agrato vajravaradharo tridaśagurū
ābaddhamaṇīcūḍo /
indro sahasranayano gacchati purato naravarasya
//
saṃjñākṛtamātram idaṃ kaṇṭhako vahatīti vādiśārdūlaṃ /
devā
pravarakarahṛtaṃ vahanti aṃśupravaravarṣaṃ //
niṣkramya nagaravarāto
avalokayi puravaraṃ puruṣasiṃho /
na taṃ punar ahaṃ pravekṣyam aprāpya
jarāmaraṇapāram iti //
evam abhiniṣkramaṇasaṃpannā khalu dhutadharmadhara
samyaksaṃbuddhā iti // na pratibalo khalv ahaṃ bho dhutadharmadhara
bodhisatvasya garbhāvakrāntim ādau kṛtvā yāvad abhiniṣkramaṇato vistareṇa
bhāṣituṃ kalpaṃ kalpāvaśeṣaṃ vā na ca guṇā samantā śakyam abhigantuṃ
//
___ity api bahuguṇasaṃpannā samyaksaṃbuddhā iti //
[_Mvu_1.158_]
bodhimūlam upagamya cāprāptāyāṃ sarvākārajñatāyāṃ paṃcacakṣusamanvāgatā bhavanti
// evam ukte āyuṣmān mahākāśyapa āyuṣmantaṃ mahākātyāyanam uvāca // vistareṇa
bho jinaputra paṃca cakṣūṇi parikīrtaya avahitaśrotā devamanuṣyasaṃkulā pariṣā
sarvabhūtagaṇā iti // evam ukte āyuṣmān mahākātyāyana āyuṣmantaṃ mahākāśyapam
uvāca // paṃca imāni bho dhutadharmadhara samyaksaṃbuddhānāṃ cakṣūṇi bhavanti //
katamāni paṃca // mānsacakṣuḥ divyacakṣuḥ prajñācakṣuḥ dharmacakṣuḥ buddhacakṣuḥ
// imāni bho dhutadharmadhara paṃca cakṣūṇi samyaksaṃbuddhānāṃ bhavanti
asādhāraṇāni pratyekabuddhebhyaḥ arhantebhyaḥ śaikṣebhyaḥ
sarvabālapṛthagjanebhya iti // tatra bho dhutadharmadhara mānsacakṣus
tathāgatānāṃ // yāye prabhāye samanvāgataṃ yāye śūkṣmadarśanāye samanvāgataṃ
yāye tattvadarśanāye samanvāgataṃ tan mānsacakṣu anyasya satvasya satvakāye
nāsti // prāpte ca sarvadarśitve bodhisatvā yāvattakam avakāśam avalokayitum
icchanti taṃ darśanaṃ tatra apratihataṃ pravartate // kiṃ kāraṇaṃ //
vipulakuśalasaṃcitatvāt* // tadyathāpi nāma ṛddhibalena rājā cakravarti sārdhaṃ
caturaṃginīyā senāye vaihāyasaṃ dvīpāto dvipaṃ saṃkrāmati tathedaṃ pi draṣṭavyaṃ
// samyaksaṃbuddhānāṃ carite ṛddhibalena anākāṃkṣamāṇānāṃ niścalāṃ vasumatiṃ
pratikramantānāṃ unnatā ca onamati onatā ca unnamati tathaitad api draṣṭavyam
ity evam ādinā
[_Mvu_1.159_] lakṣaṇamātreṇa samyaksaṃbuddhānāṃ
mānsacakṣuḥ nirupadiśyate // na ca kalpena samyaksaṃbuddhānāṃ mānsacakṣusya
śakyaṃ guṇaparyantam adhigantuṃ // kiṃ kāraṇaṃ // nahi kiṃcit samyaksaṃbuddhānāṃ
lokena samaṃ // atha khalu sarvam eva maharṣiṇāṃ lokottaraṃ // tathā hi
samyaksaṃbuddhānāṃ samudāgamaḥ so pi lokottaro // tac ca samyaksaṃbuddhānāṃ
mānsacakṣuṣaḥ varṇaṃ pravṛttaṃ sthānaṃ ca yathānyeṣāṃ satvānāṃ satvakāye // yena
cakṣuṣā bhaumyā devāś ca yakṣāś ca rākṣasāś ca kāmāvacarāś ca rūpāvacarāś ca
devāḥ viśiṣṭataraṃ ca vipulataraṃ ca sphuṭataraṃ ca samyaksaṃbuddhānāṃ
divyacakṣuḥ // tat pravṛttaṃ manomayeṣu rūpeṣu //
___yeneha prajñācakṣuṣā
samanvāgatā cakṣutvaparīkṣayā aṣṭamakādikā pudgalā yāvad arhatpudgalā iti ato
parivyaktataraṃ samyaksaṃbuddhānāṃ prajñācakṣuḥ // tatra katamaṃ
samyaksambuddhānāṃ dharmacakṣuḥ // sa daśānāṃ balānāṃ manovibhutā // tatra
katamāni daśabalāni // tadyathā
sthānāsthānaṃ vetti prathamaṃ balaṃ
aprameyabuddhīnāṃ /
sarvatragāminīṃ ca pratipadaṃ vetti balaṃ dvitīyaṃ
//
nānādhātukaṃ lokaṃ vidanti khyātaṃ balaṃ tṛtīyaṃ /
adhimuktinānātvaṃ
vetti caturthaṃ balaṃ bhavati //
parapuruṣacaritakuśalāni vetti tat paṃcamaṃ
balaṃ ca /
[_Mvu_1.160_] karmabalaṃ pratijānanti śubhāśubhaṃ tad balaṃ
ṣaṣṭhaṃ //
kleśavyavadānaṃ vetti saptamaṃ balaṃ dhyānasamāpattiṃ vetti
/
aṣṭamaṃ balaṃ pūrvanivāsaṃ vetti bahuprakāraṃ //
balaṃ navamaṃ bhavati
pariśuddhadivyanayanā bhavanti /
sarvakleśavināśaṃ prāpnonti daśamaṃ balaṃ
bhavati //
etāni manovibhubalāni yaiḥ sarvadarśī divi bhuvi ca jātakīrtiḥ
daśabala ity evam ākhyāto // yaṃ eteṣu daśabaleṣu manovibhujñānaṃ idam ucyate
dharmacakṣur iti // tatra katamaṃ buddhacakṣuḥ // aṣṭādaśāveṇikā buddhadharmāḥ
// tadyathā atīte aṃśe tathāgatasya apratihataṃ jñānadarśanaṃ / anāgate aṃśe
apratihataṃ jñānadarśanaṃ / pratyutpanne aṃśe apratihataṃ jñānadarśanaṃ / sarvaṃ
kāyakarma jñānapūrvaṃgamaṃ jñānānuparivarti / sarvaṃ vācākarma jñānapūrvaṃgamaṃ
jñānānuparivarti / sarvaṃ manokarma jñānapūrvaṃgamaṃ jñānānuparivarti / nāsti
chandasya hāniḥ / nāsti vīryasya hāniḥ / nāsti smṛtiye hāniḥ / nāsti samādhīye
hāniḥ / nāsti prajñāye hāniḥ / nasti vimuktiye hāniḥ / nāsti khalitaṃ / nāsti
ravitaṃ / nāsti muṣitasmṛtitā / nāsti asamāhitaṃ cittaṃ / nāsti apratisaṃkhyāya
upekṣā / nāsti nānātvasaṃjñā // yaṃ imeṣu aṣṭādaśasvāveṇikeṣu buddhadharmeṣu
jñānam idam ucyate buddhacakṣur iti //
[_Mvu_1.161_] evam ukte āyuṣmān
mahākāśyapa āyuṣmantaṃ mahākātyāyanam uvāca // kiṃ punar bho jinaputra bhavato
etad adhivacanaṃ yādṛśānāṃ bhūmīnāṃ vyākaraṇaṃ utāho samyaksaṃbuddhānām etad iti
// evam ukte āyuṣmān mahākātyāyana āyuṣmantaṃ mahākāśyapam uvāca // ekasmiṃ
samaye bho dhutadharmadhara bhagavāṃ vārāṇasyāṃ vijahāra ṛṣivadane mṛgadāve
aṣṭāviṃśatīnāṃ vaśībhūtaśatānāṃ puraskṛtaḥ // tatra bhagavatā aṣṭādaśa
buddhadharmā vibhaktāḥ atīte aṃśe apratihataṃ jñānadarśanam eva
samyaksaṃbuddhānāṃ bhavatīti daśa bhūmayo samutkīrtaye // śākyamuniṃ
samyaksaṃbuddhaṃ ādau kṛtvā daśa bhūmayo deśitā // tatredam ucyate //
priyāṇi
vastūni dadāti cakṣumāṃ
ciraṃ prasannena manena saṃsaran* /
tato priyaṃ
budhyati jñānam uttamaṃ
svayaṃ mahīmaṇḍagato tathāgato
//
vicitravastrābharaṇair alaṃkṛtāḥ
striyo dadāti parituṣṭamānaso
/
vicitram asya pratijñānam adbhutaṃ
udīryate tasya phalena karmaṇaḥ
//
na śaktinārāca na prāsatomarā /
prāsesi satveṣu bhaveṣu saṃsaran*
/
tathāsya mārgo 'tṛṇakhaṇḍakaṇṭako
[_Mvu_1.162_] aghāti grāmāṃ
nagarāṃ ca saṃsaran* //
svakasya dāsasya pi dharmavādinaḥ
śṛṇoti satkṛtya
kathāṃ na cchindati /
tato sya dharmaṃ bruvato mahājane
na kaści no
ramyati no ca tuṣyati //
praṇītadānāni dadāti . . . . .
vineti kāṃkṣāñ ca
tata eva saṃśayaṃ /
tato sya kāyāt* jvalanārcisannibhā
prabhā
samuttiṣṭhati śītalaprabhā //
na kasyacid yācanakasya yācanā
bhavanti
bandhyā naradevaveśitā /
tato abandhyā bhavi tasya deśanā
tad adbhutaṃ
mārabalapramardane //
manoramāṃ kāñcanatālaparṇiyo
jineṣu denti
parituṣṭamānasāḥ /
tato anālokiyā lokabāndhavā
sadā ca lokeṣu .. etad
adbhutaṃ //
upānahā ratnamayā ca pādukā
dadāti nityaṃ parituṣṭamānasaḥ
/
[_Mvu_1.163_] tataḥ sadā caṃkramate narottamaḥ
asaṃspṛśanto
caturaṃgulaṃ mahīṃ //
parehi ukto paruṣaṃ punaḥ punaḥ
prabhuḥ samāno
kṣamate na ūhate /
tato piyaṃ caṃkramato saparvatā
samunnatāntonamati
vasundharā //
karoti dīnāna nayena saṃgrahaṃ
patantam abhyuddharate
mahājanaṃ /
tato sya ratnāmayaratnasaṃcayā
samonatā unnamate vasuṃdharā
//
svaguṇaparikīrtanena ca samyaksaṃbuddhena buddhānusmṛtir nāma
dharmaparyāyo bhāṣitaḥ // tasya paryavasāne āyuṣmatā vāgīsena samyaksaṃbuddho
saṃmukham abhistuto //
namo 'stu te buddha anantadarśana
samantacakṣuḥ
śatapuṇyalakṣaṇa /
hitānukampī paramārthakovida
namāmi tvāṃ valgugirāhi
gautama //
tāresi tīrṇo janatāṃ mahāmune
na bhāyasi kṣemakarāgrapudgala
/
[_Mvu_1.164_] yathātathaṃ sthānam abhiprakāśayaṃ
vinesi satye amṛte
bahuṃ janaṃ //
śīlaṃ maharṣisya anantadarśinaḥ
gambhīram āryaṃ vipulaṃ
subhāṣitaṃ /
śīle viśiṣṭo tvam aripramardanaḥ
imasmiṃ loke parataś ca
suvrataḥ //
akhaṇḍam acchidram akācam avraṇaṃ
anāśravan te caraṇaṃ
mahāmune /
śuci viśuddhiṃ paramāṃ gato sadā
virocase nagaśikhare yathānalo
//
cittasthititve asi pāramiṃgato
vaśī samādhismi tathāpi pudgala
/
citte vaśī tvaṃ vaśitāṃ parāṃ gataḥ
vaṃkāvakāśā vigato virocase
//
yathecchakaṃ araṇasamādhi śāntara
. . . . . devanareṣu arcita
/
niṣevase kāñcanadāmaprabhaḥ–Senart: niveśasan*
namo 'stu te gautama
satyavikrama //
virocano nabhasi yathā mahāprabho
śuddhe nabhe paṃcadaśīya
candramā /
[_Mvu_1.165_] tathā samādhismi sthito virocase
suvarṇam
uttaptam ivātra pudgalā //
ākāṃkṣamāṇā vimanā11 vipaṇḍitā–Senart
vigatā
satvā na jānanti samanta udyamāṃ /
sukhaṃ samādhiṃ araṇāni
sevato
namo 'stu te devamanuṣyapūjita //
yadā ca ālokasi nāgagāmi
yadā
ca āgata maraṇāya pāraṃ /
matīsmṛtīmāṃ vimalena cetasā
tadā ayaṃ
bhūtadharā prakampate //
satyā abhisametiya darśanaṃ tathā
svayaṃ
abhijñāye anuśrutaṃ purā /
imāṃ girāṃ vyāhara agrapudgala
sahasranetro
maghavāṃ va śobhase //
idaṃ samāptaṃ vyasanaṃ mahadbhayaṃ
ito na bhoti
agre asya saṃbhavo /
tasyāvarodhanam adho pravartate
nirvāti vātāna svaro
va pākaḥ //
vimukticittasya vimuktidarśanā
acintiyā tarkapathena niśritā
/
[_Mvu_1.166_] asaṃkiyā vīragirā virocate
yā sā suvelā mṛdu
satyasaṃbhavā //
anuddhatāṃ tāṃ ca girāṃ prakāśaya
tvaṃ . . . . . . hi
janasya sannidhau /
te tuhya śrutvā madhurāṃ subhāṣitāṃ
pibanti tṛṣṇārta
ivāmbhasārṇave //
hateṣu tvaṃ prāṇiṣu maitraṃ cintaya
aiśvarya-ṛddhiṃ
pratibhānam uttamaṃ /
śreṣṭheṣu dharmeṣu hi pāramīgato
yathā na kocī iha
lokadhātuye //
prajñā ca te asti anuttarā mune
sarvasmi loke 'pratimā
anopamī /
tvam eva śreṣṭho sakalasya prāṇino
śiloccayānāṃ yatha
meruparvataḥ //
na te 'sti tulyo sadṛśo samāno
kutottaro guṇeṣu
guṇaṃdharasya /
tvam eva śreṣṭho paramārthapudgalo
dharmāṇa nirvāṇam
ivācalaṃ sukhaṃ //
rāgaṃ ca mohaṃ ca prahāya doṣaṃ
mānaṃ ca mrakṣaṃ
tasiṇāṃ ca jālinīṃ /
[_Mvu_1.167_] virājase doṣavimuktamānaso
yathā
śaśī pūrṇa iva nabhe śubhe //
yad atra satyaṃ tuvaṃ mārgase ṛjuḥ
setur
mahā satpuruṣeṇa sevitaḥ /
imāṃ giraṃ vyāhara agrapudgala
sahasranetro
maghavāṃ ca śobhase //
kleśair vimuktaṃ vimalaṃ suśāntaṃ
niṣeva
satvaśaraṇaṃ samādhiṃ /
hitāya bhūtāna 'bhibhur virājase
ravī yathā
devamanuṣyapūjitaḥ //
aniśritaḥ tvaṃ iha ca paratra ca
dhyāyanto dhyāne
ramase pratiṣṭhitaḥ /
vandanti devā bahavo samāgatā
namaskṛtaṃ prāṃjaliyo
mahāmuniṃ //
bahudhā bahuprakāraṃ cakṣuṃ bhavate viśuddhacakṣūṇāṃ
/
jarāmaraṇamardanāna buddhāna adāntadamakānāṃ //
lokottarā bhagavato
caryā lokottaraṃ kuśalamūlaṃ /
gamanaṃ sthitaṃ niṣaṇṇaṃ śayitaṃ lokottaraṃ
munino //
yat tat sugataśarīraṃ bhavate bhavasya bandhanakṣayakaraṇaṃ
/
[_Mvu_1.168_] lokottaraṃ tad api bho ity atra na saṃśayaḥ kāryo
//
cīvaradharaṇaṃ munino lokottaraṃ atra saṃśayo nāsti /
āhārāharaṇam atho
lokottaram eva sugatasya //
deśanā naranāgānāṃ sarvalokottarā matā
/
yathātathaṃ pravakṣyāmi māhātmyaṃ varabuddhiṇāṃ //
deśakālavaśaṃ prāpya
paripākaṃ ca karmaṇaḥ /
satyaṃ vā abhinirvṛtaṃ dharmaṃ deśenti nāyakāḥ
//
lokānuvartanāṃ buddhā anuvartanti laukikīṃ /
prajñaptim anuvartanti
yathā lokottarām api //
īryāpathāṃ darśayanti catvāraḥ puruṣottamāḥ /
no
ca pariśramas teṣāṃ jāyate śubhakarmiṇāṃ //
pādāṃ ca nāma dhovanti na caiṣāṃ
sajjate rajaḥ /
pādāḥ kamalapatrābhā eṣā lokānuvartanā //
snāyanti nāma
saṃbuddhā na caiṣāṃ vidyate malo /
bimbe kanakabimbābhe eṣā lokānuvartanā
//
dantadhovañ ca sevanti mukhaṃ ca utpalagandhikaṃ /
nivasanaṃ nivāsenti
prāvāraṃ ca tricīvaraṃ //
cailaṃ vātāni vāyitvā vikopenti na dehakaṃ
/
[_Mvu_1.169_] vastraṃ puruṣasiṃhānāṃ eṣā lokānuvartanā //
chāyāyāṃ
ca niṣīdanti ātapaś ca na bādhati /
buddhānāṃ śubhaniṣyandānāṃ eṣā
lokānuvartanā //
auṣadhaṃ pratisevanti vyādhi caiṣāṃ na vidyate
/
nāyakānāṃ phalaṃ mahantaṃ eṣā lokānuvartanā //
prabhūś ca karma
vārayituṃ karmaṃ darśayanti ca jinā /
aiśvaryaṃ vinigūhanti eṣā lokānuvartanā
//
karonti nāma āhāraṃ na caiṣāṃ bādhate kṣudhā /
janatāyā upadārthaṃ eṣā
lokānuvartanā //
pibanti nāma pānīyaṃ pipāsā ca na bādhate /
tad adbhutaṃ
maharṣiṇāṃ eṣā lokānuvartanā //
cīvarāṇi nivāsenti sadā ca prāvṛto jinaḥ
/
yathārūpo bhave devo eṣā lokānuvartanā //
keśāṃ ca orūpayanti na caiṣāṃ
chindate kṣuraḥ /
keśāṃ nīlāñjananibhāṃ eṣā lokānuvartanā //
jarāṃ ca
upadeśenti na caiṣāṃ vidyate jarā /
jinā jinaguṇopetā eṣā lokānuvartanā
//
kalpakoṭīm asaṃkhyeyāṃ puṇyeṣu pāramiṃgatā /
ārabdham upadeśenti eṣā
lokānuvartanā //
[_Mvu_1.170_] na ca maithunasambhūtaṃ sugatasya
samucchritaṃ /
mātāpitṛñ ca deśenti eṣā lokānuvartanā //
dīpaṃkaram
upādāya vītarāgas tathāgataḥ /
rāhulaṃ putraṃ darśeti eṣā lokānuvartanā
//
kalpakoṭīm asaṃkhyeyāṃ prajñāpāramitāṃ gatā /
bālabhāvaṃ ca darśenti
eṣā lokānuvartanā //
asanmantrā vibhāṣitvā asmiṃ loke sadevake /
punaḥ
paryeṣanti tīrthe eṣā lokānuvartanā //
bodhyitvā-m-atulāṃ bodhiṃ sarvasatvāna
kāraṇā /
alpotsukatvaṃ pradeśenti eṣā lokānuvartanā //
paramaguṇasaṃpannā
vacanasaṃpannāś ca sarve samyaksaṃbuddhā // ṣaṣṭibhiḥ guṇaiḥ samyaksaṃbuddhānāṃ
vācā samanvāgatā bhavati // katamehi ṣaṣṭibhiḥ //
gītaravamadhuravādī
naravaravacanā viniścarati vācā /
vīṇāravaveṇuravā haṃsaravarutā sugatavācā
//
jīmūtarasitamadhurā parabhṛtarathanemitulyanirghoṣā
/
sāgaranarditasārasaprabhāvā varabuddhino vācā //
kinnarakalaviṃkarutā
meghavarasvararavā varagajarutā /
[_Mvu_1.171_] ṛṣabhamṛgarājarasitā vācā
varalakṣaṇadharāṇāṃ //
dundubhiravagambhīrā vanadeva-anilavidhūtasvaraprapātā
/
bhūmīvikṣobhanaravā girā naramarupradhānānāṃ //
paṃcāṃgikatulyaravā
pralulitakalahaṃsabarhiṇanivātā /
bimboṣṭhasutanujihvā jinavadanā niścarati
vācā //
gandharvagītamadhurā jaladhārāṇāṃ nipātatulyaravā
/
avistarapiṇḍitaravā girā guṇavaraprādhānānāṃ
//
varakiṃkaṇīkasalīlasusaṃcitā hemajālatulyaravā /
ābharaṇaghaṭṭitaravā
bhuvi divi ca girā pradhānānāṃ //
nātidrutā anamantī anupacchinnā vivartate
madhurā /
galitapadasaṃcayavatī vācā varalakṣaṇadharāṇāṃ //
sarvām eva
anucarati pariṣāṃ yadi lokadhātunayutāni /
vijñāpayate sarvāṃ pariṣāṃ
sumadhurā vācā daśabalānāṃ //
śakayāvanacīṇaramaṭhapahlavadaradeṣu
dasyupariṣāyāṃ /
ekavidham ucyamānā sarvaviṣayacāriṇī bhavati //
pariṣāṃ
na atikramate niścaramāṇā girā naravarāṇāṃ /
[_Mvu_1.172_] na vardhate na
ca hāyati girā sthitalayā daśabalānāṃ //
na ca bhidyate na nudyati na ca
upatapyate . . . . . . . . . /
na ca vikhalakhalakhalāyati abhisvararutā
sugatavācā //
na ca sā apaśabdavatī śabdabhraṣṭā aśeṣaṃ anuyuktaśabdā
/
śabdeṣu kuśalākuśalāṃ sarvāṃ janatāṃ praharṣayati //
vadanā
suvimaladaśanā niścarati girā yadā guṇadharāṇāṃ /
mādyanti śakunasaṃghā
gaganatalagatā vanagatāś ca //
yo yasya svara abhimataḥ sā taṃ pūrayati tasya
saṃkalpaṃ /
sugatavacanaprabhūtā vācā pariṣadi vicaramāṇā
//
varavāsanasahitaghoṣā girinadinirghoṣasannibhā śuddhā
/
utkrośakurararutanayā prabhavati vācā vararutānāṃ //
śakuntajīvaṃjīvaka
jinavācā kanakatālapatraravā /
paṭupaṭahapravadamṛdaṃgacāṭusvaratulyanirg
hoṣā //
ājñeyā vijñeyā gambhīrabhīṣmarūpā karṇasukhā /
hṛdayaṃgamā ca
nityaṃ vācā varapāramigatānāṃ //
vallakīśravaṇīyā ca premaṇiyā ca girā
guṇadhārīṇāṃ /
vipulaśubhasaṃcayānāṃ sarveṣāṃ anantayaśasānām iti
//
[_Mvu_1.173_] yathābhūtaṃ deśitā vācā // samyaksaṃbuddhā evaṃ dharmaṃ
deśayanti // nāhaṃ bhikṣavo ye dharmā anityās te nityato deśayāmi / nāpi ye
dharmā nityā te anityato deśayāmi / nāpi ye dharmā duḥkhāḥ te sukhāto deśayāmi /
nāpi ye dharmā sukhā te duḥkhāto deśayāmi / nāpi ye dharmā anātmīyā te ātmato
deśayāmi / nāpi ye dharmā ātmīyās te anātmato deśayāmi / nāpi ye dharmā aśubhāḥ
te śubhato deśayāmi / nāpi ye dharmāḥ śubhās te aśubhāto deśayāmi / nāpi ye
dharmā rūpiṇas te arūpiṇo deśayāmi / nāpi ye dharmāḥ kuśalās te akuśalāḥ te
deśayāmi / nāpi ye dharmā akuśalās te kuśalāto deśayāmi / nāpi ye dharmā
anāśravāḥ te sāśravā ti deśayāmi / nāpi ye dharmāḥ sāśravāḥ te anāsravā ti
deśayāmi / nāpi ye dharmāḥ vyākṛtās te avyākṛtā iti deśayāmi / nāpi ye dharmā
avyākṛtās te vyākṛtā iti deśayāmi / nāpi ye dharmā hīnās te praṇītā iti deśayāmi
/ nāpi ye dharmā praṇītās te hīnā iti deśayāmi / nāpi ye dharmāḥ gṛhāśritās te
naiṣkramyāśritā iti deśayāmi / nāpi ye dharmā naiṣkramyāśritās te gehāśritā iti
deśayāmi // atha khalu bho dhutadhamadhara samyaksaṃbuddhāḥ satyavādi kālavādi
bhūtavādi arthavādi tathāvādi ananyathāvādi avitathavādi dharmavādi vinayavādi
iti //
[_Mvu_1.174_]___bhūtapūrvaṃ bho dhutadharmadhara
tuṣitabhavanakāyiko devaputro śikharadharo nāma bodhisatvaḥ samyaksaṃbuddhaṃ
ṛṣivadanagataṃ vārāṇasyāṃ vanavare varacakrapravartanadivase bhagavantaṃ
saṃmukhābhir adhyabhāṣe sagauravaḥ sapratīsaḥ prahvaḥ kṛtāṃjalipuṭaḥ //
sādhu
te sādhurūpasya vācā na pratihanyate /
sādhu arthānvitā sādhyā vācā tava
manoramā //
sādhu susvarasaṃyogā varṇasandhiguṇānvitā /
sādhu satyāni
catvāri pravadase mahāmune //
sādhu te devagandharvā pibanti madhurāṃ girāṃ
/
sādhv ihāpratimaṃ cakraṃ pravartasi anuvartikaṃ //
tubhyaṃ loke samo
nāsti rūpe varṇe kule bale /
īryāpathe ca vīrye ca dhyāne jñāne śame dame
//
adya hṛṣṭā daśa vīra koṭyo te prathame phale /
vinītā devaputrāṇāṃ
śāsane prathame mune //
triṃśa koṭyo prabho vīra vinesi prathame phale
/
dvitīye śāsane nara devaputrāṇa eva ca //–Senart aiva ca
pañcāśa koṭīyo
bhūyo śāsane tṛtīye mune /
vinītā devaputrāṇāṃ apāyehi vimocitā
//
[_Mvu_1.175_] aśīti koṭīyo bhūyo śrotāpattiphale vibhū /
caturthe
śāsane dametvā durgatīhi vimokṣitāḥ //
tasmāt te sadṛśo nāsti maitrāya
puruṣottama /
karuṇāye kāruṇako bhūto bhūyo nararṣabha //
hṛṣṭā
puruṣaśārdūlā utpannā lokasundarā /
hitāya sarvasatvānāṃ vicaranti mahāmune
//
aticirasya rājasuta utpanno si nararṣabha /
praṇetā vipranaṣṭānāṃ
ārttānāṃ nayanandanaṃ //
mā ca kadācid bhūtaguru nātho antarahāyatu
/
aparyantaṃ tava sthānaṃ bhavati lokabāndhava //
apāyā tanukībhūtā
svayambhū tava tejasā /
anokāśā kṛtā svargā tvāṃ prāpya puruṣottama
//
yasya mithyātvaniyato rāśiḥ puruṣapudgala /
eṣa vāniyataṃ rāśiṃ tvāṃ
prāpya pūrayiṣyate //
yasyāpy aniyato rāśiḥ tvāṃ prāpya suravandita
/
pūrayiṣyati so rāśiṃ samyaktejakulodita //
adbhutānāṃ ca dharmāṇāṃ
viśuddhiḥ upalabhyate /
tvāṃ prāpya puruṣāditya tamontakaram acyutaṃ
//
[_Mvu_1.176_] tasya te bhāṣamāṇasya bhūtāṃ dharmāṃ jinarṣabha
/
abhinandanti vākyan te sendrā lokā mahāmune //
iti stuvanti devagaṇā
varadaṃ prītimānasā /
anantaguṇasaṃpannaṃ saṃstavārhaṃ narottamam iti
//
upacāravidhisaṃpannā bho dhutadhamadhara samyaksaṃbuddhā
kālajñānasamarthakā viśuddhanetrā anuccāvacadarśanā pūrvāntanayasaṃpannā
ucchrāpitadharmadhvajā niṣpratimānadhvajā kalaharaṇaniśātakā pravacanaviduṣo
anavasānajñānāḥ samaye ca āvusādayanto anayanānāṃ pravartakāḥ apamārgakakutsakā
iti // tatredam ucyate //
sarvākāraguṇopetā sarve sarvārthaniścitā
/
pranetāro vinetāro buddhā budhajanārcitāḥ //
asaṃkīrṇena jñānena
viśuddhena manena ca /
triṣu lokeṣu bhrājante pūrṇacandra iva nabhe
//
caraṇena manojñena satāṃ kāntena nāyakāḥ /
nadanti ca mahānādaṃ
samyakkuśalasaṃbhavāḥ //
śāsanti janatāṃ vīrā upacāreṣu niścitāḥ /
vivādaṃ
parasatvānāṃ mathanti tattvadarśinaḥ //
loke jātā naraśreṣṭhā na ca lokena
lipyatha /
prajñaptisamatikrāntā gambhīraviṣayā vibhūḥ
//
[_Mvu_1.177_] guruṃ dhuraṃ samāropya na viṣīdanti paṇḍitā
/
yathāvādītathākārī anupakruṣṭacāraṇā //
dṛṣṭiviṣaṃ taṃ ghoraṃ ca dagdhvā
jñānāgninā prabhūḥ /
anuttrāsitāsantrastā paraṃ pradanti prāṇināṃ
//
kāntāraṃ samatikramya kṣemaṃ prāpya nararṣabhāḥ /
āhvāyanti janadhīrā
ihaiva nirbhayaṃ idaṃ //
jarāmaraṇarogāṇāṃ utpatti neha vidyate /
iha
āyāsaśokānāṃ pravṛttir nopalabhyate //
te tasya vacanaṃ śrutvā madhuraṃ
devamānuṣā /
anuśāstiṃ tathā kṛtvā pratipadyanti tatsukhaṃ //
tenāsti
kīrtivistīrṇāḥ triṣu lokeṣu cottamāḥ /
caranti arcitā sadbhi na caiva
praśamanti te iti //
paropahārāṃś ca bho dhutadharmadhara upaharanti
samyakasṃbuddhāḥ satvānām anugrahārthaṃ // tadyathā kaliṃgarājñaḥ kusumāye devyā
paropahāraṃ bhagavāṃ dhruvasya śreṣṭhino vacanopahāraṃ bhagavāṃ vṛttavāṃ
//
tathaiva ca rājagṛhe purottame
paropahāraṃ bhagavāṃ pravṛttavāṃ
/
[_Mvu_1.178_] samutkarṣesi svavidhānakovido
upālino taṃ
vacanopahāraṃ //
tathā paraṃ merutaṭe samāgatāṃ
sa vādisiṃho vaśināṃ vaśī
vaśī /
paropahāraṃ bhagavāṃ sa bhikṣu-
saṃghasya taṃ idam avacā mahāmunir
iti //
etāṃ sarvāṃ pravakṣyāmi upahārāṃ manoramāṃ /
tasya satvapradhānasya
śṛṇu vikrīḍitaṃ śubhaṃ //
utpanne puruṣaśreṣṭhe dharmacakre pravartite
/
kaliṃgarājā kārayati rājyaṃ sphītam akaṇṭakaṃ //
nāmena abhayo nāma
tasyedaṃ darśanaṃ abhūt* /
śubhāśubhānāṃ karmāṇāṃ phalaṃ nāstīti niścayaḥ
//
paraloko tathā nāsti dānaphalaṃ kvacid yatra /
vītarāgo vītadoṣo
vītamoho na vidyate //
so taṃ ca darśanaṃ prāpya janatāṃ sannipātayet*
/
svakāṃ dṛṣṭiṃ samākhyāti paścāc ca na nivartate //
yadi mahyaṃ pitā
bruyāt pratyakṣaṃ mama agrataḥ /
svayam upagamya evan tac chraddadhe tadā
tathā //
sarvadā sa tadā āsi śīlavāṃ maitramānaso /
[_Mvu_1.179_] yadi
tasya phalam asti tasya devapuraṃ gatiḥ //
devabhūto mama jñātvā imāṃ dṛṣṭiṃ
vimocayet* /
ity uktvāsti paraloko dṛṣṭiṃ muñcāhi pāpakāṃ //
yasya ca
paralokasya pravṛttir nopalabhyate /
tasmāt pitā mamāgatvā saṃpraharṣayatu
mānasaṃ //
tato lokānukampārthaṃ kāruṇo mahadviśāradaḥ /
kaliṃgarājasya
rūpaṃ nirmaṇati svayaṃ muniḥ //
prāsādavaraṃ āruhya antaḥpuragato tathā
/
antaḥpurasya darśeti yat taṃ prakṛtidarśanaṃ //
tato sa nirmito rājā
antarīkṣagatasthitaḥ /
rājānam abhayaṃ dhīro uvāca puruṣottamaḥ
//
parityajya svakāryāṇi parakāryeṣu vyāpṛtaḥ /
mithyādarśanasaṃyuktaṃ
arājyaṃ rājyasaṃjñitaṃ //
adya bhave gatī tubhyaṃ narako dāruṇo mahat*
/
ye ca te darśayiṣyanti teṣām api ca sā gati //
anyān* hi vihato hanti
naṣṭo nāśayate parāṃ /
andhīkaroti anyā pi svayam andhavyapatrapo
//
sumuṣṭo muṣase anyā mṛto ca mārase parāṃ /
sukhitān api satvā tvaṃ
duḥkhāpayasi durmate //
nimagno kāmapaṃkasmiṃ gṛddhu kām eṣu mūrcchitaḥ
/
[_Mvu_1.180_] paralokaṃ draṣṭukāmo dharmāṇāṃ nayanaṃ nṛpaḥ
//
asthānam etaṃ bhūmipati yas tvaṃ kāmaparāyaṇaḥ /
asamartho tahiṃ gantuṃ
paralokam imaṃ prabho //
āsvādaṃ pi tu kāmeṣu buddhvā doṣān tathaiva ca
/
kāme niḥsaraṇajñasya te vai jāne paraṃparāṃ //
etac chrutvā naraśreṣṭho
abhayo kampito bhayāt* /
prahvo idam uvāca taṃ antarīkṣe sudarśanaṃ
//
śraddadhāmi taṃ te deva evam etaṃ nānyathā /
prasīda bhava me nātha
abhayaṃ parimocaya //
tadvasāntaḥpurāmātyaḥ śāstā me apratipudgalaḥ
/
vinayavaśī tavāsmi tathānyā janatā bahu //
paropahāra iti eṣas tena
paramabuddhinā /
vṛtto anugrahārthāya satvānāṃ varabuddhinā //
devī
kusumbharājasya kusumā iti viśrutā /
iṣṭā kusumbharājasya strīsahasrāṇam
uttamā //
tasya mātā pitā caiva jīrṇā daṇḍaparāyaṇā /
dhītaram evam āhansu
kusume putri he śṛṇu //
vayaṃ jīrṇā tuvaṃ bālā kāmapralulitā asi
/
[_Mvu_1.181_] icchema pratisṛjyantau icchema maraṇam ātmanaḥ //
etac
ca vacanaṃ śrutvā kusumā labhate mataṃ /
avarṇo yaṃ mama asyā yady ambātāto
praghātyate //
dāsyāmi viṣasaṃyuktaṃ bhaktam eṣāṃ sudāruṇaṃ /
bhuktvā yena
ubhāv etau mariṣyanti na saṃśayaḥ //
yadāsyā niścitā buddhi mātāpitṛṣu dāruṇā
/
tato utpādaye śāstā kāruṇyaṃ kusumāṃ prati //
tataḥ kusumāye śāstā
mātaraṃ pitaraṃ tathā /
apanāmayati saṃbuddho anyau sthāpeti nirmitau
//
kusumā viṣasaṃyuktaṃ taṃ bhojanam āpadyati /
nirmitān āha bhuṃjantu
ambā tāto ca bhojanaṃ //
avikampamānā bhuṃjanti bhojanaṃ jinanirmitāḥ /
na
caiṣāṃ bādhate kiṃcit kāyaṃ nirmitakā hi te //
dvitīyaṃ divasaṃ caiva tṛtīyaṃ
caturthaṃ paṃcamaṃ /
viṣasaṃyuktaṃ bhuktvāna sudhāṃ va yāpenti nirmitau
//
tataḥ kṛtāṃjalī bhūtvā kusumā nirmitāṃ bravīt* /
ātmānaṃ me nivedayatha
anugrāhyā yadi ahaṃ //
tāṃ yācamānāṃ prāñjalikāṃ kusumāṃ nirmitā bravīt*
/
[_Mvu_1.182_] yā tavāpatti jānātha tathā ca anutiṣṭhatha //
buddhaḥ
puruṣaśārdūlaḥ dvātriṃśavaralakṣaṇaḥ /
utpannaḥ kulasaṃpannaḥ
sarvavidyāguṇānvitaḥ //
tasya sarvaṃ guṇābhūtaṃ atītānāgatasthitaṃ
/
viditaṃ vādisiṃhasya atra vijaha saṃśayaṃ //
prāsādavaram āruhya
sastryāgāro sa pārthivaḥ /
yāced darśanam icchāma vayaṃ sarvārthadarśinaḥ
//
taṃ sarvaguṇasaṃpannaṃ vanditvā śaraṇaṃ vraje /
tato asmākaṃ yaṃ
tatraiva pṛcchasi vakṣyate jino //
sādhū ti pratiśrutvāna nirmitāṃ prati so
tadā /
rājā sāntaḥpuro śīghraṃ prāsādam abhirūḍhavāṃ //
satvaraṃ sa prahvo
rājā sastryāgāro kṛtāṃjaliḥ /
imāṃ vyāharate rājā vācāṃ kusumayā saha
//
ye sarvaguṇasaṃpannā lokānām anukampakā /
gṛhītā atyantaṃ teṣāṃ sāñjalī
saumanasyakā //
tato amantraye śāstā śrāvakāṃ śāsane ratāṃ /
cāruvarṇaṃ
siṃhahanuṃ dṛḍhabāhuṃ aninditaṃ //
kīrtimantaṃ mahānāgaṃ ca cāturantaṃ
mahābalaṃ /
nīlakeśaṃ ca buddhaṃ ca śāntaṃ sāstraviśāradaṃ //
tathā
śārasam atulyaṃ guptakāmam aninditaṃ /
[_Mvu_1.183_] siṃhanandiṃ
viśālākṣaṃ lakṣaṇeyam anuttamaṃ //
eṣa bhikṣavo gacchāmi śāstāram
anubandhatha /
kusumāṃ pramukhāṃ kṛtvā vineṣyāmi bahuṃ janaṃ //
sādhū ti
te pratiśrutvā vaśībhūtā svayaṃbhuvaḥ /
parivārayitvā saṃbuddhaṃ idaṃ vacanam
āhu te //
asmākaṃ pi pādo vīrā vihaṃgamadhyam akramaḥ /
anuyāsyāma
saṃbuddhaṃ yatra gacchati cakṣumāṃ //
nimeṣāntareṇa saṃprāpto bhagavāṃ
śiṣyasaṃvṛtaḥ /
nagaraṃ kusumāyās tu anukampāya prāṇināṃ //
ākāraṃ
vajrapāṇisya nāyako abhinirmiṇe /
devasaṃghaṃ ca manasā dhyāye
dhyānaviśāradaḥ //
prabhāmaṇḍalam utsṛje yojanāni caturdaśa /
devatā ca
abhivādenti yātrāṃ paramabuddhinaḥ //
tato ca kusumā devī prahvī sugatam
abravīt* /
eṣā te prāñjalī nātha pādāṃ icchāmi vanditaṃ //
tataḥ
pratiṣṭhito śāstā prāsādavaramūrdhani /
prabhayā ca diśā sarvā abhibhūya
yaśaskaraḥ //
tato ca kusumā devī saha rājñā jinakramāṃ /
vandate parivāro
ca deviye narapuṅgavaṃ //
śaraṇaṃ tvāṃ naraśreṣṭha gacchāma suravandita
/
mātaraṃ pitaraṃ hatvā kīdṛśaṃ labhate phalaṃ //
[_Mvu_1.184_] śṛṇohi
kusume satyaṃ mātāpitṛvadhe phalaṃ /
anantaraṃ mahāvīciṃ narakaṃ upapadyate
//
tato buddhānubhāvena śāstā vadathakovidaḥ /
kusumāyā mahāvīciṃ
upadarśeti nāyakaḥ //
tato ca kusumā devī nirayaṃ trasya dāruṇaṃ
/
aśruvegaṃ pramuñcantī idaṃ vacanam abravīt* //
mātāpitṛbhyāṃ kāruṇikā
duṣṭacittasya kidṛśaṃ /
paraloke phalaṃ bhavati yat satyaṃ tad udīraya
//
duṣṭacittasya kusume taṃ cittaṃ syād amuñciyaṃ /
tad eva paralokasmiṃ
phalaṃ sadyaṃ ca hiṃsayā //
tato ca pratiniḥsṛjati kusumā dāruṇaṃ manaṃ
/
purato dharmarājasya prītisukhasamarpitā //
tato kāmāna āsvādaṃ bhāṣate
sarvakovidaḥ /
ādīnavaṃ ca kāmānāṃ bhāṣate puruṣottamaḥ //
tato kāmānāṃ
niḥsaraṇaṃ bhāṣate cintyavikramaḥ /
guṇān vadati nirvāṇe adbhutāṃ
bhūtadarśimān //
kusumāṃ pramukhāṃ kṛtvā koṭīyo dvādaśa muniḥ /
mānuṣāṇāṃ
vinayati upahāro ayaṃ iti //
dhruvo nāma abhūc chreṣṭhī nagare kāśivardhane
/
tasyedaṃ darśanaṃ pāpaṃ mātāpitṛsamāgame //
yo mātaraṃ ca pitaraṃ ca
jīrṇakaṃ gatayauvanaṃ /
[_Mvu_1.185_] jñātipakṣaṃ samānetvā
bhakṣyabhojyena tarpayet* //
agniskandhe ca jvalite dāhayeya pitṝn ubhau
/
upahāro vidhātavyo tasya puṇyam anantakaṃ //
rākṣasīnāṃ sahasrāṇi nāyako
abhinirmiṇi /
prāsādavarasuptasya dhruvasya purataḥ sthitā //
daṇḍahastā
kaśāhastā śaktihastā tathaiva ca /
kuṭhārahastā asihastā ulkāhastā tathaiva
ca //
atha tomarahastā ca nārācaśatapāṇiyo /
kuntamudgarahastāś ca
śreṣṭhisya purataḥ sthitāḥ //
dhikkṛtāṃ dhikkṛtāṃ dṛṣṭiṃ prāpto 'si
puruṣādhamā /
dhikkṛtaṃ mithyātvam āsādya na śraddadhitum arhasi /
ye te
duṣkarakartāraḥ ye te pūrvopakāriṇaḥ /
maitracittā āpanneṣu teṣu tvaṃ vadham
icchasi //
yeṣāṃ na śakyaṃ pratikartuṃ apatyena kathaṃcana /
sarvaratnaṃ
pi dadatā teṣāṃ tvaṃ vadham icchasi //
jīvitāt te mṛtaṃ śreyo na ca darśanam
īdṛśaṃ /
yaḥ tvaṃ supuruṣācīrṇaṃ darśanaṃ pratibādhase //
adya te jīvitaṃ
nāsti sabhāryasya sabandhunaḥ /
sabhṛtyasya saputrasya pretya ca nirayaṃ
gatiḥ //
imaṃhi nāma evaṃ vā māriṣa bhadram astu vaḥ
/
mithyādarśanasampannaṃ mūḍḥāpaṇḍitamānasaṃ //
[_Mvu_1.186_] parāṃ
anyāṃ pi janatāṃ grāhentaṃ pāpadarśanaṃ /
dhruvaṃ śreṣṭhiṃ vināśema
āryadarśanakutsakaṃ //
etan tu vacanaṃ śrutvā dhruvo udvignamānasaḥ
/
sasvinnagātro prahvaś ca babhūva trastamānasaḥ //
bhrāntacitto diśovekṣī
trasto bhavati mānasaḥ /
kṛtāñjalipuṭo bhūtvā idaṃ vacanam abravīt*
//
rakṣogaṇo prasīdaṃtu parivārasya mahya ca /
yuṣme gatiś ca lenaś ca
mama śaraṇam eva ca //
ājñāpayatha kiṃ kṛtvā mahyādya abhayaṃ bhave /
mama
sabandhuvargasya na cāgaccheya durgatiṃ //
te ca bravīnsu bhūtagaṇā dhruvaṃ
śreṣṭhiṃ nabhe sthitā /
mā asmākaṃ śaraṇaṃ gaccha tam eva śaraṇaṃ vraja
//
hitaiṣiṇaṃ sarvabhūtānāṃ buddhaṃ dhutajanārcitaṃ /
sarvalokottaraṃ
vādiṃ śākyasiṃhaṃ manoramaṃ //
kahin nu so . . . . . . . bhagavāṃ
bhūtavandito /
vayaṃ pi taṃ naraśreṣṭhaṃ gacchema śaraṇaṃ muniṃ //
eṣo
sarvaguṇopetaḥ pure ratanakholake /
nānākusumasaṃcchanne udyāne gandhamādane
//
vaśībhūtasahasrāṇāṃ navatīhi puraskṛto /
vihārakuśalo dhīro tatra
viharate muniḥ //
[_Mvu_1.187_] taṃ tvaṃ śaraṇaṃ gacchāhi sarvehi
jñātibhiḥ saha /
taṃ ca paśya narādityaṃ tāṃ ca dṛṣṭiṃ parityaja //
yaṃ ca
so deśate dharmaṃ dṛṣṭāntavihitaṃ śubhaṃ /
taṃ ca prajñāya paśyāhi evan te
jīvitaṃ bhavet* //
agatvā ca tuvaṃ śreṣṭhi na dhruvaṃ pratipatsyase /
idan
te maraṇaṃ sadyaṃ taṃ śraddhāno samācara //
tataḥ śreṣṭhi sabandhujano bhūtvā
sudīnamānaso /
mūrdhinā patito bhūmau yato so puruṣottamaḥ
//
sarvākāraguṇopeto mahākāruṇiko muni /
sabandhupakṣo śaraṇaṃ upemi tvā
mahāyaśā //
bhītasya bhayāntakara abhayaṃ dātum arhasi /
sapakṣo bho
mahāsatva ahaṃ bhayaparāyaṇo //
icchāmi caraṇaṃ śāstuḥ vandituṃ vādināṃ vara
/
draṣṭum icchāmi satpuruṣaṃ anugrāhyā yadi vayaṃ //
tato abhyudgato śāstā
vaśībhūtapuraskṛtaḥ /
nimeṣāntareṇa saṃprāpto satvānukampāya nāyakaḥ
//
taṃ dṛṣṭvā gagaṇe sthitaṃ dāntaṃ kṣāntaṃ puraskṛtaṃ /
[_Mvu_1.188_]
saumanasyaṃ samutpannaṃ śreṣṭhisya saha bandhubhiḥ //
śaraṇaṃ vādiśārdūlaṃ
śreṣṭhī tatra upāgataḥ /
sujātadarśanatvaṃ ca śreṣṭhī paryadhigacchasi
//
tasyātyayaṃ naraśreṣṭho parigṛhya tathāgato /
satyavādī udīreti satyāni
caturā muniḥ //
śubhāśubhānāṃ karmāṇāṃ phalaṃ vistaraśo vibhuḥ /
prakāśaye
narādityo siṃho vā nadate vane //
siṃhanādaṃ imaṃ śrutvā śreṣṭhi parijanaiḥ
saha /
prāpnoti madhuraṃ satyaṃ phalaṃ prathamake kṣaṇe //
yat tasya
parikarma tat kṛtaṃ pana maharṣiṇā /
tam āhur upahāro ti sarvadharmaviśāradāḥ
//
tarur nāma abhū rājā dvīpe kasmiṃ ci sāgare /
tasya darśanam utpannaṃ
pāpakaṃ bāliśapriyaṃ //
yo brāhmaṇaṃ vā śramaṇaṃ vā anyaṃ vāpi vanīyakaṃ
/
āmantretvā na bhojayate tam āhuḥ śreṣṭhalakṣaṇaṃ //
mahājanaṃ
nimantretvā bahuṃ ca śūdrabrāhmaṇāṃ /
yo bubhukṣāyam āneti kṛtvā
kārānibandhanaṃ //
[_Mvu_1.189_] uttarāgamane kulavā maheśākhyo mahāyaśāḥ
/
prabhūtavastrābharaṇo tatra so copapadyate //
grāheti janatāṃ rājā evaṃ
pāpena cetasā /
te tasya vacanaṃ śrutvā śraddadhāti mahājanaḥ //
etaṃ
darśanaṃ vijñāya devagandharvavanditaḥ /
paṃca bhikṣusahasrāṇi kṣaṇena
nirmiṇe muniḥ //
te taṃ dvīpam upāgamya tarur yatra janādhipaḥ /
rājyaṃ
pālayate tatra caṃkramiṣu vaśīgaṇā //
te tu narādhipo dṛṣṭvā nirmitā
bhikṣuvarṇitā /
vāhanato taritvāna vanditvā pādam abravīt* //
nimantrayāmi
ṛṣayo prīto bhaktena tattvataḥ /
adhivāsensu me ṛṣayo anugrāhyā yadi vayaṃ
//
adhivāsitaṃ viditvā tato nirdhāvate punaḥ /
pādāṃ vanditvā ṛṣīṇāṃ gato
rājakulaṃ svakaṃ //
rātriṃ prabhātāṃ vijñāya rājapuruṣam abravīt* /
gaccha
tvaṃ ṛṣayopagamya siddhena tvaṃ nimantraya //
te ca praveśitā rājñā ṛṣi veśam
atyadbhutaṃ /
śaraṇyaṃ guṇasaṃpannaṃ dṛḍhārgalasuyantritaṃ //
saptāhe
samatikrānte rājā tāṃ pratyavekṣate /
[_Mvu_1.190_] adīnamukhavarṇāś ca
dhyāyante bhikṣuvarṇitā //
so bhūyaḥ parivarjetvā nirmitā manujādhipaḥ
/
dvitīyaṃ samatikramya dvitīye pratyavekṣate //
tṛtīye ca caturthe ca
paṃcame ṣaṣṭhasaptame /
navame daśame saptāhe idaṃ vacanam abravīt*
//
devā ca nāgā gandharvā yakṣā ca guhyakāsurā /
āgatā ṛṣirūpeṇa mama
saṃvegakāraṇāt* //
nivedayatha ātmānam anugrāhyā yadi vayaṃ /
athāsmākam
anugrāhyo ātmānaṃ parivedaye //
anugrāhyo 'si bhūmipate idaṃ vacanam uvāca te
/
yad vayaṃ vacanaṃ brūma tathā tam anutiṣṭhata //
eṣo kāśīpure śāstā
vārāṇasyāṃ vane śubhe /
pāragaḥ sarvadharmāṇāṃ sarvasaṃśayasūdanaḥ
//
prāsādavaram āruhya yāce prahvaḥ sabāndhavaḥ /
icchāma puruṣaśreṣṭhaṃ
draṣṭum apratipudgalaṃ //
sa etat vacanaṃ śrutvā tatheti udapādayi /
atha
vaihāyasaṃ śāstā taṃ dvīpam upasaṃkramīt* //
vaśībhūtāś ca catvāro kuṃjaro
karabhogajaḥ /
[_Mvu_1.191_] vāraṇo 'tha mahādhyāyī manāpo 'tha samāgatā
//
te paśyitūna saṃbuddhaṃ virocantaṃ śaśiprabhaṃ /
tathā stuvanti
prāṃjaliyo bhūtadharmaguruṃ guru //
prasannacittā sumanā sarvākāraguṇānvitā
/
nātha marumanuṣyāṇāṃ namas te naralambaka //
ko nāma tvaṃ mahāsatva
mahātejā mahādyute /
mahābuddhi mahābāhu yathātatham udīraya
//
rājavaṃśasamutpanno dharmarājyapratiṣṭhitaḥ /
śaraṇaṃ sarvabhūtānāṃ
ahaṃ buddha iti viduḥ //
ahaṃ marumanuṣyāṇāṃ nātho netā cikitsakaḥ /
ahaṃ
saṃśayāntakaraḥ saṃbuddho devavanditaḥ //
etat śrutvā taru rājā saṃbuddham
idam abravīt* /
namas te vādiśārdūla sarvasaṃśayasūdana //
prāsādavaram
āruhya sabandhupakṣo sajjanā /
sarāṣṭro śaraṇaṃ gacchāmi tasya no śaraṇaṃ
bhava //
svakaṃ ca darśanaṃ rājā samākhyāti maharṣiṇaḥ /
tac chrutvā
naraśārdūlo rājānam idam abravīt* //
na te lābhā bhūmipate yas tvaṃ
durgatigāminaṃ /
[_Mvu_1.192_] pāpaṃ śraddadhase mārgantāṃ dṛṣṭiṃ
pratiniḥsṛja //
tāṃ dṛṣṭiṃ pratiniḥsṛjya rājā vacanam abravīt* /
dharmam
ākhyāhi māṃ dhīra yatra duḥkhaṃ nirudhyate //
tasya ca dharmasaṃyuktaṃ
bhāvaye puruṣottamaḥ /
kuśalaṃ sarvasatvānāṃ buddhadharmaviśāradaḥ //
so
taṃ dharmaṃ vijānitvā rājā parijanaiḥ saha /
trīṇi saṃyojanāṃ tyaktvā
prāptavāṃ prathamaṃ phalaṃ //
asaṃkhyeyā ca janatā prāptavān prathamaṃ phalaṃ
/
paśya satpuruṣā rājaṃ maitriyā balam uttamaṃ //
ye tatra nirmitā bhikṣūḥ
na caite bhikṣuṇo matā /
upahāraṃ vadanty etaṃ jinā śāstraviśāradāḥ
//
asthānam eva jinaputra yadā sthūlāhi bhūmihi /
tat pure adhigaccheyuḥ
sarvajñatvaṃ tathāgatāḥ //
kālaṃ va nātināmenti paripūrṇāhi bhūmihi
/
darśensu vādiśārdūlā ity evaṃ puruṣottamā //
vārāṇasīṃ vanaṃ gatvā
buddhadharmapuraskṛto /
vistareṇa prakāśayati nāyako bhūmayo daśa
//
nayānayajñāḥ saṃbuddhāḥ sarvaparamataṃ viduḥ /
adhyāśayaṃ parīkṣanti
jātakā sarvaprāṇināṃ //
madhureṇa sugītena nayena guṇadarśinaḥ
/
[_Mvu_1.193_] suvinītā bahu janatā saṃbuddhena prajānatā //
na
jāyanti na jīryanti na mṛyanti kathaṃcana /
paramaṃ mitram āsādya vinītā
varabuddhinā //
gambhīracaritaṃ dhīrā prajānanti parasparaṃ
/
anantapratibhānaṃ ca sarve sarvāṅgaśobhanā iti //
_____iti
śrīmahāvastu-avadāne abhiṣekavatī nāma daśamā bhūmiḥ samāptā //
śikhare
gṛddhakūṭasmiṃ pañcānāṃ vaśībhūtaśatānāṃ samavāye daśabhūmikaṃ nāma
upadeśamukhaṃ bhāṣitaṃ // samāptaṃ daśabhūmikaṃ // ye satvā buddhatvāya
praṇidhenti tehi uddeśitavyaṃ daśabhūmikaṃ bodhisatvānāṃ ca dṛṣṭasatyānāṃ
śraddadhānānāṃ dātavyaṃ nānyeṣāṃ ete hy atra śraddadhānā anye vicikitseyuḥ
//
___samāptā ādibhūmi yāvad daśamā daśabhūmayaḥ mahāvastuparisaraṃ
//
dīpaṃkaravastusyādiḥ // ito mahāmaudgalyāyana aparimite asaṃkhyeye
kalpe rājā arcimāṃ nāma abhūṣi cakravartī kṛtapuṇyo maheśākhyo
saptaratnasamanvāgato cāturdvīpo vijitāvī anuraktapaurajānapado dhārmiko
dharmarājā daśa kuśalā karmapathā samādāyavartī // tasya sapta ratanāni abhūt* /
tadyathā cakraratnaṃ hastiratanaṃ aśvaratnaṃ maṇiratanaṃ strīratanaṃ
gṛhapatiratnaṃ pariṇāyakaratanaṃ evaṃ saptaratnaṃ // pūrṇaṃ cāsya putrasahasraṃ
abhūṣi śūrāṇāṃ vīrāṇāṃ varāṅgarūpiṇāṃ parasainyapramardakānāṃ // so imāṃ catvāri
mahādvīpāṃ sāgaragiriparyantāṃ akhilāṃ akaṇṭakāṃ adaṇḍeṇāśāstreṇānutpīḍena
dharmeṇemāṃ abhinirjiṇitvā adhyāvasi // arcimato khalu punaḥ
mahāmaudgalyāyana
[_Mvu_1.194_] rājño dīpavatī nāma rājadhānī abhūṣi
dvādaśa yojanāni āyāmena purastimena ca paścimena ca sapta yojanāni vistāreṇa
dakṣiṇena ca uttareṇa ca saptahi prākārehi parikṣiptā abhūṣi sauvarṇehi
suvarṇapracchannehi // dīpavatī khalu punar mahāmaudgalyāyana rājadhānī saptahi
tālapaṃktihi parikṣiptā abhūṣi citrāhi darśanīyāhi saptāṇāṃ ratnānāṃ suvarṇasya
rūpyasya muktāyā vaiḍūryasya sphaṭikasya musāragalvasya lohitikāyāḥ //
sauvarṇasya tālaskandhasya rūpyamayaṃ patraṃ ca phalaṃ ca abhūṣi / rūpyamayasya
tālaskandhasya muktāyā patrā ca phalā ca abhūṣi / muktāmayasya tālaskandhasya
vaiḍūryamayā patrā ca phalā ca abhūṣi / vaiḍūryamayasya tālaskandhasya
sphaṭikasya patrā ca phalā ca abhūṣi / sphaṭikamayasya tālaskandhasya
musāragalvamayā patrā ca phalā ca abhūṣi / musāragalvamayasya tālaskandhasya
lohitikāmayā patrā ca phalā ca abhūṣi / lohitikāmayasya tālaskandhasya muktāmayā
patrā ca phalā ca abhūṣi // teṣāṃ khalu punaḥ mahāmaudgalyāyana tālānāṃ
vāteritānāṃ vātasaṃghaṭṭitānāṃ ghoṣo niścarati valgu manojñaḥ āsecanako
apratikūlo śravaṇāya // tadyathā api nāma paṃcāṅgikasya tūryasya kuśalehi
vādakehi samyaksupravāditasya ghoṣo niścarati valgu manojño āsecanakaḥ
apratikūlo śravaṇāya // evam eva . . . . . . . . . bho mahāmaudgalyāyana tena
kālena tena samayena dīpavatīye rājadhānīye manuṣyā abhūṣi śuṇḍāpeyā te tena
tālapatranirghoṣeṇa paṃcahi kāmaguṇehi samarpitā samaṅgībhūtā krīḍensu ramensu
pravicārensu //
___dīpavatī khalu punar mahāmaudgalyāyana rājadhānī saptahi
vedikājālehi parikṣiptā abhūṣi citrāhi darśaṇīyāhi saptānāṃ varṇānāṃ suvarṇasya
rūpyasya muktāyā vaiḍūryasya sphaṭikasya musāragalvasya lohitikāyā //
sauvarṇasya pādakasya rūpyamayī sūcikā
[_Mvu_1.195_]
ālambanamadhiṣṭhānakaṃ cābhūṣi / rūpyamayasya pādakasya muktāmayā sūcikā
ālambanam adhiṣṭhānakaṃ ca abhūṣi / muktāmayasya vaiḍūryamayī vaiḍūryamayasya
sphaṭikamayī sphaṭikamayasya musāragalvamayī musāragalvamayasya lohitikāmayī /
lohitikāmayasya pādakasya sauvarṇikā sūcikā ālambanam adhiṣṭhānakaṃ ca abhūṣi //
te ca khalu punar mahāmaudgalyāyana vedikājālā dvihi hemajālehi praticchannā
abhūṣi suvarṇamayena ca hemajālena rūpyamayena ca // sauvarṇasya hemajālasya
rūpyamayīyo kiṃkiṇīyo abhūṣi / rūpyamayasya hemajālasya sauvarṇikā kiṃkiṇikā
abhūṣi // dīpavatīyaṃ khalu punaḥ rājadhānīyaṃ samantato trīṇi trīṇi dvārāṇi
abhūṣi citrāṇi darśanīyāni saptānāṃ ratnānāṃ suvarṇasya rūpyasya muktāyā
vaiḍūryasya sphaṭikasya musāragalvasya lohitikāyāḥ // teṣāṃ khalu punar
mahāmaudgalyāyana dvārāṇāṃ dvinnāṃ varṇānāṃ vyāmotsaṃgā abhūṣi suvarṇasya ca
rūpyasya ca / dvinnāṃ varnānāṃ tulā abhūnsuḥ suvarṇasya ca rūpyasya ca / dvinnāṃ
varṇānāṃ anuvargā abhūnsuḥ suvarṇasya ca rūpyasya ca / dvinnāṃ varṇānāṃ
phaṭikaphalakāni abhūnsuḥ suvarṇasya ca rūpyasya ca / dvinnāṃ varṇānāṃ
phalakastārā abhūnsuḥ suvarṇasya ca rūpyasya ca / caturṇāṃ varṇānāṃ paṭimodakā
abhūnsuḥ suvarṇasya ca rūpyasya muktāyā vaiḍūryasya // teṣāṃ khalu punar
mahāmaudgalyāyana dvārāṇāṃ dvinnāṃ varṇānāṃ elūkā abhūnsuḥ suvarṇasya rūpyasya
ca // teṣāṃ khalu punar mahāmaudgalyāyana dvārāṇāṃ caturṇāṃ varṇānāṃ indrakīlakā
abhūnsu suvarṇasya ca rūpyasya ca muktāyā vaiḍūryasya ca / dvinnāṃ varṇānāṃ
kapāṭāni abhūnsuḥ suvarṇasya ca rūpyasya ca / dvinnāṃ varṇānāṃ argalapāśā
abhūnsuḥ suvarṇasya ca rūpyasya
[_Mvu_1.196_] ca // teṣāṃ khalu punar
mahāmaudgalyāyana dvārāṇāṃ purato iṣikāni māpitāni abhūnsuḥ
tripauruṣanaikhānyāni tripauruṣaparigohyāni dvādaśapauruṣā udvedhena citrāṇi
darśanīyāni saptānāṃ varṇānāṃ suvarṇasya rūpyasya muktāyā vaiḍūryasya
sphaṭikasya musāragalvasya lohitikāyāḥ // te khalu punar mahāmaudgalyāyana dvārā
dvihi dvihi hemajālehi praticchannā abhūnsuḥ sauvarṇikena hemajālena rūpyamayena
hemajālena // suvarṇasya hemajālasya rūpyamayīyo kiṃkiṇīyo abhūnsuḥ rūpyamayasya
hemajālasya sauvarṇikā kiṃkiṇīyo abhūnsuḥ // teṣāṃ khalu punar mahāmaudgalyāyana
hemajālānāṃ vāteritānāṃ vātasaṃghaṭṭitānāṃ ghoṣo niścarati valgu manojñaḥ
āsecanako apratikūlo śravaṇāya / . . . . . . . . . . evam eva mahāmaudgalyāyana
teṣāṃ hemajālānāṃ vāteritānāṃ vātasaṃghaṭṭitānāṃ ghoṣo niścarati valgu manojñaḥ
āsecanako apratikūlo śravaṇāya // dīpavatī khalu punar bho mahāmaudgalyāyana
rājadhānī aśūnyā abhūṣi imehi evaṃrūpehi śabdehi sayyathāpi hastiśabdehi
rathaśabdehi pattiśabdehi bherīśabdehi mṛdaṅgaśabdehi paṇavaśabdehi
śaṃkhaśabdehi veṇuśabdehi vīṇāśābdehi gītaśabdehi vāditraśabdehi aśnutha
khādatha pibatha detha dānāni karotha puṇyāni dharme caratha śramaṇabrāhmaṇeṣu
bhadram astu vaḥ ti śabdehi // dīpavatīyaṃ khalu punaḥ rājadhānīyaṃ madhye
valguyā nāma yaṣṭi abhūṣi citrā darśanīyā saptānāṃ varṇānāṃ suvarṇasya rūpyasya
muktāyā vaiḍūryasya sphaṭikasya musāragalvasya lohitikāyā dvādaśayojanāni
udvedhena catvāri yojanāni abhiniveśena //
___arcimato khalu punaḥ
mahāmaudgalyāyana rājñaḥ sudīpā nāma agramahiṣī abhūṣi prāsādikā darśanīyā
akṣudrāvakāśā paramāye śubhāye varṇapuṣkalatāye samanvāgatā //
___dvādaśehi
mahāmaudgalyāyana varṣehi dīpaṃkaraḥ bodhisatvo tuṣitabhavanāto
cyaviṣyati
[_Mvu_1.197_] śuddhāvāsā devā pratyekabuddhānām ārocayanti //
bodhisatvo cyaviṣyati riṃcatha buddhakṣetraṃ //
tuṣitabhavanād atiyaśo
cyaviṣyati anantajñātadarśāvī /
riṃcatha buddhakṣetraṃ . . . .
varalakṣaṇadharasya //
te śrutva buddhaśabdaṃ pratyekajināḥ maheśvaravarāṇāṃ
/
nirvāṃsu muktacittā svayaṃbhuno cittavaśavartī //
dvādaśehi
mahāmaudgalyāyana varśehi dīpaṃkaro bodhisatvo tuṣitabhavanāto cyaviṣyati
śuddhāvāsā devā brāhmaṇaveṣaṃ nirmiṇitvā mantrāṃś ca vedāṃś ca dvātriṃśac ca
mahāpuruṣalakṣaṇāni brāhmanānāṃ vācenti yathā bodhisatve ihāgate vyākarensuḥ
//
___atha khalu mahāmaudgalyāyana bodhisatvo cyavanakāle tuṣitabhavanāto
catvāri mahāvilokitāni vilokayati / tadyathā kālavilokitaṃ deśavilokitaṃ
dvīpavilokitaṃ kulavilokitaṃ // dvihi kulehi mahāmaudgalyāyana bodhisatvā
jāyanti kṣatriyakule brāhmaṇakule vā // yasmiṃ kule mahāmaudgalyāyana bodhisatvā
jāyanti taṃ kulaṃ ṣaṣṭīhi aṅgehi samanvāgataṃ bhavati // katamehi ṣaṣṭīhi aṅgehi
samanvāgataṃ bhavati // abhijñātaṃ ca mahāmaudgalyāyana taṃ kulaṃ bhavati /
parijñātaṃ ca taṃ kulaṃ bhavati / akṣudrāvakāśaṃ ca taṃ kulaṃ bhavati /
jātisampannaṃ ca bhavati / gotrasampannaṃ ca pūrvapuruṣayugasampannaṃ ca /
abhijñātapūrvayugasampannaṃ ca / maheśākhyapūrvayugasampannaṃ ca / bahustrīkaṃ
ca / bahupuruṣaṃ ca / alolaṃ ca / alubdhaṃ ca / abhītaṃ ca / adīnaṃ ca /
prajñāvantaṃ ca / śīlavantaṃ ca / svāpateyam aprekṣamāṇaṃ ca / taṃ kulaṃ bhogāṃ
ca bhuṃjati / dṛḍhamitraṃ ca taṃ kulaṃ bhavati / kṛtajñaṃ ca / vidhijñaṃ ca /
acchandagāmi ca / adoṣagāmi
[_Mvu_1.198_] ca / amohagāmi ca / abhayagāmi
ca / avadyabhīru ca / sthūlabhikṣaṃ ca / puruṣakāramatiṃ ca / dṛḍhavikramaṇaṃ ca
/ cetiyapūjakaṃ ca / devapūjakaṃ ca / pūrvapitṛpūjakaṃ ca / kriyādhimuktaṃ ca /
tyāgādhimuktaṃ ca / vratādhimuktaṃ ca / labdhapūrvāparaṃ ca /
abhidevaghoṣaghuṣṭaṃ ca / kulajyeṣṭhaṃ ca / kulaśreṣṭhaṃ ca / kulapravaraṃ ca /
kulavaśiprāptaṃ ca / maheśākhyaṃ ca / mahāparivāraṃ ca / aśramaparivāraṃ ca /
anuraktaparivāraṃ ca / abhedyaparivarañ ca / mātṛjñaṃ ca / pitṛjnaṃ ca /
śrāmaṇyaṃ ca / brāhmaṇyaṃ ca / kulajyeṣṭhāpacāyakaṃ ca / prabhūtadhanadhānyaṃ ca
/ prabhūtakośakoṣṭhāgāraṃ ca / prabhūtahastyaśvagaveḍakaṃ ca /
prabhūtadāsīdāsakarmakarapauruṣeyaṃ ca / duṣpradharṣaṃ ca tat kulaṃ bhavati
parehi pratyarthakehi pratyamitrehi // yasmiṃ kule mahāmaudgalyāyana bodhisatvā
jāyanti tat kulaṃ imehi ṣaṣṭīhi aṃgehi samanvāgataṃ bhavati // ye te satvā
kulasaṃpannā bhavanti evaṃrūpā satvā mahākaruṇāṃ pratilabhanti //
___atha
mahāmaudgalyāyana bodhisatvo cyavanakāle mahāsaṃvidhānaṃ karoti //
devaputrasahasrāṇi devaputreṇa uktā // ṣoḍaśahi mahājanapadehi madhyadeśehi
upapadyatha kṣatriyamahāśāleṣu ca kuleṣu gṛhapatimahāśāleṣu kuleṣu ca rājakuleṣu
ca rājāmātyakuleṣu ca / yuṣmehi vinītehi mahājanakāyo vinayaṃ āgamiṣyati
//
___bodhisatvo cyavanakāle avalokayati kahim upapadyāmi // ayaṃ arcimo rājā
katapuṇyo maheśākhyo ca cakravartī caturdvīpādhipatiḥ eṣo mama pitā yogyo //
mātaram
[_Mvu_1.199_] anveṣati yā prāsādikā bhaveya kulīnā ca śucigātrā
ca mandarāgā ca alpāyuṣkā ca yasyā śeṣā sasaptarātrā daśa māsā āyuṣpraṃāṇato
avaśiṣṭā bhavensuḥ //
sarveṣāṃ bodhisatvānāṃ janetvā puruṣottamāṃ /
carame
saptame divase mātā jahati jīvitaṃ //
atra kiṃ kāraṇaṃ bhavati yadi
sarvajñamātaro /
janetvā puruṣaśreṣṭhaṃ śīghraṃ jahanti jīvitaṃ //
vasanto
tuṣite kāye bodhisatvo mahāsmṛtiṃ /
labhate śubhakarmeṇa parīkṣanto
janetriyaṃ //
yasyeha pariśeṣaṃ syā nārīye jīvitaṃ bhavet* /
divasāni
sapta māsā ca daśa tasyā uram otaret* //
kiṃ kāraṇaṃ ayuktaṃ hi asmadvidham
anuttaraṃ /
dhāretvā uttare kāle maithunaṃ parisevituṃ //
athāpi
pratiseveyuḥ kāmāṃ sugatamātari /
na pitā devasaṃghānāṃ bhinnavṛtto ti
vakṣyate //
bhagavāṃ ca nāma kāmānāṃ doṣāṃ satataṃ bhāṣati /
atha ca
lokanāthasya mātā kāmāṃ niṣevati //
ye ca nṛpatināṃ veśmasthāni
ratnakaraṇḍakā /
ratanaṃ puruṣaśreṣṭhā bhājanaṃ jinamātara iti
//
samanveṣanto mahāmaudgalyāyana bodhisatvo adrākṣīt* // dīpavatīye
rājadhānīye
[_Mvu_1.200_] rājño arcimasya sudīpā devī prāsādikā ca kulīnā
śucigātrā ca mandarāgā ca alpāyuṣkā ca sasaptarātrāṇi cāsyā daśa māsāni
āyuṣpramāṇato avaśiṣṭā //
paśyati vilokayanto lokaṃ atha arcimasya orodhe
/
nārīṃ amaravadhunibhāṃ vidyullatānibhāṃ iva sudīpāṃ //
so tāṃ niśāmya
jananīṃ āmantrayate amarāṃ cyaviṣyāmi /
antimam upeṣyi vāsaṃ garbhe
marumānuṣasukhārthaṃ //
taṃ avaca devasaṃgho kṛtāṃjalipuṭo varābharaṇadhārī
/
ṛdhyatu uttamapudgala tava praṇidhi ahīnaguṇarūpa //
vayaṃ api
lokahitāya manoramām ośiritva kāmaratiṃ /
pūjārthaṃ tava atideva manuṣyaloke
vasiṣyāmo //
te vimalaruciravarṇaṃ mandāravapuṣpavarṣam ākāśe
/
pravarṣinsu udagracittāḥ śuciṃ sumadhurāhi vācāhi //
yam amaravasanā
praśamanamanoramā śokaduḥkhavinimiśrā/
na nandasi na ca niṣevasi kāmān idam
adbhutaṃ tubhyaṃ //
yaṃ pi abhibhūya marugaṇaṃ jambūnadaparvatopamaprakāśo
/
udyotayasi daśa diśāṃ surarṣabha idaṃ āścaryaṃ //
abhibhavasi
devasaṃghāṃ samaheśvaradānavāṃ samāragaṇāṃ /
tārāgaṇāṃ khagacarāṃ amitamati
idaṃ pi āścaryaṃ //
kiṃ cāpi viprayogaṃ tvayā na icchāma bhūtasaṃghaguru
/
[_Mvu_1.201_] api tu aravindanayanā bhaviṣyasi gatir naramarūṇāṃ
//
atha cyavanakālasamaye viśuddhaśatapatrapadmanayanasya /
ānandito
marugaṇaḥ ghoṣeti diśāhi sarvāhi //
eṣā ca vartati kathā tuṣitapure sā ca
apratimā sudīpā /
rājño 'rcimasya mahiṣī rājānam upetya idam āha //
sā
hariṇavatsanayanā viśuddhagandharvavadhunibhā śyāmā /
sahitam idaṃ arcimasya
sumadhuram idam abravi sudīpā //
ābharaṇastambhitabhujā pravaravasanadhāriṇī
sakhīhi saha /
tvayā vinā rājarṣabha rajanīm imāṃ kṣapayituṃ chando
//
śataraśmisya naravarā prāsādavarasya uttamāṃ bhūmiṃ /
śayanavaram āruhe
yatra kumudavasanasannibhaṃ vimalaṃ //
tena vacanena tuṣṭo devīye arcimāṃ
manāpena /
āmantrayati naravaro parivāram udagrasaṃkalpo //
prativedayantu
me laghu śataraśmiṃ pravarakusumasaṃcchannaṃ /
muktakusumāvakīrṇaṃ karotha
divi devabhuvanaṃ vā //
osaktapaṭṭadāmaṃ śataraśmiṃ śobhatāṃ capalam eva
/
varahemajālacchannaṃ sumeruvaraśṛṃgasaṃkāśaṃ //
caturaṃginī ca senā
saśūlanārācatomaravicitrā /
parivārayatāṃ capalaṃ śataraśmimanojñasaṃghātaṃ
//
osṛṣṭā yevājñā narapatinā sajjaṃ eva ca sarva /
kṛtvā tatra svakulaṃ
rājānam upetya idam āhu //
[_Mvu_1.202_] varṣasahasram anūnaṃ āyuḥ
paripāletu mahīpālo /
sajjaṃ ti vimānavaraṃ śobhati tava harṣasaṃjananaṃ
//
atha sā amaravadhunibhā devī utthāya āsanavarāto /
abravīt*
mahīpativaraṃ āditye astamitamātre //
eṣā samādiyāmi prāṇiṣu avihiṃsaṃ
brahmacariyaṃ ca /
viramāmi cāpy adinnān madyād anibaddhavacanāc ca
//
akhilavacanāc ca naravara prativiramāmi tathaivaṃ paiśūnyāt*
/
paruṣavacanāc ca narapati viramāmi ayaṃ mama cchando //
parakāmeṣu ca
īrṣyāṃ na saṃjaneṣyaṃ nāpi abhidrohaṃ /
bhūteṣu upajaneṣyaṃ viparītamatiṃ ca
vijahāmi //
ekādaśaprakāraṃ śīlaṃ sevāmy ahaṃ pṛthivīpāla /
rajanīm imām
anūnām evaṃ mama jāyate chandaḥ //
api ca kkhu bhūmipālā kāmavitarko mā māṃ
pratikāṃkṣi /
preṣaya mā te apuṇyaṃ bhaveya mama brahmacāriṇiye //
sarve
tava saṃkalpāṃ paripuremīti pārthivo avaci /
abhirama bhavanavaragatā ahaṃ ca
rājyaṃ ca te vaśyaṃ //
sā strīsahasram agryaṃ anuraktaṃ gṛhya taṃ vimānavaraṃ
/
abhiruhya abhiniṣīde manāpaparipūrṇasaṃkalpā //
sā kañcid eva kālaṃ
tasmiṃ himakumudapuṇḍarīkanibhe /
śayane prasamadamaratā tuṣṇīṃbhāvena
kṣepayati //
[_Mvu_1.203_] sā dāni dakṣiṇena pārśvena parinyāse
śarīravaraṃ /
kusumalatā va drumavaraṃ śayanaṃ parivelliyāśāyitā //
atha
tāṃ niśāmya śayanopagatāṃ devīṃ divi pramadārūpanibhāṃ /
tuṣitālayā cyaviya
devagaṇāḥ prāsādamūrdhni pratisthihiṃsu //
te mūrdhanā abhinatā sarve hṛṣṭā
kṛtāṃjalipuṭāḥ amarā /
vandanti tāṃ vipulapuṇyadharāṃ devīṃ jinasya jananīṃ
śayane //
atha kautūhalaparaṃ saṃjaniyā bahudevakanyā śucimālyadharā
/
jinamātur upagatā draṣṭumanā prāsādamūrdhni pratiṣṭhihiṃsu
//
upasaṃkramitvā śayanopagatāṃ devīṃ niśāmya varavidyunibhāṃ
/
prītisukhaṃ vipulaṃ saṃjaniyā atha saṃpravarṣi divijaṃ kusumaṃ
//
mānuṣyakaṃ pi kila edṛśakaṃ rūpaṃ sujātam idam āścaryaṃ /
kaṃcit kālaṃ
sthihiya-m-antarato nāyaṃ samā maruvadhūhi bhave //
līlāṃ niśāmayatha he
sakhikā pramadāy' imasya yatha opayikāṃ /
śayane virocati manaṃ harati
vibhrājate kanakamarīcir iva //
ayan taṃ dhareṣyati mahāpuruṣaṃ
atyantadānadamaśīlarataṃ /
sarvāśravāntakaraṇaṃ virajaṃ kiṃ hāyate tava
narendravadhū //
cāpodare karatalapratime vararomarājivicitre rucire /
iha
so bhaviṣyati anantamatiḥ satataṃ alipta aśubhena śuci
//
bahudīrgharātranicitaṃ kuśalaṃ pramadāy' imasya vipulaṃ paramaṃ
/
[_Mvu_1.204_] yā taṃ dhareṣyati anantaguṇaṃ
cirarātrasannicitapuṇyabalaṃ
anurūpā tvaṃ ca pramadā pravarā mātā sa caiṣa
puruṣapravaro /
putro prahīnavanatho virajo kiṃ hāyate tava narendavadhū
//
atha rākṣasā vividharūpadharā āṇattā divi parito capalaṃ /
tiṣṭhantu
bho pravaraśastradharāḥ sarvadiśā kurutha asaṃvaraṇā //
teṣām anantara
dvijihvagaṇā ārakṣahetu diśatāsu sthitāḥ /
vātaṃ pi yeṣa calitaṃ śruṇiya
krodhaṃ samutpatati agnisamo //
teṣām anantaragatās thapitā yakṣāḥ
pradīptaśikharā vikṛtā /
ye duṣṭacittā vinivārayātha mā ca vadhaṃ kurutha
kasya cāpi //
teṣām anantarasthitā balavāṃ gandharvasaṃgho śubharūpadharāḥ
/
ārakṣahetu śubhacāpadharā varalakṣaṇā vipulabuddhimato //
catvāri
lokapatino sthapitā gagane svayaṃparivāreṇa saha /
adya cyaviṣyati kila
bhagavāṃ lokasya arthasukhavṛddhikaro //
tridaśehi sārdhaṃ tridaśapravaro
sthitu antarīkṣe varacakradharo /
aciraṃ cyaviṣyati cyutiṃ caramāṃ
ākāṃkṣamāṇa sukhaṃ apratimaṃ //
devīya mūle bahu devagaṇā kṛtvā daśāṃguliṃ
natābhimukhā /
samudīrayanti vacanaṃ madhuraṃ ullokayanti tuṣiteṣu jinaṃ
//
vyavadānasannicitapuṇyabalā samayo khu antimam upetu bhavaṃ /
sajjā
tāva bhavati te jananī anukampa dāni duḥkhitāṃ janatāṃ //
[_Mvu_1.205_]
eṣo cyavāmi iti muṃci girāṃ śubhaṃ vacanaṃ udīrayi . . . . . . /
atha supinaṃ
janani jinasya tasmiṃ kṣaṇe paśyate varavipākaphalaṃ //
himarajatanibho se
ṣaḍviṣāṇo sucaraṇacārubhujo suraktaśīrṣo /
udaram upagato gajapradhāno
lalitagatiḥ anavadyagātrasandhiḥ //
na khalu punar mahāmaudgalyāyana
bodhisatvā kālapakṣe mātuḥ kukṣim avakrāmanti / atha pūrṇāyāṃ pūrnamāsyāṃ
puṣyanakṣatrayogayuktāyāṃ bodhisatvā mātuḥ kukṣim avakrāmanti // upoṣadhikāyāṃ
ārohasampannāyāṃ pariṇāhasampannāyāṃ vyaktāyāṃ agrayauvanamaṇḍaprāptāyāṃ
vinītāyāṃ bahuśrutāyāṃ smṛtāyāṃ samprajānāyāṃ sarvākārapradakṣiṇacittāyāṃ
sarvākārapratirūpāyāṃ pramadottamāyāṃ bodhisatvā mātuḥ kukṣim avakrāmanti //
bodhisatvena mahāmaudgalyāyana tuṣitabhavanagatena cyavanakāle prabhā osṛṣṭā
yāye prabhāye sarvaṃ buddhakṣetraṃ obhāsitaṃ //
___devaputro devaputraṃ
pṛcchati //
kiṃ kāraṇaṃ suravareṇa prabhā pramuktā
candrāṃśuśītalatarā
kanakāvadātā /
yenāsureśvaragaṇā manujeśvarāś ca
prahlāditā ca narakā
jvalanārcikalpā //
so dāni āha //
ye tatra tatra janatāṃ
pratipālayanti
saṃsārapaṃjaragatāṃ madanābhibhūtāṃ /
teṣāṃ vimokṣakaraṇena
mahāyaśena
āmantraṇārthaṃ anaghena prabhā pramuktā //
[_Mvu_1.206_]
bodhisatvo āha //
muṃcatha amarā purāṇi na kila prāmodyasya ayaṃ kālaḥ
/
jarāmaraṇapuraṃ bhettuṃ kālo jñānaprahāreṇa //
bodhisatvo smṛto
saṃprajāno pradakṣiṇacitto mātuḥ kukṣim avakrānto iti //
so nadiya siṃhanādaṃ
narasiṃho cyavanakālasamayasmiṃ /
antarahito kṣaṇena narendrabhavane
samutpadye //
yo so tuṣitaṃ kāyaṃ obhāseti śubhena varṇena /
devapurāc
cyavamāno anativaro lokapradyotaḥ //
sabrahmakaṃ ca lokaṃ saśramaṇabrāhmaṇā
prajā sarvā /
varṇen' obhāseti anativaraḥ lokapradyoto //
āścaryam
adbhutam idaṃ paśyatha yāvat* maharddhikaḥ śāstā/
smṛtimāṃ susaṃprajāno mātuḥ
kukṣismiṃ okrānto //
yāvac ca naravarapravara uttamalakṣaṇasamaṃgi asthāsi
/
mātāye kukṣismiṃ smṛtimatimāṃ saṃprajāno ca //
samanantaraukrānte ca
mahāmaudgalyāyana bodhisatve mahāsatve mātuḥ kukṣismiṃ iyaṃ mahāpṛthivī atīva
ṣaḍvikāraṃ kampe saṃkampe prakampe saṃharṣaṇīyaṃ ca kampe darśanīyaṃ ca
harṣanīyaṃ ca modanīyaṃ ca premanīyaṃ ca prahlādanīyaṃ ca nirvarṇanīyaṃ
ullokanīyaṃ ca
[_Mvu_1.207_] āsecanakaṃ ca apratikūlaṃ ca prāsādikaṃ ca
prasaraṇīyaṃ ca nirudvegaṃ ca niruttrāsaṃ ca // kampamānā ca punar na kaṃcit
satvaṃ vyābādhati yam idaṃ jaṃgamaṃ sthāvaraṃ vā //
tato ayaṃ
sāgaramerumaṇḍalā
prakampitā ṣaḍvidham āsi medinī /
kṛto ca loko vimalo
manoramo
mahāndhākārāpanudasya tejasā //
so 'yaṃ mahānubhāvo smṛtiṃāṃ
tuṣitabhavanāc cyavitvāna /
pāṇḍaravarāhakanibho bhavitva gajarūpī ṣaḍḍanto
//
vīrāsane śayantiye poṣadhikāye viśuddhavasanāye /–Senart:
vīraśayane
smṛto saṃprajāno kuśalo mātuḥ kukṣismiṃ okrāntaḥ //
sā ca
rajanīprabhāte ākhyāsi bhartuno manāpasya /
rājavara pāṇḍaro me gajarājā
kukṣim okrānto //
taṃ śṛṇuya bhartu rājā vaipaṃcanikāṃ samāgatāṃ avaci
/
supinasmiṃ asyā sarve bhaṇātha bhūtaṃ phalavipākaṃ //
te tatrāpi
avaciṃsu nimittikā pṛcchitā svayaṃ rājñā /
dvātriṃśallakṣaṇadharo kukṣiṃ
devīya okrānto //–Senart: Ślakṣadharo
hṛṣṭo bhavāsi naravara yasya tava
kulasmiṃ pratyutpanno /
pṛthivīdhara varagarbho anupamasatvo mahāsatvo
//
yatha maya paurāṇānām ācāryāṇāṃ svayaṃ samupāhṛtaṃ /
[_Mvu_1.208_]
dve 'sya gatayo ananyā bhavanti naravīraśārdūla //
yadi āsiṣyati agāre
mahīpati hoti saratano maharddhiko /
nityānubaddhavijayo
rājaśatasahasraparivāro //
atha khalu pravrajiṣyati cāturdvīpāṃ mahīṃ
vijahiyāna /
hohiti ananyaneyo buddho tenā naramarūṇāṃ //
yāvattakā
nāgarājāno nāgādhipatayo te sarve bodhisatvasya rakṣāvaraṇaguptīye autsukyam
āpadyensuḥ // bodhisatve khalu punar mahāmaudgalyāyana mātuḥ kukṣigate yāvanto
suvarṇarājāno suvarṇādhipatayo te sarve bodhisatvasya rakṣāvaraṇaguptīye
autsukyam āpadyensuḥ // catvāro pi mahārājāno bodhisatvasya rakṣāvaraṇaguptīye
autsukyam āpadyensuḥ //
caturo pi lokapālā rakṣām akarinsu lokanāthasya
/
mā kocī ahitaiṣī namucibalanudaṃ vihiṃseya //
śakro devānām indro suyāmo
pi devaputro saṃtuṣito pi devaputro sunirmito pi devaputro vaśavartī pi
devaputro mahābrahmā pi śuddhāvāso pi devaputro bodhisatvasya mātuḥ kukṣigatasya
rakṣāvaraṇaguptīye autsukyam āpadyensuḥ //
sahasrāṇi devānām arcimapuram
upagatāni tuṣṭāni /
ārakṣārthaṃ . . . . . varabuddhino amarapuram iva
//
manoramaṃ dīpavatīpuram uttamaṃ kṛtam anuviśantehi
/
manomayavikramagatehi amaragaṇehi abhivirocati //
[_Mvu_1.209_]
devīṃ parivāretvā maheśvaragaṇānāṃ kila sahasrāṇi /
aṣṭau gagaṇatalagatā
ākāśagatā abhiniṣaṇṇā //
teṣāṃ dāniṃ pṛṣṭhato indrasahasrāṇi vimalaśikharāṇi
/
subahūni bahuguṇasya ārakṣārthaṃ niṣaṇṇāni //
teṣāṃ dāniṃ pṛṣṭhato
devendrāṇāṃ sahasranayutāni /
kāmāvacarā devā niṣaṇṇā gagane nirālambe
//
teṣāṃ devagaṇānāṃ pṛṣṭhato asurā asurāṇāṃ ca dvijihvagaṇā //
yakṣāś ca
vikṛtarūpā rākṣasasaṃghāś ca sanniṣāṇṇā //
etāye vidhiye gagaṇaṃ
amaraśatasahasrasaṃkulaṃ śrīmaṃ /
atyantasupariśuddhaṃ kuśalam upacitaṃ hi
virajena //
mahābrahmā āha
svapnāntare yā pramadā dadarśa
sūryaṃ nabhā
kukṣim anupraviṣṭaṃ /
prasūyate sā varalakṣanāṃgaṃ
so bhavati rājā
balacakravarti //
svapnāntare yā pramadā dadarśa
candraṃ nabhā kukṣim
anupraviṣṭaṃ /
prasūyate sā naradevagarbhaṃ
so bhavati rājā varacakravartī
//
svapnāntare yā pramadā dadarśa
śvetaṃ gajaṃ kukṣim anupraviṣṭaṃ
/
prasūyate sā gajasattvasāraṃ
so bhavati buddho budhitārthadharmo
//
[_Mvu_1.210_] devīṃ sa pṛcchati // kiṃ dharesi // sā āha //
cakravartin ti //
kukṣiṃ prabhāsayantaṃ kanakavapuṃ
pravaralakṣaṇasamaṃgiṃ /
dhāremi cakravartiṃ varapuruṣaṃ rājaśārdūlaṃ
//
devā nabhe bhagavato ghoṣam udīrayensuḥ // buddho bhaviṣyati na rājā
balacakravartī // mahābrahmā gāthāṃ bhāṣati //
gajaṃ ratnaśreṣṭhaṃ
madanabalavegāpanayanaṃ
pradīpaṃ lokasya tamatimiramohāpanayanaṃ /
guṇānāṃ
koṣaṃ tvaṃ aparimitaratnākaradharaṃ
dharesi rājarṣi apratihatacakraṃ
amararuciṃ //
devī āha
yathā mama na rāgadoṣā prasahanti narendragarbham
upalabhya /
niḥsaṃśayaṃ bhaviṣyati samaruci yatha niścarati vācā
//
bodhisatve khalu punar mahāmaudgalyāyana mātuḥ kukṣigate bodhisatvamātā
sukhaṃ gacchati tiṣṭhati pi niṣīdati pi śayyām api kalpayati bodhisatvasyaiva
tejena / śastraṃ kāye na kramati na viṣaṃ nāgnir nāśaniḥ prasahati
bodhisatvasyaiva tejena // bodhisatve khalu punar mahāmaudgalyāyana mātuḥ
kukṣigate bodhisatvamātaraṃ devakanyā divyehi ucchādanaparimardanapariṣkārehi
parijāgaranti // divyavastrasaṃvṛtaśarīrā divyābharaṇadhāriṇī bhavati
bodhisatvasyaiva tejena // lābhinī bhavati divyānāṃ gandhānāṃ divyānāṃ mālyānāṃ
divyānāṃ vilepanānāṃ divyānāṃ ojānāṃ bodhisatvasyaiva tejena //
bodhisatve
[_Mvu_1.211_] khalu punar mahāmaudgalyāyana mātuḥ kukṣigate yo
'syā abhyantaraparivāro so 'syā atīva śuśrūṣitavyaṃ śrotavyaṃ manyati
bodhisatvasyaiva tejena // bodhisatve khalu punar mahāmaudgalyāyana mātuḥ
kukṣigate bodhisatvamātaraṃ ye paśyanti te tām upasaṃkramitvā
kiṃkaraṇīyakapratisaṃyuktehi va nimantrenti bodhisatvasya eva tejena // na
kiṃcid uparimena gacchati antamaśato pakṣī pi bodhisatvasyaiva tejena //
bodhisatve khalu punar mahāmaudgalyāyana mātuḥ kukṣigate bodhisatvamātā
alpābādhā bhavati alpātaṃkā / samāye vipākanīyagrahaṇīye samanvāgatā nāpy
atiśītāye nāpy ati-uṣṇāye sammāpariṇāmāye bodhisatvasyaiva tejena // bodhisatve
khalu punar mahāmaudgalyāyana mātuḥ kukṣigate bodhisatvamātā lābhinī praṇītānāṃ
khādanīyabhojanīyānām agrarasānāṃ pratyagrarasānāṃ bodhisatvasyaiva tejena //
bodhisatve khalu punar mahāmaudgalyāyana mātuḥ kukṣigate bodhisatvamātā vītarāgā
bhavati / akhaṇḍam acchidram aśabalam akalmāṣaṃ pariśuddhaṃ paripūrṇaṃ
brahmacaryaṃ carati // manasāpi tasyāḥ pramadottamāyā rāgo na utpadyati
sarvapuruṣehi antamasato rājñāpi arcimatā // bodhisatve khalu punar
mahāmaudgalyāyana mātuḥ kukṣigate bodhisatvamātā pañca śikṣāpadāni samādāya
vartate / tāni ca sapūrvasamādinnāni bhavanti / bodhisatve khalu punar
mahāmaudgalyāyana mātuḥ kukṣigate yāvatā nāgarājāno nāgarājādhipatayo aṇḍajā vā
jarāyujā vā saṃsvedajā vā aupapādukā vā te niveśanam upasaṃkramitvā divyāni
candanacūrṇāni prakiranti // evam agurucūrṇāni muktakusumāni ca prakirensuḥ
samāptāye ca naṃ arcanāye arcayensuḥ paripūrṇāye ca nam arcanāye arcayensuḥ
pariśuddhāye ca nam arcanāye arcayensuḥ // te divyāni candananacūrṇāni
prakiritvā keśaracūrṇāni tamālapatracūrṇāni muktakusumāni prakirenti
/
[_Mvu_1.212_] samāptāye naṃ arcayensuḥ paripūrṇāye ca nam arcanāye
arcayensu pariṣuddhāye ca naṃ arcanāye arcayensuḥ // paripūrṇāye arcanāye
arcayitvā pariśuddhāye arcanāye arcayitvā divyehi candanacūrṇehi prakiritvā
divyehi agurucūrṇehi keśaracūrṇehi tamālapatracūrṇehi muktakusumehi okaritvā
adhyokiritvā abhiprakiritvā bodhisatvamātāṃ trikhuttaṃ abhipradakṣiṇaṃ kṛtvā
yenakāmaṃ prakraminsuḥ bodhisatvasyaiva tejena // bodhisatve khalu punar
mahāmaudgalyāyana mātuḥ kukṣigate yāvatā suvarṇarājāno suvarṇādhipatayo aṇḍajā
vā jarāyujā vā saṃsvedajā vā upapādukā vā te niveśanaṃ praviśitvā divyāni
candanacūrṇāni prakiranti divyāny anekacūrṇāni prakiranti divyāni keśaracūrṇāni
prakiranti divyāni tamālapatracūrṇāni prakiranti divyāni kusumacūrṇāni
prakiranti / samāptāye ca naṃ arcanāye arcayensu paripūrṇāye ca naṃ arcanāye
arcayensu pariśuddhāye ca naṃ arcanāye arcayensuḥ // divyāni cūrṇāni prakiritvā
agurucūrṇāni keśaracūrṇāni tamālapatracūrṇāni prakiritvā divyāni ca
muktakusumāni prakiritvā bodhisatvamātāṃ triṣkhuttaṃ pradakṣiṇaṃ kṛtvā yenakāmaṃ
prakramensuḥ bodhisatvasyaiva tejena // bodhisatve khalu punar mahāmaudgalyāyana
mātuḥ kukṣigate bodhisatvamātāṃ caturmahārājakāyikā devāḥ trāyastriṃśā yāmā
tuṣitā nirmāṇaratiparanirmitavaśavartī brahmakāyikā śuddhāvāsakāyikā devā tasya
niveśanaṃ praviśitvā divyehi candanacūrṇehi prakirensuḥ divyehi agurucūrṇehi
tamālapatracūrṇehi divyehi ca muktakusumehi prakirensuḥ samāptāye ca naṃ
arcanāye arcayensuḥ saṃparipūrṇāye ca
[_Mvu_1.213_] nam arcanāye
arcayensuḥ pariśuddhāye ca naṃ arcanāye arcayensuḥ // te divyehi candanacūrṇehi
okiritvā divyehi agurucūrṇehi divyehi keśaracūrṇehi divyehi tamālapatrehi
divyehi muktakusumehi prakiritvā samāptāye ca naṃ arcanāye arcayitvā paripūrṇāye
ca naṃ arcanāye arcayitvā pariśuddhāye ca naṃ arcanāye arcayitvā bodhisatvamātāṃ
triṣkṛtvo pradakṣiṇīkṛtya yenakāmaṃ prakramensuḥ bodhisatvasyaiva tejena
//
___bodhisatvo khalu punar mahāmaudgalyāyana mātuḥ kukṣigato na cātinīcaṃ
tiṣṭhati na ca ati-uccaṃ tiṣṭhati na ca avakubjako na uttānako na vāmapārśve
tiṣṭhati na utkuṭiko // atha khalu mātur dakṣiṇe pārśve paryaṅkam ābhuṃjitvā
tiṣṭhati // bodhisatvo khalu punar mahāmaudgalyāyana mātuḥ kukṣigato na pittena
vā śleṣmeṇa vā rudhireṇa vā anyena vā puna kenacid aśucināpariśuddho tiṣṭhati //
atha khalu ucchāditasnāpitaviśadagātro bodhisatvo mātuḥ kukṣismiṃ tiṣṭhati //
bodhisatvo khalu punar mahāmaudgalyāyana mātuḥ kukṣigato mātaraṃ paśyati //
bodhisatvamātāpi kukṣigataṃ bodhisatvaṃ paśyati vigraham iva jātarūpasya dṛṣṭvā
ca bhavati āttamanā [kukṣiṃ obhāsentaṃ vigraham iva jātarūpasya] // yathā
veruliyasya maṇi sphāṭikasamudgasmiṃ nihito asyā evam eva bodhisatvaṃ paśyati
mātā kukṣim obhāsentaṃ vigraham iva jātarūpasya //
[_Mvu_1.214_]
bodhisatve khalu punar mahāmaudgalyāyana mātuḥ kukṣigate devasaṃghāḥ sukharātriṃ
sukhadivasaṃ pṛcchakā āgacchanti / tāṃ ca bodhisatvo abhinandati dakṣiṇakaram
utkṣipya mātaram abādhamāno // bodhisatvaṃ khalu punar mahāmaudgalyāyana mātuḥ
kukṣigataṃ devā nāgā yakṣā dānavā rākṣasā piśācā na jahanti divā vā rātriṃ vā na
cātra āsaṃgakathā kathīyati kāmopasaṃhitā vā anyā vā asatyā kathā / nānyatra
bodhisatvavarṇam eva bhāṣanti rūpataḥ sattvatas tejataḥ varṇataḥ yaśataḥ
kuśalamūlataḥ // bodhisatvasya mātuḥ kukṣigatasya pūjā noparamati // divyāni
tūryāṇi vādyanti divyāni agurudhūpani dhūpenti divyaṃ puṣpavarṣaṃ varṣati divyaṃ
cūrṇaṃ varṣati // apsarasahasrāṇi ca upagāyanti upanṛtyanti pi // bodhisatve
khalu punar mahāmaudgalyāyana mātuḥ kukṣigate bodhisatvamātāṃ devakanyāsahasrehi
sārdhaṃ abhyābhavati hāsyaṃ ca kathā ca // prasuptāṃ ca punar bodhisatvamātaraṃ
devakanyā māndāravadāmena parivījenti bodhisatvasya tejena // ayaṃ ca punar
mahāmaudgalyāyana trisāhasramahāsahasrāyāṃ lokadhātūyam anuttarā
garbhāvakrāntipāramitā //
anyaṃ ca dāni paśyatha āścaryaṃ tasyā devaparṣāye
/
tāva vipulāye yā kathā abhū paramaharṣasaṃjananī //
na ca kāmakathānyā
vā nāpy apsarasāṃ kathā na gītakathā /
na ca vādyakathā teṣāṃ na pi
bhuktakathā na pānakathā //
nābharaṇakathā teṣāṃ na pi vastrakathā pravartati
kadācit* /
[_Mvu_1.215_] yānodyānakathā vā manasāpi na jāyate teṣāṃ //–yā
nodyānakathā?
sādhū puṇyabalavato dyutī anupamā sadevakaṃ lokaṃ
/
abhibhavati nāyakasya vikasati eṣā kathā tatra //
sādhuṃ
garbhāvakramaṇām anopamaṃ rūpapāramigatasya /
iti vikasati bahuvidhā kathā
pariṣāmadhye etasmiṃ //
sādhūhi nirāmiṣehi saṃjñāpadehi kṣapenti taṃ kālaṃ
/
varabuddhino iyaṃ api kathā vikasati pariṣāmadhye //
evaṃ ca
bahuprakārāṃ kathāṃ kathentā ramanti devagaṇā /
rūpaṃ varṇaṃ tejaṃ balaṃ ca
virajasya kathayantā //
sarveṣāṃ bodhisatvānāṃ mātaro paripūrṇe daśame māse
prasūyanti // daśame māse pūrṇe sudīpā nāma devī rājānam arcimaṃ āha // deva
abhiprāyo me padmavanaṃ udyānaṃ nirgantuṃ // rājā devīye sudīpāye śrutvā amātyān
āha // padmavanam udyānaṃ sāntaḥpuro niṣkramiṣyāmi krīḍārtham iti
//
padminivanaṃ sucapalaṃ apagatatṛṇakhaṇḍapatrasaṃskāraṃ
/
varasurabhikusumanikaraṃ karotha gandhodakasugandhaṃ //
padminivane ca
vātā tamālapatragandhavāsitaśarīrā /
siñcantu amṛtagandhāṃ madajananā ca
palāyantu //
agaruvaradhūpagarbhā samonamantu nabhato jaladharā taṃ
/
padminivanaṃ chādetuṃ varacūrṇarasākulaṃ kṣipraṃ //
[_Mvu_1.216_]
ekaikaṃ ca drumavaraṃ dukūlapaṭṭorṇakośikārehi /
kalpayatha kalpavṛkṣān*
yatha divi devapradhānasya //
devā ca devakanyā ca gandhamālyā gṛhya
padminivana-udyānam arcimato āgacchanti //
sphaṭikamaṇikuṇḍaladharā
vigalitavasanā pralambamaṇihārā /
ādāya gandhamālyaṃ gaganapathagatā olīyanti
//
māndāravāṇa bharitā kācit saṃgeriyo bharitvāna /
haricandanasya kācit
kāci punaḥ kalpaduṣyāṇāṃ //
sthalajajalajaṃ ca mālyaṃ gṛhītvā apsarā
muditacittā /
ratanā ābharaṇāni ca jambudvīpaṃ abhimukhīyo //
caturāśītim
anūnaṃ chatrasahasrāṇi devakanyāyo /
kanakaratanāmayāni ādāya nabhe
pralīyanti //
kūṭāgāraśatehi sphaṭikamaṇicitrehi lepanalepitaiḥ /
bharitam
api antarīkṣaṃ duṣyaśatasamucchritapatākaṃ //
gajaśvasanasannikāśā
śāradameghā cābhivirocanti /
varasurabhikusumagandhā
kamalotpalacampakavimiśrā //
bhujagapatino pi muditā meghehi
sugandhatoyabharitehi /
abhyokiranti gagaṇaṃ anyāni ca adbhutaśatāni
//
atha mahāmaudgalyāyana rājā arcimo mahātā rājānubhāvena mahatā
rāja-ṛddhiye mahatīye vibhūṣāye sāntaḥpuro padminīvanam udyānaṃ niryāsi
//
[_Mvu_1.217_] avagāhya taṃ vanavaraṃ devī sakhiparivṛtā jinajanetrī
/
vicarati citrarathe devī amaravadhu yathā ratividhijñā //
atha
mahāmaudgalyāyana sudīpā devī sakhīhi saṃparivṛtā padminīye purimapaścimavedihi
vitatavitānehi vicitraduṣyaparikṣiptehi osaktapaṭṭadāmakalāpehi lepanalepitehi
dhūpanadhūpitehi muktapuṣpāvakīrṇehi vedikājālasaṃpratikṣiptehi
ucchritacchatradhvajapatākehi nāvāyānehi prakrīḍitā // atha sudīpāye devīye
nāvāyānena kaḍḍhīyantiye kila cittaṃ utpannaṃ / nāvāto otariṣyāmīti //
bodhisatvānubhāvena ca madhye taḍāgasya dvīpo prādurbhūto samo aviṣamo
suvarṇavālikāsaṃstṛto tṛṇāni ca jātāni mṛdūni nīlāni tūlasaṃsparśopamāni
mayūragrīvāsannikāśāni caturaṅgulaṃ pṛthivīto nikṣipte pade onamanti vṛkṣāṇi
cātra prādūrbhūtāni phalopetāni sumanojñāni // devī tamhi dvīpe pratiṣṭhitā //
na khalu punar mahāmaudgalyāyana bodhisatvamātā śayānā niṣaṇṇikā vā bodhisatvaṃ
janeti / na khalu mahāmaudgalyāyana bodhisatvamātā bodhisatvaṃ pittena vā
śleṣmeṇa vā rudhireṇa vā anyatarānyatareṇa vā aśucināpariśuddhaṃ janeti atha
khalu ucchāditasnāpitaviśadagātraṃ yeva bodhisatvaṃ janeti //
sā
parikilantakāyā drumasya śākhāṃ bhujāya avalambya /
pravijṛmbhitā salīlā
tasya yaśavato jananakāle //
atha viṃśatiṃ sahasrā marukanyā āśu-r-eva
sannipatitā /
[_Mvu_1.218_] devīṃ kṛtāṃjalipuṭāḥ idam avaca
prasannasaṃkalpāḥ //
adya jarāvyādhimathanaṃ janayiṣyasi amaragarbhasukumāraṃ
/
devī divi bhuvi mahitaṃ hitaṃ hitakaraṃ naramarūṇāṃ //
mā khu janayī
viṣādaṃ parikarma vayaṃ tavaṃ kariṣyāmaḥ /
yaṃ kartavyam udīraya dṛśyatu
kṛtam eva tat sarvaṃ //
atha caturi lokapālā saparivārā āśu-r-eva sannipatitā
/
divyapraveṇihastā devim upagatā pradakṣiṇato //
sarve pi devasaṃghā
devīṃ parivārayitva ākāśe /
sthitā mālyagandhahastā svaparivāreṇopaśobhanti
//
bodhisatvo smṛto saṃprajāno mātaram abādhamāno dakṣiṇena pārśvena
prādurbhavati //
dakṣiṇena hi pārśvena jāyante puruṣottamāḥ /
sarve
puruṣaśārdūlā bhavanty atravihāriṇaḥ //
kin taṃ na bhidyate pārśvaṃ tasyā
jinajanetriye /
janentiye naraśreṣṭhaṃ vedanā ca na jāyati //
manomayena
rūpeṇa prādurbhonti tathāgatā /
evaṃ na bhidyate pārśvaṃ vedanā ca na jāyate
//
garbhāvāsapariśrānto saptadhā vikramate bhuvi /
diśāṃ ca praviloketi
mahāhāsaṃ ca ūhati //
atra kiṃ kāraṇam uktaṃ yaṃ sapta kramate kramān*
/
na ca aṣṭa na ca ṣaṣṭi atra āgamanaṃ śṛṇu //
[_Mvu_1.219_]
garbhāvāsapariśrānto sarvalokahito muniḥ /
paścimo garbhāvāso yaṃ atha vegena
prakrami //
bhūmau saptakrame nyaste devasaṃghā nilīyatha /
sahasā
lokapālānām aṃkehi dharito muniḥ //
atha varṣaṃ samutpadyi divyakusumaśīkaraḥ
/
mandāravarajākīrṇaṃ divyacandanasaṃkulaṃ //
dīrghakālaṃ udagrāś ca
suramukhyāgradhūpanaṃ /
pramuṃciṣu vibhūṣārthaṃ tasya uttamabuddhinaḥ
//
yad arthañ ca viloketi diśāṃ apratipudgalaḥ /
tatrāham āgamaṃ vakṣye
upadeśaṃ manoramaṃ //
na so vidyati satvānāṃ deveṣu manujeṣu ca
/
yasyaivaṃ saṃbhavo bhavet* garbhokramaṇam eva ca
//
khadyotakanakanirbhāsaṃ pārśvaṃ jinajanetriye /
jāyate yadā sarvajñaḥ
jāyanto carame bhave //
jātamātrasya tac cittaṃ abhūt pravaravādino /
asti
kaścit samabuddhi me cc' etaṃ tarkaṃ nivartituṃ //
kecit saṃsārapāśena
arttiyante yathā ahaṃ /
ityarthaṃ puruṣādityo diśāṃ sarvāṃ nirīkṣati
//
atha diśā vilokento paśyati vadatāṃ varo /
devakoṭisahasrāṇi tasmāt*
hāsaṃ pramuṃcati //
[_Mvu_1.220_] taṃ jātamātram ity āhu devatā
mārakāyikā /
cāturdvīpo mahākośo cakravartī bhaviṣyasi //
athāsya hāso
saṃbhavati na mama satvābhijānatha /
sarvajño sarvadarśī ca bhaviṣyaṃ
puruṣottamaḥ //
evam etaṃ praśaṃsanti viśeṣā upadeśakāḥ /
tathā hi
narasiṃhānāṃ śāsanaṃ saṃprakāśitaṃ //
yaṃ tiṣṭhantī janaye vīraṃ
saṃkusumiteṣu śāleṣu /
śarīram avalambyamānā taṃ anativaraṃ jinaṃ vande
//
saṃpratijāto sugato samehi padehi dharaṇiṃ avatiṣṭhet* /
sapta ca
padāni agamā sarvāṃ ca diśāṃ vilokesi //
taṃ sāmaṃ caṃkramantam anvāgami
vījanaṃ ca cchatraṃ ca /
mā varaviduno kāye daṃśā maśakā ca nipatensuḥ
//
saṃpratijātaṃ sugataṃ devā prathamaṃ jinaṃ pratigṛhṇe /
paścāc ca taṃ
manuṣyāḥ anativaraṃ aṅke dhārensuḥ //
pratyagrahensu devāḥ sugataṃ
dvātriṃśalakṣaṇapradarśiṃ /
paścāc ca taṃ manuṣyā anativaraṃ aṃke dhārensuḥ
//
nirvāyensu pradīpā mānuṣakā obhāsita 'bhūl lokaṃ /
saṃpratijāte sugate
ulkādhāre naramarūṇāṃ //
saṃpratijāte sugate udakārthikā pradhāvinsuḥ
/
atha purato udupānā pūrā mukhato viṣyandensu //
[_Mvu_1.221_] dvi
vāridhārā udgami ekā śītasya ekā uṣṇasya /
yatra snapayensu sugataṃ vigrahaṃ
iva jātarūpasya //
saṃpratijāte sugate bodhisatvamātā akṣatā caiva abhūṣi
avraṇā bodhisatvasyaiva tejena // sampratijāte khalu punar mahāmaudgalyāyana
bodhisatve bodhisatvamātuḥ kukṣi pratipūrṇā yeva abhūṣi anārabdhā ca
bodhisatvasyaiva tejena // saṃpratijāte khalu punar mahāmaudgalyāyana bodhisatve
antaradvīpe candanavanaṃ prādurbhave bodhisatvasya upabhogaparibhogam āgacche
bodhisatvasyaiva tejena // tatra devaputraśatasahasrāṇi saha gacchanti
gandhamālyahastā bodhisatvasya pūjārthaṃ // devaputro devaputraṃ pṛcchati kahiṃ
gamiṣyasīti // so tān āha //
eṣā prasūṣyati narendravadhūttamaṃ taṃ
vatsaṃ
vibuddhavarapuṣkaragarbhagauraṃ /
yo prāpsyate
dharaṇimaṇḍagatottamārthaṃ
māraṃ nihatya sabalaṃ tam upemi vīraṃ
//
amrakṣitā garbhamalena gātrā
jātaṃ jale paṃkajam uttamaṃ vā
/
vapuṣmato bālaraviprakāśo
sabrahmakān amarān abhibhoti //
tato
jātamātro kule arcimasya
atikramya dhīro padāni iha sapta /
samolokayitvā
diśāṃ ūhasāsi
ayaṃ dānim eko bhavo paścimo ti //
[_Mvu_1.222_] tataś
ca cchatraṃ ekaṃ vibhrājamānaṃ
maṇīmuktaśreṣṭhaṃ parābhāvibhrājaṃ
/
vidhūtena dāmena mandāravāṇāṃ
bahū devaputrā nabhe dhārayensuḥ
//
sabālārkaśaṃkhapratīkāśavarṇaṃ
varaṃ hemacchatraṃ nabhe dhārayensuḥ
/
tato vījanīyo visṛṣṭā bhramensuḥ
kareṇa gṛhītvā jinaṃ vījayensuḥ
//
tato puṇyagandhā sukhoṣṇā prabhūtā
lahuṃ premaṇīyā hitā mānuṣāṇāṃ
/
śivā nandanīyā tuṣārānubaddhā
duve vāridhārā nabhe udgatāsuḥ //
tato
meruśṛṃgād anekaprakārā
pramuktottarīyā samantormijātā /
bhṛśaṃ
viśvagandhādhivāsānuvātā
dṛḍhaṃ ṣaḍvikāraṃ mahīṃ kampayensuḥ //
suvarṇasya
rūpyamaṇīnāṃ śubhānā
vimāneṣu devā satūryāvighuṣṭā /
sujātānujātaṃ jinaṃ
prekṣamāṇā
sacandrārkatāraṃ nabhaṃ śobhayensuḥ //
ayaṃ so sadevaṃ sanāgaṃ
sayakṣaṃ
[_Mvu_1.223_] mahoghaṃ maharṣī jagaṃ uttaritvā /
tataḥ kṣemam
ekāṃ diśaṃ prāpsyatīti
prahṛṣṭā 'sya devā nabhe vyāharensuḥ //
rājā
arcimo āṇāpesi // kumāraṃ imāye va devīye pādavandanaṃ netha // kīdṛśena yānena
kumāro abhiniṣīdatīti // devehi ratanāmayī śivikā nirmitā // ko imāṃ śivikāṃ
vahiṣyatīti // catvāro mahārājā upasthitā // vayaṃ satvasāraṃ vahiṣyāma
bodhisatvaṃ sudīpāṃ ca devīṃ dhātrīṃ ca bodhisatvasya // śivikām ārūḍhā śakro ca
devānām indro mahābrahmā ca utsāraṇaṃ karonti // evaṃ bodhisatvo mahatīye
vibhūṣāye mahatīye samṛddhīye mahatīye deva-ṛddhīye mahatīye rāja-ṛddhīye
padminīvanāto udyānāto dīpavatīṃ rājadhānīṃ praveśīyati devīye kalam upanītaḥ
//
naro cetiyeṣu praviṣṭo akāmo
mahālokanātho narendrāṇa śāstā /
yadā
uttamāṃgena vandāpayensuḥ
tato asya pādāni prādurbhavensu //
tato devatā
devatāṃ ity avocat~
na eṣo 'nurūpo mamaṃ vandamāno /
praṇāmaṃ ca eṣo yady
anyasya kuryāt*
dṛḍhaṃ saptadhā asya mūrdhnaṃ phaleyā iti //
jātamātre
kumāre 'rthasiddhī sukhī sarve satvā abhūd yāvad avīciṃ / praṇāmaṃ ca kurvī
devāḥ / tasya sarve prahṛṣṭāḥ //
[_Mvu_1.224_] rājakulaṃ ca kumāre praviṣṭe
uvāca purohitaṃ nṛpatiḥ /
lakṣaṇavidhiguṇakuśalāṃ viprān paryeṣatha śīghraṃ
//
taṃ vijñāya ca devā maheśvarā nāma cittavaśavartī /
mā lakṣaṇā akuśalā
vikalpayiṣyanti dvijasaṃghā //
vigatamadamānadarpāḥ aṣṭa sahasrā
maheśvaravarāṇāṃ /
devagaṇehi gurukṛtaṃ saṃpratijātaṃ upagamensuḥ //
te
rājakuladvāre śucivasanavarasthitā stimitaśabdā /
pratihārarakṣam abravīt
sumadhurakaraviṃkarutaghoṣāḥ //
rājavaraṃ upagamya brūvīhi ime
lakṣaṇaguṇavidhijñāḥ /
tiṣṭhanti aṣṭasahasraṃ praviśensuḥ yadi anumatan te
//
sādhū ti pratiśrutvā pratihārarakṣo praviśya rājakulaṃ /
abravīt
kṛtāṃjalipuṭo prītimanaso pṛthivīpālaṃ //
atulabala dīptayaśasā kāraya rājyaṃ
ciraṃ nihataśatruḥ /
dvāre te amarasadṛśās tiṣṭhanti praveṣṭum icchanti
//
pratipūrṇavimalanayanā madhurasvaramattavāraṇavicārī /
bhavati mama
teṣu saṃkā na te manujā devaputrā te //
paricaṃkramatāṃ teṣāṃ dharaṇirajo
kramavarā na saṃkirati /
na ca sāna paśyāmi padaṃ pṛthivyām idaṃ api āścaryaṃ
//
gambhīrastimitaceṣṭā āryākārā praśāntadṛṣṭipathā /
vipulāṃ janenti
prītiṃ janasya samudīkṣamānasya //
anyaṃ ca dāni adbhutaṃ śarīracchāyā na
dṛśyate teṣāṃ /
[_Mvu_1.225_] na ca teṣu sandhiśabdo caṃkramatāṃ śrūyate
kaścit* //
niḥsaṃśayaṃ upagatā putravaraṃ tava naravarādhipa draṣṭuṃ
/
abhinandya ca abhivandya ca paśyāsi ayonijāṃ devāṃ
//
varamālyagandhahastā līlāceṣṭā manoramaśārīrā /
dīpyantā iva śiriye
asaṃśayaṃ pravaramarutas te //
taṃ arcimo niśāmya vacanam idaṃ
harṣakampitaśarīro /
abravīd bhaṇe sucapalaṃ praviśantu niveśanam udāraṃ
//
kiṃ kāraṇaṃ na edṛśāḥ prākṛtapuruṣāṇa bhonti ākārāḥ /
na pi mānuṣāṇa
edṛśī ṛddhi bhavati yādṛśīṃ bhaṇasi //
atha so pratihārarakṣo upagamya
maheśvarān idam avocat* /
prahvo kṛtāṃjalipuṭo praṇamya hṛṣṭo muditacitto
//
abhinandate narapatiḥ praviśantu bhavanto devapurakalpaṃ
/
rājavṛṣabhasya veśmaṃ narādhipatinā anujñātāḥ //
etaṃ śrutvā vacanaṃ
aṣṭasahasraṃ maheśvaravarāṇāṃ /
praviśanti pārthivakulaṃ
anihatakulavaṃśamukhyasya //
atha arcimo pi rājā maheśvarāṃ dūrato niśāmetvā
/
pratyutthito saparivāro gauravabalabhāvitaśarīro //
tān avaca
rājavṛṣabho svāgatam anurāgataṃ vaḥ sarveṣāṃ /
prīto 'smi darśanena
praśamadamabalena ca bhavatāṃ //
saṃvidyante imāni asmākaṃ āsanapradhānāni
/
āstāṃ tāva bhavanto asmākam anugrahārthāya //
atha te teṣv āsaneṣu
bahuratanaviśuddhacitrapādeṣu /
[_Mvu_1.226_] vigatamadamānadarpā niṣīdi
anavadyakarmāntāḥ //
te kaṃcid eva kālaṃ āgamayitvā narādhipam avocat*
/
śṛṇvatu bhavāṃ prayojanaṃ yaṃ asmākam iha gamanāye //
sarvānavadyagātraḥ
utpanno lokasundaro tuhyaṃ /
putro kila manujapate lakṣaṇaguṇapāramīprāpto
//
vayam api lakṣaṇakuśalāḥ samarthā guṇadoṣalakṣaṇaṃ jñātuṃ /
yadi na
gurutvaṃ bhavato paśyema mahāpuruṣarūpaṃ //
so avaca haṃta paśyatha
suvyapadeśakṣemaṃ mama putraṃ /
marumanujaharṣajananaṃ
lakṣaṇaguṇapāramiprāptaṃ //
atha sa mṛdukācilindikapraveṇiyaṃ guṇadharaṃ
grahetvāna /
aṃkena vādicandraṃ upanāmayati suravarāṇāṃ //
ālokayitva
dūrāt* maheśvarāḥ varakramān daśabalasya /
mūrdhani vigalitamukuṭā nipatensu
mahītale hṛṣṭā //
te dāni rājānam ārocenti // lābhā te mahārāja sulabdhā
yasya te yaṃ mahāpuruṣo kule utpanno dvātriṃśatīhi mahāpuruṣalakṣaṇehi
samanvāgato // tadyathā //
samā heṣṭā ca dīrghā ca āyatā ca ucchaṃga paṃcamā
/
eṇi vṛhac ca tiṣṭhanto kośa nyagrodha te daśā //
mṛdu jālā ca pratipūrṇā
ekā ūrdhvāgra paṃcamā /
ślakṣṇacchavi haṃsāntarā ca utsadā ca te daśa
//
[_Mvu_1.227_] rasaṃ suvarṇa sīho ca samā śuklā ca paṃcamā /
samā
prabhūtā brahmā ca nīlā gopakṣma te daśa //
ūrṇā uṣṇīṣa śīrṣaṃ ca nātho
dvātriṃśalakṣaṇo /
te dāni brāhmaṇā rājñā arcimena ucyanti // yaṃ kumārasya
nāmaṃ anurūpaṃ taṃ karotha // te brāhmaṇā āhansu // mahārāja kumāre jāyamāne
dīpo prādurbhūto mahāṃ obhāso tasmāt kumāro dīpaṃkaro nāma bhavatu // evaṃ
kumārasya śuddhāvāsehi devehi brāhmaṇaveśaṃ nirmiṇitvā dīpaṃkaro ti nāma kṛtaṃ
//
___tasya sadṛśīyo dhātrīyo kumāraṃ upasthihanti saṃvardhayanti // yadā ca
bodhisatvo yauvanaprāpto rājñā trayo prāsādā kāritā kumārasya krīḍārthaṃ
paricārārthaṃ vistīrṇaṃ ca antaḥpuraṃ upasthāpitaṃ // bodhisatvo mahatā
rājānubhāvena mahatā rāja-ṛddhīye mahatā rājavibhūṣāye sāntaḥpuro padminīvanam
udyānabhūmiṃ nirgato krīḍārthaṃ // rājñā arcimenāntaḥpuram āṇattaṃ // suṣṭhu
kumāraṃ krīḍāpetha // bodhisatvo nāvāyānehi purimapaścimavedihi vedikājālehi
vedikājālaparikṣiptehi vitatavitānehi citraduṣyaparikṣiptehi
osaktapaṭṭadāmakalāpehi dhūpanadhūpitehi muktapuṣpāvakīrṇehi
hārārdhahāracandrasucitrehi ucchritacchatradhvajapatākehi nāvāyānehi niṣpuruṣe
taṭe otarati // kilāntaṃ antaḥpuram āsuptaṃ kāci hanukām upragrahiyāṇa kācit
paṇavam upaguhya kācid veṇuṃ kācid vīṇāṃ kācid vallakīṃ kācit sughoṣakīṃ kācin
nūpuraṃ kācit* mṛdaṃgaṃ kācil lālāgharan ti // bodhisatvasya tāṃ dṛṣṭvā
śmaśānasaṃjñā prādurbhūtā // madhye puṣkaraṇīye padmaṃ prādurbhūtaṃ
rathacakramātrāhi karṇikāhi aparehi padmasahasrehi anuparivāritaṃ
//
[_Mvu_1.228_] bodhisatvo tat padume paryaṅkena niṣaṇṇo taṃ ca padumaṃ
saṃkucitaṃ kūṭāgāre saṃsthitaṃ // bodhisatvasya sarvaṃ gṛhiliṃgam antarhitaṃ
kāṣāyāṇi prādurbhūtāni // atha khalu mahāmaudgalyāyana dīpaṃkaro bodhisatvo
viviktaṃ kāmehi viviktaṃ pāpakair akuśalair dharmaiḥ savitarkaṃ savicāraṃ
vivekajaṃ prītisukhaṃ prathamaṃ dhyānam upasaṃpadya viharesi //
savitarkavicārāṇāṃ vyupasamād adhyātmasaṃprasādāc cetasaḥ ekotībhāvād avitarkam
avicāraṃ samādhijaṃ prītisukhaṃ dvitīyaṃ dhyānam upasaṃpadya viharesi // sa
prīter virāgād upekṣakaś ca viharati smṛtaḥ saṃprajānaṃ sukhaṃ ca kāyena
pratisaṃvedayati / yat taṃ āryā ācakṣate upekṣakaḥ smṛtimāṃ sukhavihārī
niṣprītikaṃ tṛtīyaṃ dhyānam upasaṃpadya viharati // sukhasya ca prahāṇā
duḥkhasya ca prahāṇāt pūrvaṃ ca saumanasyadaurmanasyayor astaṃgamāt*
aduḥkhāsukham upekṣāsmṛtipariśuddhaṃ caturthaṃ dhyānam upasaṃpadya viharesi //
so tathā samāhitena cittena pariśuddhena paryavadātena anaṃgaṇena
vigatopakileśena mṛdunā karmaṇyena sthitenāniṃjyaprāptena rātrīye purime yāme
divyacakṣudarśānapratilābhāya cittam abhinirharesi nirṇāmesi //
___so divyena
cakṣuṣā satvān paśyati cyavantāṃ upapadyantāṃ suvarṇāṃ durvarṇāṃ sugatāṃ
durgatān yathākarmopagān satvān prajānāti // so tathā samāhitena cittena
pariśuddhena paryavadātena anaṃgaṇena vigatopakleśena mṛdunā karmaṇyena
sthitenāniṃjyaprāptena rātrīye madhyame yāme anekavidhaṃ pūrvanivāsaṃ
samanusmaret* / sayyathīdaṃ ekāṃ vā jātiṃ dvau vā jātiṃ trayo vā jātiṃ catvāri
vā jātiṃ paṃca vā jātiṃ daśa vā viṃśad vā triṃśac catvāriṃśaṃ vā paṃcāśaṃ vā
jātīśataṃ vā jātīsahasraṃ vā anekāni ca jātīśatāni
[_Mvu_1.229_] anekāni
jātīsahasrāṇi anekāny api jātīśatasahasrāṇi saṃvartakalpāṃ vā vivartakalpāṃ vā
saṃvartavivartakalpāṃ vā anekāṃ pi saṃvartāṃ anekāṃ pi vivartāṃ anekā pi
saṃvartavivartāni kalpāni // amutrāhaṃ āsiṃ evaṃnāmo evaṃgotro evaṃjātyo
evamāhāro evamāyuḥparyanto evaṃsukhaduḥkhapratisaṃvedī iti sākāraṃ soddeśaṃ
anekavidhaṃ pūrvanivāsaṃ samanusmarati // so tathā samāhitena cittena
pariśuddhena paryavadātena anaṃgaṇena vigatopakileśena sthitena aniṃjyaprāptena
rātrīye paścime yāme nandīmukhāyāṃ rajanyāṃ aruṇopaghāṭakālasamaye yat kiṃcit
puruṣanāgena puruṣasiṃhena puruṣarṣabheṇa puruṣapadumena puruṣapuṇḍarīkeṇa
puruṣadhaureyeṇa puruṣeṇa satpuruṣeṇa puruṣājāneyena anuttareṇa
puruṣadamyasārathinā gatimena smṛtimena dhṛtimena matimena sarvaśo sarvatratāye
jñātavyaṃ prāptavyaṃ boddhavyaṃ abhisaṃboddhavyaṃ sarvantam
ekacittakṣaṇasamāyuktayā prajñayā anuttarāṃ samyaksaṃbodhim abhisaṃbuddho //
iyaṃ ca mahāpṛthivī ṣaḍvikāraṃ kampe saṃprakampe bhūmyā ca devā ghoṣam
udīrayensuḥ śabdaṃ nabhe śrāvayensu // eṣa māriṣa bhagavāṃ dīpaṃkaro anuttarāṃ
samyaksaṃbodhim abhisaṃbuddho bhaviṣyati bahujanahitāya bahujanasukhāya
lokānukaṃpāya mahato janakāyasyārthāya hitāya sukhāya devānāṃ ca manuṣyāṇāṃ ca
// bhūmyānāṃ devānāṃ ghoṣaṃ śrutvā antarīkṣecarā devā trāyastriṃśā yāmā tuṣitā
nirmāṇaratayaḥ paranirmitavaśavartina iti tat kṣaṇaṃ tan muhūrtaṃ yāvad
brahmakāyaṃ ghoṣam abhyudgacchet* // eṣa māriṣa bhagavāṃ dīpaṃkaro
samyaksaṃbuddho bhaviṣyati taṃ bhaviṣyati bahujanhitāya bahujanasukhāya
lokānukaṃpāya mahato janakāyasyārthāya hitāya sukhāya devānāṃ ca manuṣyāṇāṃ ca
// aprameyasya udārasya mahato 'vabhāsasya loke prādurbhāvo abhūṣi // yāvatā
loke lokāntarikā andhakārā andhakārārpitā tamisrā tamasārpitā
aghā
[_Mvu_1.230_] aghasaṃbhūtapūrvā yatra ime pi candramasūryā evaṃ
maharddhikā evaṃ mahānubhāvā ābhayā ābhāṃ nābhisaṃbhuṇanti ālokena vā ālokaṃ na
spharanti te pi tena obhāsena sphuṭā abhūnsuḥ // ye pi tatra satvā upapannā te
pi anyamanyaṃ saṃjānensuḥ anye pi kila iha bho satvā upapannā anye pi kila bho
satvā upapannā anye pi kila bho satvā upapannāḥ // ekāntasukhasamarpitā ca punas
tat kṣaṇaṃ taṃ muhūrtaṃ sarve satvā abhūnsu // ye pi avīce mahānarake upapannā
atikrame va devānāṃ devānubhāvaṃ nāgānāṃ nāgānubhāvaṃ yakṣāṇāṃ yakṣānubhāvaṃ //
dhyāmāni ca abhūnsuḥ mārabhavanāni niṣprabhāṇi nistejāni nirabhiramyāṇi //
krośikāny api tatra khaṇḍāni prapatensu dvikośikāny api tatra khaṇḍāni
prapatensu trikrośikāny api tatra khaṇḍāni prapatensu yojanikāny api tatra
khaṇḍāni prapatensu dhvajāgrāṇy api prapatensu // māro ca pāpīṃāṃ duḥkhī durmano
vipratisārī antośalyaparidāghajāto abhūṣi //
___tatraiva ca maudgalyāyana
padmakūṭāgāre bhagavāṃ dīpaṃkaro caturhi mahārājehi śakreṇa ca devānām indreṇa
suyāmena ca devaputreṇa saṃtuṣitena ca devaputreṇa vaśavartinā ca devaputreṇa
mahābrahmaṇā ca anekadevasaṃghaparivārehi saṃvṛto // bhagavato dīpaṃkarasya
udārā pūjā kṛtā // divyehi mandāravehi kusumehi mahāmandāravehi karṇikārehi
rocamānehi bhīṣmehi mahābhīṣmehi samantagandhehi mahāsamantagandhehi
candanacūrṇehi agurucūrṇehi keśaracūrṇehi tamālapatracūrṇehi bhagavantaṃ
dīpaṃkaraṃ okiritvā prakiritvā abhiprakiritvā divyehi tūryasahasrehi
saṃpūjayitvā tatraiva mahābrahmaṇā yācito anuttaraṃ dharmacakraṃ pravartanāya //
adhivāsayati mahāmaudgalyāyana bhagavāṃ dīpaṃkaro mahābrahmaṇo tuṣṇībhavena //
devā adhivāsanāṃ viditvā hṛṣṭā tuṣṭā āttamanā
pramuditaprītisaumanasyajātā
[_Mvu_1.231_] bhagavato dīpaṃkarasya pādāṃ
śirasā vanditvā triṣkṛtyo pradakṣiṇīkṛtvā tatraivāntarhāyensu //
___bhagavān
tasyaiva rātryā atyayena pratisaṃlayanād vyutthāya janapadeṣu cārikāṃ prakramet*
//
ādityo varavarṇo bālo abhyudgato yathākāśe /
yojanaśataṃ prabhāye
dīpaṃkaro bharitva asthāsi //
bhagavāṃ dīpaṃkaro cārikāṃ caramāṇo mahato
janakāyasya devānāṃ manuṣyāṇāṃ ca arthacaryāṃ caramāṇo aśītihi bhikṣusahasrehi
sārdhaṃ dīpavatīṃ rājadhānīṃ āgacchati pituḥ arcimato jñātīnāṃ ca anukampārthaṃ
// rājñā arcimena śrutaṃ // bhagavāṃ dīpaṃkaro aśītihi bhikṣusahasrehi sārdhaṃ
dīpavatīṃ rājadhānīṃ āgacchati jñātīnām anukampāyḥti // te ca yāvad dīpavatī
yāva ca padminīvanam udyānaṃ daśakrośamārgaṃ pratijāgṛhansuḥ aṣṭāpadasamaṃ
aviṣamaṃ pāṇitalasamaṃ siktaṃ saṃmṛṣṭaṃ vitatavitānaṃ vicitraduṣyaparikṣiptaṃ
osaktapaṭṭadāmakalāpaṃ dhūpanadhūpitaṃ daśadiśehi ca
naṭanartaka-ṛllamallapāṇisvaryālaṃkṛtaṃ cakravartipuraṃ bhūyasya ca
śatapatrālaṃkṛtaṃ // rājñā arcimena prabhūtaṃ gandhamālyaṃ gṛhītaṃ tathā gṛhītaṃ
mahājanakāyena samantād dvādaśayojanāto gandhamālyaṃ samudānītaṃ // rājā aśītihi
koṭṭarājasahasrehi sārdhaṃ anyāye ca janatāye bhagavantaṃ dīpaṃkaraṃ pratyudgato
//
___aparo śrotriyo ṣaḍaṅgavit trayāṇāṃ vedānāṃ pārago sākṣaraprabhedānām
itihāsapaṃcamānāṃ sanighaṇṭakaiṭabhānāṃ māṇavakānāṃ ācāryo kuśalo brāhmaṇakeṣu
deveṣu paṃca māṇavakaśatāni vedamantrā vācayati // tahiṃ dve māṇavakā saṃmodikā
priyamāṇā
[_Mvu_1.232_] megho ca nāma māṇavako meghadatto ca //
meghamāṇavako paṇḍito dhīro medhāvī tīkṣṇabuddhiko // tena nacirasyaiva sarve
mantrā adhītā // so dāni adhītavedādhyayano anuhimavantā janapadaṃ okasto
ācāryasya ācāryadhanaṃ paryeṣayiṣyāmi iti // yaṣṭikamaṇḍalucchatraṃ upānahāṃś ca
snānaśāṭiṃ ādāya yasya grāmasya vā nagarasya vā nigamasya vā sīmām ākrāmati taṃ
nirītikaṃ nirupadravaṃ ca bhavati meghasya māṇavakasya tejodhātubhāvena // tena
yāyinā puruṣo vijñapto // tenaivaṃ paṃca purāṇaśatāni dinnāni // tasya dāni etat
abhūṣi // yaṃ nūnāhaṃ āgatako yena dīpavatī rājadhānī cakravartipuraṃ
saptaratanāmayaṃ abhiramaṇīyaṃ paśyeyan ti // so dāni dīpavatīṃ rājadhanīṃ
praviṣṭo paśyati ca dīpavatīṃ rājadhānīṃ alaṃkṛtāṃ // tasyaitad abhūṣi // kim
idaṃ adya dīpavatīye rājadhānīye parvaṃ vā prayogaṃ vā utsavaṃ vā // atha rājño
arcimasya śrutaṃ megho māṇavako adhītavedādhyayano anuhimavantāto janapadam
okasto so dīpavatīṃ rājadhānīṃ āgamiṣyati / tato imaṃ nagaravaram alaṃkṛtaṃ ti
// so puregāmī yo jano praviśati so taṃ kaṃcit pṛcchati // tahiṃ aparā māṇavikā
prāsādikā darśanīya acapalā anuddhatā apragalbhā udakaghaṭam ādāya sapta ca
utpalāni gacchati // sā tena pṛcchitā bhavati // adya nagare utsavo // atha
khalu prakṛti māṇavikā meghaṃ māṇavakaṃ gāthābhiḥ adhyabhāṣe //
api tu nāsi
māṇavā ito anyapurād asi tvaṃ ihāgato /
yo lokahitaṃ prabhaṃkaraṃ dīpavatīṃ
prāptaṃ na budhyase //
[_Mvu_1.233_] dīpaṃkara lokanāyako arcimato tanayo
mahāyaśo /
buddho nagaraṃ pravekṣyati tasya kṛte nagaraṃ alaṃkṛtaṃ //
sā
tena pṛcchitā // kathaṃ bhavati imā utpalāni krītāni // sā taṃ āha // paṃcahi
purāṇaśatehi paṃca utpalāni krītāni dve ca me maitrāya labdhāni // megho māṇavo
āha // ahan te paṃca purāṇaśatāni demi dehi me tāni paṃca utpalāni / ahaṃ etehi
paṃcahi utpalehi bhagavantaṃ dīpaṃkaraṃ pūjayiṣyāmi / tvaṃ hi dvīhi pi arcaya //
sā āha // samayato te paṃca utpalāni dadehaṃ / yadi mama bhāryām upādiyasi yatra
yatra upapadyasi ahaṃ ca tava bhāryā bhaveyaṃ tvaṃ ca mama svāmiko bhavesi //
megho māṇavo āha // anuttarāye samyaksambodhaye cittam utpādayiṣyāmi kathaṃ
saṃyoge cittam utpādayiṣyāmi // sā āha // utpādehi tuvaṃ tava nāntarāyaṃ
kariṣyāmi // tena meghena māṇavakenābhyupagatā // upādiyāmi tava bhāryā teṣām
utpalānām arthāye // bhagavantaṃ dīpaṃkaraṃ pūjayiṣyāmi anuttarāye ca
samyaksambodhaye cittam utpādayiṣyāmi // tena paṃca pūrāṇaśatāni dattvā
paṃcotpalāni gṛhītā udāraṃ ca se prītiprāmodyaṃ kāye utpannaṃ buddhaśabdaṃ
prakṛtiye māṇavikāye śrutvā //
yad' icchasi pūjituṃ lokanāyakaṃ
jalajehi
mālyehi manoramehi /
upādiyāhi mamam adya bhāryāṃ
premṇānuraktā satataṃ ti
bheṣyaṃ //
udumbarasya yatha puṣpaṃ dullabhaṃ
kadācid utpadyati loke
māṇava /
[_Mvu_1.234_] em' eva buddhāna mahāyaśāna
kadācid utpādaṃ
tathagatānāṃ //
pūjehi buddhaṃ naradamyasārathiṃ
jalajehi mālyehi
manoramehi /
bodhāya te bheṣyati hetubhūtaṃ
bhāryā ca te bheṣyi ahaṃ tahiṃ
tahiṃ //
megha āha //
upādiyāmi tava adya bhāryāṃ
jalajāna arthāya
manoramāṇāṃ /
pūjeṣyi buddhaṃ naradamyasārathiṃ
bodhāya me bheṣyati
hetubhūtaṃ //
sā hṛṣṭā saṃvṛttā adāsi utpalāṃ
snehena premṇānugataṃ
viditvā /
gacchantam enaṃ anugacchi cārikāṃ
śṛṃgāṭake yatra sthito hi
māṇavo //
bhagavān aśītihi bhikṣusahasrehi parivṛto rājñā ca arcimena aśītihi
ca koṭṭarājāna sahasrehi anekehi ca kṣatriyamahāśālasahasrehi
śramaṇabrāhmaṇatīrthakarehi dīpavatīṃ rājadhānīṃ saṃprasthito //
gamanasamaye
bhagavato devasahasrāṇi sannipatitāni /
saptaratanāmayāni cchatrasahasrāṇi
ādāya //
atha so mahāguṇadharo saṃprasthito agrato gaṇavarasya
/
mattagajakhelagāmī marīcijālāvatatakāyo //
[_Mvu_1.235_]
verulikasphāṭikamayakāṃcanaghanakanakasukṛtadaṇḍāni /
chatrāṇi devaputrā
dhārenti viśuddhadevasya //
devābhinirmitāni nabhe taruṇādityamaṇḍalanibhāni
/
tapanīyakiṃkiṇīyārucirā varanandighoṣāṇi //
saptaratanāmayaṃ pi ca
divyaṃ divyakusumamaṇḍitacchatraṃ /
chatrādharasya loke dhārayi cchatraṃ
tridaśarājā //
trisahasrādhipatiṃ pi ca kāṃcanaghanakanakasukṛtadaṇḍāye
/
varacāmarāye virajaṃ vījentiṃ narendraṃ ca anugatāḥ //
atyunnatā ca
namati natāpi atyunnatā bhavati bhūmiḥ /
praviśantasya bhagavato samaṃ
daśabalānubhāvena //
samanantaraṃ ca bhagavāṃ dakṣiṇam eva caraṇaṃ
kanakakamalaṃ /
pariharati indrakīle tatra bhavati adbhuto ghoṣo
//
āḍambarā mṛdaṅgā paṭahā asaṃghaṭṭitā pravādyanti /
śaṃkhā paṇavā ca
veṇu praviśantasmiṃ naravarasmiṃ //
yāni ratanāni nagare nihitāni
peṭakakaraṇḍagatāni /
tāni pi saṃghaṭṭensuḥ ratanavaravidusmiṃ praviśante
//
atha mahārahāṇi mṛdūni vastrayugā mārge saṃstarayensu /
bhagavato
nānāvidhāni raṃgaraktā kāśikadukūlā //
alaṃkṛto lokanāyako kośikārakaṃ
kṣaumaṃ yaṃ tūlā kācilindika ajinapraveṇiṃ
[_Mvu_1.236_] ca vanarustā
tamakūṭātapakoṭṭavakasubhūmi toṣalakolamacirāvokodbhava āmaṃ raktaka paṃcavidhā
naya llaṃ //
yāva ca agrodyānaṃ yāva ca antaḥpuraṃ mahipatisya /
śobhati
narendramārgo duṣyaśatasahasrasaṃstīrṇo //
atha ca vanakhaṇḍaragatā pramadā
adhyokiranti narasiṃhaṃ /
kusumanikarakaṃ grahetva kanakagirinibhaṃ
abhikiranti //
yathayatha mahānubhāvo dīpavatīm abhyupeti kāruṇiko
/
tathātathā kusumanikaraṃ muṃcanti yaśasvino bhavato //
tāni ca
karapramuktā surabhīṇi paṃcavarṇo . . . . . /
saṃsthihati puṣpakaṃcuko
bhagavato lokanāthasya //
gaganapathe nirālambe abhyantarakaṇṭakāni surabhīṇi
/
sthātu prādakṣaṇiye abhidakṣiṇaṃ kurvi kusumāni
//–prādakṣiṇīye?
gacchati anugacchanti tiṣṭhanti sthāti lokapradyote
/
īryāpatham ṛddhimato sarvābhibhuno na vijahante //
saṃvartakā pi vātā
yadi vivahensuḥ imāṃ trisāhasrāṃ /
na vikopaye kuto puna vahensu taṃ
puṣpakaṃcukakaṃ //
bhagavantaṃ kanakanibhaṃ kanakavaram ucchusamavarṇaṃ
dṛṣṭvā /
divi marūṇa gaṇā tada udīrayensuḥ aho dharmaṃ
//
[_Mvu_1.237_] pramuktapuṣpāvakīrṇaṃ ca ambaraṃ dharaṇiyaṃ ca kusumoghā
/
śobhanti jānumātrā puṣpaṃ ca kañcukam ākāśe //
hikkārā tūryamiśrā
samantato vartanti aho dharmaṃ /
onādenti puravaraṃ naravṛṣabhasmiṃ
praviśantasmiṃ //
haṃsakaraviṃkavarhiṇaparabhṛtasuravā ca bhṛṃganirghoṣā
/
dīpavatīye niśāmyati nidhiratanadhvanitavimiśrā //
addaśāsi
mahāmaudgalyāyana megho māṇavo bhagavantaṃ dīpaṃkaraṃ dūrato yeva āgacchantaṃ
dvātriṃśatīhi mahāpuruṣalakṣaṇehi samanvāgatam aśītihi anuvyaṃjanehi
upaśobhitaśarīraṃ aṣṭādaśehi āveṇikehi buddhadharmehi samanvāgataṃ daśahi
tathāgatabalehi balavaṃ caturhi vaiśāradyehi samanvāgataṃ / nāgo viya
kāritakāraṇo antogatehi indriyehi avahirgatamānasena sthito dharmāvasthāprāptaḥ
śāntendriyo śāntamānaso uttamadamaśamathapāramiprāpto gupto nāgo jitendriyo
hradam iva accho anāvilo viprasanno prāsādiko darśanīyo āsecanako apratikūlo
darśanāye yojanagatāye prabhāye obhāsayanto // dṛṣṭvā ca punar asya advayasaṃjñā
udapāsi // aham api buddho loke bhaviṣyāmi // atha khalu maudgalyāyana megho
māṇavo tāye velāye imāṃ gāthām abhāṣi //
cirasya cakṣuṃ udapāsi
loke
cirasya utpādo tathāgatānāṃ /
cirasya mahyaṃ praṇidhiḥ
samṛddhā
buddho bhaviṣyāmi na me 'tra saṃśayaḥ //
[_Mvu_1.238_] atha
mahāmaudgalyāyana megho māṇavo udāraṃ harṣasaṃvegaṃ udāraṃ prītiprāmodyaṃ
saṃjanayitvā tāni paṃcotpalāni bhagavato dīpaṃkarasya kṣipi / tāni pi
prabhājālaṃ mukhamaṇḍalam anuparivāretvā asthāsu // prakṛtiye pi māṇavikāye tāni
duve utpalāni kṣiptāni / tāni pi antarīkṣe asthānsu // trīhi prātihāryehi buddhā
bhagavanto satvāṃ vinenti ṛddhiprātihāryeṇa ādeśanāprātihāryeṇa
anuśāsanīprātihāryeṇa // bhagavato dīpaṃkarasya yā ca meghena māṇavena paṃca
utpalāni kṣiptā yā ca prakṛtīye māṇavikāye yā ca anyāye janatāye kṣiptā taṃ
bhagavato puṣpavitānam adhiṣṭhitaṃ satvānāṃ vaineyavaśena meghasya māṇavasya
prītiprāmodyasaṃjananārthaṃ prāsādiko darśanīyo catuḥsthūṇo catuḥdvāro
osaktapaṭṭadāmakalāpo //
___meghasya tāni jalajāni bhagavato
prabhāmaṇḍalasyopari samantena sthitāni dṛṣṭvā prāsādikāni prasadaniyāni
prītiprāmodyaṃ kāye utpadye udāro ca cetanāprādurbhāvo // so kamaṇḍalum ekānte
nikṣipitvā ajinaṃ ca prajñapetvā bhagavato dīpaṃkarasya krameṣu praṇipatitvā
keśehi pādatalāni saṃparimārjanto evaṃ cittam utpādeti // aho punar ahaṃ pi
bhaveyaṃ anāgatam adhvānaṃ tathāgato 'rhaṃ samyaksaṃbuddho vidyācaraṇasaṃpannaḥ
sugato lokavid anuttaraḥ puruṣadamyasārathiḥ śāstā devānāṃ ca manuṣyāṇāṃ ca
yathāyaṃ bhagavāṃ dīpaṃkaro etarahiṃ // evaṃ dvātriṃśatīhi mahāpuruṣalakṣaṇehi
samanvāgato bhaveyaṃ aśītihi anuvyaṃjanehi upaśobhitaśarīro aṣṭādaśāhi āveṇikehi
buddhadharmehi samanvāgato daśahi tathāgatabalehi balavāṃ caturhi vaiśāradyehi
suviśārado yathāyaṃ bhagavāṃ dīpaṃkaro etarahiṃ // evaṃ ca anuttaraṃ
dharmacakraṃ pravarteyaṃ yathāyaṃ bhagavāṃ dīpaṃkaro etarahiṃ // evaṃ samagraṃ
śrāvakasaṃghaṃ parihareyaṃ // evaṃ ca devamanuṣyāḥ
śrotavyaṃ
[_Mvu_1.239_] śraddhātavyaṃ manyensuḥ / evaṃ tīrṇo tārayeyaṃ
mukto mocayeyaṃ āśvasto āśvāsayeyaṃ yathāyaṃ bhagavāṃ dīpaṃkaro etarahi //
bhaveyaṃ bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukampāya mahato janakāyasya arthāya
hitāya sukhāya devānāṃ ca maṣuṣyāṇāṃ ca // atha mahāmaudgalyāyana bhagavān
dīpaṃkaro meghasya māṇavasya anuttareṇa buddhajñānena mahāsamudāgamanaṃ ca
jñātvā kuśalamūlasambhāraṃ ca cetopraṇidhānaṃ jñātvā akhaṇḍam acchidram
akalmāṣam avraṇaṃ anuttarāye samyaksaṃbodhaye vyākārṣīt* // bhaviṣyasi tvaṃ
māṇava anāgatam adhvānaṃ aparimite asaṃkhyeye kalpe śākyānāṃ kapilavastusmiṃ
nagare śākyamuniḥ nāma tathāgato 'rhaṃ samyaksambuddho vidyācaraṇasaṃpannaḥ
sugato lokavid anuttaraḥ puruṣadamyasārathiḥ śāstā devānāṃ ca manuṣyāṇāṃ ca
yathāpy aham etarhiṃ dvātriṃśatīhi mahāpuruṣalakṣaṇehi samanvāgato aśītihi
anuvyaṃjanehi upaśobhitaśarīro aṣṭādaśehi āveṇikehi buddhadharmehi samanvāgato
daśahi tathāgatabalehi balavāṃ caturhi vaiśāradyehi suviśārado // evaṃ tīrṇo
tārayiṣyasi mukto mocayiṣyasi āśvasto āśvāsayiṣyasi parinirvṛto
parinirvāpayiṣyasi yathāpi aham etarhi / evaṃ cānuttaraṃ dharmacakraṃ
pravartayiṣyasi / evaṃ ca samagraṃ śrāvakasaṃghaṃ parihariṣyasi / evaṃ ca
devamanuṣyā śrotavyaṃ śraddhātavyaṃ maniṣyanti / yathāpi aham etarhiṃ taṃ
bhaviṣyasi bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukaṃpāya mahato janakāyasya
arthāya hitāya sukhāya devānāṃ ca manuṣyāṇāṃ ca // samanantaravyākṛto ca
mahāmaudgalyāyana bhagavatā dīpaṃkareṇa megho māṇavo anuttarāye samyaksaṃbodhaye
tālamātraṃ vaihāyasam abhyudgamya ekāṃśīkṛto prāñjalīkṛto bhagavantaṃ dīpaṃkaraṃ
saśrāvakasaṃghaṃ namasyamāno // iyaṃ ca mahāpṛthivī tatkṣaṇaṃ tanmuhūrtaṃ atīva
ṣaḍvikāraṃ kampe saṃkampe / bhūmyā ca devā ghoṣam udīrayensu śabdam
anuśrāvayensuḥ //
[_Mvu_1.240_] evaṃ megho māṇavo bhagavatā dīpaṃkareṇa
anuttarāye samyaksaṃbodhaye vyākṛto tad bhaviṣyati bahujanahitāya
bahujanasukhāya lokānukampāya mahato janakāyasyārthāya hitāya sukhāya devānāṃ ca
manuṣyāṇāṃ ca // bhūmyānāṃ devānāṃ ghoṣaṃ śrutvā antarīkṣecarā devā
cāturmahārājikā devā trāyastriṃśā yāmā tuṣitā nirmāṇaratino
paranirmitavaśavartino iti hi tatkṣaṇaṃ tanmuhūrtaṃ yāva brahmakāyaṃ ghoṣam
abhyudgame // evaṃ mārṣa megho māṇavo bhagavatā dīpaṃkareṇa anuttarāye
samyaksaṃbodhaye vyākṛto taṃ bhaviṣyati bahujanahitāya bahujanasukhāya
lokānukampāya mahato janakāyasyārthāya hitāya sukhāya devānāṃ ca manuṣyāṇāṃ c //
aprameyasya ca udārasya mahato obhāsasya loke prādurbhāvo āsi // yā pi tā loke
lokāntarikā andhakārā andhakārārpitā tamisrā tamisārpitā aghā aghasaṃbhūtapūrvā
yatra ime pi candramasūryā evaṃ maharddhikā evaṃ mahānubhāvā ābhayā ābhāṃ
nābhisaṃbhuṇanti ālokena vā ālokaṃ na spharanti te pi tena obhāsena sphuṭā
abhūnsuḥ / ye pi tatra satvā upapannāḥ te pi anyonyaṃ saṃjānensuḥ // anye pi
kila bho iha satvā upapannāḥ anye pi kila bho satvāḥ ihopapannāḥ //
ekāntasukhasamarpitā ca tatkṣaṇaṃ tanmuhūrtaṃ sarvasatvā abhūnsu / ye pi avīce
mahānarake upapannā atikrame ca devānāṃ devānubhāvaṃ nāgānāṃ nāgānubhāvaṃ
yakṣāṇāṃ yakṣānubhāvaṃ // dhyāmāni ca abhūnsuḥ mārabhavanāni niṣprabhāṇi
nistejāni nirabhiramyāṇi / krośikāny apy asya khaṇḍāni prapatensu / dvikrośikāny
apy asya khaṇḍāni prapatensu / trikrośikāny apy asya khaṇḍāni prapatensu /
yojanikāny apy asya khaṇḍāni prapatensu / dhvajāgrāṇy apy asya prapatensuḥ /
māro ca pāpīmāṃ duḥkhī durmanā vipratisārī antośalyaparidāghajāto abhūṣi
//
[_Mvu_1.241_] ajinaṃ prajñapayitvā kamaṇḍaluṃ nikṣipayitva ekānte
/
kṣipiyān' utpalahastaṃ nipate kramavarehi cakṣumato //
tāni ca
karapramuktā surabhīṇi paṃcavarṇo . . . . . . /
saṃsthihati puṣpakaṃcuko
bhagavato lokanāthasya //
gaganapathe nirālambe abhyantarakaṇṭakāni surabhīṇi
/
sthātu prādakṣiṇiye abhidakṣiṇaṃ kṛtva kusumāni //
gacchati anugacchanti
tiṣṭhanti sthāti lokapradyote /
īryāpatham ṛddhimato sarvābhibhuno na
vijahante //
saṃvartakā pi vātā yadi vivahensuḥ imā trisāhasrāṃ /
na
vikopaye kṛto puna vahensu taṃ puṣpakaṃcukakaṃ // –Senart: kuto
puna
bhagavantaṃ kanakanibhaṃ kanakavaram ucchusamavarṇaṃ dṛṣṭvā /
divi
marūṇa gaṇā tada udīrayensuḥ aho dharmaṃ //
atha sāgarāmbaramahī saṃkampe ca
divi devasaṃgheṣu /
vyākaraṇasmiṃ vyākṛte abhyudgami adbhuto ghoṣo //
eṣo
megho bhavatā ekāntasubhāṣitocchritadhvajena /
dīpaṃkareṇa muninā vyākṛto
bhaviṣyasi jino tuvaṃ //
taṃ hitasukhāya kāhasi sabrahmasurāsurasya lokasya
/
hāyiṣyanti apāyā narakā maru saṃvivardhanti //
[_Mvu_1.242_] dīpaṃ
ca lenaṃ ca parāyaṇaṃ ca
dīpaṃkaro nāma abhūṣi śāstā /
ito
asaṃkhyeyatarasmiṃ kalpe
svākhyātadharmmo bhagavāṃ nareśo //
so
uttamārthaṃ abhigamya paṇḍito
viśāradaṃ vartayi dharmacakraṃ /
satye ca
dharme ca smṛto pratiṣṭhito
mahadbhayād viṣamād uddhare prajāṃ //
megho
'ddaśā śramaṇagaṇasya nāyakaṃ
dīpaṃkaraṃ paramavicitralakṣaṇaṃ /
cittaṃ
prasādetva jinaṃ avandi ca
so vandamāno praṇidhiṃ akāsi //
evaṃ ahaṃ lokam
imaṃ careyaṃ
yathā ayaṃ carati asaṃgamānaso /
cakraṃ pravarteyam
ananyasādṛśaṃ
susaṃskṛtaṃ devamanuṣyapūjitaṃ //
arthaṃ careya loke
devamanuṣyā deśeyaṃ dharmaṃ /
evaṃ vineya satvā yathā ayaṃ lokapradyoto
//
praṇidhiṃ ca jñātvāna asaṃgasaṃgataṃ
sarvehi hetūhi upasthitaṃ jino
/
akhaṇḍam acchidram akalmāṣāvraṇaṃ
matimāṃ . . . vyākare arthadarśī
//
[_Mvu_1.243_] buddho tuvaṃ bheṣyasi megha māṇava
anāgate
aparimitasmiṃ kalpe /
kapilāhvaye ṛṣibhavanasmiṃ śākiyo
tadā tvaṃ pi
praṇidhivipākam eṣyasi //
tena aparāṇi paṃca purāṇaśatāni preṣitāni ācāryasya
// niryātetvā evaṃvidhaṃ sarvaṃ meghadattasya ācikṣati // evaṃ maye bhagavāṃ
dīpaṃkaraḥ pūjito anuttarāye samyaksaṃbodhaye vyākṛto // gacchāma tarhiṃ
bhagavato dīpaṃkarasya santike brahmacaryaṃ cariṣyāma tāṃ ca samitim
anubhaviṣyāmaḥ // so āha // ahaṃ tāva asamāptavedo tatra na śakyāmi gantuṃ
//
yathā kāṣṭhaṃ vivahyate mahante udakārṇave /
saṃghaṭṭito vinaśyati evaṃ
priyasamāgamo //
megho gatvā bhagavato dīpaṃkarasya santike pravrajito // te
tādṛśā kalyāṇamitrāṇy āgamya buddhasahasrakoṭiyo aparimeyāṃ asaṃkhyeyāṃ
ārādhetvā pūjayitvā ca saśrāvakasaṃghāṃ aprameyāni ca pratyekabuddhakoṭiniyutā
pūjayitvā divyamānuṣikāṃ saṃpattim anubhavanti yāvat anuttarāṃ samyaksaṃbodhim
abhisaṃbuddhā // yo rūpaṃ naradamyasārathiṃ śrutvā na rūpaṃ na upādi gacche 'haṃ
upāde 'haṃ ca // so tv āha // śiraḥpraṇāmāye eṣa atīva pravaṇo megho vartate //
meghasya māṇavasya sakāśāto buddhaśabdaṃ śruṇitvā na hṛṣṭo /
pāpamitrasamaṃgitāye paṃcānantaryāṇi kṛtāni // paradāre prasakto tatra kāle vā
vikāle
[_Mvu_1.244_] vā gacchati // taṃ mātā putrasnehena nivāreti mā
tatra pāradāriko ti kṛtvā ghātayiṣyati //
rakto arthaṃ na jānāti rakto
dharmaṃ na paśyati /
andhakāre tadā bhavati yaṃ rāgo sahate naraḥ //
so
tāṃ mātaraṃ ghātayitvā tasyā istrikāye sakāśaṃ gato yatra prasakto hasyaiva tāṃ
prakṛtim ācikṣati // evaṃ tvaṃ mama iṣṭā yaṃ mayā tava kāraṇā mātā jīvitād
vyaparopitā // sā strī udvignā saṃvṛttā // tāya ukto // mā me bhūyo āgacchasi //
aparamātaraṃ prasakto // tato taṃ sā aparamātā āha // etha pitaraṃ jīvitād
vyaparopehi tvaṃ ca me svāmiko bhaviṣyasīti // tena dāni so pitā jīvitād
vyaparopito // so tatra adhiṣṭhāne jugupsito saṃvṛtto // mitrajñātikā
parivarjenti // so tato adhiṣṭhānāto anyam adhiṣṭhānaṃ saṃkrānto atra me na koci
jāniṣyati // tasya yo mātāpitṝṇāṃ bhikṣu kulopako āsi arahā mahānubhāvo so
janapadacārikāṃ caramāṇo tam adhiṣṭhānam anuprāpto // tena dāni so dānapatiputro
bhikṣuṇā tahiṃ adhiṣṭhāne dṛṣṭo // so pi taṃ bhikṣuṃ dṛṣṭvā śaṃkī saṃvṛtto mā me
bhikṣu imaṃhi adhiṣṭhānaṃhi dūṣayatīti // tena dāni so pi arahā bhikṣu jīvitād
vyaparopito // so dāni yo tadā āsi samyaksaṃbuddho tasya śāsane pravrajito //
tena dāni śāsane pravrajitvā saṃgho ca bhinno buddhasya rudhiraṃ utpāditaṃ //
etāni paṃcānantaryāṇi karmāṇi kṛtvā mahānarakeṣu upapanno //
___so aṣṭasu
mahānarakeṣu ṣoḍaśotsadeṣu suciraṃ dīrgham adhvānaṃ saṃdhāvitvā
saṃsaritvā
[_Mvu_1.245_] yadā bhagavatā śākyamuninā anuttarā
samyaksaṃbodhiḥ abhisaṃbuddhā dharmacakro pravṛttaḥ so mahāsamudre timitimiṃgilo
nāma matsyajāti āyāmato bhahuyojanaśatikena ātmabhāvena // yadā thapakarṇi
gṛhapati sayānapātro paṃcaśataparivāro tena mahāsamudraṃ okasto tadā tena
makarabhūtena bubhukṣitena mukhaṃ ucchvāsitaṃ bhojanārthikena // tato
yānapātrāṇi sthapakarṇikasya gṛhapatisya yena taṃ makaramukhaṃ tena pradhāvitā
// niryātamukha āha // gṛhapati imāni yānapātrāṇi baḍavāmukhe patitāni yaṃ dāni
karaṇīyaṃ taṃ karotha nāsti dāni vo jīvitaṃ // te dāni devadevatāṃ namasyanti
svakasvakāni / kecic chivaṃ kecid vaiśravaṇaṃ kecit skandhaṃ kecid varuṇaṃ kecid
yamaṃ kecid dhṛtarāṣṭraṃ kecid virūḍhakaṃ kecid virūpākṣaṃ kecid indraṃ kecid
brahmaṃ kecit samudradevatāṃ // yāvad āyuṣmāṃ pūrṇako samanvāharati paśyati
sthapakarṇikaṃ gṛhapatiṃ paṃcaśataparivāraṃ saṃśayaprāptaṃ // so tuṇḍaturikāto
parvatāto vaihāyasam abhyudgamya mahāsamudre thapakarṇikasya yānapātraṃ upari
vaihāyasam antarīkṣe asthāsi // te sarve paṃca vāṇijaśatāni prāñjaliṃ kṛtvā
utthitā bhagavaṃ bhagavaṃ tava śaraṇagatā sma // sthaviro āha // nāhaṃ bhagavāṃ
śrāvako 'ham asmi // sarve ekakaṇṭhā namo buddhasyeti udīretha // tehi sarvehi
pañcehi vaṇijaśatehi namo buddhasyeti vighuṭṭhaṃ // tasya timitimiṃgilasya
buddhaśabdaṃ karṇapathaṃ gato // tasya taṃ śabdaṃ śrutvā yo aprameye asaṃkhyeye
kalpe meghasya māṇavasya sakāśāto dīpaṃkarabuddhaśabdo śruto taṃ mahāsamudre
timitimiṃgilabhūtasya āmukhībhūto // amogho buddhaśabdo ti // tasya dāni
timitimiṃgilasya bhūtasya etad abhūṣi // buddho loke prādurbhūto vayaṃ ca
apāyagatā // tena dāni saṃvignena punar api mukhaṃ saṃmīlitaṃ // anāhāro
kālagato taṃ buddhaśabdaṃ samanusmaranto samanantarakālagato śrāvastyāṃ
mahānagaryāṃ
[_Mvu_1.246_] brāhmaṇakule upapanno tena kālena tena
samayena prajāto dārako jāto // yathoktaṃ bhagavatā nāhaṃ bhikṣavo karmato 'nyad
vademi iti //
___tasya dāni dārakasya dharmaruci nāma kṛtaṃ // yadā mahanto
saṃvṛtto tadā bhagavataḥ śāsane pravrajito // prayujyantena ghaṭantena
vyāyamantena tisro vidyā ṣaḍabhijñā balavaśībhāvaṃ sākṣātkṛtaṃ // trikhutto
divasasya bhagavataḥ pādavandane upasaṃkramati // yattakam upasaṃkramati
tattakaṃ bhagavāṃ codeti smāreti cirasya dharmaruci sucirasya dharmaruci // so
pi āha // evam etaṃ bhagavaṃ evam etaṃ sugata / cirasya bhagavaṃ sucirasya
sugata // bhikṣu saṃśayena bhagavantaṃ pṛcchanti // trikhutto divasasya
dharmarucir bhagavantam upasaṃkramati bhagavāñ ca tam evam āha cirasya
dharmaruci sucirasya dharmarucīti bhagavantam evam āha evam etaṃ bhagavaṃ evam
etaṃ sugata cirasya bhagavaṃ sucirasya sugata na ca punar bhagavaṃ vayam imasya
bhāṣitasya artham ājānāma // teṣāṃ bhagavāṃ bhikṣūṇāṃ etāṃ prakṛtiṃ
vistareṇārocayati dīpaṃkaram upādāya // ahaṃ ca megho māṇavo nāmena āsi eṣo ca
dharmaruci meghadatto // evaṃ bhikṣavo amogho buddhaśabdo yāvad duḥkhakṣayāya
saṃvartati //
tena samayena sthaviro dharmaruci upāgamesi śāstāraṃ /
pādau
jinasya vandati āha pi sucirasya dharmaruci //
sucirasya lokanāyaka
dharmaruci pratibhaṇāti śāstāraṃ /
jānantaṃ pṛcchati jino kiṃkāraṇaṃ brusi
sucirasya //
so punar āha pure ahaṃ lavaṇajale timitimiṃgilo āsi
/
kṣudhādaurbalyaparigato viparimuṣaṃ bhojanārthāye //
[_Mvu_1.247_]
tatra bahu prāṇanayutā praviśensus tada śarīradehaṃ me /
vāṇijakaśatāni paṃca
praviśensu tathaiva yānena //
pātre ca praviśamāne atrāṇabhayārditā
vyasanaprāptā /
sarve ekavācam avaci namo daśabalasya buddhasya
//
buddheti śrutva ghoṣaṃ aśrutapūrvam abhūṣim ahaṃ prīto /
hṛṣṭo
udagracitto tvaritaṃ saṃmīlayesi mukhaṃ //
sunensu prāṇanayutāni
tiryagyonigatā vaṇijaśatāna /
ghoṣeṇa daśabalasya vyutthito tadāham apāyeṣu
//
tena kuśalena bhagavaṃ idaṃ me āropitaṃ manuṣyatvaṃ /
sucaritaphalena
tena dharmarucīti mama samājñā //
tenaivāhaṃ hetunā pravrajito tava svayaṃbhu
prāvacane /
nacirasya pravrajitvā abhūṣi arahāṃ dhutakleśo
//
bahukalpakoṭinayutā saṃsāraṃ saṃsaritvāna anantaṃ /
anusmārento sugataṃ
bhaṇāmi sucirasya lokahita //
sucirasya dharmacakṣur viśodhitaṃ
dharmasaṃśayaṃ chinnaṃ
mohatimirāvanaddhaṃ uṣito 'smi ciraṃ apāyeṣu
//
tena kuśalena timiraṃ prahīnaṃ rāgadveṣā ca ūhatā /
aśeṣā
bhavanetrisaritā ucchoṣitā ayam iha jātiḥ //
asya pi timitimiṃgilasya
buddhaśravaṇaṃ mahatphalaṃ āsi /
kiṃ puna idāni bhagavaṃ idaṃ śrutaṃ nāvahed
amṛtaṃ //
[_Mvu_1.248_] tasmād vivarjayitvā nīvaraṇā paṃca cetasāvaraṇā
/
śrotavyaṃ buddhavacanaṃ dullabhasaṃjñām upajanetvā //
kṛcchro
manuṣyalābho vivarjanā ca asārarūpavanāt* /
buddhāna ca utpādo śraddhā ca
bhaveya ca nirvṛtiḥ //
_____iti śrīmahāvastu-avadāne dīpaṃkaravastu
samāptaṃ
ito mahāmaudgalyāyana bhadrakalpāto aparimite aprameye
asaṃkhyeye kalpe dīpaṃkarāto anantaraṃ maṅgalo nāma tathāgato 'rhaṃ
samyaksambuddho udapāsi // maṅgalasya mahāmaudgalyāyana samyaksaṃbuddhasya
varṣakoṭīśatasahasraṃ manuṣyāṇām āyuḥpramāṇam abhūṣi // maṅgalasya
mahāmaudgalyāyana samyaksaṃbuddhasya trayaḥ śrāvakasannipātā abhūnsuḥ //
prathame śrāvaksannipāte koṭīśatasahasram abhūṣi sarveṣām arhatāṃ kṣīṇāśravāṇām
uṣitavratānāṃ samyagājñāsuvimuktacittānāṃ parikṣīṇabhavasaṃyojanānām
anuprāptasvakārthānāṃ / dvitīyo śrāvakasannipāto navati koṭīyo abhūnsuḥ sarveṣāṃ
arhatāṃ kṣīṇāśravāṇāṃ uṣitavratānāṃ samyagājñāsuvimuktacittānāṃ
parikṣīṇabhavasaṃyojanānāṃ anuprāptasvakārthānāṃ / tṛtīyo śrāvakasannipāto aśīti
koṭīyo abhunsu sarveṣām arhatāṃ kṣīṇāśravāṇām uṣitavratānāṃ
samyagājñāsuvimuktacittānāṃ parikṣīṇabhavasaṃyojanānāṃ anuprāptasvakārthānāṃ //
maṅgalasya khalu punar mahāmaudgalyāyana samyaksambuddhasya sudevo ca dharmadevo
ca nāma śrāvakayugo abhūṣi agrayugo ca bhadrayugo ca / eko agro prajñāye aparo
agro ṛddhīye // maṅgalasya khalu punar mahāmaudgalyāyana samyaksaṃbuddhasya
śīvālī ca nāma bhikṣuṇī aśokā ca agraśrāvikā abhūnsuḥ / ekā agrā prajñāye aparā
ṛddhīye // maṅgalasya khalu mahāmaudgalyāyana samyaksaṃbuddhasya pālito
nāma
[_Mvu_1.249_] bhikṣu upasthāyako abhūṣi // maṅgalasya khalu punar
mahāmaudgalyāyana samyaksaṃbuddhasya nāgavṛkṣo abhūṣi bodhi // maṅgalasya khalu
mahāmaudgalyāyana samyaksaṃbuddhasya uttaraṃ nāma nagaraṃ abhūṣi / dvādaśa
yojanāni āyāmena purastimena paścimena ca sapta yojanāni vistāreṇa dakṣiṇena
uttareṇa ca / saptahi prākārehi parikṣiptaṃ sauvarṇehi sauvarṇacchadanehi //
saptahi dīrghikāhi parikṣiptaṃ abhūṣi citrāhi darśanīyāhi saptānāṃ varṇānāṃ
suvarṇasya rūpyasya muktāyāḥ vaiḍūryasya sphaṭikasya musāgalvasya lohitikāyā //
tāsāṃ khalu punar mahāmaudgalyāyana dīrghikānāṃ dvinnāṃ varṇānāṃ sopānā abhūnsuḥ
suvarṇasya rūpyasya / catūrṇāṃ varṇānāṃ sopānaphalakā abhūnsu suvarṇasya
rūpyasya ca muktāyā vaiḍūryasya ca // tāyo dīrghikāyo channāyo abhūnsuḥ
utpalapadumakumudapuṇḍarīkanalinīsaugandhikehi // tāyo dīrghikāyo imehi
evaṃrūpehi vṛkṣehi pracchannāyo abhunsuḥ / sayyathīdaṃ
amrajambupanasalakucabhavyapālevatapracchannāyo // tāsāṃ khalu punar dīrghikānāṃ
tīreṣu imāni evaṃrūpāṇi sthalajajalajāni mālyāni abhunsu / sayyathīdaṃ
atimuktakacampakavārṣikāvātuṣkāra-indīvaradamanakadevopasaṃhitā // uttaraṃ khalu
punar mahāmaudgalyāyana nagaraṃ saptahi tālapaṃktihi parikṣiptam abhūṣi //
vistareṇa dīpavatī rājadhānī yathā varṇayitavyaṃ // maṅgalasya khalu punar
mahāmaudgalyāyana samyaksaṃbuddhasya sundaro nāma kṣatriyo pitā abhūṣi rājā
cakravartī // maṅgalasya khalu punar mahāmaudgalyāyana samyaksaṃbuddhasya śirī
nāma devī mātā abhūṣi // tadāhaṃ mahāmaudgalyāyana atulo nāma nāgarājā kṛtapuṇyo
maheśākhyo utsadakuśalasaṃcayo //
[_Mvu_1.250_] tato mayā so bhagavāṃ
maṃgalo saśrāvakasaṃgho . . . . . . . . . . . . satkṛtvā gurukṛtvā mānayitvā
pūjayitvā duṣyayugam ācchādaṃ dattvā bodhāya anupraṇihitaṃ // tenāpy ahaṃ
vyākṛto bhaviṣyasi tvam anāgatādhvāne aparimite asaṃkhyeye kalpe śākyamunir nāma
tathāgato 'rhaṃ samyaksaṃbuddho //
dīpaṃkarasya ottareṇa maṅgalo nāma nāyako
/
tamaṃ loke nihatvāna dharmolkām abhijvālayet* //
atulā āsi prabhā tasya
jinehi anyehi uttarā /
koṭisūryaprabhāṃ hatvā sahasrāraiḥ virocate //
so
ca buddho prakāśeti catvāri satyā uttamāṃ /
te taṃ satyarasaṃ pītvā vinodensu
mahātamaṃ //
bodhiṃ buddhvā atulāṃ devā prathame dharmadeśane
/
koṭiśatasahasrāṇāṃ prathamābhisamayo abhūt* //
yadā . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . /
tadā āhani saṃbuddho dharmabherīṃ varam uttamāṃ
//
punar api devasamaye yadā satyāṃ prakāśayet* /
dvitīye navati koṭī
dvitīyābhisamayo abhūt* //
yadā sunando cakravartī buddhadharmam upāgami
/
tadā āhani saṃbuddho dharmabherīṃ varam uttamāṃ //
sunandānucarā janatā
navatiṃ āsi koṭiyo /
sarve te niravaśeṣā abhūd buddhasya śrāvakā
//
[_Mvu_1.251_] punar api devasamaye yadā satyāṃ prakāśayet* /
aśītiṃ
tṛtīye koṭī tṛtīyābhisamayo abhūt* //
yadā uttaro gṛhapati buddhadarśanam
upāgami /
tadā āhani saṃbuddho dharmabherīṃ varam uttamāṃ //
uttarānucarā
janatā aśītiṃ āsi koṭiyo /
sarve te niravaśeṣā abhūt buddhasya śrāvakāḥ
//
sannipātāḥ trayo āsi maṅgalasya maharṣiṇo /
kṣīṇāśravāṇāṃ virajānāṃ
śāntacittānutāpitāṃ //
koṭīśatasahasrāṇāṃ prathamo āsi samāgamo /
dvitīyo
navatiṃ koṭī aśītiṃ tṛtīyo abhūt* //
ahaṃ tena samayena nāgarājā maharddhiko
/
atulo nāma nāmena utsadakuśalasaṃcayo //
nāgānāṃ divyehi tūryehi
maṅgalasya maharṣiṇo /
arcaye duṣyāṇi dattvāna śaraṇaṃ tam upāgami //
so
me buddho viyākārṣīt* maṅgalo lokanāyako /
aparimeye ito kalpe buddho loke
bhaviṣyasi /
śākyānāṃ nagare ramye sphīte kapilavasāhvaye //
tasya te
jananī mātā māyā nāmena bheṣyati /
pitā śuddhodano nāma tava bhaviṣyati
gautamaḥ //
kolito upatiṣyo ca agrā bheṣyanti śrāvakāḥ /
kṣemā utpalavarṇā
ca agrā bheṣyanti śrāvikā //
ānando nāma nāmena upasthāyako bhaviṣyati
/
[_Mvu_1.252_] bodhi bhaviṣyati tuhyaṃ aśvattho varapādapaḥ //
tasya
vyākaraṇaṃ śrutvā maṅgalasya maharṣiṇaḥ /
viriyaṃ pragrahetvāna dṛḍhaṃ
kṛtvāna mānasaṃ /
caranto bodhicaryāṇi nāhaṃ kaṃcit parityaje //
uttaraṃ
nāma nagaraṃ sundaro nāma kṣatriyo /
śirikā nāma janikā maṅgalasya maharṣiṇo
//
sudevo dharmadevo ca abhunsuḥ agraśrāvakāḥ /
śīvālī ca aśokā ca bhunsu
agraśrāvikā //
pālito nāma upasthāko maṃgalasya maharṣiṇo /
bodhi tasya
nāgavṛkṣo bodhivṛkṣaṃ supuṣpitaṃ //
koṭīśatasahasrāṇāṃ saṃgho āsi maharṣiṇo
/
tiṣṭhamāno mahāvīro tāresi janatāṃ bahuṃ //
tārayi bahujanatāṃ
vaistārikaṃ kṛtva śāsanaṃ /
jvalito agniskandho vā suriyo vā samudgato
//
yathā sāgarasya ūrmiyo na śakiyaṃ gaṇayituṃ /
tathaiva bhagavato putrā
na śakiyaṃ gaṇayituṃ //
so ca buddho mahābhāgo saddharmo ca gaṇottamo
/
sarve samanantara atītā anuriktā eva saṃskārāḥ //
_____iti
śrīmahāvastu-avadāne maṃgalasya vastuṃ samāptaṃ
[_Mvu_1.253_] atha
chatravastuke ādi // anuhimavante kuṇḍalā nāma yakṣiṇī prativasati // sā dāni
samaṃ samaṃ ca putraśatā paṃca prajāyati / putrasahasraṃ prajātā sā kālaṃ karoti
// te pi vaiśāliṃ ojohārakā preṣitā // vaiśāliṃ gatvā manuṣyāṇām ojaṃ haranti //
rogajātā ārddhā maṇḍalako ca adhivāso ca / maṇḍalako rogajāto yahiṃ kule
nipatati na kiṃci śeṣeti sarvaṃ harati / adhivāso nāma rogajāto pradeśaṃ harati
// tadāni vaiśālikā adhivāsena rogajātena spṛṣṭā maranti // te devadevāṃ
namasyanti // teṣām etad abhūṣi // kasmin nu khalv āgate vaiśālakānām ābādho
pratipraśāmyeyā // tehi dāni kāśyapasya pūraṇasya preṣitaṃ // āgacchāhi
vaiśālakānām amanuṣyavyādhi utpanno tvayi āgate pratipraśrabdho bhaviṣyati //
kāśyapapūraṇo vaiśālim āgato na ca taṃ vyādhiṃ pratiprasrabhyati // teṣām etad
abhūṣi // āgato kāśyapo naiva ca vaiśālakānām amanuṣyavyādhiḥ pratiprasrabhyati
// tehi dāni maskarisya gośālipūtrasya preṣitaṃ // so pi āgato na ca
vaiśālikānām amanuṣyavyādhiḥ pratiprasrabhyati // tehi dāni kakudasya
kātyāyanasya preṣitaṃ // so pi āgato na ca vaiśālikānām amanuṣyavyādhiḥ
pratiprasrabhyati // tehi dāni ajitasya keśakambalasya preṣitaṃ // so pi āgato
na ca vaiśālakānām amanuṣyavyādhi pratiprasrabhyati // tehi dāni saṃjayisya
veraṭṭiputrasya preṣitaṃ // so pi āgato na ca vaiśālakānām amanuṣyavyādhi
pratiprasrabhyati // tehi dāni nirgranthasya jñātiputrasya preṣitaṃ // so pi
āgato na ca vaiśālakānām amanuṣyavyādhiḥ pratiprasrabhyati // teṣāṃ vaiśālakānāṃ
jñātisālohitā kālagatā devehi upapannā // teṣām anyatarā devatā vaiśālakānām
ārocayati //
[_Mvu_1.254_] ye ete tubhyehi ānītā aśāstāro aśāstāravādino
naite śaktā vaiśālakānām amanuṣyavyādhiḥ pratiprasraṃbhayituṃ // eṣa buddho
bhagavāṃ asaṃkhyehi kalpehi samudāgato arhan samyaksaṃbuddho
apariśeṣajñānadarśano maharddhiko mahānubhāvo sarvajño sarvadarśāvī yatra
grāmakṣetrasīmāyāṃ prativasati sarvaṃ tatra ītikalahaṃ kalakalaṃ upadravā
upasargā praśāmyanti // tam ānetha / tena āgatena vaiśālakānam amanuṣyavyādhiḥ
pratiprasrabhyate iti //
rājagṛhe mandirapure viharati
varakamalagarbhasukumāro /
sarvā kalikalahāni praśamayitāni jitakleśena
//
sopadravaṃ kāñcananibho yaṃ prāpto grāmanigama nagaraṃ vā /
śāmayati
tatra ītayo rajam iva balavāṃ salilavṛṣṭiḥ //
pāṇḍaravarṇaṃ kāñcananibhaṃ
dinakaraparipūrṇacārumukhaṃ /
varasurabhiśīlagandhaṃ ānetha śāmyati tu vyādhi
//
vaiśālyāṃ tomaro nāma lecchavimahattarako mahāpakṣo mahāparivāro paṇḍito
ca // so gaṇena adhyeṣya preṣito // gaccha rājagṛhaṃ tahiṃ buddho bhagavāṃ
prativasati // śreṇiyasya bimbisārasya yācitavāso prativasati // taṃ gatvā
vaiśālakānāṃ licchavīnāṃ vacanena vandanāṃ vadesi saparivārasya alpābādhatāṃ ca
alpātaṃkatāṃ ca sukhasparśavihāratāṃ ca pṛcchesi evaṃ ca vadesi // vaiśālakānāṃ
bhagavaṃ licchavīnām amanuṣyavyādhi utpanno bahūni prāṇasahasrāṇi anayavyasanam
āpadyanti / sādhu bhagavān arthakāmo hitaiṣī
[_Mvu_1.255_] vaiśālim
āgaccheyā anukampām upādāya // atha tomaro lecchavigaṇasya pratiśrutvā
yathānurūpeṇa parivāreṇa sārdhaṃ bhadrāṇi yānāni āruhitvā vaiśālito nagarāto
nirgamya yena rājagṛhaṃ nagaraṃ tena prayāsi // atha khalu tomaro lecchavi
rājagṛhanagaraṃ gatvā praviśitvā rājagṛhanagaraṃ yena veṇuvanaṃ kalandakanivāpaṃ
tena prakrami bhagavantaṃ darśānāya upasaṃkramaṇāya paryupāsanāya // tena khalu
punaḥ samayena bhagavān tadahopoṣadhe paṃcadaśyāṃ pūrṇāyāṃ pūrṇamāsyāṃ paṃcānāṃ
bhikṣuśatānāṃ anyāye ca janatāye anekasahasrāye pariṣāye dharmaṃ deśayati ādau
kalyāṇaṃ madhye kalyāṇaṃ paryavasāne kalyāṇaṃ svarthaṃ suvyañjanaṃ
kevalaparipūrṇaṃ pariśuddhaṃ paryavadātaṃ brahmacaryaṃ prakāśayati // atha
tomaro lecchavī yāvattakā yānasya bhūmis tāvad yānena gatvā yānād avatīrya
padbhyām eva yena bhagavāṃs tenopasaṃkrami // so dāni maheśākhyāṃ pariṣāṃ
sannipatitāṃ na śaknoti prasahya bhagavantam upasaṃkramituṃ // so dāni ekāṃsam
uttarāsaṃgaṃ kṛtvā yena bhagavāṃs tenāṃjaliṃ praṇāmetvā bhagavantaṃ gāthāye
adhyabhāṣi //
upoṣadhe paṃcadaśīviśuddhaye
upāsituṃ te ṛṣayo samāgatā
/
śakro ca devo tridaśāna indro
puraskṛto teṣu asahyasāhi //
virocamāno
bhāṣasi uttamaṃ padaṃ
dharmeṇa tarpesi bahuṃ imāṃ prajāṃ /
mahāṃ va meghaḥ
salilena medinīṃ
te tuhya śrutvā madhurām imāṃ girāṃ //
anelikāṃ dhārayato
mahāmune
namaskṛtvā aṃjaliṃ vandamānā /
[_Mvu_1.256_] śaraṇaṃ te
gacchāma asahyasāhi
teṣāṃ sulabdhaṃ ca su-āgataṃ ca //
sa tomarāṇām aham
antike bhavaṃ
ye te prasannā śaraṇaṃ upenti /
atha apramattā sugatasya
śāsane
kāhinti jātīmaraṇasya antaṃ //
gāthāparyavasāne mahatā janakāyena
antaro dinno // atha khalu tomaro lecchavī yena bhagavāṃs tenopasaṃkramitvā
bhagavataḥ pādau śirasā vanditvā bhagavantam etad avocat* // vaiśālikā bhagavaṃ
lecchaviyo samvṛddhabālā abhyantaravaiśālakā ca bāhirakavaiśālakā ca bhagavataḥ
pādā śirasā vandenti saśrāvakasaṃghasya sukhaṃ ca sparśavihāratāṃ ca pṛcchenti
evaṃ ca vadenti // vaiśālyāṃ bhagavann amanuṣyavyādhi utpannaḥ bahūni
prāṇisahasrāṇi anayavyasanam āpadyanti bhagavāṃ ca anukampako kāruṇiko
sadevakasya // sādhu bhagavāṃ vaiśālim āgaccheya vaiśālikānām anukampām upādāya
// bhagavān āha // tathāgato tomara rājño śreṇiyasya bimbisārasya yācitavāso
vasati gaccham anujānāpehi // atha khalu tomaro lecchavi bhagavato pādau śirasā
vanditvā bhagavantaṃ ca triṣkhuttaṃ pradakṣiṇīkṛtvā bhikṣusaṃghaṃ ca yena
rājagṛhaṃ tena prakrāmi // atha khalu tomaro lecchavi yena rājā śreṇiyo
bimbisāras tenopasaṃkramitvā rājānaṃ śreṇiyaṃ bimbisāraṃ sādhu ca suṣṭhu ca
pratisaṃmodetvā etad uvāca // vaiśālīyaṃ mahārāja amanuṣyavyādhi utpanno bahūni
prāṇisahasrāṇi anayavyasanam āpadyanti // tahiṃ ṣac chāstāro saṃmatā ānītā
kāśyapo ca pūraṇo maskarī ca gośālī ajito ca keśakambalī kakudo ca
kātyāyano
[_Mvu_1.257_] saṃjayī ca veraṭṭikaputro nirgrantho ca
jñātiputro // etehi āgatehi vaiśālakānām amanuṣyavyādhi nopaśāmyati // tato
mahārāja lecchavīnāṃ devatāhi ārocitaṃ // eṣa buddho bhagavān asaṃkhyeye
dharmānubhāvena hi samudāgato sadevakasya lokasya leno trāṇo śaraṇo parāyaṇo
devātidevo śāstā devamanuṣyāṇāṃ nāgānām asurāṇāṃ yakṣāṇāṃ rākṣasānāṃ piśācānāṃ
kumbhāṇḍānāṃ // so yaṃ grāmakṣetrasīmam ākramati tatra sarve ītikalikālakarṇī
praśāmyanti buddhānubhāvena dharmānubhāvena saṃghānubhāvena // tam ānetha tena
āgatena vaiśālyānām amanuṣyavyādhiḥ praśāmyatīti // sādhu mahārāja bhagavantam
anujānāhi vaiśāliṃ gamanāye anukampām upādāya // evam ukto rājā śreṇiyo
bimbisāro tomaraṃ lecchavim etad uvāca // sace vāsiṣṭha vaiśalakā lecchavayo
bhagavato rājagṛhāto vaiśāliṃ gacchantasya evaṃ pratyudgamanaṃ karonti yāvat
svakaṃ vijitaṃ yathāham anuyānaṃ karomi yāvat svakavijitaṃ etsye haṃ bhagavantam
anujānaye rājagṛhāto vaiśāliṃ gamanāya // atha khalu tomaro lecchavī rājño
śreṇiyasya bimbisārasya pratiśrutvā vaiśāliṃ gaṇasya dūtāṃ preṣayasi // evaṃ
vāsiṣṭhāho rājā śreṇiyo bimbisāro jalpati // atha khalu te dūtā tomarasya
lecchavisya pratiśrutvā vaiśāliṃ gatvā lecchavigaṇasya ārocesi // evaṃ
vāsiṣṭhāho rājā śreṇiko bimbisāro tomarasya lecchavisya jalpati / sace vaiśālakā
lecchavayo bhagavato rājagṛhāto vaiśāliṃ gacchantasya evaṃ pratyudgamanaṃ
karonti yāvat svakaṃ vijitaṃ yathā aham anuyānaṃ karomi yāvat svakaṃ vijitaṃ
etsye haṃ bhagavantam anujāneyaṃ rājagṛhāto vaiśāliṃ gamanāya // evam ukte
vaiśāleyakā lecchavayas tān dūtāṃ . . . . . . . // etad vaktavyo vāsiṣṭhāho rājā
śreṇiyo bimbisāro lecchavigaṇasya vacanena // kariṣyanti mahārāja vaiśālakā
lecchavayo
[_Mvu_1.258_] bhagavataḥ pratyudgamanaṃ yāval lecchavīnāṃ
vijitaṃ // atha khalu te dūtā lecchavigaṇasya pratiśrutvā rājagṛhaṃ gatvā
ārocensuḥ // atha khalu tomaro lecchaviḥ dūtānāṃ vacanaṃ pratiśrutvā yena rājā
śreṇiko bimbisāro ten' upasaṃkramitvā rājānaṃ śreṇiyaṃ bimbisāram etad uvāca //
kariṣyanti mahārāja vaiśālakā lecchavayo bhagavataḥ pratyudgamanaṃ // sādhu
bhagavantam anujānāhi vaiśāliṃ gamanāya anukampām upādāya // bhagavāṃ dāni rājñā
śreṇiyena bimbisāreṇa anujñāto vaiśāliṃ gamanāya amātyā ca āṇattā yāva ca
rājagṛhaṃ yāva ca gaṃgāyās tīrthaṃ mārgaṃ pratijāgṛtha aṣṭapadasamam aviṣamaṃ
pāṇitalajātaṃ vitatavitānaṃ citraduṣyaparikṣiptaṃ osaktapaṭṭadāmakalāpaṃ
dhūpitadhūpanaṃ siktasaṃmṛṣṭaṃ muktapuṣpāvakīrṇaṃ / nāvāsaṃkramaṃ bandhāpetha
yena bhagavāṃ saśrāvakasaṃgho gaṃgāyāṃ tariṣyati vaiśāliṃ gamanāya /
ardhayojanike ca antare maṇḍapasaṃvidhānaṃ kā[rāpetha annapāna]saṃvidhānaṃ
kārāpetha śayyāsanasaṃvidhānaṃ ca bhagavataḥ saśrāvakasaṃghasya sarvaṃ
sukhopadhānaṃ yathā bhagavāṃ saśrāvakasaṃgho rājagṛhāto sukhaṃ vaiśāliṃ gaccheya
bhikṣusaṃghaś ca //
manasā devānāṃ vacasā pārthivānāṃ /
nacireṇāḍhyānāṃ
karmaṇā daridrāṇām iti //
rājñā ca āṇattaṃ amātyehi ca sarvaṃ pratijāgṛtaṃ
yathā āṇattaṃ //
___bhagavāṃ saṃprasthito sārdhaṃ bhikṣusaṃghena // rājā
śreṇiyo bimbisāro sayugyabalavāhano sadevīkumārāmātyaparijano rājārhehi paṃcahi
cchatraśatehi dhāryamāṇehi osaktapaṭṭadāmakalāpehi sadhvajapatākehi mahatā
rājānubhāvena mahatā rāja-ṛddhīye mahatāye vibhūṣāye bhagavantaṃ vaiśāliṃ
gacchantaṃ samanuyāti ardhayojanikenāntarāvāsena yāvat svakaṃ viṣayaṃ gaṃgāyāḥ
tīraṃ // aśroṣuḥ vaiśālakā lecchavikā edṛśaye vidhīye
[_Mvu_1.259_] rājā
śreṇiyo bimbisāro bhagavato anuyānaṃ karoti rājagṛhāto vaiśālim āgacchantasyeti
// śrutvā ca punaḥ yāva ca vaiśālī yāva ca gaṅgātīrthaṃ vaiśālakānāṃ lecchavīnāṃ
vijitam atrāntare mārgaṃ pratijāgraṃsu aṣṭapadasamam aviṣamaṃ pāṇitalajātaṃ
siktasaṃmṛṣṭaṃ muktapuṣpāvakīrṇaṃ vitatavitānaṃ citraduṣyaparikṣiptaṃ
osaktapaṭṭadāmakalāpaṃ dhūpitadhūpanaṃ // deśadeśehi ca
naṭanartana-ṛllamallapāṇisvaryā sthāpayensu / ardhayojanikena ca antareṇa
maṇḍapasaṃvidhānaṃ ca kārayensu śayyāsanasaṃvidhānaṃ ca pānīyasaṃvidhānaṃ ca
bhaktasaṃvidhānaṃ ca bhagavataḥ saśrāvakasaṃghasya // abhyantaravaiśālīto
caturaśīti rathasahasrāṇi yojāpayitvā dvecaturaśīti rathasahasrāṇi yojāpayitvā
savaijayantikāni sanandighoṣāṇi sapuṣpamālāni sacchatradhvajapatākāni prabhūtaṃ
ca gandhamālyam ādāya svakasvakāni bhadrāṇi yānāny abhiruhitvā mahatā
rājānubhāvena mahatā rāja-ṛddhīye mahato janakāyasya
hakkārahikkārabherīmṛdaṃgamarupaṇavaśaṃkhasanninādena vaiśalīto nagarāto niryātā
bhagavantaṃ pratyudgacchensu yāvad gaṅgātīrthaṃ bhagavataḥ pūjārthaṃ // teṣāṃ pi
taṃ evaṃ saṃvidhānarūpaṃ abhūṣi // santy atra lecchavayaḥ nīlāśvā nīlarathā
nīlaraśmipratodā nīlayaṣṭī nīlavastrā nīlālaṃkārā nīla-uṣṇīṣā nīlacchatrā
nīlakhaḍgamaṇipādukavālavyaṃjanāḥ // tatra idam iti ucyate //
nīlāśvā
nīlarathā nīlā raśmipratoda-m-uṣṇīṣā /
nīlā ca paṃca kakudā nīlā vastrā
alaṃkārā //
santy atra lecchavayaḥ pītāśvāḥ pītarathā pītaraśmipratodayaṣṭī
pītavastrāḥ pītālaṃkārā pītoṣṇīṣā pītacchatrā pītakhaḍgamaṇipādukā // tatredam
ucyate //
[_Mvu_1.260_] pītāśvā pītarathā pītā raśmipratoda-m-uṣṇīṣā
/
pītā ca paṃca kakudā pītā vastrā alaṃkārā //
santy atra lecchavayo
maṃjiṣṭhāśvā maṃjiṣṭharathā maṃjiṣṭhapratodayaṣṭī maṃjiṣṭhavastrā
maṃjiṣṭha-alaṃkārā maṃjiṣṭha-uṣṇīṣā maṃjiṣṭhacchatrāḥ
maṃjiṣṭhamaṇipādukavālavyaṃjanāḥ // tatredam ucyate //
maṃjiṣṭhā aśvarathā
mañjiṣṭha raśmipratodayaṣṭī ca /
maṃjiṣṭha paṃca kakudā mamjiṣṭha
vastra-alaṃkārāḥ //
santy atra lecchavayo lohitāśvā lohitarathā
lohitapratodayaṣṭī lohitavastrā lohitālaṃkārā lohita-uṣṇīṣā lohitacchatrāḥ
lohitakhaḍgamaṇipādukavālavyaṃjanāḥ // tatredam ucyate //
lohitā aśvā rathā
ca lohita raśmipratodayaṣṭī ca /
lohita ca paṃca kakudā lohita vastrā
alaṃkārāḥ //
santy atra lecchavayo śvetāśvā śvetarathā śvetapratodayaṣṭī
śvetavastrāḥ śvetālaṃkārāḥ śvetoṣṇīṣāḥ śvetacchatrāḥ śvetakhaḍgāḥ
śvetamaṇipādukavālavyaṃjanāḥ // tatredam ucyate //
śvetāśvā śveta rathā śveta
raśmipratodayaṣṭī ca /
śvetā ca paṃca kakudā śvetā vastrā alaṃkārāḥ
//
santy atra lecchavayo haritāśvā haritarathāḥ haritaraśmipratodayaṣṭī ca
haritavastrā
[_Mvu_1.261_] haritālaṃkārā haritoṣṇīṣā haritacchatrā
haritakhaḍgā haritamaṇipādukavālavyaṃjanāḥ // tatredam ucyate //
haritāśvā
harita rathā haritā raśmipratodayaṣṭī ca /
haritā ca paṃca kakudā haritā
vastrā alaṃkārāḥ //
santy atra lecchavayo vyāyuktāśvā vyāyuktarathā
vyāyuktaraśmipratodayaṣṭī vyāyuktavastrā vyāyuktālaṃkārā vyāyukta-uṣṇīṣā
vyāyuktacchatrā vyāyuktakhaḍgā vyāyuktamaṇipādukavālavyaṃjanāḥ // tatredam
ucyate //
vyāyuktā aśvarathā vyāyukta raśmipratodayaṣṭī ca /
vyāyukta
paṃca kakudā vyāyukta vastra-alaṃkārāḥ //
santy atra lecchavayo
suvarṇacchatrehi kuṃjarehi nānālaṃkārabhūṣitehi // santy atra lecchavayo
suvarṇaśivikāhi sarvaratanabhuṣitāhi // santy atra lecchavayo suvarṇamayehi
rathehi savaijayantehi sanandighoṣehi sakhurapravāśīhi
ucchrītacchatradhvajapatākehi // evaṃrūpeṇa anubhāvena evaṃrūpāye vidhiye
evaṃrūpeṇa samudayena evaṃrūpāye rāja-ṛddhīye evaṃrūpāye samṛddhīye evaṃrūpāye
saṃvṛttāye edṛśāye vibhūṣāye vaiśālakā lecchavayo dvecaturaśītihi yānasahasrehi
gośṛṅgī ca āmrapālikā ca tad yathā so pi mahājanakāyo bhagavantaṃ pratyudgatā
yāvad gaṅgāyā tīrthaṃ //
___bhagavāṃ gaṃgāye pārime kūle rājño śreṇiyasya
bimbisārasya māgadhakānāṃ brāhmaṇakānāṃ dharmayā kathayā saṃdarśayitvā
samuttejayitvā saṃpraharṣayitvā māgadhakānāṃ brāhmaṇakānāṃ catūraśīti sahasrāṇi
dharmābhisamaye pratiṣṭhāpetvā yena vaiśālakā lecchavayo
[_Mvu_1.262_]
tena viloketvā bhikṣūṇāṃ āmantreti // bhikṣavo na dṛṣṭapūrvā devā trāyastriṃśāḥ
sudarśanāto nagarāto udyānabhūmim abhiniṣkramantā // te etarahi vaiśālakā
lecchavayo paśyatha // tat kasya hetoḥ // tādṛśāye ca bhikṣavo ṛddhiye devā
trāyastriṃśā sudarśanāto nagarāto udyānabhūmim abhiniṣkramanti //
sphītāni
rājyāni praśāmyamānā
samyak* rājyāni karonti jñātayo /
tathā ime
lecchavimadhye santo
devehi śāstā upamām akāsi //
trāyastriṃśā ye hi na
dṛṣṭapūrvā
udyānabhūmiṃ abhiniṣkramantā /
etādṛśī samiti abhūṣi
teṣāṃ
yathā iyaṃ samṛddhi lecchavīnāṃ //
suvarṇacchatrehi ca
kuṃjarehi
śivikāhi sauvarṇamayīhi cānye /
rathehi sauvarṇamayehi
cānye
pratyudgamaṃ lecchavino karonti //
sarve sametvā saha
jñātibandhavo
daharā ca madhyā ca mahallakā ca /
alaṃkṛtā
laktakaraktavastrā
pratyudgatā te ca vicitracārī //
tahiṃ dāni gaṃgāyāṃ
rājño śreṇiyasya bimbisārasya nāvāsaṃkramaṃ
abhyantaravaiśālakānāṃ
[_Mvu_1.263_] nāvāsaṃkramaṃ bāhiravaiśālakānāṃ
nāvāsaṃkramaṃ gāṃgeyehi nāgehi kambalāśvatarehi nāvāsaṃkramo kṛto // bhagavān
asmadīyena uttariṣyatīti //
___śukena gośṛṃgīye vacanena saśrāvakasaṃgho
śuvetanāya bhaktena upanimantrito tasya ca bhagavatā tūṣṇībhāvenādhivāsitaṃ //
tena śukena bhagavatas tūṣṇībhāvenādhivāsanā buddhābubhāvena vijñātā // so
bhagavataḥ pādā śirasā vanditvā bhagavantaṃ bhikṣusaṃghaṃ ca pradakṣiṇīkṛtvā
pratyāgato // yena gośṛṃgī bhagavatī tenopasaṃkramitvā āha // nimantrito so
bhagavāṃ tathāgato 'rhaṃ samyaksaṃbuddho saśrāvakasaṃgho śuvetanāye bhaktena
tvad vacanena adhivāsitaṃ tena bhagavatā tūṣṇībhāvena //
___bhagavāṃ
nāvāsaṃkrame ārūḍho // rājā śreṇiyo bimbisāro svake nāvāsaṃkrame bhagavantaṃ
paśyati // abhyantaravaiśālakā ca svake nāvāsaṃkrame bhagavantaṃ paśyanti
saśrāvakasaṃghaṃ // bāhiravaiśālakā svake nāvāsaṃkrame bhagavantaṃ paśyanti
saśrāvakasaṃghaṃ // kambalāśvatarā pi gāṃgeyamahānāgā svake nāvāsaṃkrame
bhagavantaṃ paśyanti saśrāvakasaṃghaṃ // taramāṇaṃ tehi kambalāśvatarehi
gāṃgeyakehi rājño śreṇiyasya bimbisārasya paṃca cchatraśatāni dṛṣṭvā
vaiśālakānāṃ pi paṃca cchatraśatā dṛṣṭvā tehi bhagavato tarantasya paṃca
cchatraśatāni pragṛhītāni / yakṣehi pi paṃca cchatraśatāni pragṛhītāni /
cāturmahārājakehi pi paṃca cchatraśatāni pragṛhītāni / sunirmitenāpi devaputreṇa
tato viśiṣṭataraṃ chatraṃ pragṛhītaṃ / paranirmitavaśavartihi pi caturhi pi
mahārājehi paṃca cchatraśatāni pragṛhītāni / trāyastriṃśehi pi devehi paṃca
cchatraśatāni pragṛhītā / śakreṇāpi devānām indreṇa cchatraṃ pragṛhītaṃ /
suyāmena api devaputreṇa cchatraṃ pragṛhītaṃ / tuṣitehi devehi paṃca cchatraśatā
pragṛhītā / saṃtuṣitena devaputreṇa tato viśiṣṭataraṃ chatraṃ pragṛhītaṃ /
brahmakāyikehi devehi paṃca cchatraśatāni pragṛhītāni / mahābrahmaṇāpi tato
viśiṣṭataraṃ
[_Mvu_1.264_] chatraṃ pragṛhītaṃ / śuddhāvāsehi devehi
bhagavato gaṃgāye tarantasya cchatrapaṃcaśatāni pragṛhīṭāni / maheśvareṇāpi
devaputreṇa cchatraṃ pragṛhītaṃ bhagavato gaṃgāye tarantasya // kena tāni
sarvāṇi devamanuṣyakāṇi cchatrasahasrāṇi samabhibhūtāni
//
āhnikakarmikapārthivarājāna vaṃśanirvṛttārhanti /
arhati ca mahābhāgo
sa eṣa puruṣarṣabho chatraṃ //
ye bāhirā jayitvā ripusaṃghā aśnanti
ajitarājyā /
. . . . . . . saṃpannā te pi narā chatram arhanti //
kiṃ puna
yena samantā sarvakleśā jitā niravaśeṣā /
api ca namuci sasainyo na tu
cchatraśatāraho bhagavāṃ //
tārakataralaprakāśāntārakarūpānapratibhāsāṃ
/
vaiḍūryaratanadaṇḍāṃ cchatraśatāṃ paṃca ādāya //
rājā bimbisāro aṇvati
pṛṣṭhato daśabalasya /
saṃprasthito ca bhagavāṃ vajji abhimukho saha gaṇena
//
nāvāya samabhirūḍho bhagavāṃ bhavati bhavaughaṃ uttīrṇo /
pāre ca
lecchavigaṇāḥ chatraśatāṃ paṃca dhārensuḥ //
atha paśyiyā mahīpatiṃ
mahāmahīdharamahābalaniketā /
nāgā pi gaṃganilayā chatraśatā paṃca dhārensuḥ
//
ṛddhimanto dyutimanto dharaṇipathagatā mahābalaniketā /
yakṣā pi tatra
asurā muditā chatraśatā paṃca dhārensu //
āgalitamālyamuktā
uḍupatiparipūrṇacārucandramukhā /
[_Mvu_1.265_] devā pi tatra muditā
chatraśatāṃ paṃca dhārensuḥ //
caturo pi lokapālā pramuditamanasā
vigatamadanamānā /
naṭakarajavidhamanakarā dhārensu dharaṇidharasamasya
//
atha so tridaśādhipatiḥ kāṃcanamaṇiratnasukṛtavarajālaṃ
/
raktakusumasukṛtadāmaṃ chatraṃ jagāgrasya dhāresi
//
yamavaruṇanāgavanditaṃ yāmādhipatiṃ upetya vasuyāmā
/
śaradajalābhrapāṇḍaraṃ dhārayi ghanapavanagatisya
//
tuṣitabhavanādhivāsī puna bhagavato upagato apramoho
/
saṃvartitakharasamavapu dhārayi cchatraṃ prasannamano
//
vaiḍūryasukṛtadaṇḍaṃ prāvāḍadaśaśataśalākācitraṃ
/
phullakusumāsthitatalaṃ sunirmito dhāraye chatraṃ
//
paranirmitavaśavartī nirmiṇe varakanakabhārasaṃchannaṃ
/
ratnahāralambadāmaṃ chatraṃ trailokyakīrtisya //
brahmā prasannamanaso
pavanapathaviśuddhahṛdayasya /
dhāresi candrasannibhaṃ chatraṃ
paravādimathanasya //
saptaratanāmayaṃ puna divyakusumāmayaṃ dāmamaṇḍitaṃ
/
chatraṃ chatrārahasya maheśvaro dhāraye chatraṃ //
ity eṣa surādhipena
kāmāvacaro saṃgho sannipatito /
mahā abhu maheśvareṇa atulabaladharasya
pūjārthaṃ //
[_Mvu_1.266_] bhagavatā yattakāni tāni cchatrāṇi tattakā
buddhā nirmitā // te anyamanyasya na paśyanti bhagavantaṃ // teṣāṃ pratyekaṃ
pratyekaṃ etad abhūṣi // mama yeva cchatre nātho tiṣṭhati sugato tiṣṭhati dhvajo
tiṣṭhati // devā ca manuṣyā ca yāva akaniṣṭhabhavanaṃ paśyanti buddhānubhāvena
//
atha bhagavāṃ puruṣacandro tān abhinirmiṇe saṃbuddhān ṛddhiṃ /
bhagavāṃ
vidarśaye na ca anyamanyasya paśyanti //
akaniṣṭhabhavanagatā tu
daśabalabuddhā ambaraṃ prasadaniyaṃ //
śobhenti gagaṇatalagatā yūpam iva
yathā ratanacitraṃ //
sarve suvarṇavarṇā sarve dvātriṃśalakṣaṇasamaṃgī
/
sarve kanakagirinibhāḥ sarve varavāraṇagatīkāḥ //
sarve manāpākārāḥ
sarveṣāṃ śobhate prabhājālaṃ /
sarve amitaguṇadharāḥ sarve prāmodyasaṃjananāḥ
//
dṛṣṭvāna devamanujā gaganatalaṃ śobhantaṃ daśabalehi /
ati-r-iva
udvilyaharṣā hāhākāraṃ udīrensuḥ //
āsphoṭitaprakṣveḍitakalakalasamākulā
abhivartanti /
muṃcensuḥ ambaragatā varacūrṇarajākulaṃ surabhiṃ //
taṃ
bhagavatas tādṛśaṃ buddhavikurvitaṃ ṛddhiprātihāryaṃ dṛṣṭvā atīva devā
bhagavataḥ pūjāṃ karensuḥ māndāravehi mahāmāndāravehi karkāravehi
mahākarkāravehi rocamānehi
[_Mvu_1.267_] mahārocamānehi bhīṣmehi
mahābhīṣmehi samantagandhehi mahāsamantagandhehi pāriyātrakapuṣpehi
suvarṇapuṣpehi rūpyapuṣpehi rajatapuṣpehi candanacūrṇehi agarucūrṇehi
keśaracūrṇehi bhagavantam okirensu abhyokirensu samantāt ṣaṣṭi yojanāṃ divyehi
ca gandhacūrṇehi jānumātramogho saṃvṛtto // bhikṣu bhagavantam āhansuḥ // kim
ayaṃ bhagavan devānubhāvo nāgānubhāvo yakṣānubhāvo yena imāni dāni
cchatrasahasrāṇi devehi ca nāgehi ca rājānehi ca pragṛhītāni // bhagavān āha //
tathāgatasyaiṣa bhikṣavaḥ paurāṇasya kuśaladharmasya anubhāvo // yadi tathāgato
'nuttarāṃ samyaksaṃbodhim abhisaṃbuddho na bhaviṣyati saṃsāre saṃsaranto
bhagavanto yattakā etāni cchatrāṇi tattakāni cakravartirājyāni kārayiṣyet* //
atha ca punas tathāgatasya sarvapuṇyapāpakṣayato parinirvāṇaṃ bhaviṣyati
//
___bhagavān dāni āyuṣmantaṃ vagīśam āmantresi // pratibhātu te vāgīśa
tathāgatasya pūrvayogo // sādhu bhagavan āyuṣmāṃ vāgīśo bhagavataḥ pratiśrutvā
tāye velāye imāṃ gāthāṃ babhāṣe //
abhūc chāstā atītasmiṃ brāhmaṇo akutobhayo
/
prahīṇajāti brāhmaṇo brahmacaryasmiṃ kevalī //
satvāṃ duḥkhitāṃ dṛṣṭvāna
duḥkhadharmasamarpitāṃ /
dharmacakraṃ pravartesi ābhāṃ kāsi anuttarāṃ
//
dharmacakraṃ pravartitvā ābhāṃ kṛtvā anuttarāṃ /
saṃbuddho
parinirvāyet* maharṣiḥ kṣīṇapunarbhavo //
tasya stūpam akarensuḥ śrāvakā
akutobhayā /
śaikṣā uttamā dāntāś ca akarensu kīrtihetave
//
kṣatriyabrāhmaṇavaiśyā pūjāṃ kāsi maharṣiṇo /
[_Mvu_1.268_]
nṛtyavāditragītena nānāmālyasamāgatā //
brāhmaṇo pi vicinteti pitā buddhasya
paṇḍito /
yaṃ nūnaṃ chatraṃ kāreyaṃ ratnākṛtaṃ śubhapāṇḍaraṃ //
vimalaṃ
chatraṃ stūpasmiṃ adhiropiya saṃcite /
aśrūṇi ca pravartento pitā putram
apūjayi //
so taṃ karma karitvāna kalyāṇaṃ buddhavarṇitaṃ /
brāhmaṇo akari
kālaṃ jātānām eva dharmatā //
saṃvartāñ ca vivartāñ ca aśītin tena karmaṇā
/
durgatiṃ nopalabhate etac cchatrasya tatphalaṃ //
manuṣyeṣu tadā rājyaṃ
dharmeṇa anuśāsayaṃ /
pṛthivyāṃ cakravarty āsi vijitāvī mahābalo //
citrā
janapadā āsi anuyātrāsi kṣatriye /
tam eva apacāyesi śvetacchatraṃ dadat
sukhaṃ //
tato cāpi cyavitvāna deveṣu upapadyitha /
marūṇāṃ pravaro āsi
devakāyāna pūjito //
pūjito marusaṃghānām aiśvaryakambalasthito /
vasanta
'trāpi vartesi śvetacchatrasya tatphalaṃ //
devānām uttamo āsi manuṣyāṇāṃ pi
uttamo /
sarvatra uttamo āsi devānāṃ manujāna ca //
devānām uttamaḥ bhūtvā
manuṣyāṇāṃ ca uttamo /
taṃ bhavañ ca vijahitvāna āgatvā paścimaṃ bhavaṃ
/
[_Mvu_1.269_] saṃbuddho pi prajāyāsi ṛṣi kṣīṇapunarbhavo //
so taṃ
mārgaṃ vābhijñāye duḥkhapraśamagāminaṃ /
yasya mārgasya pratilābhā
duḥkhasyāntaṃ karīyati //
taṃ cātra atītā buddhā taṃ ca vīro pratāpavāṃ
/
sarve samaśīlaprajñā nāsti buddhāna antaraṃ //
ye ca te hi kāle kāle
saṃbuddhā nātra saṃśayaṃ /
sarve te sugatiṃ yānti ātmakarmaphalopagāḥ
//
cakṣumāṃ brāhmaṇo āsi antevāsiś ca te ahaṃ /
tvayāhaṃ codito vīra
pūrvāṃ jātim anusmaret* //
evam eva etad āsi yathā bhāṣasi vāgīśa
/
brāhmaṇo haṃ tadā āsi antevāsi ca me bhavaṃ //
mayā tvaṃ coditaḥ santo
pūrvāṃ jātim anusmaret* /
tasmā dhvajapatākāṃ ca śvetacchatraṃ ca kārayet*
//
vedikāṃ caiva stūpeṣu kuryāt paṃcāṃgulāni ca /
sādhu puṇyavaraṃ vipulaṃ
dāyakam adhivartati //
eṣā cānyā ca yā pūjā buddham uddiśya kriyate
/
sarvā abandhyā saphalā bhavati amṛtopagā //
na hi arcanāṃ samāṃ loke
paśyāmi viśiṣṭatarāṃ kuto /
yaṃ ca anyaṃ pūjayanto puṇyaṃ yāsi mahattaraṃ
//
sace koci-m-asmiṃ lokasmiṃ sarvā pi devatā sadā /
[_Mvu_1.270_]
pūjeya sarvaratanaiḥ naivaṃ se pratikṛtaṃ siyā //
evaṃ mahāyaśā mahākāruṇikā
anukampāhitāmitā /
odumbaram iva kusumaṃ na hi sulabhadarśanā saṃbuddhāḥ
//
atha ye me bhaṇanti varṇaṃ samādhito ca śīlato ca prajñāto ca adhigamanato
ca niṣkramaṇato ca prayogato ca jātyato ca bhūtato ca bhavanti maheśākhyā ca
kṛtapuṇyā tāsu tāsu jātīṣu ādeyavacanā ca bhavanti kīrtanīyā ca bahujanasya
//
tenaiva kuśalamūlenāropitena uttariṃ /
prāvaraṇaṃ alpakisaraṃ teṣāṃ
bhavati kāyikaṃ //
tasmāt puṇyāni kuriyāt* nicayaṃ sāṃparāyikaṃ /
puṇyāni
paralokasmiṃ niṣṭhā bhavati prāṇināṃ //
bhagavāṃ gaṃgām uttīrṇo vaiśālīye ca
sīmām ākrānto // bhagavatā te amanuṣyakā palānā // māreṇa pāpīmatā bhagavato
gacchantasya yat taṃ lecchavīhi mārgaṃ muktapuṣpāvakīrṇaṃ siktasaṃmṛṣṭaṃ
pratijāgritaṃ taṃ sarvaṃ prāṇakehi sphuṭaṃ // nirmito kuṇḍalo nāma parivrājako
// so bhagavato tena mārgeṇa gacchantasya āha // nivartāhi //
bahūhi prāṇehi
mahī saṃvṛtā
aṇūhi sthūlehi ca madhyehi ca /
buddho yadā gacchati
bhūtasaṃstṛte
vyathā tato upapadyati ākrame //
[_Mvu_1.271_] bhagavān
āha //
mṛdu saṃsparśaḥ yo tathāgatānāṃ
tūrṇaṃ yathā otaritamārutānāṃ
/
na hi buddhaśreṣṭhāna tathāgatānāṃ
śarīram āgamya vadho prajāyati
//
bhayacetanā nāsti viheṣṭhanā vā
prāṇeṣu so gacchati apratigho bhagavān*
/
sarvehi bhūtehi nivāpaṣaṇḍaṃ
bhagavatā haritaśādvalaṃ nirmitaṃ
//
bhagavāṃ upaviṣṭo bhikṣusaṃgho ca // te lecchavayo bhagavantaṃ pṛcchanti
// kasya bhagavatā śuve āgāram adhivāsitaṃ abhyantaravaiśālakānāṃ
bāhiravaiśālakānāṃ vā // bhagavān āha // na hi vāsiṣṭhāho abhyantaravaiśālakānāṃ
tathāgatenādhivāsitaṃ na bāhiravaiśālakānāṃ // gośṛṃgīye manuṣyālāpiko śuko
preṣito gaṃgāye pāraṃ / tena tathāgato saśrāvakasaṃgho gośṛṃgīye vacanena
śuvetanāya bhaktena upanimantrito // tathāgatenādhivāsitaṃ // te dāni lecchavayo
abhyantaravaiśālakā ca duvecaturaśīti rājāna sahasrāṇi anyo ca mahājanakāyo
kṣatriyamahāśālā gṛhapatimahāśālā vismayasampannāḥ kathaṃ śuko jalpatīti //
bhagavān āha // kim atrāścaryaṃ gośṛṃgīye śuko jalpati mānuṣikāya vācāya /
anyehi pi vāsiṣṭhāho pakṣibhūtehi rājyaṃ vyavaharitaṃ //
___bhūtapūrvaṃ
vāsiṣṭhāho atītam adhvāne nagare vārāṇasī kāśijanapade brahmadatto nāma rājā
rājyaṃ kārayati kṛtapuṇyo maheśākhyo mahābalo mahākośo mahāvāhano / tasya ca
rājyaṃ ṛddhaṃ ca sphītaṃ ca kṣemaṃ ca subhikṣaṃ ca ākīrṇajanamanuṣyaṃ ca
bahujanamanuṣyākīrṇaṃ
[_Mvu_1.272_] ca sukhitajanamanuṣyaṃ ca
praśāntadaṇḍaḍamaraṃ sunigṛhītataskaraṃ vyavahārasampannaṃ // vistīrṇo ca
antaḥpuro aputro ca // tasya rājño bhavati // kathaṃ me putro bhaveyā // sa
śṛṇoti amātyānāṃ // anuhimavante āśrame ṛṣayo mahānubhāvā prativasanti
paṃcābhijñā caturdhyānalābhino te pṛcchitavyā kathaṃ putro bhaveya // te
mahānubhāvā ṛṣayo ācikṣiṣyanti yathā devasya putro bhaviṣyati // so dāni rājā
sāntaḥpuro sakumārāmātyo sabalavāhano yena teṣām ṛṣīṇām āśramas tena
saṃprasthito // antaramārge vāsam upagato rājā sabalavāhano sāntaḥpuro // tena
tahiṃ dṛṣṭā sāmbalīkoṭarāto trayo pakṣiyo niryāntāyo ulūkī śārikā śukī // tasya
dāni rājño dṛṣṭvā kautūhalaṃ saṃjātaṃ // tena puruṣo āṇatto gaccha jānāhi kim
atra koṭare // so āruhya nidhyāyati paśyati trīṇi aṇḍakāni // so āha // deva
trīṇi aṇḍakāni // rājā āha // pṛthak pṛthak puṭake bandhiya otārehi yathā na
vipadyante // tena puruṣeṇa puṭakasmiṃ pṛthak pṛthag bandhiya otāritā avipannāḥ
// amātyā pṛcchīyanti // kasyemāni aṇḍakāni // amātyā āhuḥ // eteṣāṃ khu
śākuntikā pṛcchīyanti/ eteṣām atra viṣayo // śākuntikā śabdāpitā // śākuntikā
rājñā pṛcchīyanti // rājā āha // bho bhaṇe jānātha kasya imāny aṇḍakāni // te
tatra caritā śākuntikāḥ sarveṣāṃ pakṣījātīnāṃ aṇḍakānāṃ vidhijñā pakṣiṇāṃ pi
vidhijñā yo yādṛśo pakṣīti // te āhansu // mahārāja imāni trīṇy aṇḍakāni ekam
ulūkīye dvitīyaṃ śārikāye tṛtīye śukīye // rājā āha // kiṃ bhavyāny etāni
aṇḍakāni abhinirbhedāya // te āhansuḥ // bhavyāni mahārāja
otāritāni
[_Mvu_1.273_] avipannāni // rājā pṛcchati // ko eteṣām aṇḍakānām
upacāro yathaite upacīrṇā vidyensuḥ svastinā ca abhinirbhedaṃ gacchanti //
śākuntikā āhansuḥ // mahārāja vihataṃ kārpāsaṃ ubhayatrāśraye saṃstaritavyaṃ //
tatra etāni aṇḍakāni madhusarpiṣā mrakṣitvā nikṣiptavyāni upari vihataṃ kārpāsaṃ
tam ete mātṛkārthaṃ poṣiṣyati // yathā tehi śākuntikehi āṇattaṃ tathā tāni
aṇḍakāni nikṣiptāni // rājā taṃ ṛṣīṇām āśramam anupūrveṇānuprāpto // ekāntena
balavāhanaṃ sthāpayitvā sāntaḥpuro ṛṣīṇām āśramam upasaṃkrānto // ṛṣayo rājānaṃ
dṛṣṭvā pratyudgatāḥ yathā ṛṣīṇāṃ samudācāro // svāgataṃ mahārāja anurāgataṃ
mahārāja niṣīdatu mahārājā imāny āsanāni // rājā sāntaḥpuro ṛṣīṇāṃ pādā vanditvā
niṣaṇṇo // ṛṣīṇāṃ mahattarako kulapatī // so taṃ rājānaṃ pratisaṃmodetvā
pṛcchati // kiṃ mahārāja ātmano prayojanaṃ ṛṣīṇāṃ sakāśāto // rājā āha // mama
vistīrṇo antaḥpuro na kasyācit putro aputro smi yaṃ icchāmi saṃdiśyatu yathā me
putro bhaveya // ṛṣīṇāṃ mahattarako āha // mahārāja yāni tāni trīṇi aṇḍakāni
amukāto śāmbalīkoṭarato otāritāni tāni veṣṭāvehi tato te putrā bhaviṣyanti //
rājā vismito // mahābhāgā ime ṛṣayo yan taṃ nāma yaṃ imāni amukāto
śāmbalīkoṭarāto trīṇi aṇḍakāni otārāpitāni imeṣām iha āśrame prativasantānāṃ
viditaṃ // mahābhāgā ime ṛṣayo // so ṛṣīṇāṃ pādā vanditvā bhūyo vārāṇasīṃ
saṃprasthito / anupūrveṇa vārāṇasīṃ praviṣṭo // tāni aṇḍakāni kālena samayena
sarvāṇi trīṇi prabhinnāni //
[_Mvu_1.274_] ekato ulūkapotako jāto
dvitīyāto śārikapotako jāto tṛtīyāto śukapotako jāto // rājāṇattīye unnīyanti
vardhīyanti // yatra velāye saṃvṛddhā sarve trayo paṇḍitā meghāvino
manuṣyālāpino manujāye vācāye ālāpasaṃlāpaṃ karonti parasparaṃ // so dāni rājā
brahmadatto teṣāṃ buddhibalaṃ jñātvā pṛthak pṛthak* rājadharmaṃ pṛcchati // te
ca jñātvā vyākaronti // teṣāṃ vyākaraṇaṃ śrutvā sarveṣāṃ trayāṇāṃ rājā
brahmadatto prīto saṃvṛtto //
vārāṇasyām abhūd rājā brahmadatto pratāpavān*
/
tasya rājño abhūt putrā sakunā trīṇi paṇḍitāḥ //
prathamo kauśiko āsi
dvitīyo āsi śāriko /
tṛtīyo ca śuko āsi sarve paṇḍitajātikāḥ //
teṣāṃ
buddhibalaṃ jñātvā tuṣṭo rājā janādhipaḥ /
rājadharmāṇi pṛccheyaṃ sarvāṃ
pratyekaśo rahe //
kauśikaṃ tāva pṛcchāmi śakunta bhadram astu te /
rājyaṃ
praśāsamānasya kiṃ kṛtyaṃ putra manyase //
kauśiko āha //
cirasya vata māṃ
tāto rājadharmāṇi pṛcchati /
hanta te haṃ pravakṣyāmi ekāgramanaso śṛṇu
//
na krodhasya vasaṃ gacche sa tu krodhaṃ nivārayet* /
na hi kruddhasya
artho vā dharmo vākramati pārthiva //
akruddhasya hi rājasya artho dharmo
janādhipa /
prajñākramati sarvatra tasmā krodhaṃ nivārayet*
//
[_Mvu_1.275_] tato vivāde utpanne ubhau pakṣau samāhitaḥ
/
ubhābhyāṃ vacanaṃ śrutvā yathādharmaṃ samācaret* //
mā ca cchandā ca
doṣā ca bhayā mohā ca pārthiva /
ubhābhyāṃ vacanaṃ śrutvā yathādharmaṃ
samācaret* //
na ca gacchati so hāniṃ paṇḍito hi arthakāraṇāt*
/
yaśakīrtiñ ca rakṣanto svargaṃ mārgeti pārthiva //
tato adharmaṃ
varjetvā rājadharmehi pārthiva /
anuśāsa mahīpāla evaṃ tatra gamiṣyasi
//
rañjanīyeṣu kāmeṣu mātivelaṃ pramodyahi /
pramattasya hi kāmehi
paraśatru balīyati //
tato nagaravṛttāni sarvāṇi anuvartaye /
atha
jānapadavṛttaṃ dharmeṇa anuvartayet* //
paurajānapadaṃ rāṣṭraṃ guṇehi
abhidhārayet* /
bhogadravyapradānena kṛtyānāṃ karaṇena ca //
tataḥ
parijanaṃ sarvaṃ vaṭṭena abhidhārayet* /
bhogadravyapradānena abhedyapuruṣo
bhave //
anuraktaṃ viraktaṃ ca sarvaṃ jānesi pārthiva /
balāgre upajīviṣu
paurajānapadeṣu ca //
pratyavekṣitvā karmāntā bhūtāṃ harṣāṇi dāpayet*
/
sarveṣu hiṃsāṃ varjetvā dharmeṇa phalam ādiśet* //
yathā pūrvakehi
rājehi āgatāṃ janatāṃ bahuṃ /
yathā rāṣṭraṃ niveśeya tathā kuruhi pārthiva
//
anugrahaṃ ca dīnānāṃ āḍhyānāṃ paripālanaṃ /
[_Mvu_1.276_] sadā
vijitavāsīnāṃ karohi manujādhipa //
dhanakrīḍārato rājā paradāraniratas sadā
/
rāṣṭrasya apriyo bhavati kṣipraṃ jahati jīvitaṃ //
alubdho punar medhāvī
paradāravirataḥ sadā /
rāṣṭrasya priyo bhavati suciraṃ tāta jīvati
//
vairabandhaṃ ca mā kuryā pāṭirājehi pārthiva /
yo vairī hi mahīpāla
vairam arpenti vairiṇaḥ //
mitrabandhaṃ ca kuryāsi pāṭirājehi pārthiva
/
dṛḍhamitrāṃ hi rājāno pūjenti aparā prajā //
prakīrṇoccāraṇo māsi
sarvārthehi janādhipa /
hetukāraṇasaṃyuktaṃ mantraṃ kālena vyāhare
//
guhyam arthaṃ ca dhārehi sadā vārehi pārthiva /
bhinnamantrā hi
rājendrā anubhonti vyasanaṃ bahuṃ //
guhyam arthaṃ dhārayitvā labhate vipulāṃ
śiriṃ /
na cāmitravasam eti paścāc ca nānutapyati //
ye 'muḍhamantrā
avikīrṇavācā
yuktāś ca kāryārthe janā narendra /
na teṣu śatrū janayanti
krodhaṃ
maṇiviṣāṇāṃ yathā śataghnīyo //
guhyakam arthasaṃbandhaṃ
saṃdhārayati yo naraḥ /
[_Mvu_1.277_] satru bhedabhayāt tasya dāsabhūto
ca vartati //
dharmasthiteṣu ārakṣāṃ sadā kuryāsi pārthiva /
balacakraṃ hi
niśrāya dharmacakraṃ pravartate //
dharmasthitānāṃ tejena sarvā śāmyanti
ītayo /
samayena varṣanti devā śasyaṃ nivartate tahiṃ //
dṛṣṭadharme
hitārthaṃ ca saṃparāye sukhāni ca /
evaṃ bhoti mahārāja guṇavanteṣu yat kṛtaṃ
//
tasmāt taṃ parirakṣeyā rājā dharmeṇa pārthiva /
taṃ hi rāja hitaṃ
tuhyaṃ rāṣṭrasyāpi ca taṃ hitaṃ //
samīkṣākārī asyā hi sarvārthehi janādhipa
/
koṣṭhāgāre ca koṣṭhe ca apramattaś ca saṃbhava //
etāvatī arthavatī eṣā
mahyānuśāsanī /
taṃ sarvam ogṛhītvāna evaṃ kuruhi pārthiva //
evaṃ te
pratipannasya yaśo kīrtiś ca bheṣyati /
kṣemaṃ bhaviṣyate rāṣṭraṃ ṛddhaṃ
sphītaṃ janākulaṃ //
kauśikasya śrutvā vākyaṃ śreṣṭhaṃ dharmārthasaṃhitaṃ
/
tathā śārikaṃ pṛcchāmi rājadharmā bravīhi me //
sārikapoto āha
//
cirasya vata māṃ tāta rājadharmāṇi pṛcchasi /
hanta te haṃ pravakṣyāmi
ekāgramanaso śṛṇu //
dvibhis tu pādakais tāta atra lokaḥ pratiṣṭhitaḥ
/
alabdhalābho arthasya labdhasya parirakṣaṇaṃ //
tasmād arthasya
lābhārthaṃ labdhasya parirakṣaṇe /
[_Mvu_1.278_] dṛḍhaṃ kuryāsi vyāyāmaṃ
dharmeṇa manujādhipa //
yo vai bhūmipatir deva adharmeṇānuśāsati /
rāṣṭraṃ
sya dubbalaṃ bhoti cchidrabhūtaṃ samantataḥ //
yo ca bhūmipatir deva
dharmeṇānuśāsati /
rāṣṭraṃ sya sthāvaraṃ bhavati ṛddhaṃ sphītaṃ janākulaṃ
//
nigṛhṇe nigṛhītavyaṃ pragrahārhāṃ ca pragṛhṇe /
saṃgṛhṇe saṃgṛhītavyāṃ
anugraharucir bhava //
yo nigrahaṃ na jānāti pragrahaṃ vā janādhipaḥ
/
saṃgrahānugrahaṃ cāpi so arthā parihāyati //
putrāṃś ca bhrātarāṃ cāpi
śurāṃ sāhasikāṃ chavāṃ /
mā tvan te īśvarāṃ kāsi grāme janapadeṣu vā
//
anugrahaṃ kuryā bhūpo mātāpitārthaṃ pārthiva /
vimānitā hi dāyadyā
udbhrāntā bhonti śatravaḥ //
paṃca rāṣṭrā bhave rājyaṃ kuṭilaśatrusevitaṃ
/
mā tāṃ ca viśvase tatra mā ca pratipadye utpathe //
utpathe ca
pratipanno kṣatriyo ca vasānugo /
amitrāṇāṃ vasam eti paścāc ca anutapyati
//
ātmanā balalābhārthaṃ amitrāṇāṃ pi nigrahe /
rāṣṭrasya anukampārthaṃ
saṃtulehi janādhipa //
samīkṣiyāna kathaya rātrau vā yadi vā divā
/
upaśrotā hi tiṣṭhanti te śrutvā vikarensu te //
[_Mvu_1.279_] śūro
vyāvartyate kṣipraṃ āḍhyaḥ saṃgṛhṇate balaṃ /
arthavaśī mantrabalī kupito
kare 'rthaṃ na te //
tasmād arthavasaṃ vipraṃ saputradāraṃ pravāsayet*
/
āḍhyaṃ mantravaraṃ vaiśyaṃ tanuṃ vāpi śaṭhaṃśaṭhaṃ //
amātyaṃ deva
kuryāsi paṇḍitam arthacintakaṃ /
alubdham anuraktaṃ ca rāṣṭrasya pariṇāyakaṃ
//
duṣprajñānām amātyānāṃ prajñāvikalpakāriṇāṃ /
rāṣṭrāṇi duḥkham edhanti
rāṣṭrādhipatinā saha //
paṇḍitānām amātyānāṃ prajñātejena pārthiva
/
rāṣṭrāṇi sukham edhanti rāṣṭrādhipatinā saha //
lubdho ca alpabuddhī ca
amātyo manujādhipa /
naiva rājño hito bhoti rāṣṭrasyāpi na so hitaḥ
//
tasmād alubdhamedhāviṃ amātyaṃ manujādhipa /
mantrasyānuyuktaṃ kuryā
rāṣṭrasya pariṇāyakaṃ //
nāsti cārasamaṃ cakṣuḥ nāsti cārasamo nāyo
/
tasmāc cāraṃ prayojeyyā sarvārtheṣu janādhipaḥ //
sarvaṃ parijanaṃ
rāṣṭraṃ saṃparigṛhṇa pārthiva /
balāgram upajīviñ ca kṛtyākṛtyehi pārthiva
//
tasmād dhīraṃ pratīhāraṃ pratipadyāsi pārthiva /
apramādaṃ sa kuryā ca
tavam etat sukhāvahaṃ //
etāvatī arthavatī eṣā mahyānuśāsanī
/
[_Mvu_1.280_] taṃ sarvam ograhetvāna evaṃ kuruhi pārthiva //
evan te
pratipannasya yaśo kīrtiś ca bheṣyati /
kṣemaṃ bhaviṣyati rāṣṭraṃ ṛddhaṃ
sphītaṃ janākulaṃ //
kauśiko cāpi pṛcchito te pṛṣṭā vyākarensu me
/
rājadharmaṃ yathātathā tvaṃ dāni śuka pṛcchasi //
balaṃ katividhaṃ rājño
paṇḍita arthacintaka /
rājadharmaṃ yathātathā icchitavyaṃ bravīhi me
//
śuko āha //
balaṃ paṃcavidhaṃ rājñaḥ icchitavyaṃ narādhipa
/
ekāgramanaso bhūtvā śṛṇohi vacanaṃ mama //
prathamaṃ balaṃ sahajaṃ
dvitīyaṃ putrabalaṃ tathā /
jñātimitrabalaṃ cāpi tṛtīyaṃ manujādhipa
//
caturaṃgabalaṃ cāpi caturthaṃ bhavati pārthiva /
paṃcamaṃ ca balaṃ
kruhi prajñābalam anuttaraṃ //
etaṃ balaṃ paṃcavidhaṃ yasya cāpi janādhipa
/
rāṣṭro 'sya sthāvaro bhoti ṛddhaṃ sphītaṃ janākulo //
balavaṃ punar
eteṣāṃ prajñābalam anuttama /
prajñābalena saṃgrahe kṛtyākṛtyaṃ janādhipa
//
akṛtyaṃ parivarjeti kṛtyaṃ ca anutiṣṭhati /
ātmano jñātimitrāṇāṃ
rāṣṭrasya ca sukhāvahaṃ //
kulīno 'pi hi duṣprajño rājārthe manujādhipa
/
naiva rājño hito bhoti rāṣṭrasyāpi na so priyaḥ //
[_Mvu_1.281_]
kṣipraṃ tu naśyate rājyaṃ pratirājehi pārthiva /
viraktā prakṛtiyo ca anyaṃ
mārganti svāmikaṃ //
atīva satkṛto bhavati paṇḍito arthacintakaḥ /
varānyo
ca sthāpayati śūrāṃ vīrāṃ vicakṣaṇāṃ //
yaśaṃ ca iha lokasmiṃ saṃparāye ca
svargati /
adharmaṃ parivarjetvā dharmam ācarate sadā //
dharmaṃ cara
mahārāja mātāpitṛṣu pārthiva /
iha dharmaṃ caritvāna rājā svargaṃ gamiṣyati
//
dharmaṃ cara mahārāja putradāre janādhipa /
iha dharmaṃ caritvāna rājā
svargaṃ gamiṣyati //
dharmaṃ cara mahārāja mitrāmātye janādhipa /
iha
dharmaṃ caritvāna rājā svargaṃ gamiṣyati //
dharmaṃ cara mahārāja śramaṇe
brāhmaṇe tathā /
iha dharmaṃ caritvāna rājā svargaṃ gamiṣyati /
dharmaṃ
cara mahārāja pure jānapadeṣu ca //
iha dharmaṃ caritvāna rājā svargaṃ
gamiṣyati //
dharmaṃ cara mahārāja asmiṃ loke paratra ca /
iha dharmaṃ
caritvāna rājā svargaṃ gamiṣyati //
etāvatī arthavatī eṣā mahyānuśāsanī
/
taṃ sarvam ograhītvāna evaṃ kuruhi pārthiva //
evan te pratipannasya
yaśo kīrti ca bheṣyati /
kṣemaṃ bhaviṣyate rāṣṭraṃ ṛddhaṃ sphītaṃ janākulaṃ
//
tān evam uvāca rājā brahmadatto pratāpavān* /
[_Mvu_1.282_]
samantapaṇḍitā putrā nipuṇā arthacintakā //
sarveṣāṃ vo kariṣyāmi vacanam
anuśāsanīṃ /
dṛṣṭo dhārmikathayā vo artho yaṃ sāṃparāyikaḥ //
pūrvenivāsaṃ
bhagavāṃ pūrvejātim anusmaran* /
jātakam idam ākhyāsi śāstā bhikṣūṇam antike
//
anavarāgrasmiṃ saṃsāre yatra me uṣitaṃ purā /
śuko ahaṃ tada āsi
śāriputro ca sāriko //
ānando kauśiko āsi brahmadatto śuddhodano /
evam
idam aparimitaṃ bahuduḥkhaṃ
uccanīcaṃ caritaṃ purāṇaṃ /
vigatajvaro
vigatabhayo aśoko svajātakaṃ
bhagavāṃ bhāṣati bhikṣusaṃghamadhye
//
_____iti śrīmahāvastu-avadāne triśakunīyaṃ nāma jātakaṃ samāptaṃ
//
atha bodhisatvas taṃ śukabhavaṃ jahitvā kumāro saṃvṛttaḥ daśakuśalāṃ
karmapathāṃ deśeti //
daśa vaśitā ākhyātā buddhenādityabandhunā
/
bodhisatvāna śurāṇāṃ bhāṣato taṃ śṛṇotha me //
vaśī āyuṣmanto dhīro
pratibhāne tathaiva ca /
upapattiyā ca karme ca cinte ca vaśitāṃ gato
//
dharme ca ṛddhivaśitā abhiprāyavaśis tathā /
kāladeśe vaśī dhīro ity
ete vaśitā daśa //
[_Mvu_1.283_] vaśitādaśasu etāsu pratiṣṭhāya viśāradāḥ
/
satvakoṭisahasrāṇi paripācenti nararṣabhāḥ //
buddhakṣetraṃ viśodhenti
bodhisatvā ca nāyakā /
bodhisatvā dyutimanto mahākāruṇalābhino
//
jātakaparyavasāne tahiṃ ca paripācitā /
caturaśītihi prāṇisahasrehi
dharmo abhisaṃmato //
buddhena bhagavatā vaiśālīye sīmaṃ ākramantena sarve
amanuṣyakā palānāḥ // mahanto janakāyo prīto bhagavantaṃ pṛcchati // paśya
bhagavan kathaṃ bhagavatā vaiśālīye sīmām ākramantenaiva sarve amanuṣyakāḥ
palānāḥ // bhagavān āha // kim atra vāsiṣṭhāho āścaryaṃ yan tathāgatena
paramasaṃbodhipraptena devātidevena sīmām ākramantenaiva sarve amanuṣyakā
palānāḥ // anyadāpi mayā ṛṣibhūtena kampille nagare sīmām ākramantenaiva sarve
amanuṣyakā palānāḥ // lecchavikā āhansu // anyadāpi bhagavan* // bhagavān āha //
anyadāpi vāsiṣṭhā //
___bhūtapūrvaṃ vāsiṣṭhā atīta-m-adhvāne pāṃcāle janapade
kampilla nagare rājā brahmadatto nāma rājyaṃ kāresi susaṃgṛhītaparijano
dānasaṃvibhāgaśīlo // tasya taṃ kampillaṃ janapadaṃ ṛddhaṃ ca sphītaṃ ca kṣemaṃ
ca subhikṣaṃ cākīrṇabahujanamanuṣyaṃ ca sukhitamanuṣyaṃ ca praśāntadaṇḍaḍamaraṃ
sunigṛhītataskaraṃ vyavahārasampannaṃ // tasya dāni rājño brahmadattasya rakṣito
nāma purohitaputro maheśākhyo daśakuśalakarmapathasamādāyavartī kāmeṣu
ādīnavadarśāvī niḥśaraṇaprajño saṃvegabahulo naiṣkramyābhiprāyo // so kāmeṣu
ādīnavaṃ dṛṣṭvā anuhimavantaṃ gatvā ṛṣipravrajyāṃ parvrajīto // tena dāni tahiṃ
himavante āśramaṃ
[_Mvu_1.284_] māpetvā tṛṇakuṭīparṇakuṭīni kṛtvā
mūlapatrapuṣpaphalabhakṣeṇa bāhirakeṇa mārgeṇa pūrvarātraṃ apararātraṃ
jāgarikāyogam anuyuktena viharantena catvāri dhyānāni utpāditāni paṃca ca
abhijñā sākṣīkṛtā // so dāni caturdhyānalābhī paṃcābhijño
daśakuśalakarmapathasamādāyavartī kumāro brahmacārī svayam āśrame paryaṃkena
niṣaṇṇo candramaṇḍalaṃ ca sūryamaṇḍalaṃ ca pāṇinā parāmṛṣati / yāvad
brahmakāyikakāyān vaśe varteti ugratapo ṛṣi mahābhāgo // kadācit kampille
mahānagare sajanapade amanuṣyavyādhi dāruṇo utpanno // tena amanuṣyavyādhinā
spṛṣṭā bahūni prāṇisahasrāṇi anayavyasanam āpadyante // rājñā brahmadattena taṃ
kampille mahāntam ādīnavaṃ dṛṣṭvā anuhimavante rakṣitasya dūto preṣitaḥ //
kampille edṛśo amanuṣyavyādhi utpanno bahūni prāṇisahasrāṇi anayavyasanam
āpadyanti // sādhu bhagavān kampillam āgaccheyā anukampām upādāya // ṛṣir
dūtavacanaṃ śrutvā anuhimavantāto kampillam āgato // tena ṛṣiṇā kampillasya
sīmām ākramantena sarve te amanuṣyakā palānāḥ // ṛṣiṇā tahiṃ kampille
svastyayanaṃ kṛtaṃ daśa kuśalāḥ karmapathā deśitā caturaśītināṃ prāṇisahasrāṇāṃ
//
kiṃ so naro jalpam acintyakālaṃ
katamāsya vidyā katamaṃ sya dānaṃ
/
saukhyādhvago asmiṃ pare ca loke
kathaṃkaro rakṣito svastyayanaṃ tad āhu
//
yo siddhadevāṃ ca narāṃś ca sarvā
jñātiṃ ca bhūtāni ca nityakālaṃ
/
avajānati prajvalanaṃ ca tīkṣṇaṃ
bhūtānukampi rakṣito svastyayanaṃ tad
āhuḥ //
[_Mvu_1.285_] yo vā duruktaṃ vacanaṃ kṣameyā
kṣāntībalena
adhivāsayanto /
paruṣaṃ śrutvā vacanaṃ aniṣṭaṃ
adhivāsanārakṣito
svastyayanaṃ tad āhuḥ //
yo vā duruktaṃ vacanaṃ kṣameya
jātā ca ye
snigdhamitrā satataṃ bhavanti /
viśāradā avisaṃvādakā ca
tāṃ
mitradrohīsamasaṃvibhāgī /
dhanena mitrāṃ sadā-m-anukampi
so mitramadhye
rakṣito svastyayanaṃ tad āhuḥ //
yo jñātimadhye ca sahāyamadhye
śīlena
prajñāya vaśītayā ca /
abhirocati sarvaṃ hi nityakālaṃ
so jñātimadhye
rakṣito svastyayanaṃ tad āhuḥ //
yasmiṃ rājā bhūmipatī prasannā
jānanti
satye ca parākrame /
abhavya eṣo iha ca purā ca
sa rājamadhye rakṣito
svastyayanaṃ tad āhuḥ //
yaṃ snigdhabhāvā . . . . . . . . . . .
mātā
prajāyām anukampitā ca /
prajāyate rūpavatī suśīlā
gharavāsa rakṣito
svastyayanaṃ tad āhuḥ //
[_Mvu_1.286_] ye āryadharmeṇa stuvanti
buddhaṃ
upasthitā paricariyāye santo /
bahuśrutā tīrṇakāṃkṣā
vimuktā
arhantamadhye rakṣito svastyayanaṃ tad āhuḥ //
annaṃ pānaṃ
kāśikacandanaṃ ca
gandhaṃ ca mālyaṃ ca dadanti kāle /
prasannacittā
śramaṇabrahmehi
grāmasya madhye rakṣito svastyayanaṃ tad āhuḥ //
paiśunyaṃ
mṛṣāvāda pareṣu dāraṃ
prāṇātipātaṃ ca tathaiva madyaṃ /
etaṃ prahāya
svargatiṃ gamiṣyatha
grāmasya madhye rakṣito svastyayanaṃ tad āhuḥ //
syāt
khalu punar vo vāsiṣṭhāho evam asyāsyād anyo sa tena kālena tena samayena
rakṣito nāma ṛṣi abhūṣi / na khalv eva draṣṭavyaṃ / tat kasya hetoḥ / ahaṃ so
vāsiṣṭhā tena kālena tena smayena rakṣito nāma ṛṣi abhūṣi // anyo so tena kālena
tena samayena kampille nagare brahmadatto nāma rājā abhūṣi // na khalv etad eva
draṣṭavyaṃ // eṣo rājā śreṇiko bimbisāro tadā kampille nagare brahmadatto nāma
rājā abhūṣi // tadāpi maye ṛṣibhūtena kampille sīmām ākramantenaiva sarve
amanuṣyakā palānāḥ // etarahiṃ pi maye vaiśālīye sīmām ākramantenaiva sarve
amanuṣyakā palānāḥ //
___api ca na etarahiṃ yeva maye sīmām ākramantenaiva
sarve amanuṣyakā palānāḥ / anyadāpi maye sīmām ākramantenaiva amanuṣyakā palānāḥ
//
___bhūtapūrvaṃ vāsiṣṭhāho atītam adhvānaṃ nagare vārāṇasī kāśijanapade
rājā rājyaṃ kārayati kṛtapuṇyo maheśākhyo mahābalo mahākośo mahāvāhano
susaṃgṛhītaparijano
[_Mvu_1.287_] dānasaṃvibhāgaśīlo // tasya taṃ nagaraṃ
vārāṇasī kāśijanapado ṛddho ca sphīto ca kṣemo ca subhikṣo ca ākīrṇajanamanuṣyo
ca // tasya dāni rājño hastināgo kṛtapuṇyo maheśākhyo mahātejo mahānubhāvo tasya
tejānubhāvena vārāṇasī kāśījanapado nirītiko nirupadravo yenānyeṣām api
grāmajanapadānāṃ sīmām ākramantenaiva nirītikā nirupadravā bhonti // kadācit*
mithilāyāṃ videhanagare amanuṣyavyādhir utpanno bahūni prāṇisahasrāṇi
anayavyasanam āpadyanti // te śṛṇvanti kāśīrājño hastināgo kṛtapuṇyo ca
maheśākhyo ca mahātejo ca mahānubhāvo ca yasya grāmasya vā nagarasya vā sīmām
ākramati nirītiko nirupadravo so grāmo vā nagaro vā bhavati // tena dāni
vaidehakarājñā aparo brāhmaṇo ukto // gaccha vārāṇasīṃ so kāśirājā sarvaṃdado ca
dānasaṃvibhāgaśīlo ca // tasya imāṃ prakṛtiṃ ārocehi taṃ ca hastināgaṃ yācehi //
tena nāgena iha āgatena sarvo amanuṣyavyādhi praśamiṣyati // so brāhmaṇo rājño
vacanaṃ śrutvā anupūrveṇa vārāṇasim anuprāpto // brāhmaṇo ca vārāṇasiṃ praviśati
// ayaṃ ca kāśirājā vārāṇasīto bahir nagaraṃ niryāti mahatā rājānubhāvena
mahatīye rāja-ṛddhīye taṃ ca hastināgaṃ sarvālaṃkāravibhūṣitaṃ
hemajālasaṃcchannaṃ śirījvalantaṃ purato gacchati // tena brāhmaṇena so kāśirājā
purataḥ sthitvā jayena vardhāpito // rājā taṃ brāhmaṇaṃ dṛṣṭvā sthito // kena te
sti bho brāhmaṇa artho kin te dadāmi // brāhmaṇena taṃ mithilāyām amanuṣyaṃ
upasargaṃ sarvaṃ kāśirājño ārocitaṃ // etaṃ mahārāja hastināgaṃ dehi mithilāyām
anukampām upādāya // rājā sakṛpo parānugrahapravṛtto ca // tena taṃ hastināgaṃ
tasya brahmaṇo yathālaṃkṛtaṃ dinnaṃ // dadāmi te brāhmaṇa nāgam imam alaṃkṛtaṃ
hemajālena cchannaṃ rājārhaṃ rājabhogyaṃ udāraṃ
[_Mvu_1.288_] sasārathiṃ
/ gacchahi yenakāmaṃ // syāt khalu punar vo vāsiṣṭhāho evam asyāsyā anyaḥ sa
tena kālena tena samayena vārāṇasyāṃ rājā abhūṣi // na etad evaṃ draṣṭavyaṃ //
eṣa rājā śreṇiko bimbisāro tena kālena tena samayena kāśirājā abhūṣi // syāt
khalu punar vo vāsiṣṭhāho evam asyāsyā anyo so tena kālena tena samayena
mithilāyāṃ rājā bhavati // na etad evaṃ draṣṭavyaṃ // tat kasya hetoḥ // eṣa
siṃhasenāpatis tena kālena tena samayena rājā abhūṣi // anyo so brāhmaṇo bhavati
/ eṣo tomaro lecchaviḥ // anyo so hastināgo bhavati // na khalu punar evaṃ
draṣṭavyaṃ // ahaṃ so tena kālena tena samayena rājño hastināgo abhūṣi // tadāpi
maye hastinagabhūtena mithilāyāṃ sarve amanuṣyakāḥ palānāḥ // etarahiṃ pi maye
vaiśālīye sīmām ākramantenaiva sarve amanuṣyakā palānāḥ //
___api tu
vāsiṣṭhāho na etarahim eva maye sīmām ākramantenaiva sarve amanuṣyakāḥ palānāḥ
// anyadāpi ṛṣabhabhūtena sīmām ākramantenaiva sarve amanuṣyakāḥ palānāḥ
//
___bhūtapūrvaṃ vāsiṣṭhāho atītam adhvānaṃ rājagṛhe nagare rājā rājyaṃ
kārayati kṛtapuṇyo maheśākhyo susaṃgṛhītaparijano dānasaṃvibhāgaśīlo mahābalo
mahākośo mahābalavāhano / tasya taṃ rājyaṃ ṛddhaṃ ca sphītaṃ ca kṣemaṃ ca
subhikṣaṃ ca ākīrṇamanuṣyañ ca bahujanamanuṣyam ca sukhitajanamanuṣyaṃ ca
praśāntadaṇḍaḍamaraṃ sunigṛhītataskaraṃ vyavahārasampannaṃ // tahiṃ
amanuṣyavyādhi utpanno bahūni prāṇisahasrāṇi amanuṣyavyādhinā anayavyasanam
āpadyanti // aṅgarājño ca ṛṣabho abhūṣi prāsādiko darśanīyo kṛtapuṇyo maheśākhyo
// tasya tejānubhāvena sarvam aṅgaviṣayaṃ nirītikaṃ nirupadravaṃ // rājagṛhakā
brāhmaṇagṛhapatikā śṛṇvanti // aṅgarājño īdṛśo ṛṣabho prāsādiko darśanīyo
kṛtapuṇyo maheśākhyo / tasya tejānubhāvena sarvam aṃgaviṣayaṃ
nirītikaṃ
[_Mvu_1.289_] nirupadravaṃ bhavati // tehi rājño ārocitaṃ //
mahārāja śṛṇoma aṃgarājño edṛśo ṛṣabho prāsādiko darśanīyo kṛtapuṇyo maheśākhyo
mahānubhāvo / yasya grāmasya vā nagarasya vā sīmām ākramati taṃ nirītikaṃ
nirupadravaṃ bhavati // mahārāja ṛṣabhaṃ ānaya yathā tena ānītena rājagṛhe
amanuṣyavyādhi praśamiṣyati // rājagṛhakena rājñā aṅgarājño brāhmaṇo preṣito //
gaccha aṅgarājña imaṃ rājagṛhe ādīnavaṃ vedayitvā taṃ ṛṣabhaṃ yācāhīti // so
dāni rājño brāhmaṇo tatheti pratiśruṇitvā rājagṛhāto anupūrveṇa aṅgarājasya
nagaram anuprāptaḥ // tena aṅgarājño upasaṃkramitvā aṅgarājānaṃ jayena
vardhāpetvā evaṃ rājagṛhakam amanuṣyavyādhiṃ sarvaṃ vistareṇa ārocetvā ṛṣabhaṃ
yācitaṃ // so pi ca rājā sakṛpo ca parānugrahapravṛtto ca // tena taṃ
rājagṛhakānāṃ mahantam ādīnavaṃ śrutvā so ṛṣabho tasya brāhmaṇasya dinnaḥ //
gaccha brāhmaṇa sukhī bhavantu rājagṛhakā manuṣyā sarve satvāś ca // brāhmaṇo
taṃ ṛṣabhaṃ gṛhya aṃgaviṣayāto magadhaviṣayam āgacchati // samanantaraṃ ca
vāsiṣṭhāho ṛṣabheṇa rājagṛhasya sīmā ākrāntā sarve ca te amanuṣyakā palānā
nirītiko ca nirupadravo rājagṛhasya janapado saṃvṛtto // syād vo punar eva
vāsiṣṭhāho evam asyāsyād anyaḥ sa tena kālena tena samayena aṃganagare aṃgarājā
abhūṣi // na khalu punar evaṃ draṣṭavyaṃ // tat kasya hetoḥ // eṣa vāsiṣṭhāho
rājā śreṇiyo bimbisāro tena kālena tena samayena aṅgarājā abhūṣi // anyo sa tena
kālena tena samayena rājagṛhe rājā abhūṣi // na etad evaṃ draṣṭavyaṃ // tat
kasya hetoḥ // eṣa siṃhasenāpatiḥ // anyaḥ sa tena kālena tena samayena
rājagṛhako brāhmaṇo abhūṣi yena taṃ ṛṣabhaṃ ānītaṃ // na etad evaṃ draṣṭavyaṃ //
tat kasya
[_Mvu_1.290_] hetoḥ // eṣa vāsiṣṭhāho tomaro lecchavis tena
kālena tena samayena rājagṛhe brāhmaṇo abhūṣi yena taṃ aṅgarājño sakāśāto ṛṣabho
rājagṛham ānīto // syāt khalu punar vo vāsiṣṭhāho evam asyāsyā anyaḥ sa tena
kālena tena samayena aṃgarājño ṛṣabho abhūṣi // na khalv etad evaṃ draṣṭavyaṃ //
tat kasya hetoḥ // ahaṃ so vāsiṣṭhāho tena kālena tena samayena aṃgarājño ṛṣabho
abhūṣi // tadāpi maye ṛṣabhabhūtena rājagṛhasya sīmām ākramantenaiva sarve
amanuṣyakā palānā etarahiṃ pi maye paramasaṃbodhiprāptena vaiśālīyaṃ sīmām
ākramantenaiva sarve amanuṣyakā palānāḥ //
_____iti śrīmahāvastu-avadāne
ṛṣabhasya jātakaṃ samāptaṃ //
atha bhagavān anupūrveṇa vaiśālīm
anuprāptaḥ // bhagavāṃ dāni vaiśālīye sābhyantarabāhirāye svastyayanaṃ karoti /
svastyayanagāthāṃ bhāṣati //
namo 'stu buddhāya namo 'stu bodhaye
namo
vimuktāya namo vimuktaye /
namo 'stu jñānasya namo 'stu
jñānino
lokāgraśreṣṭhāya namo karotha //
yānīha bhūtani
samāgatāni
bhūmyāni vā yāni va antarīkṣe /
sarvāṇi vā āttamanāni
bhūtvā
śṛṇvantu svastyayanaṃ jinena bhāṣitaṃ //
imasmiṃ vā loke parasmiṃ
vā punaḥ
svargeṣu vā yaṃ ratanaṃ praṇītaṃ /
na taṃ samaṃ asti
tathāgatena
[_Mvu_1.291_] devātidevena narottamena /
imaṃ pi buddhe
ratanaṃ praṇītaṃ
etena satyena susvasti bhotu
manuṣyato vā amanuṣyato
vā
. . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . .
.
idaṃ pi dharme ratanaṃ praṇītaṃ /
etena satyena susvasti
bhotu
manuṣyato vā amanuṣyato vā //
yaṃ buddhaśreṣṭho parivarṇaye
śuciṃ
yam āhu ānantariyaṃ samādhiṃ
samādhino tasya samo na vidyate
/
idaṃ pi dharme ratanaṃ praṇītaṃ
etena satyena susvasti
bhotu
manuṣyato vā amanuṣyato vā //
ye pudgalā aṣṭa sadā
praśastā
catvāri etāni yugāni bhonti /
te dakṣiṇīyā sugatena
uktāḥ
etāni dinnāni mahatphalāni /
idaṃ pi saṃghe ratanaṃ
praṇītaṃ
etena satyena susvasti bhotu
manuṣyato vā amanuṣyato vā
//
sarvaiva yasya darśanasaṃpadāyo
[_Mvu_1.292_] trayo sya dharmā
jahitā bhavanti /
satkāyadṛṣṭīvicikitsitaṃ ca
śīlavrataṃ cāpi yat asti
kiṃcit* /
idaṃ pi saṃghe ratanaṃ praṇītaṃ
etena satyena susvasti
bhotu
manuṣyato vā amanuṣyato vā //
kiṃ cāpi śaikṣo prakaroti
pāpaṃ
kāyena vācā yatha cetasāpi /
abhavyo so tasya
nigūhanāya
abhavyatā dṛṣṭapatheṣu uktā /
idaṃ pi saṃghe ratanaṃ
praṇītaṃ
etena satyena susvasti bhotu
manuṣyato vā amanuṣyato vā
//
yathā indrakīlo pṛthivīsanniśrito syā
catūrbhi vātehi asaṃprakampi
/
tathopamaṃ satpuruṣaṃ vademi
yo āryasatyāni
sudeśitāni
gambhīra-arthāni avetya paśyati /
idaṃ pi saṃghe ratanaṃ
praṇītaṃ
etena satyena susvasti bhotu
manuṣyato vā amanuṣyato vā //
ye
āryasatyāni vibhāvayanti
gambhīraprajñena sudeśitāni /
kiṃ cāpi te bhonti
bhṛśaṃ pramattā
[_Mvu_1.293_] na te bhavāṃ aṣṭa upādiyanti /
idaṃ pi
saṃghe ratanaṃ praṇītaṃ
etena satyena susvasti bhotu
manuṣyato vā
amanuṣyato vā //
ye yuktayogī manasā succhandasā
naiṣkramyiṇo
gautamaśāsanasmiṃ /
te prāptiprāptā amṛtaṃ vigāhya
vimuktacittā nirvṛtiṃ
bhuṃjamānā /
idaṃ pi saṃghe ratanaṃ praṇītaṃ
etena satyena susvasti
bhotu
manuṣyato vā amanuṣyato vā //
kṣīṇaṃ purāṇaṃ navo nāsti
saṃcayo
vimuktā āyatike bhavasmiṃ /
te kṣīṇabījā
avirūḍhidharmā
nirvānti dhīrā yatha tailadīpā /
idaṃ pi saṃghe ratanaṃ
praṇītaṃ
etena satyena susvasti bhotu
manuṣyato vā amanuṣyato vā
//
agnir yathā prajvalito niṣīde
indhanakṣayā śāmyati vegajāto
/
evaṃvidhaṃ dhyāyino buddhaputrāḥ
prajñāya rāgānuśayaṃ
grahetvā
adarśanaṃ mṛtyurājasya yānti /
[_Mvu_1.294_] idaṃ pi saṃghe
ratanaṃ praṇītaṃ
manuṣyato vā amanuṣyato vā //
grīṣmāṇamāse prathame
caitrasmiṃ
vane pragulmā yatha puṣpitāgrā
vāteritā te surabhiṃ pravānti
/
evaṃvidhaṃ dhyāyino buddhapūtrāḥ
śīlen' upetā surabhiṃ pravānti
/
idaṃ pi saṃghe ratanaṃ praṇītaṃ
etena satyena susvasti
bhotu
manuṣyato vā amanuṣyato vā //
yānīha bhūtāni samāgatāni
bhūmyāni
vā yāni va antarīkṣe /
maitrīkarontu sada manuṣyakā prajā
divaṃ cā rātriṃ
ca haranti vo baliṃ /
tasmād dhi taṃ rakṣatha apramattā
mātā va putraṃ
anukampamānā /
etena satyena susvasti bhotu
manuṣyato vā amanuṣyato vā
//
vipaśyismiṃ viśvabhuvi krakucchande
bhāmakanakamunismiṃ
kāśyape
mahāyaśe śākyamunismiṃ gautame /
etehi buddhehi
maharddhikehi
yā devatā santi abhiprasannā /
[_Mvu_1.295_] vāḍhaṃ pi
taṃ rakṣayantu ca karontu
svastyayanaṃ mānuṣikaprajāye /
tasmā hi taṃ
rakṣatha apramattā
mātā va putraṃ anukampamānā /
[etaṃ pi saṃghe ratanaṃ
praṇītaṃ]
etena satyena susvasti bhotu
manuṣyato vā amanuṣyato vā //
yo
dharmacakraṃ abhibhūya lokaṃ
pravartayati sarvabhūtanukampitaṃ /
etādṛśaṃ
devamanuṣyaśreṣṭhaṃ
buddhaṃ namasyāmi susvasti bhotu /
dharmaṃ namasyāmi
susvasti bhotu
saṃghaṃ namasyāmi susvasti bhotu
manuṣyato vā amanuṣyato vā
//
gośṛṅgīye buddhapramukhe bhikṣusaṃghe bhaktaṃ kṛtvā śālavanaṃ niryātitaṃ
// lecchavīnām etad abhūṣī // pratibalo asmākam ekako bhagavantaṃ
saśrāvakasaṃghaṃ yāvajjīvam upasthihituṃ
cīvarapiṇḍapātraśayanāsanaglānapratyayabhaiṣajyapariṣkārehi // api tu tathā
kriyatu yathā mahājano puṇyena saṃyujyeyā // manuṣyataṇḍulo ohārīyatu // tehi
manuṣyataṇḍulo ohārito paṃcaviṃśam uttaraṃ vā taṇḍulajātā // evaṃ tehi bhagavāṃ
saśrāvakasaṃgho saptāham upasthito //
śirimantaṃ maheśākhyaṃ varṇavantaṃ
yaśasvinaṃ /
[_Mvu_1.296_] saṃbuddhaṃ paryupāsanti candraṃ tārāgaṇā yathā
//
pītālaṃkāravasanāḥ karṇikārā va puṣpitā /
saṃbuddhaṃ paryupāsanti
ghanakeyūradhāriṇaḥ //
haricandanaliptāṃgā kāśikottamadhāriṇaḥ /
. . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
tāṃ devasaṃghāṃ pariṣāṃ
samāgatāṃ
śuciṃ sujātāṃ śatapuṇyalakṣaṇāṃ /
sarveṇa buddho abhibhoti
tejasā
nakṣatrarājā iva tārakāṇāṃ //
candro yathā vigatavalāhake
nabhe
abhirocate tāragaṇāṃ prabhāṃkaro /
evaṃ h' imāṃ
kṣatriyabhūmipālāṃ
sarveṇa buddho abhibhoti tejasā //
sūryo yathā
prabhavati antarīkṣe
ādityamārgasmiṃ sthito virocati /
evaṃ h' imāṃ
kṣatriyabhūmipālāṃ
sarveṇa buddho abhibhoti tejasā //
sūryo yathā
pratapati antarīkṣe
ādityamārgasmiṃ sthito virocati /
evaṃ h' imāṃ
kṣatriyabhūmipālāṃ
sarveṇa buddho abhibhoti tejasā //
padmaṃ yathā
kokanadaṃ sujātaṃ
prabhāsitaṃ phullam upetagandhaṃ /
[_Mvu_1.297_]
evaṃ p' imāṃ kṣatriyabhūmipālāṃ
sarveṇa buddho abhibhoti tejasā //
śakro
yathā asuragaṇapramardako
sahasranetro tridaśābhirocate /
evaṃ imāṃ
kṣatriyabhūmipālāṃ
sarveṇa buddho abhibhoti tejasā //
brahmā yathā
bhūtanukampi sarvāṃ
maruprabhāṃ abhirocati tejasā /
evaṃ imāṃ
kṣatriyabhūmipālāṃ
sarveṇa buddho abhibhoti tejasā //
daśāṃgupetaṃ
pramuṃci śiriṃ śuciṃ
tataś ca buddhvā amṛtaprasādaṃ /
vines' imāṃ
kṣatriyabhūmipālāṃ
dharmaṃ imaṃ pāṇitale va darśaye //
evam āyuṣmatā
ānandena bhagavān abhistuto //
___bhagavāṃ vaiśālakānāṃ lecchavīnāṃ dharmayā
kathayā saṃdarśayitvā samuttejayitvā saṃpraharṣayitvā bahūni ca
prāṇiśatasahasrāṇi abhivineti // vaiśālakānāṃ lecchavīnāṃ tāvad dānaṃ
deyadharmaṃ imāye anumodanāye //
yathāpi te madhukarakā sametvā
nānāvidhāṃ
kusumarasāṃ grahetvā /
tuṇḍehi pādehi ca saṃharitvā
. . . . . . . . . . .
. . . . . . //
[_Mvu_1.298_] sāmagriye bhavati rasagandhayoso
taṃ
saṃstṛtaṃ bhavati madhu praṇītaṃ /
varṇena gandhena rasen'
upetaṃ
bhaiṣajyabhakteṣu ca taṃ upeti //
em' eva grāme nigameṣu vā
punaḥ
mahājano bhavati yahiṃ sa āgato /
saputradārā puruṣastriyo
ca
kalyāṇakāryeṣu samānacchandā //
samoharitvāna dadanti
pānaṃ
saṃghasya bhaktāni karonti yāguṃ /
pānāni
saṃyaksukhakhādanīyā
rasāṃ ca āryānumatāṃ dadanti //
yathāprasādaṃ ca
yathānubhāvaṃ
kalpaṃ bahuṃ cāpi samoharitvā /
punar punaḥ denti
prasannacittā
samuccayaṃ gacchati puṇyarāśiḥ //
abhivādanāṃjalikarmaṇo
ca
pratyutthāna-m-āsanatāṃ tato ca /
vaiyāvṛtyaṃ dharmanumodanāṃ
ca
mahājano prīto karoti puṇyaṃ //
te dinnadānā
kṛtapuṇyakarmakā
yenaiva vācātha samoharitva vā /
[_Mvu_1.299_]
yainaiva ca karmasabhāgatāye
sarve pi te svargam upenti sthānaṃ //
divyehi
rūpehi samaṃgibhūtā
paricāriyanty apsarasāṃ gaṇehi /
prabhūtabhakṣā
pravarānnapānā
vimānaśreṣṭhopagatā ramanti //
yadā ca te enti
manuṣyalokaṃ
sarve pi āḍhyakuleṣu jātā /
ṛddheṣu sphīteṣu
mahādhaneṣu
prabhūtanārīnarasaṃkuleṣu //
madhuṃ kṛtaṃ
satpuruṣapraśastaṃ
sarvehi puṣpehi sukhāvahāya /
yaṃ kiṃcid artho manasā
ca prārthitaḥ
sarvo sa ṛddhyeya yathāmano ca //
sarvārthaṃ saṃgamya upetha
nirvṛtiṃ
sasarvasaṃskārakileśasūdanāṃ /
saṃvarṇaye lokahito
mahāprabhuḥ
saputradārā sahajñātibāndhavā //
te dāni lecchavayo
bhagavantam āhansuḥ // ayam asmākaṃ bhagavan udyānānāṃ mahā-udyānaṃ yad idaṃ
mahāvanaṃ sakūṭāgāraśālaṃ / taṃ ca bhagavato saśrāvakasaṃghasya dema niryātema
// bhagavāṃ dāni bhikṣūn āmantresi // tena hi bhikṣavo anujānāmi ārāmārthaṃ
vihārārthaṃ kalpārthaṃ // bhagavāṃ dāni mahāvanāto cāpālaṃ cetiyaṃ āgataḥ //
lecchavayo
[_Mvu_1.300_] pṛcchanti // kahiṃ bhagavāṃ // bhikṣavo āhansuḥ
// eṣa vāsiṣṭhāho bhagavāṃ mahāvanāto yena cāpālaṃ cetiyaṃ tenopasaṃkrānto
divāvihārāya // te dāni lecchavayo āhansuḥ // dema bhagavato cāpālaṃ cetiyaṃ
saśrāvakasaṃghasya niryātema // aparakāle lecchavikā mahāvanam āgatā bhagavato
pādavandakā bhagavāṃ ca kṛtabhaktakṛtyo saptāmracetiyaṃ gato divāvihārāya //
lecchavayo bhikṣūṇāṃ pṛcchanti // āryā kahiṃ bhagavān* // bhikṣū āhansuḥ // eṣa
vāsiṣṭhāho bhagavāṃ kṛtabhaktakṛtyo yena saptāmracetiyaṃ ten' upasaṃkrānto
divāvihārāya // te dāni lecchavayo yena saptāmracetiyaṃ ten' upasaṃkramitvā
bhagavataḥ pādau śirasā vanditvā bhagavantam etad avocat* // dema bhagavaṃ
saptāmracetiyaṃ bhagavato saśrāvakasaṃghasya niryātema // evaṃ bahuputracetiyaṃ
gautamakaṃ cetiyaṃ kapinahyaṃ cetiyaṃ // bhūyo cāpi bhagavān kṛtyabhaktakṛtyo
mahāvanāto yena markaṭahradatīraṃ cetiyan ten' upasaṃkrānto divāvihārāya //
lecchavayo āgatā mahāvanaṃ bhagavato pādavandakāḥ // bhikṣūṇāṃ pṛcchanti // āryā
kahiṃ bhagavān* // bhikṣū āhansu // eṣa vāsiṣṭhāho bhagavāṃ kṛtabhaktakṛtyo yena
markaṭahradatīraṃ ten' upasaṃkrānto divāvihārāya // te dāni yena
markaṭahradatīraṃ cetiyan ten' upasaṃkramitvā bhagavataḥ pādau śirasā vanditvā
bhagavantam etad uvāca // dema markaṭahradatīraṃ cetiyaṃ bhagavataḥ
saśrāvakasaṃghasya niryātema // āmrapālīye bhagavataḥ saśrāvakasaṃghasya bhaktaṃ
kṛtvā āmravanaṃ niryātitaṃ // bālikāye bhagavataḥ saśrāvakasaṃghasya bhaktaṃ
kṛtvā bālikāchavī niryātitā //
_____iti śrīmahāvastu-avadāne chatravastuṃ
samāptaṃ //
atha
aparimitayaśadharmarājño
navavidhaśāsanadharmakośarakṣo /
[_Mvu_1.301_]
bhavatu gaṇavaro cirasthitiko
śiripravaro acalo yathā sumerū //
buddhānām
anutpāde pratyekabuddhā loke utpadyanti // tūṣṇīkaśobhanā mahānubhāvā ekacarā
khaḍgaviṣāṇakalpā ekam ātmānaṃ damenti parinirvāyanti // aparo dāni
pratyekabuddho kāśibhūmiṣu pūrvāhṇe grāmaṃ piṇḍāya praviśati prāsādikena
abhikrāntapratikrāntena ālokitavilokitena saṃmiñjitaprasāritena
saṃghaṭīpātracīvaradhāraṇena nāgo viya kāritakāraṇo antargatehi indrayehi
abahirgatena mānasena sthitena dharmatāprāptena yugamātraṃ prekṣamāṇaḥ //
grāmiko ca grāmato araṇyaṃ nirdhāvati karmāntaṃ pratyavekṣaṇāye prāsādiko
abhiprasannadevamanuṣyo // pratyekabuddho taṃ grāmaṃ sāvadānaṃ piṇḍāya caritvā
yathādhautena pātreṇa tataḥ grāmāto nirdhāvati // prāyonnakālo vartati na ca
kenacid bhikṣā dinnā // grāmiko karmāntā pratyavekṣayitvā punar grāmaṃ praviśati
paśyati ca naṃ pratyekabuddhaṃ grāmato nirdhāvantaṃ // tasya bhavati //
prāyonnakālo vartati // jānāmi tāvaṃ kiṃ imena pravrajitena bhaikṣaṃ labdham iti
// grāmikaḥ pratyekabuddham upasaṃkramya pṛcchati // ārya labdhaṃ bhaikṣaṃ ti //
pratyekabuddho tūṣṇīkaśobhano tucchakaṃ pātraṃ grāmikasya darśayati // grāmiko
pratyekabuddhasya tucchakaṃ pātraṃ dṛṣṭvā nam āha // yāvad asaṃvibhāgaśīlo jano
yatra nāma evarūpo dakṣiṇīyo evaṃ mahantāto grāmāto yathādhautena pātreṇa
nirdhāvati // ime kiṃ uddīpayaṃ paribhuṃjanti // so āha // bhagavaṃ āgaccha ahaṃ
te āhāraṃ dāsyāmi // so taṃ pratyekabuddhaṃ gṛhītvā taṃ grāmaṃ praviṣṭo // so
catuḥmahāpathe sthitvā avidhāvidhā ti krandati // avasthitagrāmikasya
avidhāvidhan ti śabdaṃ śrutvā sastrīmanuṣyo grāmo sannipatitaḥ //
grāmikasya
[_Mvu_1.302_] upasaṃkramitvā pṛcchanti // kiṃ kṣemaṃ kiṃ
avidhāvidhaṃ ti krandasi // grāmika āha // krandāmi yenaite na saṃvibhāgaratā na
saṃvibhāgaśīlāḥ yatra nāma evaṃ mahantāto grāmāto eko bhikṣu yathādhautena
pātreṇa nirdhāvati // te dāni grāme mahallakā tasya grāmikasya śrutvā taṃ
pratyekabuddhaṃ satkartavyaṃ manyensu // grāmikena pratyekabuddhaṃ gṛhaṃ
praveśetvā āhāreṇa pratimānetvā yāvajjīvam upanimantrito // aham āryasya
nimantremi yāvajjīvaṃ sarvasukhopadhānena // svayaṃdhītā saṃveditā // evan tuvaṃ
āryaṃ taṃ divasam āhāreṇa upasthihisi // dārikā prītā tuṣṭā saṃvṛttā // śobhanaṃ
me kalyāṇaṃ karma sevitaṃ // sā dāni taṃ pratyekabuddhaṃ divasam āhāreṇa
upasthihati prāsādikābhiprasannadevamanuṣyā // pratyekabuddho parijñātabhojano
sarvāśuciparikṣīṇo mahābhāgo // tasya dāni grāmikasya dhītus tāṃ
pratyekabuddhasya īryāṃ paśyitvā udāraṃ pasādaṃ jātaṃ // tathā anye pi janā
prasannā // so dāni pratyekabuddho tasya grāmikasya prasādena tatraiva
grāmakṣetre anupādāya parinirvṛto // tato grāmikena taṃ pratyekabuddhaṃ
dhyāyetvā stūpaṃ kṛtaṃ na cātikhuḍḍākaṃ na cātimahantaṃ sudhāmṛttikālepanaṃ //
sā dāni grāmikasya dhītā taṃ stūpaṃ daivasikaṃ kāṃsyapātreṇa pūjeti gandhena
mālyena ca dhūpena ca // paścāt tato stūpāto taṃ nānāprakāraṃ mālyaṃ vātena
apakarṣīyate // tāye dāni taṃ mālyaṃ saṃkaḍḍitvā ceṭīhi sārdhaṃ dīrghamālāguḍikā
nicitopacitā nānāpuṣpāṇāṃ // tatra tāye mālāye taṃ pratyekabuddhasya stūpaṃ
sarvaṃ pariveṭhitaṃ // tasyā tāṃ mālāṃ tahiṃ stūpe sthitāṃ ca mālā ca sarvā
rūpeṇa ca tejena ca abhibhavitvā tiṣṭhantīṃ deveṣu divyam āyuḥpramāṇaṃ kṣapetvā
śobhantīṃ dṛṣṭvā ati-r-iva cittaprasādam utpannaṃ // sā dāni prasannacittā
praṇidhānam
[_Mvu_1.303_] utpādeti // yādṛśeṣā mālā atra stūpe śobhati
etādṛśā me mālā mūrdhni prādurbhaveyā yatra yatra upapadyeyaṃ //
___sā dāni
taṃ kalyāṇaṃ karmaṃ kṛtvā tatra cyavitvā deveṣūpapannā ratanamālāye ābaddhā
tasyā tahiṃ upapannāye apsarasāṃ śatasahasraṃ parivāresi //
___tato pi cyutā
vārāṇasīyaṃ kṛkisya rājño agramahiṣīye kukṣismiṃ upapannā // navānāṃ vā daśānāṃ
vā māsānām atyayena devīye dārikā prajātā prāsādikā darśanīyā ratanamālāye
ābaddhā // tasyā mālinīti nāmaṃ kṛtaṃ // rājño kṛkisya priyā manāpā tathā
sarvasya parijanasya sammatā sarvasyādhiṣṭhānasya yāvat kṛtapuṇyā dārikā
//
pratiyekabuddho grāmaṃ piṇḍāya upasaṃkrame /
yathādhautena pātreṇa tato
grāmāto niṣkramet* //
tam enaṃ grāmiko dṛṣṭvā saṃbuddham idam abravīt*
/
kiñci arogo bhagavāṃ labhyate piṇḍayāpanaṃ //
tato 'sya bhagavan pātraṃ
grāmikasya praṇāmaye /
na cātra adarśī bhikṣāṃ daurmanasyaṃ grāmikasya 'bhūt*
//
andhabhūto ayaṃ loko mithyādṛṣṭihato sadā /
etādṛśaṃ dakṣiṇīyaṃ na
pūjenti yathārahaṃ //
grāmāntaṃ upasaṃkramya sthihitvāna catuṣpathe
/
avidhāvidhaṃ ti krandati tato sannipate janāḥ //
mahājano samāgatvā
istriyo puruṣā pi ca /
grāmikaṃ upasaṃkramya kiṃ karoma avidhāvidhaṃ ti
//
[_Mvu_1.304_] grāmiko āha //
yaṃ nūnaṃ koṭi yuṣmākaṃ na
saṃvibhāgarato jano /
eṣo hi etasmiṃ grāmasmiṃ eko bhikṣu vihanyati
//
grāmikasya vacanaṃ śrutvā sarvo grāmo sa-istriyo /
sārāyaṇīyaṃ karensu
saṃbuddhasya punaḥ punaḥ //
tam enaṃ grāmiko vaca sabhāryāko saputrako
/
sarvasukhavihāreṇa nimantremi tathāgataṃ //
grāmikasya svakā dhītā
śucivastrā suvāsanā /
ācāraguṇasampannā upasthīya tathāgataṃ //
grāmikasya
prasādena tasmiṃ grāmasmiṃ suvrato /
saṃbuddho parinirvāyi ṛṣi
kṣīṇapunarbhavaḥ //
taṃ nirvṛtaṃ dhyāyetvāna stūpaṃ kāresi grāmiko
/
nṛtyavāditagītena pūjāṃ kāresi maharṣiṇo //
samāsādya sitaṃ puṣpaṃ
vātena apakarṣitaṃ /
ekādhyaṃ saṃharitvāna dīrghamālāṃ vagūhayet* //
sā
yādṛśī tatraiva mahyaṃ mālā citrā upaniśritā /
etādṛśī me śirasi bhotu mālā
yathā ayaṃ //
yatra yatropapadyehaṃ tatra m' etaṃ samṛdhyatu //
sā taṃ
karmaṃ karitvāna kalyāṇaṃ buddhavarṇitaṃ /
trāyastriṃśeṣu deveṣu upapadyi
'tha apsarā //
apsarāśatasahasraṃ ca puraskṛtvāna tāṃ sthitā /
tāsāṃ sā
pravarā śreṣṭhā nārī sarvāṅgaśobhanā //
[_Mvu_1.305_] tato tāsāṃ
cyavitvāna devakanyā maharddhikā /
rājño kṛkisya bhāryāya kukṣismiṃ upapadyi
'tha //
nirgate dvādaśamāse rājabhāryā prajāyata /
mālinīṃ nāma nāmena
nārīṃ sarvaṅgaśobhanāṃ //
. . . . . . . . ativarṇā atirūpavatī abhūt*
/
śreṣṭhā ca rājakanyānāṃ dhītā sā kāśirājino //
ācāraguṇasampannā
śucivastrā suvāsanā /
rājño kṛkisya antike tiṣṭhate prāṃjalīkṛtā //
tam
enam avadad rājā tiṣṭhantīṃ prāṃjalīkṛtāṃ /
brāhmaṇāṃ me tuvaṃ bhadre
bhojāpehi atandritā //
pituḥ sā vacanaṃ śrutvā brāhmaṇānām anūnakāṃ
/
viṃśatsahasrāṃ bhojeti sarvakāmehi mālinī //
tam enaṃ brāhmaṇā dṛśya
mālinīm apsaropamāṃ /
rāgagrasitacittāś ca ullapanti punar punaḥ
//
uddhatāṃ unnatāṃ dṛṣṭvā capalāṃ prākaṭendriyāṃ /
mālinī saṃvicinteti na
ime dakṣiṇārahā //
sā āruhitvā prāsādaṃ samantena vilokaye /
adarśī
bhagavato siṣyaṃ saṃbuddhasya śirīmato //
sā prāsādavaragatā
kāśikavaracandanena āliptā /
rājño kṛkisya dhītā sarvā diśatā viloketi
//
sā addaśāsi . . . . . prāsādiken' iṃjitena praviśantāṃ /
buddhasya
śrāvakān bāhitapāpāṃ antimaśarīrāṃ //
[_Mvu_1.306_] sā dāsīṃ preṣeti
eteṣāṃ ṛṣīṇāṃ vandanaṃ bruhi /
vanditvā ca bhaṇāhi praviśatha bhadanta
niṣīdātha //
sā dāsī upagamya pādāṃ vanditvā bhāvitātmanāṃ /
prāñjalikṛtā
avocat praviśatha bhadanta niṣīdātha //
rāgā upātivṛttā viśāradā agrapaṇḍitā
loke /
buddhasya śrāvakā bāhitapāpā antimaśarīrāḥ //
taṃ pāṇḍaraṃ ca
sukṛtaṃ sutoraṇaṃ khaḍga-asiguptaṃ /
praviśensuḥ antaḥpuraṃ rājño dhītuḥ
manāpāye //
kāśikapratyāstaraṇaṃ suvicitrakalāpakaṃ maṇivicitraṃ
/
vicitrapuṣpāvakīrṇaṃ prajñaptaṃ āsanaṃ āsi //
padmam iva śubhābhāsaṃ
jaleruhaṃ yatha jale anupaliptaṃ /
tatha anupaliptacittā tatra niṣīde
vigatamohā //
śālīnāmodanavidhim akālakam anekavyaṃjanam upetaṃ
/
svahastam upanāmayate yathā bhadantāna abhiroce //
te bhikṣū avacensuḥ
śāstā mo agrapaṇḍito loke /
tasyā prathamaṃ bhaktaṃ so bhuṃjaye va mahāvīro
//
buddho ti sruṇitva ghoṣaṃ loke kutūhalaṃ aśrutapūrvaṃ /
adhikataraṃ sā
prasīde imehi kila so viśiṣṭataro //
sā mālinī avoca bhuñjitvā śāstuno
haratha bhaktaṃ /
[_Mvu_1.307_] abhivādanaṃ ca brutha mama vacanāto
lokanāthasya //
adhivāse bhaktaṃ bhagavāṃ suvetanā sārdhaṃ bhikṣusaṃghena
/
antaḥpurasya madhye rājño dhītuḥ manāpāya //
te dāni bhagavato
kāśyapasya agraśrāvakā tiṣyo ca bhāradvājo mālinīye bhaktaṃ paribhuṃjitvā
bhagavato kāśyapasya bhaktam ādāya ṛṣivadanaṃ nirdhāvitā // bhagavato kāśyapasya
piṇḍapātram upanāmetvā mālinīye vacanena bhagavantaṃ kāśyapaṃ vandanaṃ vadensu
// kṛkisya bhagavaṃ kāśirājño dhītā bhagavato vandanaṃ pṛcchati
saśrāvakasaṃghasya śuvedāni ca bhaktena nimantreti sārdhaṃ bhikṣusaṃghena rājño
kṛkisya antaḥpure tasyā bhagavāṃ adhivāsetu anukampām upādāya // bhagavatā
kāśyapena vaineyavaśena adhivāsitaṃ // ye tehi mahāśrāvakehi sārdhaṃ puruṣā gatā
bhagavato kāśyapasya ovādam ādāya tehi gatvā mālinīye niveditaṃ // adhivāsitaṃ
tena bhagavatā kāśyapena śuvedāni bhaktaṃ sārdhaṃ bhikṣusaṃghena // mālinīye
teṣāṃ puruṣāṇāṃ śrutvā tām eva rātriṃ prabhūtaṃ khādanīyaṃ bhojanīyaṃ
pratijāgaritvā bhagavato kāśyapasya kālam ārocāpitaṃ // bhagavāṃ kālajño velājño
samayajño pudgalajño pudgalaparāparajño // kālyam eva nivāsayitvā pātracīvaram
ādāya yena cārikāvikālo saṃprāpto sāyaṃ māgadhe prātarāśe vartamāne sārdhaṃ
viṃśatīhi bhikṣusahasrehi vārāṇasiṃ nagaraṃ praviśet* // haṃsapraḍīnakam iva
buddhā bhagavanto nagaraṃ praviśanti // dakṣiṇapārśve tiṣyo mahāśrāvako // vāme
pārśve bhāradvājo mahāśrāvakaḥ // teṣāṃ pṛṣṭhato catvāro mahāśrāvakā caturṇāṃ
aṣṭa aṣṭānāṃ ṣoḍaśa ṣoḍaśānāṃ dvātriṃśa dvātriṃśatānāṃ catuṣaṣṭi // evaṃ
bhagavāṃ viṃśatīhi bhikṣusahasrehi puraskṛto
[_Mvu_1.308_] rājño kṛkisya
antaḥpuraṃ praviśati // bhagavato nagaraṃ praviśantasya onatā bhūmir unnamati
samaṃ bhūmitalaṃ jātaṃ saṃsthāti // aśucipāṣāṇaśarkarakaṭhallā bhūmiṃ praviśanti
muktapuṣpāvakīrṇā mahī saṃsthāti // puṣpopagā vṛkṣā puṣpanti phalopagā vṛkṣā
phalanti / ye tatra mārge vāmadakṣiṇena vāpīyo vā puṣkariṇīyo vā śītalasya
vārisya bharitā bhavanti utpalapadumakumudapuṇḍarīkanalinīsaugandhikāpracchannā
/ udupānamukhā toyaṃ prasyandati / aśvā hīṣyanti ṛṣabhā nardanti hastikuṃjarā
nardanaṃ muṃcanti // samanantaraṃ indrakīlaṃ pādena cokramati sarvaṃ ca nagaraṃ
prakampati / andhā ālokenti badhirāḥ śabdaṃ śṛṇvanti unmattakāḥ smṛtiṃ
pratilabhante vyādhitā vyādhito muṃcanti gurviṇīyo arogāḥ prasūyanti nagnānāṃ
cailāḥ prādurbhavanti bandhanabaddhānāṃ bandhanāni sphuṭanti peḍākaraṇḍāvṛtāni
ratanāni saṃghaṭṭanti bhājanāni raṇanti / ye bhavanti nagare parivādinīyo
vallakīyo veṇuvīṇāmṛdaṃgabherīpaṇavā asaṃkhatāny api aghaṭṭitāni saṃpravādyanti
/ śukasārikakokilahaṃsamayūrāḥ svakasvakāni rutāni muṃcanti // caturaṅgulena ca
bhūmiṃ asaṃspṛśanto gacchati dharaṇitale ca padacakrāṇi prādurbhavanti
sahasrārāṇi sanābhikāni sarvākāraparipūrṇāni antarīkṣe ca devā divyāni
tūryasahasrāṇi pravādayanti divyāni puṣpavarṣāṇi pravarṣanti // bhagavāṃ kāśyapo
saśrāvakasaṃgho edṛśāye vidhīye edṛśāye vibhūṣāye edṛśena samudayena edṛśāye
ṛddhīye edṛśena vibhavena devamanuṣyehi satkriyanto saśrāvakasaṃgho rājño
kṛkisya antaḥpuraṃ praviṣṭo // bhagavāṃ mālinīye saśrāvakasaṃgho tahiṃ
abhyantarime catuḥśāle mahāsatkāreṇa pariviṣṭo prabhūtena praṇītena svādanīyena
bhojanīyena ṛjurasena agrarasena
[_Mvu_1.309_] avigatarasena
pratyagrarasena // bhagavāṃ bhuktāvī saśrāvakasaṃgho dhautahasto apanītapātro
mālinīṃ dharmayā kathayā saṃdarśayitvā samādāpayitvā samuttejayitvā
saṃpraharṣayitvotthāyāsanāto prakrame //
___yāni tāni kṛkisya kāśirājño
viṃśati brāhmaṇasahasrāṇi nityabhojikā te kupitā yaṃ mālinīye bhagavāṃ kāśyapo
saśrāvakasaṃgho rājakule pariviṣṭo mahatā satkāreṇa mahatā sanmānena // tehi
sarvā brāhmaṇapariṣā sannipātitā anekāni brāhmaṇasahasrāṇi // tena kālena tena
samayena brāhmaṇākrāntā pṛthivī bhavati // saṃnipatitā mālinīṃ ghātetukāmā //
eṣā yeva atra rājakule brāhmaṇānāṃ kaṇṭako utpanno // kṛkiś ca rājā brāhmaṇeṣu
abhiprasanno tasya viṃśa brāhmaṇasahasrā daivasikaṃ bhuṃjanti eṣā ca pitṛṇā
brāhmaṇānāṃ niyojitā etāni brāhmaṇāni daivasikaṃ bhojehīti etāye brāhmaṇānāṃ
avamanyitvā śramaṇā rājakule praveśitā eṣāṃ ca edṛśo pūjāsatkāro kṛto // sā eṣā
yat taṃ brāhmaṇānāṃ upajīvyaṃ rājakulāto pūjāsatkārārthaṃ śramaṇānāṃ pariṇāmeti
mānayantīti // tehi brāhmaṇehi eṣo vyavasāyo kṛto mālinī māretavyā // kṛkī ca
kāśirājā janapadaṃ pratyavekṣako va gato // tehi brāhmaṇehi kṛkisya rājño dūto
preṣito // edṛśaṃ mālinīye brāhmaṇānāṃ mūle abahumānam utpannaṃ / kāśyapasya
saśrāvakasaṃghasya rājakulaṃ praveśitvā edṛśo ca pūjāsatkāro kṛto brāhmaṇānāṃ
darśanaṃ pi na deti // yathā mahārājena saṃdiṣṭaṃ tathā na karoti // yan tu
brāhmanānāṃ rājakule nityakaṃ viṃśatīnāṃ brāhmaṇasahasrāṇāṃ taṃ pi na vartati //
mālinī brāhmaṇānāṃ darśanaṃ pi na deti // rājā śrutamātreṇaiva
janapadātto
[_Mvu_1.310_] vārāṇasim āgato paśyati anekāṃ brāhmaṇānāṃ
sahasriyo samāgatāni // so yena brāhmaṇās tenaiva gato // brāhmaṇā pi rājño
pratyudgatā jayena vardhāpayitvā etāṃ prakṛtiṃ mālinīye taṃ sarvaṃ kṛkisya rājño
nivedenti // mahārāja eṣā mālinī brāhmaṇānāṃ kaṇṭako utpannā na śakyaṃ
brāhmaṇehi rājño nityakaṃ pratīcchituṃ yāvan na mālinī ghātitā // eṣa samagrāye
brāhmaṇaparṣāye niścayo utpanno // rājā pi brāhmaṇyo / eṣā brāhmaṇapariṣāya
kriyā anuparivartitavyā // yadi te brāhmaṇyaṃ aparityaktaṃ mālinīṃ parityajāhi /
atha te mālinī aparityaktā nāsti te brāhmaṇyaṃ // brāhmaṇapariṣāyā kriyām
anuparivartantasya tasya rājño etad abhūṣi // imā brāhmaṇākrāntā pṛthivī
bahubrāhmaṇyā / yadi mālinīṃ na parityajiṣyāmi ḍimbaṃ bhaviṣyati / naivaṃ mālinī
bhaviṣyati naivam ahaṃ //
tyajed ekaṃ kulasyārthaṃ grāmārthaṃ tu kulaṃ
tyajet* /
grāmaṃ janapadasyārthaṃ ātmārthaṃ pṛthivīṃ tyaje //
te dāni
kāśirājñā mālinī parityaktā // yathā brāhmaṇapariṣāye abhiprāyam tathā bhavatu
// te dāni brāhmaṇā āhansu // yadi parityaktā mālinī āṇāpiyatu rājñā // tato
tena bāhire nagarāto brāhmaṇānāṃ mūle sthitakena dūto preṣito // āgacchatha
mālinīm ānetha tti // rājavacanena dūto rājakulam anuprāptaḥ // āgaccha mālinī
parityaktāsi pitari brāhmaṇānāṃ / brāhmaṇehi jīvitād vyaparopyasi // mālinīye
mātaraṃ āgatvā ārāvo mukto sarveṇa ca antaḥpureṇa // nagare sarvajano tena
ārāvaśabdena utkaṇṭhito ākulībhūto // mahaṃ āsi rodanaṃ
//
[_Mvu_1.311_]___mālinī vārāṇasīto dūtena niṣkāsyati pituḥ sakāśaṃ //
sā dāni dūtehi niṣkāsītā pituḥ allīpitā // iyaṃ mahārāja mālinī // rājñā
aśrukaṇṭhena rudanmukhena mahato janakāyasya mālinī brāhmaṇānāṃ dattā parityaktā
pitare // sā dāni mālinī yatra kāle pitari parityaktā brāhmaṇānām ājñākṛtā //
tataḥ mālinī prāṃjalīkṛtā brāhmaṇapariṣāye praṇipatitvā // icchāmi ekāṃ
prajñaptiṃ brāhmaṇapariṣā yadi pramāṇan ti // te āhansu // jalpa yā te vijñapti
// āha // ahaṃ pitari brāhmaṇānāṃ parityaktā yuṣmākaṃ ahaṃ vaśagatā //
brāhmaṇapariṣāye evam eva niścayo mālinī māretavyā // tad icchāmi
brāhmaṇapariṣāyam eva sakāśāto saptāhaṃ jīvituṃ dānaṃ dāsyāmi puṇyaṃ ca
kariṣyāmi // ahaṃ ca brāhmaṇānāṃ kṛtopasthānā mayāpi brāhmaṇā upasthāpitā pitur
vacanena // tato me saptāhasyātyayena māretha yaṃ vā vo kṣamati taṃ karotha //
teṣāṃ brāhmaṇānāṃ mahattarakānām utpannaṃ // evam etaṃ yathā mālinī jalpati
cirakālam etāye brāhmaṇā upasthāpitā pitur vacanena bhojāpitāḥ / paścā etāye
pāpakaṃ cittam utpannaṃ yaṃ brāhmaṇāṃ mellitvā śramaṇānām abhiprasannā // tato
nārhati bhūyo śramaṇānāṃ dānaṃ dātuṃ utsṛṣṭā na teṣāṃ brāhmaṇānām eva eṣā
saptarātraṃ dānaṃ dāsyati / tad dīyatu etāya vijñaptiḥ mucyatu saptarātraṃ
saptāhasyātyayena haniṣyati // yaṃ kāraṇaṃ brāhmaṇapariṣāye eṣa niścaya utpannas
taṃ mālinīye jīvamānāya kāryaṃ // tasyā tehi brāhmaṇehi dattā vijñaptiḥ //
saptarātram utsṛṣṭā mahato janakāyasya brāhmaṇānāṃ sakāśāto apramādā bhaveyā
saptarātraṃ pi na vilupe tti // sā dāni osṛṣṭā samānāpi nūnaṃ sārdhaṃ mahatā
janakāyena parivṛtā punaḥ rājakulaṃ praviṣṭā pitaraṃ vijñāpeti // icchāmi imāni
sapta divasāni dānaṃ ca dātuṃ puṇyaṃ
[_Mvu_1.312_] ca kartuṃ yatra mama
abhiprāyo // rājā āha // evam astu karohi putri puṇyaṃ yatra te abhiprāyo // sā
āha // bhagavantaṃ kāśyapaṃ samyaksaṃbuddhaṃ saśrāvakasaṃghaṃ saptāham iha
rājakule pariviṣeyaṃ // rājā āha // anumodāhi tvaṃ // bhagavāṃ kāśyapo
saśrāvakasaṃgho rājakule saptāhaṃ bhaktena upanimantrito // anukampām upādāya
bhagavatā kāśyapena vaineyavaśena mahājanakāyaṃ vinayam āgamiṣyatīti adhivāsitaṃ
// te brāhmaṇā parikupitā icchanti hanituṃ jīvantīṃ // mālinī prāṃjalīkṛtā //
kṣamatha tāvat saptāhaṃ yāvad dadāmi dānaṃ // dadanto brāhmaṇā kāmakāro vaḥ
//
___tāye prathamasmiṃ divasasmiṃ śāstā bhojāpito saha gaṇena antaḥpurasya
madhye mātuś ca pituś ca madhyagatāye // śāstā ca prasādanīyāṃ rājño kathaye
kathāṃ // vinīvaraṇe ca dharme abhisameti rājā antaḥpureṇa saha // dvitīyasmiṃ
divasasmiṃ vinesi paṃca putraśātā // tṛtīyasmiṃ divasasmiṃ yo teṣām abhūṣi
parivāro ca // caturthasmiṃ divase rājāmātyāṃ vineti saṃbuddaḥ // paṃcame yaṃ ca
balāgraṃ prathamaphale niveśaye śāstā // ṣaṣṭhasmiṃ divasasmiṃ rājācāryaṃ vineti
saṃbuddhaḥ // nigamāṃ ca saptame śrotāpattiphale vinaye // rājāpi hṛṣṭacitto
saṃbuddhaṃ paśyiya saha gaṇena bhagavantaṃ kāśyapaṃ nimantrayed agrabhaktena //
mālinīye saptame divase bhagavantaṃ kāśyapaṃ bhuktāviṃ viditvā apanītapātraṃ
praṇidhānam utpāditaṃ // anantareṇāhaṃ duḥkhasyāntaṃ kareyaṃ / edṛśo me putro
bhaveyā yathāyaṃ bhagavanto kāśyapo devamanuṣyāṇāṃ arthacaryāṃ carati // evaṃ
mama putro anuttarāṃ samyaksaṃbodhim abhisaṃbodhitvā devamanuṣyāṇām arthacaryāṃ
caratu // mālinīye
[_Mvu_1.313_] bhrātā aniyavanto nāma kumāro / tenāpi
praṇihitaṃ // edṛśo me pitā bhaveyā yathāyaṃ bhagavāṃ kāśyapo etarahiṃ / tatra
ca ahaṃ duḥkhasyāntaṃ kareyaṃ // evaṃ bhagavatā kāśyapena kṛkī ca kāśirājā
sāntaḥpuro paṃca kumāraśatā amātyā ca bhaṭṭabalāgraṃ yobhūyena ca naigamā sarve
āryadharmehi vinītā // teṣām etaḍ abhūṣi // asmākaṃ mālinī kalyāṇamitrā mālinīm
āgamya asmākaṃ sarvadharmeṣu dharmacakṣur viśuddhaṃ // tāṃ brāhmaṇā jīvitād
vyaparopayiṣyanti // api nāma vayaṃ ātmānaṃ parityajeyāma na mālinīṃ // tehi
teṣāṃ brāhmaṇānāṃ saṃdiṣṭaṃ // ete vayaṃ mālinīye saha āgacchāmaḥ mālinī asmākaṃ
kalyāṇamitrā na yuṣme śaktā asmehi jīvantehi mālinīṃ jīvitād vyaparopayituṃ //
yadā vayaṃ sarve na bhavāma evaṃ yuṣme śaknotha tāṃ mālinīṃ jīvitād
vyaparopayituṃ // te dāni saparivārāḥ sabalavāhanāḥ mālinīm agrato kṛtvā
vārāṇasīto nirgamya yena tāni brāhmaṇasahasrāṇi tena praṇatā // te brāhmaṇās taṃ
anantaṃ balāgraṃ dṛṣṭvā mālinīye saha āgacchantaṃ bhītā trastā // tehi dūto
preṣito rājño ca // nirgamyatu muktā bhavatu mālinī taṃ divasaṃ yā caiṣā
uddhṛtadaṇḍā eṣā pitare ālokaṃ nisṛṣṭā bhavatūddhṛtadaṇḍā // eṣā na asmākaṃ
mālinī aparādhyati / kāśyapo asmākaṃ saparivāro aparādhyati tasya vayaṃ daṇḍaṃ
kariṣyāmaḥ //
___tehi dāni sannaddhakavacitāḥ sahasrayogā daśa puruṣā
ṛṣivadane preṣitāḥ kāśyapaṃ śramaṇaṃ saśrāvakasaṃghaṃ jīvitād vyaparopayatha //
te bhagavatā kāśyapena maitryā sphāritvā āryadharmehi pratiṣṭhāpitā // tehi
brāhmaṇehi apare viṃśa puruṣāḥ sannaddhakavacitāḥ preṣitāḥ kāśyapaṃ śramaṇaṃ
jīvitād vyaparopayatha // te puruṣā ṛṣivadanaṃ gatāḥ sannaddhāḥ sapraharaṇāḥ //
te pi bhagavatā maitryā sphāritvā ārye dharme pratiṣṭhāpitāḥ //
evaṃ
[_Mvu_1.314_] triṃśac catvāriṃśa paṃcāśaṃ yattakā preṣitā tattakā
kāśyapena bhagavatā maitryāya sphāritvā āryadharmehi pratiṣṭhāpitāḥ // ākarṣaṇā
eṣā buddhānāṃ // bhagavatā vaineyasatvānāṃ ākarṣaṇatāyai yattakā tahiṃ
buddhavaineyā āsi tehi brāhmaṇasahasrehi tattakā tehi visarjitāḥ te ca bhagavatā
sarve āryadharmehi vinītāḥ // mithyāpratipannā avaśiṣṭā anekaprāṇasahasriye //
teṣām āryadharmehi vinītānāṃ bhavati // na ete brāhmaṇā buddhamāhātmyaṃ jānanti
/ yadi ete bhagavantaṃ kāśyapam upasaṃkramensuḥ mahatā arthena saṃyujyensuḥ //
tehi teṣāṃ brāhmaṇānāṃ dūto preṣito // bhagavāṃ kāśyapo samyaksaṃbuddho mahātmā
mahākāruṇiko lokasyānugrahapravṛtto // mā bhavanto bhagavato kāśyapasyāntike
bhikṣusaṃghasya bādhituṃ pradūṣetha // evaṃ mānaṃ ca madaṃ ca jahitvā āgacchatha
sarve bhagavato kāśyapasya pādavandanaṃ mahatā arthena saṃprayujyatha
//
satya apiśunavarṇā naṃ ca arthavatī śucī /
anyeṣāṃ madhurā vyaktā
buddhasya sakhilā girā //
tarpaṇīyā nirvamhaṇī sarvadāhavināśanī
/
nelavarṇā sukhavarṇā buddhasya sakhilā girā //
agadgadā avikalā avitathā
ananyathā /
yathātathā avikalpitā buddhasya sakhilā girā //
jñeyajñānā
anutpannā anosānā asādiśā /
naravaśā suvibhaktā ca vācā amitabuddhino
//
satyaṃ cāpiśunaṃ ca bhāṣati
sa sarvataḥ puna maitracitto
/
[_Mvu_1.315_] upakāre paramārthasaṃhitaṃ
etaṃ vā paramaṃ subhāṣitaṃ
//
āviṣṭaṃ gaditaṃ sa bhāṣati
uccanīcam atha api madhyamaṃ /
anupadaṃ
anvakṣaraṃ viśuddhaṃ
etaṃ vā paramaṃ subhāṣitaṃ //
paramakaruṇam
uditayuktāṃ
girāṃ bhāṣati daśaphalayuktāṃ /
aṣṭāṃg'
upetacatuṣprakārāṃ
etaṃ vā paramaṃ subhāṣitaṃ //
vācāṃ bhāṣati
paṃcapuṇyāṃ
suniścitāṃ vā puna chinnasaṃśayāṃ /
na ca karma kiṃci karoti
pāpaṃ
tathāvidhaṃ uttamapauruṣatvaṃ //
evaṃ upetaṃ
varalakṣaṇehi
mahādyutigaṇam anuśāsate /
varaṃ jñātīratanaṃ
prahāya
ratiṃ ca sphītāṃ abhiniṣkrame //
amṛtapadaṃ jigīṣuṃ
nandajātā
drumasāraṃ varagandham uttamaṃ /
locetvāna kṛtavikṛtaṃ
taṃ
atha tenaiva pacesi odanaṃ //
[_Mvu_1.316_] evam iha kāśyapaṃ
maharṣi
paribhāṣanti janā parīttaprajñāḥ /
svākhyātapadaṃ
aninditaṃ
puruṣājāniyam anatikramaṃ //
śamitāviṃ prahāya
puṇyapāpaṃ
bhavasaṃyojanasaṃkṣaye rataṃ /
śāntaṃ suvibhaktamānasaṃ
taṃ
jano garahati anaṃganaṃ //
bhikṣū ca upāsakā ime
bahu kāśyapaśāsane ratā
/
jvalitaṃ va hutāśanaṃ śikhiṃ
etha vandāma sametya kāśyapaṃ //
eṣo
dvipadānam uttamo
so cakṣudado vināyako /
mānaṃ ca madaṃ ca
viprahā
etha vandāma sametya kāśyapaṃ //
te brāhmaṇā sarve
nityatvaniyatarāśī buddhasahasram api yadi dharmaṃ deśeya abhavyā te dharmam
ājānituṃ buddhe ca dharme ca saṃghe ca prasādayituṃ // te dāni daṇḍalaguḍahastā
yena bhagavān kāśyapo tena pradhāvitā // bhagavatā pṛthivīdevatā ābhāṣṭā // sā
dāni tālamātreṇa ātmabhāvena bhagavato purato sthitā // bhagavāṃ tāṃ
pṛthivīdevatām āha // ke ca te tatra brāhmaṇā bhavanti // sā dāni āha // ete
mama pṛthivīnisṛtā dāsā // bhagavān āha // tena hi yathā dāsā parākramyante
tathā parākrama // sā dāni mahāntaṃ
[_Mvu_1.317_] tālaskandham unmūletvā
yena te brāhmaṇā tena pratyudgatā // taṃ tālaskandhaṃ pṛthivīye chaṭāchaṭāye
uparipatitaṃ // te brāhmaṇā bhītā nāśanaṣṭāḥ //
_____iti
śrīmahāvastu-avadāne mālinīye vastu samāptaṃ //
evaṃ mayā śrutaṃ ekasmiṃ
samaye bhagavāṃ kośaleṣu cārikāṃ caramāṇo mahatā bhikṣusaṃghena sārdhaṃ paṃcahi
bhikṣuśatehi yena kośalānāṃ mārakaraṇḍo nigamo tad avasāri tad anuprāpto
tatraiva viharati anyatarasmiṃ vanaṣaṇḍe // atha khalu bhagavān
sāyāhnakālasamaye pratisaṃlayanād vyutthāya vihārāto nirgamya ūrdhvaṃ ca
ulloketvā diśābhāgāṃ ca abhiviloketvā adho ca oloketvā samaṃ ca bhūmibhāgaṃ
samavekṣitvā smitaṃ prāduṣkaritvā dīrghaṃ caṃkramaṃ caṃkrame // adrākṣīt* atha
khalv āyuṣmān ānando bhagavantaṃ sāyāhnakālasamaye pratisaṃlayanād vyūtthāya
ūrdhvaṃ ca ulloketvā diśābhāgāṃ ca abhiviloketvā adho ca oloketvā samaṃ ca
bhūmibhāgaṃ samavekṣitvā smitaṃ prāduṣkaritvā dīrghaṃ caṃkramaṃ cakramantaṃ /
dṛṣṭvā punar yena saṃbahulā bhikṣavas tenopasaṃkramitvā bhikṣūn etat avocat* //
eṣo buddho bhagavān sāyāhnasamaye pratisaṃlayanād vyūtthāya ūrdhvaṃ ca ulloketvā
diśābhāgāṃ ca abhiviloketvā adho ca avaloketvā samaṃ bhūmibhāgaṃ samavekṣitvā
smitaṃ ca prāduṣkaritvā dīrghaṃ caṃkramaṃ caṃkramati // na ca punar āvusāvo
tathāgatā arhantaḥ samyaksambuddhāḥ ahetu apratyayaṃ smitaṃ prāduṣkurvanti //
kiṃ punar vayaṃ āvusāvo yena bhagavāṃs tenopasaṃkramitvā bhagavantam etam arthaṃ
pṛcchema // yathā taṃ bhagavāṃ vyākariṣyati tathā taṃ dhārayiṣyāma // sādhv
āyuṣmann iti te bhikṣū āyuṣmato ānandasya pratyaśroṣi //
___atha khalu
āyuṣmān ānando tehi bhikṣuhi sārdhaṃ yena bhagavāṃs tenopasaṃkramitvā bhagavataḥ
pādau śirasā vinditvā ekānte asthāsi // ekānte sthitaḥ āyuṣmān
ānando
[_Mvu_1.318_] bhagavantam etat avocat* // ihāhaṃ bhagavantaṃ
addaśāmi sāyāhnasamaye pratisaṃlayanād vyūtthāya vihārān niṣkramya ūrdhvaṃ ca
ulloketvā adho ca avaloketvā diśābhāgāṃ ca abhiviloketvā samaṃ ca bhūmibhāgaṃ
samavekṣitvā smitaṃ ca prāduṣkurvantaṃ dīrghaṃ caṃkramaṃ caṃkramantaṃ // na ca
punas tathāgatā arhantaḥ samyaksambuddhā ahetu apratyayaṃ smitaṃ prāduṣkaronti
// ko bhagavan* hetuḥ pratyayaḥ smitasya prāduṣkaraṇāya // evam ukte bhagavān
āyuṣmantam ānandam etad uvāca // paśyasi tvaṃ ca ānanda etaṃ pṛthivīpradeśaṃ //
evaṃ hy etaṃ bhagavan* // etasmiṃ ānanda pṛthivīpradeśe bhagavato kāśyapasya
āgamavastuṃ abhūṣi // paśyasi tvam ānanda etaṃ pṛthivīpradeśaṃ // evaṃ hy etaṃ
bhagavan* // etasminn ānanda pṛthivīpradeśe bhagavato kāśyapasya kuṭīvastu
abhūṣi // paśyasi tvam ānanda etaṃ pṛthivīpradeśaṃ // evaṃ hy etad bhagavaṃ //
etasminn ānanda pṛthivīpradeśe bhagavato kāśyapasya caṃkramaṣaṣṭiḥ abhūṣi //
paśyasi tvam ānanda etaṃ pṛthivīpradeśaṃ // evaṃ hy etaṃ bhagavaṃ // etasminn
ānanda pṛthivīpradeśe trayāṇāṃ tathāgatānām arhatāṃ samyaksambuddhānāṃ niṣadyā
abhūṣi bhagavato krakucchandasya bhagavato ca kanakamunisya bhagavato ca
kāsyapasya // atha khalv āyuṣmān ānando aścāryādbhutasaṃvignaromahṛṣṭajāto
śīghraṃ śīghraṃ tvaramāṇarūpo yena so pṛthivīpradeśo tenopasaṃkramitvā tasmiṃ
pṛthivīpradeśe caturguṇasaṃghāṭiṃ prajñapetvā yena bhagavāṃ tenāñjaliṃ
praṇāmetvā bhagavantam etad avocat* // iha bhagavāṃ niṣīdatu prajñapta eva āsane
// ayaṃ pṛthivīpradeśo caturhi tathāgatehi arhantehi samyaksambuddhehi
paribhukto bhaviṣyati bhagavatā krakucchandena bhagavatā ca kanakamuninā
bhagavatā ca kāśyapena bhagavatā caitarhi // niṣīdatu khalu bhagavāṃ prajñapta
eva āsane // āyuṣmāṃ pi ānando bhagavataḥ pādau
[_Mvu_1.319_] śirasā
vanditvā ekānte niṣīdi // te pi bhikṣū bhagavataḥ pādau śirasā vanditvā ekānte
niṣīdensuḥ // ekānte niṣaṇṇam āyuṣmantam ānandaṃ bhagavān etad avocat* //
icchasi punas tvam ānanda tathāgatasya pūrvanivāsasaṃyuktāṃ dharmīkathāṃ bhāṣato
śrotuṃ imam eva mārakaraṇḍaṃ nigamam ārabhya // evam ukte āyuṣmān ānando
bhagavantam etad avocat* // etasya dāni bhagavaṃ kālo etasya dāni sugato samayo
yaṃ bhagavāṃ bhikṣūṇām etam arthaṃ bhāṣe // bhikṣū bhagavato saṃmukhā śrutvā
saṃmukhā pragṛhītvā tathatvāye dhārayiṣyanti // evam ukte bhagavān āyuṣmantam
ānandam etad avocat* //
___bhūtapūrvam ānanda bhagavati kāśyape ayaṃ
mārakaraṇḍo nigamo veruḍiṅgo nāma brāhmaṇagrāmo abhūṣi // veruḍiṅge khalu ānanda
brāhmaṇagrāme ghaṭikāro nāma kumbhakāro abhūṣi bhagavato kāśyapasya upasthāyako
// ghaṭikārasya khalu punar ānanda kumbhakārasya jyotipālo nāma māṇavako abhūṣi
dārakavayasyako sahapāṃśukrīḍanako priyo manāpo ajanyasya brāhmaṇasya putro //
atha khalv ānanda bhagavāṃ kāśyapo kośaleṣu cārikāṃ caramāṇo mahatā
bhikṣusaṃghena sārdhaṃ saptahi bhikṣusahasrehi yena kośalānāṃ veruḍiṅgo
brāhmaṇagrāmo tad avasāri tad anuprāptas tatraiva viharati imasmiṃ eva
vanakhaṇḍe // aśroṣi khalv ānanda ghaṭikāro kumbhakāro bhagavāṃ kila kāśyapo
kośaleṣu cārikāṃ caramāṇo yena kośalānāṃ veruḍiṅgo brāhmaṇagrāmaṃ tad avasāri
tad anuprāpto tatraiva viharati anyatarasmiṃ vanakhaṇḍe // atha khalv ānanda
ghaṭikāro kumbhakāro yena jyotipālo māṇavo ten' upasaṃkramitvā jyotipālaṃ
māṇavam etad avocat* // śrutam idaṃ samyagjyotiṣpāla / bhagavāṃ kila kāśyapo
kośaleṣu cārikāṃ caramāṇo mahatā bhikṣusaṃghena sārdhaṃ saptahi bhikṣusahasrehi
yena kośalānāṃ veruḍiṅgo brāhmaṇagrāmo tad avasāri tad
anuprāptaḥ
[_Mvu_1.320_] tatraiva viharati anyatarasmiṃ vanakhaṇḍe // kiṃ
punar vayaṃ samyagjyotipāla yena bhagavāṃ kāśyapo tenopasaṃkramema bhagavantaṃ
kāśyapaṃ darśanāye vandanāye paryupāsanāye // evam ukte jyotipālo māṇavo
ghaṭikāraṃ kumbhakāram etad avocat* // kiṃ me bhaṇe ghaṭikāra tehi muṇḍikehi
śramaṇehi darśanāye upasaṃkrāntehi paryupāsanāye / dvitīyaṃ tṛtīyaṃ pi ānanda
ghaṭikāro kumbhakāro jyotispālaṃ māṇavam etad uvāca // . . . . . . . kiṃ me
bhaṇe ghaṭikāra tehi muṇḍehi śramaṇehi darśanāye upasaṃkrāntehi paryupāsanāye //
atha khalv ānanda ghaṭikārasya kumbhakārasya etad abhūṣi // ko nu khalu syād
upāyo yaṃ jyotipālo māṇavo bhagavantaṃ kāśyapaṃ darśanāya upasaṃkrameya
paryupāsanāya atha khalu ānanda ghaṭikārasya kumbhakārasya etad abhūṣi // asti
khalu tasyaiva vanakhaṇḍasya avidūre sumukā nāma puṣkariṇī yaṃ nūnāhaṃ
jyotipālena māṇavena sārdhaṃ yena sumukā nāma puṣkariṇī gaccheyaṃ śīrṣasnāpanāya
// atha khalv ānanda ghaṭikāro kumbhakāro yena jyotipālo māṇavo ten'
upasaṃkramitvā jyotipālaṃ māṇavam etad uvāca // kiṃ punar vayaṃ samyagyotipāla
yena sumukā nāma puṣkariṇī tenopasaṃkramema śīrṣasnāpanāya // evam ukte ānanda
jyotipālo māṇavo ghaṭikāraṃ kumbhakāram etad uvāca // tena hi bhaṇe ghaṭikāra
sukhī bhava yasyedāni kālaṃ manyase // atha khalv ānanda ghaṭikāro kumbhakāro
śīrṣasnānīyaśāṭim ādāya jyotipālena māṇavena sārdhaṃ yena sā puṣkariṇī
tenopasaṃkramensu snānāya // atha khalv ānanda jyotipālo māṇavo śīrṣasnāto
udakatīre asthāsi keśāṃ santhāpayamāno // atha khalv ānanda ghaṭikāro kumbhakāro
jyotipālaṃ māṇavam etad avocat* // ayaṃ samyagjyotipāla bhagavāṃ kāśyapo imasmiṃ
yena vanakhaṇḍe kiṃ punar vayaṃ samyagjyotipāla yena bhagavāṃ kāśyapo ten'
upasaṃkramema bhagavantaṃ kāśyapaṃ darśanāya paryupāsanāya // evam ukte
jyotipālo māṇavo ghaṭikāraṃ kumbhakāram
[_Mvu_1.321_] etad avocat* // kiṃ
me bhaṇe ghaṭikāra tehi śramaṇakehi darśanāye upasaṃkramantehi paryupāsanāye //
atha khalv ānanda ghaṭikāro kumbhakāro jyotipālaṃ māṇavaṃ kṛkāṭikāyāṃ gṛhya etad
avocat* // ayaṃ samyagjyotipāla bhagavāṃ kāśyapo imasmiṃ eva vanakhaṇḍe kiṃ
punar vayaṃ samyagjyotipāla yena bhagavāṃ kāśyapo ten' upasaṃkramema bhagavantaṃ
kāśyapaṃ darśanāyopasaṃkramantaṃ paryupāsanāya // atha khalv ānanda jyotipālo
māṇavo ghaṭikāraṃ kumbhakāraṃ apadhunitvā prayāti // tam enaṃ ghaṭikāro
kumbhakāro anujavitvā praveṇikeśehi gṛhītvā etad avocat* // ayaṃ samyagjyotipāla
bhagavāṃ kāśyapo imasmiṃ eva vanakhaṇḍe viharati kiṃ punar vayaṃ samyagjyotipāla
yena bhagavāṃ kāśyapas tenoupasaṃkramema bhagavantaṃ kāśyapaṃ darśanāya
paryupāsanāya // atha khalv āyuṣman ānanda jyotipālamāṇavasya etad abhūṣi // na
khalv apratyayaṃ vā taṃ yaṃ me ghaṭikāro kumbhakāro śīrṣasnātaṃ murdhni keśeṣu
parāmṛṣati nudantakaṃ hīnāya jātyā samāno // tena hi bhaṇe ghaṭikāra sukhī bhava
yasya dāni manyase //
___atha khalv ānanda ghaṭikāro kumbhakāro jyotipālena
māṇavena sārdhaṃ yena bhagavāṃ kāśyapo ten' upasaṃkramitvā bhagavataḥ kāśyapasya
pādau vanditvā ekānte asthāsi // ekāntasthitaḥ ānanda ghaṭikāro kumbhakāro
bhagavantaṃ kāśyapam etad avocat* // ayaṃ me bhagavan* jyotipālamāṇavo
dārakavayasyo sahapāṃśukrīḍanako priyo manāpo ajanyasya brāhmaṇasya putro taṃ
bhagavāṃ ovadatu anaśāsatu // atha khalv ānanda bhagavāṃ kāśyapo jyotipālaṃ
māṇavaṃ trīhi ca śaraṇagamanehi paṃcahi ca śikṣāpadehi samādāpaye // atha khalv
ānanda jyotipālo māṇavo bhagavantaṃ kāśyapam etad avocat* // na tāvad ahaṃ
bhagavan sarvāṇi paṃca śikṣāpadāni samādāpayiṣyaṃ // asti tāva me eko puruṣo
viheṭhako roṣako jīvitād vyaparopayitavyo // evam ukte bhagavāṃ jyotipālaṃ
māṇavam etad avocat* // katamo punar jyotipāla eko puruṣo viheṭhako roṣako
jīvitād
[_Mvu_1.322_] vyaparopayitavyo // evam ukte ānanda jyotipālo
māṇavo bhagavantaṃ kāśyapam etad avocat* // ayaṃ bhagavaṃ ghaṭikāro kumbhakāro
yo me tadā evaṃ śīrṣasnātaṃ mūrdhni keśehi parāmṛṣati // tadāhaṃ evam āha //
upasaṃkramema bhagavantaṃ kāśyapaṃ darśanāyopasaṃkramantaṃ paryupāsanāye // . .
. . . . . . . . . . . api ca bhavāṃ sukhī bhavatu ghaṭikāro kumbhakāro eṣo 'haṃ
sarvāṇi evaṃ paṃca śikṣāpadāni samādiyāmi // atha khalv ānanda bhagavāṃ kāśyapo
ghaṭikāraṃ kumbhakāraṃ jyotipālaṃ ca māṇavaṃ dhārmyayā kathayā saṃdarśayitvā
samādāpayitvā samuttejayitvā saṃpraharṣayitvā udyojayi // atha khalv ānanda
ghaṭikāro jyotipālo ca māṇavo bhagavato kāśyapasya pādau śirasā vanditvā
prakrāmi //
___atha khalv ānanda jyotipālamāṇavo aciraprakrānto ghaṭikāraṃ
kumbhakāram etad avocat* // tvaṃ pi bhaṇe ghaṭikāra bhagavato kāśyapasya
samyagdharmaṃ deśitam ājānāsi yathaiva ahaṃ // evam ukte ānanda ghaṭikāro
kumbhakāro jyotipālaṃ māṇavam etad avocat* // evam ukte samyagjyotipāla // ahaṃ
pi bhagavato kāśyapasya evaṃ samyagdharmaṃ deśitam ājānāmi yathaiva tvaṃ // evam
ukte ānanda jyotipālo māṇavo ghaṭikāraṃ kumbhakāram etad uvāca // kasmāt punaḥ
tvaṃ ghaṭikāra bhagavato kāśyapasya santike na agārasyānagāriyaṃ pravrajasi //
evam ukte ānanda ghaṭikāro kumbhakāro jyotipālaṃ māṇavam etad avocat* // asti me
samyagjyotipāla mātāpitarau jīrṇavṛddhau durbalacakṣū teṣāṃ nāsty anyo
upasthāyako // tenāhaṃ bhagavato kāśyapasya antike na agārasyānagāriyaṃ
pravrajāmi // atha khalv ānanda jyotipālasya māṇavasya nacirasyaiva gṛhavāse
aratir utpadyet pravrajyāyai cittaṃ name // atha khalv ānanda jyotipālo māṇavo
yena ghaṭikāro ten' upasaṃkramitvā ghaṭikāraṃ kumbhakāram etad avocat* // ehi
samyagghaṭikāra
[_Mvu_1.323_] bhagavato kāśyapasya santike anupraṇidhemi
pravrajyāyai pravrajiṣyāmi agārarasyānagāriyaṃ // atha khalv ānanda ghaṭikāro
kumbhakāro jyotipālaṃ māṇavam upādāya yena bhagavān kāśyapo ten' upasaṃkramitvā
bhagavataḥ kāśyapasya pādau śirasā vanditvā ekānte asthāsi //
___ekamante
sthito ānanda ghaṭikāro kumbhakāro bhagavantaṃ kāśyapam etad avocat* // ayaṃ me
bhagavaṃ jyotipālo māṇavo dārakavayasyako sahapāṃśukrīḍanako priyo manāpo
ajanyasya brāhmaṇasya putro // taṃ bhagavāṃ pravrājetu upasaṃpādetu ca // atha
khalv ānanda bhagavāṃ kāśyapo bhikṣū āmantresi // pravrājetha bhikṣavo
jyotipālaṃ māṇavaṃ upasaṃpādetha // atha khalv ānanda bhikṣavo jyotipālaṃ
māṇavaṃ pravrājensuḥ // atha khalv ānanda bhagavāṃ kāśyapo jyotipālasmiṃ
bhikṣusmiṃ aciropasampanne kośalehi kāśīṣu cārikāṃ prakrāmi //
___atha khalv
ānanda bhagavān kāśyapo kāśīṣu cārikāṃ caramāṇo mahatā bhikṣusaṃghena sārdhaṃ
saptahi bhikṣusahasrehi yena kāśīnāṃ vārāṇāsī nagaraṃ tad avasāri tad anuprāptaḥ
tatraiva viharati ṛṣivadane mṛgadāve // aśroṣīt khalv ānanda kṛkī rājā bhagavāṃ
kila kāśyapo kāśīṣu cārikāṃ caramāṇo mahatā bhikṣusaṃghena sārdhaṃ saptahi
bhikṣusahasrehi yena kāśīnāṃ vārāṇasī nagaraṃ tad avasāri tad anuprāptaḥ
tatraiva viharati ṛṣivadane mṛgadāve // atha khalv ānanda kṛkī kāśīrājā
anyataraṃ puruṣam āmantresi // ehi tvaṃ bho puruṣa yena bhagavāṃ kāśyapo
tenopasaṃkramitvā mama vacanena bhagavantaṃ kāśyapaṃ vandanaṃ vadesi // kṛkī
kāśīrājā bhagavato kāśyapasya pādau śirasā vanditvā alpābādhatāṃ ca alpātaṃkatāṃ
ca balaṃ sukhatāṃ sparśavihāratāṃ ca pṛcchati suvetanāni ca niveśanaṃ bhaktena
nimantreti sārdhaṃ bhikṣusaṃghena sacāsya bhagavāṃ kāśyapaḥ adhivāsayati // evam
ukte ānanda bhagavāṃ kāśyapo taṃ puruṣam etad uvāca // sukhī bhavatu
kṛkī
[_Mvu_1.324_] kāśirājā sakumāro saparijano / yasya dāni kālaṃ
manyase // atha khalu sa puruṣo bhagavato adhivāsanāṃ viditvā yena vārāṇasī
nagaraṃ tena prakrāmi // atha khalv ānanda so puruṣo yena kṛkī kāśīrājā ten'
upasaṃkrāmi // kṛkiṃ kāśīrājam idam avocat* // uktaṃ me mahārāja tava vacanena
bhagavato kāśyapasya vandanaṃ // alpābādhatāṃ ca alpātaṃkatāṃ ca sukhaṃ ca balaṃ
sparśavihāratāṃ ca pṛcchato suvetanāni ca bhaktena nimantrito sārdhaṃ
bhikṣusaṃghena // adhivāseti ca bhagavāṃ kāśyapo yasyedāni kālaṃ manyase // atha
khalv ānanda kṛkī kāśīrājā imām eva rātriṃ prabhūtaṃ praṇītaṃ khādanīyaṃ
bhojanīyaṃ pratijāgarayitvā tasyā eva rātriye atyayenānyataraṃ puruṣam āmantresi
// ehi tvaṃ bho puruṣa yena bhagavāṃ kāśyapo tenopasaṃkramitvā bhagavantaṃ
kāśyapam evaṃ vadehi // samaye bhagavaṃ kṛkisya kāśirājño niveśane bhaktāye
yasya bhagavaṃ kālaṃ manyase // sādhu mahārāja tti so puruṣo kṛkisya kāśirājño
pratiśrutvā vārāṇasīto nagarāto nirgamya yena ṛṣivadano mṛgadāvo tena prakrāmi
// atha khalv ānanda sa puruṣo yena bhagavāṃ kāśyapo ten' upasaṃkramitvā
bhagavato kāśyapasya pādau śirasā vanditvā bhagavantaṃ kāśyapam etad uvāca //
samayo bhagavaṃ kṛkisya rājño niveśane bhaktāya yasya dāni bhagavaṃ kālaṃ
manyase // atha khalv ānanda bhagavāṃ kāśyapo tasya puruṣasya pratiśrutvā
kālyasyaiva nivāsayitvā pātracīvaram ādāya bhikṣusaṃghaparivṛto
bhikṣusaṃghapuraskṛtaḥ yena vārāṇasīnagaraṃ tena prakramate // tena khalu punar
ānanda samayena kṛkī kāśīrājā kumārāmātyaparivṛtaḥ svakasya niveśanasya
pratidvāre asthāsi bhagavantaṃ kāśyapaṃ saśrāvakasaṃghaṃ pratipālayamāno //
adrākṣīt khalv ānanda kṛkī kāśirājā bhagavantaṃ kāśyapaṃ saśrāvakasaṃghaṃ dūrato
eva āgacchantaṃ // dṛṣṭvā punar yena bhagavāṃ kāśyapo saśrāvakasaṃgho
tenopasaṃkramitvā bhagavato kāśyapasya saśrāvakasaṃghasya pādau śirasā vanditvā
bhagavantaṃ kāśyapaṃ saśrāvakasaṃghaṃ puraskṛtvā svakaṃ
[_Mvu_1.325_]
niveśanaṃ praveśeti // tena khalu punaḥ samayena kṛkisya kāśirājño niveśane
kokanado nāma prāsādo navo aciraniṣṭhito aparibhuktapūrvo kenacit śramaṇakena vā
brāhmaṇena vā // atha khalv ānanda kṛkī kāśirājā bhagavantaṃ kāśyapam etad
avocat* // ayaṃ me bhagavan niveśane kokanado nāma prāsādo navo aciraniṣṭhito
aparibhuktapūrvo kenacic chramaṇena vā brāhmaṇena vā taṃ bhagavāṃ prathamaṃ
paribhuṃjatu // bhagavatā paribhuktaṃ paścād vayaṃ paribhuṃjiṣyāmaḥ // evam ukte
bhagavāṃ kāśyapo kṛkiṃ kāśirājaṃ etad uvāca // tena hi mahārāja sukhī bhava
yasyedānīṃ kālaṃ manyase // atha khalu kṛkī kāśirājā kokanade prāsāde āsanāni
prajñāpayet khādyabhojyam abhināmayet* // atha khalu bhagavāṃ kokanadaṃ prāsādaṃ
abhiruhitvā niṣīde prajñapta eva āsane yathāsane ca bhikṣusaṃghaḥ // atha khalv
ānanda khalu kṛkī kāśirājā bhagavantaṃ kāśyapaṃ svahastenaiva
khādanīyabhojanīyena santarpayet saṃpravārayet* // ekamekaṃ ca saptasapta puruṣā
saptasaptehi niṣṭhānehi parṇakulakena ca śālinā //
___atha khalu kṛkī
kāśirājā bhagavantaṃ kāśyapaṃ bhuktāviṃ dhautapāṇiṃ apanītapātraṃ viditvā
anyataraṃ nīcakam āsanam ādāya yena bhagavāṃ kāśyapo ten' upasaṃkramitvā
bhagavato kāśyapasya pādau śirasā vanditvā ekānte niṣīdi // ekānte niṣaṇṇo
ānanda kṛkī kāśirājā bhagavantaṃ kāśyapam etad avocat* // adhivāsetu bhagavāṃ
vārāṇasīye nagare varṣāvāsaṃ // ahaṃ bhagavaṃ ārāmaṃ kārāpayiṣyaṃ imasmiṃ ca
sapta kūṭāgārasahasrāṇi sapta ca pīṭhasahasrāṇi sapta ca vīthisahasrāṇi sapta ca
turagasahasrāṇi sapta ca ārāmikasahasrāṇi upasthāpayiṣyanti yāni bhikṣusaṃghaṃ
pratyekaṃ pratyekaṃ upasthihiṣyanti // evaṃrūpeṇa upasthānena bhagavantaṃ ca
upasthihiṣyanti bhikṣusaṃghaṃ ca // evam ukte
[_Mvu_1.326_] ānanda
bhagavāṃ kāśyapo kṛkiṃ kāśirājānam etad avocat* // na hi mahārāja śakyaṃ vajjiṣu
me varṣāvāso bhaviṣyati // dvitīyaṃ pi tṛtīyaṃ pi evam eva kartavyaṃ // atha
khalv ānanda kṛkī kāśirājā naivaṃ bhagavāṃ kāśyapo adhivāseti vārāṇasīyaṃ nagare
varṣāvāsaṃ ti prārodīd aśrukāni ca pravartayi // atha khalv ānanda kṛkī kāśirājā
bhagavantaṃ kāśyapam etad avocat* // asti punar bhagavato anyo pi evaṃrūpo
upasthāyako yathaivāhaṃ // evam ukte ānanda bhagavāṃ kāśyapo kṛkiṃ rājānam etad
avocat* // aparipūrṇo khalu me tvaṃ mahārāja upasthāyako // evam ukte ānanda
kṛkī kāśirājā bhagavantaṃ kāśyapam etad uvāca // katamo punar bhagavato mama
pūrṇataro paripūrṇataro upasthāyako // evam ukte ānanda bhagavāṃ kāśyapo kṛkiṃ
kāśirājānam etad avocat* // asti mahārāja tuhyaṃ eva vijite veruḍiṅgaṃ nāma
brāhmaṇagrāmo // tatra ghaṭikāro so me upasthāyako // evam ukte ānanda kṛkī
kāśirājā bhagavantaṃ kāśyapam etad avocat* // kevarūpā punar bhagavaṃ
ghaṭikārasya bhogā yehi bhagavantam upasthihati saṃghaṃ ca // evam ukte ānanda
bhagavāṃ kāśyapo kṛkiṃ kāśirājānam etad avocat* // ghaṭikāro mahārāja kumbhakāro
yāvajjīvaṃ prāṇātipātāto prativirato yāvajjīvam adattādānāto prativirato
yāvajjīvaṃ abrahmacaryāto prativirato yāvajjīvaṃ mṛṣāvādāt prativirato
yāvajjīvaṃ surāmaireyamadyapramadasthānāto prativirato yāvajjīvaṃ
nṛtyagītavāditā prativirato yāvajjīvaṃ gandhamālyavarṇakadhāraṇāt prativirato
yāvajjīvaṃ uccaśayanā mahāśayanāt prativirato yāvajjīvaṃ vikārabhojanāt
prativirato yāvajjīvaṃ jātarūparajatapratigrahaṇāt prativirato // na khalu
mahārāja ghaṭikāro kumbhakāro sāmaṃ pṛthivīṃ khanati iti / atha khalu ye te
bhavanti mūṣotkirā vā vāripraropitā vā
[_Mvu_1.327_] vārucchinnā vā
mṛttikā tato mṛttikām ādāya bhājanakāni kṛtvā caturmahāpathe nikṣipati // ye
tehi bhājanehi arthikā bhavanti te tāni bhājanāni mudgaprabhinnaṃ vā
māṣaprabhinnaṃ vā taṇḍulaprabhinnaṃ vā pūretvā utkiritvā bhājanakāny ādāya
anapekṣā yeva prakramanti // evaṃrūpā mahārāja ghaṭikārasya kumbhakārasya bhogāḥ
yehi tathāgataś ca upasthito saṃghaś ca // mātāpitarau ca jīrṇau vṛddhau
durbalacakṣū //
___ekam idam ahaṃ mahārāja samayaṃ veruḍiṅge brāhmaṇagrāme
viharāmi // so haṃ mahārāja kālyam eva nivāsayitvā pātracīvaram ādāya veruḍiṅgaṃ
brāhmaṇagrāmaṃ piṇḍāya prakrāmi // so haṃ mahārāja veruḍiṅge brāhmaṇagrāme
sāvadānaṃ piṇḍāya caranto yena ghaṭikārasya kumbhakārasya niveśanaṃ
tenopasaṃkramitvā uddeśe asthāsi // tena khalu punaḥ samayena ghaṭikāro
kumbhakāro svakān niveśanān niṣkrānto abhūṣi // atha khalu mahārāja ghaṭikārasya
kumbhakārasya mātāpitarau tathāgatam etad avocat* // niṣkrānto te bhagavaṃ
upasthāyako // eṣo uparikoṣṭhake sūpaś ca odanaś ca ato bhagavāṃ paribhuṃjatu //
so haṃ mahārāja uparikoṣṭhakāt sūpaṃ odanaṃ ca devatāhi pratigrāhetvā
paribhuṃjitvā prakrāmi // atha khalu mahārāja ghaṭikāro kumbhakāro yena svakaṃ
niveśanaṃ tenopasaṃkrami // adrākṣīt khalu mahārāja ghaṭikāro kumbhakāro
uparikoṣṭhakā sūpaṃ ca odanaṃ ca paribhuktaṃ dṛṣṭvāna punar mātāpitarau etad
avocat* // ken' imā tāta ghaṭikārasya uparikoṣṭhakā sūpo ca odanaṃ ca paribhuktā
// evam ukte mahārāja ghaṭikārasya kumbhakārasya mātāpitarau ghaṭikāraṃ
kumbhakāram etad avocat* // bhagavatā putra kāśyapena // atha khalu mahārāja
ghaṭikārasya kumbhakārasya etad abhavat* // labdhā punar me sulabdhā lābhā yasya
me bhagavāṃ kāśyapo yāvad eko pi ativiśvasto // tasya caivam ardhamāsaṃ
prītisukhaṃ kāyaṃ na vijahati saptāhaṃ ca mātāpitṝṇāṃ jīrṇavṛddhānāṃ
durbalacakṣūṇāṃ //
[_Mvu_1.328_]___ekam idaṃ mahārāja samayaṃ
tathāgatasya araṇyakuṭikāye chādyamānāye tṛṇāni na saṃbhuṇanti // so haṃ
mahārāja bhikṣuṇām āmantrayesi // gacchatha bhikṣavo ghaṭikārasya kumbhakārasya
niveśanaṃ tṛṇāni ānetha // atha khalu mahārāja te bhikṣūḥ yena ghaṭikārasya
kumbhakārasya niveśanaṃ tenopasaṃkramensuḥ // tena khalu punar mahārāja samayena
ghaṭikāro kumbhakāraḥ svakāto niveśanāto niṣkrānto abhūṣi // te tatra nādṛśensu
tṛṇāni addaśensu navacchadanāṃ āveśanaśālāṃ // atha khalu mahārāja te bhikṣūḥ
yena tathāgato tenopasaṃkramitvā tathāgatasya pādau śirasā vanditvā tathāgataṃ
ca etad avocat* // niṣkrānto te bhagavaṃ upasthāyako nāsti cātra kānici tṛṇāni
asti cātra navacchadanā āveśanaśālā // evam ukte mahārāja tāṃ bhikṣuṃ etad
avocat* // gacchatha bhikṣavo ghaṭikārasya kumbhakārasya navacchadanāṃ
āveśanaśālāṃ uttṛṇīkṛtvā tṛṇāni ānetha // atha khalu mahārāja te bhikṣū yena
ghaṭikārasya kumbhakārasya niveśanaṃ tenopasaṃkramitvā ghaṭikārasya
kumbhakārasya navacchadanām āveśanaśālām uttṛṇīkarensu // atha khalu mahārāja
ghaṭikārasya kumbhakārasya mātāpitarau tāṃ bhikṣūn etad avocat* // ko eṣa
ghaṭikārasya kumbhakārasya navacchadanām āveśanaśālām uttṛṇīkṛtvā tṛṇāni harati
// evam ukte mahārāja te bhikṣū ghaṭikārasya kumbhakārasya mātāpitarau etad
uvāca // yatra āyuṣmaṃ bhikṣūṇāṃ bhagavato kāśyapasya ca araṇyakuṭikāye
chādyamānāye tṛṇā na saṃbhuṇanti tatra etāni tṛṇāni nīyanti // evam ukte
mahārāja ghaṭikārasya kumbhakārasya mātāpitarau tāṃ bhikṣūn etad avocat* //
haratha haratha svakāni ca // atha khalu mahāraja ghaṭikāro kumbhakāro yena
svakaṃ niveśanaṃ tenopasaṃkramesi // adrakṣīt khalu mahārāja ghaṭikāro
kumbhakāro navacchadanām āveśanaśālām uttṛṇīkṛtāṃ tṛṇāni hṛtāni dṛṣṭvā ca punar
mātāpitarau etad avocat* // ken' imā tāta ghaṭikārasya
[_Mvu_1.329_]
kumbhakārasya navacchadanā āveśanaśālā uttṛṇīkṛtā tṛṇāni hṛtāni // evam ukte
ghaṭikārasya kumbhakārasya mātāpitarau ghaṭikāraṃ kumbhakāram etad avocat* //
bhagavato putra kāśyapasya araṇyakuṭikāye tṛṇāni na prabhavanti tatra etāni
bhikṣubhis tṛṇāni nītāni // atha khalu mahārāja ghaṭikārasya kumbhakārasya etad
abhavat* // labdhā me sulabdhā lābhā yat punar asya me bhagavāṃ kāśyapo yāvad
eko pi ativiśvasto // tasya caikamāsaṃ prītisukhaṃ kāyaṃ na vijahe ardhamāsaṃ ca
andhānāṃ mātāpitṝṇāṃ // na khalu punar ahaṃ mahārāja abhijānāmi ghaṭikārasya
kumbhakārasya idam evarūpaṃ daurmanasyapratilābhaṃ yathaiva mahārāje na me
bhagavāṃ kāśyapo adhivāsesi vārāṇasīye nagare varṣāvāsan ti //
___atha khalv
ānanda kṛkisya kāśirājño etad abhavat* // lābhā punar me sulabdhā yasya me
evaṃrūpo brahmacārī vijite prativasati dvipādakāni puṇyakṣetrāṇi // atha khalv
ānanda kṛkī kāśirājā ghaṭikārasya kumbhakārasya parṇakulaśālisya śata vāhāṃ
preṣayet* navodakaṃ ca tailalavaṇakvathanaṃ // atha khalv ānanda kāśyapo kṛkiṃ
kāśirājānaṃ dharmyayā kathayā saṃdarśayitvā samādāpayitvā samuttejayitvā
saṃpraharṣayitvā utthāyāsanāto prakrāmi //
___atha khalv ānanda bhagavāṃ
kāśyapo paścādbhaktaṃ piṇḍapātrapratikrānto bhikṣuṇāṃ āmantresi // niṣīdatha
bhikṣavo sannipatitha bhikṣavo bandhatha paryaṃkaṃ eṣo hi paryaṅkaṃ bandhāmi
tāvan na bhindāmi yāvan na imeṣāṃ saptānāṃ bhikṣusahasrāṇām etehi evaṃ āsanehi
niṣaṇṇānāṃ anupādāyāśravebhyaś cittāni vimuktāni // sādhu bhagavann iti te
bhikṣu bhagavato kāśyapasya pratiśrutvā sanniṣīdensuḥ saṃnipatensuḥ bandhensuḥ
paryaṅkaṃ // atha khalv ānanda jyotipālasya bhikṣusya ekarahogatasya
pratisaṃlīnasya ayam evarūpaś cetaso parivitarko
[_Mvu_1.330_] utpadye //
aho punar ahaṃ bhaveyam anāgatam adhvānaṃ tathāgato arhaṃ samyaksambuddho
vidyācaraṇasaṃpannaḥ sugato lokavid anuttaraḥ puruṣadamyasārathiḥ śāstā devānāṃ
ca manuṣyāṇāṃ ca // so imaṃ ca lokam abhijñāya sadevakaṃ lokaṃ samārakaṃ
sabrahmakaṃ saśramaṇaṃ prajāṃ sadevamanuṣyāṃ ihaiva vārāṇasyāṃ ṛṣivadane
mṛgadāve dharmacakraṃ pravarteyaṃ dvādaśākāraṃ apravartiyaṃ śramaṇena vā
brāhmaṇena vā devena vā māreṇa vā kenacid vā punar loke saha dharmeṇa // evaṃ ca
sarvākārasaṃpannaṃ sarvākāraparipūrṇaṃ ca dharmaṃ deśayeyaṃ yathāpi bhagavāṃ
kāśyapo etarahiṃ // evaṃ ca devamanuṣyā śrotavyaṃ śraddhātavyaṃ manyensu tathā
bhagavato kāśyapasya etarahiṃ // taṃ bhaveyaṃ bahujanahitāya bahujanasukhāya
lokānukampāya mahato janakāyasyārthāya hitāya sukhāya devānāṃ ca manuṣyāṇāṃ ca
// hāyensu āsurā kāyā divyā kāyā abhivardhensu // atha khalv ānanda bhagavāṃ
kāśyapo jyotipālasya bhikṣusya idam evarūpaṃ cetasā eva cetoparivitarkam ājñāya
anyataraṃ bhikṣuṃ āmantrayasi // ehi tvaṃ bhikṣu yena jyotipālo bhikṣus
tenopasaṃkramitvā jyotipālaṃ bhikṣum evaṃ vadehi // śāstā te āyuṣmaṃ āmantreti /
upasaṃkrame yena tathāgato // bhagavato kāśyapasya pratiśrutvā yena jyotipālo
bhikṣus tenopasaṃkramitvā jyotipālaṃ bhikṣum etad avocat* // śāstā āyuṣmaṃ
jyotipāla āmantrayati upasaṃkrame yena bhagavāṃ // sādhv āyuṣmann iti āyuṣmāṃ
jyotipālas tasya bhikṣusya pratiśrutvā yena bhagavān kāśyapas tenopasaṃkramitvā
bhagavataḥ kāśyapasya pādau śirasā vanditvā ekānte niṣīdi // ekānte niṣaṇṇaṃ
āyuṣmantaṃ jyotipālaṃ bhikṣuṃ bhagavāṃ kāśyapa etad avocat* // nanu jyotipāla
ekasya jyotipālasya rahogatasya pratisaṃlīnasya ayam evaṃrūpaś cetaso
parivitarka utpadye // aho punar ahaṃ bhaveyaṃ anāgatam adhvānaṃ tathāgato arhaṃ
samyaksambuddho vidyācaraṇasampanno sugato
[_Mvu_1.331_] lokavid
anuttaraḥ puruṣadamyasārathiḥ śāstā devānāṃ ca manuṣyāṇāṃ ca // so imaṃ ca lokam
abhijñāya paraṃ ca lokam abhijñāya sadevakaṃ ca lokaṃ samārakaṃ
saśramaṇabrāhmaṇaṃ prajāṃ sadevamanuṣyāṃ ihaiva vārāṇasīye ṛṣivadane mṛgadāve
dharmacakraṃ pravarteyaṃ triparivartaṃ dvādaśākāraṃ apravartiyaṃ śramaṇena vā
brāhmaṇena vā māreṇa vā brahmanā vā kenacid vā punar loke saha dharmeṇa // evaṃ
ca sarvākārasaṃpannaṃ sarvākāraparipūrṇaṃ dharmaṃ deśayeyaṃ yathāpi bhagavāṃ
kāśyapo etarahiṃ // evaṃ ca samagraṃ bhikṣusaṃghaṃ parihareyaṃ yathā bhagavāṃ
kāśyapo etarhiṃ // evaṃ ca me devā ca manuṣyā ca śrotavyaṃ śraddhātavyaṃ
manyensu yathāpi bhagavato kāśyapasya etarahi // taṃ bhaveyyā bahujanahitāya
bahujanasukhāya lokānukaṃpāyai mahato janakāyasyārthāya hitāya sukhāya devānāṃ
ca manuṣyāṇāṃ ca // hāyensu āsurā kāyā divyā kāyā abhivarddhensu // evam ukto
ānanda jyotipālo bhikṣur bhagavantaṃ kāśyapam etad avocat* // evam etaṃ
bhagavan* // evam ukte ānanda bhagavāṃ jyotipālaṃ bhikṣum etad avocat* // tasmād
dhi jyotipāla idaṃ suvarṇapīṭhakaṃ duṣyayugaṃ buddhapramukhe bhikṣusaṃghe dehi
kṛtapuṇyās te devā ca manuṣyāś ca śrotavyaṃ śraddhātavyaṃ maniṣyanti // adāsi
khalv ānanda
[_Mvu_1.332_] jyotipālo bhikṣuḥ suvarṇapīṭhakaṃ duṣyayugaṃ
buddhapramukhe bhikṣusaṃghe // atha khalv ānanda bhagavāṃ kāśyapo smitaṃ
prāduṣkaritvā jyotipālaṃ bhikṣuṃ vyākārṣīt* // bhaviṣyasi tvaṃ jyotipāla
anāgatam adhvānaṃ tathāgato 'rhan samyaksambuddho vidyācaraṇasampannaḥ sugato
lokavid anuttaraḥ puruṣadamyasārathiḥ śāstā devānāṃ ca manuṣyāṇāṃ ca // so imaṃ
ca lokaṃ abhijñāya paraṃ ca lokam abhijñāya sadevakaṃ ca lokaṃ samārakaṃ
sabrahmakaṃ saśramaṇabrāhmaṇīṃ prajāṃ sadevamanuṣyāṃ ihaiva vārāṇasīye ṛṣivadane
mṛgadāve dharmacakraṃ pravartayiṣyasi triparivartaṃ dvādaśākāraṃ apravartitaṃ
kenacic chramaṇena vā brāhmaṇena vā devena vā māreṇa vā kenacid vā punar loke
saha dharmeṇa // evaṃ ca sarvākārasampannaṃ savākāraparipūrṇaṃ dharmaṃ
deśayiṣyasi yathāpi bhagavāṃ kāśyapo etarahiṃ // evaṃ ca samagraṃ śrāvakasaṃghaṃ
parihariṣyasi yathāpi bhagavāṃ kāśyapo etarahiṃ // evaṃ ca te devā ca manuṣyā ca
śrotavyaṃ śraddhātavyaṃ manyensu yathāpi bhagavato kāśyapasya ca etarahi // taṃ
bhaviṣyasi bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukaṃpāyai mahāto
janakāyasyārthāya hitāya sukhāya devānāṃ ca manuṣyāṇāṃ ca // hāyiṣyanti āsurā
kāyā divyā kāyā abhivardhiṣyanti //
___atha khalv ānanda bhagavatā kāśyapena
jyotipālasmiṃ vyākṛte bhūmyā devā ghoṣam udīrayensu // eṣo māriṣā bhagavatā
kāśyapena jyotipālo nāma bhikṣur vyākṛto so bhaviṣyati anāgatam adhvānaṃ
tathāgato 'rhaṃ samyaksaṃbuddho vidyācaraṇasampannaḥ sugato lokavid anuttaraḥ
puruṣadamyasārathiḥ śāstā devānāṃ ca manuṣyāṇāṃ ca // so imaṃ lokam abhijñāya
paraṃ ca lokam abhijñāya sadevakaṃ ca lokaṃ samārakaṃ sabrahmakaṃ
saśramaṇabrāhmaṇīṃ prajāṃ sadevamanuṣyāṃ abhijñāya ihaiva vārāṇasīye ṛṣivadane
mṛgadāve dharmacakraṃ pravartayiṣyati triparivartaṃ dvādaśākāraṃ aparivartitaṃ
śramaṇena vā brāhmaṇena vā devena vā
[_Mvu_1.333_] māreṇa vā brahmaṇā vā
kenacid vā punar loke saha dharmeṇa // evaṃ sarvākārasampannaṃ
sarvākāraparipūrṇaṃ dharmaṃ deśayiṣyati yathāpi bhagavāṃ kāśyapo etarahiṃ // tad
bhaviṣyati bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukampāyai mahato
janakāyasyārthāya hitāya sukhāya devānāṃ ca manuṣyāṇāṃ ca // hāyiṣyanti āsurā
kāyā divyā kāyā abhivarddhiṣyanti // bhūmyānāṃ devānāṃ ghoṣaṃ śrutvā
cāturmahārājakāyikā devāḥ trāyastriṃśā yāmāḥ tuṣitā nirmāṇaratayaḥ
parinirmitavaśavartina iti // tat muhūrtaṃ yāvad brahmakāyikā devanikāyā ghoṣam
abhyudgacchet* // eṣo māriṣa bhagavatā kāśyapena jyotipālo nāma bhikṣu vyākṛto
so bhaviṣyati anāgatam adhvānaṃ tathāgato 'rhaṃ samyaksaṃbuddho
vidyācaraṇasampanno sugato lokavid anuttaraḥ puruṣadamyasārathiḥ śāstā devānāṃ
ca manuṣyāṇāṃ ca // so imaṃ ca lokam abhijñāya paraṃ ca lokaṃ abhijñāya
sadevakaṃ ca lokaṃ ca sabrahmakaṃ saśramaṇabrāhmaṇīṃ prajāṃ sadevamanuṣyām
abhijñāya iha eva vārāṇasīyaṃ ṛṣivādane mṛgadāve dharmacakraṃ pravartayiṣyati
triparivartaṃ dvādaśākāraṃ apravartiyaṃ śramaṇena vā brāhmaṇena vā devena vā
māreṇa vā brahmaṇā vā kenacid vā punar loke saha dharmeṇa // evaṃ ca
sarvākārasampannaṃ ca sarvākāraparipūrṇaṃ dharmaṃ deśayiṣyati yathāpi bhagavāṃ
kāśyapo etarahiṃ // evaṃ ca devā ca manuṣyā ca śrotavyaṃ śraddhātavyaṃ
maniṣyanti yathāpi bhagavato kāśyapasya etarahiṃ // tad bhaviṣyati
bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukaṃpāyai mahato janakāyasyārthāya hitāya
sukhāya devānāṃ ca manuṣyāṇāṃ ca // hāyiṣyanti āsurā kāyā divyā kāyā
abhivarddhiṣyanti //
___athānanda bhagavāṃ kāśyapas tasmiṃ ghoṣe 'ntarhite
tāṃ bhikṣūn dharmayā kathayā saṃdarśaye
[_Mvu_1.334_] samādāpaye
samuttejaye saṃpraharṣaye // evaṃ bhikṣavo vitarketha evaṃ mā vitarketha evaṃ
manasikarotha evaṃ mā manasikarotha // ātmadvīpā bhikṣavo viharatha ananyadvīpāḥ
ātmaśaraṇāḥ ananyaśaraṇāḥ dharmadvīpā ananyadvīpāḥ dharmaśaraṇā ananyaśaraṇāḥ //
atha khalu bhagavāṃ ādīptena kāyena saṃprajvalitena sajyotibhūtena ekaṃ tālaṃ
vaihāyasam abhyudgato bhikṣūṃ dharmayā kathayā saṃdarśayet samādāpayet
samuttejayet saṃpraharṣayet* // evaṃ bho bhikṣavo vitarketha evaṃ mā vitarketha
evaṃ manasikarotha evaṃ mā manasikarotha ātmadvīpā bhikṣavo viharatha
ananyadvīpā ātmaśaraṇā ananyaśaraṇāḥ dharmadvīpā ananyadvīpā dharmaśaraṇā
ananyaśaraṇāḥ // atha khalv ānanda bhagavāṃ kāśyapo ekatālād dvitālaṃ vaihāyasam
abbhyudgamya dvitālāt tritālaṃ tritālāto catutālaṃ catutālāto paṃcatālaṃ
paṃcatālāto ṣaṭtālaṃ ṣaṭtālāto saptatālaṃ saptatālasaṃsthito tāṃ bhikṣūṃ
dharmayā kathayā saṃdarśāyati samādāpayati samuttejayati saṃpraharṣayati // evaṃ
bhiksavaḥ vitarketha evaṃ mā vitarketha evaṃ manasikarotha evaṃ mā manasikarotha
// ātmadvīpā bhikṣavo viharatha ananyadvīpā ātmaśaraṇā ananyaśaraṇā dharmaśaraṇā
ananyaśaraṇāḥ // atha khalv ānanda bhagavāṃ kāśyapo saptatālāto ṣaṭtālasaṃsthito
ṣaṭtālāt paṃcatālaṃ paṃcatālāto catutālaṃ catutālāto tritālaṃ tritālāto dvitālaṃ
dvitālāto ekatālaṃ ekatālāto svake āsane niṣaṇṇo tāṃ bhikṣūṃ dharmayā kathayā
saṃdarśayet samādāpayet samuttejayet saṃpraharṣayet* // evaṃ bhikṣavo vitarketha
evaṃ mā vitarketha evaṃ manasikarotha evaṃ mā manasikarotha // ātmadvīpā
bhikṣavo viharatha ananyadvīpā ātmaśaraṇā ananyaśaraṇā dharmadvīpā ananyadvīpā
dharmaśaraṇā ananyaśaraṇāḥ // atha khalv ānanda bhagavāṃ kāśyapaḥ
paryaṅkaṃ
[_Mvu_1.335_] bhindanto tāṃ bhikṣūṃ āmantrayasi // ahaṃ
bhikṣavo paryaṅkaṃ bhindāmi sarveṣām imeṣāṃ saptānāṃ bhikṣusahasrāṇāṃ etehi eva
āsanehi niṣaṇṇānām anupādāyāśravebhyaś cittāni vimuktāni sthāpayitvā
jyotipālasya bhikṣusya // so pi mahyaṃ vyākṛto ca anuttarāye samyaksaṃbodhaye //
syāt khalu punar ānanda evam asyāsyāt* anyo so tena kālena tena samayena
jyotipālo nāma bhikṣuḥ abhūṣi // naitad evaṃ draṣṭavyaṃ // ahaṃ so tena kālena
tena samayena jyotipālo nāma bhikṣu abhūṣi // idam avocad bhagavān āttamanā
āyuṣmān ānando tāni sapta ca bhikṣusahasrāṇi bhagavato bhāṣitam abhinandensuḥ
//
_____iti srīmahāvastu-avadāne jyotipālasūtraṃ samāptaṃ
//
jyotipālena bhikṣuṇā bhagavato kāśyapasya saśrāvakasaṃghasya
yvāgūpānaṃ kṛtvā śatasahasreṇa keśaraṃ krīṇitvā bhagavantaṃ kāśyapaṃ
saśrāvakasaṃghaṃ abhyokiresi suvarṇapīṭhakaṃ ca duṣyayogaṃ bhagavato kāśyapasya
adāsi // evaṃ ca anupraṇidhesi // yathāyaṃ bhagavāṃ kāśyapo samyaksaṃbuddho
dvātrimśatīhi mahāpuruṣalakṣaṇehi samanvāgato aśītihi anuvyaṃjanehi
upaśobhitaśarīro aṣṭadaśehi āveṇikehi buddhadharmehi samanvāgato daśahi
tathāgatabalehi balavāṃ caturhi vaiśāradyehi viśārado aho pun ahaṃ pi anāgatam
adhvānaṃ bhaveyaṃ tathāgato 'rhaṃ samyaksaṃbuddho vidyācaraṇasaṃpanno sugato
lokavid anuttaraḥ puruṣadamyasārathiḥ śāstā devānāṃ ca manuṣyāṇāṃ ca yathāyaṃ
bhagavāṃ kāśyapo etarahi // evaṃ ca triparivartaṃ dvādaśākāraṃ anuttaraṃ
dharmacakraṃ pravarteyaṃ yathāpi bhagavān kāśyapo etarahiṃ // evaṃ ca
śrāvakasaṃghaṃ parihareyaṃ yathāyaṃ bhagavāṃ kāśyapo etarahi // evaṃ ca me te
devā ca manuṣyā ca śrotavyaṃ śraddhātavyaṃ manyensuḥ yathāpi bhagavato
kāśyapasya etarahi // evaṃ tīrṇo tārayeyaṃ mukto mocayeyaṃ āśvāsto āśvāsayeyaṃ
parinirvṛto
[_Mvu_1.336_] parinirvāpayeyaṃ yathāyaṃ bhagavāṃ kāśyapo etarahiṃ
// taṃ bhaveyaṃ bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukaṃpāya mahato
janakāyasyārthāya hitāya sukhāya devānāṃ ca manuṣyāṇāṃ ca // jyotipālaḥ
kāśyapena anuttarāye samyaksambodhaye vyākṛto // bhaviṣyasi tvaṃ jyotipāla
anāgatam adhvānaṃ tathāgato 'rhaṃ samyaksaṃbuddho vidyācaraṇasampannaḥ sugato
lokavid anuttaraḥ puruṣadamyasārathiḥ śāstā devānāṃ ca manuṣyāṇāṃ ca imasmiṃ eva
bhadrakalpe samanantaraṃ dvātriṃśatīhi mahāpuruṣalakṣaṇehi samanvāgato aśītihi
anuvyaṃjanehi upaśobhitaśarīro aṣṭādaśehi āveṇikehi buddhadharmehi samanvāgato
daśahi tathāgatabalehi balavāṃ caturhi vaiśāradyehi viśārado // evaṃ tīrṇo
tārayiṣyasi mukto mocayiṣyasi āśvasto āśvāsayiṣyasi parinirvṛto
parinirvāpayiṣyasi yathāpi ahaṃ etarahiṃ // taṃ bhaviṣyasi bahujanahitāya
bahujanasukhāya mahato janakāyasyārthāya hitāya sukhāya lokānukampāyai devānāṃ
ca manuṣyāṇāṃ ca // samanantaravyākṛto punar jyotipālo bhikṣuḥ bhagavatā
kāśyapena samyaksaṃbuddhena iyaṃ mahāpṛthivī atīva ṣaḍvikāraṃ kampe prakampe
saṃprakampe bhūmyā ca devā ghoṣam udīrayensuḥ śabdam anuśrāvayensu // yathānyeṣu
vyākaraṇeṣu vistareṇa kartavyaṃ yathāpi ayaṃ bhagavato anupraṇidhiḥ // kāśyapam
anupravrajitvā śodhaye cārāmaṃ pānīyaṃ copasthāye jyotipālo bodhisatvo
saṃbuddhena anuśiṣṭo //
yvāgūpānaṃ adāsi suvarṇapīṭhakaṃ ca vastrayugaṃ ca
/
bodhisatvo jyotipālo prārthayamāno bhavanirodhaṃ //
so taṃ dānaṃ dattvā
praṇidhesi lokanāyako asyāṃ /
devamanuṣyācaryo āryaṃ dharmaṃ prakāśeyyā
//
[_Mvu_1.337_] evaṃ ca mahyaṃ asyāt prakāśanā dharmasya evaṃ ca bahūṃ
satvā āryadharmehi niveśeyyā // evaṃ ca me śruṇensu devamanuṣyā vākyaṃ evaṃ ca
dharmacakraṃ pravarteyaṃ bahujanahitāya dharmolkāṃ prajvāleyaṃ parāhaṇeyaṃ
dharmabherīṃ sapatākāṃ ucchrapayeyaṃ dharmaketuṃ dharmaśaṃkhaṃ prapūrayeyaṃ
kṛcchrāpannaiḥ jātijarāpīḍitair maraṇadharmaiḥ bhavacakṣukaiḥ apāyehi
prajñācakṣu niveśeyyaṃ // saṃjīve kālasūtre saṃghāte raurave avīcismiṃ ṣaṭsu
gatiṣu vikīrṇāṃ bhavasaṃsārāt parimocayeyaṃ narake pakvavipakvāṃ apāyanipīḍitāṃ
maraṇadharmāṃ alpasukhaduḥkhabahulāṃ bhavasaṃsārāt parimocayeyaṃ // arthaṃ
careyaṃ lokasya devamanuṣyāṇāṃ deśeyaṃ dharmaṃ // evaṃ vinayaṃ satvāṃ yathāyaṃ
lokapradyoto //
buddho tuvaṃ hohisi lokanāyako /
anāgate imasmiṃ
bhadrakalpe /
kapilāhvaye ṛṣivadanasmiṃ śākiyo /
tadā tava praṇidhivipāko
bheṣyati //
akhaṇḍaṃ acchidram aśabalakalmāṣaṃ paripūrṇaṃ pariśuddhaṃ
brahmacaryaṃ caritvā kālagato tuṣite nāma devanikāye śvetaketur nāma devaputro
maharddhiko mahānubhāvo so anyāṃ devāṃ divyehi daśahi sthānehi abhibhavati
divyenāyuṣā divyena varṇena divyena sukhena divyena aiśvaryeṇa divyena
parivāreṇa divyena rūpeṇa divyehi śabdehi divyehi gandhehi divyehi rasehi
divyehi praṣṭavyehi // [anye pi devaputrā naṃ āpṛcche yaṃ paripṛcchanīyaṃ iti
//] ayaṃ śvetaketur nāma devaputro paṇḍito vyakto viśārado kuśalo medhāvī
catvāriṃśatīhi buddhasahasrehi anupravrājito / paṃcāśītīnāṃ buddhasahasrāṇām
adhikārakarmāṇi kṛtāni ṣaṇṇavatīhi pratyekabuddhakoṭīhi ko punar vādo
śrāvakamaheśākhyehi //
[_Mvu_1.338_] catvāriṃśaṃ buddhasahasrāṇi nirvṛtā
lokanāyakā buddhā /
yeṣu jino acari brahmacaryaṃ prārthayamāno bhavanirodhaṃ
//
paṃcāśa buddhasahasrāṇi nirvṛtā lokanāyakā buddhā /
yehi jino akāsi
kālaṃ prārthayamāno bhavanirodhaṃ //
ṣaṇṇavati pratyekabuddhakoṭīni
nirvṛttāni svayaṃbhuno /
yeṣu jina akāsi kālaṃ prārthayamāno bhavanirodhaṃ
//
aparimitā arhantakoṭī nirvṛtā yeṣu mahādhyāyīṣu /
jino akāsi kālaṃ
prārthayamāno bhavanirodhaṃ //
eteṣu pūrvayogā prakīrtitā śāstuno daśabalasya
//
___alpā bhaṇitā bahū abhaṇitā yeṣu jino akāsi kālaṃ prārthayamāno
bhavanirodhaṃ //
_____iti śrīmahāvastu-avadāne jyotipālasya vyākaraṇaṃ
samāptaṃ //
rājavaṃśe ādi // bhavati bhikṣavaḥ sa kālo bhavati sa samayo
yad ayaṃ loko dīrghasyādhvano 'tyayena saṃvartati // saṃvartamāne ca punar
bhikṣavo loke yobhūyena satvā ābhāsvare devanikāye apapadyanti // bhavati
bhikṣavaḥ sa kālo bhavati sa samayo yad ayaṃ loko dīrghasyādhvano atyayena
vivartati // vivartamāne khalu punar bhikṣavo loke saṃsthite lokasanniveśe
anyatarā satvā āyuḥkṣayāya ca karmakṣayāya ca ābhāsvarāto devanikāyāto cyavitvā
icchatvam āgacchanti // te bhavanti satvā svayaṃprabhāḥ antarīkṣacarā manomayā
prītibhakṣāḥ sukhasthāyino yenakāmaṃgatāḥ // dharmatā khalu punar bhikṣavo yaṃ
teṣāṃ satvānāṃ svayaṃprabhāṇāṃ antarīkṣacarāṇāṃ manomayānāṃ
prītibhakṣāṇāṃ
[_Mvu_1.339_] sukhasthāyināṃ yenakāmaṃgatānāṃ // ime
candramasūryā loke na prajñāyensuḥ // candramasūryehi loke aprajñāyantehi
tārakarūpā loke na prajñāyensuḥ // tārakarūpehi loke aprajñāyantehi
nakṣatrapathā loke na prajñāyensuḥ / nakṣatrapathehi loke na prajñāyantehi
rātriṃdivā loke na prajñāyensuḥ / rātriṃdivehi loke na prajñāyantehi
māsārdhamāsā loke na prajñāyensuḥ // māsārdhamāseṣu loke aprajñāyamāneṣu
ṛtusaṃvatsarā loke na prajñāyante // dharmatā khalu bhikṣavo yaṃ teṣāṃ satvāṇāṃ
svayaṃprabhāṇām antarīkṣacarāṇāṃ yāvad yenakāmaṃgatānāṃ // ayam api mahāpṛthivī
udakahradaṃ viya samudāgacchet* // sā cābhūd varṇasampannā rasasampannā
sayyathāpi nāma kṣudraṃ madhvaneḍakaṃ evam āsvādo sayyathāpi nāma kṣīrasantānaṃ
vā sarpisantānaṃ vā evaṃ varṇapratibhāso // atha khalu bhikṣavo anyataraḥ satvaḥ
capalo lolupajātīyo taṃ pṛthivīrasaṃ aṃgulīye āsvādesi // tasya taṃ svādayati
varṇenāpi gandhenāpi rasenāpi // anye pi satvā tasya satvasya dṛṣṭvānukṛtim
āpadyante // te pi pṛthivīrasam aṃgulyāsvādayensuḥ // teṣām api taṃ svādayati
yāvat* rasenāpi // atha khalu bhikṣavaḥ so satvo aparakālena taṃ pṛthivīrasaṃ
ālopakāram āhāraṃ āhāresi // anye pi satvā tasya satvasya dṛṣṭvānukṛtim
āpadyante // te pi taṃ pṛthivīrasaṃ ālopakārakam āhāram āhārensuḥ // yato ca
bhikṣavas te satvā taṃ pṛthivīrasam ālopakārakam āhāram āharensuḥ atha teṣāṃ
kāye gurutvaṃ ca kharatvaṃ ca kakkhaṭatvaṃ ca upanipate // yāpi cābhūt pūrvaṃ
sānaṃ svayaṃprabhatā antarīkṣacaratā manomayakāyatā prītibhakṣatā sukhasthāyitā
yenakāmaṃgamatā sā antarahāye //
[_Mvu_1.340_]___svayaṃprabhatāye
antarīkṣacaratāye manomayatāye prītibhakṣatāye yenakāmaṃgamatāye antarhitāye
candrasūryā loke prajñāyensu // candramasūryehi loke prajñāyantehi tārakarūpā
loke prajñāyensu / tārakarūpehi loke prajñāyantehi nakṣatrapathā loke
prajñāyensu / nakṣatrapathehi loke prajñāyantehi rātriṃdivā loke prajñāyante /
rātriṃdivasehi loke prajñāyantehi māsārdhamāsā loke prajñāyante / māsārdhamāsehi
prajñāyantehi ṛtusaṃvatsarā loke prajñāyensu //
___atha khalu bhikṣavas te
satvā taṃ pṛthivīrasam āhāram āharantā taṃvarṇā taṃbhakṣā tadāhārā ciraṃ dīrgham
adhvānaṃ tiṣṭhensuḥ // ye sānaṃ bahu āhāram āharensu te abhūnsu durvarṇāḥ ye
alpam āhāram āhārensuḥ varṇavantā // ye abhūnsuḥ varṇavantā te durvarṇāṃ satvā
avajānensuḥ // vayam asma varṇavanto satvā ime bhavanti durvarṇā // teṣāṃ
varṇābhivarṇapratyayānāṃ mānābhimānajātīyānāṃ viharatāṃ pṛthivīraso antarahāye
// bhūmiparpaṭakaṃ prādurbhaveya sayyathāpi nāma cchātrakaṃ evaṃ varṇapratibhāso
// so ca abhūd varṇasampanno ca gandhasaṃpanno ca sayyathāpi nāma kṣudro madhu
aneḍako evam āsvādo // atha khalu bhikṣavo te satvā asmiṃ pṛthivīrase antarahite
imaṃ udānam udānayensu // aho raso aho raseti // sayyathāpi nāma bhikṣava
etarahi manuṣyā subhojanakhāditā sukhitā bhuktāvino imaṃ udānam udānentīti //
aho raso aho raso ti // tam eva paurāṇam akṣaram agninyaṃ upanipate arthaṃ cāsya
na vibhāvayensu // atha khalu bhikṣavas te
[_Mvu_1.341_] satvās taṃ
bhūmiparpaṭakaṃ āhāraṃ āharantā tadvarṇā tadbhakṣās tadāhārā ciraṃ dīrgham
adhvānaṃ tiṣṭhensu // ye sānaṃ bahuṃ āhāraṃ āhārensu abhūnsu durvarṇā ye alpaṃ
āhāraṃ āhārensu te abhūnsu varṇavanto // ye suvarṇavanto te durvarṇāṃ satvāṃ
avajānensuḥ // vayam asma varṇavantā ime bhavanti satvā durvarṇā // teṣāṃ
varṇābhivarṇapratyayānāṃ mānābhimānajātīyānāṃ viharatāṃ bhūmiparpaṭakam
antarahāye vanalatā prādurbhūtā // sayyathāpi nāma kalambukā evaṃ
varṇapratibhāsāpi varṇasampannāpi gandhasampannāpi rasasampannāpi tadyathāpi
nāma kṣudraṃ madhum aneḷakaṃ evam āsvādā // atha khalu bhikṣavo te satvā
bhūmiparpaṭake antarhite anustanayensu // aho vadi aho vadīti // tadyathāpi nāma
bhikṣava etarahiṃ satvā kenacid evaṃ duḥkhadharmeṇa spṛṣṭā anustanayensu aho
vadi aho vadīti tam eva paurāṇam akṣaram agninyaṃ upanipate arthaṃ ca na
vibhāvayensuḥ // evam eva bhikṣavas te satvās tasmiṃ bhūmiparpaṭake antarhite
anustanayensuḥ // aho vadi aho vadīti //
___atha khalu bhikṣavas te satvās
tasmiṃ bhūmiparpaṭake antarahite vanalatāṃ āhāram āharantā taṃvarṇā taṃbhakṣā
tadāhārā ciraṃ dīrgham adhvānaṃ tiṣṭhensu // ye sānaṃ bahuṃ āhāraṃ āhārensuḥ te
abhūnsuḥ durvarṇā ye alpāhāraṃ āhārensu abhūnsu varṇavanto // te tāṃ durvarṇāṃ
satvā avajānensu // vayam asma varṇavanto ime bhavanti satvā durvarṇā // teṣāṃ
varṇābhivarṇapratyayānāṃ mānābhimānajātīyānāṃ vanalatā antarahāye //
śāli
[_Mvu_1.342_] akaṇo atuṣaḥ surabhitaṇḍulaḥ prādurbhaveyā sāyaṃ lūno
so kālyaṃ bhavati jāto pakvo virūḍho avadānaṃ pi se na prajñāyati // so pi
kālyaṃ lūno sāyaṃ bhavati jāto pakvo virūḍho avadānaṃ cāsya na prajñāyati //
atha khalu bhikṣavo te satvā tasmiṃ vanalate antarhite anustanayensuḥ // aho
vade aho vade ti // tadyathāpi nāma bhikṣavo etarahiṃ satvā kenacid evaṃ
duḥkhadharmeṇa spṛṣṭā anustanayensu // tam eva paurāṇam akṣaram agninyaṃ
upanipate arthaṃ cāsya na vibhāvayensu // atha khalu bhikṣavas te satvā tasmiṃ
vanalate antarhite taṃ śāliṃ akaṇaṃ atuṣaṃ surabhitaṇḍulaphalaṃ āhāram āharantā
ciraṃ dīrgham adhvānaṃ tiṣṭhensu // yato ca bhikṣavas te satvās taṃ śāliṃ akaṇaṃ
atuṣaṃ surabhitaṇḍulaphalaṃ āhāram āhārensu atha sānaṃ strīṇāṃ strīvyaṃjanāni
prādurbhavensuḥ puruṣāṇāṃ puruṣavyaṃjanāni prādurbhavensuḥ // ativelaṃ
raktacittā anyonyaṃ upanidhyāyensu // anyonyaṃ raktacittā anyonyaṃ upanidhyāya
te anyamanyaṃ saṃrañjensu anyamanyaṃ saṃraktā anyamanyaṃ dūṣayensuḥ // ye khalu
punar bhikṣavaḥ satvān paśyensu dūṣyamāṇāṃ te tatra daṇḍaṃ pi kṣipensu leṣṭuṃ
kṣipensu pāṃśu pi kṣipensu // adharmo bhavanto loke prādurbhūto asaddharmo
bhavanto loke prādurbhūtaḥ yatra hi nāma satvo satvaṃ dūṣayati // tadyathāpi
nāma bhikṣavaḥ etarahiṃ dārikāye vuhyantīye daṇḍaṃ nikṣipanti leṣṭuṃ pi
nikṣipanti taṃ eva paurāṇam akṣaram agninyaṃ upanipate arthaṃ cāsya na
vibhāvayensu // tadā khalu punas taṃ bhikṣavaḥ adharmasaṃmataṃ ayajñasaṃmataṃ ca
avinayasaṃmataṃ ca / etarahiṃ khalu punas taṃ bhikṣavaḥ dharmasaṃmataṃ ca
yajñasaṃmataṃ vinayasaṃmataṃ ca // atha khalu bhikṣavas te satvā tena
adharmeṇa
[_Mvu_1.343_] artīyantā vijigupsitā ekāhaṃ pi vipravasensu
dvyahaṃ pi vipravasensu tryahaṃ pi vipravasensu caturahaṃ pi vipravasensu
paṃcāhaṃ pi pakṣaṃ pi māsaṃ pi vipravasensu gṛhakarmāntā pi kārayensu yāvad eva
tasyaiva adharmasya praticchadanārthaṃ //
___atha khalu bhikṣava anyatarasya
satvasya śālihārakaṃ gatasya etad abhavat* // kim asya nāma ahaṃ kilamāmi kathaṃ
purāhaṃ kilamāmi sāyaṃ sāyamāsāya prātaṃ prātarāsāya // yaṃ nūnāhaṃ sakṛd eva
daivasaṃ sāyaṃprātikaṃ śāliṃ hareyaṃ // āhare khalu bhikṣavo so satvo sakṛd eva
daivasaṃ sāyaṃprātikaṃ śāliṃ // atha khalu bhikṣavaḥ anyataro satvo taṃ satvam
etad uvāca // ehi bho satva śālihāraṃ gamiṣyāmaḥ // evam ukta bhikṣavaḥ so satvo
taṃ satvam etad uvāca // gaccha tuvaṃ satva ānīto mayā sakṛd eva sāyaṃprātiko
śāliḥ // atha khalu bhikṣavas tasyāpi satvasya etad abhavat* // evaṃ pi
kriyamāṇaṃ śobhanaṃ bhavati / yaṃ nūnāhaṃ pi sakṛd eva dvyahikaṃ trīhikaṃ taṃ
śāliṃ hareyaṃ // āhare khalu bhikṣavaḥ so pi satvo sakṛd eva dvīhikaṃ trīhikaṃ
śāliṃ // atha khalu bhikṣavaḥ anyataro satvo taṃ satvam etad uvāca // ehi bho
satva śālihāraṃ gamiṣyāma // evam ukte so satvo taṃ satvam etad uvāca // gaccha
tvaṃ bho satva ānīto mayā sakṛd eva dvīhiko trīhiko śāliḥ atha khalu bhikṣavas
tasyāpi satvasya etad abhavat* // evaṃ pi dāni kriyamāṇaṃ śobhanaṃ bhavati //
yaṃ nūnāhaṃ pi caturahikaṃ paṃcāhikaṃ śālim āhareyaṃ // āhare khalu bhikṣavo so
pi satvo sakṛd eva caturahikaṃ paṃcāhikaṃ śāliṃ // yato ca bhikṣavaḥ te satvā
taṃ śāliṃ akaṇaṃ atuṣaṃ surabhitaṇḍulaphalaṃ saṃnidhikāraṃ paribhuṃjensu atha
khalu tasya śālisya kaṇo ca tuṣo ca prādurbhavati // so pi sāyaṃ lūno kālyaṃ na
jāto bhavati na pakvo na virūḍho avadānaṃ cāsya prajñāyati
//
[_Mvu_1.344_]___atha khalu bhikṣavas te satvā saṃdhāvensuḥ saṃdhāvitvā
saṃnipatitvā mantrāṃ mantrayensuḥ // vayaṃ bhavanto svayaṃprabhā antarīkṣacarā
manomayā prītibhakṣā sukhasthāyino yenakāmaṃgamāḥ // teṣām asmākaṃ
svayaṃprabhāṇām antarīkṣacarāṇāṃ manomayānāṃ prītibhakṣāṇāṃ sukhasthāyināṃ
yenakāmaṃgamānāṃ candramasūryā na prajñāyensu // candramasūryehi loke
aprajñāyantehi tārakarūpā na prajñāyante / tārakarūpehi loke aprajñāyantehi
nakṣatrapathā loke na prajñāyante / nakṣatrapathehi loke aprajñāyantehi
rātriṃdivā na prajñāyensu / rātriṃdivehi aprajñāyantehi māsārdhamāsā na
prajñāyensu / māsārdhamāsehi aprajñāyantehi ṛtusaṃvatsarā na prajñāyensu // ayam
api mahāpṛthivī udakahradaṃ viya samudāgacchati // tadyathāpi nāma sarpisantānaṃ
vā kṣīrasantānaṃ vā evaṃ varṇapratibhāsā abhūṣi varṇasaṃpannā ca gandhasaṃpannā
ca rasasampannā ca tadyathāpi nāma kṣudro madhu anelako evam āsvādo // atha
khalu bhavanto anyataro satvo capalo lolupajātīyo taṃ pṛthivīrasaṃ aṃgulīye
āsvādayate // tasya tam āsvādayati varṇenāpi gandhenāpi rasenāpi // atha khalu
bhavanto so satvo taṃ pṛthivīrasam aparakālena ālopakārakam āhāraṃ āhāresi //
vayaṃ tasya satvasya dṛṣṭvānukṛtim āpadyantā taṃ pṛthivīrasaṃ ālopakārakam
āhāraṃ āharema // yato ca vayaṃ bhavanto pṛthivīrasam ālopakārakam āhāraṃ
āharema athāsmākaṃ kāye gurutvaṃ ca kharatvaṃ ca kakkhaṭatvaṃ ca upanipate //
yāpi sā pūrvaṃ abhūṣi svayaṃprabhā antarīkṣacaratā manomayakāyatā prītibhakṣatā
sukhasthāyitā yenakāmaṃgamatā sā antarahāyi // teṣāṃ bhavanto svayaṃprabhatāye
antarīkṣacaratāye manomayakāyatāye prītibhakṣatāye sukhasthāyitāye
yenakāmaṃgamatāye antarahitāye candramasūryā loke prajñāyensuḥ //
candramasūryehi loke prajñāyantehi
[_Mvu_1.345_] tārakarūpā prajñāyensuḥ
// tārakarūpehi prajñāyantehi nakṣatrapathā prajñāyensuḥ / nakṣatrapathehi
prajñāyantehi rātriṃdivā prajñāyensuḥ / rātriṃdivehi prajñāyantehi māsārdhamāsā
prajñāyensuḥ / māsārdhamāsehi prajñāyantehi ṛtusaṃvatsarā prajñāyensuḥ // te
vayaṃ bhavanto taṃ pṛthivīrasam āhāram āharantā taṃvarṇā taṃbhakṣā tadāhārā
ciraṃ dīrgham adhvānaṃ tiṣṭhema // yato ca sānaṃ kecit pāpakā akuśalā dharmā
prajñāyensuḥ yato ca mo kecid bhavanto pāpakā akuśalā dharmāḥ prajñāyensuḥ atha
so pṛthivīraso antarhāye bhūmiparpaṭakaṃ prādurbhave // tadyathā chātrakaṃ evaṃ
varṇapratibhāso pi abhūṣi varṇasampanno ca gandhasampanno ca // tadyathāpi nāma
kṣudramadhu aneḍako evam āsvādo // te vayaṃ bhavanto bhūmiparpaṭakaṃ āhāram
āharantā taṃvarṇā taṃbhakṣā tadāhārā ciraṃ dīrgham adhvānaṃ tiṣṭhema // yato ca
sānaṃ kecit pāpakā akuśalā dharmā prajñāyensu atha so bhūmiparpaṭakaṃ antarahāye
vanalatā prādurbhavet* // tadyathāpi nāma kalambukā evaṃvarṇapratibhāsā sāpi
abhūṣi varṇasampannā ca gandhasampannā ca rasasampannā ca // sayyathāpi nāma
kṣudro madhu aneḍakā evamāsvādaḥ // te vayaṃ bhavanto tāṃ vanalatām āhāram
āharantā taṃvarṇā taṃbhakṣā tadāhārā dīrgham adhvānaṃ tiṣṭhema // yato ca sānaṃ
kecit pāpakā akuśalā dharmā prajñāyensuḥ yato ca mo bhavanto kecit pāpakā
akuśalā dharmā prajñāpayensuḥ atha sā vanalatā antarahāye // śāliṃ akaṇaṃ atuṣaṃ
surabhitaṇḍulaphalaṃ prādurbhaveyā // sāyaṃ lūno so kālyaṃ bhavati jāto pakvo
virūḍho avadānaṃ pi ca se na prajñāyati // te vayaṃ bhavanto taṃ śāliṃ akaṇaṃ
atuṣaṃ surabhitaṇḍulaphalaṃ āhāram āharantā taṃvarṇā
taṃbhakṣā
[_Mvu_1.346_] tadāhārā ciraṃ dīrgham adhvānaṃ hi tiṣṭhema //
yato ca sānaṃ kecit pāpakā akuśalā dharmā prajñāyensuḥ atha se śālisya kaṇo ca
tuṣo ca paryavanahe // yo ca śāyaṃ lūno so kālyaṃ na jāto na pakvo na virūḍho
avadānaṃ pi ca se prajñāyati // yo pi kālyaṃ lūno so sāyaṃ na jāto ba pakvo na
virūḍho avadānaṃ pi ca se prajñāyati // yaṃ nūnaṃ vayaṃ śālikṣetrāṇi vibhajema
sīmāṃ nayemaḥ // imaṃ bhavantānāṃ śālikṣetraṃ imam asmākaṃ māpayemaḥ // atha
khalu bhikṣavas te satvāḥ śālikṣetrāṇāṃ sīmā nayensuḥ // imaṃ bhavantānāṃ
śālikṣetraṃ imam asmākaṃ //
___atha khalu bhikṣavaḥ anyatarasya satvasya
śālihāraṃ gatasya etad abhavat* // kiṃ sya nāma ahaṃ bhaviṣyaṃ kena sya nāma
jīvitaṃ kalpeṣyaṃ svake śalibhāge kṣīṇe // yaṃ nūnāhaṃ adinnaṃ anyātakaṃ śālim
ādiyeyaṃ // atha khalu bhikṣavo so satvo svakaṃ śālibhāgaṃ parirakṣanto adinnam
anyatākaṃ śālibhāgam ādiyeya // adrākṣīd bhikṣavo anyataraḥ satvo taṃ satvam
adinnam anyātakaṃ śāliṃ ādiyantaṃ dṛṣṭvā ca punar yena so satvo
tenopasaṃkramitvā taṃ satvam etad avocat* // api nāma tvaṃ bho satva adinnam
anyātakaṃ śālim ādiyasi // evam ukte bhikṣavaḥ so satvas taṃ satvam etad avocat*
// tena hi bho satva na punar evaṃ bhaviṣyati // dvitīyaṃ pi bhikṣavas tasya
satvasya śālihāraṃ gatasya etad abhavat* // kiṃ sya nāma ahaṃ bhaviṣyaṃ kena sya
nāma ahaṃ jīvikāṃ kalpeṣyaṃ svake śālibhāge kṣīṇe // yaṃ nūnāhaṃ adinnam
anyātakaṃ śālim ādiyeyaṃ // dvitīyaṃ pi bhikṣavaḥ so satvo svakaṃ śālibhāgaṃ
parirakṣanto adinnam anyātakaṃ śālim ādiyet* // adrākṣīd bhikṣavaḥ so satvas taṃ
satvaṃ dvitīyakaṃ pi adinnam anyātakaṃ śālim ādiyantaṃ // dṛṣṭvā ca punar yena
so satvo tenopasaṃkramitvā taṃ satvam etad avocat* // asti nāma tvaṃ bho satva
yāva dvitīyakaṃ
[_Mvu_1.347_] pi adinnam anyātakaṃ śālim ādiyasi //
dvitīyaṃ pi bhikṣavaḥ so satvo taṃ satvam etad avocat* // tena hi bho satva na
punar evaṃ bhaviṣyati // tṛtīyakaṃ pi bhikṣavaḥ tasya satvasya śālihāraṃ
gatasyaitad abhavat* // kiṃ sya nāma ahaṃ bhaviṣyaṃ kena sya nāma jīvikāṃ
kalpayiṣyaṃ svake śālibhāge kṣīṇe // yaṃ nūnāham adinnam anyātakaṃ śālim
ādiyeyaṃ // tṛtīyakaṃ pi bhikṣavaḥ so satvo svakaṃ śālibhāgaṃ parirakṣanto
adinnam anyātakaṃ śālim ādiyati // adrākṣīd bhikṣavaḥ so satvo taṃ satvaṃ
tṛtīyakaṃ pi adinnam anyātakaṃ śālim ādiyantaṃ // dṛṣṭvā ca punar yena so satvo
ten' upasaṃkramitvā taṃ satvaṃ daṇḍena paritāḍayanto evam āha // asti nāma tvaṃ
bho satva yāvat tṛtīyakaṃ pi adinnam anyātakaṃ śālim ādiyasi // atha khalu
bhikṣavaḥ so satvo ubhau bāhāṃ pragṛhya vikrande vikrośe // adharmo bhavanto
loke prādurbhūtaḥ asaddharmo bhavanto loke prādurbhūtaḥ yatra nāma loke
daṇḍādānaṃ prajñāyati // atha khalu bhikṣavaḥ so satvo pṛthivīyaṃ daṇḍam
āveṣṭitvā ubhau bāhū pragṛhya vikrande vikrośe // adharmo bhavanto loke
prādurbhūto asaddharmo bhavanto loke prādurbhūtaḥ yatra hi nāma adinnādānaṃ ca
mṛṣāvādaṃ ca loke prajñāyati // evaṃ ca punar bhikṣavaḥ imeṣāṃ trayāṇāṃ
pāpakānāṃ akuśalānāṃ dharmāṇāṃ prathama evam eva loke prādurbhāvo
tadyathādinnādānasya mṛṣāvādasya daṇḍādānasya ca //
___atha khalu bhikṣavaḥ
te satvā saṃdhāvensuḥ saṃnipatensuḥ saṃdhāvitvā saṃnipatitvā saṃmantrensuḥ //
yaṃ nūnaṃ vayaṃ bhavanto yo asmākaṃ satvo sarvaprāsādiko sarvamaheśākhyo ca taṃ
saṃmanyemaḥ yo asmākaṃ nigrahārahaṃ ca nigṛhṇīyā pragrahārahaṃ ca pragṛhṇeyā
deśaye cāyaṃ svakasvakeṣu śālikṣetreṣu śālibhāgaṃ // atha khalu bhikṣavas te
satvā yo sānaṃ
[_Mvu_1.348_] satvo abhūṣi sarvaprāsādiko ca
sarvamaheśākhyo ca taṃ saṃmanyensuḥ // bhavān asmākaṃ satvaṃ nigrahārahaṃ
nigṛhṇātu pragrahārahaṃ ca pragṛhṇātu vayaṃ te sarvasatvānāṃ agratāye saṃmanyema
svakasvakeṣu śālikṣetreṣu ṣaṣṭhaṃ śālibhāgaṃ dadāma // mahatā janakāyena saṃmato
ti mahāsammato ti saṃjñā udapāsi // arahati śālikṣetreṣu śālibhāge ti rājā ti
saṃjñā udapāsi / samyak rakṣati paripāleti mūrdhnābhiṣiktaḥ . . . . . . saṃjñā
udapāsi / mātāpitṛsamo naigamajānapadeṣu tti jānapadasthāmavīryaprāpto ti saṃjñā
udapāsi // tenāhaṃ rājā kṣatriyo mūrdhnābhiṣikto janapadasthāmavīryaprāpto ti //
___rājño sammatasya putro kalyāṇo kalyāṇasya putro ravo ravasya putro
upoṣadho upoṣadhasya putro rājā māndhāto // rājño māndhātasya putrapautrikāyo
naptapranaptikāyo bahūni rājasahasrāṇi / paścimako śākete mahānagare sujāto nāma
ikṣvākurājā abhūṣi // sujātasya khalu ikṣvākurājño paṃca putrā abhūṣi opuro
nipuro karakaṇḍako ulkāmukho hastikaśirṣo / paṃca ca dhītaro kumāriyo śuddhā
vimalā vijitā jalā jalī // jento nāma kumāro vailāsikāye putro // tasya mātā
jentī nāma // tāye rājā sujāto strīdharmeṇa ārādhito / tasya rājā prīto saṃvṛtto
// prītena rājñā jentī vareṇa pravāritā // jentī vareṇa pravāremi / yaṃ me varaṃ
yācasi taṃ te varaṃ dadāmi // sā dāni āha // mahārāja yāvatā khu mātāpitaraṃ
āpṛcchāmi tato devasya sakāśāto varaṃ yāciṣyāmi // tāye mātāpitṝṇāṃ ārocitaṃ //
rājñāhaṃ pravāritā tad yuṣmākaṃ kiṃ varam ucyati kiṃ rājño varaṃ yācāmi //
tehi
[_Mvu_1.349_] dāni yasya yaṃ mataṃ so taṃ jalpati // grāmavaraṃ
yācāhi tti // tahiṃ aparā parivrājikā paṇḍitā nipuṇā medhāvinī // sā āha //
jenti tvaṃ vailāsikāye dhītā tava putro na kiṃcit paitṛkasya dravyasya
prabhavati kiṃ puna rājyasya // ete paṃca kumārā kṣatriyakanyāputrāḥ te
paitṛkasya rājyasya ca dravyasya ca prabhavanti // tvaṃ ca rājñā vareṇa
pravāritā rājā ca sujāto aprativacano satyavādī yathāvādī tathākārī taṃ tuvaṃ
rājño varaṃ yācāhi // ete paṃca kumārā rājyāto vipravāsetvā mama putraṃ jentaṃ
kumāraṃ yuvarājye abhiṣiṃcāhīti // eṣa devasya atyayena śākete mahānagare rājā
bhaviṣyatīti tato tava sarvaṃ bhaviṣyati // tāye rājā sujāto evaṃ varaṃ yācito
// mahārāja etāṃ paṃca kumārāṃ rājyāto vipravāsetvā jentaṃ kumāraṃ yuvarājye
abhiṣicāhi / yathaiṣo devasya atyayena śākete mahānagare rājā bhaveya // etaṃ me
varaṃ detu rājā // sujāto śrutvā durmanā saṃvṛtto teṣāṃ kumārāṇāṃ premnena na ca
śakyaṃ varaṃ dattvā anyathā kartuṃ // rājā jentīye devīye āha // evam astu
dinnaṃ bhavatu etaṃ varaṃ // varadānaṃ nāgarehi jānapadehi ca śrutaṃ kumārāṃ
vipravāsetvā jentaṃ kumāraṃ vailāsikāye putraṃ yuvarājye abhiṣiṃciṣyatīti //
tatra janakāye utkaṇṭho kumārāṇāṃ guṇamāhātmyena yā kumārāṇāṃ gatiḥ sā asmākaṃ
gatiḥ // rājñā sujātena śrutaṃ mahājanakāyo śāketāto janapadāto kumārehi sārdhaṃ
vipravasiṣyanti iti // tena śākete mahānagare ghoṣaṇā kārāpitā // yo kumārehi
saha śāketāto vipravasiṣyati tasya yena kāryaṃ taṃ rājakṛtyā kośāto dīṣyati //
yeṣāṃ hastihi kāryaṃ aśvehi rathehi vā yugyehi vā yānehi vā śakaṭehi vā
pravahaṇehi vā balivardehi vā masniyehi vā ajehi vā eḍakehi vā dhanehi vā
cānyena vā vastreṇa vā alaṃkārehi
[_Mvu_1.350_] vā dāsehi vā dāsīhi vā sarvaṃ
rājakṛtyā kośāto dīṣyati // kumārehi sārdhaṃ vipravasantānāṃ rājāṇattīye
amātyehi evaṃ kośakoṣṭhāgārā muktaṃ yo yaṃ yācati tasya taṃ dīyati // evaṃ te
kumārā śāketāto anekehi jānapadasahasrehi sārdhaṃ mahatā balakāyena anekehi
śakaṭayugyayānasahasrehi śāketāto nagarāto niryātā uttarāmukhaṃ prayātā //
kāśikośalena rājñā pragṛhītā // kumārā kṛtapuṇyā ca maheśākhyā ca nivātā ca
sukhasaṃsparśā ca puṇyavantā ca dhārmikā ca // teṣāṃ sarvakāśikośalakā manuṣyā
mūlāto prītā // aho yāva kalyāṇā kumārā dhārmikā ca // tasya rājño yathoktaṃ
bhagavatā śakrapraśneṣu // īrṣyāmātsaryasaṃyojanasaṃprayuktā devamanuṣyā asurā
garuḍā gandharvā yakṣā rākṣasā piśācā kumbhāṇḍā ye vā punar anye santi
pṛthukāyāḥ // tasya kāśikośalarājño īrṣyādharmaṃ saṃvṛttaṃ // yathaiva eṣo
janakāyo imeṣāṃ kumārāṇāṃ guṇagṛhīto sthānam etad vidyati yaṃ ete mama jīvitāto
vyaparopetvā ato kumārāṃ rājye abhiṣiṃcensuḥ // te dāni tenāpi kāśikośalena
rājñā vipravāsitā //
___anuhimavante kapilo nāma ṛṣiḥ prativasati paṃcābhijño
caturdhyānalābhī maharddhiko mahānubhāvo // tasya taṃ āśramapadaṃ mahāvistīrṇaṃ
ramaṇīyaṃ mūlapuṣpopetaṃ patropetaṃ phalopetaṃ pānīyopetaṃ
mūlasahasra-upaśobhitaṃ mahaṃ cātra śākoṭavanakhaṇḍaṃ // te dāni kumārā tahiṃ pi
śākoṭavanakhaṇḍe āvāsitā // tatra samanukrāntā vāṇijakā kāśikośalāṃ janapadāṃ
gacchanti va // te vāṇijakā janena pṛcchīyanti kuto āgacchatha tti // te āhansuḥ
// amukāto śākoṭavanakhaṇḍāto // śāketā api
[_Mvu_1.351_] kośalā vāṇijakā
tahiṃ pi gacchanti śākoṭavanakhaṇḍe // te pi pṛcchīyanti // kahiṃ gamiṣyatha tti
// te pi āhansuḥ // śākoṭavanakhaṇḍaṃ anuhimavantaṃ // tehi dāni kumārehi mā mo
jātisaṃdoṣaṃ bhaviṣyatīti jātisaṃdoṣabhayena svakasvakā yeva mātṛyo bhaginīyo
parasparasya vivāhitā // rājā sujāto aṃātyānāṃ pṛcchati // bho amātyā kumārā
kahiṃ āvasanti // amātyā āhansuḥ // mahārāja anuhimavanto
mahāśākoṭakavanakhaṇḍaṃ tahiṃ kumārā prativasanti // rājā amātyānāṃ pṛcchati //
kuto kumārehi dārāṇi ānītāni // amātyā āhansuḥ // śrutaṃ mo mahārāja kumārehi
jātisaṃdoṣabhayena svakasvakā yeva mātṛyo bhaginīyo parasparasya vivāhitāyo mā
mo jātisaṃdoṣaṃ bhaviṣyatīti // rājñā dāni sujātena purohito ca anye ca
brāhmaṇapaṇḍitā pṛcchitā // śakyā etam evaṃ kartuṃ yathā tehi kumārehi kṛtaṃ //
te purohitapramukhā brāhmaṇapaṇḍitā āhansuḥ // śakyaṃ mahārāja kumārā tato
nidānaṃ doṣeṇa na lipyanti // rājā sujāto brāhmaṇapaṇḍitānāṃ śrutvā hṛṣṭo tuṣṭo
āttamanā imaṃ udānam udānaye // śakyā punar bhavanto kumārā // teṣāṃ dāni
kumārāṇāṃ śakyaṃ śākiyā ti samākhyāsamājñāprajñapti udapāsi //
___teṣāṃ dāni
kumārāṇāṃ etad abhavat* // kevattakaṃ vayaṃ śākoṭakavanakhaṇḍe nivāsaṃ
kalpeṣyāmaḥ // mahāṃś ca ayaṃ janakāyo āgacchati // yaṃ nūnaṃ vayaṃ nagaraṃ
māpayemaḥ // te dāni kumārā kapilasya ṛṣisya sakāśaṃ saṃkrāntā // te ṛṣisya
pādau vanditvā āhansuḥ // yadi bhagavāṃ kapilo anujāneyyā vayaṃ imasmiṃ nagaraṃ
māpayemaḥ ṛṣisya nāmena kapilavastuṃ // ṛṣi āha // yadi mama idam āśrama
rājakulaṃ
[_Mvu_1.352_] kṛtvā nagaraṃ māpetha tato anujānāmi // te kumārā
ṛṣisya āhansuḥ // yathā ṛṣisya abhiprāyo tathā kariṣyāmaḥ // imam āśramaṃ
rājakulaṃ kṛtvā nagaraṃ māpeṣyāmaḥ // ṛṣiṇā taṃ vastuṃ teṣāṃ kumārāṇāṃ karakaṃ
gṛhya udakena dinnaṃ // kumārehi pi taṃ ṛṣisya āśramaṃ rājakulaṃ kṛtvā nagaraṃ
māpitaṃ // kapilena ṛṣiṇā vastuṃ dinnaṃ ti kapilavastusamākhyā udapāsi // evaṃ
kapilavastumahānagaraṃ ṛddho ca sphīto ca kṣemo ca subhikṣo ca ākīrṇajanamanuṣyo
ca bahujanamanuṣyo sukhitajanamanuṣyo vistīrṇajanaparivāro ca saṃvṛtto diśi
vidiśi viśruto ca saṃvṛtto utsavasamājabahulo vaṇijapriyo vyavahārasampanno
//
___teṣāṃ dāni paṃcānāṃ kumārāṇāṃ opurasya nipurasya karaṇḍakasya
ulkāmukhasya hastikaśīrṣasya ca opuro kumāro jyeṣṭho // so kapilavastusmiṃ rājye
ca abhiṣikto // opurasya rājño putro nipuro nipurasya rājño putro karakaṇḍo
karakaṇḍakasya rājño putro ulkāmukho ulkāmukhasya putro hastikaśīrṣo
hastikaśīrṣasya putro siṃhahanuḥ // siṃhahanusya rājño catvāri putrāḥ śuddhodano
dhautodano śuklodano amṛtodano amitā ca nāma dārikā //
___tahiṃ dāni aparasya
śākiyasya mahattarasya dhītā prāsādikā darśanīyā akṣudrāvakāśā paramapuṣkaratayā
samanvāgatā tasyā dārikāye kuṣṭhavyādhi utpannaḥ // sā dāni tena kuṣṭhavyādhinā
grastā // vaidyā ghaṭanti sarvakriyā kriyanti na ca vārttībhavati
ālepanapratyālepanāni vamanavirecanāni ca kriyanti na ca kuṣṭhavyādhi praśāmyati
// sarvaṃ śarīram ekavraṇaṃ // sarvasya janasya tāṃ dṛṣṭvā ghṛṇā utpadyati // sā
dāni bhrātṛhi yānake ārūpiya anuhimavantaṃ nītā // tatra utsaṃgaparvate guhāṃ
khanāpayitvā sā dārikā praveśitā prabhūtaṃ ca khādyabhojyaṃ udakaṃ ca
upastaraṇaprāvaraṇaṃ
[_Mvu_1.353_] sthapetvā guhāye dvāraṃ suṣṭhu
pidhitvā mahāpāṃśurāśiṃ kṛtvā nagaraṃ kapilavastuṃ praviṣṭāḥ // tasyā dāni
dārikāye tahiṃ guhāye vasantīye tena nivātena ca saṃrodhena ca tasyā guhāye
uṣmeṇa sarvaṃ ca kuṣṭhavyādhiṃ visrutaṃ śarīraṃ caukṣaṃ nirvraṇaṃ
uttamarūpasaṃjātaṃ nāpi jñāyate mānuṣikā eṣā ti // tahiṃ dāni uddeśe vyāghro
paryāhiṇḍanto āgato //
ghrāṇaiḥ paśyanti paśavaḥ vedaiḥ paśyanti brāhmaṇāḥ
/
cāraiḥ paśyanti rājāno cakṣubhyām itarā prajā iti //
so dāni vyāghro taṃ
manuṣyagandham upajighrati // tena dāni taṃ manuṣyagandham upajighritvā taṃ
mahāpāṃśurāśiṃ pādehi apakarṣitaṃ // tatra ca avidūre kolo nāma rāja-ṛṣiḥ
prativasati paṃcābhijño caturdhyānalābhī // tasya taṃ āśramapadaṃ mūlopetaṃ
patropetaṃ puṣpopetaṃ phalopetaṃ pānīyopetaṃ nānāvṛkṣasampannaṃ ramaṇīyaṃ // so
dāni rṣi āśramapadaṃ anucaṃkramanto anuvicaranto taṃ deśam āgato yatra sā
śākyakanyā guhāyaṃ nihitikā // tenāpi vyāghreṇa sarvaṃ taṃ pāṃśurāśiṃ pādena
apakarṣitaṃ kāṣṭhāvaśeṣaṃ saṃvṛttaṃ // so dāni vyāghro taṃ ṛṣiṃ dṛṣṭvā osakkito
ṛṣiṇā // vyāghreṇa tatpāṃśu apakarṣitakaṃ dṛṣṭvā ṛṣisya kautūhalaṃ saṃjātaṃ //
tena dāni ṛṣiṇā tāni kāṣṭhāni apakarṣitāni tasyā guhāye dvāram apāvṛtaṃ // tena
śākyakanyā dṛṣṭā uttamavīryeṇa nāpi jñāyati mānuṣikā ti // eṣo ṛṣi pṛcchati //
bhadre kā tvaṃ ti // mānuṣikā sā āha // ahaṃ kapilavastuto amukasya śākyasya
dhītā // sāhaṃ kuṣṭhavyādhinā parigatā iha jīvantikā evaṃ vivarjitā // tasya tāṃ
śākyakanyāṃ dṛṣṭvā uttamarūpadharāṃ tīvro rāgo prādurbhūtaḥ
//
[_Mvu_1.354_] kiṃcāpi tāvac cirabrahmacārī
na cāsya rāgānuśayo
samūhato /
puno pi so rāgaviṣo prakupyati
tiṣṭhaṃ yathā kāṣṭhagataṃ
anūhataṃ //
so dāni rājarṣiḥ tāye śākyakanyāye sārdhaṃ saṃyogaṃ gato dhyānehi
ca abhijñāhi ca bhraṣṭo // so dāni tāṃ śākyakanyāṃ gṛhya āśramapadaṃ gato // sā
dāni śākyakanyā tahiṃ āśramapade kolena rājarṣiṇā sārdhaṃ saṃvasati // ṣoḍaśa
bālāṃ yamalāṃ putrāṃ prajātā // dvātriṃśa ṛṣikumārā prāsādikā darśanīyā
ajinajaṭādharāḥ // te dāni yaṃ kālaṃ vivṛddhā ṛṣikumārā tato mātare kapilavastuṃ
visarjitā // gacchatha putrā kapilavastuṃ mahānagaraṃ amuko nāma śākiyo mama
pitā vo mātāmaho // tasya amukasya putrā te vo mātulakā yobhūyena
śākyamahattarakā jñātikā mahanto vo kulavaṃśo // te yuṣmākaṃ vṛttiṃ
saṃvidheṣyanti // tāye śikṣitā yathā śākyānāṃ samudācāraṃ // evaṃ vo śākyapariṣā
upasaṃkramitavyā // evam abhivādanaṃ kartavyaṃ / evaṃ niṣīditavyaṃ // sarve
śākyasamudācāraṃ saṃdiśitvā visarjitā // te mātāpitṛṇām abhivādetvā pradakṣiṇaṃ
kṛtvā gatā anupūrveṇa kapilavastum anuprāptāḥ //
___sarve yathāyuṣkāye
paṭipāṭikāye kapilavastuṃ praviśanti // tān ṛṣikumārāṃ dṛṣṭvā mahājanakāyo
samanvāharati // aho yādṛśā ṛṣikumārāḥ prāsādikā darśanīyā ca ajinajaṭādhāriṇo
// te dāni mahatā janakāyena parivāritā śākyānāṃ saṃsthāgāram upasaṃkrāntāḥ //
paṃcamātrāṇi ca śākyaśatāni saṃsthāgāre sanniṣaṇṇāni abhūnsu saṃnipatitāni
kenacid eva karaṇīyena // te dāni yathā tāye mātari saṃdiṣṭā tena samudācāreṇa
śākyapariṣām upasaṃkrāntā // śākyapariṣā ṛṣikumārāṇāṃ taṃ
[_Mvu_1.355_]
śākyasamudācāraṃ dṛṣṭvā vismitā // te dāni śākyā ṛṣikumārāṇāṃ pṛcchanti // kuto
yūyaṃ ti // tehi taṃ prakṛtiṃ sarvaṃ ācikṣitaṃ yathā tāye mātari saṃdiṣṭā //
anuhimavante amukāto āśramapadāto kolasya rāja-ṛṣisya putrāḥ amūkasya śākyasya
dhītā sā mo mātā // yathā sā śākyakanyā tatra uddeśe visarjitā tathā tehi mātuḥ
śrutvā śākyānāṃ sarvam ācikṣitaṃ // śākyā śrutvā prītāḥ // so pi sānaṃ mātāmaho
śakyamahattarako jīvati mahāntaṃ ca kulavaṃśaṃ // so pi kolo rājarṣi vārāṇasīto
jyeṣṭhakumāraṃ rājyābhiṣiṃcitvā ṛṣipravrajito diśāsu abhijñātaparijñāto mahātmā
rājarṣiḥ // te dāni śākyā prītā saṃvṛttāḥ rājarṣiṇā ime jātā na prākṛtena
puruṣeṇa // teṣāṃ śākyānāṃ bhavati // ime kumārā asmākaṃ sujātā pi imeṣāṃ ca
śākyakanyā dīyantu vṛttiś ca // tehi teṣāṃ kumārāṇāṃ śākyakanyāyo ca dinnāyo
karṣaṇāni ca dinnāni sajanapadāni // tadyathā nāmāśramaṃ nigamaṃ sumuktaṃ
karkarabhadraṃ aparāṇi ca karṣaṇāni sajanapadāni prabhūtaṃ svāpateyaṃ // kolena
ṛṣiṇā jātā tti koliyā tti samājñā vyāghrapathe vyāghrapadyā samājñā ca
//
_____iti śrīmahāvastu-avadāne koliyānām utpatti samāptaṃ
//
atha śākyānāṃ devaḍaho nāma nigamo // tahiṃ subhūtir nāma śākyānāṃ
mahattarako tena amukāto nigamāto koliyakanyā nāma bhāryā ānītā // tasya sapta
dhītaro jātā māyā mahāmāyā atimāyā anantamāyā cūlīyā kolīsovā mahāprajāpatī //
māyā-utpatti //
___rājño siṃhahanusya śākyarājño catvāri putrā dārikā ca ekā
śuddhodano śuklodano dhautodano amṛtodano amitā ca dārikā // rājñā siṃhahanunā
kālagatena
[_Mvu_1.356_] śuddhodanena rājyaṃ pratilabdhaṃ // rājñā
śuddhodanena āmātyā āṇattā sadṛśāṃ me dārikāṃ ānetha yā bhaveya prāsādikā ca
kulīnā ca // tehi amātyehi samantato brāhmaṇā visarjitā paṇḍitā ca bahuśrutā ca
strīlakṣaṇapuruṣalakṣaṇadārilākakṣaṇavidhijñā // gacchatha dārikāṃ vijānatha yā
rājño śuddhodanasya yogyā bhaveyā // tehi brāhmaṇehi grāmanigamanagarajanapadehi
aṇvantehi śākyānāṃ devaḍahe nigame subhūtisya śākyasya sapta dhītaro dṛṣṭā tāsāṃ
saptānāṃ dhītarāṇaṃ māyā sarvapradhānā kṛtsne ca jambudvīpe tādṛśā kanyā
sudurlabhā // tehi rājño niveditaṃ devaḍahe nigame subhūtisya śākyasya sapta
dhītaro prāsādikā darśanīyā ca ekā cātra sarvāsāṃ saptānāṃ bhaginīnāṃ pradhānā
rūpeṇāpi tejenāpi prajñāye pi sarvaguṇasaṃpannā māyā nāma // yattakā asmābhiḥ
grāmanagaranigamajanapadā aṇvitā na khalv asmābhis sadṛśā kanyā dṛṣṭapūrvā
yādṛśī māyā subhūtisya śākyasya dhītā // śuddhodanena subhūtisya preṣitaṃ //
māyāṃ dhītāṃ mama bhāryārthaṃ dehīti agramahiṣī bhaviṣyati // subhūtir āha
dūtānāṃ // māyāye ṣaḍdārikāyo jyeṣṭhatarikāyo yāva tāyo vuhyanti tatā māyā
mahārājasya dīyiṣyati // tehi dūtehi rājño śuddhodanasya niveditaṃ // mahārāja
evaṃ subhūti śākyo āha // yāvad imā jyeṣṭhatarikā ṣaḍdārikāyo vuhyanti tato māyā
mahārājasya dīyiṣyatīti // rājñā śuddhodanena bhūyo dūto subhūtisya śākyasya
preṣito // sarvāṃ me sapta dhītarāṃ dehi // tehi dūtehi subhūtisya śākyasya
ārocitaṃ // rājā śuddhodano āha // sarvāṃ me sapta dhītaro dehīti // subhūtinā
śākyena rājño śuddhodanasya saṃdiṣṭaṃ // mahārāja dinnā te bhavantu // tā dāni
sarvāyo sapta dārikāyo rājñā śuddhodanena mahatā rāja-ṛddhīye mahatā
rājānubhāvena mahatā rājasamṛddhīye
[_Mvu_1.357_] ānītā devaḍahāto
nigamāto kapilavastuṃ // rājñā śuddhodanena dve dārike svamantaḥpuraṃ praveśitā
māyā ca mahāprajāpatī ca // paṃca dārikā paṃca bhrātṛṇāṃ dinnā
//
___dvādaśehi varṣehi bodhisatvo tuṣitabhavanāto cyaviṣyati // śuddhāvāsā
devā jambudvīpe pratyekabuddhānām ārocayanti bodhisatvo cyaviṣyati riṃcatha
buddhakṣetraṃ //
tuṣitabhavanād atiyaśo cyaviṣyati anantajñānadarśāvī
/
riṃcatha buddhakṣetraṃ . . . . . . varalakṣaṇadharasya //
te śrutva
buddhaśabdaṃ pratyekajinā maheśvaravarāṇāṃ /
nirvāṃsu muktacittā svayaṃbhuno
cittavaśavartī //
te dāni pratyekabuddhā svakasvakāni vyākaraṇāni vyākaritvā
parinirvṛtāḥ //
___vārāṇasyāṃ sārdhayojane mahāvanakhaṇḍaṃ tatra paṃca
pratyekabuddhaśatāni prativasensu // te pi svakasvakāni vyākaraṇāni vyākaritvā
parinirvṛtā //
ālabdhavīryā satatānuyogī
udagracittā akuśīdavartī
/
dṛḍhavikramā vīryabalopapetā
ekacarā khaḍgaviṣāṇakalpā //
vaihāyasam
abhyudgamya tejodhātuṃ samāpadyitvā anupādāya parinirvṛtā // svakāye tejodhātūye
mānsaśoṇitaṃ dhyāpitaṃ / śarīrāṇi patitāni //
. . . . upekṣāṃ karuṇāṃ ca
bhāvya
āsevamāno muditāṃ ca kāle /
maitreṇa cittena hitānukaṃpī
eko
care khaḍgaviṣāṇakalpo //
[_Mvu_1.358_] sarveṣu prāṇeṣu nidhāya
daṇḍaṃ
aviheṭhako anyatare pi teṣāṃ /
nikṣiptadaṇḍo trasasthāvareṣu
eko
care khaḍgaviṣāṇakalpo //
otārayitvā gṛhivyaṃjaṇāni
saṃśīrṇapatro yatha
pāripātro /
kāṣāyavastro abhiniṣkramitvā
eko care khaḍgaviṣāṇakalpo
//
saṃdārayitvā gṛhivyaṃjanāni
śikhir yathā bhasmani ekacārī
/
kāṣāyavastro abhiniṣkramitvā
eko care khaḍgaviṣāṇakalpo
//
saṃsevamānasya siyātisneho
snehānvayaṃ duḥkham idaṃ prabhoti
/
saṃsevamānaṃ tu jugupsamāno
eko care khaḍgaviṣāṇakalpo
//
saṃsevamānasya siyātisneho
snehānvayaṃ duḥkham idaṃ prabhoti
/
priyātisnehaṃ vijigupsamāno
eko care khaḍgaviṣāṇakalpo
//
saṃsevamānasya siyātisneho
snehānvayaṃ duḥkham idaṃ prabhoti /
priyā
viyogaṃ vijugupsaṃāno
eko care khaḍgaviṣāṇakalpo //
saṃsevamānasya
siyātisneho
[_Mvu_1.359_] snehānvayaṃ duḥkham idaṃ prabhoti /
mitreṣu
ādīnavaṃ saṃmṛśanto
eko care khaḍgaviṣāṇakalpo //
saṃsevamānasya
siyātisneho
snehānvayaṃ duḥkham idaṃ prabhoti /
putreṣu ādīnava
saṃmṛśanto
eko care khaḍgaviṣāṇakalpo //
putrāṃ sahāyān
avalokayanto
hāpeti arthaṃ pratibaddhacitto /
na putram iccheya kuto
sahāyān*
eko care khaḍgaviṣāṇakalpo //
jñātīṃ sahāyān
avalokayanto
hāpeti arthaṃ pratibaddhacitto /
jñātī na iccheya kuto
sahāyāṃ
eko care khaḍgaviṣāṇakalpo //
sarvā khaḍgaviṣāṇagāthā vistareṇa
kartavyā // paṃcānāṃ pratyekabuddhaśatānām eka-ekā gāthā // ṛṣayo 'tra patitā
ṛṣipatanaṃ //
___tahiṃ vanakhaṇḍe rohako nāma mṛgarājā sahasramṛgayūthaṃ
pariharati // tasya duve putrā nyagrodho ca nāma viśākho ca // tena dāni
mṛgarājena ekāsyāpi putrasya paṃca mṛgaśatāni dinnāni aparasyāpi putrasya paṃca
mṛgaśatāni dinnāni // brahmadatto kāśirājā abhīkṣṇaṃ mṛgavyaṃ nirdhāvati taṃ
vanaṣaṇḍaṃ parisamantaṃ tatra ca mṛgāni hanti // na tattakāṃ mṛgāṃ svayaṃ
upajīvati yattakāni āhatakāni vanagulmeṣu ca vanagahaneṣu ca śarahāreṣu ca
naḍakahāreṣu ca kaṇṭakahāreṣu ca praviśitvā maranti // te tatra
kākaśakuntehi
[_Mvu_1.360_] khajjanti // nyagrodho mṛgarājā taṃ bhrātaraṃ
viśākhaṃ āha // viśākha etaṃ kāśirājaṃ vijñāpema // na tattakā tvaṃ mṛgāṃ svayaṃ
upajīvasi yattakā āhatakā gahanehi pradeśehi praviśitvā maranti kākaśakuntehi
khādyanti // vayaṃ rājño ekaṃ mṛgaṃ daivasikaṃ dāsyāmaḥ yo tava svayaṃ mahānasaṃ
praviśiṣyati // imaṃ ca mṛgayūthaṃ na evaṃ anayavyasanam āpadyiṣyanti // tasya
bhrātā viśākho āha // evaṃ bhavatu vijñāpema // so dāni rājā mṛgavyaṃ nirdhāvito
// tehi yūthapatīhi mṛgarājehi so rājā dṛṣṭo dūrata eva āgacchanto sabalavāhano
asidhanuśaktitomaradharehi saṃparivṛto // te dāni taṃ rājānaṃ dṛṣṭvā yena rājā
tena abhimukhā pratyudgatā abhītā anuttrastā ātmānaṃ parityajitvā // tena dāni
kāśirājñā mṛgarājānau dṛṣṭvā dūrata eva abhimukhā āgacchantā // tena svakasya
balāgrasya āṇatti dinnā // na kenacid ete mṛgā āgacchanto viheṭhayitavyā ko
jānāti kim atra antaraṃ yathaite balāgraṃ dṛṣṭvā na palāyanti mama abhimukhā
āgacchanti // balāgreṇa teṣāṃ mṛgāṇām antaro dinno vāmadakṣiṇabhūto so balāgro
// te mṛgā yena rājā tenopasaṃkramitvā rājño jānuhi praṇipatitāḥ // rājā teṣāṃ
mṛgarājānāṃ pṛcchati // kā vo vijñaptiḥ vijñāpetha yaṃ vo kāryaṃ // te dāni
mānuṣāye vācāye taṃ rājānaṃ vijñāpenti // mahārāja vijñāpāma // vayaṃ tava iha
rājye atra vanakhaṇḍe jātā saṃvṛddhā anye pi bahūni mṛgaśatāni // vayan teṣāṃ
mṛgāṇāṃ dve bhrātarau yūthapatinau iha mahārājasya vijite prativasāmaḥ //
yathaiva mahārājasya nagarā paṭṭanā ca grāmā ca janapadā ca janena śobhanti
gobalivardehi ca anyehi pi prāṇasahasrehi dvipadacatuṣpadehi evam etāni
vanakhaṇḍāni āśramāṇi ca nadīyo ca prasravaṇīyo ca etehi mṛgapakṣehi śobhanti //
evaṃ mahārāja etasya adhiṣṭhānasya alaṃkāro // sarve ete mahārāja
dvipadacatuṣpadā yattakā mahārājasya vijite
[_Mvu_1.361_] vasanti
grāmagatā vāraṇyagatā vā parvatagatā vā mahārājasya śaraṇaṃ gatāḥ sarve te
mahārāja cintanīyā paripālanīyā ca // mahārājā ca teṣāṃ prabhavati anyo rājā na
// yaṃ velaṃ mahārājā mṛgavyaṃ niṣkāsati tataḥ bahūni mṛgaśatāni anayavyasanam
āpadyanti // na tattakā mahārājasya upajīvyā bhavanti yattakā śarehi āhatakā
atra vanagahaneṣu ca naḍagahaneṣu śarahāreṣu ca kāśahāreṣu ca praviśiya maranti
kākaśakuntehi khādyante mahārājā ca adharmeṇa lipyati // yadi mahārājasya
prasādo bhaveya vayaṃ dve yūthapatino mahārājasya daivasikaṃ ekamṛgaṃ
visarjayiṣyāmaḥ yo tava mahānasaṃ svayaṃ praviśiṣyati // ekāto yūthāto ekaṃ
divasaṃ dvitīyāto yūthāto dvitīyaṃ divasaṃ ekaṃ mṛgaṃ visarjayiṣyāmaḥ
mahārājasya ca mṛgamānsena avibhakṣaṇaṃ bhaviṣyati ime ca mṛgā evaṃ
anayavyasanaṃ nopapadyiṣyanti // tena dāni rājñā teṣāṃ mṛgayūthapatīnāṃ vijñapti
dinnā // yathā yuṣmākam abhiprāyo tathā bhavatu gacchatha abhītā anuttrastā
vasatha mama ca ekaṃ mṛgaṃ divasedivase visarjetha // rājā teṣāṃ vijñaptiṃ
dattvā amātyānām āha // na kenacit* mṛgā viheṭhayitavyā // evam ājñāṃ dattvā
nagaraṃ praviṣṭo // tehi yūthapatīhi te mṛgā sarve samānītā āśvāsitā ca // mā
bhāyatha evam asmābhiḥ rājā vijñāpito yathā rājā na bhūyo mṛgavyaṃ nirdhāviṣyati
na kvacit* mṛgāṃ viheṭhayiṣyati rājño ca divasedivase eko mṛgo visarjetavyaḥ
ekaṃ divasaṃ ekato yūthāto aparaṃ divasaṃ aparāto yūthāto // tehi mṛgehi sarvāṃ
ca tāṃ mṛgāṃ ubhayehi yūthehi gaṇetvā yūthātoyūthāto osaraṃ kṛtaṃ // ekāto
yūthāto ekaṃ divasaṃ mṛgo gacchati rājño mahānasaṃ aparāto yūthāto aparaṃ
divasaṃ gacchati //
___kadācit viśākhasya yūthāto osarasmiṃ gurviṇīye mṛgīye
vāro rājño mahānasaṃ gamanāya // sā dāni mṛgī āṇāpakena mṛgena vucyati // tava
adya osaro gaccha
[_Mvu_1.362_] rājño mahānasaṃ ti // sā āha // ahaṃ
gurviṇī dve me potakā kukṣismiṃ anyaṃ tāva āṇāpehi yaṃ velaṃ prasūtā bhaviṣyāmi
tataḥ gamiṣyāmi // te dāni ekasyārthe trivargaṃ cariṣyāmaḥ // yuṣmākaṃ evaṃ
ciratarakena vāro bhaviṣyati imehi duvehi potakehi jātehi // tena āṇāpakena
mṛgena etaṃ kāryaṃ yūthapatisya ārocitaṃ // yūthapati āha // anyaṃ mṛgaṃ āṇāpehi
yo etasyā mṛgīye antareṇa // eṣā mṛgī prasūtā samānā paścād gamiṣyati // tena
āṇāpakena mṛgena tāṃ mṛgīm atikramitvā yo tasyā mṛgīye antareṇa so āṇatto gaccha
rājño mahānasan ti // so pi āha // na mama adya osaro amukāye mṛgīye adya osaro
evaṃ tāvad antaraṃ jīviṣyaṃ // evaṃ aparāpare pi vucyanti na ca anosarā
gacchanti / sarve jalpanti // amukāye mṛgīye osaro sā gacchatū ti // sā mṛgī
vucyati // bhadre na kocid icchati anosareṇa gantuṃ / tava osaro tvaṃ eva
gacchāhi rājño mahānasaṃ // sā dāni mṛgī yāṃ velāṃ na mucyati sā teṣāṃ potakānāṃ
premnena mama saṃnipātena ete pi ghātayiṣyantīti taṃ dvitīyaṃ mṛgayūthaṃ gatā //
gacchiya tasya yūthapatisya praṇipatitā // so nāṃ yūthapatiḥ pṛcchati // kiṃ
etaṃ bhadre kim āṇāpesi kiṃ kāryaṃ // sā āha // adya tato yūthāto mama vāro
rājño mahānasaṃ gamanāye mama ca duve potakā kukṣismiṃ tato me so viśākho
yūthapati vijñapto // mama adya osaro ime ca duve potakā kukṣismiṃ / anyāṃ
preṣehi yaṃ velaṃ prasūtā bhaviṣyaṃ tato gamiṣyāmi // tena ca yūthapatinā ye
anye āṇāpiyanti te pi na icchanti gantuṃ nāsmākam osaro amukāye mṛgīye osaro sā
gacchantū ti // sā ahaṃ tehi na mucyāmi osarāto vucyāmi gacchāhi tava osaro ti
tad icchāmi mṛgarājena ato anyaṃ mṛgaṃ visarjamānaṃ yaṃ velaṃ ahaṃ prasūtā
bhaviṣyāmi
[_Mvu_1.363_] tato gamiṣyāmi // so mṛgarājā mṛgīm āha // tāva
mā bhāyāhi anyaṃ visarjayiṣyaṃ // tena mṛgarājena āṇāpako mṛgo āṇatto ito
yūthāto yasya mṛgasya osaro taṃ āṇāpehi etāye mṛgīye mayā abhayaṃ dinnaṃ // tena
āṇāpakena yasya mṛgasya osaro taṃ āṇāpyati // gaccha rājño mahānasaṃ // so pi
āha // na asmākaṃ yūthasya adya vāro viśākhasya yūthasya adya vāro // so āṇāpako
mṛgo āha // viśākhasya yūthāto adya vāro yasyā mṛgīye vāro sā gurviṇī duve
potakā kukṣismiṃ / tehi na mucyati tava osaro tvaṃ gacchāhīti // tāye ca mṛgīye
tato amucyantiye iha yūtham āgatvā nyagrodho yūthapati vijñapto // nyagrodhena
yūthapatinā tasyā mṛgīye abhayaṃ dinnaṃ // yūthapatinā āṇattaṃ // yasya ito
yūthāto osaro taṃ visarjehi iti // tava ito yūthāto osaro tvaṃ gacchāhi // so
āha // dvitīyasya adya osaro taṃ nāhaṃ anosare gaccheyaṃ // evaṃ yo yo āṇāpyati
so so pi na icchati anosare gantuṃ // tena āṇāpakena mṛgeṇa nyagrodhasya
mṛgapatisya ārocitaṃ // na koci icchati anosareṇa gantuṃ jalpanti nāsmākam adya
osaro dvitīyasya mṛgayūthasya adya osaro // mṛgarājā āha // millehi maye imasyā
mṛgīye abhayaṃ dinnaṃ / na śakyā saiṣā bhūyo tatra mahānasaṃ visarjayituṃ / ahaṃ
svayaṃ gamiṣyāmi //
___so mṛgarājā tato vanaṣaṇḍāto pantham otaritvā
vārāṇasīṃ gacchati // yo yo puruṣo taṃ mṛgarājaṃ paśyati gacchantaṃ so so etam
anugacchati // mṛgo darśanīyo rūpeṇa citropacitro raktehi khurehi añjanehi
akṣīhi prabhāsvarehi darśanīyehi // mahatā janakāyena agratokṛto gacchati yāvad
abhyantaraṃ nagaraṃ praviṣṭo nāgarehi dṛṣṭo abhijñāto so mṛgarājā so mṛgarājā
mahato janakāyasya // te taṃ paśyitvā mṛgarājam utkaṇṭhitā
[_Mvu_1.364_]
tam tattakaṃ mṛgayūthaṃ sarvaṃ kṣapitaṃ ayaṃ yūthapatiḥ svayam āgato // gacchāma
rājānaṃ vijñāpemaḥ yathaiṣo mṛgarājā mucyeyā na hanyeyā alaṃkāro imasya
adhiṣṭhānasya cakṣuramaṇīyo jāto nirdhāvanto udyāne ca taḍāge ca // te taṃ mṛgaṃ
paśyitvā cakṣuḥprītim anubhavanti // tenaiva samahattarakena mahatā janakāyena
sārdhaṃ mṛgarājasya anupṛṣṭhato rājakulaṃ praviṣṭaṃ // mṛgarājā ca mahānasaṃ
praviṣṭo imehi ca naigamehi rājā arthakaraṇasmiṃ upaviṣṭo vijñapto // mahārāja
tattakaṃ mṛgayūthaṃ sarvaṃ kṣīṇaṃ // aheṭhakā śuṣkārdrāṇi tṛṇāni bhakṣayanti na
kasyaci aparādhyanti te ca sarve kṣapitā ayaṃ so yūthapati svayam āgato //
durlabho mahārāja edṛśo mṛgarājā prāsādiko darśanīyo janasya cakṣuramaṇīyo //
nagarāto janā nirdhāvanti udyānaṃ vā taḍāgaṃ vā ārāmaṃ vā puṣkariṇīṃ vā ca te pi
taṃ mṛgarājaṃ paśyitvā prītā bhavanti alaṃkārabhūtaṃ nagaropavanasya // yadi
mahārājasya prasādo bhaveyā eṣo mṛgarājā jīvanto mucyeyā // rājñā amātyā āṇattā
// gacchatha taṃ mṛgarājaṃ mahānasāto ānetha // so tehi amātyehi gatvā
mahānasāto ānīto rājño sakāśaṃ // rājā taṃ mṛgarājaṃ pṛcchati // kiṃ tvaṃ svayam
āgato nāsti bhūyo kocit* mṛgo yaṃ tuvaṃ svayam āgato ti // so mṛgarājā āha // na
hi mahārāja nāsti apare mṛgāḥ // kim tu adya dvitīyasya mṛgayūthasya osaro //
tatra yasyā mṛgīye vāro āpadyati sā gurviṇī duve potakā kukṣismiṃ // sā mṛgī
vucyati gaccha nahānasaṃ tava adya vāro // dvitīyamṛgayūthe viśākho yūthapati
asti // sā taṃ gatvā āha // mama adya osaro rājño mahānasaṃ gantuṃ kin tu ahaṃ
gurviṇī duve me potakā kukṣismiṃ icchāmi anyaṃ visarjayituṃ yaṃ velaṃ ahaṃ
prasūtā bhaviṣyaṃ tato gamiṣyāmi // tato yo anyo mrgo āṇāpyati so na icchati
gantuṃ jalpati etasyā mṛgīye osaro eṣā gacchatū ti tehi mṛgehi na mucyati //
tava adya osaro tvaṃ gacchāhi sā tehi amucyantī mama mūle āgatā // ahaṃ
tāye
[_Mvu_1.365_] vijñapto mama adya tato yūthāto osaro me duve potakā
kukṣismiṃ na ca tehi mucyāmi tad icchāmi mṛgarājena ito yūthāto anyam āṇāpayituṃ
yo rājño mahānasaṃ gaccheyā // yena antareṇa ahaṃ prasūtā bhaviṣyaṃ tato
gamiṣyaṃ // tasyā maye mṛgīye abhayaṃ dinnaṃ mayāpi yo mṛgo āṇāpyati so na
icchati // na asmākaṃ osaro dvitīyasya yūthasya osaro evaṃ yo yo āṇāpyati soso
na icchati anosarasmiṃ ihāgantuṃ // so 'haṃ jānāmi mayā etasyā mṛgīye abhayaṃ
dinnaṃ gacchāmi svayan ti so ahaṃ svayam āgato // so rājā tasya mṛgasya śrutvā
vismito sarvo ca janakāyo aho yāvad dhārmiko mṛgarājā // tasya kāśirājño bhavati
// nāyaṃ tiriccho yaḥ eṣo mṛgo parasya kāraṇena ātmānaṃ parityajati dharmaṃ
jānāti / vayaṃ tiricchā ye vayaṃ dharmaṃ na jānāma ye imeṣāṃ evarūpāṇāṃ
satvaratnānām aheṭhakānāṃ heṭhām utpadyema // so taṃ mṛgarājam āha // prīto smi
tava sakāśāto sakṛpo ca mahātmā ca tvaṃ yaṃ mṛgabhūtena te tasyā ātmabhṛtyāye
mṛgīye abhayaṃ dinnaṃ // ahaṃ pi tava āgamya tvadvacanāt sarvamṛgānāṃ ca abhayaṃ
demi // adyāgreṇa ye ca tatra uddeśe teṣāṃ sarveṣāṃ mṛgāṇāṃ abhayaṃ dadāmi
gacchāhi vasatha abhītā anuttrastā // rājñā nagare ghaṇṭhāghoṣaṇā kārāpitā // na
kenacit* mama vijite mṛgā viheṭhayitavyā tasya rājño teṣāṃ mṛgānām
abhayadānapradānāt* //
___yāvad deveṣu śabdam abhyudgataṃ // śakreṇa devānām
indreṇa rājño jijñāsanārthaṃ anekāni mṛgaśatāni mṛgasahasrāṇi nirmitāni // sarvo
kāśijanapado mṛgehi ākīrṇo nāsti so kṣetro yatra na mṛgāḥ // jānapadehi rājā
vijñapto //
___tena dāni nyagrodhena mṛgarājñā sā mṛgī vucyati // bhadre
gaccha viśākhasya yūthaṃ // sā āha // mṛgarāja na gamiṣyāmi varaṃ tava mūle
mṛtaṃ na viśākhamūle jīvitaṃ // sā dāni mṛgī gāthāṃ bhāṣati
[_Mvu_1.366_]
nyagrodham eva seveyā na viśākham abhiprārthayet* /
nyagrodhasmiṃ mṛtaṃ śreyo
na viśākham asmiṃ jīvitaṃ //
jānapadā rājaṃ vijñāpenti //
udajyate
janapado rāṣṭraṃ sphītaṃ vinaśyati /
mṛgā dhānyāni khādanti taṃ niṣedha
janādhipa //
udajyatu janapado sphītaṃ rāṣṭraṃ vinaśyatu /
na tu evaṃ
mṛgarājasya varaṃ dattvā mṛṣaṃ bhaṇe //
mṛgāṇāṃ dāyo dinno mṛgadāyo ti
ṛṣipattano //
___dvādaśehi varṣehi bodhisatvo tuṣitabhavanāto
cyaviṣyatīti śuddhāvāsā devā brāhmaṇaveśaṃ nirmiṇiya vedāṃ ca mantrāṃ ca
dvātriṃśa mahāpuruṣalakṣaṇāṃ brāhmaṇāṃ vācenti yathā bodhisatvam ihāgataṃ
vyākarensuḥ //
_______________________________PART
2_______________________________
[_Mvu_2.1_] atha bodhisatvo
tuṣitabhavanāto cyavanakālasamaye catvāri mahāvilokitāni viloketi / tadyathā
kālavilokitaṃ / deśavilokitaṃ / dvīpavilokitaṃ / kulavilokitaṃ // dvīhi kulehi
bodhisatvā jāyanti / kṣatriyakule vā brāhmaṇakule vā / yadā kṣatriyākrāntā
pṛthivī bhavati tadā kṣatriyakule jāyanti / yadā brāhmaṇākrāntā pṛthivī bhavati
tadā brāhmaṇakule jāyanti // yasmiṃ ca bhikṣavaḥ kule bodhisatvā jāyanti taṃ
kulaṃ ṣaṣṭīhi aṅgehi samanvāgataṃ bhavati / katamehi ṣaṣṭīhi / abhijñātaṃ ca
bhavati / akṣudrāvacaraṃ ca jātisampannaṃ ca gotrasaṃpannañ ca
puruṣayugasampannañ ca abhijñātapūrvapuruṣayugasaṃpannaṃ ca bahustrīkaṃ ca
bahupuruṣaṃ ca alolaṃ ca anūnaṃ ca anīcaṃ ca adīnaṃ ca prajñāvantañ ca
śīlavantaṃ ca amānyaprekṣitaṃ ca taṃ kulaṃ bhogāṃ bhuṃjati dṛḍhamitraṃ ca taṃ
kulaṃ bhavati / kṛtajñaṃ ca vidhijñaṃ ca acchandagāmi ca taṃ kulaṃ bhavati /
adoṣagāmi ca amohagāmi ca abhayagāmi ca anavadyabhīru ca sthūlabhikṣaṃ ca
puruṣakāramatiṃ ca dṛḍhavikramaṃ ca varavikramaṃ ca śreṣṭhavikramaṃ ca
cetiyapūjakaṃ ca devatāpūjakaṃ ca pūrvamitrapūjakaṃ ca kriyādhimuktaṃ ca
tyāgādhimuktaṃ ca ātmapūrvāparaṃ ca taṃ kulaṃ bhavati / abhighoṣaghuṣṭaṃ ca
abhidevādighoṣaghuṣṭaṃ ca kulajyeṣṭhaṃ
[_Mvu_2.2_] ca kulaśreṣṭhaṃ ca
kulaṃ kulapravaraṃ ca kulavaśiprāptaṃ –Senart: Śptāptaṃ– ca maheśākhyaṃ ca
mahāparivāraṃ ca aśramaparivāraṃ ca anuraktaparivāraṃ ca abhedyaparivāraṃ ca
mātṛjñaṃ ca pitṛjñaṃ ca śrāmaṇyaṃ ca brāhmaṇyaṃ ca kulajyeṣṭhāpacāyakaṃ ca
prabhūtadhanadhānyañ ca prabhūtakośakoṣṭhāgāraṃ ca prabhūtahastyaśvājaiḍakaṃ ca
prabhūtadāsīdāsakarmakarapauruṣeyaṃ ca apradharṣyaṃ ca taṃ kulaṃ bhavati parehi
pratyarthikehi pratyamitrehi / yasmiṃ kule bodhisatvā jāyanti taṃ kulaṃ imehi
ṣaṣṭīhi aṅgehi samanvāgataṃ bhavati // ye te satvā kulasampannā bhavanti
evaṃrūpā satvā mahākaruṇāṃ pratilabhanti / bodhisatvo mahāsaṃvidhānaṃ karoti
cyavanakālasmiṃ tuṣitabhavanāto / devasahasriyo cāturmahārājikānupādāya sarve
kāmāvacarā tuṣitabhavane saṃnipatita bodhisatvasya cyavanakāle //
bimbisāraprabhṛtikā uktā / tvaṃ rājagṛhe upapadyahi / tvayi vinīte mahājanakāyo
vinayamārgaṃ gamiṣyatīti / evaṃ sahasodgato abhayo sārthavāho tathānye pi
gṛhapatimahāśālāḥ brāhmaṇamahāśālāḥ // udayano vatsarājā vucyati / kauśāmbyāṃ
upapadyāhi / tvayi vinīte mahājanakāyo vinayamārgaṃ gamiṣyati / ghoṣilo
gṛhapatiḥ tathānye pi kṣatriyamahāśālāḥ gṛhapatimahāśālāḥ / etāye vidhīye
devaputrasahasrāṇi yena bhagavato saṃsāre sansarantasya sahacaritaṃ jambūdvīpe
ṣoḍaśahi mahājanapadehi upapadyanti kṣatriyamahāśālakulehi
brāhmaṇamahāśālakulehi gṛhapatimahāśālakulehi / niḥsaṃdigdhaṃ tuphehi vinītehi
mahājanakāyo vinayamārgaṃ gamiṣyatīti // bodhisatvo avaloketi kahiṃ upapadyāmi /
ayaṃ rājā śuddhodano mama yogyo pitā // mātaraṃ gaveṣati yā prāsādikā ca bhaveya
kulīnā ca śucigātrā ca mandarāgā ca alpāyuṣkā ca yasyā sasaptarātrā daśa māsā
āyuṣpramāṇato avaśiṣṭā bhavensuḥ //
[_Mvu_2.3_] sarveṣāṃ bodhisatvānāṃ
janetvā puruṣottamaṃ /
carame saptame divase mātā jahati jīvitaṃ //
atra
kiṃ kāraṇaṃ bhavati yadi sarvajñamātaraḥ /
janetvā puruṣaśreṣṭhaṃ śīghraṃ
jahanti jīvitaṃ //
vasanto tuṣite kāye bodhisatvo imāṃ smṛtiṃ /
labhate
śubhakarmeṇa parīkṣanto janetriyo //
yasyeha pariśeṣaṃ syā nārīyo jīvitaṃ
bhavet* /
divasāni sapta māsā ca daśa tasyā uram otare //
kiṃ kāraṇaṃ
ayuktaṃ hi asmadvidham anuttaraṃ /
dhāretvā uttare kāle maithunaṃ
pratisevituṃ //
athāpi pratiseveyu kāmā sugatamātari /
na pitā
devasaṃghānāṃ bhinnavṛtto ti tad bhavet* //
bhagavāṃ ca nāma kāmānāṃ doṣaṃ
satataṃ bhāṣati /
atha ca lokanāthasya mātā kāmāṃ niṣevati //
ye ca
nṛpativeśmeṣu bhonti ratnakaraṇḍakāḥ /
ratanaṃ puruṣaśreṣṭhā bhājanaṃ
bodhimātaro //
alpāyuṣkāṃ bhuvi samanveṣanto bhodhisatvo adrākṣīt
kapilavastusmiṃ śuddhodanasya agramahiṣīṃ prasādikāṃ ca kulīnāṃ ac śucigātrāṃ ca
mandarāgāṃ ca alpāyuṣkāṃ / sasaptarātrā cāsyā daśa māsā āyuṣpramāṇato avaśiṣṭā
// bodhisatvasyaitad abhavat* // eṣā me mātā yogyā //
paśyati vilokayanto
lokaṃ śuddhodanasya orodhe /
[_Mvu_2.4_] nārīṃ amaravadhunibhāṃ
vidyullatānibhāṃ viya māyāṃ //
so tāṃ niśāmya jananīṃ āmantrayate maruṇāṃ
cyaviṣyāmi /
antimam upetya vāsaṃ garbhe marumānuṣasukhārthaṃ //
taṃ avaca
devasaṃghaḥ kṛtāṃjalipuṭo varābharaṇadhārī /
ṛdhyatu uttamapudgala tava
praṇidhi ahīnaguṇarūpa //
vayam api lokahitā bahu manoramāṃ ośiritvā
kāmaratiṃ /
pūjārthaṃ tava anindita manuṣyaloke vasiṣyāmaḥ //
te
vipularuciravarṇaṃ mandāravapuṣpavarṣam ākāśe /
pramuṃcinsu udagracittā
stavaṃtā madhurāhi vācāhi //
yam amaravasanā praśamanamanoramāṃ
śokaduḥkhavimiśrān* /
īkṣasi na ca niṣevasi kāmāṃ idam adbhutaṃ tuhyaṃ
//
yaṃ pi abhibhūya marugaṇaṃ jambūnadaparvatopamaprakāśo /
udyotayasi
daśa diśo surarṣabha idaṃ pi āścaryaṃ //
abhibhavasi devasaṃghā
samaheśvaradānavāṃ samāragaṇāṃ/
tārāgaṇāṃ khagacarāṃ amitamati idaṃ pi
āścaryaṃ //
kiṃcāpi viprayogaṃ tvayā na icchāma bhūtasaṃghaguru /
api ca
aravindanayana bhaviṣyasi gatir naramarūṇāṃ //
atha cyavanakālasamaye
viśuddhaśatapatrapadmanayanasya/
ānanditā marugaṇā ghoṣanti diśāhi sarvāhi
//
eṣā ca vartati kathā tuṣitapure sā ca apratirūpā māyā /
śuddhodanasya
mahiṣī rājānam upetya idam āha //
[_Mvu_2.5_] sā hariṇavatsanayanā
viśuddhagandharvavadhunibhā śyāmā /
sahitaṃ idaṃ sumadhuraṃ śuddhodanam
abravīt māyā //
ābharaṇastambhitabhujā pravaravasanadhāriṇī sakhīhi
saha/
tvayā vinā śākyanandana rajanīm imāṃ kṣapayituṃ chando
//
dhṛtarāṣṭrasya naravara prāsādavarasya uttamāṃ bhūmīṃ /
śayanapravaraṃ
āruhi yatra kumudavasanasaṃnibhaṃ vimalaṃ //
tena vacanena tuṣṭo deviye
śuddhodano manāpena /
āmantrayati naravaro parivāram udagrasaṃkalpo
//
prativedayantu mi laghuṃ dhṛtarāṣṭraṃ pravarakusumasaṃchannaṃ
/
muktakusumābhikīrṇaṃ karotha divi devabhavanaṃ vā //
osaktapaṭṭadāmaṃ
dhṛtarāṣṭraṃ ca śobhatāṃ capalam eva /
varahemajālacchannaṃ
sumeruvaraśṛṅgasaṃkāśaṃ //
caturaṅginī ca senā saśūlanārācatomaravicitrā
/
paripālayatāṃ capalaṃ dhṛtarāṣṭraṃ manojñasaṃghātaṃ //
osṛṣṭā yevājñā
narapatinā sajjaṃ eva ca sarvaṃ /
kṛtvā tatra sakuśalaṃ rājānam upetya idam
āhuḥ //
varṣasahasram anūnaṃ prajā paripālayatu bho mahipālo /
sajjaṃ ti
vimānavaraṃ śobhati tava harṣasaṃjananaṃ //
atha sā amaravadhūnibhā māyā
utthāya āsanavarāto /
[_Mvu_2.6_] abravīt mahīpatisutaṃ āditye
astamitamātre //
eṣā samādiyāmi prāṇeṣu avihiṃsaṃ brahmacaryaṃ ca
/
viramāmi cāpy adinnād madyād anibaddhavacanāc ca //
akhilavacanāc ca
naravara viramāmi tathaivaṃ paiśunyāc ca/
paruṣavacanāc ca narapati viramāmi
ayaṃ mama chando //
parakāmeṣu ca īrṣyāṃ no saṃjāneyyaṃ nāpy abhidrohaṃ
/
bhūteṣu upajaneṣyaṃ viparītamatiṃ ca vijahāmi //
ekādaśaprakāraṃ śīlaṃ
sevāmy ahaṃ pṛthivipāla /
rajanīm imāṃ anūnāṃ evaṃ mama jāyate chando
//
mā suda khu bhūmipāla kāmavitarko mā mayi pratikāṃkṣi /
preṣaya mā ti
apuṇyaṃ bhaveyā mayi brahmacāriṇiye //
sarve tava saṃkalpāṃ paripūremīti
pārthivo avaca /
abhirama bhavanavaragatā ahaṃ ca rājyaṃ ca tava vaśyaṃ
//
sā strīsahasrasamagrā anantaraṃ gṛhya taṃ vimānavaraṃ /
abhiruhiya
abhiniṣīde manāpaparipūrṇasaṃkalpā //
sā kiṃcid eva kālaṃ tasmiṃ
himakumudapuṇḍarīkanibhe /
śayane praśamadamaratā tūṣṇīṃbhāvena kṣepayati
//
sā dāniṃ dakṣiṇena pārśvena parinyāsi śarīravaraṃ /
kusumalatā va
drumavaraṃ śayanaṃ parivelliyāśayitā //
atha tāṃ niśāmya śayanopagatāṃ devīṃ
divyapramadārūpanibhāṃ /
tuṣitālayā cyaviya devagaṇā prāsādamūrdhni
pratiṣṭhihinsu //
[_Mvu_2.7_] te mūrdhanā abhinatā sarve hṛṣṭā
kṛtāṃjalipuṭā amarā /
vandanti tāṃ vipulapuṇyadharāṃ māyāṃ jinasya jananīṃ
śayane
atha kautūhalaparaṃ saṃjaniyā bahudevakanyā śucimālyadharā
/
jinamātur upagatā draṣṭumanā prāsādamūrdhni pratiṣṭhihinsu
//
upasaṃkramitva śayanopagatāṃ māyāṃ niśāmya varavidyunibhāṃ
/
prītisukhaṃ vipulaṃ saṃjaniyā atha saṃpravarṣi divijaṃ kusumaṃ
//
mānuṣyakaṃ pi kila edṛśakaṃ rūpaṃ sujātam idam āścaryaṃ/
kañcit kālaṃ
sthihiy' antarato nāyaṃ samā maravadhūhi bhave //
līlāṃ niśāmayatha he
sakhikā pramadāyimasya yatha opayikāṃ /
śayane virocati manaḥ harati
vibhrājate kanakarītir iva //
ayan tu dhareṣyati mahāpuruṣaṃ
atyantadānadamaśīlarataṃ /
sarvāśravāntakaraṇaṃ virajaṃ kiṃ hāyate tava
narendravadhū //
cāpodare karatalapramite vararomarājivicitre rucire /
iha
so bhaviṣyati anantamatiḥ satataṃ alipta aśubhena śuciḥ
//
bahudīrgharātranicitaṃ kuśalaṃ pramadāyimasya vipulaṃ paramaṃ /
yā taṃ
dhareṣyati anantaguṇaṃ cirarātrasannicitapuṇyabalaṃ //
anurūpā tvaṃ pramadā
pravarā mātā sa caiva puruṣapravaro /
putro prahīnavanatho virajo kiṃ hāyate
tava narendravadhū //
atha rākṣasā vividharūpadharā āṇattā divi parito
capalaṃ /
tiṣṭhantu bho pravaraśastradharā sarvadiśāṃ kurutha asaṃvaraṇāṃ
//
[_Mvu_2.8_] teṣām anantaraṃ dvijihvagaṇā ārakṣahetu diśatāsu sthitā
/
vātaṃ pi yeṣa calitaṃ śruṇiya krodhā samutpatanti agnisamā //
teṣām
anantaragatā thapitā yakṣā pradīptaśikharā vikṛtā /
ye duṣṭacitta
vinivārayathā mā ca vadhaṃ kurutha kasya cāpi //
teṣām anantarasthitā bahavo
gandharvasaṃgha śubharūpadharā /
ārakṣahetu śubhacāpadharā cyavanakṣaṇe
vimalabuddhimato //
catvāri lokapatino pi sthitā gagane svakapārivāreṇa saha
/
adya cyaviṣyati kila bhagavāṃ lokasya arthasukhavṛddhikaro //
tridaśehi
sārdhaṃ tridaśapravaro sthita antarīkṣe varacakradharo /
acirā cyaviṣyati
cyutiṃ carimāṃ ākāṅkṣamāṇo sukham apratimaṃ //
māyāya mūli bahudevagaṇā kṛtvā
daśāṅgulaṃ natābhimukhā /
samudīrayanti madhuraṃ vacanaṃ ullokayanti tuṣiteṣu
jinaṃ //
vyavadānasannicitapuṇyabalā samayo ti antimam upehi bhavaṃ
/–cyavadānaŚ?
sajjā tāva bhavati te jananī anukaṃpa dāni duḥkhitāṃ janatāṃ
//
eṣo cyavāmi iti muṃci girāṃ śubhaṃ vacanaṃ udīrayi . . . . /
atha
supinaṃ jananī jinasya tasmiṃ kṣaṇe paśyati varavipākaphalaṃ
//
himarajatanibho me ṣaḍviṣāṇo sucaraṇacārubhujo suraktaśīrṣo /
udaram
upagato gajapradhāno lalitagatiḥ anavadyagātrasandhiḥ //
na khalu bodhisatvā
kālapakṣe matu kukṣiṃ okrāmanti // atha khalu pūrṇāyāṃ pūrṇamāsyāṃ
puṣyanakṣatrayogayuktāyāṃ rātryāṃ bodhisatvā mātuḥ kukṣim avakrāmanti //
upoṣadhikāyāṃ
[_Mvu_2.9_] pramadottamāyāṃ sananditāyāṃ avilakṣitāyāṃ
akṣudrāvacarāyāṃ prāsadikāyāṃ śucigātrāyāṃ mandarāgāyāṃ jātisaṃpannāyāṃ
kulasaṃpannāyāṃ rūpasampannāyāṃ varṇasampannāyāṃ nāmasampannāyāṃ
ārohasampannāyāṃ pariṇāhasampannāyāṃ vyaktāyāṃ agrayauvanamaṇḍaprāptāyāṃ
viśrutāyāṃ paṇḍitāyāṃ smṛtāyāṃ saṃprajānāyāṃ pradakṣiṇacittāyāṃ
sarvākārasampannāyāṃ sarvākāraparipūrṇāyāṃ pramadottamāyāṃ bodhisatvā mātuḥ
kukṣim avakrāmanti // bodhisatvena prabhā osṛṣṭā yāye prabhāye sarvaṃ
buddhakṣetraṃ avabhāsitaṃ / devaputro devaputraṃ pṛcchati //
kiṃ kāraṇaṃ
suravareṇa prabhā pramuktā
candrāṃśuśītalatarā kanakāvadātā
/
yenāsureśvaragaṇā manujeśvarāś ca
prahlāditā ca narakā jvalanāgnikalpāḥ
//
so dāni āha //
ye tatra tatra janatāṃ
pratipālayanti
saṃsārapaṃjaragatāṃ madanābhibhūtāṃ /
teṣāṃ vimokṣakaraṇena
mahāyaśena
āmantraṇārtham anaghena prabhā pramuktā //
bodhisatva āha
//
muñcatha amarā purāṇi na kila prāmodyasya ayaṃ kālo /
jarāmaraṇapuraṃ
bhettuṃ kālo jñānaprahāreṇa //
bodhisatvo smṛto saṃprajāno pradakṣiṇacitto
mātuḥ kukṣiṃ okrānto //
iti sa nadiya siṃhanādaṃ narasiṃho
cyavanakālasamayasmiṃ /
antarahito kṣaṇena narendrabhavane samupapadyi
//
[_Mvu_2.10_] yo so tuṣitaṃ kāyaṃ obhāseti śubhena varṇena
/
devapurāc cyavamāno taṃ anativaraṃ jinaṃ vande //
sabrahmakaṃ ca lokaṃ
saśramaṇabrāhmaṇīṃ prajāṃ sarvāṃ /
varṇen' obhāsayati anativaro lokapradyoto
//
āścaryam adbhutam idaṃ paśyatha yāvat maharddhikaḥ śāstā /
smṛtimāṃ
susaṃprajāno mātuḥ kukṣismiṃ okrānto //
yāvac ca narapravaro
uttamalakṣaṇasamaṅgi asthāsi /
mātāye kukṣismiṃ smṛtimatimāṃ saṃprajāno ca
//
samanantar' okrānte ca bodhisatve iyaṃ mahāpṛthivī atīva ṣaḍvikāraṃ kampe
saṃkampe prakampe saṃharṣaṇīyaṃ ca kampayati modanīyaṃ ca prahlāditaṃ ca
nirvarṇanīyaṃ ca ullokanīyaṃ ca āsecanakaṃ ca apratikūlaṃ ca prāmodikaṃ ca
prasādanīyaṃ ca nirudvegaṃ ca niruttrastaṃ ca / kampamānā ca punar na kaṃcit
satvaṃ vyāpādayati yam idaṃ calaṃ vā sthāvaraṃ vā //
tato ayaṃ
sāgaramerumaṇḍalā
prakampitā ṣaḍvidham āsi medinī /
kṛtā lokā vimalā
manoramā
mahāndhakārāpanudasya tejasā //
yāvattakā nāgarājāno
nāgādhipatayo rakṣāvaraṇaguptaye autsukyaṃ samāpadyensu //
caturo pi lokapālā
rakṣām akarensu lokanāthasya /
mā kocī ahiteṣī namucibalanudaṃ vihiṃseyā
//
[_Mvu_2.11_] śakro pi devānām indro suyāmo pi devaputro saṃtuṣito pi
devaputro sunirmito pi devaputro vaśavartī pi devaputro mahābrahmā pi śuddhāvāsā
pi devā bodhisatvasya mātuḥ kukṣigatasya rakṣāvaraṇaguptaye autsukyaṃ
samāpadyensuḥ //
tato koṭisahasrāṇi devānāṃ kapilāhvayaṃ /
upagatāni
tuṣṭāni ārakṣaṃ varabuddhino //
devanagaraṃ iva kapilapuram uttamaṃ kṛtam
anuviśantehi /
manomayavikramagatehi amaragaṇehi abhivirocati //
māyāṃ
parivāretvā maheśvaragaṇānāṃ kila sahasrāṇi /
āśu vigatamala-m-akhilā
ākāśagatā abhiniṣaṇṇāḥ //
teṣāṃ dāniṃ pṛṣṭhato indrasahasrāṇi vimalaśikharāṇi
/
subahūni bahuguṇasya ārakṣārthaṃ niṣaṇṇāni //
teṣāṃ dāniṃ pṛṣṭhato
devendrāṇāṃ sahasranayutāni /
kāmāvacarā devā niṣaṇṇā gagane niralambe
//
devagaṇānāṃ pṛṣṭhato asurā asurāṇāṃ ca dvijihvagaṇāḥ /
yakṣāś ca
vikṛtarūpāḥ rākṣasasaṃghāś ca saṃniṣaṇṇāḥ //
etāye vidhiye gaganam
amaraśatasahasrasaṃkulaṃ śrīmad* /
atyantasupariśuddhaṃ kuśalam upacitaṃ hi
varadena //
so yaṃ mahānubhāvo smṛtimāṃ tuṣitabhavanā cyavitvāna
/
pāṇḍaravarāhakanibho bhavitva gajarūpi ṣaḍḍanto //
vīraśayane śayantiye
poṣadhikāye viśuddhavasanāye /
smṛtasaṃprajānakuśalo mātuḥ kukṣismiṃ okrānto
//
[_Mvu_2.12_] sā ca rajanīprabhāte ākhyāsi bhartuno manāpasya /
rājavara
pāṇḍaro me gajarājo kukṣim okrānto //
taṃ ca śruṇitvāna rājā vaipaṃcanikāṃ
samāgatāṃ avaca /
supinasmiṃ asya sarve bhaṇātha bhūtaṃ phalavipākaṃ //
te
tatra cāvaciṃsū naimittikā pṛcchitā svayaṃ rājñā /
dvātriṃśalakṣaṇadharo
kukṣiṃ devīye okrānto //
hṛṣṭo bhavāhi naravara yasya tava kulasmiṃ
pratyutpanno /
pṛthivīdhara vīragarbho anopamasatvo mahāsatvo //
yatha
maya paurāṇānām ācaryāṇāṃ svayaṃ samupāhṛtaṃ /
dve sya gatayo anantyā
bhavanti naravīraśārdūla //
yadi āsiṣyati agāre mahipati hoti saratano
maharddhiko /
nityānubaddhavijayo rājaśatasahasraparivāro //
atha khalu
pravrajiṣyati cāturdvīpāṃ mahīṃ vijahiyāna /
hohiti ananyaneyo buddho netā
naramarūṇāṃ //
[supinaṃ pi śākiyānī ākhyāsi bhartuno manāpasya /
śveto
gajanātho me kukṣiṃ bhettvāna okrānto //
etaṃ śruṇitva rājā vaipaṃcanikāṃ
samāgatāṃ avaca /
supinasmiṃ asya sarvaṃ bhaṇātha bhūtaṃ phalavipākaṃ
//
te tatra cāvaciṃsū naimittika pṛcchitā svayaṃ rājñā
/
dvātriṃśalakṣaṇadharo kukṣiṃ devīye okrānto //
yadi punar agāramadhye
vasati pṛthivīṃ abhijeṣyate sarvāṃ /
[_Mvu_2.13_] śūrāṃ putrasahasraṃ
labheta etādṛśāṃ vīrāṃ //
atha ratana-anantākaraṃ pūrṇāṃ mahīm ujjhiyāna
pravrajati /
buddho hohiti loke sarvajño sarvadarśāvī //]
mahābrahmā āha
//
svapnāntare pramadā adarśi
sūryaṃ nabhā kukṣim anupraviṣṭaṃ
/
prasūyati strīratanaṃ subhāgaṃ
bhartāsya bhoti nṛpo cakravartī
//
svapnāntare yā pramadā adarśi
candraṃ nabhā kukṣim anupraviṣṭaṃ
/
prasūyate sā naradevagarbhaṃ
so bhavati rājā balacakravartī
//
svapnāntare yā pramadā adarśi
sūryaṃ nabhā kukṣim anupraviṣṭaṃ
/
prasūyate sā varalakṣitāṃgaṃ
so bhavati rājā balacakravartī
//
svapnāntare yā pramadā adarśi
śvetaṃ gajaṃ kukṣim anupraviṣṭaṃ
/
prasūyate sā gajasattvasāraṃ
so bhavati buddho bodhitārthadharmo
//
devī pṛcchīyati // kiṃ dharesi // sā āha // cakravartin ti
//
[_Mvu_2.14_] kukṣiṃ prabhāsayantaṃ kanakavapuṃ pravaralakṣaṇasamaṅgiṃ
/
dhāremi cakravartiṃ varapuruṣaṃ rājaśārdūlaṃ //
devā nabhe bhagavato
ghoṣam udīrayensuḥ // buddho bhaviṣyati na rājā cakravartī // mahābrahmā gāthāṃ
bhāṣati //
gajaṃ ratnaśreṣṭhaṃ madanabalavegāpanayanaṃ
pradīpaṃ lokasya
tamatimiramohāpanayanaṃ /
guṇānāṃ koṣaṃ tvaṃ
aparimitaratnākaradharaṃ
dharesi rājarṣiṃ apratihatacakraṃ samaruciṃ
//
devī āha //
yathā mama na rāgadoṣā prasahanti narendragarbham upalabhya
/
niḥsaṃśayaṃ bhaviṣyati samaruci yatha niścarati vācā //
bodhisatve khalu
punar mātuḥ kukṣigate mātu sukhaṃ gacchati pi tiṣṭhati pi sukhaṃ niṣīdati pi
śayyāṃ kalpayati bodhisatvasyaiva tejena // bodhisatve khalu punaḥ mātuḥ
kukṣigate bodhisatvamātuḥ kāye śastraṃ na krāmati // na viṣaṃ nāgni na aśanī
prasahati bodhisatvasyaiva tejena // bodhisatve khalu puna mātuḥ kukṣigate
bodhisatvamātaraṃ devakanyā divyehi ucchādanaparimardanapariśeṣehi parijāgaranti
bodhisatvasyaiva tejena // bodhisatve khalu punar mātuḥ kukṣigate bodhisatvamātā
divyavastrasaṃvṛtaśarīrā bhavati divyābharaṇadhāriṇī bodhisatvasyaiva tejena //
bodhisatve khalu punaḥ mātuḥ kukṣigate mātā lābhinī bhavati divyānāṃ gandhānāṃ
divyānāṃ mālyānāṃ divyānāṃ vilepānāṃ divyānām ojānāṃ bodhisatvasyaiva tejena //
bodhisatve khalu punar mahāmaudgalyāyana
[_Mvu_2.15_] mātuḥ kukṣigate
bodhisatvamātuḥ khalu punaḥ yo asyā abhyantaraparivāro so se atīva śrotavyaṃ
śraddhātavyaṃ manyanti bodhisatvasyaiva tejena // kiṃkaraṇīyakapratisaṃyuktehi
nimantrenti bodhisatvasyaiva tejena // bodhisatve khalu punar mātuḥ kukṣigate
bodhisatvamātaraṃ bodhisatvo paśyati // bodhisatve khalu punar mātuḥ kukṣigate
bodhisatvamātur na kocid uparimena gacchati antaso pakṣī pi / alpābādhā bhavati
alpātaṅkā / samāye vipākanīyagrahaṇīye samanvāgatā / nāpy atiśītāye nāpy
ati-uṣṇāye ṛtupariṇāmāye bodhisatvasyaiva tejena // bodhisatve khalu punar mātuḥ
kukṣigate bodhisatvamātā lābhinī bhavati praṇītānāṃ khādanīyabhojanīyānāṃ
agrarasānāṃ uttamarasānāṃ adhigatarasānāṃ pratyagrarasānāṃ bodhisatvasyaiva
tejena // bodhisatve khalu punar mātuḥ kukṣigate bodhisatvamātā vigatarāgā
bhavati akhaṇḍam acchidram aśabalam akalmāṣaṃ pariśuddhaṃ paripūrṇaṃ
brahmacaryaṃ carati / manasāpi tāye pramadottamāye rāgo na utpadyati
sarvapuruṣehi antamasato rājñāpi śuddhodanena bodhisatvasyaiva tejena //
bodhisatve khalu puna mātuḥ kukṣigate bodhisatvamātā paṃca śikṣāpadāni samādāya
vartati tāni ca sapūrvasamādinnāni bhavanti bodhisatvasyaiva tejena //
bodhisatve khalu punar mātuḥ kukṣigate yavattā nāgarājāno nāgādhipatayo aṇḍajā
vā jarāyujā vā saṃsvedajā vā aupapādukā vā te sarve niveśanam upasaṃkramitvā
divyāni candanacūrṇāni divyāni tamālapatracūrṇāni prakiranti agurucūrṇāni
prakiranti divyāni keśaracūrṇāni prakiranti divyāni kusumāni prakiranti /
samāptāye ca naṃ arcanāye arcayanti paripūrṇāye ca naṃ arcanāye arcayensuḥ // te
divyāni candanacūrṇāni ca prakiritvā divyāni agurucūrṇāni prakiranti divyāni ca
keśaracūrṇāni divyāni ca tamālacūrṇāni prakiranti // divyāni muktakusumāni
prakiritvā samāptāye ca naṃ
[_Mvu_2.16_] arcanāye arcayitvā paripūrṇāye
ca naṃ arcanāye arcayitvā bodhisatvamātaraṃ triṣkṛtyo pradakṣiṇīkṛtvā yenakāmaṃ
prakramensuḥ bodhisatvasyaiva tejena // bodhisatve punar mātuḥ kukṣigate yāvanto
suvarṇarājāno suvarṇādhipatayo evaṃ caturmahārajakāyikā devās trāyastriṃśā yāmā
tuṣitā nirmāṇaratino paranirmitavasavartino brahmakāyikā devā te sarve niveśanaṃ
upasaṃkramitvā divyāni candanacūrṇāni prakiritvā divyāni agurucūrṇāni prakiranti
/ divyāni tamālapatracūrṇāni divyāni muktakusumāni prakiritvā samāptāye ca naṃ
arcanāye arcayitvā paripūrṇāye ca naṃ arcanāye arcayitvā pariśuddhāye ca naṃ
arcanāye arcayitvā bodhisatvamātaraṃ triṣkṛtyo pradakṣiṇīkṛtvā yenakāmaṃ
prakramensuḥ bodhisatvasyaiva tejena //
___bodhisatvo khalu punar matuḥ
kukṣigato na cātinīcaṃ tiṣṭhati na cāti-uccaṃ tiṣṭhati na cāvakubjako na
ottānako na vāmena pārśvena tiṣṭhati na utkuṭuko // atha khalu dakṣiṇe pārśve
paryaṃkam ābhuñjitvā tiṣṭhati // bodhisatvo khalu punar mātuḥ kukṣigato na
pittena na śleṣmeṇa vā na rudhireṇa vā anyena vā kenacid aśucinā upalipto
'viśuddho tiṣṭhati // atha khalu ucchāditasnāpitaviśadagātro bodhisatvo mātuḥ
kukṣismiṃ tiṣṭhati // bodhisatvo khalu punar mātuḥ kukṣigato mātaraṃ paśyati
bodhisatvamātāpi taṃ kukṣigataṃ bodhisatvaṃ paśyati vigraham iva jātarūpasya
dṛṣṭvā ca bhoti āttamanā [kukṣiṃ obhāsentaṃ vigraham iva jātarūpasya ]
/
yatha vaiḍūryasya maṇi sphāṭikasamudge kaṭi-utsaṃgasmiṃ /
nihito syā
evam eva bodhisatvaṃ paśyati mātā /
kukṣiṃ obhāsentaṃ vigrahaṃ iva
jātarūpasya //
[_Mvu_2.17_] bodhisatvaṃ devasaṃghāḥ sukharātriṃ
sukhadivasaṃ pṛcchakā āgacchanti prītamanaso tāṃ ca devasaṃghāṃ tathā
pṛcchamānāṃ bodhisatvo pratyabhinandati dakṣiṇaṃ karam utkṣipya mātaraṃ ca na
bādhati // bodhisatvaṃ mātuḥ kukṣigataṃ devā nāgā yakṣā mārutā rākṣasā piśācā na
jahanti divā cā rātrau ca na cātra āsaṃgakathā kathīyati kāmopasahitā vā anyā vā
asatyā kathā / nānyatra bodhisatvavarṇam eva bhāṣanti rūpataḥ sattvataḥ tejataḥ
varṇataḥ yaśataḥ kuśalamūlāto // bodhisatvasya mātuḥ kukṣigatasya pratipūjā
noparamati / divyāni tūryāṇi divyāni agurudhūpāni divyaṃ puṣpavarṣaṃ divyaṃ
cūrṇavarṣaṃ // apsarasahasrāṇi ca upagāyanti upanṛtyanti // bodhisatvamātāṃ
devakanyāsahasrehi sārdhaṃ abhyābhavati hāsyaṃ ca kathā ca / prasuptāṃ ca
bodhisatvamātaraṃ devakanyā mandāravadāmena capalā parivījenti bodhisatvasyaiva
tejena // ayaṃ ca punaḥ trisāhasramahāsāhasrāyāṃ lokadhātūyaṃ anuttarā
garbhāvakrāntipāramitā //
anyaṃ ca dāni paśyatha āścaryaṃ tasya devaparṣāye
/
tāva vipulāye yā kathā abhūt paramaharṣasaṃjananī //
na pi kāmakathā
teṣāṃ na pi apsarasāṃ kathā na gītakathā /
na pi vādyakathā teṣāṃ na pi
bhakṣakathā na pānakathā //
nābharaṇakathā teṣāṃ na pi vastrakathā pravartati
kācit* /
yānodyānakathā vā manasāpi na jāyate teṣāṃ //
sādhū puṇyabalavato
dyuti . . . . . sā sadevakaṃ lokaṃ /
abhibhavati nāyakasya vikasati eṣā kathā
tatra //
[_Mvu_2.18_] sādhuṃ garbhokramaṇaṃ karmaṇa anurūpaṃ pāramigatasya
/
iti vikasati bahuvidhā kathā pariṣāmadhye etasmiṃ //
sādhū ti nirāmiṣehi
saṃjñāpadehi kṣapenti tatkālaṃ /
varabuddhino ayaṃ api kathā vikasati
pariṣāmadhye //
evaṃ bahuprakārāṃ kathāṃ kathayantā ramanti devagaṇāḥ
/
rūpaṃ varṇaṃ tejaṃ varaṃ ca vīracaryaṃ kathayantā //
sarveṣāṃ
bodhisatvānāṃ mātā pratipūrṇe daśame māse prajāyati // subhūtinā śākyena
preṣitaṃ rājño / āgacchatu devī iha prajāyiṣyati // rājā pratibodhayati //
āgamiṣyati sālabhaṃjakaṃ ca kariṣyati //
lumbinivanaṃ sucapalaṃ
apagatatṛṇakhāṇḍapatrasaṃkhāraṃ /
varasurabhikusumanikaraṃ karotha
gandhodakasugandhaṃ //
lumbinivane va vātā tamālapatragandhavāsitaśarīrā
/
vāyantu amṛtagandhāṃ madajananā ca palāyantu //
agaruvaradhūpagandhā
samonamantu nabhato jaladharā taṃ /
lumbinivanaṃ chādetuṃ varacūrṇarasākulaṃ
kṣipraṃ //
ekaikaṃ caṅkramavaraṃ dukūlapaṭṭorṇākośikārehi /
kalpayatha
kalpavṛkṣāṃ yatha divi devapradhānasya //
devā ca devakanyā ca gandhamālyaṃ
gṛhya luṃbinīvanam āgacchanti //
[_Mvu_2.19_] sphaṭikamaṇikuṇḍaladharā
vigalitavasanā pralambamaṇihārā /
ādāya gandhamālyaṃ gaganapathagatā
praḍīyanti //
mandāravāna bharitā kācit* śaṃgeriyo gṛhītvāna
/
haricandanasya kācit kāci punaḥ kalpaduṣyāṇāṃ //
sthalajajalajaṃ ca
mālyaṃ gṛhītvā apsarā muditacittāḥ /
ratanā ābharaṇāni ca jambudvīpe
abhimukhīyo //
caturāśītim anūnā chatrasahasrāṇi devakanyāyo
/
kanakaratanāmayāni ādāya nabhe praḍīyanti //
kūṭāgārasamehi ca
sphaṭikamaṇimusālagalvehi citrehi /
bharitam api antarīkṣaṃ
duṣyaśatasamucchritapatākaṃ //
gajaśvasanasannikāśā śāradameghā khagapathe
virocanti /
varasurabhikusumagandhā kamalotpalacampakavimiśrāḥ
//
bhujagapatino pramuditā meghehi sugandhatoyabharitehi /
abhyokiranti
nagaraṃ anyāni ca adbhutaśatāni //
avagāhya taṃ vanavaraṃ māyā sakhisaṃvṛtā
jinajinetrī /
vicarati cittarathe devi amaravadhū yatha ratividhijñā //
sā
krīḍārtham upagatā pilakṣaśakhāṃ bhujāya avalambya /
pravijṛmbhitā salīlā
tasya yaśavato jananakāle //
atha vā navati sahasrā marukanyā āśur eva
sannipatitā /–āśu-r-eva
māyāṃ kṛtāṃjalipuṭā idam avaca prasannasaṃkalpā
//
[_Mvu_2.20_] adya jarāvyādhimathanaṃ janayiṣyasi amaragarbhasukumāraṃ
/
devī divi bhuvi mahitaṃ hitaṃ hitakaraṃ naramarūṇāṃ //
mā khalu janaya
viṣādaṃ parikarma vayaṃ tavaṃ kariṣyāmaḥ /
yaṃ kartavyam udīraya dṛśyatu
kṛtam eva tatsarvaṃ //
atha caturi lokapālā saparivārā āśu-r-eva sannipatitā
/
divyapraveṇihastā devim upagatā pradakṣiṇato //
sarve pi devasaṃghā
māyāṃ paricārayitva ākāśe /
sthitā mālyagandhahastā svaparivāreṇa upaśobhanti
//
na khalu punar bodhisatvāmātā bodhisatvaṃ janeti śayānā niṣaṇṇikā vā
yathānyāḥ striyo // atha khalu bodhisatvamātā sthitikā eva bodhisatvaṃ saṃjaneti
// bodhisatvo smṛto saṃprajāno mātaram abādhayamāno dakṣiṇapārśvena
prādurbhavati //
dakṣiṇena hi pārśvena jāyante puruṣottamāḥ /
sarve
puruṣaśārdūlā bhavanty atravihāriṇaḥ //
kiṃ tan na bhidyate pārśvaṃ vedanā ca
na jāyate /
tasyā jinajanetrīye janetvā puruṣottamaṃ //
manomayena rūpeṇa
prādurbhonti tathāgatā /
evaṃ na bhidyate pārśvaṃ vedanā na ca jāyati
//
bodhisatvo garbhāvāsapariśrānto sapta padāni kramati //
jātamātro ca
vikrame sapta vikramate bhuvi /
diśāṃ ca praviloketi mahāhāsaṃ ca ūhati
//
[_Mvu_2.21_] atra kiṃ kāraṇaṃ uktaṃ yaṃ sapta kramate kramān* /
na
ca aṣṭa na ca ṣaṣṭi atra āgamanaṃ śṛṇu //
garbhāvāsapariśrānto sarvalokahito
muniḥ /
paścimo garbhāvāso yaṃ atha vegena prakrami //
taṃ tu saptapade
nyaste devasaṃghābhilīyata /
sahasā lokapālebhyo aṃkena dhāriye muniḥ
//
atha varṣo samutpadye divyakusumaśīkaro /
mandāravarajākīrṇṇo
divyacandanasaṃkulo //
dīrghakālam udagrāś ca suramukhyā agradhūpanaṃ
/
pramuṃciṣu vibhūṣārthaṃ tasya uttamabuddhino //
yad arthaṃ ca viloketi
diśāṃ apratipudgalo /
tatrāpi āgamaṃ vakṣye upadeśaṃ manoramaṃ //
na so
vidyate satvānāṃ deveṣu manujeṣu vā /
yasyaivaṃ saṃbhavo bhavati
garbhokramaṇam eva ca //
khadyotakanakanirbhāsaṃ pārśvaṃ jinajanetriye
/
āyate yadā sarvajñaḥ āyate carame bhave //
jātamātrasya taccittaṃ āsi
pravaravādino /
asti kaścit samabuddhi me idaṃ tarkaṃ nivartituṃ //
kecit
saṃsāracāreṇa artīyanti yathā ahaṃ /
ityarthaṃ puruṣādityaḥ diśāṃ sarvāṃ
nirīkṣati //
atha diśāṃ vilokento dṛśyati vadatāṃ varaḥ /
[_Mvu_2.22_]
devakoṭisahasrāṇi tasmiṃ hāsaṃ pramuñcati //
jātamātrasya me cāhuḥ devatā
mārakāyikāḥ /
caturdvīpo mahākośo cakravartī bhaviṣyasi //
athāsya hāso
saṃbhavati na me satvā vijānatha /
sarvajño sarvadarśāvī bhaviṣyaṃ
puruṣottamaḥ //
evam etaṃ praśaṃsanti vipākam upadeśakāḥ /
tathā hi
narasiṃhānāṃ śāsanaṃ suprakāśitaṃ //
yaṃ tiṣṭhantī janaye vīraṃ saṃkusumitehi
śālehi /
śarīram avalambyamānā taṃ anativaraṃ jinaṃ vande //
saṃpratijāto
sugato samehi pādehi dharaṇim avatiṣṭhe /
sapta ca padāni agamā sarvāṃ ca
diśāṃ viloketi //
taṃ cāsya caṃkramantaṃ anvāgami vījanaṃ ca cchatraṃ ca
/
mā varaviduno kāye daṃśā maśakā ca nipatensuḥ //
saṃpratijāte sugate
devā prathamaṃ jinaṃ pratigṛhṇe /
paścāc cainaṃ manuṣyā anativaraṃ aṅke
dhārensuḥ //
pratyagrahensu devā sugataṃ dvātriṃśalakṣaṇasamaṃgiṃ
/
[_Mvu_2.23_] paścāc cainaṃ manuṣyā anativaraṃ aṃke dhārensuḥ
//
nirvāyensu pradīpā mānuṣakā obhāsit' abhūl lokaṃ /
saṃpratijāte sugate
ulkādhāre naramarūṇāṃ //
saṃpratijāte sugate jñātī udakārthikā vidhāvensuḥ
/
atha purato udupānā pūrā mukhato viṣyandensuḥ //
duve vāridhārā udgami
ekā śītasya ekā uṣṇasya /
yatra snapayensu sugataṃ vigrahaṃ iva jātarūpasya
//
saṃpratijāte khalu punaḥ sugate bodhisatvamātā akṣatā caiva abhūṣi avraṇā
ca bodhisatvasyaiva tejena / bodhisatvamātuḥ kukṣi pratipūrṇā eva abhūṣi
anonaddhā ca // saṃpratijāte khalu punar bodhisatve caturṇṇāṃ dvīpakoṭiśatānāṃ
madhye pṛthivīmaṇḍapradhānā aśvatthayaṣṭi prādurbhavet* / antaradvīpe
candanavanaṃ prādurbhavet* / bodhisatvasya upabhogaparibhogam āgacche
bodhisatvasyaiva tejena // tatra devaputrasahasrāṇi apsarasahasrāṇi gandhamālyam
ādāya āgacchanti bodhisatvasya pūjārthaṃ // devaputro devaputraṃ pṛcchati //
kahiṃ gamiṣyasi // so āha //
eṣā prasūṣyati narendravadhūttamaṃ taṃ
vatsaṃ
vibuddhavarapuṣkaragauragarbhaṃ /
yo prāpsyate
dharaṇimaṇḍagatottamārthaṃ
māraṃ nihatya sabalaṃ tam upemi vīraṃ
//
[_Mvu_2.24_] amrakṣitā garbhamalena gātrā
jātaṃ jale paṃkajam
uttamaṃ vā /
vapuṣmanto bālaraviprakāśo
sabrahmakān amarān abhibhoti
//
tato jātamātro kule śākiyānāṃ
atikramya dhīro padānīha sapta
/
samolokayitvā diśā ūhasāsi
ayaṃ dānim eko bhavo paścimo tti //
nabhe
tu cchatram eva vibhrājamānaṃ
maṇimuktiśreṣṭhaṃ parābhāvibhrājaṃ
/
vidhūtadāmena mandāravānāṃ
bahū devaputrā nabhe dhārayensuḥ
//
sabālārkaśaṃkhapratīkāśavarṇaṃ
varaṃ hemacchatraṃ nabhe dhārayensuḥ
/
tato vījanīyo visṛṣṭā bhramensuḥ
kareṇa grahetvā jinaṃ vījayensuḥ
//
tataḥ puṇyagandhā sukhoṣṇā prabhūtā
laghupremaṇīyā hitā mānuṣāṇāṃ
/
śivā nandanīyā tuṣārānubaddhā
duve vāridhārā nabhe udgamensu //
tato
meruśṛṅgād anekaprakārā
pramuktottarīyā samantormijātā //
[_Mvu_2.25_]
bhṛśaṃ viśvagandhādhivāsānuvātā
dṛḍhāṃ ṣaḍvidhānaṃ mahīṃ kaṃpayensuḥ
//
suvarṇasya rūpyamaṇīnāṃ śubhānā
vimāneṣu devā satūryā vighuṣṭā
/
sujātena jātaṃ jinaṃ prekṣamāṇā
sacandrārkatāraṃ nabhaṃ śobhayensu
//
ayaṃ so sadevaṃ sanāgaṃ sayakṣaṃ
mahoghaṃ maharṣī jagaṃ uttaritvā
/
tataḥ kṣemam ekāṃ diśāṃ prāpsyatīti
prahṛṣṭā sya devā nabhe vyāharensuḥ
//
saṃpratijāte bodhisatve śākyānāṃ paṃca kumāraśatāni sundaranandapramukhāni
/ paṃca kanyāśatāni yaśodharāpramukhāni / paṃca dāsakaśatāni cchandakapramukhāni
/ paṃca aśvaśatāni kaṇṭhakapramukhāni / paṃca hastipotaśatāni
candanahastipotakapramukhāni / paṃca nidhiśatāni prādurbhūtāni // paṃcahi
rājaśatehi jayasaṃvṛddhaye preṣitā //
___rājā śuddhodano āṇāpeti // ito eva
devīṃ nivartayatha // kenacid bodhisatvo abhivahiṣyatīti // viśvakarmeṇa
devaputreṇa ratnāmayī śivikā nirmitā // ko imāṃ śivikāṃ vahiṣyatīti // catvāro
mahārājā upasthitā / vayaṃ sattvasāraṃ vahiṣyāmaḥ /
[_Mvu_2.26_]
bodhisatvo ca māyāya mātuḥ sārdhaṃ śivikāsamārūḍho / śakro devānām indro
mahābrahmā ca utsāraṇaṃ karonti //
___rājñā śuddhodanena amātyā āṇattā // ita
eva kumāraṃ śākyavardhanaṃ devakulaṃ netha abhayāye devīye pādavandanaṃ // tehi
amātyehi rājño vacanena kumāro tato eva śākyavardhano devakulaṃ nīto abhayāya
devīye pādavande // te dāni abhayāye devīye mūrdhena pādā vandāpayiṣyāmo ti /
yena cābhayā devī tena kumārasya pādā prādurbhūtā / abhayā devī kumārasya
mūrdhena pādeṣu praṇatā //
naro cetiyeṣu praviṣṭo akāmo mahālokanātho
narendrāṇa śāstā /
yadā uttamāṅgena vandāpayensuḥ tato tasya pādāni
prādurbhavensu //
tato devatā cābhayā ity avocat* na eṣo nurūpo mamaṃ
vandamāmo /
praṇāmaṃ ca eṣo yad anyasya kuryād dṛḍhaṃ saptadhā asya mūrdhaṃ
sphaṭeyāti //
jātamātre kumāre arthasiddhī sukhī sarvasatvā abhū yāvad avīciṃ
/ praṇāmaṃ ca kurvī devā abhayā ca tasya devī prahṛṣṭā praṇāmaṃ karoti //
utthāpanīyā gāthā //
jāte jagapradhāne sarve arthā pradakṣiṇā rājño /
tena
naralambakasya nāmaṃ sarvārthasiddha iti //
[_Mvu_2.27_] rājakulaṃ
kumārasmiṃ praviṣte avacat purohitaṃ nṛpatiḥ /
lakṣaṇavidhiguṇakuśalāṃ viprāṃ
pariyeṣatha śīghraṃ //
taṃ vijñāya ca devā maheśvarā nāma cittavasavarttī
/
mā lakṣaṇā akuśalā vikalpayiṣyanti dvijasaṃghā //
vigatamadamānadarpā
aṣṭa sahasrā maheśvaravarāṇāṃ /
devanaraguruṃ kṛtāñjalī saṃpratijātaṃ
upagamensuḥ //
te rājakuladvāre śucivastrāmbarasthitā stimitaśabdāḥ
/
pratihārarakṣam abravīt sumadhurakaraviṃkarutaghoṣāḥ //
śuddhodanaṃ
upagamya brūvīhi ime lakṣaṇaguṇavidhijñā /
tiṣṭhanti aṣṭa sahasrā praviśensuḥ
yadi anumatan te //
sādhū ti pratiśrutvā pratihārarakṣo praviśya rājakulaṃ
/
abravīt kṛtāṃjalipuṭo prītamanaso pṛthivīpālaṃ //
atulavaradīptayaśasā
kāraya rājyaṃ ciraṃ nihataśatru /
dvāre te 'marasadṛśā tiṣṭhanti praveṣṭum
icchanti //
pratipūrṇavimalanayanā madhurasvara mattavāraṇavicārī
/
bhavati mama teṣu śaṃkā na te manujā devaputrās te //
paricaṃkramatāṃ
teṣāṃ dharaṇīrajo kramavarāṃ na spṛśāti /
na ca sānaṃ paśyati padaṃ pṛthivyāṃ
idaṃ api āścaryaṃ //
gambhīrastimitaceṣṭā āryākārā praśāntadṛṣṭipathā
/
vipulāṃ janenti prītiṃ janasya samudīkṣamāṇasya //
[_Mvu_2.28_]
anyaṃ ca dāni adbhutaṃ śarīracchāyā na dṛśyate teṣāṃ /
teṣāṃ ca sandhiśabdo
caṃkramatāṃ na śruyate kaścit* //
niḥsaṃśayaṃ upagatā putravaraṃ
naravarādhipa draṣṭuṃ /
abhinandaṃ abhivādaya paśyāhi ayonijāṃ devāṃ
//
varamālyagandhahastāṃ līlāceṣṭāṃ manoramaśarīrāṃ /
dīpyantāṃ iva śirīye
asaṃśayaṃ pravaramarutas te //
śuddhodano niśāmya vacanam idaṃ
harṣakampitaśarīro /
abravīt* bhaṇahi sucapalaṃ praviśantu niveśanam udāraṃ
//
kiṃkāraṇaṃ na edṛśā prākṛtapuruṣāṇa bhonti ākārāḥ /
na pi mānuṣāṇa
īdṛśī ṛddhi bhavati yādṛśīṃ bhaṇasi //
atha so pratihārarakṣo upagamya
maheśvarāṃ idam avocat* /
prahvo kṛtāṃjalipuṭo praṇamya hṛṣṭo muditacitto
//
abhinandato narapatiḥ praviśantu bhavanto divyapurakalpaṃ
/
rājavṛṣabhasya veśmaṃ narādhipatinā anujñātāḥ //
etaṃ śrutvā vacanaṃ
aṣṭasahasraṃ maheśvaravarāṇāṃ /
praviśanti pārthivakulaṃ
anihatakulavaṃśamukhyasya //
śuddhodano pi rājā maheśvarāṃ dūrato niśāmetvā
/
pratyutthito saparivāro gauravabalabhāvitaśarīro //
tāṃ avaca
rājavṛṣabho svāgatam anurāgaṃ bhavi sarveṣāṃ /
prītā sma darśanena
praśamadamabalena ca bhavatāṃ //
[_Mvu_2.29_] saṃvidyante imāni asmākaṃ
āsanapradhānāni /
āstāṃ tāva bhavanto asmākam anugrahārthāye //
atha te
teṣv āsaneṣu bahuratnaviśuddhacitrapādeṣu /
vigatamadamānadarpā niṣīdi
anavadyakarmāntāḥ //
te kaṃcid eva kālaṃ āgamayitvā narādhipam avocat*
/
śṛṇvatu bhavān prayojanaṃ yaṃ asmākam iha gamanāye
//
sarva-m-anavadyagātro utpanno lokasundaro tuhyaṃ /
putro kila
manujapate lakṣaṇaguṇapāramīprāpto //
vayam api lakṣaṇakuśalās samarthā
guṇadoṣalakṣaṇaṃ jñātuṃ /
yadi na gurutvaṃ bhavato paśyema mahāpuruṣarūpaṃ
//
so avaca hanta paśyatha suvyapadeśakṣemaṃ mama putraṃ
/
marumanujaharṣajananaṃ lakṣaṇaguṇapāramīprāptaṃ //
atha sa
mṛdukācalindikapraveṇiye guṇadharaṃ grahetvāna /
aṃkena vādicandraṃ
upanāmayati suravarāṇāṃ //
ālokayitva dūrā maheśvarā parākramaṃ daśabalasya
/
mūrdhani vigalitamakuṭā nipatanti mahītale hṛṣṭāḥ //
te dāni rājānam
ārocenti / lābhā te mahārāja sulabdhā yasya te yaṃ mahāpuruṣo kule utpanno
dvātriṃśatīhi mahāpuruṣalakṣaṇehi samanvāgato // tadyathā //
samā heṣṭā ca
dīrghā ca āyatā utsaṃgapaṃcamā /
[_Mvu_2.30_] eṇi bṛhatpratiṣṭhito kośa
nyagrodha te daśa //
mṛdujālā ca pratipūrṇā ekā ūrdhvāgrapaṃcaṃāḥ
/
ślaksṇacchavi haṃsāntarā ca utsadā ca te daśa //
rasaṃ suvarṇasīho ca
samā śuklā ca paṃcaṃā /
samā prabhūtā brahṃā ca nīlagopakṣa te daśa /
ūrṇā
uṣṇīṣaśīrṣaṃ ca nātho dvātriṃśalakṣaṇo //
dakṣiṇāpathe aparo brāhmaṇakumāro
ujjenīyaṃ brāhmaṇamahāśālasya putro śyāmo asito varṇena paṇḍito nipuṇo meghavī /
tena gurukulāto devā ca mantrā ca śāstrā ca adhīṭā // so dāni adhītavedādhyayano
gṛḥāto niṣkramya vindhyaparvataṃ gatvā ṛṣipravrajyāṃ pravrajito
mūlaphalapatrabhakṣo rucchavṛttiḥ // tena tahiṃ vindhyaparvate āśramaṃ māpayitvā
vāhitakena mārgeṇa yujyantena ghaṭantena vyāyāmantena catvāri dhyānāni
niṣpāditāni pañcābhijñā ca sākṣātkṛtā // so caturdhyānalābhī paṃcābhijño
bahuśruto vedapārago asito ṛṣi samantena abhijñāto parijñāto / asito ṛṣi divi
parighuṣṭo antarīkṣacaro maharddhiko ca mahānubhāvo paṃcamātrehi śiṣyaśatehi
sārdhaṃ nālakena ca tahiṃ āśrame prativasati // so taṃ bodhisatvasya
jātamātrasya pṛthivīcālaṃ ca dṛṣṭvā mahāntaṃ ca obhāsaṃ dṛṣṭvā manojñāni ca
amānuṣyāṇi ca gītavādyaśabdāni śrutvā divyāni puṣpavarṣāṇi patantāni dṛṣṭvā
devakoṭīsahasrāṇī ca apsarasahasrāṇi ca divyamālyagandhahastāni khagapathena
pūrvāmukham abhipatantāni anyāni ca adbhutaśatāni dṛṣṭvā uddharṣitaromasaṃjāto
// kim idaṃ adya jaṃbudvīpasya / iyaṃ adya kasyānubhāvena pṛthivī
ca
[_Mvu_2.31_] kampati adbhutaśatāni ca prādurbhūtāni // so dāni ṛṣiḥ
divyena cakṣuṣā sarvajaṃbudvīpaṃ pratyavekṣati kasya imaṃ tejānubhāvaṃ edṛśaṃ
manojñāni ca gītavāditaśabdā niścaranti divyāni tūryaśatāni śruyanti devāś ca
devakanyāś ca dṛśyanti divyāni ca puṣpavarṣāṇi pravarṣanti candrādityasahasrāṇi
ca dṛśyanti narakasahasreṣu nāgniḥ prajvalati / ekāntasukhasamarpitā ca satvā
saṃjātā // so tathā divyena cakṣuṣā adrākṣīt* // purastimena kapilavastusmiṃ
nagare rājño śuddhodanasya putro jātā kṛtapuṇyo maheśākhyo mahānubhāvo yasya
tejānubhāvena jambudvīpe evaṃrūpāṇi adbhutaśatāni prādurbhūtāni // deśakālena
kumāraṃ drakṣyāmi // so dāni kālaṃ ca samayaṃ ca jñātvā kumārasya darśanāya
saṃbahulehi śiṣyehi saṃparivṛto vaihāyasena ṛddhiye kapilavastum anuprāpto rājño
śuddhodanasya antaḥpuradvāre // amātyā ca pratihāro ca ṛṣiṃ dṛṣṭvā pratyutthitā
/ kim ājñāpeti bhagavāṃ kenārthaṃ kim āgamanaprayojanaṃ // ṛṣi āha //
śuddhodanasya pratihāretha asito ṛṣi darśanakāmo // pratihāreṇa rājño niveditaṃ
// asito ṛṣi darśanakāmaḥ // rājā śuddhodano asitasya ṛṣisya āgamanaṃ śrutvā
abhijñātasya viśrutasya mahābhāgasya pratihārarakṣam āha // praviśatu ṛṣīti //
pratihārarakṣeṇa nirdhāviya ṛṣisya niveditaṃ / praviśatu bhavāṃ //
___ṛṣi
praviṣṭo / rājā sāntaḥpuro ṛṣiṃ dṛṣṭvā pratyutthito // abhivādema bhagavantaṃ
niṣīdatu bhagavāṃ // ṛṣi rājño jayena vardhāpayitvā niṣaṇṇo // rājā pṛcchati //
kiṃ bhagavaṃ āgamanaprayojanaṃ // ṛṣi āha // kumāran te draṣṭukāmo // tasmiṃś ca
kāle kumāro anyataraṃ śāntasamādhiṃ samāpanno // teṣām etad abhavat* / prasupto
kumāro // tato rājā ṛṣiṃ āha // bhagavaṃ āgamehi muhurtaṃ kuṃāro saṃprati osupto
// ṛṣi āha // mahārāja na kumāro osopati // rājā kumārasya
[_Mvu_2.32_]
mūlaṃ allīno paśyati ca kumāraṃ jāgritaṃ // rājā ṛṣisya vismito / mahābhāgo ṛṣiḥ
// rājñā āṇattaṃ / upanāmetha kumāraṃ ṛṣisya // kumāro sūkṣmāyāṃ ajinapraveṇiyaṃ
gṛhya ṛṣisya upanāmito // ṛṣi kumārasya dūrato eva kāyena mahāpuruṣalakṣaṇāni
dṛṣṭvā aṃjaliṃ mūrdhani kṛtvā pratyusthito // namaskṛtvā kumāro ṛṣiṇā
pratigṛhīto // ṛṣiḥ kumārasya dvātriṃśatmaḥāpuruṣalakṣaṇāni pratyavekṣati
//
___ṛṣiś ca tatra rājakule kumārasya cakravartiśabdaṃ śṛṇoti / naimittikehi
kumāro vyākṛtaḥ rājā cakravartī bhaviṣyati // ṛṣisya bhavati // nāyaṃ cakravartī
bhaviṣyati / buddho ayaṃ loke bhaviṣyati // ṛṣis tāni lakṣaṇāni dṛṣṭvā na
edṛśāni rājño cakravartisya lakṣaṇāni buddhānām edṛśāni lakṣaṇāni bhavanti /
buddho ayaṃ loke bhaviṣyati / ahaṃ ca nacireṇa kālena kālakriyāṃ kariṣyāmi /
idaṃ ca ratnaṃ na drakṣyāmi / imasya dharmaṃ na śroṣyāmi gaṇottamaṃ ca na
drakṣyāmi // ṛṣi prarodī aśrūṇi ca pravartayati // rājā śuddhodano asitaṃ ṛṣiṃ
rudantaṃ dṛṣṭvā sāntaḥpuro udvigno jāto // kiṃ bhagavantaṃ kumāraṃ dṛṣṭvā rodasi
/ mā kumārasya kāṃcid vipattiṃ paśyasi // kumārasya jātamātrasya pṛthivī kampitā
ṣaḍvikāraṃ obhāsaḥ loke prādurbhūtaḥ devasahasrehi pūjito divyāni kusumavarṣāṇi
divyāni ca tūryasahasrāṇi saṃpravāditāni śabdā niścarensuḥ // kumāre jātamātre
kapilavastusmiṃ paṃca kumāraśatāni jātāni paṃca kanyāśatāni paṃca dāsaśatāni
paṃca dāsīśatāni saṃjātāni paṃca hastipotaśatāni paṃca aśvaśatāni paṃca
nidhānaśatāni prādurbhūtāni paṃcahi rājaśatehi jayavṛddhīye preṣiṭāyo anyāni pi
ca āścaryādbhutāni / bhagavāṃ ca kumāraṃ dṛṣṭvā roditi / evaṃ me bhagavaṃ
ākhyāhi mā kumārasya kāṃcid vipattiṃ paśyasi // ṛṣir āha //
mahārāja
[_Mvu_2.33_] kumārasya na kāṃcid vipattiṃ paśyāmi / edṛśānāṃ
mahārāja mahāpuruṣāṇāṃ kadācit kahiṃcil loke prādurbhāvo bhavati / ayaṃ
mahāpuruṣo prādurbhūtaḥ buddho loke bhaviṣyati / ahaṃ ca vṛddho na drakṣyāmi /
dharmaṃ ca deśayiṣyati aupasamikaṃ cāryaṃ ca nirvāṇikaṃ ca taṃ ca na śroṣyāmi /
gaṇavaraṃ cāsya na drakṣyāmi buddhavikurvitāni na drakṣyāmi / tad etāṃ mahārāja
ātmano mahāvipattiṃ dṛṣṭvā rodāmi // ṛṣiḥ bodhisatvaṃ caturhi kāraṇehi ekāṃśena
vyākaritvā buddho yaṃ loke bhaviṣyatīti prakrānto //
nīvaraṇāni vijahitva
ekāgreṇa manasā mama śṛṇotha /
yathā asito parideve utpanne śākiyakumāre
//
asito nāma maharṣiḥ abhūṣi yo vasati vindhyaviṣayasmiṃ /
niyatanicayo
mahātmā mahākapila-uttamāṃgaruhaḥ //
āraṇyaśāstrakuśalo lābhī pañcāna so
abhijñāna /
kailāsaśikharavāsī dhanapatir iva guhyakādhipati //
so vasati
kānanamūrdhni mūlaphalam akṛṣṭaṃ rucchāṃ vṛttiṃ /
śiṣyeṇa nālakena sārdhaṃ
anyehi ca bahūhi //
daśakuśalakarmasevī praśamadamarato pare ca ovadati
/
devaguṇapāramigato ṛṣiḥ paramaśīlasaṃpanno //
obhāso ca suvipulo prītī
lokottara asaṃmuhyantī /
satvā caikāntasukhī abhunsu pṛthivī ca kampesi
//
so tatra saṃniṣaṇṇo paśyati mandāravāṇi kusumāni /
dharaṇītale patitāni
divyāni ca kalpapuṣpāṇi //
[_Mvu_2.34_] paśyati asito ca nabhe
ābharaṇaśaṭāni viprakīrṇāni /
sahasrā pradhāvitānāṃ gaganatale devakanyānāṃ
//
madhuraṃ ca kiṃnarīṇāṃ śṛṇoti gītasvaraṃ giriguhāsu /
girinadiyo
kūlavahāṃ śamayati kusumākulajaloghāṃ //
obhāsaṃ pi ca vipulaṃ samantato
paśyati daśadiśāsu /
sahasā samutpatantaṃ ravitaruṇamarīcisaṃkāśaṃ
//
etāni ca anyāni ca bahūni āścaryakāni dṛṣṭvāna /
uddharṣitaromakūpo
asito cintāmano āsi //
kin tu khu mahī pracalitā gaganatale dundubhino ca
nadanti /
obhāsito ca loko pravarṣati ca puṣpavarṣāṇi //
na vibhānti
candrasūryā lavaṇajalo kṣubhyate asitatoyo /
padmottarīyapaṭalā dṛśyanti
kusumākulajalaughā //
sarve c' ime drumavarā akālakusumehi . . . . cchāditā
/
adya phalakusumabharitā surabhī gandhā pravāyanti //
na ca prajvalate
agniḥ nirayasahasreṣu adya divasena /
na ca vedayanti duḥkhaṃ lokāntarikā
vipadyamānā //
na cāpi kṣudhāpipāsā yathā pure jāyate śarīrasmiṃ /
hṛdayaṃ
ca me pramuditaṃ kin tu khalu bhaviṣyati adya //
atibalam udīrṇahāsā kiṃ tu
khalu purastime diśābhāge /
dhāvanti devakanyā candanacūrṇaṃ grahetvāna
//
[_Mvu_2.35_] ko na khalu mahānubhāvo utpanno adya jaṃbudvīpasmiṃ
/
kasya yaśena yaśavato ayam edṛśako mahābhāvo //
tahim edṛśaṃ nimittaṃ
lokasmiṃ yasya kasyacid bhoti /
buddhānām utpāde edṛśakā bhonti ākārāḥ
//
pṛthivīya patantānāṃ śṛṇoti ākāśe amarasaṃghānāṃ /
utpanno lokanātho
buddho hohiṣyati aneyo //
so dāni pramuditamano gaganatale śruṇiya
devasaṃghānāṃ /
adya naravīragarbho buddho lokasmiṃ utpanno //
so sarvaṃ
jambudvīpaṃ olokayi divyalocanehi ṛṣi /
addasa śākyāna kule jāto
śuddhodanasuto yaṃ //
tasyāpi evaṃ dṛṣṭvā jāto diśāsu bodhiya kaulīno
/
tatraiṣa buddhaśabdo carati drakṣyāmi taṃ kāle //
te cāpi kuṭhārihastā
kṛṣṇājinasukṛta-uttarāsaṃgā /
valkalacīrāṃbaradharā ādāya phalodakam āgami
//
ākāśe nirālambe vāyupathe . . . . prakrāmi ṛṣiḥ /
ṛddhiṃ saṃjanayitvā
kṣaṇena āgami kapilavastuṃ //
himavatamūle adarśi nagaraṃ ramyaṃ
ādityabandhuguptaṃ /
durdharṣaṃ paraśatrubhiḥ taṃ ca suramaṇīyaṃ tridaśāna
iva /
devānāṃ praviśe ṛṣi puraṃ śākiyadarśanārthāye //
susannibhantaṃ
praviśe āpaṇapaṇyakrayaprasaktaṃ pūrṇaṃ /
[_Mvu_2.36_] hṛṣṭajanehi
pramuditahayagajarathapattisaṃghehi //
so manasā upagacchanto dvāre praviṣṭo
śuddhānte . . . . /
śuddhodanasya nilayaṃ nilayaṃ yathā devarājasya
//
prāsādaharmiyaṃ taṃ gavākṣavaraśaraṇapaṃjaravibuddhaṃ /
girikūṭaṃ iva
galitaṃ paśyati gagane virocentaṃ //
tasmiṃ vimānamukhye kūṭāgārāṇi
rajataśrīmāṇi /
śobhanti karṇikāyo hutāśanahutārcisaṃkāśā //
garbhagṛhāṇī
śubhāni ca santi viśadaśaṃkhahārakasaṃnibhā /
vimalaravisaṃprakāśā dyotanti
kṛtā va candrāṇi //
dṛśyanti tatra uptā veruliyasya sukṛtehi phalakehi
/
gṛhasūcīkāvalīhi vidyughanaprasekavarṇāni //
paśyanti toraṇāni
kanakamayā agnijvālasadṛśāni /
vimalaravisaṃprakāśā dyotanti kṛtā ca candrāṇi
//
kvacitkvacit kālameghasadṛśasamadā pi sṛjanti viya toyaṃ /
kvaci*
niśritārkasadṛśā satārakā niścaranti kvacit* //
mārjārapotakā pi ca
kvacitkvacit sahasāvapatanti tahiṃ /
trasyanti ca varhiṇehi kvacitkvacit
saṃpatantehi //
madhuraṃ ca paṃjaragatā kvacitkvacit kokilā nikūjanti
/
śukasārikā kvacitkvacid ābharaṇanidānavibhrāntā //
[_Mvu_2.37_]
śuddhaṃ daśasu vidiśāsu caturasraṃ nirmitaṃ su-āviddhaṃ /
durgharṣiyaṃ
arībhiḥ sūtragrahasya samupacīrṇaṃ //
bahuvidharatnasaṃcayāyaṃ
anekavicitrasaṃghātabhūmiyāṃ /
sīho niṣadyati viṣṭaṃ trasati ca udentam
ādityaṃ //
taṃ yugyayānakavigataṃ ceṭīvelāsikāhi ca upetaṃ
/
kāṣāyakarburavarṇaṃ varṣavarasamākulaṃ praviśe //
preṣyaśatayānakalilaṃ
āryajanasamākulaṃ śucisugandhaṃ /
praviśe bhavanaduvāraṃ prāpto jaṭilo
nyasaṃrodhaṃ //
osaraṇe ca bharitā addaśi pramadā sthitasaṃbhrāntena
/
pragṛhītakhaḍgahastā ati-r-iva priyadarśanapralāpā //
asito cāsau vyakto
gambhīro sarvaśāstrasuvidhijño /
pratihārarakṣam avoca nivedaye śākyarājasya
//
kālo smi vikhyāto bhāradvājo ham asmi gotreṇa /
jāto smi ārya ti viṣaye
sikhare vindhyasmiṃ viharāmi //
sādhv ārya tti śrutadharo pratiśruṇiya
prāpaye mahīpatino /
tad vacanaṃ anavaśeṣaṃ śrutvā ca praveśayitvā ca
//
pratibhāṇito praviṣṭo siṃhahanusya svargasadṛśanilayaṃ /
indra iva
nandanaṃ gato saṃkīrṇaṃ apsaragaṇehi //
[_Mvu_2.38_] vardhāpaye jayena
phalāni upanāmaye asitanāmo /
pratyagrahesi rājā svāgataṃ bhagavato ti ca
avocat* //
atha kanakam aṣṭapādaṃ suvicitrakilañjakaṃ maṇivicitraṃ
/
prakṣaptam āsanavaraṃ tatra niṣīde anujñāto //
paryaṃkasmiṃ niṣaṇṇo
paṃcābhijño ṛṣī maharddhīko /
bhaktena nimantreti svāmaṃ śuddhodano rājā
//
bhaktaṃ kṛtaṃ prabhūtaṃ pratiśruṇu taṃ anāmayan tu te bhagavan*
/
icchāma te kumāraṃ draṣṭuṃ yadi te anumataṃ syāta //
svāgatam anurāgataṃ
te supto tāvat priyadarśi kumāro /
drakṣyasi tvaṃ prativibuddhaṃ vigrahaṃ iva
jātarūpasya //
pratibuddhaṃ ca kumāraṃ praveṇiyaṃ aṣṭamaṃgalakṛtāyaṃ
/
upanāmayi mātusmā ghanavivarakṛtaṃ ca ādityaṃ //
dṛṣṭvāna taṃ ṛṣivaro
kuṇḍalam iva paṭṭakambalanyastaṃ /
abhyutthahitva tvaritaṃ aṃkena pratīcchati
kumāraṃ //
aṅkena gṛhya niśāmya dvātriṃśallakṣaṇeṣu upāgataṃ /
tathā
anuvyaṃjanehi prarodi ākhaṇḍalasamāno //
taṃ aśrupūrṇanayanaṃ rājā śuddhodano
idam avocat* /
kiṃ dāni te kumāraṃ dṛṣṭvā daurmanasyam utpannaṃ //
yo
tadaho jātamātro sapta padān uttarāmukho agami /
taṃ tuvaṃ brāhmaṇa dṛṣṭvā
kiṃ rodiṣi śrotum icchāmi //
[_Mvu_2.39_] yasmiṃ tadaho jāto chatraṃ ca
vījanīṃ ca grahetvāna /
asthānsu antarīkṣe dṛṣṭvā kiṃ rodiṣi brahma
//
yasmiṃ tadaho jāte sarvo obhāsito abhūl loko /
taṃ tuvaṃ brāhmaṇa
dṛṣṭvā kiṃ rodiṣi śrotum icchāmi //
yasmiṃ tadaho jāte udupānā duve nabhe
udgacchensuḥ /
taṃ tuvaṃ brāhmaṇa dṛṣṭvā kiṃ rodiṣi śrotum icchāmi
//
yasmiṃ tadaho jāte devā chatraṃ nabhasmiṃ dhārensuḥ /
taṃ tuvaṃ
brāhmaṇa dṛṣṭvā kiṃ rodiṣi śrotum icchāmi //
yasmiṃ tadaho jāte devā
mandāravāṇi prakirensuḥ /
taṃ tuvaṃ brāhmaṇa dṛṣṭvā kiṃ rodiṣi śrotum icchāmi
//
yasmiṃ tadaho jāte acetanā saṃprakampitā vasudhā /
taṃ tuvṃ brāhmaṇa
dṛṣṭvā kiṃ rodiṣi śrotum icchāmi //
yasmiṃ tadaho jāte lavaṇajalo kṣobhito
asitatoyo /
taṃ tuvaṃ brāhmaṇa dṛṣṭvā kiṃ rodiṣi śrotum icchāmi //
yasmiṃ
tadaho jāte nabhasi gatā dundubhiyo vādyanti /
taṃ tuvaṃ brāhmaṇa dṛṣṭvā kiṃ
rodiṣi śrotum icchāmi //
yasmiṃ tadaho jāte paṃca śatā jātā śākyaputrāṇāṃ
/
taṃ tuvaṃ brāhmaṇa dṛṣṭvā kiṃ rodiṣi śrotum icchāmi //
yasmiṃ tadaho
jāte paṃca śatā jātā śākyakanyānāṃ //
taṃ tuvaṃ brāhmaṇa dṛṣṭvā kiṃ rodiṣi
śrotum icchāmi /
yasmiṃ tadaho jāte paṃca śatā jātā mahya dāsānāṃ /
taṃ
tuvaṃ brāhmaṇa dṛṣṭvā kiṃ rodiṣi śrotum icchāmi //
[_Mvu_2.40_] yasmiṃ
tadaho jāte paṃca śatā jātā mahya dāsīnāṃ /
taṃ tuvaṃ brāhmaṇa dṛṣṭvā kiṃ
rodiṣi śrotum icchāmi //
yasmiṃ tadaho jāte mahya turagāṇāṃ paṃca śatā jātā
/
taṃ tuvaṃ brāhmaṇa dṛṣṭvā kiṃ rodiṣi śrotum icchāmi //
yasmiṃ tadaho
jāte paṃca śatā gajapotānāṃ jātā /
taṃ tuvaṃ brāhmaṇa dṛṣṭvā kiṃ rodiṣi
śrotum icchāmi //
yasmiṃ tadaho jāte paṃca nidhiśatā mukhāni darśenti
/
taṃ tuvaṃ brāhmaṇa dṛṣṭvā kiṃ rodiṣi śrotumiccḥāmi //
yasmiṃ tadaho jāte
maṇḍalino rājāno praṇata mahyaṃ /
taṃ tuvaṃ brāhmaṇa dṛṣṭvā kiṃ rodiṣi
śrotumiccḥāmi //
yasya rājācāryā brāhmaṇa saṃdarśanāya upayānti /
taṃ
tuvaṃ brāhmaṇa dṛṣṭvā kiṃ rodiṣi śrotum icchāmi //
yaṃ paśyitvā manujā
bhavanti hṛṣṭā sukhī udagrā ca /
taṃ tuvaṃ brāhmaṇa dṛṣṭvā kiṃ rodiṣi śrotum
icchāmi //
vyapanaya brāhmaṇa śokaṃ bhava muditamano sukhaṃ pratilabhāhi
/
eṣo bhaviṣyati nṛpo saptaratanavā pṛthivipālo //
evaṃ ukte avacī asito
sitasāhvayaṃ idam avocat* /
aśrūṇi pramārjanto . . . . . . vyākṛto ṛṣibhiḥ
//
ānandahutāsanabahutaruṇārkanibho na so puruṣasiṃho /
hohiti narapati
rājā hohiti śāstā anabhibhūto //
eṣo hi trīhi kramehi traidhātukaṃ laṃghiyā
anavaśeṣaṃ /
[_Mvu_2.41_] śivam amaraṃ nirantarāyaṃ adhigamiṣyati uttamaṃ
dharmaṃ //
jīrṇo ahaṃ gatavayo daharo ca narottamo acirajāto /
kālagato
bhaviṣyaṃ ahaṃ yada bodhiṃ prāpsyati kumāro //
buddho ayaṃ bhaviṣyati
sarvajño sarvadharmavaśavartī /
svākhyātadharmavinaye ahaṃ ca jīrṇo ti rodāmi
//
nāpi mahyaṃ maraṇabhayaṃ kahiṃ tu jāto na mrīyate manujo /
buddhaṃ tu
apratisamaṃ na drakṣyan tena rodāmi //
na khu mahyaṃ maraṇabhayaṃ kahiṃ tu
jāto na mrīyate manujaḥ /
dharmaṃ tu opasamikaṃ na śroṣyaṃ tena rodāmi
//
na khu mahyaṃ maraṇabhayaṃ kahiṃ tu jāto na mrīyate martyo /
saṃghaṃ
guṇasāgaram ahaṃ na drakṣyan tena rodāmi //
yo buddho bodhayiṣyati prajām
imāṃ bhogehi ciraprasuptāṃ /
so yaṃ prādurbhūto ahan tu jīrṇo ti rodāmi
//
yo mukto mocayiṣyati prajām imāṃ rāgabandhanair baddhāṃ /
so yaṃ
prādurbhūto ahan tu jīrṇo ti rodāmi //
yo mukto mocayiṣyati prajām imāṃ
mohabandhanair baddhāṃ /
so yaṃ prādurbhūto ahan tu jīrṇo ti rodāmi //
yo
mukto mocayiṣyati prajām imāṃ rāgadoṣamoheṣu /
so yaṃ prādurbhūto ahan tu
jīrṇo ti rodāmi //
yo ātmanā arogo bhūtvā anyāṃ api kāhiti arogāṃ /
so yaṃ
prādurbhūto ahan tu jīrṇo ti rodāmi //
[_Mvu_2.42_] yo ātmanā aśoko
bhūtvā anyāṃ api kāhiti aśokāṃ /
so yaṃ prādurbhūto ahan tu jīrṇo ti rodāmi
//
yo ātmanā viśalyo bhūtvā anyāṃ api kāhiti viśalyāṃ /
so yaṃ prādurbhūto
ahan tu jīrṇo ti rodāmi //
sukhitā ime naramarū kāśipure dharmarājaṃ
drakṣyanti /
cakraṃ pravartayantaṃ ahan tu jīrṇo ti rodāmi //
sukhitā ime
naramarū drakṣyante gaṇavarasya madhyagataṃ /
amṛtaṃ pratibhajamānaṃ ahan tu
jīrṇo ti rodāmi //
vyādhi jarā ca maraṇaṃ antarāyakarā bahū manuṣyāṇāṃ
/
āśvāstā utpanno ahaṃ anāśvasto rodāmi //
tathā ṛṣi ālapitvā bahūni
karuṇāyanto vepitvā /
anuśaṃse vācāye naravaradamakaṃ tadā dṛṣṭvā
//
prācīnadiśaṃ avoca ihāgato naruttamaṃ gaveṣanto /
na hi sulabho utpādo
buddhāna adāntadamakānāṃ //
so dāni bodhisatvaṃ bahuśo abhipradakṣiṇaṃ
caritvāna /
āmantraye narapatiṃ gacchāmi snigdhavatīṃ bhavān detu
//
buddhanirghoṣaṃ śrutvā gacchesi vināyakottamasakāśaṃ /
carayesi
brahmacaryaṃ vacanaparikaro ca tasya syāt* //
sādhu iti pratiśrutvā asitasya
nārado idaṃ vacanaṃ /
[_Mvu_2.43_] pravrajiya gaṇajyeṣṭho abhūṣi arahā
vidhutakleśo //
kātyāyanasya sagotraṃ nāmena nāradaṃ jinasya sutaṃ
/
vanevāsinaṃ . . . . vandatha parinirvṛtaṃ sthaviraṃ //
taṃ nirvṛtaṃ
samaśāntaṃ nirupadhiṃ sarvopadhikṣayavimuktaṃ /
sarvaprapañcātītaṃ vandatha
parinirvṛtaṃ sthaviraṃ //
caturhi kāraṇehi asitena bodhisatvo ekāṃśena
vyākṛto buddho bhaviṣyatīti // katamehi caturhi // lakṣaṇānāṃ vyaktatāyai
suvibhaktatatāyai gambhīratāyai akhaṇḍaśreṣṭhatāyai // buddhānāṃ bhagavatām
aśīty anuvyaṃjanāni āsi // buddhānāṃ bhagavatāṃ tuṅganakhā tāmranakhā
snigdhanakhā vṛttāṃgulī ca citrāṃgulī ca anupūrvacitrāṃgulī ca / nirgranthiśirā
ca gūḍhaśirā ca gūḍhagulphā ghanasandhī ca aviṣamasamapādā ca / buddhā
bhagavanto pratipūrṇavyaṃjanā ca samantaprabhā ca mṛdugātrā ca visadagātrā ca
adīnagātrā ca / anusandhigātrā ca / susaṃhatagātrā ca / suvibhaktāṃgapratyaṃgā
ca / nikhilāduṣṭaśarīrā ca / vyapagatatilakālakagātrā ca punar buddhā bhagavanto
tūlamṛdupāṇayaś ca / gambhīrapāṇilekhā abhagnapāṇilekhā ca acchinnapāṇilekhā ca
/ anupūrvapāṇilekhā ca / bimboṣṭhā ca / nābhyāyatanavacanā ca /
mṛdutanukaraktajihvā ca / gajagarjitastanitasvarā ca / sukharavaragirā
mañjughoṣā ca buddhā bhagavanto / nāgavikrāntagāmī ca / ṛṣabhavikrāntagāmī ca /
siṃhavikrāntagāmī ca / abhidakṣiṇagāmī
[_Mvu_2.44_] ca / utsadasamā ca
samantaprāsādikā ca / śucisamācārā ca / paramaśuciviśuddhalomā ca /
vitimirasamantaprabhā ca / buddhā bhagavanto ṛjugātrā ca / mṛdugātrā ca
anupūrvagātrā ca / cāpodarā cārūkṣābhagnodarā ca / gambhīranābhī ca /
abhagnanābhī ca / acchinnanābhī ca / abhidakṣiṇāvartanābhī ca /
pariṇatajānumaṇḍalā ca / buddhā bhagavanto vaṭṭitadāṭhā ca / tīkṣṇadāṭhā ca /
abhagnadāṭhā ca / acchinnadāṭhā ca / aviṣamadāṭhā ca / tuṃganāsā ca /
nātyāyatanāsā ca / asitanayanā ca / asitasitakamalasadṛśanayanā ca / buddhā
bhagavanto asitabhramū ca snigdhalomabhramū ca / aparīttakarṇā ca / aviṣamakarṇā
ca / vyapagatakarṇadoṣā ca / anupahatā anupakliṣṭā śāntendriyā ca
uttamaśreṣṭhasaṃmitamukhalalāṭā ca buddhā bhagavanto // asitakeśā ca /
sahitakeśā ca / citrakeśā ca / vivṛttakeśā ca abhagnakeśā ca / acchinnakeśā ca
aparuṣakeśā ca / snigdhakeśā ca surabhikeśā ca / vallitāgrakeśā suśiraso
svastikanandyāvatamuktikaśreṣṭhasaṃnikāsā ca buddhānāṃ bhagavantānāṃ keśā
//
etāni buddhasya ameyabuddhino
kāye aśītiṃ anuvyaṃjanāni /
yehi sya
kāyo satataṃ alaṃkṛto
devātidevasya narottamasya //
praśastāni yasya duve
triṃśatiṃ ca
aśītiṃ ca kāye anuvyaṃjanāni /
samantā ca vyāmaprabhā
niścarensuḥ
[_Mvu_2.45_] kathaṃ nāma vijñū jine na prasīde
//
śatakhutto samādāya yaṃ puṇyaṃ sarvasattvanāṃ /
tenāsya lakṣaṇavaraṃ
kāye ekaṃ nivartaye //
rājā śuddhodano sāntaḥpuro śārdhaṃ kumāreṇa
udyānabhūmiṃ nirdhāvito // bodhisatvo udyānabhūmīye anucaṃkramanto kṛṣigrāmam
anuprāpto // tatra paśyati halāni vahantāni / tehi halehi dīrghako ca maṇḍūko ca
utkṣiptā / maṇḍūko gṛhīto bhojanārthaṃ / so pi dīrghako kumāreṇa kṣipto // taṃ
ca bodhisatvena dṛṣṭaṃ / dṛṣṭvā ca bodhisatvasya mahāntaṃ saṃvegam utpannaṃ
//
kāmaṃ śarīraṃ samaṃ tapyati jīvitaṃ ca
prāpsyāmi adya amṛtaṃ
bhavavipramokṣaṃ /
vīryaṃ mayā hi pratisaṃharituṃ na śakyaṃ
velāya ca
salilavegaṃ yathāṇarvasya //
jambucchāyāyāṃ bodhisatvo niṣaṇṇo pūrvāhṇe
parivṛtte divasakare chāyā bodhisatvaṃ na jahāti / savitarkaṃ savicāraṃ
prathamaṃ dhyānam upasaṃpadya viharati // himavantapārśvato paṃca ṛṣayo
vaihāyasena vindhyaṃ gacchanti / te tatra bodhisatvasya na śaknonti uparigantuṃ
//
vayam iha maṇivajrakūṭaṃ giriṃ merum abhyudgataṃ tiryagatyarthavistārikaṃ
/
[_Mvu_2.46_] gaja iva sahakāraśākhākulāṃ vṛkṣavṛndāṃ pradāretvā
nirdhāvitā naikaśaḥ //
vayam amarapure pi śaktā gatā devagandharveśmāni
cordhvaṃ nabhe niśritāḥ /
vayam api vanaṣaṇḍam āsādya sīdāma bho kasya lakṣmī
nivarteti ṛddher balaṃ //
devā gāthāṃ bhāṣanti //
nṛpatipatikulodito
śākyarājātmajo bālasūryaprakāśo vidū /
ravitaruṇaprabhātirekehi varṇaprabhaiḥ
lakṣaṇair lakṣitāṃgo varaiḥ //
ayam iha vanamāśrito dhyānacintāparaḥ . . . .
. . . . . . pārthivaḥ /
guṇaśatasamakoṭisaṃvardhitas tasya lakṣmī nivarteti
ṛddher balaṃ //
so hi timirāndhakāre prādurbhūto pradīpakaḥ /
ayaṃ taṃ
prāpsyate dharmaṃ yaj jagaṃ śvāsayiṣyati //
loke kleśāgnisaṃtapte
prādurbhūtaḥ mahāmuniḥ /
ayan taṃ prāpsyate dharmaṃ yaj jagaṃ hlādayiṣyati
//
śokasāgarakāntāre yānaśreṣṭham upasthitaṃ /
ayaṃ taṃ prāpsyate dharmaṃ
yaj jagaṃ tārayiṣyati //
mahāsansārakāntāre vipranaṣṭaṃ jagattrayaṃ /
ayaṃ
mārgavaraṃ śreṣṭhaṃ deśayiṣyati cakṣuṃān* //
saṃsāracārake baddhā
dīrgharātram iyaṃ prajā /
ayaṃ bandhanamokṣaṃ ca dharmarājā kariṣyati
//
[_Mvu_2.47_] ākruṣṭe śūram icchanti mantreṣu kuśalaṃ sadā /
sahāyaṃ
arcayante khu annapānena supriyaṃ //
rājā bhaktavelāyāṃ kumāraṃ pṛcchati /
kahiṃ kumāro āhāraṃ kariṣyati // rājño śrutvā kaṃcukīyā ca varṣavarā ca kirātā
ca vāmanakā ca samantena pradhāvitā kumāraṃ mārgantā // kumāro jambucchāyāyāṃ
dhyāyanto kaṃcukīyena dṛṣṭo parivṛtte divasakare jambucchāyā kumāraṃ na jahāti
// kaṃcukīyo dṛṣṭvā vismito mahābhāgo kumāro yasya acetanā chāyā na jahāti //
kaṃcukīyena rājño śuddhodanasya niveditaṃ //
vyāvṛtte timiranudasya
maṇḍalasmiṃ
dhyāmābhaṃ śubhavaralakṣaṇāgradhāriṃ /
dhyāyantaṃ girim iva
niścalaṃ narendra
siddhārthaṃ na jahati jambucchāyā //
rājā kaṃcukīyasya
śrutvā yena kumāras tenopasaṃkramanto paśyati jambucchāyāntāṃ / rājā vismito āha
//
hutāsano vā girimūrdhanasmiṃ
śaśīva nakṣatragaṇāvakīrṇo /
hlādeti
gātrāṇi nirīkṣyamāṇo
dhyānasthito tailapradīpakalpo //
rājā āha //
mahābhāgo ayaṃ yasya acetanavantā pi tāvā saṃnamanti // rājñā śuddhodanena
bodhisatvasya jambucchāyāgatasya pādā vanditā //
[_Mvu_2.48_] rājño
śuddhodanasya etad abhūṣi // yathā kumārasya śānteṣu dhyāneṣu cittaṃ ramati so
khalv eva asitasya ṛṣisya satyo vyākaraṇo bhaviṣyati // tena rājñā kumārasya
vistīrṇam antaḥpuram upasthāpitaṃ tathā kumāro gṛhe abhirameya // rājñā kanyānām
arthāya vividhaṃ nānāprakāraṃ aśokabhāṇḍaṃ kārāpitaṃ // kapilavastusmiṃ ca
nagare ghoṣaṇā kārāpitā / sarvāhi kanyāhi rājakyaṃ udyānaṃ nirdhāvitavyaṃ
sarvārthasiddho kumāro kanyānām ābharaṇāni viśrāṇeṣyati // tahiṃ udyāne
rājāṇattīye kapilavastuto bahūni kanyāsahasrāṇi nirdhāvitāni // mahānāmasya
śākyasya yaśodharā nāma dhītā mahatīye samṛddhīye nirdhāvitā hriyāyantī kumāram
allīnā // yadā bhagavān abhiniṣkrānto anuttarāṃ samyaksaṃbodhim abhisaṃbuddho
pravṛttapravaradharmacakro taṃ bhikṣuhi śrutaṃ // bhagavato kumārabhūtasya
udyānavanagatasya kanyānām ābharaṇāni viśrāṇentasya yaśodharā hriyāyantī
kumārasya allīnā // bhikṣu bhagavantaṃ pṛcchati // kathaṃ bhagavaṃ yaśodharā
bhagavato kumārabhūtasya hriyāyantī allīnā // bhagavān āha // na hi bhikṣavaḥ
idānīm eva yaśodharā mama hriyāyāntī allīnā / anyadāpi eṣā mama hriyāyantī
allīnā // bhikṣū āhansuḥ // anyadāpi bhagavaṃ // bhagavān āha // anyadāpi
bhikṣavo //
___bhūtapūrvaṃ bhikṣavo 'tītam adhvānaṃ nagare vārāṇasī
kāśijanapade brāhmaṇo kauśikasagotro / so kāmeṣu ādīnavaṃ dṛṣṭvā anuhimavantaṃ
ṛṣipravrajyāṃ pravrajito // tena tahiṃ anuhimavante gaṃgākūle āśramaṃ māpetvā
pūrvarātrāpararātraṃ jāgarikāyogam anuyuktena viharantena vāhitakena mārgeṇa
catvāri dhyānāny utpāditāni paṃcābhijñā sākṣātkṛtā /
[_Mvu_2.49_]
candramasūryaparimārjako maharddhiko mahānubhāvo ṛṣi saṃvṛtto na ca
saṃvibhāgaśīlo // tasya dāni jñātiko kāyasya bhedād gandharvakāyikeṣu
deveṣūpapanno paṃcaśikho nāma gandharvaputro // so devabhūto taṃ kauśikaṃ
smarati / kahiṃ kauśika ākāśe pravṛttajīvo ti mṛto ti // so samanvāharati /
paśyati taṃ kauśikaṃ ṛṣipravrajyāṃ pravrajitaṃ / anuhimavante gaṃgākūle sa
āśrame prativasati asaṃvibhāgaśīlo // tena śakrasya devānām indrasya ārocitaṃ //
yo mama manuṣyabhūtasya jñāti priyo manāpo so ṛṣipravrajyāṃ pravrajito
anuhimavante gaṃgākūle āśramapade prativasati so ca asaṃvibhāgaśīlo / tasya
anugrahārthāya upasaṃkramema saṃvibhāgasmiṃ niyojema //
___śakro dāni
kauśikasya ṛṣisya anugrahārthaṃ āhāradeśakāle candramasūryehi sārdhaṃ mātalinā
ca saṃgrāhakena paṃcaśikhena ca devaputreṇa brāhmaṇaveśam abhinirmiṇitvā . . . .
. . kauśikasya ṛṣisya āśramaṃ āhāradeśakāle ekam eko upasaṃkrānto / sa ca
sunakho nānāprakārāṇi uccāvacāni varṇāni upadarśeti // kauśika āha //
nāhaṃ
kriṇāmi nāpi vikriṇāmi
na cāpi me sannidhi asti kiṃcit* /
parīttarūpaṃ
mama bhojanaṃ imaṃ
syāmākaprasthaṃ nalam eṣo duvinnaṃ //
śunakha āha
//
alpāto alpakaṃ dadyāt* anumadhyāto madhyimaṃ /
[_Mvu_2.50_]
bahukāto bahukaṃ dadyāt* adānaṃ nopapadyati //
natvāhaṃ kauśika brūmi
bhuṃjāhi ca dadāhi ca /
āryamārgasamāpanno ekāṃśaṃ vindate sukhaṃ
//
candro pi upasaṃkrānto // kauśiko āha //
nāhaṃ kriṇāmi nāpi
vikriṇāmi
na cāpi me sannidhi asti kiṃcit* /
parīttarūpaṃ mama bhojanaṃ
imaṃ
syāmākaprasthaṃ nalameṣo trayāṇāṃ //
candra āha
vaḍiśaṃ so
saṃgilati dīrghasūtraṃ ayomayaṃ /
yo atithismiṃ āsīne adattvā bhuṃjati
bhojanaṃ //
natvāhaṃ kauśika brūmi bhuṃjāhi ca dadāhi ca
/
āryamārgasamāpanno ekāṃśaṃ vindate sukhaṃ //
sūryo pi upasaṃkrānto //k
auśika āha //
nāhaṃ kriṇāmi nāpi vikriṇāmi
na cāpi me saṃnidhi asti
kiṃcit* /
parīttarūpaṃ mama bhojanaṃ imaṃ
syāmākaprasthaṃ nalameṣo
caturṇāṃ //
sūrya āha //
moghaṃ tasya hutaṃ bhoti moghaṃ cāpi samāhitaṃ
/
[_Mvu_2.51_] yo atithismiṃ āsīne adattvā bhuṃjati bhojanaṃ
//
natvāhaṃ kauśika brūmi bhuṃjāhi ca dadāhi ca /
āryamārgasamāpanno
ekāṃśaṃ vindate sukhaṃ //
mātali pi upasaṃkrānto // kauśika āha //
nāhaṃ
kriṇāmi nāpi vikriṇāmi
na cāpi me saṃnidhi asti kiṃci /
parīttarūpaṃ mama
bhojanaṃ imaṃ
syāmākaprasthaṃ nalameṣo paṃcānāṃ //
mātali āha //
satyaṃ
tasya hutaṃ bhoti satyaṃ cāpi samāhitaṃ /
yo atithismiṃ āsīne dattvā bhuṃjati
bhojanaṃ //
natvāhaṃ kauśika brūmi bhuṃjāhi ca dadāhi ca
/
āryamārgasamāpanno ekāṃśaṃ vindate sukhaṃ //
śakro pi upasaṃkrānto //
kauśika āha //
nāhaṃ kriṇāmi nāpi vikriṇāmi
na cāpi me sannidhi asti
kiṃcit* /
parīttarūpaṃ mama bhojanaṃ imaṃ
syāmākaprasthaṃ nalameṣo ṣaṇāṃ
//
śakro āha //
sarasvatīṃ so juhoti cāhutāṃ gamaye api
/
[_Mvu_2.52_] yo atithismiṃ āsīne dattvā bhuṃjati bhojanaṃ
//
natvāhaṃ kauśika brūmi bhuṃjāhi ca dadāhi ca /
āryamārgasamāpanno
ekāṃśaṃ vindate sukhaṃ //
kośika āha //
udāravarṇā iti brāhmaṇā
ime
ayaṃ ca vo sunakho kisya hetu /
uccāvacāṃ varṇanibhāṃ
nidarśaye
ākhyātha me ko nu bhave bhavanto //
śakra āha //
candro ca
sūryo ca ihāgatā te
ayaṃ ca so mātali devasārathiḥ /
ahaṃ ca śakro
tridaśāna īśvaro
ayaṃ ca so paṃcaśikho . . . . . ti //
yasyaiṣa
pratigṛhṇāti annaṃ ca pānaṃ ca kauśika /
pāṇisvaraṃ kumbhathūnaṃ mṛdaṃgānāṃ
svarāṇi ca /
suptaṃ na pratibodhenti pratibuddho ca nandati //
. . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . .
tuvaṃ no jñātī purimāsu jātiṣu
tvaṃ
kauśikā matsaripāpadharmaḥ /
tuhyānukaṃpāya ihāgatā sma
mā pāpadharmo
nirathaṃ vrajesi //
ye matsarī roṣakapāpadharmā
[_Mvu_2.53_]
pradveṣakā śramaṇabrāhmaṇānāṃ /
pāpāni karmāṇi samācaritvā
ito cyutāḥ te
nirayaṃ vrajanti //
ye ceha dānāni dadanti paṇḍitā
prasannacittāḥ
śramaṇabrāhmaṇeṣu /
puṇyāni kṛtvā iha jīvaloke
ito cyutāste sugatiṃ
vrajanti //
kauśika āha //
eṣo adyaivaṃ kariṣyāmi puṇyaṃ
dāsyāmi dānaṃ
śramaṇabrāhmaṇeṣu /
etehi dadyād aham annapānaṃ
nāhaṃ adattvā amṛtaṃ pi
pāsye //
evaṃ ca me dadato sarvakālaṃ
bhogā ca me ca sarvā kṣipihanti
/
tato ahaṃ sugatiṃ pravrajiṣyaṃ
prahāya kāmāni tathādhikāni
//
nagottame girivaragandhamādane
modenti devavarādhipātmajā /
upāgatā
ṛṣivara sarvi pūjituṃ
supuṣpitāṃ drumavaraśākhāṃ gṛhṇiya //
śuciṃ
sugandhāṃ tridaśehi satkṛtāṃ
supuṣpitāṃ amaravarehi sevitāṃ
/
[_Mvu_2.54_] śākhāṃ dadensur nama astu māriṣa
yathaiva mo śakra
tathaiva so tuvaṃ //
tāṃ yācamānāṃ anudrakṣi brāhmaṇa
ityabrīṣi kalahaṃ
udīraye /
na mahyaṃ puṣpehi ihārtha vidyati
yā yeva vo śreyatarā (gṛhṇātu)
//
tadiyaṃ tvaṃ eva samīkṣa brāhmaṇa
jānāhi mo māriṣa yā nu śreyā
/
yasyaiva no māriṣa tāṃ dayiṣyasi
sā eva no śreyatarā bhaviṣyati
//
akāryam etaṃ vacanaṃ sugātrikā
sa brāhmaṇo krodhaśabdaṃ viyāhare
/
gatvāna bhūtādhipatiṃ hi pṛcchatha
so eva vo jñāsyati yā nu śreyā
//
tadāpi tāyo paramārthadarśino
udārikā varṇavareṇa arthikā /
gatvāna
vocantridaśādhipasya
jānāhi mo māriṣa kā nu śreyā //
tān dṛṣṭvā aṇāttamanā
puraṃdaro
ityabravīt* āttamano sarveṣu /
. . . . . yuṣme sadṛśā
sugātrikā
[_Mvu_2.55_] ko thehapūrvaṃ kalahaṃ udīraye //
yo sarvaloke
carati mahāmuniḥ
nāmena so nārado satyavikramo /
so abravīt parvate
gandhamādane
gatvāna bhūtādhipatiṃ hi pṛcchatha //
ito so uttarato
diśāyāṃ
gaṃgāya kūle himavantapārśve /
so kauśiko
dullabhapānabhojano
tasya sudhāṃ preṣayi devasārathiḥ //
agniṃ juhantasya
pratiṣṭhato mama
prabhaṃkaro lokatamonudo yathā /
ādityalokasmiṃ tatheva
īryasi
kā devatā kisya ihāgato si //
śaṃkhopamaṃ
śveta-atulyasannibhaṃ
manojñagandhaṃ priyarūpadarśanaṃ /
na dṛṣṭapūrvaṃ
maya cakṣuṣedṛśaṃ
kā devatā kin tu dadāsidaṃ mama //
ahaṃ mahendreṇa
maharṣi preṣito
sudhāhariṃ tvāṃ tvaritaṃ upāgami /
jānāhi māṃ mātaliṃ
devasārathiṃ
bhuṃjāhimāṃ kāṃkṣiṣu bhogamuttamaṃ //
bhuktvā himāṃ dvādaśa .
. . . hi pāpakā
kṣudhāpipāsāṃ aratiṃ jvaraṃ kramā /
[_Mvu_2.56_]
krodhopanāhaṃ ca vivādapaiśūnyaṃ
śītoṣṇatandrītarasaṃ ca uttamaṃ //
na
mātale kalpati mahya bhuṃjituṃ
pūrve adattvā iti bruvan anuttamaṃ /
na
cāpi ekasya na mahya varṇitaṃ
asaṃvibhāgo hi sukhaṃ na vindati //
mitraṃ
opāyikaṃ pāripanthikā
strīghātakā ye paharanti arthaṃ /
sarve pi te
matsarine samā matā
prāptaṃ adattvā amṛtaṃ pi nāse //
tā preṣitā
devarājena ātmajā
kanyā catasro tapanīyasannibhā /
sudhāṃ pi ādāya
pratigrahārhāṃ
taṃ āśramaṃ yatra abhūṣi kauśikaḥ //
dṛṣṭvā tu tāḥ
arthadarśo matīmāṃ
prabhāsayantīyo anantarāśritāḥ /
sthitā catasro pramadā
caturdiśaṃ
so dāni kauśika adhyabhāṣitha //
purimāṃ diśan tiṣṭhasi devate
tvaṃ
alaṃkṛtā tāravarā ca oṣadhī /
pṛcchāmi te
kāṃcanavedivigrahe
[_Mvu_2.57_] ākhyāhi me tvaṃ katamāsi devatā
//
śiro ham asmi manujeṣu saṃmatā
akṣudrasattvā parisevino sadā
/
sukheṣiṇī tuhya sukāśamāgatā
taṃ māṃ sudhāye varaprajña bhāgaya
//
śīlenupetaṃ caraṇena buddhiye
upetasattvaṃ praguṇena karmaṇā /
tvayā
upeto śirijātimantiyā
preṣeti dāsaṃ viya bhogavāṃ sukhī //
atho pi dāse
alaso aśilpako
sudurgato vāpi naro arūpavāṃ /
tvayā upeto
śirijātimantiyā
tad idam asādhu yad idaṃ tvayā kṛtaṃ //
prabhāsayantī
yaśasā yaśasvinī
manorameśāhūyanāṃ diśāṃ prati /
pṛcchāmi tvāṃ
kāṃcanavedivigrahe
ācikṣa me tvaṃ katamāsi devatā //
śraddhāham asmi
manujeṣu sammatā
akṣudrasattvā pratisevinī sadā /
sukheṣiṇī tuhya sakāśam
āgatā
taṃ māṃ sudhāye varaprajña bhāgaya //
bhāryāpi me kho sadṛśā hi
satkṛtā
[_Mvu_2.58_] kalyāṇadharmā ca pativratā ca /
prahāya svakulaṃ
dhītarā ca
karoti śraddhāṃ puna kumbhakāśiye //
śīlaṃ śrutaṃ cāpi athāpi
saṃyamaṃ
śraddhā satī yatra . . . . ekadā /
naiṣā sāvadyena
vighātadarśanā
tad idam asādhu yad idaṃ tvayā kṛtaṃ //
sā me va santike
api ca vadyase
vijāne mūḍhāsi dhūrtānuvartinī /
na edṛśī arhati
āsanodakaṃ
kuto sudhāṃ gaccha na me tvaṃ rocasi //
jahāti rātrī aruṇasmiṃ
udgate
sā tiṣṭhase tāravarā va oṣadhī /
pṛcchāmi te
kāṃcanavedivigrahe
ācikṣa me tvaṃ katamāsi devatā //
mṛgīva bhrāntā
sarabhāya varjitā
nirākṛtā mandaṃ mamaṃ avekṣase /
kā te sahāyā mṛdugātri
lakṣate
na bhāyase ekikā tuvaṃ devatā //
na me sahāyā iha āgatā
kauśika
. . . . . pravarāsmi devatā /
āśā sudhāye iha
āgatāsmi
[_Mvu_2.59_] tan me sudhāye varaprajña bhāgaya //
āśāya
kṣetrāṇi kṛṣanti karṣakā
saputradārā saṃghaṭanti ekato /
naṃ varṣa harati
asanī ca utthitā
tad idam asādhu yad idaṃ tvayā kṛtaṃ //
āśāye eke manujā
dhanārthikā
nāvāṃ samāruhya taranti (sāgaraṃ) /
ālambane tatra sīdanti
athāpi ca
duḥkhaṃ nigacchanti vinaṣṭapuṇyāḥ //
sā me va santike api ca
vadyase
vijāne mūḍhāsi dhūrtānuvartinī /
na edṛśī arhati
āsanodakaṃ
kuto sudhāṃ gaccha na me tvaṃ rocasi //
kā dṛṣṭāsi . . . . .
pinaddhamañjarī //
sīhāṃgadā kāṃcipramṛṣṭadhāraṇī /
kuśāgraraktā
supinaddhakuṇḍalā
uśīravarṇā pratibhāya śobhasi //
gate yathā prāvṛṣi atra
sārade
alaṃkṛtā lohitamālinī . . . . /
pṛcchāmi tvāṃ
kāṃcanavedivigrahe
ācikṣa me tvaṃ katamāsi devatā //
hirīyamasmi manujāna
sammatā
akṣudrasattvapratisevinī sadā /
[_Mvu_2.60_] sukheṣiṇī tuhya
sakāśam āgatā
na tu tvāṃ śakromi maharṣi yācituṃ //
kāvarṇadhātu iha strī
na vidyati
jānāmi dharmeṇa sugātri lakṣase /
te tāṃ ayācantiye prasavāmy
ahaṃ
sudhāmahaṃ jīvitaṃ taṃ dadāmi te //
tvām evahaṃ
kāṃcanavedivigrahe
āmantrayitvāna pravekṣyi āśramaṃ /
tvām evahaṃ
sarvaguṇena pūjaye
tava adattvā amṛtaṃ pi no alaṃ //
taṃ āśramaṃ
puṣpavicitrasaṃstṛtaṃ
dvijehi ghuṣṭaṃ rucirasvarehi /
sā succhavī taṃ ca
praviṣṭā āśrama
udakupetaṃ phalamūlaśobhitaṃ //
vṛkṣāgraṇīnāṃ bahavo
nupuṣpitā
sālā piyālā panasā ca tindukā /
śobhāṃjanā loghra . . . . .
pāṭalā
supuṇyagandhā mucilindakā ca //
kuvalā tamālā bahavo
nuveśanaṃ
aśvatthanyagrodha tathaivudumbarā /
tilakā kadambā ca tathaiva
campakā
prasātikā śyāmaka tatra taṇḍulā //
[_Mvu_2.61_]
tatrāpinaddhaprāvṛto kuśāmayo
supuṇyagandho ajinopasevito /
āśītakurvī
harate niṣaṇṇo
niṣīda kalyāṇasukhena āsane //
tasyetavāye kuṣicāya
kauśikaḥ
jayettamānaye jaṭāyantaṃ dhanena /
nehi pātrehi sudhāṃ svayaṃ
dade
sā adhyabhāṣi tvaritā mahāmuniṃ //
taṃ saṃprati gṛhyāṇa
prītamānasā
ityabravī āttamanā jaṭādharaṃ /
kṛtā tvayā kauśika mahya
pūjā
gacchāmi dāni tridaśāna sevituṃ //
sā kauśikenānumatā
dyutīmatā
jigīṣamāṇā tridaśāṃ upāgami /
gatvāna sā avaca
sahasradarśanaṃ
iyaṃ sudhā vāsava yo hi me jayo //
so tatra yo preṣita eva
mātali
parivṛtto devasabhāya agrato /
hirī sudhāṃ kenabhilabdhe
hetunā
ityabravī tvaṃ punar evam āhūya //
taṃ so vatārād vinivartayed
rathaṃ
[_Mvu_2.62_] jāmbūnadaṃ santapanīyasannibhaṃ /
prajvālyamānaṃ
ravikarasaṃnibhaṃ
alaṃkṛtaṃ suvarṇabimbavicitraṃ //
gatāś ca
hastikapivyāghradvīpiyo
mṛgā ca vaiḍūryamayā upāgatā /
taṃ puṣkalā
jyotīrasamayā śubhā
maṇīvaiḍūryamayā ca īdṛśā //
heṣṭā manesī upariṃ ca
kupsaraṃ
suvarṇacandrā ca rathe upāgatā /
taṃ yānaśreṣṭhaṃ abhiruhya
mātali
daśa diśāyo abhinandayet* mahīṃ //
nagāṃś ca śailāṃś ca vanaspatīṃ
ca
sasāgarāṃ kampamānāṃ vasundharāṃ /
so kṣipram eva tvaritaṃ
upāgami
tam āśramaṃ yatra abhūṣi kauśiko //
so mātali . . . . . . .
.
dūto ahaṃ pṛcchati te puraṃdaro /
śirīya śraddhāya ca āśāyāpi ca
hirī
śreyā kena guṇena manyasi //
. . . . . . . . . . . .
. . . śirī me
pratibhāti mātali /
śraddhā anityā puna devasārathi
[_Mvu_2.63_] āśā
visaṃvādikasaṃyatā mama //
hirī manāpā pariśuddhakevalā
saṃgrāmaśīrṣe na
ratā pravarjitā /
vipaśyamānā surabhī upadrutā
hirir nivāreti
svacittamātmano //
hirīha śreṣṭhā manujeṣu mātali
dahare kāṃkṣyati
mahallike ca /
priyaṃ ca bhrātṛvyaṃ karoti caṇḍaṃ
hirir nivāreti
svacittamātmano //
ko te imāṃ kauśika dṛṣṭam* . . . .
ugro hi indro athavā
sahāṃpati /
indro tava indrasagotra kāṃkṣati
tasyaiva bhāvasahavratānuja
//
sa kauśikaḥ taṃ jahiyāna ucchrayaṃ
śīlopapeto asadhuryabhūto
/
puṇyāni kṛtvā vipulāni āśrame
kāyasya bhedāt svargeṣu modati //
syāt
khalu punaḥ bhikṣavo yuṣmākam evaṃ anyo so tena kālena teva samayena nārado nāma
ṛṣi kauśikasagotro / na khalv etad evaṃ draṣṭavyaṃ / tat kasya hetoḥ /
ahaṃ
[_Mvu_2.64_] so bhikṣavas tena kālena tena samayena nārado nāma ṛṣir
abhūṣi kauśikagotro // syāt khalu punar bhikṣavo evam asyā anyā sā tena kālena
tena samayena śakrasya devānām indrasya hirī nāma dhītā āsi / na khalv etad evaṃ
draṣṭavyaṃ / tat kasya hetor bhikṣavo / eṣā eva yaśodharā tena kālena tena
samayena śakrasya devānām indrasya hirī nāma dhītā abhūṣi / tadāpi eṣā mama
hrīyāyantī allīnā / etarahiṃ pi mama eṣā hrīyāyantī allīnā
//
_____samāptaṃ maṃjarījātakaṃ //
bhikṣū bhagavantam āhansuḥ /
kathaṃ bhagavaṃ yaśodharā na śakyati toṣayituṃ // bhagavatā kumārabhūtena
kanyānām alaṃkārāṃ pi viśrāṇayantena yaśodharāye śatasahasramūlyaṃ hāraṃ dinnaṃ
/ sā ca āha / ettakamātraṃ arhāmi // kumāreṇa bhūyo śatasahasramūlyaṃ
aṃgulīyakaṃ dinnaṃ tathāpi na santuṣyati // kathaṃ yaśodharā atṛptā na śakyati
rādhayituṃ // bhagavān āha // eṣā bhikṣavo yaśodharā na idānīm eva atṛptā
anyadāpi eṣā atṛptā //
___bhūtapūrvaṃ bhikṣavo atītam adhvāne nagare vārāṇasī
kāśijanapade rājā suprabho nāma rājyaṃ kārayesi / tasya kumāro sutejo nāma
kṛtapuṇyo maheśākhyo nivāto sukhasaṃsparśo pūrvālāpī priyabhāṣī amātyānāṃ
bhaṭṭabalāgrasya śreṣṭhisya naigamasthānāṃ sarvasya iṣṭo bahumataś ca // rājño
utpanno / imo sarvajanakāyo kumārasya guṇagṛhīto kadācid ete mama jīvitād
vyaparopayitvā kumāraṃ rājye pratiṣṭāpayensuḥ / tena rājñā so kumāro vipravāsito
// so dāni kumāro bhāryāya sārdhaṃ anuhimavante
[_Mvu_2.65_] anyatarasmiṃ
vanakhaṇḍe tṛṇakuṭiṃ ca parṇakuṭiṃ ca kṛtvā prativasati mūlapatraphalodakena
yāpento sukhopapannāni ca mṛgavarāhamānsāni paribhuṃjanto // tasya dāni āśramāto
[nirgatasya] mārjāreṇa vaṭharāṃ godhāṃ māretvā tasya bhāryāye agrato nikṣipitvā
gataṃ // sā tāṃ godhāṃ pāṇināpi ca na spṛśati // kumāro mūlapatraphalāni ādāya
āśramaṃ gato paśyati ca āśrame tāṃ godhāṃ raudrāṃ vaṭharāṃ / so tāṃ rājadhītāṃ
pṛcchati kuto imā godhā // sā āha // eṣā mārjāreṇa ānītā // kumāro āha // kiṃ
dāni eṣā godhā siddhā // sā naṃ āha // gomayo ti kṛtvā na siddhā // kumāro āha
// na eṣā godhā abhakṣyā bhakṣyā eṣā manuṣyāṇāṃ // sā dāni godhā tena kumāreṇa
nirchavikṛtvā pakvā / pacitvā drumaśākhāyām olaṃbitā // sā cāsya bhāryā ghaṭam
ādāya udakahāriṃ gatā / gacchāmi ahaṃ udakam āhariṣyāmi / tataḥ āhāraṃ kariṣyāmi
//
___tāyo tāṃ godhāṃ pakvāṃ samānāṃ dṛṣṭā varṇasaṃpannāṃ ca gandhasaṃpannāṃ
ca alūhāṃ ca pratyagrāṃ ca abhilāṣam utpannaṃ / kumārasyāpi tāye bhāryāye etad
abhūṣi / eṣā rājadhītā imāṃ godhāṃ asiddhāṃ hastenāpi na icchati spṛśayituṃ /
yatra ca velāṃ pakvā tataḥ abhinandati bhoktuṃ / yadi etāya mama mūle premā
bhave tad eṣā godhā mayā phalahāragatena siddhā bhaveyā / nāsyā ato godhāye
kiṃcit saṃvibhajiṣyaṃ godhāṃ paribhuṃjiṣyāmi // tena sā godhā tāye rājadhītare
udakahāriṃ gatāye khāditā rājadhītā ca udakaghaṭam ādāya āgatā // sā dāni
kumārasyāha // āryaputra kahiṃ sā godhā // kumāra āha // palāyitā // sā cinteti
/ kathaṃ pakvā godhā vṛkṣaśākhāyām
[_Mvu_2.66_] ālagnā palāyitā ti // tasyā
rājadhītāye etad abhūṣi / nāhaṃ kumārasya iṣṭā // tasyā taṃ daurmanasyaṃ hṛdayaṃ
praviṣṭaṃ //
sarvasatvā mariṣyanti maraṇāntaṃ hi jīvitaṃ /
yathākarma
kariṣyanti puṇyapāpaphalopagā //
narakaṃ ca pāpakarmāṇo kṛtapuṇyā ca
svargatiṃ /
apare ca mārgaṃ bhāvetvā nirvāsyanti anāśravāḥ //
so dāni rājā
suprabho kāladharmeṇa saṃyukto / amātyehi sutejo kumāro vanāto ānetvā rājye
vārāṇasīyaṃ abhiṣikto // rājño sutejasya devīya mūle na kiṃcid aparityaktaṃ / na
kiṃcit tatra rājye ratnasaṃmataṃ / sarvaṃ devīye upanāmeti yāni vastrāṇi udārāṇi
ābharaṇāni hārārdhahārāṇi tāni devīye upanāmayati na ca śaknoti ārādhayituṃ /
tāye ca naṃ godhā hṛdayaṃ gatā // tasya rājño sutejasya bhavati / ahaṃ devīye na
sā kiṃcid guṇajātī yāṃ na karomi na sā kiṃcit priyatā yāṃ na darśemi na ca
śaknomi toṣayituṃ // so tām āha // devi ahaṃ tava na kiṃcid guṇajātī yāṃ na
karomi na sā ca priyatā yāṃ na darśemi na ca śaknomi toṣituṃ na paribuddhyāmi
kim atra antaraṃ / jalpatu devī // sā dāni devī taṃ sutejaṃ rājānaṃ gāthayā
vādhyabhāṣati //
adyāpi te taṃ vanasmiṃ avabuddhyāmi kṣatriyā
yasya te
dhanuhastasya sānubaddhakalāpino /
olagnā drumaśākhāyāṃ pakvā godhā palāyitā
//
rājā āha //
name namantasya bhaje bhajantaṃ
[_Mvu_2.67_]
kṛtānukāryasya kareya arthaṃ /
asaṃbhajantaṃ ca na
saṃbhajeya
nānarthakāmasya kareya arthaṃ //
tyaje tyajantaṃ satataṃ na
gacche
apetabhāvena na saṃvaseyā /
dvijo drumaṃ kṣīṇaphalaṃ
vinditvā
anyaṃ parīkṣeya mahāṃ hi loko //
syāt khalu punar bhikṣavaḥ
yuṣmākam evam asyād anyo so tena kālena tena samayena sutejo nāma rājā abhūṣi /
na khalv evaṃ draṣṭavyaṃ // tat kasya hetoḥ // ahaṃ so tena kālena tena samayena
vārāṇasīyaṃ sutejo nāma rājā abhūṣi // anyā sā rājño sutejasya devī abhūṣi
agramahiṣī / na khalv etad evaṃ draṣṭavyaṃ / eṣā sā bhikṣavaḥ yaśodharā rājño
sutejasya devī agramahiṣī abhūṣi / tadāpi eṣā atṛptā na śakyati toṣayituṃ /
etarahiṃ pi eṣā atṛptā na śakyati toṣayituṃ //
_____iti śrīgodhājātakaṃ
samāptaṃ //
bhikṣū bhagavantam āhansuḥ / bhagavatā kumārabūtena udyāne
kanyānām ābharaṇāni viśrāṇayan tena yaśodharāye eva bahukaṃ dinnaṃ // bhagavān
āha // na bhikṣavo idānīm eva mayā yaśodharāye bahukaṃ dinnaṃ // bhikṣū āhansuḥ
// anyadāpi bhagavan // bhagavān āha // anyadāpi bhikṣavaḥ //
___bhūtapūrvaṃ
bhikṣavo atītamadhvāne nagare vārāṇasī kāśijanapade rājā rājyaṃ kārayati
kṛtapuṇyo maheśākho saṃgṛhītaparijano dānasaṃvibhāgaśīlo mahābalo mahākośo
mahāvāhano / tasya taṃ rājyaṃ ṛddhaṃ ca sphītaṃ ca kṣemaṃ ca subhikṣaṃ
cākīrṇajanamanuṣyaṃ
[_Mvu_2.68_] ca sukhibahujanamanuṣyaṃ ca
praśāntadaṇḍaḍamaraṃ sunigṛhītataskaraṃ vyavahārasaṃpannaṃ // tasya dāni rājño
pañcaśatam antaḥpuraṃ / tasya yā agramahiṣī sā sarvasyāntaḥpurasyātīva prāsādikā
ca darśanīyā ca paṇḍitā ca vidhijñā ca sarvakalāsamanvāgatā ca // so rājā
abhīkṣṇaṃ antaḥpurasya vastrāṇi ca ābharaṇāni ca viśrāṇeti / tasyāpi rājño
śatasahasramūlyo hāro ābaddhako tasya ca hārasya madhye maṇiratnaṃ yatra catvāri
mahādvīpā dṛśyanti jambudvīpo pūrvavideho aparagodānīyo uttarakuruḥ sumeruś ca
parvarājā / anekaśatasahasramūlyaṃ taṃ maṇiratnaṃ tasya mahāhārasya madhye //
tāṃ devīṃ pṛcchati ābharaṇāni viśrāṇento // devi atīva tvaṃ me manaṃ harasi / ko
tra upāyo yena devī me manaṃ harati // sā dāni hevī taṃ rājānaṃ
gāthayādhyabhāṣati /
ceṣṭālīlāsamācārā nimittasya ca grāhaṇaṃ
/
kautūhālena capalāstribhir ārajyanti pārthiva //
syāt khalu punar
bhikṣavaḥ yuṣmākam evam asyād anyaḥ sa tena kālena tena samayena kāśirājā abhūṣi
/ na khālv etad evaṃ draṣṭavyaṃ / tat kasya hetoḥ / ahaṃ sa bhikṣavas tena
kālena tena samayena kāśirājā abhūṣi / anyā sā tena kālena tena samayena
kāśirājasyāgramahiṣī / na khalv etad evaṃ draṣṭavyaṃ / tat kasya hetoḥ / eṣā sā
bhagavatī yaśodharā tena kālena tena samayena kāśirājasyāgramahiṣī abhūṣi /
tadāpi etasyā mayā bahuṃ dinnaṃ //
_____iti śrīyaśodharāye
hārapradānajātakaṃ samāptaṃ //
yadā bodhisatvo akāmakānāṃ mātāpitṝṇām
aśrukaṇṭānāṃ rudan mukhānāṃ hastoktaṃ
[_Mvu_2.69_] ca cakravartirājyam
apahāya alūhaṃ ca gṛhavāsam apahāya agārād anagārikāṃ pravrajito tadā yaśodharā
devadattenocyate // mama bhrātā pravrajito āgaccha mama agramahiṣī bhavisyasi //
sā dāni na icchati bodhisatvam eva abhikāṃkṣati / sundaranandenāpi vuccati /
mama bhrātā pravrajito āgaccha mama agramahiṣī bhaviṣyasi / tasyāpi na icchati
bodhisatvam evābhikāṃkṣati // yadā bhagavāṃ pravṛttadharmacakro tadāhiṃ etaṃ
bhikṣubhi śrutaṃ / bhikṣū bhagavantaṃ pṛcchanti / kathaṃ bhagavaṃ yaśodharā
sundaranandena ca devadattena ca prārthayantī na icchati bhagavantam eva
prārtheti // bhagavān āha // na bhikṣavo idānīm eva yaśodharāye sundaranandena
ca devadattena ca prārthayamānā na icchati mama evābhikāṃkṣati / anyadāpi eṣā
etehi prārthayantī na icchati mama evābhikāṃkṣati //
___bhūtapūrvaṃ bhikṣavo
atītamadhvāne himavantapādamūle sarveṣāṃ catuṣpaḍānāṃ samāgamo abhūṣi // asmākaṃ
rājā nāsti catuṣpadānāṃ rājā sthapīyatu // tahiṃ teṣām utpannaṃ thapīyatu
catuṣpadānāṃ rājā tti pravaraṃ // te āhansuḥ // ko dāni catuṣpadānāṃ rājā
sthapīṣyatīti // teṣāṃ dāni utpannaṃ / yo asmākam ito saptamaṃ divasaṃ
sarvaprathamaṃ himavantaṃ parvatarājaṃ gamiṣyati so catuṣpadānāṃ rājā bhaviṣyati
// te evaṃ samayaṃ kṛtvā tato pradeśāto yena himavanto parvatarājā tena
pradhāvitā // teṣāṃ sarveṣāṃ pṛṣṭhato kṛtvā vyāghrī himavantaṃ parvatarājānaṃ
anuprāptā // vyāghrī himavantaṃ parvatarājānaṃ gatvā catuṣpadānāṃ prati/āleti //
catuṣpadā ca sarve himavantaṃ parvatarājam anuprāptā / tatra ca tāṃ vyāghrīṃ
paśyanti pratipālentīṃ // te dāni catuṣpadā tāṃ
[_Mvu_2.70_] vyāghrīṃ
dṛsṭvā ārtasaṃjātā durmanā / istriyā sma parājitā na ca kahiṃcit* istriyo rājā
sarvatra puruṣā rājā / yathā asmākaṃ na alikaṃ bhaveya puruṣo ca rājā bhaveya //
tehi sā vyāghrī uktā // bhadre yaṃ tuvaṃ patim icchasi so catuṣpaḍānāṃ rājā
bhaviṣyatīti // tāṃ vyāghrīṃ ṛṣabho allīno // bhadre mama patiṃ varehi / ahaṃ
loke maṃgalabhūto mama gomayena devakulāni upaliṣyanti devakāryāṇi ca kriyanti
// sā dāni vāghrī āha // nāhaṃ tava patiṃ iccheya tvaṃ phālehi ca śakaṭehi ca
nityabhagnapralagno // hastināgo pi tāṃ vyāghrīṃ upasaṃkrānto āha // bhadre ahaṃ
balavāṃś ca saṃvṛddhakāyo ca saṃgrāmehi ca aparājito mama gṛhṇāhi // vyāghrī āha
// na hi tvaṃ siṃhe nadamāne na uccāraprasrāvaṃ muṃcamāno palāyasi // siṃho pi
mṛgarājo allīno // bhadre mama patiṃ varehi mama sarve mṛgasaṃghā trasanti //
vyāghrī āha // mṛgarāja mūrdhne pi patitā pratīcchāmi //
catuṣpadānāṃ
sarveṣāṃ mahā āsi samāgamo /
ārājakam idam asmākaṃ ko tra rājā bhaviṣyati
//
himavantaṃ parvatarājaṃ yo mo prathamo gamiṣyati /
ito saptame divase
so yaṃ rājā bhaviṣyati //
siṃhā vāghrā mṛgā caiva hastino vṛṣabhā vṛkā
/
na śaknuvanti anvetuṃ gatā prathamā parvataṃ //
prāsādikaṃ darśanīyaṃ
himavantaṃ nagottamaṃ /
gatvāna vyāghrī prathamaṃ pravicāreti catuṣpadāṃ
//
gatvā catuṣpadā sarve vyāghrīṃ paśyanti te tahiṃ /
[_Mvu_2.71_]
dṛṣṭvā ca ardditā abhūṣi istriye sma parājitā //
na asti striyo rājāno na ca
mo alikaṃ bhavet* /
yaṃ vyāghrī patim iccheya so yaṃ rājā bhaviṣyati
//
mama gomayena kalpāni devakāryāṇi kriyanti /
ṛṣabho avaca tatra mama
bhadre patiṃ varet* //
vyāghrī āha //
nityutthitaṃ sadā kilāntaṃ śakaṭehi
lāṃgalehi ca /
no tādṛśaṃ patim icche manuṣye yadi bhavel loke
//
hastināgo āha //
aham anucaropeto saṃgrāme aparājito /
hastināgo
balī tatra mama bhadre patiṃ varet* //
vyāghrī āha //
siṃhasmiṃ
nadamānasmiṃ tuvaṃ bhīto palāyasi /
chardagūtham eva sṛjaṃ neccheyaṃ tādṛśaṃ
patiṃ //
siṃho āha //
anupūrvasujātaskandho
siṃho parvatagocaro hamasmi
/
mṛgasaṃghā trasanti sarve
tvaṃ bhadre mama bhartāraṃ varehi
//
[_Mvu_2.72_] vyāghrī āha //
saravākāravaropetaṃ giriṃ vā svayam āgataṃ
/
etādṛśaṃ patim icche mūrdhnenāpi pratīcchitaṃ //
syāt khalu punar
bhikṣavo yuṣmākam evaṃ syād anyaḥ sa tena kālena tena samayena siṃho mṛgarājā
abhūṣi / naitad evaṃ draṣṭavyaṃ / tat kasya hetoḥ / ahaṃ so bhikṣavo tena kālena
tena samayena siṃho mṛgarājā abhūṣi // anyo so tena kālena tena samayena ṛṣabho
abhūṣi / na khalv etad evaṃ draṣṭavyaṃ / tat kasya hetoḥ / eṣa bhikṣavaḥ
sundaranando tena kālena tena samayena ṛṣabho abhūṣi // syāt khalu punar
bhikṣavaḥ yuṣmākam evam asyād anyaḥ sa tena kālena tena samayena hastināgo
abhūṣi / na khalv etad evaṃ draṣṭavyaṃ / tat kasya hetoḥ / eṣa bhikṣavo
devadatto tena kālena tena samayena hastināgo abhūṣi // syāt khalu punar
bhikṣavaḥ yuṣmākam evam asyād anyā sā kālena tena samayena vyāghrī abhūṣi / eṣā
sā yaśodharā // tadāpi eṣā etehi prārthayantī na icchati mama evābhikāṃkṣati /
etarahiṃ pi eṣā etehi prārthiyantī na icchati mama evābhikāṃkṣati
//
_____iti śrīyaśodharāye vyāghrībhūtāye jātakaṃ samāptaṃ
//
bodhisatvasya udyāne kanyānāṃ ratnā viśrāṇayantasya yaśodharā
sarvapaścā āgatā sarvehi alaṃkārehi viśrāṇiyantehi // [rājñā śuddhodanena amātyā
āṇattā / katam atra kanyāye kumārasya cakṣu nipatanti //] kumārasya yaśodharāṃ
dṛṣṭvā tāye cakṣu nipatitaṃ // yo kumārasya hāro ābaddhako mahāraho
śatasahasramūlyo so hāro kumāreṇa omuñciya yaśodharāye dinno // sārdhaprahisantī
āha // iyam ahaṃ ettakaṃ
[_Mvu_2.73_] arahāmīti // kumāreṇa prahasantena
śatasahasramūlyā aṃgulikā aṃgulīto obhuṃciyāna dinnā // evaṃ kumāro ratanāni
kanyānāṃ viśrāṇetvā rājakulaṃ praviṣṭo //
___rājā amātyān pṛcchati //
katamāyāṃ kanyāyāṃ kumārasya cakṣu nipatitaṃ // amātyā āhansuḥ // sā mahārāja
mahānāmasya śākyasya yaśodharā nāma dhītā / tatra kumārasya cakṣu nipatitaṃ //
rājñā mahānāmasya preṣitaṃ / yaśodharāṃ dhītāṃ mama putrasya dehi
sarvārthasiddhasya kumārasya // mahānāmo saṃdiśati rājño śuddhodanasya // na
śakyāmi yaśodharāṃ kumārasya dātuṃ / yat kāraṇaṃ kumāro antaḥpure saṃvṛddho na
kahiṃcid āgato śilpe vā iṣvastre vā hastismiṃ vā dhanutsarusmiṃ vā rājaśāstreṣu
vā na kahiṃcit kumāro gatiṃgataḥ // rājño śuddhodanasya śrutvā daurmanasyaṃ
jātaṃ / evam etaṃ yathā mahānāmo jalpati / na mayā kumāro kahiṃci śilpe śeṣito
atipremnena // so dāniṃ rājā durmanā gṛhaṃ praviṣṭo / kumāreṇa dṛṣṭo pitā //
kumāro pitaraṃ pṛcchati / kiṃ tāto durmaṇā // rājā āha / bhavatu putra kiṃ
tavaitena // kumāro āha // na hi tāta avaśyaṃ ācikṣitavyaṃ // rājñā kumāraṃ
gurukaṃ prekṣya tena bhūyo bhūyaḥ pṛcchamānena ācikṣitaṃ // evaṃ caivaṃ ca
mahānāmena śākyena ācikṣito tava arthena yaśodharāṃ yācayamānena / tava putro
antepurasaṃvṛddho na kahiṃci śeṣito śilpe vā iṣvastrajñāne vā hastismiṃ vā
rathasmiṃ vā dhanusmiṃ vā / nāhaṃ tasya dhītāṃ dadyehaṃ // kumāro pi śrutvā
pitaram āha // mā tāto utkaṇṭhatu / nagarajanapade ghoṣaṇāṃ kārāpehi kumāro
saptamaṃ divasaṃ darśanaṃ dāsyatīti / yo tatra
[_Mvu_2.74_] śikṣito so
āgacchatu yadi śilpajñāne yadi iṣvastrajñāne yuddhe vā niyuddhe vā chede vā
bhede vā jave vā balāhukke vā hastismiṃ vā aśvasmiṃ vā rathasmiṃ vā dhanusmiṃ vā
tharusmiṃ vā upavitarkeṣu vā // rājā śuddhodano śrutvā prīto saṃvṛtto // tena
nagare kapilavastusmiṃ janapade ghoṣaṇā kārāpitā yathā kumāro saptamaṃ divasaṃ
darśanaṃ dāsyatīti / yo tatra śikṣito so āgacchatu yadi śilpajñāne yadi
iṣvastrajñāne // anyehi pi adhiṣṭhānehi dūtā preṣitā / śuddhodanasya
sarvārthasiddho kumāro saptamaṃ divasaṃ darśanaṃ dāsyati / yo tatra śikṣito so
āgacchatu //
___tahiṃ kapilavastuto janakāyo nirdhāvati janapadeṣv api jano
āgacchati / anyehi pi adhiṣṭhānehi kautūhalajātaḥ āgacchati / śākyakumārāṇāṃ
vibhavaṃ paśyiṣyāmaḥ balaparākramaṃ ca kumārasya sarvārthasiddhasya paśyiṣyāmaḥ
// tahiṃ anekāyo janasahasriyo samāgatāyo kumārā kapilavastuto nirdhāvanti ca //
aparo pi bhrānto hastināgo bahirnagarāto kapilavastuṃ praviśati ṣaṣṭihāyano
paramena sthāmena ca samanvāgato / devadatto ca kapilavastuto taṃ darśanasthānaṃ
nirdhāvati hastiskandhavaragato / tasya so hastināgaḥ bhrānto abhimukho āpatito
/ tena ruṣitena devadattena so hastināgo ṣaṣṭihāyano talaprahārāya ekāhatyaṃ
kṛtvā tatraiva nagaradvāre nihato / so taṃ hastināgaṃ hatvā nirdhāvito taṃ
dvāraṃ // tatra mahājanakāyasya saṃpiṇḍā sundaranando ca kumāro anuprāpto // so
pṛcchati bho bhaṇe kisyedaṃ nagaradvāre janasaṃpiṇḍā // jano āha // devadattena
nirdhāvantena eṣo hastināgo ekāye talaprahārāye
[_Mvu_2.75_] hato / tena
hastināgena evaṃ nagaradvāram oruddhaṃ na ca taṃ devadatto śaknoti ataḥ
nagaradvārato apakarṣayituṃ laṃghayitvā atikrānto // so dāni hastināgo
sundaranandena yānāto avataritvā tato dvārato sapta padāṃ kaḍḍhito / dṛṣṭvā
mahājanakāyena hakkāro mukto / aho kumārasya sundaranandasya utsāho //
sundaranando pi taṃ hastināgaṃ dvārato sapta padāni apakarṣitvā atikrānto //
bodhisatvo mahatā samṛddhīye anuprāptaḥ // bodhisatvo pṛcchati / kisya eṣa
nagaradvāre mahāṃ janakāyasamāgamo // te āhansuḥ // kumāra devadatto ca
kapilavastuto nirdhāvati bhrānto ca hastināgo praviśati nagaradvāraṃ abhimukho
devadattasya āpatito / tena ruṣitena so hastināgo ekāya talaprahārāye nihato so
eṣo hastināgo nagaradvāraṃ orundhitvā patito ca / devadatto na śaknoti ataḥ
nagaradvārato apakarṣituṃ laṃghitvā atikrānto / sundaranandena sapta padāni
kaḍḍhito / tad eṣa janakāyo saṃpiṇḍāye kathaṃ pi nirdhāvati // tena kālena tena
samayena kapilavastu saptahi prākārehi parikṣipto abhūṣi / bodhisatvena yānāto
avataritvā mātāpitṛkena balena taṃ hastināgaṃ ato nagarāto teṣāṃ saptānāṃ
prākārāṇāṃ paratareṇa kṣipto // taṃ bodhisatvasya utsāhaṃ dṛṣṭvā anekehi
devamanuṣyasahasrehi hakkārā muktāḥ bodhisatvo pi nirdhāvito // rājāpi
śuddhodano śākyamaṇḍalaparivṛto mahānāmo pi śākyo nirdhāvato //
___tahiṃ
kumāreṇa sarvārthasiddhena darśano dinnaṃ sarvaśilpakarmāyatanāni kumāreṇa
saṃdarśitā // siddhārthakumārasya na kocit samasamo tathā yuddhe vā niryuddhe vā
na kocit kumārasya samasamo // paścime nidarśane bāṇā vidhyanti // ete daśa
krośā tatra sapta tālāṃ / sapta tālā krośāntareṇa nikhatā saptānāṃ purito bherī
occhritā //
[_Mvu_2.76_] tatra kocit* ekatālaskandhaṃ nistāḍeti koci dve
tālaskandhān nistāḍeti / devadattasya śaro dve tālaskandhā nistāḍitvā tṛtīye
tālaskandhe lagno / sundaranandasya śaro trayas tālaskandhāṃ nistāḍetvā
caturthasya tālaskandhasya antarabhūmyāṃ nipatito // bodhisatvena devakulāto
pitāmahasya siṃhahanuṣya rājño dhanus tatra ānāpitaṃ // so dhanu tatra
raṃgamadhye nikṣipto // yo śaknoti etaṃ dhanu pūrayituṃ dhāretu // taṃ dhanu
hastāto janakāyena jijñāsito na ca śaknoti kocit pūrayituṃ / śākyakumārehi pi
sarvehi jijñāsitaṃ na kociś śaknoti pūrayituṃ / koliyakumārehi pi jijñāsituṃ
licchavikumārehi pi jijñāsituṃ anyehi pi kumārehi jijñāsituṃ na koci śaknoti
pūrayituṃ // paścād bodhisatvena gṛhītaṃ / pitāmahasya gauraveṇa taṃ dhanuṃ
bodhisatvena gandhamālyena pūjetvā pūritaṃ // tasya dhanuṣya pūriyantasya
sarvakapilavastuṃ śabdena vijñāpituṃ devamanuṣyehi ca hakkāraṃ muktaṃ // evaṃ
saptatālaṃ bodhisatvenaikaśareṇa nistāḍetvā sāpi bherī nistāḍitā bherīṃ
nistāḍetvā rasātalaṃ praviṣṭo // devamanuṣyehi hakkāraṃ muktaṃ / devatānāṃ
sahasrehi ca antarīkṣāto divyaṃ kusumavarṣaṃ osṛṣṭaṃ // kumārasya balaparākramaṃ
buddhibalaṃ ca dṛṣṭvā sarvatra gatiṃgato balena ca ṛddhīyena ca jñānena ca
sarvaśākyarāṣṭraṃ tathānye pi rājāno prīto saṃvṛttāḥ / sulabdhā lābhā śākyānāṃ
rājño ca śuddhodanasya yasya ayam edṛśo mahāpuruṣo utpanno //
___yadā
bodhisatvo abhiniṣkrānto anuttarāṃ samyaksaṃbodhim abhisaṃbuddho
pravṛttapravaradharmacakro
[_Mvu_2.77_] tadā etaṃ prakaraṇaṃ bhikṣubhi
śrutaṃ // bhikṣu bhagavantam āhansuḥ // bhagavatā cirapraṇaṣṭā śākiyamuṣṭi jñātā
// bhagavān āha // na bhikṣavo etarahiṃ yeva maye cirapraṇaṣṭā śākyamuṣṭi jñātā
// anyadāpi maye cirapraṇaṣṭā śākyamuṣṭi jñātā // bhagavān āha
//
___bhūtapūrvaṃ bhikṣavo atītamadhvāne nagare vārāṇasī kāśijanapade
brahmadatto nāma rājā rājyaṃ kārayati / nihatapratyarthiko nihatapratyamitro
sunigṛhītajanapado dānasaṃvibhāgaśīlo kṛtapuṇyo maheśākhyo mahābalo mahākośo
mahāvāhano / tasya taṃ rājyaṃ ṛddhaṃ ca sphītaṃ ca kṣemaṃ ca subhikṣaṃ ca
ākīrṇajanamanuṣyaṃ ca // tasya rājño purohito brahmāyuḥ nāma trayāṇāṃ vedānāṃ
pārago sanirghaṇṭhakaiṭabhānāṃ itihāsapaṃcamānāṃ akṣarapadavyākaraṇe analpako /
so yam ācāryaḥ kuśalo brāhmaṇavedeṣu pi śāstreṣu dānasaṃvibhāgaśīlo daśa
kuśalakarmapathāṃ samādāya vartati // tasya putro dharmapālo nāma māṇavako //
tasya brahmāyusya bhavati / samayo mama putrasya dharmapālasya vedāni adhīyituṃ
na caiṣa yukto mama sakāśāto vedāni adhītuṃ / pitṛviśrambheṇāpi nādhīṣyati
gurukule naṃ dāsyāmi // ayam api brāhmaṇo vedapārago anuhimavante āśrame paṃca
vaṭukaśatāni vedāṃ vāceti / tena so dharmapālo tasya brāhmaṇasya anuparītto
vedān adhyāpehīti //
___tasyāpi dāni āśramasya avidūre mahān udakahrado tatra
ca udakahrade udakarākṣaso prativasati punarpunaḥ janaṃ snapayantaṃ māreti // so
dharmapālo māṇavako tahiṃ udakahrade punarpunaḥ snāpayati // tasya brāhmaṇasya
bhavati // atra udakahrade udakarākṣaso prativasati punaḥpunar manuṣyāṃ māreti
eṣo ca dharmapālo purohitaputro tatra udakahrade
[_Mvu_2.78_] snāpayati /
sace dāni tatra snāyanto udakarākṣasena khajjeya purohito asṃākaṃ aparituṣṭo
bhaveya kiṃ tumhehi udakahradāto na vārito // so dāni tena upādhyāyena
dharmapālako māṇavako śabdāpito ucyati // mā atra udakahrade snāyāhi atra
udakahrade rākṣaso dāruṇo prativasati / mā tena udakarākṣasena khajjiṣyasi //
tatra ca udakahrade maheśākhyo nāgo prativasati mahāparivāro tasya ca nāgarājño
putro dharmapālena māṇavakena sārdhaṃ prīṇayati kathāsamullāpena ramati / tena
so māṇavako nāgabhavanāntaḥ tārito // tena māṇavakena sārdhaṃ so nāgakumāro
kathāsamullāpena ramati tatra ca nāgabhavane dharmapālo māṇavako daśa kuśalāṃ
karmapathāṃ deśayati // aparo ca māṇavako dharmapālasya samavayo sadṛśo ca
grāmāntaraṃ tena mārgeṇa gacchanto tahiṃ udakahrade udake snāyate // so tena
udakarākṣasena mārito tahiṃ udakahrade ardhakhāditako plavanto apareṇa
māṇavakena dṛṣṭo // tena āśramaṃ gatvā upādhyāyasya ārocitaṃ dharmapālo
udakarākṣasena khāyito ti // so brāhmaṇo sarvehi tehi paṃcahi vaṭukaśatehi
sārdhaṃ taṃ udakahradaṃ gato paśyati ca taṃ māṇavakaṃ udakarākṣasena
ardhakhāditakaṃ plavantaṃ / tehi taṃ dṛṣṭvā sarvehi rāvo mukto // tehi tato
udakāto utkṣipitvā kāṣṭhāni samāvartayitvā dhyāyito // tāni asthīni ghaṭake
kṛtvā saparivāro vārāṇasīṃ gato brahmāyusya mūle / aśrukaṇṭho rudanmukho
brahmāyuṣya upasaṃkramitvā āha // sa dharmapālo udakarākṣasena mārito / ibhāni
asthīni // brahmāyu brāhmaṇaṃ āha // nāsti etan ti dharmapālo daharo kumāro nāpi
asmākaṃ kule daharā mṛtapūrvā // so dāni brahmāyur brāhmaṇo taṃ dharmapālasya
upādhyāyaṃ gāthāya adhyabhāṣasi //
[_Mvu_2.79_] prāṇaṃ na hiṃseya
nadinnamādiye
pāpaṃ ca karmaṃ manasāpi na caret* /
sarve anārjaṃ
parivarjeyāmaḥ
tasmā hi asmād daharo na mṛyyati //
na ca mo kadācid asti
krodho
na cāpi krudhyāma vayaṃ kadācit* /
kruddhe pi no cāpi karoma
kopaṃ
tasmā hi asmād daharo na mṛyyati //
śṛṇoma dharmaṃ asatāṃ satāṃ
ca
no cāpi dharmaṃ asatāṃ rocayāma /
asatāṃ hi tvasatāṃ rocayāmaḥ
tasmā
hi asmād daharo na mṛyyati //
dadāma dānā bahuśo bahūni
no cāpi no apriyo
yācamāno /
dattvā ca dānā nanutapyamānā
tasmā hi asmād daharo na mṛyyati
//
ye brāhmaṇā śravaṇaśīlavanto
ghoṣeṣiṇo yācanakā upenti /
priyaṃ mo
teṣāṃ śravaṇadarśanaṃ ca
tasmā hi asmād daharo na mṛyyati //
ye brāhmaṇā
śravaṇaśīlavanto
[_Mvu_2.80_] ghoṣeṣiṇo yācanakā caranti /
tān
annapānair abhitarpayāmaḥ
tasmā hi asmād daharo na mṛyyate //
ye cāpi mo
yācanakā upenti
andhā anāthā kṛpaṇā anāyakāḥ /
tān annapānair
abhitarpayāmaḥ
tasmā hi asmād daharo na mṛyyate //
vayaṃ ca bhāryāṃ
anatikramāmo
bhāryā pi asmān na atikramāti /
tato vayaṃ dharmacaryaṃ
carāmaḥ
tasmā hi asmād daharo na mṛyyati //
yo jāyate so bhavate
suśīlo
susaṃyato suvrato ṛjubhūtaḥ /
adhyāpako bhoti samāptapādaḥ
tasmā
hi asmād daharo na mṛyyati //
mātā pitā bhaginī bhrātaro ca
ye cāpi
jñātayo ananyapakṣikā /
carāma dharmaṃ paralokahetoḥ
tasmā hi asmād daharo
na mṛyyati //
mātā pitā bhaginī bhrātaro ca
ye ca kulapreṣyakarā bhavanti
/
carāma dharmaṃ paralokadarśī
tasmā hi asmād daharo na mṛyyati
//
dharmo hi vai rakṣati dharmacāriṃ
[_Mvu_2.81_] chatraṃ mahantaṃ
yatha varṣakāle /
eṣo nuśaṃso dharme sucīrṇe
na durgatiṃ gacchati
dharmacārī //
adharmacārī hi naro pramatto
yāṃ yāṃ gatiṃ gacchati
adharmacārī /
so naṃ adharmo carito hanāti
sāmaṃ gṛhīto yatha kṛṣṇasarpo
//
na hi dharmo adharmo ca ubhau samavipākinau /
adharmo nirayaṃ neti
dharmo prāpeti svargatiṃ //
dharmo hi vai rakṣati dharmacāriṃ
chatraṃ
mahantaṃ yatha varṣakāle /
dharmeṇa gupto mama dharmapālo
anyasya asthīni
sukhī kumāro //
so brāhmaṇo saparivāro bhojayitvā brahmāyunā brāhmaṇena
visarjito so ca brāhmaṇo āśramaṃ gato dharmapālaṃ ca māṇavakaṃ tahiṃ āśrame
paśyati / te dāni sarve vismitā suṣṭu purohitena jñātaṃ //
___bhagavān āha //
syāt khalu punar bhikṣavaḥ yuṣmākam evam asyād anyaḥ sa tena kālena tena
samayena brahmāyur nāma brāhmaṇo abhūṣi / na khalv eta devaṃ draṣṭavyaṃ / tat
kasya hetoḥ / ahaṃ bhikṣavaḥ tena kālena tena samayena brahmāyur nāma brāhmaṇaḥ
// syāt khalu punar bhikṣavo yuṣmākam evam asyād anyaḥ sa tena kālena tena
samayena brahmāyusya brāhmaṇasya dharmapālo nāma putro abhūṣi / naitad evaṃ
draṣṭavyaṃ / eṣa rāhulo tena kālena tena samayena
brahmāyusya
[_Mvu_2.82_] dharmapālo nāma putro abhuṣi / tadāpi eṣo mayā
jñāto etarahiṃ pi mayā cirapranaṣṭā śākiyamuṣṭiḥ jñātā //
_____iti
śrīdharmapālasya jātakaṃ samāptaṃ //
bhikṣū bhagavantaṃ āhansuḥ // dūraṃ
bhagavato iṣu kṣiptaṃ // bahgavān āha // na bhikṣavaḥ etarahiṃ eva maye dūraṃ
iṣu kṣiptaṃ // anyadāpi bhagavan* // bhagavān āha // anyadāpi hi bhikṣavo
//
___bhūtapūrvaṃ bhikṣavo atītam adhvānaṃ nagare vārāṇasī kāśijanapade rājā
rājyaṃ kārayati mahābalo mahākośo mahāvāhano kṛtapuṇyo maheśākho / tasya dāni
vistīrṇaṃ rājyaṃ yāvat takṣaśilāṃ samājñāpayati // so kanīyasaṃ bhrātaraṃ rājye
pratiṣṭhāpayitvā vārāṇasyā takṣaśilāyāṃ āgato // so dāni takṣaśilāyāṃ vasati /
anyena ca rājñā vārāṇaseyo caturaṅgena balakāyena veṣṭito // tasya tena
bhrātareṇa vārāṇasīto takṣaśilāṃ dūto preṣito / āgacchāhi imo haṃ paracakreṇa
uparuddho // tena rājñā takṣaśilāyāṃ sthitena dūtānāṃ sakāśāto śrutvā bhūrjasmiṃ
tasya rājño yena vārāṇaseyo veṭhito nāmaṃ likhitvā taṃ bhūrjaṃ kāṇḍe
pariveṭhitvā sūtreṇa sunaddhaṃ kṛtvā vārāṇasīṃ kṣiptaṃ // so kāṇḍo tasya rājño
pādamūle sthitvā pādaphalakaṃ khaṇḍakhaṇḍīkṛtaṃ / so rājā tasya puruṣasya ca
vismito / aho utsāho ca muṣṭisaṃbandho ca yatra nāma vārāṇasyāṃ sthitena kāṇḍaṃ
kṣiptaṃ / imaṃ evaṃ dūram āgato mama pādamūle phalake nipatito itthaṃ tena ahaṃ
na hato // tena rājñā tataḥ kāṇḍāto muṃcitvā taṃ bhūrjaṃ vācitaṃ tatra ca bhūrje
evaṃ likhitaṃ //
[_Mvu_2.83_] eṣo te takṣaśilāyāṃ sthito
pādaphalakhaṇḍaṇo /
yadi si na maritukāmo osakka mama rājyato //
so dāni
bhūyasyā mātrayā bhīto trasto / ahaṃ jānāmi vārāṇasīto ayaṃ śaro āgato ti /
tenāhaṃ vismayaṃ prāpto / ayaṃ ca takṣaśilāyāṃ sthitena kṣipto // so tatraiva
sthāne devaśarasya devakulaṃ kṛtvā taṃ śaraṃ devakule pratiṣṭhāpetvā
pujāsatkāraṃ kṛtvā so prakrānto //
___bhagavān āha // syāt khalu punar
bhikṣavaḥ yuṣmākam evam asyād anyaḥ sa tena kālena tena samayena kāśirājā abhūṣi
yena takṣaśilāyāṃ sthitena vārāṇasīṃ kāṇḍaṃ kṣiptaṃ / na khalv etad evaṃ
draṣṭavyaṃ / tat kasya hetoḥ / ahaṃ so bhikṣavo tena kālena tena samayena
kāśirājā abhūṣi / tadāpi mayā dūraṃ śaro kṣipto etarahiṃ pi mayā śaro dūraṃ
kṣipto //
_____iti śrīśarakṣepaṇaṃ jātakaṃ samāptaṃ //
bhikṣū
bhagavantam āhansuḥ // kathaṃ bhagavatā yaśodharā śilpena labdhā // bhagavān āha
// na bhikṣavo idāniṃ eva mayā yaśodharā śilpena labdhā anyadāpi mayā yaśodharā
śilpena labdhā // bhikṣū āhansuḥ // anyadāpi bhagavan* // bhagavān āha //
anyadāpi bhikṣavaḥ //
___bhūtapūrvaṃ bhikṣavo atītam adhvāvaṃ mithilāyā
ardhayojanaṃ yavakacchakaṃ nāma grāmaṃ / tasya yavakacchakasya vāhyena ekaṃ
karmāragrāmaṃ // tahiṃ karmāragrāmikasya dhītā amarā nāma prāsādikā darśanīyā ca
paṇḍitā pratibhānasaṃpannā ca // yavakacchakagrāmikasya mahauṣadho nāma putro
prāsādiko darśanīyo kṛtapuṇyo maheśākhyo / tena kṣetrāraṇyaṃ aṇvantena amarā
karmāradārikā dṛṣṭā bhaktam ādāya gacchantī // tāṃ
[_Mvu_2.84_]
mahauṣadho pṛcchati // bhadre kā nāma tvaṃ kin te nāma // amarā āha //
yenatathāgataṃ nāma // mahauṣadho āha // bhadre keṣāṃ tvaṃ // sā āha // yehi
oṣiṇo teṣām ahaṃ // mahauṣadho āha // bhadre kena gacchasi // sā āha //
yacchatraṃ tana gacchāmi // mahauṣadho āha // bhadre kahiṃgami // amarā āha //
saṃśritāyāntaṃ tahiṃgami // atha khalu mahauṣadho agrapaṇḍito amarāṃ
karmāradārikāṃ gāthayā adhyabhāṣe //
amarā nūnaṃ te nāma karmārasyāsi dārikā
/
cittena bhūtaṃ prajānāsi kṣetraṃ vo dakṣiṇādiśi //
tasyā dāni dārikāye
ca trayo va śīrṣo akṣī ca aṃjitā vastrā ca śuddhā kṣudrāye ca yvāgūye ghaṭikā
haste // atha khalu mahauṣadho agrapaṇḍito amarāṃ karmāradārikāṃ gāthāye
adhyamāṣe //
kena te aṃjitaṃ śīrṣaṃ kenaṃ akṣī aṃjitā ca te /
vastrā ca
kena te śuddhā yvāgu kṣudrā ca kena te //
atha khalu amarā karmāradārikā
mahauṣadhaṃ mahāprājñaṃ gāthāye adhyabhāṣe //
sutailā . . . . . śīrṣaṃ
abhyaṃjanaṃ ca lāsakaṃ /
vastra-avastratā śuddhā yvāgū kṣudrā ca nodako
//
atha khalu bhikṣavo mahauṣadho mahāprājño amarāṃ karmāradārikāṃ gāthayā
adhyabhāṣati //
yadi taṃ nūnaṃ te tailaṃ aṃjanaṃ cāpi lolikā /
vastrā ca
utsavikā te alpe devena varṣitā //
[_Mvu_2.85_] sā dāni karmāradārikā
bhaktasya rasakuṇḍaṃ pāṇḍarāye śāṭikāye ochannaṃ varṣeṇa ādāya gacchati // atha
khalu mahauṣadho mahāprājño amarāṃ karmāradārikāṃ gāthāye adhyabhāṣati
//
tuvaṃ yam etaṃ himapāṇḍareṇa
channaṃ kuṇḍaṃ harasi jīvanāye
/
pṛcchāmi te abhare etam arthaṃ
kasya taṃ bhaktaṃ harasi manojñe
//
atha khalu bhikṣavo amarā karmāradārikā mahauṣadhaṃ mahāprājñaṃ gāthāye
pratyabhāṣe //
. . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . bhaktaṃ
harāmi pādape //
atha khalu bhikṣavo mahauṣadho mahāprājño amarāṃ
karmāradārikāṃ gāthāyāṃ pratyabhāṣe //
pitā te varṣatriṃśatko nelāyako
pitāmaho /
daśavarṣāsi jātīye evaṃ dhāremi dārike //
mahauṣadho āha
//
yasmiṃ pravutthe duḥkhitā te mātā bhavati durmanā /
te taṃ mātā ca
mārgate kahiṃ so amare gato //
atha khalu bhikṣavaḥ amarā karmāradārikā
mahauṣadhaṃ mahāprājñaṃ gāthayā pratyabhāṣe //
yatra mṛtāś ca śvasanti dagdho
ca puna dahyati /
jñātibhir vadhyate jñātis tatra mahyaṃ pitā gato
//
[_Mvu_2.86_] atha khalu bhikṣavo mahauṣadho mahāprājño amarāṃ
karmāradārikāṃ gāthayā pratyabhāṣe //
karmārabhastrāḥ śvasanti aṃgāraṃ puna
dahyati /
lohaṃ lohena pīḍeti karmāraśālāṃ pitā gato //
mārgaṃ pṛcchitā
ākhyāhi kṣemaṃ akuṭilaṃ ṛjuṃ /
akaṇṭakaṃ ca no bhadre gaṃsāmi yavakacchakaṃ
//
atha khalu bhikṣavo karmāradārikā mahauṣadhaṃ mahāprājñaṃ gāthayā
pratyabhāṣe //
yena saptābhiraṃgā ca dviguṇaplāśā ca pādapāḥ /
yena aśeśi
na tena vrajesi na tena aśesi //
eṣo mārgo yavakacchakasya yadi paṇḍito si
jānāhi // atha khalu bhikṣavo mahauṣadho mahāprājño amarāṃ karmāradārikāṃ
gāthāye pratyabhāṣe //
yato yavā kadākhyā ca kovidārā ca phullitā /
vāmaṃ
mārgaṃ grahetvāna gacchāmi yavakacchakaṃ //
atha khalu bhikṣavo amarā
karmāradārikā mahauṣadhaṃ mahāprājñaṃ gāthayā pratyabhāṣati //
gaccha
brāhmaṇa mārgeṇa bhakto taṃ bhakṣayiṣyasi /
pitṝhi putrā sidhyanti teṣāṃ
māsena bhokṣyasi //
atha khalu bhikṣavo mahauṣadho mahāprājño amarāṃ
karmāradārikāṃ gāthayā pratyabhāṣe //
śuṣkaṃ indhanaṃ veṇūhi karīraṃ tatra
sidhyati /
teṣāṃ māsena bhokṣyāmi eṣa gaṃsāmi vo gṛhaṃ //
[_Mvu_2.87_]
atha khalu bhikṣavo amarā karmāradārikā mahauṣadhaṃ maḥāprājñaṃ gāthayā
pratyabhāṣati //
vasa brāhmaṇa mo gṛhe yajño yam atra bheṣyati /
mātā me
devarājena mahāyajñaṃ yajiṣyati //
atha khalu bhikṣavo mahauṣadho mahāprājño
amarāṃ karmāradārikāṃ gāthayā pratyabhāṣati //
mātu te devarājasya yaṃ
yajitaṃ yajiṣyati /
taṃ yajñam anubheṣyāmi eṣa gaṃsāmi te gṛhaṃ //
atha
khalu bhikṣavo mahauṣadho mahāprājño amarāṃ karmāradārikāṃ mātāpitṝṇāṃ sakāśāto
bhāryārthaṃ yācayati // te amarāye mātāpitarā āhaṃsu // na vayaṃ dārikām
akarmārasya dadāma //
___mahauṣadho ca bhikṣavo mahāprājño sarvaśilpehi
abhijño / tasya bhavati // kiṃ karmārāṇāṃ sarvacūrṇakarmaṃ / sūcīyo / karmāro yo
śaknoti sūcī pi kartuṃ so ācariyo // mahauṣadhena kośaprakṣiptā sūcī kṛtā ekatra
kośake sapta sūcīyo prakṣipyanti / te sarve aṣṭa sūcīyo ekā sūcī bhavanti / sāpi
ekā aṣṭa sūcīyo bhavati // mahauṣadho tāṃ sūcīm ādāya taṃ karmāragrāmaṃ gato
vikriṇituṃ // karmāragrāmikasya pathā gatvā ghoṣeti // sūcī vikreyā yasya kāryaṃ
sa kriṇātu //
nikkaṭṭakacchā sukṛtā tīkṣṇāgrā vaṭṭayāsikā /
sūcī
karmāragrāmasmiṃ vikrīṇāmi vikrītha me //
[_Mvu_2.88_] sā dārikā
mahauṣadhasya śabdaṃ śrutvā nirdhāvitā / sā mahauṣadhaṃ gāthayā adhyabhāṣe
//
atra śaktīyo kriyanti nārācā atha tomarā /
ihaiva tāni kriyanti sūcīyo
vaḍiśāni ca //
unmattako si puruṣa athavāsi vicittako /
yo tvaṃ
karmāragrāmasmiṃ sūcī kriṇitum icchasi //
atha khalu mahauṣadho mahāprājño
amarāṃ karmāradārikāṃ gāthayā pratyabhāṣi //
sūcī karmāragrāmasmiṃ vikretavyā
prajānatā /
ācāryā eva jānanti karmaṃ sukaraduṣkaraṃ //
sacet te bhadre
jāneyā pitā sūcī mayā kṛtā /
svayaṃ va me pravāreyā prattaṃ te ca pitu varaṃ
//
atha khalu bhikṣavo amarā karmāradārikā pitaraṃ gāthayā adhyabhāṣati
//
imaṃ tāta niśāmehi śilpako yatha bhāṣati /
karmāraputro nipuṇo kuśalo
sūcikārako //
atha khalu bhikṣavo amarāye karmāradhītāye pitā tāṃ sūciṃ
dṛṣṭvā vismayamāpanno // so tāṃ dhītaram ādāya mahauṣadhaṃ mahāprājñaṃ gāthāye
adhyabhāṣati //
na me śrutā vā dṛṣṭā vā sūcī etādṛśā mayā /
tuṣṭo smi
etena karmeṇa imāṃ kanyāṃ dadāmi te //
[_Mvu_2.89_] bhagavān āha // syāt
khalu punar bhikṣavaḥ yuṣṃākam evaṃ asyād anyaḥ sa tena kālena tena samayena
mahauṣadho mahāprājño / na khalv evaṃ draṣṭavyaṃ / tat kasya hetoḥ / ahaṃ so
bhikṣavaḥ tena kālena tena samayena mahauṣadho nāma abhūṣi // syāt khalu punaḥ
bhikṣavo yuṣmākam evam asyād anyas sa tena kālena tena samayena karmāragrāmiko
abhūṣi / na khalu etad evaṃ draṣṭavyaṃ / tat kasya hetoḥ / eṣa bhikṣavaḥ
mahānāmaśākyo tena kālena tena samayena so karmāragrāmiko abhūṣi // syāt khalu
punar bhikṣavar yuṣmākam evam asyād anyā sā tena kālena tena samayena amarā nāma
karmāragrāmikadhītā abhūṣi / na khalv etad evaṃ draṣṭavyaṃ / tat kasya hetoḥ /
eṣā sā bhikṣavo yaśodharā tena kālena tena samayena karmāradhītā abhūṣi //
tadāpi eṣā mayā śilpena labdhā etarahiṃ pi mayā śilpena labdhā
//
_____samāptaṃ amarāye karmāradhītāye jātakaṃ //
bhikṣū
bhagavantam āhansuḥ // vīryeṇa bhagavatā yaśodharā labdhā // bhagavān āha // na
bhikṣavo etarahiṃ eva mayā yaśodharā vīryeṇa labdhā anyadāpi mayā eṣā vīryeṇa
labdhā // bhikṣū bhagavantam āhansuḥ // anyadāpi bhagavan* // bhagavān āha //
anyadāpi bhikṣavaḥ //
___bhūtapūrvaṃ bhikṣavaḥ atītamadhvāne vāravālinagare
brāhmaṇaḥ trayāṇāṃ vedānāṃ pārago sanirghaṇṭhakaiṭhabhānāṃ itihāsapaṃcamānāṃ
akṣarapadavyākaraṇe kuśalo so yaṃ ācāryo brāhmaṇavedeṣu paṃca māṇavakaśatāni
vedāṃ mantrāṃ vācayati // tasya dāni brāhmaṇasya śirir nāma dhītā prāsādikā
darśanīyā paramāye śubhāye varṇapuṣkaratāye samanvāgatā //
[_Mvu_2.90_]
tasyedāni brāhmaṇasya samudrapaṭṭane yajñaṃ kārayantena yājyena tasya
uṣādhyāyasya preṣitaṃ / svayaṃ vāgacche kaṃcid vā preṣehi arthamātraṃ te dāsyāmi
// so teṣāṃ paṃcānāṃ vaṭukaśatānām āha // ko vo tra utsahati samudrapaṭṭanaṃ
gantuṃ amukasya sārthavāhasya mūlaṃ / yo gamiṣyati tasya śirikāṃ māṇavikāṃ
dāsyāmi // tatra māṇavako paṇḍito ca utthānavanto ca vīriyavanto ca / tasya
tahiṃ śiriye adhimātraṃ premaṃ / so utsahito upādhyāya ahaṃ gamiṣyāmi // so tena
upādhyāyena lekhaṃ dattvā yānapātram aruhiya visarjito //
___so anupūrveṇa
samudrapaṭṭanaṃ gataḥ / tena taṃ lekhaṃ tasya sārthavāhasya upanāmitaṃ // tena
sārthavāhena tam upādhyāyasya lekhaṃ vācetvā ratnāni ca hiraṇyasuvarṇaṃ dattvā
visarjito // so tato pi samudrapaṭṭanāto yatra kāle yānapātre vāravāliṃ
prasthito so tena yānapātreṇa anupūveṇa vāravāliṃ āgato / so dāni tataḥ
yānapātrāto pratināvaṃ āruhiṣyatīti / saṃmarde ca samāne sā poṭalikā samudre
patitā // tasya māṇavasya bhavati / iyaṃ mayā īdṛśena yatnena samudrapaṭṭanāto
ānetvā iha pratināvaṃ āruhantena samudre patitā ti / ko atra upāyo bhaveya yena
etaṃ dhanaṃ labheyaṃ / nāsti anyo upāyo nānyatra etaṃ samudraṃ utsiñcāmi // so
lohavaddhakaṃ tattakaṃ ādāya samudrakūlam āgataḥ / so samudrakūle vaddhakaṃ
nikṣipitvā kacchāṃ bandhati samudradevatā ca brāhmaṇaveṣeṇa upasaṃkramitvā
āhansuḥ // kim idaṃ // māṇava āha // utsicāmi
[_Mvu_2.91_] mahodadhiṃ //
brāhmaṇa āha // mahodako na śakṣyati utsaṃcituṃ // māṇavo āha //
dīrghā
brahmā ahorātrā lohavardhaṃ ca tattakaṃ /
dakṣasya apramattasya na śirī
bhavati durlabhā //
śṛṇotha vīryaṃ puruṣottamasya
balaṃ ca sthāmaṃ ca
parākramaṃ ca /
yaṃ māṇavo pi purimāsu jātiṣu
etasya arthe avatīrṇo
sāgaraṃ //
tadā maṇi tasya praṇaṣṭam āsīt*
so va babhāṣe kṣapayiṣya
sāgaraṃ /
karotha yatnaṃ yaṃ maṇiṃ labheyaṃ
mā anapekṣī duḥkhitā
bhaviṣyatha //
suvarṇanāgāsurayakṣarākṣasā
trastā abhū yāni samudramadhye
/
yathā ca meghāni samākulāni
ninādanirghoṣaṃ viniścaranti //
atha
devatā uggami sāgarāto
saṃtrastā vyavalokayati caturdiśaṃ /
sā addasāsi
māṇavam utsahantaṃ
utsiñcituṃ kṣapayituṃ ca sāgaraṃ //
sā uttaritvā purato
tam abravīt*
kiṃ māṇava mārgasi sāgarāto /
[_Mvu_2.92_] ākhyāhi
asmākaṃ vayaṃ api anu-
dāsyāma māpadya vihanyamānaḥ //
maṇī mama devate
atra naṣṭo
so haṃ gaveṣāmi mahāsamudre /
āpaṃ kṣapitvāna maṇiṃ
labheyaṃ
tasyārtham utsiṃci mahāsamudraṃ //
bahūni bālāni caranti
loke
arthe ca dharmeṣu ca vipramūḍhā /
tuvaṃ pi bho paramabuddhi
māṇava
yaṃ durlabhaṃ loki tuvaṃ gaveṣasi //
aśīti pūgā caturo ca
vāriṇo
niryāti yasyāpi na tena jñāyati /
heṣṭā ca toyasya
anantapāṇī
kathaṃ tuvaṃ utsahase kṣapetuṃ //
upenti yatra bahavo
sravantiyo
vṛṣṭi anantā prapatanti sāgaro /
āvāsabhūto ca
maharddhikānāṃ
kathaṃ tu utsaryati dharmaśāstraṃ //
yas tvaṃ akarmaṃ
kuruṣe durbuddhiḥ
sakhinnagātro nacireṇa bheṣyasi /
taḍāgamātraṃ na
prabhosi śoṣituṃ
naiva tuhyaṃ pratirūpaṃ māṇavā //
[_Mvu_2.93_] yaṃ
codayitvā paribhāṣi devate
tatrārthaṃ paśāmi te chinnasāgaraṃ /
śrotaṃ na
khaneya na mūlam uddharet*
na tv antaraṃ yasya na pāram uttaret* //
nāhaṃ
kuśīdo svamaṇiṃ tyajeyaṃ
dhanaṃ haritvāhaṃ śameyaṃ vīryaṃ /
karontu bhūtā
vacanaṃ mameha
tathā bhaṇeyaṃ na tathā bhaṇeyaṃ /
hutāśanaṃ prajvalitaṃ na
saṃname
sacandratārāṃ parivartaye mahīṃ //
[sā devatā tatra
vicintayanti]
dātavyaṃ me taṃ maṇi māṇavasya
yathā na eṣo kṣapaye samudraṃ
/
eṣo ca gṛhyāna maṇiṃ praṇītaṃ
gacche māṇava siddhayānapātro
//
sarvatra vīryavān sādhu kuśīdo duḥkhaṃ jīvati /
so yaṃ vīryaprabhāvena
dhanam ādāya gacchati //
pūrvenivāsaṃ bhagavān pūrvejātim anusmaran*
/
jātakam idam ākhyāsi śāstā bhikṣuṇam antike //
te skandhā tāni dhātūni
tāni āyatanāni ca /
ātmānaṃ ca adhikṛtya bhagavān tam arthaṃ vyākare
//
[_Mvu_2.94_] anavarāgrasmiṃ saṃsāre yatra me uṣitaṃ purā /
māṇavako
tadā āsi śiri āsī yaśodharā /
etam arthaṃ vijānetvā evaṃ dhāretha jātakaṃ
//
evam imaṃ aparimitaṃ bahuduḥkhaṃ uccanīcacaritaṃ purāṇaṃ vigatajvaro
vigatabhayo aśoko svajātakaṃ bhagavāṃ bhāṣati bhikṣusaṃghamadhye // bhagavān āha
// syāt khalu puna bhikṣavo yuṣmākam evam asyād anyaḥ sa tena kālena tena
samayena māṇavako bhavati yasya taṃ mahāsamudre dhanaṃ patitaṃ / na khalv etad
evaṃ draṣṭavyaṃ / tat kasya hetoḥ / ahaṃ so bhikṣavo tena kālena tena samayena
māṇavako abhūṣi // syāt khalu punar bhikṣavo yuṣmākam evam asyād anyā sā tena
kālena tena samayena vāravālīnagare brāhmaṇasya śiri nāma sā mānavakadhītā
abhūṣi / na khalv etad evaṃ draṣṭavyaṃ / tat kasya hetoḥ / eṣā sā bhikṣavaḥ
yaśodharā tena kālena tena samayena vāravāliye nagare brāhmaṇasya śiri nāma
dhītā abhūṣi / tadāpi mayā eṣā vīryeṇa labdhā etarahiṃ pi eṣā mayā vīryeṇa
labdhā //
_____iti śrīśirijātakaṃ samāptaṃ //
bhikṣū bhagavantam
āhansuḥ // bhagavatā yaśodharā khedena labdhā // bhagavān āha // na bhikṣavo
idānīm eva yaśodharā khedena labdhā anyadāpi eṣā mayā mahatā khedena mahatā
śrameṇa mahatā vīryeṇa labdhā // bhikṣū āhansuḥ // anyadāpi bhagavan* //
bhagavān āha // anyadāpi bhikṣavo //
___bhūtapūrvaṃ bhikṣavo atītam adhvānaṃ
hastināpure rājā subāhur nāma rājyaṃ kārayati kṛtapuṇyo maheśākhyo mahābalo
mahākośo mahāvāhano ṣaṣṭinagarasahasrāṇām īśvaro //
[_Mvu_2.95_] tasya
sudhanur nāma kumāro ekaputro prāsādiko darśanīyo rūpavān kṛtapuṇyo maheśākhyo
guṇavān mātṛjño pitṛjño pitrā subāhunā yuvarājye pratiṣṭhāpito // so amātyehi
sārdhaṃ tāni paitṛkāni nagarasahasrāṇi paripāleti // rājā subāhuḥ rājakṛtyato
odhṛtabhāro rājakule upariprāsādavaragato nirvṛto āsati / tasya dāni rājño
subāhusya āsannarājā sucandrimo nāma vayasyo sannikṛṣṭo siṃhapure nagare rājyaṃ
kārayati kṛtapuṇyo maheśākhyo mahābalo mahākośo mahāvāhano // tasya dāni rājño
sucandrimasya mahāyajño pratyupasthito / sarvabhūtehi yajñaṃ yajiṣyāmi / tena
yattakā vijitavāsino lubdhakāḥ teṣām āṇattī dinnā / sarvabhūtehi yajñaṃ
yajiṣyāmi / ye te sthalacarāḥ prāṇā apadā vā dvipadā vā caturpadā vā bahupadā vā
tāni sarvāṇi prāṇakajātīni samānetha // niṣādā pi uddiṣṭāḥ / ye kecij jalacarā
prāṇāḥ tena upasthapetha sarvabhūtehi yajñaṃ yajiṣyāmi //
manasā devānāṃ
vacasā pārthivānāṃ /
nacireṇāḍhyānāṃ karmaṇā daridrāṇām iti //
rājño
vacanamātreṇa lubdhakehi ca niṣādehi ca jalacarā ca sthalacarā ca prāṇakajātīyo
samānītā mahaṃ ca vāṭaṃ māpetvā tatra tāni sthalacarāṇi prāṇakajātīni
uparuddhāni / yāni pi jalacarāṇi tāni samānetvā puṣkariṇīyaṃ oruddhāni /
kinnarīvarjitaṃ sarvaprāṇakajātīyo samānītāḥ //
___atha khalu rājño
sucandrimasya yaṃ kālaṃ yajñavāṭo sarvopakaraṇehi sajjīkṛto tato śīrṣasnāto
āhatavastranivastro upariprāsādavaragato gandhapuṣpadhūpair arcanaṃ kṛtvā
caturdiśam aṃjaliṃ praṇāmetvā yena bhagavantaḥ purastimadakṣiṇapaścimottarāye
diśāye
[_Mvu_2.96_] ṛṣayo caturdhyānalābhino paṃcābhijñā maharddhikā
mahānubhāvā antarīkṣacarās tān ahaṃ yajñavāṭe nimantrayāmi // tatra dāni ye
ṛṣayo caturdhyānalābhinaḥ paṃcābhijñā maharddhikā mahānubhāvā te samanvāharitvā
vaiḥāyasena ṛddhyā yajñavāṭaṃ gatāḥ // so dāniṃ rājā sucandrimo tān ṛṣīṃ
yajñavāṭe āgatāṃ dṛṣṭvā pramudito prītisaumanasyajāto pādābhivandanaṃ kṛtvā etad
uvāca // pratyavekṣantu bhagavanto yajñavāṭaṃ kiṃ paripūrṇaṃ na veti // te dāni
ṛṣayaḥ pratyavekṣitvā rājānaṃ sucandrimam etad uvāca // mahārāja sarvo paripūrṇo
yajñavāṭo ekena aṅgena ūno // rājā āha // katamena aṅgena ūno // ṛṣayo āhu //
deva kinnarīye ūno // atha khalu rājā sucandrimo lubdhakān āha // teṣām ṛṣīṇāṃ
bhagavatāṃ yajñavāṭe kinnarīye artho taṃ gacchatha yatnaṃ karotha yathā mama
kinnarīṃ ānetha // tahiṃ dāni yo teṣāṃ lubdhakasahasrāṇāṃ sarvapradhāno lubdhako
vīryeṇa ca labena ca pauruṣeṇa ca so tehi lubdhakehi sarvagaṇena utsāhito / tvaṃ
pratibalo kinnarīṃ samartho ānayituṃ // sa lubdhako gaṇena utsāhito samāno rājñā
ca sucandrimena dhanukalāpam ādāya anuhimavantaṃ praviṣṭaḥ //
___tahiṃ
anyataraṃ himavante paśyati ṛṣisya āśramaṃ ramaṇīyaṃ mūlapatraphalopetaṃ // so
taṃ ṛṣim upasaṃkrānto ṛṣisya pādavandanaṃ kṛtvā sthitaḥ ṛṣiṇā ehi svāgatavān iti
ācaṣṭo svāgatan te etāṃ śivikāṃ niṣīdāhi // ṛṣiṇā tasya lubdhakasya sārāyaṇīyaṃ
kṛtaṃ / yathā ṛṣidharmo phalodakam upanāmitaṃ // so dāni phalāni paribhuṃjiya
pānīyaṃ pibitvā tatra āsati / tatra ca ṛṣisya mūle aśrutapūrvaṃ ca madhuraṃ
gītaśabdaṃ śṛṇoti // so taṃ ṛṣiṃ pṛcchati // bhagavaṃ kasya etaṃ evaṃ manojñaṃ
gītaśabdaṃ
[_Mvu_2.97_] devakanyānāṃ nāgakanyānāṃ // ṛṣi āha // na etaṃ
devakanyānāṃ gītaśabdaṃ na nāgakanyānāṃ kinnarīnāṃ etaṃ gītaśabdaṃ // so dāni
tam ṛṣiṃ pṛcchati // bhagavan imaṃ gītaśabdaṃ śrūyate na ca dṛśyanti / kahiṃ vā
gāyanti // ṛṣi āha // imasya āśramasya uttare pārśve mahāpadminī tahiṃ
sarvārtukāni sarvakālikāni utpalakumudapadumapuṇḍarīkasaugandhikāni / tatra
kailāsāto parvatāto drumasya kinnararājño manoharā nāma dhītā bahūhi kinnarehi
kinnarīhi ca parivṛtā etāṃ padminīṃ krīḍārtham āgacchati // so paṇḍito lubdhako
tam ṛṣiṃ upāyena pṛcchati // āha // bhagavaṃ śruṇīyati asti kecit* manuṣyā
kinnarīhi sārdhaṃ krīḍanti paricārenti / kathan te manuṣyāṇāṃ kinnarīyo vaśagatā
bhavanti // ṛṣi āha // satyavākyena etā badhyanti na śaknonti antarahāyituṃ //
mādhuryeṇa ca ṛṣiṇā asamanvāharitvā ṛjubhāvena ācakṣitaṃ na jānāti kinnarīye
etasya artho ti //
___so dāni lubdhako tasya ṛṣisya abhivādanaṃ kṛtvā taṃ
padmasaraṃ gato yatra sā drumasya kinnararājño dhītā krīḍati // tā dāni
kinnarīyo gītakṛtye pramattā jaladardarake ca taṃ lubdhakaṃ na paśyanti / sā ca
tatra manoharā sarvapradhānā rūpeṇa ca svareṇa ca // tena lubdhakena
śravaṇapathe sthitena sā manoharā satyavākyena baddhā //
dhītā tvaṃ
kinnararājasya drumarājño yaśasvinī /
etena satyavākyena tiṣṭha baddhāsi
kinnarī //
yathā tvaṃ drumarājasya dhītā drumeṇa rājñā saṃvṛddhā
/
satyavacanena bhadre manohare mā padaṃ gaccha //
sā dāni manoharā tena
lubdhakena satyavākyena baddhā na śaknoti antarahāyituṃ / te anye hi kinnarā ca
kinnarī ca sarve samantarahitā //
[_Mvu_2.98_] sā dāni manoharā tena
lubdhakena siṃhapuram ānītā / tahiṃ yajñavāṭaṃ praveśitā // kinnarīṃ dṛṣṭvā rājā
sucandrimo mahāṃ ca janakāyo tasya lubdhakasya prīto saṃvṛtto // lubdhakena
vipulo ācchādo lubdho // sā baddhā pāśehi ānītā sucandrimasya siṃhapuraṃ
brāhmaṇapuraṃ saṃvṛttaṃ yajñavāṭaṃ samabhinītā // rājñā sucandrimeṇa yajñasya
samupakaraṇaṃ sajjetvā rājño subāhusya hastināpuraṃ dūto preṣito / sarvabhūtehi
mahāyajñaṃ yajiṣyāmi āgaccha / iha anumodāhi // rājñā subāhunā putro
sudhanukumāro visarjito / gaccha siṃhapuraṃ sucandrimo rājā yajñaṃ yajiṣyati taṃ
anumodāhi //
___sudhanukumāro siṃhpuram āgato anyān api bahūni rājāna śatāni
/ sarveṣāṃ ca sudhanukumāro sarvapradhāno rūpeṇāpi tejenāpi parivāreṇāpi
gandhenāpi // sudhanukumāro taṃ yajñavāṭaṃ praviṣṭaḥ bahūhi rājāna śatehi
parivṛto // tena tatra yajñavāṭe tāni bahūni prāṇisahasrāṇi duṣṭāni
sthalacarajalacarāṇi / sāpi kinnarī dṛṣṭā // paśyantasyaiva sudhanusya kumārasya
kinnarīye udāraṃ premaṃ nipatitaṃ kinnarīye pi sudhanusya premaṃ nipatitaṃ //
yathoktaṃ bhagavatā sūtrapade //
pūrve vā saṃnivāsena pratyutpanne hitena vā
/
sarvātaṃ jāyate premaṃ utpalaṃ vā yathodake //
evan teṣāṃ parasparaṃ
darśanamātreṇa premaṃ saṃjātaṃ // sudhanukumāro rājño sucandrimasya pṛcchati //
kisya ime ettakā prāṇasahasriyo yajñavāṭe uparuddhāyo // so rājā āha // etehi
yajñaṃ yajiṣyāmi etena ca prabhūtena khādanīyabhonīyena //
kumāro
[_Mvu_2.99_] pṛcchati // etasya yajñasya kiṃ phalaṃ kiṃ
guṇanirvṛtti / kedṛśam etena yajñaguṇaṃ nirvartayiṣyati imaṃ ettakaṃ prāṇavadhaṃ
kṛtvā // rājā āha // ete yattakā prāṇajātī atra yajñe haniṣyanti sarve svargaṃ
gamiṣyanti / ahaṃ ca yattakā ete prāṇā ettha yajñe haniṣyanti tattakāṃ vārāṃ
svarge upapadyāmi // kumāro āha // mahārāja na evaṃ etaṃ mithyādṛṣṭi eṣā ahiṃsā
paramaṃ dharmaṃ // prāṇātipāto adharmo prāṇātipātavairamaṇo dharmo / adinnādāno
adharmo adattādānavairamaṇo dharmo / kāmeṣu mithyācāro adharmo kāmeṣu
mithyācāravairamaṇo dharmo / surāmaireyamadyapānaṃ adharmo
surāmaireyamadyapānāto vairamaṇo dharmo / mṛṣāvādo adharmo mṛṣāvādāto vairamaṇo
dharmo / piśunavācā adharmo piśunavācāto vairamaṇo dharmo / saṃbhinnapralāpo
adharmo saṃbhinnapralāpāto vairamaṇo dharmo / avidyā adharmo avidyāto vairamaṇo
dharmo / vyāpādo adharmo vyāpādāto vairamaṇo dharmo / mithyādṛṣṭi adharmo
samyagdṛṣṭi dharmo // daśa kuśalā karmapathā dharmo // daśahi mahārāja akuśalehi
karmapathehi samanvāgatāḥ satvā narakeṣūpapadyanti / daśahi kuśalehi
karmapathehi samanvāgatāḥ satvā svargeṣūpapadyanti // tad evaṃ mahārājena na eṣa
svargāṇāṃ patho gṛhīto narakeṣu gamanāya eṣa patho gṛhīto // evaṃ sudhanusya
kumārasya dharmadeśanāṃ śrutvā rājā sucandrimo te ca sarve rājāno sarvo
maḥājanakāyo prīto / tena rājñā sucandrimeṇa sudhanusya kumārasya dharmadeśanāṃ
śrutvā te sarve prāṇakajātīyo jalacarā ca sthalacarā ca osṛṣṭā
//
[_Mvu_2.100_]___manoharā kinnarī sudhanusya kumārasya allīnā / sarvaṃ
ca kinnarabhavanaṃ manasi na vartati sudhanasya premena // sudhanusyāpi anyā
krīḍātīyo manasi na vartanti manoharāye premena // rājñāpi sucandrimeṇa yathā
sudhanunā kumāreṇa saṃdiṣṭaṃ tathā nirgaḍaṃ yajñaṃ anavadyaṃ // anekāni
śramaṇabrāhmaṇakṛpaṇavaṇīpakasahasrāṇi annapānena santarpitāḥ ācchādanehi
ācchāditāḥ // vṛtte yajñe sudhanukumāro manoharāye sārdhaṃ hastiskandhavaragato
mahatā parivāreṇa mahatā samṛddhīye mahatā samudayena mahatā vibhūṣāye
siṃhapurāto hastināpuraṃ gato //
___kumārasya hastināpuraṃ praviśantasya
nagaraṃ hastināpuraṃ alaṃkṛtaṃ vitatavitānaṃ citraduṣyaparikṣiptaṃ
osaktapaṭṭadāmakalāpaṃ siktasaṃmṛṣṭaṃ dhūpitadhūpanaṃ muktapuṣpāvakīrṇaṃ
deśedeśeṣu naṭanartaka-ṛllamallapāṇisvaryākumbhathūnikā // evaṃ sudhanukumāro
mahatā samṛddhīye mahatā samudayena manoharāye sārdhaṃ hastiskandhavaragato
hastināpuraṃ praviṣṭo // tena kumāreṇa sarvā rājakanyā osṛṣṭā manoharāye sārdhaṃ
krīḍate va // rājño subāhusya ṣaṣṭīhi nagarasahasrehi kāryasahasrāṇi parihāyanti
anekasahasrāṇi nivartanti // naigamajānapadehi rājā subāhu vijñapto / mahārāja
sudhanukumāro manoharāye kinnarīye pramatto arthārthāni na samanuśāsati
rājakāryāṇi parihāyanti ṣaṣṭīhi nagarasahasrehi anekasahasrāṇi nivartanti //
rājñā subāhunā sudhanukumāro śabdāpito // putra jānpadā oravanti / arthārthāni
na samanuśāsasi yathāpurvaṃ manoharāye kinnarīye pramatto viharasi visarjehi
putra etāṃ kinnarīṃ anujānāhi
[_Mvu_2.101_] tāṃ gamanāye // so kumāro
manoharāye tṛṣṇājālena baddhako na tām anujānāti / pitare punaḥ punar uccati /
putra visarjehi etāṃ kinnarīṃ anyāni te rājakanyāni yattakāni jalpasi tattakāni
ānayiṣyāmi // so kumāro punar punaḥ tena pitunā ucyanto na vivarjayati // amātyā
ca punaḥ punaḥ rājño subāhusya nivedenti // mahārāja sudhanukumāro manoharāye
kinnarīye pramatto rājakāryāṇi na karoti bahūni rājakāryāṇi parihāyanti // rājñā
ca amātyā āṇattā uparundhatha kumāraṃ // so amātyehi rājāṇattīye uparuddho //
uparuddhena kumāreṇa gṛhaṃ niḥśreyaṃ saṃvṛttaṃ sarvā lakṣmī antarahitā /
manoharā svayaṃ subāhunā anujñātā niratiṃ kinnaranagaraṃ gamanāya / manohare
gaccha anujñātāsi yena sukhāni śītalāni vanāni mātāpitṝṇāṃ sakāśaṃ //
___sā
dāni sarvālaṃkāravibhūṣitā tataḥ prāsādato otaritā / tāye otarantīye bahūni
strīsahasrāṇi sudhanusya rodanti manoharāye śokena / hastināpure janapadasya
antaraṃ nāsti vāmadakṣiṇena hastena manoharāye hastināpurāto niṣkramantiye /
vāmadakṣiṇāto aṃjalisahasrāṇi pratīcchamānā gandhamālyena pūjiyamānā
strīsahasrehi bahunā ca janakāyena anugacchiyamānā sā dāni hastināpurāto
niryātvā janakāyasya visarjanaṃ kṛtvā uttarāmukhaṃ yena himavāṃ parvatarājā tena
praṇatā upagacchati ca uttarāmukhaṃ yena ca hastināpuraṃ tena sudhanuṃ avaloketi
// tahiṃ ca anuhimavante śatadrunadīkūle duve lubdhakaputrā mṛgavyāṃ aṇvanti /
eko lubdhakaputro
[_Mvu_2.102_] utpalako nāma dvitīyo lubdhakaputro
mālako nāma // tehi dṛṣṭā manoharā kinnarī dūrato āgacchantī
sarvālaṃkāravibhūṣitā akṣudrānulepanā amilānagandhamālyā punar punaḥ
pṛṣṭhatomukhī avalokayantī āgacchantī // tehi sā kinnarī pratyabhijñātā // te
kṛtāṃjalipuṭā pranipatitā pṛcchanti //
gacchanti avalokesi avalokenti
gacchasi /
kiṃ bhadre avalokesi kahiṃ vā tvaṃ gamiṣyasi //
manoharā āha
//
ubhayaṃ abhiprārthemi . . . . kiṃpuruṣanagaraṃ /
sudhanuṃ cāvalokemi
niratiṃ cābhiprārthaye //
te dāni lubdhakaputrā āhaṃsuḥ //
sudhanusya
kumārasya kurupaṃcāleṣu nāriyo /
tāhi sārdhaṃ ramamāṇo na so tubhyaṃ
smariṣyati //
manoharā āha //
ānayiṣyāmy ahaṃ sudhanuṃ prekṣitena smitena
ca /
kocid dṛddho va mātaṃgo vaśe eṣo bhaviṣyati //
tāye teṣāṃ
lubdhakaputrāṇāṃ haste śatasahasramūlyā ca aṃgulikā dinnā tālīsamālā ca / yadi
mama pṛṣṭhato sudhanukumāro āgaccheya mama mārgamāṇo imaṃ abhijñānaṃ dāsyatha
mama vacanā abhivādanaṃ pṛccheyātha / vaktavyo / ito evaṃ nivartāhi
durgamo
[_Mvu_2.103_] paratareṇa manuṣyāṇāṃ / niyato me manuṣyāṇāṃ
vinābhāvaḥ // evaṃ lubdhakaputrāṇāṃ saṃdiśitvā manoharā aspṛśantī pādatalehi
udakaṃ śatadrunadīṃ tīrṇā //
___rājñā subāhunā yaṃ kālaṃ jānāti gatā manoharā
iti tato sudhanukumāro ānāpito utsaṃge upavisāpito pitare mātare pi // mā putra
kinnarīm anusmarāhi vistīrṇo te antaḥpuro bahūni kanyāsahasrāṇi aparāṇi te
ānāpeṣyaṃ / tāhi sārdhaṃ krīḍāhi ramāhi paricārehi kin te kinnarīye tvaṃ mānuṣo
// rājā kumāraṃ cāśvāsayati amātyā ca āṇattā / kumārasya gṛhaṃ alaṃkārāyetha //
antaḥpurasya saṃdiṣṭaṃ / suṣṭu kumāraṃ abhiramāpetha yathā kumāro manoharāṃ na
samanusmareya // rājño vacanamātreṇa kumārasya gṛhaṃ yathā divyaṃ vimānaṃ tathā
alaṃkṛtaṃ sarvasaṃjñitaṃ // saptasu dvāraśālāsu sucūrṇaghaṭāni sthāpitāni
akṣatāni sthāpitāni yāni anyānyapi lokasya maṃgalasaṃmatāni sarvāṇi sthāpitāni
// brāhmaṇasahasriyo kumārasya dvāre upasthāpitāni tathānyo pi janakāyo kumāraṃ
pratipālayanto // kumāro pi pitarā samāśvāsitvā visarjito / gaccha gṛhaṃ
upasevehi snāhi vilimpāhi āsaktamālyabharaṇo krīḍāhi ramāhi pravicārehi
rājakāryāṇi ca samanuśāsehi // evaṃ saṃdiśitvā pitare kumāro sudhanu visarjitaḥ
//
___so dāni rājakulāto niryātvā sārdhaṃ vasantakena ekinā paricārakena
bhāvānuraktena hastināpurāto nagarāto niryātvā yena himavantaparvatarājā tena
praṇato manoharāye arthāye // kumārasya tāni paitṛkāni ṣaṣṭinagarasahasrāṇi
sphītāni
[_Mvu_2.104_] sanigamajanapadāni vistīrṇaṃ ca antaḥpuraṃ manasi
na vartati / manoharām eva kinnarīṃ śocati samanusmarati /
rājyaṃ
rājaparidevavīkṣaṇakālena tan dadā sarvaṃ /
apavijjhiyāna prakrami
adhautamalinaṃ paṭaṃ gṛhya //
anuraktabhaktibhāvaṃ caikaṃ paricārakaṃ
grahetvāna /
parvatarājābhimukho so himavantam abhiprasaresi //
acireṇa
gato sudhanū himavantaṃ ramyaparvatanitambaṃ /
tatrāddaśāsi lubdhakau
uppalakaṃ mālakaṃ caiva //
paśyati ca śatadrunadīṃ śucivimalasphaṭikavikāśāṃ
satataṃ /
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
śubhā suśītalatoyā
prasyandamānā mṛdutaruṇasujātā /
sā śādvalā pralulitā vahanti akṣauhinyo
śatadrū //
sudhanū uvāca kāṃcil lubdhakā śyāmāṃ akṣudrānulepanāṃ /
nārīṃ
amilānagandhamālyāṃ vikramantiṃ apaśyatha //
avoca lubdhakaputra yādṛśīṃ tvaṃ
pṛcchasi sā ito ciraṃ /
uttīrya nadīṃ gatā sā imena kālena himavantaṃ
//
pravyāhṛtaṃ hi tāye sudhanur nāmena pṛṣṭhato mahyaṃ /
[_Mvu_2.105_]
yadi eṣyati lubdhakaputrā dāsyātha imaṃ abhijñānaṃ //
imam aṅgulīyakaṃ imāṃ
ca tālīsagandhīkāṃ mālāṃ /
dāsyātha lubdhakaputrā bhartā mama svāmikasvāmi
//
abhivādanaṃ ca lubdhakā mama vacanā svāmikaṃ bhaṇeyātha /
pratigaccha
hastināpuraṃ niyato niyamo vinābhāvo //
pratyagrahesi mālāṃ ālambesi mudrikāṃ
pramodanto /
api maraṇaṃ abhyupemi manoharāye va samāgamaṃ //
te taṃ
bhaṇanti lubdhakā sudhanuṃ ito eva tvaṃ nivartehi /
hastināpurasmiṃ nagare kā
tuhyam abhukta varteyā //
taṃ tasya naiva hṛdaye nāpi ca teṣāṃ śṛṇoti so
vacanaṃ /
gantuṃ yevādhyavasito śatadruṃ ca mahānadīṃ tīrṇo //
lubdhakā pi
te vyavasthitā rājāmarṣo bhaveyā asmākaṃ /
yadi sudhanum evaṃrūpe atyayasmiṃ
parityajeyāmaḥ //
avatīrṇā te pi nadiṃ vyāghragaṇasiṃhavāraṇasaṃghoṣāṃ
/
mṛgavihaṃgamānuyātāṃ manoramāṃ ca cakravākarutāṃ //
tān tatkṣaṇena tīrṇā
mahānadīṃ hansasārasābhirutāṃ /
vyāḍehi kinnarehi ca prapātajālāṃ suramaṇīyāṃ
//
tatra dāni kumāro ca vasantako ca paricārako utpalako ca lubdhakaputro
mālako ca lubdhakaputro evaṃkṛtādhyavasāyā manoharāye padehi himavantaṃ
parvatarājaṃ praviśanti /
[_Mvu_2.106_] manoharāpi nānāvarṇani
varakusumāni olambamānāni ābandhamānā gacchati // te dāni kusumāni pacchā dṛṣṭā
anugacchanti / iha viśramitvā śyāmā ito gatā // iha muhūrtam āsi ayam asyā
puṣpanikaraṃ iha kṛtāni śubhamālāni nirmālyakāni cāsyā
varakusumakarṇapūradhāriṇīye deśedeśe paśyanti jānanti ito gatā śyāmā evan te
gacchanti / ābharaṇāni nānāprakārāṇi panthe patitāni paśyanti vanaśākheṣu
lagnāni paśyanti anyāni ca cihnāni paśyanti // yathāyathā ca himavantaṃ
anupraviśanti tathātathā bahūni ratnaratnāni paśyanti // suvarṇaśṛṃgāni
parvatāni paśyanti rūpyaśṛṃgāni paśyanti lohakārāṇi paśyanti tāmrakārāṇi
paśyanti ārakūṭakārāṇi paśyanti yaśadaśṛṃgāni paśyanti aṃjanaparvatāni paśyanti
manaśilaparvatāni paśyanti / kinnaramithunāni krīḍantāni paśyanti / anyāni
bahūni āścaryādbhutaśatāni paśyanti / deśedeśe kinnarīgītaśbdāni śṛṇvanti
siṃhanādaśabdāni ca śṛṇvanti śārdūlanādaśabdāni ca śṛṇvanti / acchabhallanādāni
ca śṛṇvanti / mṛgarutāni ca nānāvarṇāni śṛṇvanti / yakṣarākṣasarutāni ca
śṛṇvanti / piśācakumbhāṇḍarutāni śṛṇvanti // nānāprakārāṇī ca auṣadhīsahasrāṇi
paśyanti vidyādharāṇi ca paśyanti //
___tehi gacchantehi kāśyapasya ṛṣisya
āśramaṃ dṛṣṭaṃ bahumūlapatrapuṣpaphalopetaṃ vṛkṣasahasrasaṃchannaṃ
pānīyasaṃpannaṃ ca // te dāni tahiṃ āśrame praviṣṭāḥ paśyanti ca tatra āśrame
kāśyapaṃ ṛṣiṃ vṛddhaṃ mahābhāgaṃ saparivāraṃ āsannaṃ // te dāni ṛṣisya
abhivādanaṃ
[_Mvu_2.107_] kṛtvā saparivārasya agrato sthitā // ṛṣisya
bhavati // mahātmanā imena kumāreṇa bhavitavyaṃ kṛtapuṇyena puṇyavantena yo eṣo
imaṃ āśramaṃ praviṣṭaḥ / pradeśo na kṣemeṇānuprāpto // tena kumāro abhinandito
// svāgataṃ kumārasya niṣīdāhi / etāni śivikāni // kumāro niṣaṇṇo saparivāro /
ṛṣiṇā kṣudramadhusadṛśāni phalāni allīpitāni pānīyaṃ ca // yatra velāṃ kumāreṇa
phalā paribhuktāni pānīyaṃ ca pītaṃ tato naṃ so ṛṣi pṛcchati // kiṃ kumārasya
sukhasaṃvṛddhasya imahiṃ āgamanaprayojanaṃ // kumāro āha // kācit te bhagavaṃ
evaṃrūpā nārī atikramantī dṛṣṭeti // ṛṣi āha // āma dṛṣṭā allīnā sā imaṃ āśramaṃ
mama pādau vanditvā girivarasya anutaṭehi gatā / tat kumāro ito evaṃ āśramāto
nivartatu / duṣkaraṃ kumāreṇa kṛtaṃ imaṃ tāvat pradeśaṃ gacchantena kiṃ puna ato
paratareṇa gatena agamanaṃ manuṣyāṇāṃ ito evaṃ nivartāhi // kumāro āha // na
śakyāmi bhagavan nivartituṃ / yā tasyā manoharāye gati sā mama yenaiva mārgeṇa
gatā tenaivāhaṃ gamiṣyāmi // ṛṣi āha // anyā kinnarīṇāṃ gatiḥ anyā manuṣyāṇāṃ /
pakṣī pi kinnarāṇāṃ gatiṃ na saṃbhuṇanti kṛto manuṣyā / pakṣī pi taṃ pradeśaṃ
kathaṃ cid gacchanti / kinnarā yatra gacchanti modamānā rativihāraṃ samanubhonto
agamyan taṃ kumāra manuṣyāṇāṃ pathehi / ito evam āśramāto nivartāhi // pitā te
ṣaṣṭīṇāṃ nagarahasrāṇāṃ īśvaro nanu udārehi paribhogehi kumāreṇa krīḍitavyaṃ
ramitavyaṃ anubhavitavyaṃ etaṃ agamyaṃ deśaṃ na śakyasi gantuṃ // kumāro āha //
bhagavaṃ maraṇaṃ vā sā vā paśyitavyā //
[_Mvu_2.108_] ṛṣi mahābhāgo
mahāmaitrīvihārī kāruṇiko / tasya bhavati // se kumārasya agamyaṃ deśaṃ
gacchantasya śarīravināśo bhaveyā // so ṛṣi āha // kumāra imāṃ rātriṃ iha āśrame
vītināmehi yāva iha uddeśe vānarā prativasanti / yo teṣāṃ yūthapati so mama
abhiprasanno nityakālaṃ mama pādavanto āgacchati kṣudramadhusadṛśāni phalāni
ādāya / tam ahaṃ vānararājaṃ adhyeṣiṣyaṃ / so tava drumasya kinnararājño niratiṃ
nāma kinnaranagaraṃ neṣyati // kumāro ṛṣisya vacanena tahiṃ āśrame tāṃ rātriṃ
sthito rātriye ca prabhātāye kumāro siṃhasya ca osarantasya śabdaṃ śṛṇvati /
kumāro ṛṣikumārāṇāṃ pṛcchati / kasya eṣa osaraṇaśabdo // ṛṣikuṃāro āha // evaṃ
vānarādhipatisya osarantasya śabdo nityaṃ eṣo iha velāye kṣudramadhusadṛśāni
phalāni ādāya taṃ osaranto drumāt* drumaṃ saṃkramanto asmākam upādhyāyasya
pādavanto āgacchati // tadāni kautūhaleva utthāya yato taṃ vānarasya osarantasya
śabdaṃ tataḥ nidhyāyati // tena so vānararājā dṛṣṭo drumāto drumaṃ saṃkramanto
āgacchanto // so vānararājā taṃ āśramam āgatvā kṣudramadhusadṛśāni phalāni
ṛṣisya purato nikṣipitvā niṣaṇṇo // ṛṣi āha // vānararāja karohi me vyāpāraṃ //
vānararājā āha // bhagavaṃ kariṣyāmi / āṇapehi // ṛṣi āha // imaṃ kumāraṃ ātmanā
caturthaṃ drumasya kinnararājño niratiṃ nāma kinnaranagaraṃ tahiṃ tehi // vānaro
āha // bhagavan nemi //
___so dāni vānarādhipati tato eva āśramāto ātmanā
caturthaṃ kumāraṃ pṛṣṭhaṃ ārohayitvā parvatānāṃ śṛṃgato śṛṃgaṃ saṃkramanto
drumāto drumaṃ nacirasyaiva drumasya kinnararājño
[_Mvu_2.109_] nagaraṃ
kailāsasya parvatasya mūrdhne anuprāpto / paśyati ca kailāsasya parvatasya
mūrdhne drumasya kinnararājño niratiṃ nāma nagaraṃ
sarvasauvarṇaśubhakarmanirmitaṃ udyānasahasramaṇḍitaṃ sarvaratnāmayehi
puṣkariṇītaḍāgehi maṇḍitaṃ sarvaratnāmayehi vaiḍūryaphalasopānehi
saptaratnavedikāparikṣiptehi utpalapadumakumudapuṇḍarīkasaugandhikasaṃchannehi
ratanāmayehi ratanāmayehi taṭakehi āyuktehi nānāratnavicitrāhi nāvāhi plavantīhi
vasantacitrāhi ca nānāprakārehi plavehi plavantehi / nānāprakārehi
puṣpapatraphalopetehi drumasahasrehi saṃchannaṃ ca
atimuktakacampakavārṣikamallikāsumananavamālikāyūthikopaśobhitaṃ // te
tahintahiṃ paśyanti kinnaramithunasahasrāṇi krīḍantāni / kācij jaladardarakāni
vādenti kācit* nānāprakārāṇi vādyāni vādenti madhureṇa ca svareṇa manoharāṃ
parigāyanti // abhyantaranagare ca tūryaśataśabdāni śṛṇvanti madhurāṇi ca
gītaśabdāni śṛṇvanti //
___atha nu dāni tahiṃ kinnaranagarasya vāhyato
upavane sthitā paśyanti saṃbahulā kinnarīyo prāsādikā darśanīyā alaṃkṛtā
ābhūṣitāḥ sauvarṇaghaṭakahastā āgacchanti tāṃ puṣkariṇīṃ yatra sudhanuḥ sthito
udakahāriṃ // sudhanur etā pṛcchati // kiṃ atra nagare parvo yaṃ / so īdṛśo
āmodo // tā dāni āhansuḥ // na adya kiṃcit parvo na utsavo / api drumasya
kinnararājño nāma dhītā mānuṣehi nītā āsī sā bahūhi varṣehi āgatā tāye āgatāye
drumo ca kinnararājo sarvaṃ
[_Mvu_2.110_] ca nagaraṃ prītaṃ tatraiṣa
edṛśo āmodaḥ // sudhanu pṛcchati // kahiṃ udakaṃ imaṃ nīṣyati // āhansu // sā
manoharā snāpayiṣyati / tasyā manuṣyagandham apanayiṣyati // tena kumāreṇa
aṃgulīyakā paścime udakaghaṭe prakṣiptā yathā tāhi kinnarīhi na dṛṣṭā //
manoharā snāyati ca aṃgulīyakā snāyantīye tato ghaṭakāto utsaṃge patitā //
manoharāye sā aṃgulīyakā dṛṣṭvā parijñātā / tāye etad abhūṣi / sudhanukumāraḥ
āgato mama arthāya / sukumāro rājaputro kathaṃ so imām agamyāṃ diśam āgato // sā
dāni tvaritatvaritā vastrāṇi prāvaritvā aśrukaṇṭhā rudanmukhā mātāpitṝṇāṃ
praṇipatitvā āha // yo mama jambudvīpe bhartā so āgato sudhanu nāma rājaputro
subāhusya rājño ekaputro // drumo kinnararājā na pattīyati / putri na śakyaṃ
mānuṣehi imāṃ diśām āgantuṃ // manoharā āha // na hi tāta vyaktam āgato // drumo
kinnararājā pṛcchati // kiṃ tvayā svayaṃ dṛṣṭo utāho parato śruto ti // sā āha
// na me svayaṃ dṛṣṭo nāpi parato śruto api me snāpayantīye sudhanusya
aṃgulīyakā utsaṃge patitā //
___drumeṇa kinnararājñā udakahārīyo śabdāpitāyo
/ tā dāni śabdāpiya pṛcchīyanti // kvacid vo udakahāriṃ gatāhi puruṣo dṛṣṭo //
tā āhansuḥ // mahārāja dṛṣṭo kinnarakumāraḥ prāsādiko darśanīyo ātmanā caturtho
puṣkariṇīye kūle // tasya bhavati // so evam eṣo kumāro manoharāye ti // kathaṃ
so śakyati imāṃ diśām āgantuṃ // so dāni tāṃ dhītaraṃ pṛcchati // manohare
praviśatu sudhanu rājakumāro imaṃ rājakulaṃ // sā āha // tāta praviśatu // so
iha mama premena āgato
[_Mvu_2.111_] bahu ca tena mama nidānaṃ
pitṛsakāśāto apriyo asatkāro / tena bandhanavadhaduḥkho anubhūto na ca tena ahaṃ
kadācit parityaktā / tato sudhanu kumāro pitareṇa subāhunā bandhanāgare
bandhitvā ahaṃ visarjitā / so eṣa mukto samāno mama pṛṣṭhato āgato // drumeṇa
kinnararājñā amātyā āṇattā // śīghraṃ nagaraṃ alaṃkārāpetha yāvac ca rājakulaṃ
yāvac ca asurakā puṣkariṇī vitatavitānaṃ kārāpetha citrapuṣpaparikṣiptaṃ
avasaktapaṭṭadāmakalāpaṃ siktasaṃmṛṣṭaṃ muktapuṣpāvakīrṇaṃ sarvagandhodakasiktaṃ
// ye mama nagare pradhānapuruṣāś caturaṃgabalakāyo sarve te mama jāmātuḥ
pratyudgacchantu chatradhvajapatākāni ca ādāya // amātyehi vacanamātreṇa sarvaṃ
pratijāgṛtaṃ mahatā samṛddhīye pratyudgamanaṃ kṛtaṃ // manoharāpi mahārahena
aṃśukena prāvṛtā sarvālaṃkāravibhūṣitā bahūhi kinnarasahasrehi parivṛtā
tūryasahasrehi vādyamānehi pratyudgatā // sā dāni sudhanuṃ dṛṣṭvā mūrdhnena
pādehi patitā mukhena ca keśena ca pādāni saṃparimārjati // evaṃ sudhanu mahatā
vibhūṣāye mahatā samṛddhīye drumasya kinnararājño nagaraṃ praveśito yāvad
rājakulaṃ drumeṇa ca kinnararājñā abhinandito utsaṅge saṃveśito āśvāsito ca //
eṣo te nagaro sarvasauvarṇa udyānasahasramaṇḍito anantakalyāṇo iha mama
dhītarāye manoharāye saha krīḍāhi ramāhi pravicārehi //
___sudhanu dāni
kinnaranagare bahūni varṣāṇi prativasitvā krīḍitvā ramitvā pravicāretvā
sarvodyāneṣu saṃvartanīyaṃ anubhavitvā manoharām āmantresi // manohare jānasi
tvaṃ yathā ahaṃ mātāpitṝṇāṃ ekaputrako priyo manāpo / ahaṃ tava premena
anāpṛcchitvā
[_Mvu_2.112_] mātāpitṝṇāṃ sarvakāni ujjhitvā ātmanā
parityāgaṃ kṛtvā iha āgato iha me adya bahūni varṣāṇi prativasantasya / tato
āmantrehi mātāpitaraṃ gamiṣyāmi hastināpuraṃ // tāye manoharāye mātāpitṝṇāṃ
ārocitaṃ // drumeṇa kinnararājñā sudhanu pṛcchīyati // kumāra gamiṣyasi
mātāpitṝṇāṃ sakāśaṃ // kumāro āha // yadi tāta abhipretaṃ tato gamiṣyāmi //
drumo āha // visarjayiṣyāmi iti // yambhakā nāma yakṣā kinnarāṇām āṇattikarāḥ //
rājñā yambhakā yakṣā āṇattā // mama jāmātāraṃ saparivāraṃ manoharāsahitaṃ yena
hastināpuraṃ netha prabhūtaṃ ca ratnaratanaṃ // tehi sudhanu kumāro saparivāro
manoharā ca kinnaranagarāto śayanagatā evam utkṣipitvā prabhūtaṃ ca ratnaratanaṃ
hastināpuram ānetvā rājakye udyāne sthapitā // prabhātāye rātrīye kumāro sudhanu
vibuddho hastināpure va bherīghoṣaṃ śṛṇoti janaśabdaṃ ca // tasya bhavati //
kahiṃ ahaṃ hastināpuraṃ ānīto // imaṃ rājakyaṃ udyānaṃ paśyati / tāni
ratnamayāni paryaṃkāni yathā prajñaptāti manoharāṃ taṃ trivargaṃ parivāraṃ
prabhūtaṃ ca ratnaṃ / kumāro prīto saṃvṛtto yathābhipretaṃ svakaṃ nagaram āgato
//
___kumārasya hastināpurā gatasya rājñā subāhunā mārgaṇā kāritā mahatā
udyogena / yaṃ kālaṃ rājā kumārasya pravṛttiṃ na upalabhati tasya bhavati / mṛto
bhaviṣyati kumāro manoharāṃ mārganto // tena rājñā kumārasya sudhanusya mṛtasya
kāryāṇi kāritāni // sarvasya adhiṣṭhānasya bhavati / mṛto sudhanu // tahiṃ dāni
rājakye udyāne agradvāreṇa udyānapālā nirdhāvitā udyāne patākān
ucchrāpayanti
[_Mvu_2.113_] āgatā ca udyānaṃ paśyanti taṃ ca sudhanuṃ
manoharāṃ ca taṃ ca trivargaṃ parivāraṃ ratnamayāni ca paryaṃkāni mahāntaṃ ca
ratnarāśiṃ dṛṣṭā ca punaḥ dhāvanto hastināpuraṃ praviṣṭā // mahājanakāyo
pṛcchati kṣemaṃ / te āhansuḥ / kṣemaṃ sudhanu kumāro āgato hi / so eva prīto
bhavati // tehi rājakulaṃ gatvā udyānapālehi rājño subāhusya ārocitaṃ //
mahārāja diṣṭyā vṛddhi sudhanu kumāro āgato // rājā śravaṇamātreṇa prīto
saṃvṛtto sarvaṃ ca rājakulṃ / teṣāṃ udyānapālānāṃ vipulo dāyo dinno // rājā
subāhu sāmātyaparijano devī ca sudhanusya mātā sarvaṃ ca antaḥpuraṃ udyānaṃ
nirdhāvitaṃ kumāraṃ draṣṭuṃ sarvaṃ ca nagaraṃ kumārasya sudhanusya āgamanaśabdaṃ
śrutvā manoharāye ca / antaro janasya nāsti hastināpurāto rājakṛtyaṃ udyānaṃ
nirdhāvantasya kumāraṃ draṣṭuṃ manoharāṃ ca // sudhanu mātāpitaraṃ dṛṣṭvā
mūrdhnena nipatito manoharā ca śvaśrūśvaśuraṃ ca dṛṣṭvā mūrdhnena nipatitā //
kumāro pitareṇa subāhunā sārdhaṃ suvarṇālaṃkṛtaṃ hastināgam āruhitvā
hemajālasaṃchannaṃ mahatā rājānubhāvena mahatā rāja-ṛddhīye mahatīye viyūhāye
mahatīye vibhūṣāye hastināpuraṃ praveśito //
evaṃ samentu satvā sarvehi
priyehi abodhiprahīṇā //
yatha tasmiṃ samayasmiṃ samāgataḥ kinnariye sudhanuḥ
//
bhagavān āha // syāt khalu punar bhikṣavaḥ yuṣṃākam evam asyād anyaḥ sa
tena kālena tena samayena sudhanu nāma kumāro abhūṣi / na etad evaṃ draṣṭavyaṃ
// tat kasya hetoḥ // ahaṃ so bhikṣavaḥ tena kālena tena samayena sudhanur nāma
kumāro abhūṣi / anyaḥ sa tena kālena tena samayena subāhur nāma rājā abhūṣi /
naitad evaṃ draṣṭavyaṃ / tat kasya hetoḥ / eṣo bhikṣavo rājā śuddhodano tena
kālena tena samayena subāhur nāma rājā abhūṣi //
[_Mvu_2.114_] anyā sā
tena kālena tena samayena sudhanusya mātā abhūṣi / na etad evaṃ draṣṭavyaṃ / tat
kasya hetoḥ / eṣā bhikṣavo māyā devī tena kālena tena samayena sudhanusya mātā
abhūṣi // syāt khalu punar bhikṣavaḥ yuṣmākam evaṃ asyād anyaḥ sa tena kālena
tena samayena sudhanusya paricārako vasantako nāma abhūṣi / na etad evaṃ
draṣtavyaṃ / tat kasya hetoḥ / eṣa bhikṣavaś chandako tena kālena tena samayena
sudhanusya paricārako // anyo so tena kālena tena samayena uppalako nāma
lubdhaputro abhūṣi / naitad evaṃ draṣṭavyaṃ / tat kasya hetoḥ / eṣa bhikṣavo
rāhulo uppalako nāma lubdhakaputro abhūṣi // anyo so tena kālena tena samayena
mālako nāma lubdhakaputro abhūṣi / naitad evaṃ draṣṭavyaṃ / tat kasya hetoḥ /
eṣa bhikṣavo ānandasthaviro tena kālena tena samayena mālako nāma lubdhakaputro
abhūṣi // anyo so tena kālena tena samayena kāśyapo nāma ṛṣi abhūṣi / naitad
evaṃ draṣṭavyaṃ / tat kasya hetoḥ / eṣa bhikṣavaḥ mahākāśyapaḥ sthaviraḥ tena
kālena tena samayena anuhimavante kāśyapagotro ṛṣi abhūṣi // anyo sa tena kālena
tena samayena anuhimavante vānararājā abhūṣi / naitad evaṃ draṣṭavyaṃ / tat
kasya hetoḥ / eṣa bhikṣavo kaṇṭhako aśvarājā tena kālena tena samayena
anuhimavante vānararājā abhūṣi // anyo sa tena kālena tena samayena
kailāsamūrdhni drumo nāma kinnararājā abhūṣi / naitad evaṃ draṣṭavyaṃ / tat
kasya hetoḥ / eṣa bhikṣavo mahānāmo śākyo tena kālena tena samayena drumo
kinnararājā abhūṣi // anyā sā tena kālena tena samayena manoharāye mātā abhūṣi /
naitad evaṃ draṣṭavyaṃ / tat kasya hetoḥ / eṣā bhikṣavaḥ yaśodharāye mātā tena
kālena tena samayena manoharāye mātā abhūṣi // anyā sā tena kālena tena samayena
manoharā kinnarī abhūṣi / naitad evaṃ draṣṭavyaṃ / tat kasya hetoḥ / eṣā
bhikṣavo yaśodharā tena kālena tena samayena manoharā kinnarī abhūṣi / tadāpi
eṣā mayā khedena labdhā //
[_Mvu_2.115_] vicitragambhīrakatho
bahuśruto
kileśaghātī paravādimardano //
sa bhikṣu śobheta
svayaṃbhuśāsane
nabhe va candro paripūrṇamaṇḍalo //
_____iti
śrīkinnarījātakaṃ samāptaṃ //
bhagavān samyaksaṃbuddho yad arthaṃ
samudāgato tad arthaṃ abhisaṃbhāvayitvā śrāvastyāṃ viharati śāstā devānāṃ
manuṣyāṇāṃ ca vistareṇa nidānaṃ kṛtvā bhikṣūn āmantrayati // sukumāro haṃ
bhikṣavo paramasukumāro / tasya me bhikṣavaḥ sukumārasya pitā śākyo trayo
prāsādā kārayat* hemantikaṃ grīṣmikaṃ vārṣikaṃ mama yeva krīḍārthaṃ ratyarthaṃ
paricāraṇārthaṃ // sukumāro haṃ bhikṣavaḥ paramasukumāro / tasya me bhikṣavaḥ
sukumārasya paramasukumārasya bhikṣavaḥ pitā śākyo tehi prāsādehi kūṭāgārāṇi
kārayet* ulliptāvaliptāni vātāsparśārgaḍāni pihitavātāyanāni dhūpanadhūpitāni
osaktapaṭṭadāmakalāpāni muktapuṣpāvakīrṇāni mama eva krīḍārthaṃ ratyarthaṃ
pravicārārthaṃ // sukumāro haṃ bhikṣavaḥ paramasukumāro // tasya me bhikṣavaḥ
sukumārasya paramasukumārasya pitā śākyo tehi kūṭāgārehi paryaṃkā kārayet
suvarṇamayāni rūpyamayāni ratanamayāni ṣoḍaśagoṇikāstṛtāṃ pattikāstaraṇāṃ
citrāstaraṇāṃ phalikāstaraṇāṃ ubhayato bimbopadhānāṃ lohitakopadhānāṃ
avadātapratyāstaranāṃ mama eva krīḍārthaṃ ratyarthaṃ pravicārārthaṃ // sukumāro
haṃ bhikṣavaḥ paramasukumāro // tasya me bhikṣavaḥ
sukumārasya
[_Mvu_2.116_] paramasukumārasya pitā śākyo tehi paryaṃkehi
vitānāni kārāpayet* rajośukraṃ upaniyame mama krīḍārthaṃ ratyarthaṃ
paricāraṇārthaṃ // sukumāro haṃ bhikṣavaḥ paramasukumāro / tasya me bhikṣavaḥ
sukumārasya paramasukumārasya pitā śākyo vividham anulepanam upasthāpaye
sayyathīdaṃ agurucandanaṃ kālānusāriṃ tamālapatraṃ mama eva krīḍārthaṃ
ratyarthaṃ paricāraṇārthaṃ // sukumāro haṃ bhikṣavo paramasukumāro / tasya me
bhikṣavaḥ sukumārasya paramasukumārasya pitā śākyo vividhāni vastrāṇi
upasthāpaye / sayyathīdaṃ kāśikasūkṣmāṇi kambalasūkṣmāṇi mama krīḍārthaṃ
ratyarthaṃ paricāraṇārthaṃ // sukumāro haṃ bhikṣavaḥ paramasukumāro / tasya me
bhikṣavo sukumārasya paramasukumārasya pitā śākyo vividhāṃ mālāṃ upasthāpaye /
sayyathīdaṃ atimuktakacampakavārṣikāṃ vātuṣkārī indīvaraṃ damanakaṃ
devopasaṃhitaṃ mama eva krīḍārthaṃ ratyarthaṃ paricāraṇārthaṃ // sukumāro haṃ
bhikṣavaḥ paramasukumāro / tasya me bhikṣavaḥ pitā śākyo vividhaṃ bhojanaṃ
upasthāpaye / śāliṃ vicitrakālakaṃ anekasūparasavyaṃjanaṃ mama eva krīḍārthaṃ
ratyarthaṃ paricāraṇārthaṃ // sukumāro haṃ bhikṣavaḥ paramasukumāro / tasya me
bhikṣavaḥ sukumārasya paramasukumārasya pitā śākyo mamānantareṇa bhuktāvisya
cakravarttiyogyāṃ mālām upanāmayet* mama eva krīḍārthaṃ ratyarthaṃ
paricāraṇārthaṃ // sukumāro haṃ bhikṣavaḥ paramasukumāro / tasya me bhikṣavaḥ
sukumārasya paramasukumārasya pitā śākyo paṃca kāmagunāṃ upasthāpayet* /
sayyathīdaṃ nāṭyaṃ gītaṃ vāditaṃ tūryaṃ striyo ca mama eva krīḍārthaṃ ratyarthaṃ
paricāraṇārthaṃ // sukumāro haṃ bhikṣavaḥ paramasukumāro / tasya me bhikṣavaḥ
sukumārasya paramasukumārasya pitā śākyo vividhāni yānāni upasthāpayet* /
sayyathīdaṃ hastiyānāni aśvayānāni nāvāyānāni śivikāyānāni mama eva krīḍārthaṃ
paricāraṇārthaṃ // sukumāro haṃ bhikṣavaḥ paramasukumāro /
[_Mvu_2.117_]
tasya me bhikṣavaḥ sukumārasya paramasukumārasya pitā śākyo vicitrā kuthāṃ
upasthāpayet* siṃhacarmaparivārāṇāṃ vyāghracarmaparicārāṇāṃ
dvīpicarmaparivārāṇāṃ pāṇḍukambalapraticchannānāṃ sanandighoṣāṇāṃ
vaijayantikānāṃ mamaiva krīḍārthaṃ ratyarthaṃ pravicāraṇārthaṃ // sukumāro haṃ
bhikṣavaḥ paramasukumāro / tasya me bhikṣavaḥ sukumārasya paramasukumārasya pitā
śākyo niryāntasya chatraṃ dhārāpayet* mā kumārasya kāyaṃ ātapo rajo śukro vā
paridahe mama eva krīḍārthaṃ ratyarthaṃ pravicāraṇārthaṃ // sukumāro haṃ
bhikṣavaḥ paramasukumāro / tasya me bhikṣavaḥ sukumārasya paramasukumārasya
caturdiśam udyānāni kārāpayet* mama eva krīḍārthaṃ ratyarthaṃ pravicāraṇārthaṃ
// sukumāro haṃ bhikṣavaḥ paramasukumāro / tasya me bhikṣavaḥ sukumārasya
paramasukumārasya pitā śākyo tehi udyānehi caturdiśaṃ puṣkariṇīṃ kārāpayet*
utpalapadumanalinīsaugandhikapracchannāṃ mama eva krīḍārthaṃ ratyarthaṃ
pravicāraṇārthaṃ // sukumāro haṃ bhikṣavaḥ paramasukumāro / tasya me bhikṣavaḥ
sukumārasya paramasukumārasya pitā śākyo tehi udyānehi caturdiśaṃ prāsādāṃ
kārāpaye uccāṃ mahantāṃ pragṛhītāṃ mama eva krīḍārthaṃ ratyarthaṃ
pravicāraṇārthaṃ //
___sukumāro haṃ bhikṣavaḥ paramasukumāro / tasya me
bhikṣavaḥ sukumārasya paramasukumārasya etad abhūṣi // saṃbādho punar ayaṃ
gṛhavāso abhyavakāśaṃ pravrajyā tu / na śakyaṃ agāram adhyāvasatā
ekāntasaṃlikhitaṃ ekāntānavadyaṃ pariśuddhaṃ paryavadātaṃ brahmacaryaṃ carituṃ
yaṃ nūnāhaṃ agārasyānagāriyaṃ pravrajeyaṃ // sa khalv ahaṃ bhikṣavaḥ akāmakānāṃ
mātāpitṝṇāṃ aśrukaṇṭhānāṃ rudanmukhāṇāṃ alūhaṃ gṛhavāsaṃ hastoktaṃ
cakravartirājyam apahāya agārasyānagāriyaṃ pravrajito punas samāno yena vaiśālī
nagarī tadavasāri tadanuprāpto //
[_Mvu_2.118_] // tena khalu punaḥ
samayena vaiśālyāṃ mahānagaryāṃ ārāḍo kālāmo prativasati trayāṇāṃ śrāvakaśatānāṃ
satkṛto gurukṛto mānito arcito / so jinaśrāvakāṇāṃ āśaṃkitavyasahavratāyai
dharmaṃ deśayati / so jinaśrāvakāṇām evam āha / paśyatha paśyatha prajahatha
prajahatha // te pi taṃ śrāvakā evam āhansuḥ // paśyāmaḥ paśyāmaḥ prajahāmaḥ
prajahāmaḥ vayaṃ cānye ca // tasya me bhikṣavo etad abhūṣi // yaṃ nūnāhaṃ ārāḍe
brahmacaryaṃ careyaṃ // sa khalv ahaṃ bhikṣavaḥ yena ārāḍo kālāmo
tenopasaṃkramitvā ādāṭaṃ kālāmam etad avocat* // iccheyam ahaṃ bhagavato
ārāḍasya brahmacaryaṃ carituṃ // evam ukte bhikṣavaḥ ārāḍo kālāmo etad avocat*
// cara bho gautama tathārūpo ayaṃ dharmavinayo yatra śrāddho kulaputro
brahmacaryaṃ care caraṃ ca punaḥ ārādhayet kuśalāṃ dharmāṃ // tasya me bhikṣavaḥ
etad abhūṣi // mahyaṃ pi khalu asti cchando asti balaṃ asti vīryaṃ yaṃ nūnāhaṃ
etasyaiva dharmasya prāptaye sākṣātkriyāyai / eko pramatto ātāpī prahitātmo
vyapakṛṣṭo viharanto nacirasyaivaṃ dharmaṃ adhigami sākṣākari // sa khalv ahaṃ
bhikṣavaḥ yena ārāḍo kālāmo tenopasaṃkramitvā ārāḍaṃ kālāmam etad avocat* //
ettako yaṃ bhagavatā ārāḍena dharmo adhigato sākṣātkṛtaḥ deśito prajñapto //
evam ukte bhikṣavaḥ ārāḍo kālāmo etad avocat* // evam etaṃ gautama ettako yaṃ
mayā dharmo adhigato sākṣātkṛtaḥ deśito prajñaptaḥ // evam ukte haṃ bhikṣavaḥ
ārāḍaṃ kālāmam etad avocat* // tena hi bho ārāḍa mayāpy ayaṃ dharmo adhigato
sākṣātkṛto // evam ukte me bhikṣavaḥ ārāḍo kālāmo etad avocat* // tena bho
gautama
[_Mvu_2.119_] yaṃ dharmaṃ jānāmi taṃ bhavāṃ gautamaḥ dharmaṃ
jānāti yaṃ bhavāṃ gautamo dharmaṃ jānāti tam ahaṃ jānāmi / tena hi ubhaye evaṃ
śrāvakasaṃghaṃ pariharāvaḥ // iti tasya me bhikṣavaḥ so ārāḍo kālāmo paramayā
pūjayā pūjayet paramayā ca praśaṃsayā praśaṃse // evaṃdarśanaṃ ca samānaṃ
samānārthatāye sthāpayet* // tasya me bhikṣavaḥ etad abhūṣi / nāyaṃ ārāḍasya
dharmo niryāti tatkarasya samyagduḥkhakṣayāye / yan nūnāhaṃ uttari paryeṣayeyaṃ
// sa khalv ahaṃ bhikṣavo tathādarśanāyaiva samāno yena rājagṛhaṃ nagaraṃ
tadavasāriṃ tadanuprāptaḥ tatraiva viharāmi rājagṛhe nagare //
___tena khalu
punas samayena udrako rāmaputro rājagṛhe prativasati / saptānāṃ śrāvakaśatānāṃ
satkṛto gurukṛto mānito pūjito // so jinaśrāvakāṇāṃ
naivasaṃjñānāsaṃjñāyatanasahavratāyai dharmaṃ deśayati // so jinaśrāvakāṇām evam
āha // paśyatha paśyatha prajahatha prajahatha // te pi ca śrāvakā evam āhansuḥ
// paśyāma paśyāmaḥ prajahāma prajahāmaḥ vayaṃ cānye ca // tasya me bhikṣavaḥ
etad abhūṣi / yaṃ nūnāhaṃ udrake rāmaputre brahmacaryaṃ care // sa khalv ahaṃ
bhikṣavo yena udrako rāmaputraḥ tenopasaṃkramitvā udrakaṃ rāmaputram etad
avocat* // iccheyam ahaṃ bho udraka bhavato brahmacaryaṃ careyaṃ / sa ca me
bhavāṃ udrako anujāneyā // evam ukte bhikṣavaḥ udrako rāmaputro etad avocat* //
tena hi cara bho gautama vasa bho gautama tathārūpo ayaṃ dharmavinayo yatra
śrāddho kulaputro
[_Mvu_2.120_] brahmacaryaṃ care caraṃ ca punaḥ ārādhaye
kuśalāṃ dharmān* // tasya bhikṣavaḥ etad abhūṣi // mahyaṃ pi khalu asti cchando
asti balaṃ asti vīryaṃ / yaṃ nūnāhaṃ etasyaiva dharmasya prāptaye sākṣātkiyāyai
eko apramatto ātāpī prahitātmā vyapakṛṣṭo vihareyaṃ // sa khalv ahaṃ bhikṣavaḥ
tasyaiva dharmasya prāptaye sākṣātkriyāyai eko pramatto ātāpī prahitātmā
vyapakṛṣṭo viharanto nacirasyaiva taṃ dharmaṃ adhigami sākṣīkari // sa khalv
ahaṃ bhikṣavaḥ yena udrako rāmaputra etad avocat* // ettako yaṃ bho udrakena
bhavatā rāmeṇa dharmo adhigato sākṣātkṛto deśito prajñapto yam idaṃ
naivasaṃjñānāsaṃjñāyatanaṃ // evam ukte bhikṣavaḥ udrako rāmaputro etad avocat*
// ettakam idaṃ bho gautama bhavatā rāmeṇa adhigato sākṣīkṛto prajñapto yam
ihaiva saṃjñānāsaṃjñāyatanaṃ // sa khalv ahaṃ bhikṣavaḥ udrakaṃ rāmaputram etad
avocat* // tena hi uddaka mayāpi ayaṃ dharmo dhigato sākṣātkṛto // etam ukte
bhikṣavaḥ uddako rāmaputro etad avocat* // tena hi gautama yaṃ bhavāṃ rāmo
dharmaṃ jānāpi taṃ bhavāṃ gautamo dharmaṃ jānāpi / tena hi bhavāṃ eva dāni
gautamo śrāvakasaṃghaṃ pariharatu // iti sa khalu me bhikṣavo udrako rāmaputro
paramayā pūjayā pūjayati paramayā praśaṃsayā praśaṃse tathādarśanaṃ ca samānam
ācāryasthāne sthāpaye // tasya me bhikṣava etad abhūṣi // na cāyaṃ tasya rāmasya
dharmo niryāti tatkarasya samyagduḥkhakṣayāya / yan nūnāhaṃ uttari paryeṣṭim
āpadyehaṃ / sa cāhaṃ bhikṣavo tathādarśanato evaṃ va samāno yena gayānagaraṃ
tadavasāri / tadanuprāptaḥ tatraiva viharāmi //
[_Mvu_2.121_] gayāśīrṣe
parvate viharantasya tisro upamā pratibhāyensuḥ pūrve aśrutā caiva aśrutapūrvā
ca avijñātā caivāvijñātapūrvā ca / katamā tisro // ye hi kecid bhavanto śramaṇā
vā brāhmaṇā vā kāmehi avyapakṛṣṭakāyā viharanti avyapakṛṣṭacittā ye pi ceme
kāmavitarkā kāmasnehā kāmaparidāghā kāmādhyavasānā te pi sānaṃ bhavanti
aprativinītā kiṃcāpime bhavanto śramaṇā vā brāhmaṇā vā ātmopakramikāṃ
śarīropatāpikāṃ duḥkhāṃ tīvrāṃ kharāṃ kaṭukān te vedanāṃ vedayanti // atha khalu
abhavyā eva te uttarimanuṣyadharmasya jñānāye darśanāye saṃbodhāye // sayyathāpi
nāma iha puruṣo āgacche jyoti-arthiko jyotigaveṣī jyotiṃ paryeṣamāṇo so ārdre
kāṣṭhe sasnehi ārdrāye uttarāraṇīye antodake abhimanthanto abhavyā tejasya
abhinirvartanāye jyotisya pradurkarmāya evam eva bhavanto śramaṇā vā brāhmaṇā vā
ātmopakramikāṃ śarīropatāpikāṃ duḥkhāṃ tīvrāṃ kharāṃ kaṭukāṃ vedanāṃ vedayanti
// atha khalu abhavyā eva te uttarimanuṣyadharmasya jñānāye darśanāye saṃbodhāye
// ayaṃ khalu me bhikṣavaḥ gayāśīrṣe parvate viharantasya prathamā upamā
pratibhāti pūrve aśrutā caiva aśrutapūrvā ca avijñātā caiva avijñātapūrvā ca
//
___tasya me bhikṣavaḥ etad abhūṣi // ye hi kecid bhavanto śramaṇā vā
brāhmaṇā vā kāmehi vyapakṛṣṭakāyā viharanti avyapakṛṣṭacittā evam ime
kāmavitarkā kāmasnehā kāmaparidāghā kāmādhyavasānā te pi sānaṃ bhavanti
aprativinītā kiṃ cāpi te
[_Mvu_2.122_] bhavanto śramaṇā vā brāhmaṇā vā
ātmopakramikāṃ śarīropatāpikāṃ duḥkhāṃ tīvrāṃ kharāṃ kaṭukāṃ vedanā vedayanti //
atha khalu abhavyā evan te uttarimanuṣyadharmasya jñānāye darśanāye saṃbodhāye /
sayyathāpi nāma iha puruṣo āgaccheyā jyotyartho jyotigaveṣī jyoti paryeṣamāṇo so
ārdre kāṣṭhe sasnehe ārdrāye uttarāraṇīye sthale pi abhimanthanto abhavyā
tejasya abhinirvartanāye jyotiprāduḥkarmāye evam eva ye hi keci śramaṇā vā
brāhmaṇā vā kāmehi vyapakṛṣṭakāyā viharanti avyapakṛṣṭacittā ye pi cime
kāmavitarkā kāmasnehā kāmaparidāghā kāmādhyavasānā te pi sānaṃ bhavanti
aprativinītā kiṃcāpi te bhavanto śramaṇā vā brāhmaṇā vā ātmopakramikāṃ
śarīropatāpikāṃ duḥkhāṃ tīvrāṃ kharāṃ kaṭukāṃ vedanāṃ vedayanti // atha khalu
abhavyā evaṃ uttarimanuṣyadharmasya jñānāye darśanāye saṃbodhāye // ayaṃ khalu
bhikṣavo gayāśīrṣe parvate viharantasya dvitīyā upamā pratibhāye pūrve aśrutā
caiva aśrutapūrvā ca avijñātā ca avijñātapūrvā ca //
___tasya me bhikṣavaḥ
etad abhuṣi // ye kecid bhavanto śramaṇā vā brāhmaṇā vā kāmehi vyapakṛṣṭakāyā
viharanti vyapakṛṣṭacittā ye pi cime kāmavitarkā kāmasnehā kāmaparidāghā
kāmādhyavasānā te pi sānaṃ bhavanti prativinītā kiṃ cāpi te bhavanto śramaṇā vā
brāhmaṇā vā ātmopakramikāṃ śarīropatāpikāṃ duḥkhāṃ tīvrāṃ kharāṃ kaṭukāṃ vedanāṃ
vedayanti // atha khalu bhavyā evan te uttarimanuṣyadharmasya jñānāye darśanāye
saṃbodhāye // sayyathāpi nāma iha puruṣo āgacche jyotyarthiko
jyotigaveṣī
[_Mvu_2.123_] jyotiparyeṣamāṇo so śuṣkakāṣṭhe vigatasnehe
śuṣkāye uttarāraṇīye sthale abhimanthanto bhavyā tejasya abhinirvartanāye
jyotisya prāduḥkarmāye evam eva ye kecid bhavanto śramaṇā vā brāhmaṇā vā kāmeṣu
vyapakṛṣṭakāyā viharanti vyapakṛṣṭacittā ye pi te kāmavitarkā kāmasnehā
kāmaparidāghā kāmādhyavasānā te pi sānaṃ bhavanti prativinītā kiṃcāpi te
bhavanto śramaṇā vā brāhmaṇā vā ātmopakramikāṃ śarīropatāpikāṃ duḥkhāṃ tīvrāṃ
kharāṃ kaṭukāṃ vedanā vedayanti // atha khalu bhavyā ca te
uttarimanuṣyadharmasya jñānāye darśanāye saṃbodhāye // ayaṃ khalu bhikṣavo
gayāśīrṣe parvate viharantasya tṛtīyā upamā pratibhāye pūrve aśrutā caiva
aśrutapūrvā ca // imā khalu bhikṣavaḥ gayāśīrṣe parvate viharantasya tisro upamā
pratibhāyensuḥ pūrve aśrutā caiva aśrutapūrvā ca avijñātā caiva avijñātapūrvā ca
//
___tasya me bhikṣavaḥ etad abhūṣi // ahaṃ khalu kāmehi vyapakṛṣṭakāyo
vihareyaṃ vyapakṛṣṭcitto ye pi cime kāmavitarkā kāmasnehā kāmaparidāghā
kāmādhyavasānā te pi mahyaṃ prativinītā kiṃcāpy ahaṃ ātmopakramikāṃ
śarīropatāpikāṃ duḥkhāṃ tīvrāṃ kharāṃ kaṭukāṃ vedanāṃ vedayāmi / atha khalu
bhavyā evam ahaṃ uttarimanuṣyadharmasya jñānāye darśanāye saṃbodhāye //
___sa
khalv ahaṃ bhikṣavaḥ tathādarśanasamāno yena uruvilvā senāpatigrāmas tadavasāriṃ
tadanuprāptaḥ // tatrādrākṣīt* vṛkṣamūlāni prāsādikāni darśanīyāni prāntāni
viviktāni vigatavyasanāni vigatajanapadāni manojñahradasayyakāni pratisaṃlayane
ārūpyāṇi // samantena ca gocaragrāmāṇi nātidūrāṇi nātyāsannāni
āgamanagamanasaṃpannāni samaṃ ca bhūmibhāgaṃ nadīṃ ca nairaṃjanāṃ samāṃ setakāṃ
sampannārthāṃ śucisampannatoyāṃ syandamānāṃ dṛṣṭvā ca punaḥ me atīva manaḥ
prasāde // alaṃ punaḥ me śraddhāya pravrajitasya
[_Mvu_2.124_]
kulaputrasya prahāṇāye yaṃ nūnāhaṃ ihaiva prahāṇaṃ prahareyaṃ // sa khalv ahaṃ
bhikṣava idam eva kāyaṃ cetasā evaṃ ceta abhinigṛhṇe abhinipīḍe // tasya me
bhikṣavaḥ idam eva kāyaṃ cetasā evaṃ ceta abhinigṛhṇato abhinipīḍato kacchehi
svedā muktā bhūmyāṃ nipatitā ūṣmāyensu vāṣpāyensu mukhato lalāṭāto svedā muktā
bhūmyāṃ nipatitā uṣmāyensu vāṣpāyensuḥ // sayyathāpi nāma bhikṣavo balavāṃ
puruṣo durbalaṃ puruṣaṃ grīvāyāṃ gṛhītvā abhinigṛhṇe abhinipīḍe evam eva
bhikṣava idam eva kāyaṃ cetasā evaṃ ceta abhinigṛhṇato abhinipīḍayato kacchehi
svedā bhūmyāṃ nipatitā ūṣmāyensuḥ mukhalalāṭāto svedā muktā bhūmyāṃ nipatitā
ūṣmāyensuḥ vāṣpāyensuḥ //
___tasya me bhikṣava etad abhūṣi // yaṃ nūnāhaṃ
āsphānakaṃ dhyāyeyaṃ // sa khalv ahaṃ bhikṣavo mukhato nāsikāśrotrehi ca
āśvāsapraśvāsā uparundhi // tasya me bhikṣavaḥ mukhato ca nāsikāśrotrehi ca
āśvāsapraśvāsā uparudhvā ubhayato karṇaśrotravivarāntarehi uccaśabdo mahāśabdo
vītisaṃcarensuḥ / sayyathāpi karmāragargarī dhamyamānā uccaśabdamahāśabdā
bhavati evam eva bhikṣavaḥ mukhato ca nāsikāśrotrehi ca āśvāsapraśvāsehi
uparuddhehi ubhayato karṇaśrotravivarāntarehi uccaśabdamahāśabdā vītisaṃcarensu
// tasya me bhikṣavaḥ etad abhūṣi / yaṃ nūnāhaṃ bhūyasyā mātrayā āsphānakaṃ
dhyāyeyaṃ // sa khalv ahaṃ bhikṣavaḥ mukhato ca nāsikāśrotrehi ca ubhayato ca
karṇaśrotravivarāntarehi
[_Mvu_2.125_] āśvāsapraśvāsānuparundhe / tasya
me bhikṣavaḥ mukhato ca nāsikāśrotrehi ca ubhayato ca karṇaśrotravivarāntarehi
āśvāsapraśvāsā orudhvā ūrdhvaṃ śīrṣakapālaṃ vātā praharensuḥ samuttarensuḥ /
sayyathāpi nāma bhikṣavaḥ goghātako vā goghātakāntevāsī vā tīkṣṇena
govikartanena gāvīye śīrṣakapālaṃ dāleya saṃpradāleya cchindeya parikartaye
saṃparikartaye evam eva mukhato ca nāsikāśrotrehi ca ubhayato
karṇaśrotravivarehi āśvāsapraśvāsā uparudhvā ūrdhvaṃ śīrṣakapālaṃ vātā
praharensu samūhensuḥ // tasya me bhikṣavaḥ etad abhūṣi // santi ihaiva keci
śuddhiṃ prajñapayanti te kolaṃ pi āhāram āharanti kolacchallaṃ pi āhāraṃ
āharanti kolodakaṃ pi pibanti vividhāhi pi kolavikṛtīhi yāpenti / yaṃ nūnāhaṃ
ekaṃ kolakam advitīyaṃ āhāram āhareyaṃ // sa khalv ahaṃ bhikṣavaḥ ekaṃ kolam
advitīyam āhāraṃ āhare // tasya me ayaṃ kāyo adhimātrakṛśatām anuprāpto abhūṣi
adhimātrakṛśatām anuprāpto abhūṣi // sayyathāpi nāma kālaparvāṇi vā evam eva me
aṃgāni abhūnsuḥ sayyathāpi nāma ajapadaṃ vā uṣṭrapadaṃ vā evam eva me parśukā
abhūnsuḥ / sayyathāpi nāma ubhayato pārśve vivṛtāyāṃ vāhanāgāraśālāyāṃ
gopānasīye antarāṇi vivaṭāni vītilokensuḥ vītikāsensu evam eva pārśulikāni
pārśulikāntarāṇi vibaddhāni vītilokensuḥ vītikāsensuḥ / sayyathāpi nāma
vaṭṭanaveṇī unnatāvanatā evam eva pṛṣṭhakaṇṭhakāni
[_Mvu_2.126_] abhūṣi
unnatāvanatāni / sayyathāpi nāma grīṣmāṇāṃ paścime māse udupāne udakatārakā
dūragatā gambhīragatā kṛcchradarśanāya prakāśenti evam eva me akṣiṣu akṣitārakā
abhūnsuḥ dūragatā gambhīragatā kṛcchradarśanāya prakāśensuḥ / sayyathāpi nāma
sāradikantiktālābu haritacchinnaṃ āmilātaṃ bhavati saṃmilātaṃ saṃpuṭajātaṃ evam
eva śīrṣakapālaṃ abhūṣi āmilātaṃ saṃmilātaṃ saṃpuṭajātaṃ // sa khalv ahaṃ
bhikṣavaḥ purimaṃ kāyaṃ parigṛhṇīṣyāmīti pṛṣṭhimakaṃ abhinigṛhṇe ucchreṣyanti
tatraiva apakubjako prapatāmi // sa khalv ahaṃ bhikṣavaḥ sādhu ca suṣṭu ca
abhisaṃskāreṇa ucchretvā pāṃśukṛtāni gātrāṇi pāṇinā parimārjehaṃ // tasya me
bhikṣavaḥ pāṃśukṛtāni gātrāṇi pāṇinā pramārjato pūtimūlāni romāṇi kāye śīryensuḥ
// api hi jitaṃ janapadagrāmehi strīyo puruṣā caivam āhansuḥ // kālako dāni
śramaṇo gautamo śyāmako dāni śramaṇo gautamo madguracchavi dāni śramaṇo gautamo
// yāpi ceṣā śubhatanuvarṇanibhā sāpi me antarhitā etinā evaṃ lūhaprahāṇena
//
___tasya me bhikṣavaḥ etad abhūṣi // santi eke bhavanto śramaṇabrāhmaṇāḥ
taṇḍulāhāratāye śuddhiṃ prajñapenti te taṇḍulaṃ pi āhāraṃ āharanti taṇḍulacūrṇaṃ
pi taṇḍulodakaṃ pibanti vividhāhi pi taṇḍulavikṛtīhi yāpenti / yaṃ nūnāhaṃ ekaṃ
taṇḍulam advitīyam āhāram āhareyaṃ // sa khalv ahaṃ bhikṣavaḥ ekaṃ taṇḍulam
advitīyaṃ āhāraṃ āharanto ayaṃ me kāyo adhimātraṃ kṛśatām anuprāptaḥ abhūṣi //
sayyathāpi nāma kālaparvāṇi vā aśītakaparvāṇi evaṃrūpāṇī me aṃgapratyaṃgāni
abhūnsuḥ / sayyathāpi
[_Mvu_2.127_] nāma ubhayato pārśve vivaṭāyāṃ
vāhanāgāraśālāyāṃ gopānasī-antarāṇi vivaṭāni vītilokenti vītikāśenti evam eva ca
pārśulikāni pārśulikāntarāṇi vivaṭāni vītilokensuḥ vītikāśensuḥ / sayyathāpi
nāma ajapadaṃ vā uṣṭrapadaṃ vā evam eva kakṣavakṣā abhūnsuḥ sarvāsām anuttaraṃ
kārkaśyaṃ / sayyathāpi nāma vaṭṭanaveṇī unnatāvanatā evam eva me
pṛṣṭhikaṇṭhakāsthikāni abhūnsuḥ / sayyathāpi nāma grīṣmāṇāṃ paścime māse udupāne
udakatārakā dūragatā gambhīragatā kṛcchradarśanāye saṃprakāśenti evam eva akṣiṣu
akṣitārakā abhūnsuḥ dūragatā gambhīragatā kṛcchradarśanāye saṃprakāśensuḥ /
sayyathāpi nāma tiktālābu śāradikaṃ haritacchinnaṃ āmilātaṃ bhavati saṃmilātaṃ
saṃpuṭakajātaṃ evam eva śīrṣakapālaṃ abhūṣi āmilātaṃ saṃmilātaṃ saṃpuṭakajātaṃ
// sa khalv ahaṃ bhikṣavaḥ purimaṃ kāyaṃ nigṛhṇīṣyāmīti pṛṣṭhikaṇṭhakam eva
parigṛhṇāmi ucchreṣyanti tatraiva avakubjako prapatāmi // sa khalv ahaṃ
bhikṣavaḥ sādhu ca saṣṭu ca abhisaṃskāreṇa ucchihitvā pāṃśukṛtāni gātrāṇi pāṇinā
parimārjeyaṃ / tasya me bhikṣavaḥ pāṃśukṛtāni gātrāṇi parimārjato pūtimūlāni
kāye romāṇi śīryensuḥ // api hi jitaṃ sāmantehi gocaragrāmehi striyo ca puruṣā
ca evam āhansuḥ / kālako dāni śramaṇo gautamo śyāmako dāni śramaṇo gautamo
madguracchavi dāni śramaṇo gautamo / yāpi me sā śubhavarṇanibhā sāpi antarhitā
etinā evaṃ lūhaprahāṇena //
___tasya me bhikṣava etad abhūṣi // santi hi
ihaike bhavantaḥ śramaṇabrāhmaṇā tilāhāratāye
[_Mvu_2.128_] śuddhiṃ
prajñapayanti / te tilaṃ pi āhāraṃ āharanti tilacūrṇaṃ pi tilodakaṃ pi pibanti
vividhāhi pi tilavikṛtīhi yāpenti / yaṃ nūnāhaṃ ekaṃ tilam advitīyam āhāram
āhareyaṃ // sa khalv ahaṃ bhikṣavaḥ ekaṃ tilam advitīyam āhāram āhareyaṃ //
tasya me bhikṣavaḥ ekaṃ tilam advitīyam āhāram āharato ayaṃ kāyo adhimātraṃ
kṛśatāprāpto abhūṣi / sayyathāpi nāma kālaparvāṇi aśītakaparvāṇi evaṃrūpāṇi me
aṅgapratyaṃgāni abhūnsuḥ / sayyathāpi nāma ajapadaṃ vā uṣṭrapadaṃ vā evam eva me
hanukā abhūṣi / sayyathāpi nāma ubhayato pārśve vivaṭāye vā vāhanāgāraśālāyā
gopānasī-antarāṇi vivaṭāni vītilokenti vītikāśenti evam eva me pārśulikāni
pārśulikāntarāṇi vivaṭāni vītilokensuḥ / sayyathāpi nāma vaṭṭanaveṇī
unnatāvanatā evam eva me pṛṣṭhikaṇṭhakāni abhūnsuḥ / sayyathāpi nāma grīṣmāṇāṃ
paścime māse udupāne udakatārā dūragatā gambhīragatā kṛcchradarśanāye
saṃprakāśenti evam eva me akṣiṣu akṣitārakā abhūnsuḥ dūragatā gambhīragatā
kṛcchradarśanāye saṃprakāśensuḥ / sayyathāpi sāradikaṃ tiktālābu haritacchinnaṃ
āmilātaṃ bhavati saṃmilātaṃ saṃpuṭajātaṃ evam eva me śīrṣakapālaṃ abhūṣi
āmilātaṃ saṃmilātaṃ saṃpuṭajātaṃ // sa khalv ahaṃ bhikṣavaḥ purimaṃ kāyaṃ
parigṛhṇīṣyāmīti pṛṣṭhikaṇṭhakam eva parigṛhṇāmi ucchreṣyanti tatraiva
avakubjako prapatāmi // sa khalv ahaṃ bhikṣavaḥ sādhu ca suṣṭu ca abhisaṃskāreṇa
ucchihitvā pāṃśukṛtāni gātrāṇi pāṇinā parimārjeyaṃ / tasya me bhikṣavaḥ
pāṃśukṛtāni gātrāṇi pāṇinā parimārjato pūtimūlāni kāye romāṇi śīryensuḥ / api
hi
[_Mvu_2.129_] jitaṃ sāmantehi gocaragrāmehi striyo ca puruṣā ca evam
āhansuḥ / kālako dāni śramaṇo gautamo śyāmako dāni śramaṇo gautamo madguracchavi
dāni śramaṇo gautamo / yāpi me sā śubhavarṇanibhā sāpi antarhitā etinā
evaṃlūhaprahāṇena //
___tasya me bhikṣavaḥ etad abhūṣi // santi khalu ihaike
bhavantaḥ śramaṇabrāhmaṇāḥ sarvaśo anāhāratāyai śuddhiṃ prajñapayanti / yaṃ
nūnāhaṃ sarvaśo anāhārayāye pratipadyeyaṃ // tasya me bhikṣavaḥ sarvaśo
anāhāratāyai pratipannasya ayaṃ kāya adhimātraṃ kṛśatāprāptaḥ abhūṣi /
sayyathāpi nāma kālaparvāṇi vā aśītaparvāṇi vā evarūpāṇi me aṃgapratyaṃgāṇi
abhūnsuḥ / sayyathāpi nāma ajapadaṃ vā uṣṭrapadaṃ vā evam eva me hanukā abhūnsuḥ
/ sayyathāpi nāma ubhayato pārśve vivaṭāye vāhanāgāraśālāye gopānasīye antarāṇi
vivaṭāni vītilokenti vītikāsenti evam eva me pārśulikāni pārśulikāntarāṇi
vivaṭāni vītilokensuḥ vītikāsensuḥ / sayyathāpi nāma vaṭṭanaveṇī unnatāvanatā
evam eva me pṛṣṭhakaṇṭhakā abhūnsuḥ / sayyathāpi nāma grīṣmāṇāṃ paścime sāse
udupāne udakatārakā dūragatā gambhīragatā kṛcchradarśanāye saṃprakāśenti evam
eva me akṣiṣu akṣitārakā abhūnsuḥ dūragatā gambhīragatā kṛcchradarśanāye
saṃprakāśensuḥ / sayyathāpi nāma śāradikaṃ tiktālābu haritacchinnaṃ āmilātaṃ
bhavati saṃmilātaṃ saṃpuṭajātaṃ evam eva me śīrṣakapālam abhūṣi āmilātaṃ
saṃmilātaṃ saṃpuṭakajātaṃ // sa khalv ahaṃ bhikṣavaḥ purimaṃ kāyaṃ
parigṛhṇīṣyāmīti pṛṣṭhikaṇṭhakam eva parigṛhṇāmi
[_Mvu_2.130_]
ucchreṣyanti tatraiva avakubjako prapatāmi // sa khalv ahaṃ bhikṣavaḥ sādhu ca
suṣṭu ca abhisaṃskāreṇa ucchihitvā pāṃśukṛtāni gātrāṇi pāṇinā parimārjeyaṃ /
tasya me bhikṣavaḥ pāṃśukṛtāni gātrāṇi parimārjato pūtimūlāni romāṇi śīryensuḥ /
api hi jitaṃ sāmantehi gocaragrāmehi strīyo ca puruṣā ca evam āhansuḥ / kālako
dāni śramaṇo gautamo śyāmako dāni śramaṇo gautamo madguracchaviko dāni śramaṇo
gautamo / yāpi me sā śubhavarṇanibhā sāpi me antarhitā etinā evaṃlūhaprahāṇena
//
___tasya me bhikṣavaḥ etad abhūṣi // ye kecid bhavantaḥ śramaṇā vā
brāhmaṇā vā ātmopakramikāṃ śarīropatāpikāṃ duḥkhāṃ tīvrāṃ kharāṃ kaṭukāṃ vedanā
vedayanti ettāvat pāramite imaṃ pi na kenāpi saṃbhuṇanti // atītaṃ bhikṣavaḥ
adhvānaṃ etarahiṃ pi bhikṣavaḥ pratyutpanne ye kecid bhavanto śramaṇā vā
brāhmaṇā vā ātmopakramikāṃ śarīropatāpikāṃ duḥkhāṃ tīvrāṃ kharāṃ kaṭukāṃ vedanā
vedayanti ettāvat pāramite imaṃ pi na kenāpi saṃbhuṇanti // na kho punar ahaṃ
abhijānāmi imāye duṣkaracārikāye kaṃcid uttarimanuṣyadharmaṃ alamāryaṃ
jnānadarśanaṃ viśeṣādhigamaṃ sākṣātkartuṃ nāyaṃ mārgaṃ bodhāya // abhijānāmi
khalu punar ahaṃ pūrve pravrajyāyai apravrajito pituḥ śākyasya udyānabhūmīye
śītalāyāṃ jambucchāyāyāṃ paryaṃkena niṣaṇṇo viviktaṃ kāmaiḥ viviktaṃ pāpakair
akuśalair dharmaiḥ savitarkaṃ savicāraṃ vivekajaṃ prītisukhaṃ prathamaṃ dhyānam
upasaṃpadya viharāmi // syāt khalu punaḥ so mārgo bodhāya // tasya me bhikṣavo
vasato tadanusāri vijñānam upāsi / sa eva mārgo bodhāye / na khalu puna so mārgo
labhyo kṛśeṇa vā durbalena vākrāntakāyena vā sarvaśo vā anāhāratāye pratipannena
/ yaṃ nūnāhaṃ
[_Mvu_2.131_] audarikam āhāram āhareyaṃ . . . . . . . . . .
. . . mama particāre (?) tena lūhaprahāṇena . . . . . . . . . . sacetano
yāpayiṣyasi / vayante romakūpavivarāntareṣu divyām ojām adhyohariṣyāmaḥ // tasya
me bhikṣava etad abhūṣi // ahaṃ khalu sarvaśo anāhāraṃ pratijānāmi sāmantakehi
pi me gocaragrāmehi striyo ca puruṣā ca evaṃ saṃjānanti anāhāro śramaṇo gautamo
imā ca devatā lūhādhimuktā lūhābhiprasannā romakūpavivarehi divyām ojām
adhyokirensuḥ so mama syāt saṃprajānamṛṣavādo // sa khalv ahaṃ bhikṣavaḥ
saṃprajānamṛṣāvādabhayabhīto saṃprajānamṛṣāvādaṃ parivarjaye jugupsamāno alaṃ
meti tāṃ devatāṃ pratikṣipitvā anusukham audarikam āhāram āhareyaṃ // sa khalv
ahaṃ bhikṣavo mudgayūṣavikṛtaṃ bhuṃjehaṃ kulacchayūṣaṃ pi hareṇukāyūṣaṃ pi
//
___sa khalv ahaṃ bhikṣavaḥ anupūrveṇa kāyabalasthāmaṃ jānayitvā sujātāye
grāmikāye madhupāyasaṃ gṛhītvā nāganandīkālasamaye yena nadī nairaṃjanā
tenupasaṃkramitvā nadyāṃ nairaṃjanāyāṃ gātrāṇi śītalīkṛtvā yena svastiko
yāvasikaḥ tenopasaṃkramitvā svastikaṃ yāvasikaṃ tṛṇamuṣṭiṃ yācitvā yena
bodhiyaṣṭi tenupasaṃkramitvā bodhiyaṣṭiye purato anyatarāgratṛṇasaṃstaraṃ
prajñapayitvā bodhiyaṣṭiṃ triṣkṛtyo pradakṣiṇīkṛtvā niṣīdi paryaṃkam ābhuṃjitvā
ṛju prācīnābhimukho purimaṃ kāyaṃ praṇidhāya pratimukhāṃ smṛtim upasthāpayitvā
sa khalv ahaṃ bhikṣavaḥ viviktam eva kāmair viviktaṃ pāpakair akuśalair dharmaiḥ
savitarkaṃ savicāraṃ vivekajaṃ prītisukhaṃ prathamadhyānam upasaṃpadya viharāmi
// savitarkavicārāṇāṃ vyupasamādadhyātmasaṃprasādāc cetaso ekotibhāvā avitarkaṃ
avicāraṃ
[_Mvu_2.132_] samādhijaṃ prītisukhaṃ dvitīyaṃ dhyānam
upasaṃpadya viharāmi // sa prīter virāgād upekṣakaś ca viharāmi smṛtaś ca
saṃprajānaṃ sukhaṃ ca kāyena pratisaṃvedayāmi yatra āryā ācikṣanti upekṣakaḥ
smṛtimāṃ sukhavihārī tṛtīyaṃ dhyānam upasaṃpadya viharāmi // sa sukhasya ca
prahāṇāṃ duḥkhasya ca prahāṇāt pūrve ca saumanasyadaurmanasyayor astaṃgamād
aduḥkhāsukham upekṣāsmṛtipariśuddhaṃ caturthaṃ dhyānam upasaṃpadya viharāmi //
sa khalv ahaṃ bhikṣavaḥ tathā samāhitena cittena . . . . . . . abhinirnāmayāmi /
sa divyena cakṣuṣā viśuddhenātikrāntamānuṣyakena satvāṃ paśyāmi cyavantāṃ
upapadyantāṃ suvarṇāṃ durvarṇāṃ sugatāṃ durgatāṃ hīnāṃ praṇītāṃ yathākarmopagāṃ
// satvāṃ prajānāmi ime bhavantaḥ satvāḥ kāyaduścaritena samanvāgatā āryāṇām
apavādakāḥ mithyādṛṣṭikāḥ te mithyādṛṣṭikarmasamādānahetoḥ taddhetoḥ
tatpratyayāt kāyasya bhedāt paraṃ maraṇād apāyadurgativinipātaṃ narakeṣūpapannā
// ime punar bhavantaḥ satvā kāyasucaritena samanvāgatāḥ manaḥsucaritena
samanvāgatā āryāṇām anapavādakāḥ samyagdṛṣṭikā te samyagdṛṣṭikarmasamādānahetoḥ
taddhetoḥ tatpratyayāt kāyasya bhedāt paraṃ maraṇāt sugatiṃ svargaṃ kāyaṃ
deveṣūpapannāḥ // sa khalv ahaṃ bhikṣavaḥ tathā samāhitena cittena pariśuddhena
paryavadātena anaṃgaṇena vigatakleśena mṛdunā karmaṇyena sthitenāniṃjyaprāptena
rātryā yāme pūrvanivāsānusmṛtijñānidarśanapratilābhāye cittam abhinirharāmi
abhinirnāmayāmi anekavidhaṃ pūrvanivāsaṃ samanusmarāmi / sayyathīdaṃ ekāṃ pi
jātiṃ duve pi jātī trayo pi jātī catvāro pi jātīṃ paṃcāpi jātīṃ daśāpi jātīṃ
viṃśati jātī triṃśati jātī
[_Mvu_2.133_] catvāriṃśad vā jātīḥ paṃcāśaṃ vā
jātīḥ jātīśataṃ vā jātīsahasraṃ vā anekā pi saṃvartakalpā vā anekā pi saṃvartā
anekā pi vivartā anekā pi saṃvartavivartakalpā amutrāham āsī evaṃnāmā evaṃgotro
evaṃjātyo evamāhāro evamāyuḥparyanto evaṃsukhaduḥkhapratisaṃvedī / so tato cyuto
amutra upapadye tato cyutaḥ icchatvam āgacchasi iti sākāraṃ soddeśaṃ anekavidhaṃ
pūrvenivāsam anusmarāmi // sa khalv ahaṃ bhikṣavaḥ tatha samāhitena cittena
pariśuddhena paryavadātena anaṃgaṇena vigatopakleśena mṛdunā karmaṇyena
sthitenāniṃjyaprāptena rātryāḥ paścime yāme aruṇodghāṭakālasamaye nandīmukhāyāṃ
rajanyāṃ yat kiṃcit puruṣanāgena puruṣasiṃhena puruṣarṣabheṇa puruṣadhaureṇa
puruṣajāneyena puruṣapadumena puruṣapuṇḍarīkena satpuruṣeṇa mahāpuruṣeṇa
anuttareṇa puruṣadamyasārathinā gatimena smṛtimena matimena dhṛtimena dyutimena
sarvaso sarvatratāye jñātavyaṃ prāptavyaṃ abhisaṃboddhavyaṃ sarvaṃ taṃ
ekacittakṣaṇasamāyuktayā prajñayā anuttarāṃ samyaksaṃbodhim abhisaṃbuddho //
idam avocad bhagavān āttamanā te bhikṣavo bhagavato bhāṣitam abhyanandensuḥ
//
__atha śuddhodanaḥ svapnaṃ paśyati //
paśyāmi putra supine
taranāvagāḍhaṃ
abhyutthitaṃ gajavaraṃ maṇijālacchannaṃ //
madhye purasya
adhvanāvasthito ca rātrau
nirdhāvate puravarā abhikampamānaḥ //
taṃ dṛṣṭvā
mahya supine vipulaṃ ca hāsyaṃ
abhyutthitaṃ ruditam eva ca aprameyaṃ
//
kampe ca me saṃparitaptaṃ śarīram anta-
[_Mvu_2.134_] rdāhaṃ
samuddhanati kiṃ tu bhaviṣyate dya //
atha lokapāla avacū
manujapradhānaṃ
mā bhāya bhūmipati saṃjanayāhi harṣaṃ //
hanta śṛṇohi
phalaṃ yaṃ supinasya tatvaṃ
samutthitaṃ bahujanasya vibodhanārthaṃ //
eṣo
mahāguṇadharo vijahitva rājyaṃ
dutiyās tathaiva caturā svajanaṃ ca sphītaṃ
//
niḥsaṃśayaṃ varabalaṃ anapekṣamāṇo
niryāsyate puravarā viditaṃ sa bhotu
//
etasmiṃ nirgate anekavidhaṃ ti duḥkhaṃ
jāyiṣyate supini yaṃ hasitaṃ ti
tatvaṃ //
yaṃ rodasi supini dāni sukhaṃ anantaṃ
śrutvā bhaviṣyati jitaṃ
jitaśatrusaṃghaṃ //
mātuḥsvasāpi supinaṃ paśyati //
mātuḥsvasā avaca
kāṃcanarāśivarṇa
paśyāmi putra supine ṛṣabhaṃ sujātaṃ //
śvetaṃ
sucārukakubhaṃ atiriktaśṛṃgaṃ
śṛṇgārasaṃsthitagatiṃ pratipūrṇadehaṃ //
so
garjati sumadhuraṃ kapilāhvayāto
nirdhāvate hṛdayadṛṣṭipathaṃ harantaḥ
//
na ca kaści taṃ prasahate abhigarjamānaṃ
pratigarjituṃ kumudarāśinibhaṃ
sujātaṃ //
[_Mvu_2.135_] te devarāja avacū karuṇaṃ rudantaṃ
mā roda
śākyakulanandanajātarāga //
vakṣyāmi te avitathāvacanaṃ vijālaṃ
ānandajāni
upajānaya tvaṃ sukhāni //
atyantaśuddhacaraṇaṃ kuśalopapetaṃ
eṣo
nararṣabha gatīmatināṃ vidhijñaḥ //
hitvā janaṃ puruṣasiṃhavaro puro
ca
nirgamya te abhilaṣe puruṣarṣabhatvaṃ //
so pi amṛtaṃ acalam acyutam
aprakampyaṃ
nirvāṇam apratisamaṃ pratiśuddhacakṣuḥ //
nirdiśya taṃ
puruṣasiṃharutaṃ maharṣiḥ
yaṃ śrutva tīrthikagaṇā diśatāṃ vrajanti
//
yaśodharāpi supinaṃ paśyati //
atha rāhulasya idam abravīt
pi
maitrottareṇa madanena nibaddhacittā //
deva śṛṇohi yatha adya mayāpi
dṛṣṭaṃ
supinaṃ manoramaṃ phalaṃ ca me tad bhaveyāt* //
śuddhodanasya kila
rājakulaṃ narendra
megho samantaṃ kṣaṇena samādadanto //
lokatrayaṃ
prabalatoyadharo sughoṣo
vidyutpradīpa vipradyotayanto bahūni
//
[_Mvu_2.136_] so śītalaṃ vimalam apratimaṃ prasannaṃ
vāri pravṛṣya
madhuraṃ abhigarjamāno //
varṣeti sāgaradharo śayane nidāghaṃ
eṣo pi
antaḥsukhito sa sahāṃpatīko //
brahmā atha upagamitva idaṃ avoca
tāṃ
rāhulasya jananīṃ śṛṇu mā viṣīda //
iṣṭaṃ phalaṃ tava ayaṃ supino
mahārtho
saṃpūryate capalam eva janehi prītiṃ //
śuddhodanasya ayam ātmajo
cārunetro
lokatrayaṃ jaladharo iva varṣamāṇo //
pralhādayiṣyati
mahāparitāpataptān*
dharmaṃ dhruvaṃ karuṇam apratimaṃ janetvā
//
bodhisatvo pi paṃca mahāsupināṃ paśyati / paramasaṃbodhiprāpto śrāvasthāṃ
bhikṣūṇāṃ vyākaroti // tathāgato bhikṣavo pūrve saṃbodhim anabhisaṃbuddho paṃca
mahāsupināni adrākṣīt* // tathāgatasya katamāni paṃca //
___tathāgatasya
bhikṣavaḥ pūrve sambodhim anabhisaṃbuddhasya iyaṃ mahāpṛthivī
uccaśayanamahāśayanam abhūṣi / sumeru parvatarājā bimbopadhānam abhūṣi /
purastime mahāsamudre vāmā bāhā ohitā abhūṣi paścime ca mahāsamudre dakṣiṇā bāhā
ohitā abhūṣi / dakṣiṇe pi mahāsamudre ubhau pādatalāni ohitāni abhūnsuḥ /
tathāgato bhikṣavaḥ pūrve saṃbodhim anabhisaṃbuddho imaṃ prathamaṃ mahāsupinam
adrākṣīt* //
[_Mvu_2.137_] tathāgatasya bhikṣavaḥ pūrve saṃbodhim
anabhisaṃbuddhasya kṣīrikā nāma tṛṇajāti nābhimaṇḍalād abhyugdamya yāvan nabham
āsadya asthāsi // tathāgato bhikṣavaḥ pūrve saṃbodhim anabhisaṃbuddho imaṃ
dvitīyaṃ mahāsupinam adrākṣīt* //
___tathāgatasya bhikṣavo pūrve saṃbodhim
anabhisaṃbuddhasya lohitakā prāṇakā kālaśīrṣakā pādatalehi yāvaj jānumaṇḍalāni
cchādayitvā asthānsuḥ / tathāgato bhikṣavaḥ pūrve sambodhim anabhisaṃbuddho imaṃ
tṛtīyaṃ mahāsvapnam adrākṣīt* //
___tathāgatasya bhikṣavaḥ pūrve saṃbodhim
anabhisaṃbuddhasya catvāri nānāvarṇāṃ anekavarṇā ca caturhi diśāhi vaihāyasaṃ
gatvā tathāgatasya pādatalāni upajighritvā sarvaśvetā apavidhyinsuḥ / tathāgato
bhikṣavaḥ pūrve saṃbodhim anabhisaṃbuddho imaṃ caturthaṃ mahāsupinam adrakṣīt*
//
___tathāgato bhikṣavaḥ pūrve saṃbodhim anabhisaṃbuddho mahato
mīḍhaparvatasya uparim anupalipyamāno caṃkramaṃ caṃkrame / tathāgato bhikṣavaḥ
pūrve saṃbidhim anabhisaṃbuddho imaṃ paṃcamaṃ mahāsupinam adrākṣīt*
//
___tathāgatasya bhikṣavo pūrve saṃbodhim anabhisaṃbuddhasya iyaṃ
mahāpṛthivī uccaśayanamahāśayanam abhūṣi / sumeru parvatarājā bimbopadhānam
abhūṣi / purastime mahāsamudre vāmā bāhā ohitā abhūṣi paścime mahāsamudre
dakṣiṇā bāhā ohitā abhūṣi dakṣiṇe mahāsamudre ubhau pādatalāni ohitāni abhūṣi /
yaṃ pi bhikṣavaḥ tathāgato anuttarāṃ samyaksaṃbodhim anabhisaṃbuddho ayaṃ tasya
mahāsvapnasya vipāko // yaṃ bhikṣavaḥ tathāgatasya pūrve saṃbodhima
nabhisaṃbuddhasya kṣīrikā nāma tṛṇajāti nābhimaṇḍalād abhyudgamya yāvan nabham
āsadya asthāsi / yaṃ bhikṣavaḥ tathāgatena imaṃ ca lokam
abhijñāya
[_Mvu_2.138_] paraṃ ca lokam abhijñāya sadevakaṃ lokaṃ
samārakaṃ sabrahmakaṃ saśramaṇabrāhmaṇīṃ prajāṃ sadevamanuṣyāṃ vārāṇasyāṃ
ṛṣipatane mṛgadāve anuttaraṃ dharmacakraṃ pravartitaṃ triṣparivartaṃ dvādaśāram
apravartitaṃ śramaṇena vā brāhmaṇena vā devena vā māreṇa vā kenacid vā punaḥ
loke saha dharmeṇa yam idaṃ catvāry āryasatyāni / sayyathīdaṃ dūkhaṃ āryasatyaṃ
duḥkhasamudayam āryasatyaṃ duḥkhanirodha āryasatyaṃ duḥkhanirodhagāminī pratipad
āryasatyaṃ / imāṃ ca punar bhikṣavaḥ tathāgatasya evaṃrūpāṃ dharmadeśanāṃ śrutvā
bhūmyā devā ghoṣam udīrayensuḥ eṣa māriṣa bhagavatā vārāṇasyāṃ ṛṣipatane
mṛgadāve anuttaraṃ dharmacakraṃ pravartitaṃ triṣparivarti dvādaśāraṃ
apravartitaṃ kenaci śramaṇena vā brāhmaṇena vā devena vā brahmeṇa vā māreṇa vā
kenacid vā punar loke saha dharmeṇa idaṃ duḥkham iti ayaṃ duḥkhasamudayo ayaṃ
duḥkhanirodho ayaṃ duḥkhanirodhagāminī pratipad iti taṃ bhaviṣyati
bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukampāya mahato janakāyasyārthāya hitāya
sukhāya devānāṃ ca manuṣyāṇāṃ ca / bhūmyānāṃ devānāṃ ghoṣaṃ śrutvā antarīkṣecarā
devā cāturmahārājikā trāyastriṃśā yāmā tuṣitā nirmāṇaratiparanirmitavaśavartina
ito tatkṣaṇaṃ tatmuhūrtaṃ yāvabrahmalokaṃ ghoṣam abhyudgamya eṣa māriṣa
bhagavatā vārāṇasyāṃ ṛṣipatane mṛgadāve triparivartaṃ dvādaśāraṃ anuttaraṃ
dharmacakraṃ pravartitaṃ apravartitaṃ kenacit* śramaṇena vā brāhmaṇeṇa vā devena
vā māreṇa vā kenacid vā punar loke saha dharmeṇa idaṃ duḥkhaṃ iti ayaṃ
duḥkhasamudayo ayaṃ duḥkhanirodhaḥ ayaṃ duḥkhanirodhagāminī pratipad iti / ayaṃ
tasya mahāsupinasya vipāko // yaṃ bhikṣavaḥ tathāgatasya pūrve saṃbodhim
anabhisaṃbuddhasya lohitakaprāṇakā kālaśīrṣā pādatalehi yāvaj jānumaṇḍalāni
cchādayitvā
[_Mvu_2.139_] asthānsuḥ bahu etarhi bhikṣavaḥ janatā yā
tathāgate adhikārakarmāṇi kṛtvā kāyasya bhedāt paraṃ maraṇāt sugatī svargakāye
deveṣūpapadyanti / ayaṃ tasya svapnasya vipāko // yaṃ bhikṣavaḥ tathāgatasya
pūrve saṃbodhim anabhisaṃbuddhasya catvāri śakuntā nānāvarṇā caturhi diśāhi
vaihāyasaṃ samāgatvā tathāgatasya pādatalāni upajighritvā sarvaśvetāḥ
apavijhinsuś catvārime bhikṣavaḥ varṇāḥ katame catvāraḥ kṣatriyā brāhmaṇā vaiśyā
śūdrāḥ te tathāgate brahmacaryaṃ caritvā akopyā cetovimuktaṃ prajñāvimuktiṃ
sākṣātkurvanti / ayaṃ tasya mahāsvapnasya vipāko // yaṃ bhikṣavaḥ tathāgato
pūrve saṃbodhim anabhisaṃbuddho mahato mīḍhaparvatasya uparim upalipyamāno
caṃkramaṃ caṃkrame purastimāyāṃ pi ca bhikṣavaḥ diśāyāṃ tathāgato viharati
tatrāpi ca satkṛto gurukṛto mānito pūjito apacāyito lābhī
cīvarapiṇḍapātraśayanāsanaglānapratyayabhaiṣajyapariṣkārāṇāṃ anadhyavasito
anadhimūrchito anupaliptacitto / dakṣiṇāyāṃ pi ca bhikṣavo diśāyāṃ tathāgato
viharati tatrāpi ca satkṛto gurukṛto mānito pūjito apacāyito lābhī
cīvarapiṇḍapātraśayanāsanaglānapratyayabhaiṣajyapariṣkārāṇāṃ anadhyavasito
anadhimūrchitaḥ anupaliptacittaḥ / paścimāyāṃ pi ca bhikṣavo diśāyāṃ tathāgato
viharati tatrāpi ca satkṛto gurukṛto mānito pūjito apacito lābhī
cīvarapiṇḍapātraśayanāsanaglānapratyayabhaiṣajyapariṣkārāṇāṃ anadhyavasito
anadhimūrchitaḥ anupaliptacittaḥ / uttarasyāṃ pi bhikṣavaḥ diśāyāṃ tathāgato
viharati tatrāpi ca satkṛto gurukṛto mānito pūjito apacito lābhī
cīvarapiṇḍapātraśayanāsanaglānapratyayabhaiṣajyapariṣkārāṇāṃ anadhyavasito
anadhimūrchitaḥ anupaliptacitto / ayaṃ tasya mahāsvapnasya vipāko yaṃ tathāgato
bhikṣavaḥ pūrve saṃbodhim anabhisaṃbuddho imāṃ paṃca mahāsvapnāṃ adrākṣīt* //
idam avocad bhagavā nāttamanās te ca bhagavato bhāṣitam abhyanande
//
[_Mvu_2.140_]_____iti śrīmahāvastu-avadāne śuddhodanasya paṃca
mahāsvapnā samāptā //
bodhisatvasya dāni etad abhūṣi / duṣkaram idaṃ
agāramadhye vasantena ekāntasaṃlikhitaṃ ekāntamanavadyaṃ ekāntapariśuddhaṃ
paryavadātaṃ brahmacaryaṃ carituṃ / yaṃ nūnāhaṃ agārasyānagāriyaṃ pravrajeyaṃ //
bodhisatvo rājānam āmantrayati pravrajiṣyāmi // rājā āha //
mā dāni mā
kamalalocana cārurūpa
śokaṃ labhe suvipulaṃ tvaya viprahīṇo //
mātā cahaṃ
asulabhaṃ maraṇaṃ nigacchet*
tataḥ kīdṛkṣaṃ sukham etaṃ tathā viśiṣṭaṃ
//
yasya kṛtena mama ca svajanaṃ svarāṣṭraṃ
srajiṣyasi bahuduḥkho hi sa
viprayogo //
paryākulā mi diśatā pratibhānti
sarve
śitoṣṇadaṃśamaśakākṣatabhūmibhāgā //
traso vaneṣu
mṛgavāraṇaghātikeṣu
bheraṇḍabhairavaruteṣu mahadbhayeṣu //
nityāntareṇa
manasā kṛtamokṣabuddhiḥ
mārgaṃ va tāva mama putra cara prasīda
jīvāmi
yāvad ahaṃ yāva ca sā ihaiva //
kiṃkāraṇaṃ tava vinirgamanaṃ
niśāmya
tatvaṃ vināśam upayāsyati me śarīraṃ //
[_Mvu_2.141_] rājñā
dāni paṃcānāṃ rājāna śatānāṃ preṣitaṃ / āgacchatha kumāro abhiniṣkramitukāmo //
te dāni āgatā kumāraṃ bahuprakāraṃ yācanti / mā abhiniṣkramāhi tti // bodhisatvo
dāni rājānaṃ ca te ca rājāno etad avocat* // sacet* mama mahārājā caturhi padehi
pratibhuko bhavati pratijānāmi te rāja na niṣkramiṣyaṃ puravarāto // rājā āha //
bhavāmi te pratibhuko padeṣu caturuṣu śīghraṃ putra udīrehi purā prāṇā jahanti
// kumāro āha //
yauvane vartamānasmiṃ jarā me mā khu āgame //
ārogye
vartamānasmiṃ vyādhi me mā khu āgame //
jīvite vartamānasmiṃ maraṇaṃ mā khu
āgame //
saṃpattīṣu ramiyāsu vipatti mā khu āgame //
tadā hikkārahakkārā
devasaṃghā pramuṃciṣu //
sādhu sādhu mahāsatva sādhu apratipudgala
//
subhāṣitān te etasmiṃ sabrahmā pariṣā iyaṃ //
hṛṣṭā āttamanā sarve
prītisukhasamarpitā //
tato śuddhodano rājā duḥkhaśalyasamarpitaḥ
//
aśrupūrṇehi netrehi bodhisatvam idam abravīt* //
svayaṃ hi putra jānāhi
kasya etaṃ na vidyati //
jarā vyādhi maraṇaṃ ca vipattīr vā na me gatiḥ
//
kumāro āha //
hanta triṣu mahārāja padeṣu pratibhūr bhava //
tato
mayā vinābhāvo na te jātu bhaviṣyati //
[_Mvu_2.142_] rājā āha
//
dadām eṣu putra padeṣu pratibhutām ahaṃ tava //
tato nivartaye cittaṃ
mūle udāharato bhava //
kumāro āha //
divyā me bhontu kāmaguṇā te ca
bhontu sarvadā sukhā //
te ca nityā bhontu atra me pratibhūr bhava
//
apsarā madhuraṃ gagane parigāyensuḥ varabuddhivaraṃ pravaraṃ
//
madhuraṃ salilaṃ sukhinaṃ sahitaṃ varanūpuramaṇḍana-ābharaṇā //
na khu
rajyati satpuruṣasya mano madaneṣu yādṛśam udāharati //
vijahiṣyati
kāñcanabimbanibhāṃ vasudhām anekalabdhārthacitāṃ //
evaṃ ca duḥkhito rājā
kumāram etad abravīt* //
prasīda putra kasya sukhā kāmaguṇā tathā śubhāḥ
//
kumāro āha //
hanta anyāni vakṣyāsi dve padāni mahīpate //
yad
icchasi evaṃ samānaṃ teṣu me pratibhūr bhava //
rājā āha //
dṛḍham
abhyupagacchāmi pratibhūṣyaṃ ahaṃ tava //
dvehi padehi ākhyāhi mā ca
viprajahāhi me //
ahaṃkāraṃ mamakāraṃ mā saṃjāye kadāci no //
mahanto lpo
vā mahīpāla atra me pratibhūr bhava //
[_Mvu_2.143_] tato maheśvarā vācā
vyāharensu nabhe sthitāḥ //
tvaṃ khu bheṣyasi saṃbuddho sarvabandhanasūdano
//
kiṃkāraṇaṃ na teṣāṃ hi vacanānāṃ sadevake //
loke asti udāhartā yāni
bhāṣasi cakṣumāṃ //
tato śuddhodano rājā duḥkhaśalyasamarpitaḥ
//
aśrupūrṇehi netrehi bodhisatvam idam abravīt* //
nāmāpy ahaṃ na jānāmi
eteṣāṃ puruṣottama //
padāni yāni kīrtesi nātra pratibhuko ahaṃ //
kumāro
āha //
alaṃ cireṇa ekasmiṃ pade pratibhuko bhava //
tato ihaiva nivasiṣyaṃ
ramye kapilasāhvaye //
bhave dāni ahaṃ putra ekasmiṃ pade tava bhave
//
pratibhuko śīghraṃ brūhi upagataṃ mayā saha //
kumāro āha //
ihaiva
vasato mahyaṃ prāsādavaralokake //
sarvanīvāraṇāpagataṃ cittaṃ me vartatāṃ
vaśāt* //
tato devā ca yakṣā ca gandharvā ca sadānavā
//
nāgarākṣasasaṃghāś ca aho dharma udīrayan* //
aho paramavādisya
paramārthābhikāṃkṣiṇo //
vyaktaṃ paramavākyāni prabhavanti muhurmuhuḥ
//
tato dīnamano rājā kumāram etad abravīt* //
nātrāvāso mahyaṃ putra
aśruvegaṃ pramuñcati //
tato devamanuṣyāṇāṃ prāmodyajananīṃ girāṃ
//
[_Mvu_2.144_] bodhisatvo udīrento pitaraṃ samadhyabhāṣati //
aham
ajaram ārogyam amṛtaṃ pārthivottama //
vipattibhayanirmuktaṃ abhigaṃsye
asaṃskṛtaṃ //
rāja yan nityaṃ yat sukhaṃ yac chubhaṃ tat* mayā svayaṃ
//
prāptavyam iti na sandehaḥ parityajya dhṛtiṃ labha //
atha khalu rājā
śuddhodano yaṃ kumāro jambucchāyāyāṃ dhyāyati taṃ dṛṣṭvā cintāsāgaraṃ praviṣṭo
// yadi kumārasya śāntehi dhyānehi cittam abhiramati mā haiva tāvad asitasya
ṛṣisya satyaṃ vyākaraṇaṃ bhaviṣyati // yan nūnāhaṃ kumārasya vistīrṇam
antaḥpuram upasthāpayeyaṃ vividhāni udyānāni kuryāt* yatra kumāro krīḍeyyā
rameyyā pravicāreyyā na ca abhiniṣkramaṇe cittaṃ kareyyā //
___atha khalu
śuddhodanena kumārasya vistīrṇo antaḥpuro upasthāpito bahūni strīsahasrāṇi
vividhāni ca nānāprakārāṇi aśokamaṇḍapakāni kārāpitāni avasaktapaṭṭadāmakalāpāni
muktapuṣpāvakīrṇāni yatra kumāro krīḍiṣyati pravicārayiṣyati na ca naṃ
abhiniṣkramaṇe cittaṃ kariṣyati // rājā dāni śuddhodano antaḥpure sandiśati //
suṣṭu kumāram abhiramāpetha nāṭyagītavādyena yathā kumāro abhiniṣkramaṇe cittaṃ
na kareyyā // kumāro pi dāni kāmeṣu ādīnavadarśī anarthako sarvakāmabhogehi /
edṛśeṣu ca udyāneṣu devabhavanasadṛśeṣu antaḥpureṣu apsarasadṛśeṣu ratiṃ na
vindati / abhiniṣkramaṇe cittaṃ abhiramati na ca bodhisatvo kenacic codayitavyo
duḥkho yaṃ saṃsāra iti / sarvadharmeṣu vaśavartī svayam eva sāmato virakto
bhavati udvignamānaso svayaṃ cittam udvejayati / aho saṃsāro prakṛtiduḥkham
aparimitam upadravaśatāni darśayati //
[_Mvu_2.145_]___atha khalu kumāro
upariprāsādasikharagato upaviṣṭo tam eva dhyānaṃ manasā karonto āsati yaṃ se
jambucchāyāyaṃ labdhaṃ / na gītaśabdā na nṛtyaravaśabdā na pramadāgaṇāṃ
rūpavantāṃ svādīyati / tam eva cintayanto āsati // atha khalu rājā śuddhodano
anyataraṃ puruṣaṃ pṛcchati / kim idaṃ bho puruṣa kumārasya antarpure na
gītaravaśabdo nṛtyabherīmṛdaṃgavīṇāvaṃśapaṇavaravaśabdaḥ śrūyate kumārasya kiṃ
cittasya daurmanasyaṃ // atha khalu yā lumbinīvane devatā nivāsikā sāntarīkṣe
sthitvā rājānaṃ śuddhodanam abravīt* // mahārāja kumāraṃ vitarkayāhi / virakto
tava putro sarvakāmaguṇaratīhi nacireṇa chindiṣyati sarvatṛṣṇābandhanāṃ
niravaśeṣāṃ yāsyati tapovanaṃ suparīttaṃ bhāvayiṣyati / idāniṃ khalu nṛpati
siddhārtho rājavaṃśo prāsādavaragato pramadāgaṇaparivṛto anityaṃ duḥkhaṃ
nairātmyaṃ paribhāṣati śarīre // atha khalu rājā śuddhodano taṃ devatāsakāśāto
śrutvā paridīnamukhavarṇo śokārdito kumārasya sakāśam upasaṃkrāntaḥ idam
abravīt* // kim idaṃ putra paridīnavadano śokārdito upaviṣṭo si mā kiṃcit
śarīrasya pratipīḍāṃ paśyasi mā dhanakṣayaṃ upalakṣasi mā paracakrabhayaṃ
upasthitaṃ ākhyāhi me putra śīghraṃ kimarthaṃ //
___kumāro āha // asti tāta
śarīre pratipīḍāṃ paśyāmi vyādhir ārogyam ākramati maraṇaṃ jīvitam ākramati taṃ
tāta jīrṇaṃ mṛtāntaraṃ pratyavekṣāmi // kṣīyanti sarvasaṃskārā
girinadījalacaṃcalā paramāyāsadharmā ṛtusaṃvatsaraṃ āyuḥ kṣīyati maraṇāsannaṃ
bhavati imāṃ tāta śarīre pratipīḍāṃ paśyāmi // asti tāta dhanakṣayaṃ paśyāmi
sarvadharmaṃ riktakaṃ tucchakaṃ asārakaṃ māyopamaṃ vaṃcanīyaṃ visaṃvādakaṃ nāsti
dhanasya sthiti taṃ
[_Mvu_2.146_] saṃbādhyati vā saṃkrāmati vā parasparaṃ
/ iman tāta dhanakṣayaṃ paśyāmi // asti paracakrabhayaṃ dṛśyati
dharmasaṃskāradoṣabhayaṃ hastacchedā karṇacchedā śīrṣacchedā vividhā nānāprakārā
anekaparyāyeṇa asmiṃ kāye duḥkhāni saṃkramanti / imaṃ tāta paracakrabhayaṃ
paśyāmi // rājā śuddhodano āha // alaṃ putra mā maitaṃ cintayāhi / samprati
taruṇo prathamayauvanagato si rājakṛtyam anubhavāhi vistīrṇas te antaḥpuro
yauvanasampanno tāhi sārdhaṃ krīḍāhi ramāhi pravicārehi mā pravrajyāye cittaṃ
karohi // kumāro āha // yadi me tāta aṣṭa varāṃ anuprayacchasi tato ahaṃ na
bhūyo etam arthaṃ cintayiṣye // rājā āha // ākhyāhi me putra śīghraṃ kīdṛśāme
aṣṭa varāṇi yānīcchasi yadi śaktir vā balaṃ vā asti tato te pradāsyāmi / kiṃ
putra mama rājyaṃ parihāyiṣyati yad ahaṃ tava putra varaṃ na pradāsyāmi
//
___kumāra āha // imāni me tāta aṣṭa varāṇi anuprayacchāhi // yadi me
yauvanaṃ jarā nākrameyā / yadi ārogyaṃ vyādhir nākrameyā / yadi me jīvitaṃ
maraṇaṃ na hareyā / yadi me tvayā sārdhaṃ viprayogo na bhave / edṛśam antaḥpuram
apsarasādṛśaṃ vistīrṇo ca jñātivargo na vipraveśeyā rājyāto ca aiśvaryāto ca na
vipariṇāmānyārtībhāvo bhaveyā / ye pi satvā mama jātamātreṇa amṛtasukhena
abhinimantritā teṣāṃ pi sarveṣāṃ kleśapraśamo bhaveyā / mamāpi jātijarāmaraṇasya
anto bahveyā // rājā śuddhodano āha // putra kuto mama edṛśaṃ va śaktir vā balaṃ
vā asti yad ahaṃ imāṃ edṛśāṃ aṣṭa varā prayaccheyaṃ / ye pi te putra pūrvā
rājāno dīrghāyuṣkā yathā mahāsammato rājā mahātejo dṛḍhadhanuḥ śatadhanu
niśāntāyu yugandharaprabhṛtayaḥ
[_Mvu_2.147_] kularājavaṃśā te pi ca
putra sarve anityatābalena paryantopanītā nāmamātrā ca śeṣāḥ sthāpitāḥ / kuto
putra me balaṃ śaktir vā asti tava ime īdṛśān aṣṭa varān anuprayacchituṃ //
kumāro āha // yadi tāta na utsahasi tvaṃ mama imān aṣṭa varān anuprayacchituṃ
ahaṃ ca te nimantremi jarāmaraṇasya anto bhaveyā // rājā āha // jīrṇo vṛddho
gatayauvanaś ca tato mama mṛtasya paścāt pravrajyāhi // kumāra āha // udagraṃ
anubhavāhi tāta jīvanto punar drakṣyasi mama iha sarvagativimuktaṃ
sarvatṛṣṇāchinnaṃ sarvaduḥkhavigataṃ sarvajvalākleśāparītasya
sarvabodhyaṅgaratnā bhāvayantasya //
___atha nṛpati tasya pramadāgaṇān
upadarśayati / iman te putra udāraṃ
varavimalakamalanayanamaṇirucirapīnapayodharā śukranirbhāsagātrā vicitrābharaṇā
kaṭhinaśubhavāsitakaraśaṇā sukumārapravarabhramarāṃjanakeśā
raktāṃśukaprāvaraṇavalayamaṇimuktikahārāvanaddhā
tulākoṭivalayanūpurapaṃcāṅgikatūryaninādāṃ kurvanti / etāhi putra abhiramāhi mā
pravrajyām abhikāṃkṣāhi // kumāra āha // paśya tāta strīsaṃjño bhaveya yo atra
rajyeyā kalpeyā pramadyeyā // rājā āha // tava kīdṛśī saṃjñā bhavati // kumāro
āha // mamātra viparītasaṃjñā bhavati // rājā āha // kīdṛśī te putra
viparītasaṃjñā bhavati // kumāro āha // edṛśī me tāta viparītasaṃjñā bhavati /
yathāyaṃ kāyo yatra yukto āgacchati gacchati yatra sthāti niṣīdati yatra
bhāvayati tūṣṇīṃ bhavati yatra bāhiraṃ śūnyaṃ nirīhakaṃ balaṃ durbalaṃ māyā ca
visaṃvādakaṃ sarvam eva dharmakāyaṃ pravadanti // rājā śuddhodano āha // yadi
putra rūpeṇa na rajyasi kim idaṃ niṣpuruṣeṇa rajyasi kaṃ tvaṃ darśanam
upalakṣayasi // kumāro āha // yad idaṃ
[_Mvu_2.148_] tāta saṃśāranāṭakam
upalakṣayāmi yantravijñānanaṭavedanavikārāṃ janayati / traidhātukaṃ raṃgaṃ
sthānaṃ satvānāṃ kṛtavikṛtiṣaṅgatiṣu raṃgaṃ praviśati tṛṣṇāsnehavaraṃ ca
kleśaśatānāṃ gābhīratā / evaṃ purimā koṭi na prajñāyati parasparaṃ nāṭakaṃ
satvānāṃ vaṃcanagrahaṇavipāṭakaṃ // nāsti so satvo vā satvakāyo vā yo saṃskāreṣu
na khalīkṛto na vaṃcito athāparaṃ gurujaneṣu / tato udagram anubhavāhi tāta
saṃsāranāṭakaṃ vinivartayitvā samathanirvāṇapuram anupravekṣyāmi yatra
jarāmaraṇaṃ nākrāmanti pūrvam eva padaṃ parimārgayiṣye yantaṃ purimakehi
tathāgatehi arhantehi samyaksaṃbuddhehi parimārgitaṃ //
___rājā āha // imaṃ
te putra vimānaṃ devabhavanasadṛśaṃ samṛddhaṃ tava cāntarapuraṃ tvaṃ pi putra
abhirūpavāṃ varalakṣaṇapuṇyasahasracito kim idaṃ putra ratiṃ na vindasi api tu
niṣkramaṇam eva abhikāṃkṣasi vihāya nagarapuraṃ // kumāro āha //
gatiṣu
santrastamānaso śṛṇohi
mama tāta me yena na asti rati //
jarāvyādhi ripur
maraṇaṃ tṛtīyaṃ
abhimardati tena me nāsti ratiḥ //
yadi nityasukhaṃ
ātumano bhave
yadi vātmano duḥkhabalaṃ na bhave //
yadi saṃskṛtapratyayam
idaṃ na bhave
atha kisya mamātu ratir na bhave //
upalabhyati kāyo
karaṇḍasamo
upalabhyati kāye ca sarpasamā //
[_Mvu_2.149_] upalabhyati
skandha amitrasamā
atha kisya mamātu ratir va bhave //
yadi kāyo
karaṇḍasamo na bhavet*
yadi vā tatra sarpasamā na bhave //
yadi skandha
amitrasamā na bhave
atha kisya mamātu ratir na bhavet //
yadi . . . . . .
. . . .
. . . . . duḥkhakriyā na bhavet* //
yadi jātijarāmaraṇaṃ na
bhavet*
atha kisya saṃsāraratir na bhavet* //
yadi śūnyagrāmanilayo na
bhave
yadi taṃ virāgavadhako na bhavet* //
saṃskāradhātu samayo na
bhavet*
atha kisya mamātu ratir na bhavet* //
yadi śiṣyapratodam idaṃ na
bhavet*
yadi rājakulasya bhayaṃ na bhavet* //
yadi sarvabhayaṃ tribhave na
bhavet*
abhiniṣkramaṇe mamato na ratiḥ //
atha rājā śuddhodano yadā
sarvopāyena na śaknoti kumārasya cittaṃ vinivartayituṃ tadā rājño evaṃ bhavati
// yadi na kenacid upāyena śaknomi kumārasya cittaṃ vinivartayituṃ yaṃ nūnāhaṃ
yattikā kapilavastunagare kanyā tāṃ sarvāṃ kumārasya upadarśayāmi na kvacij
janatāyāḥ kanyāyāḥ kumārasya cittaṃ abhiramet* //
[_Mvu_2.150_]___bodhisatvo
pitaram abhimantrayati udyānabhūmiṃ niryāsyāmīti // rājñā śuddhodanena amātyā
āṇattā // yāvad rājakulaṃ yāvac ca udyānabhūmiṃ atrāntare pratijāgratha
siktasaṃsṛṣṭaṃ vitatavitānaṃ citraduṣyaparikṣiptaṃ osaktapaṭṭadāmakalāpaṃ
dhūpitadhūpanaṃ muktapuṣpāvakīrṇṇaṃ deśedeśeṣu dhūpayantrāṇi mālyayantrāṇi
naṭanartaka-ṛllamallapāṇisvaryākumbhatūṇī mānāpikāni rūpaśabdagandhāni
upasthāpetha amānāpikāni udvartāpetha / yathā kumāro udyānabhūmīm abhiniṣkrānto
na kiṃcid amanāpaṃ paśyeya // evaṃ rājño vacanamātreṇa amātyehi yāvac ca
rājakulaṃ yāvac ca tāṃ kumārasya udyānabhūmiṃ yathāṇattaṃ mārgaṃ pratijāgritaṃ
deśedeśeṣu ca puruṣā sthāpitā yathā kumārasya purato na kiṃcij jīrṇo vṛddho
vyādhito vā kāṇo vā khāḍo vā darduro vā kaṇḍūlo vā kacchulo vā vicarciko vā anyo
vā kiṃcid amanāpaṃ kumārasya udyānam abhiniṣkramantasya purato tiṣṭheyā // evaṃ
kumāro mahārheṇa saptaratnacitreṇa yānena mahatā rājānubhāvena mahatā
rāja-ṛddhīye mahatīye vibhūṣāye udyānabhūmiṃ niryāntasya rājapuruṣā
vāmadakṣiṇena utsāraṇāṃ karontā gacchanti yathā kumāro na kiṃcid amanāpaṃ
paśyeyā // evaṃ kumāro mānāpikāni rūpāṇi paśyanto mānāpikāni śabdāni śṛṇvanto
mānāpikāni gandhāni ghrāyanto ubhayato vāmadakṣiṇena aṃjalīśatasahasrāṇi
pratīchanto vividhāni ca cūrṇavarṣāṇi pratīchanto kapilavastuto udyānabhūmiṃ
nirdhāvantasya ghaṭikāreṇa kumbhakāreṇa śuddhāvāsadevaputrabhūtena tathānyehi ca
śuddhāvāsakāyikehi devaputrehi jīrṇo puruṣo purato abhinirmito jīrṇo vṛddho
mahallako adhvagataṃ vayamanuprāpto śvetaśiro tilakāhatagātro bhagno
gopānasīvakro puratoprāgbhāro daṇḍam avaṣṭabhyamānair
[_Mvu_2.151_]
gātrair gacchanto // bodhisatvo taṃ dṛṣṭvā sārathiṃ pṛcchati / kim imo puruṣo
evaṃ pratikūlo jīrṇo vṛddho mahallako adhvagatavayamanuprāptaḥ śvetaśiro
tilakāhatagātro bhagno gopānasīvakro purataḥprāgbhāro daṇḍam avaṣṭabhya
prakhalamānair gātraiḥ gacchati // sārathi āha // kumāro kiṃca te etena
pṛcchitena eṣa puruṣo jīrṇo nāma vayaparigataśarīro / gacchāma udyānabhūmiṃ
tahiṃ devakumāra paṃcahi kāmaguṇehi krīḍāhi ramāhi pravicārehi // kumāro āha //
bho bhaṇe sārathi vayam api jarādharmā jarādharmatāyām anatītāḥ / yatra nāma
jātasya jarā prajñāyati atra paṇḍitasya kā rati // kumāro āha // sārathi
nivartehi rathaṃ alaṃ udyānagamanāye //
___kumāro punarnivartitvā gṛhaṃ
praviṣṭo // rājā śuddhodano amātyāṃ pṛcchati // bho bhaṇe kiṃ kumāro punar
nivṛtto udyānabhūmiṃ na nirgato // amātyā āhansuḥ // mahārāja kumāro jīrṇo
puruṣaṃ dṛṣṭvā niryāto na bhūyo udyānabhūmiṃ nirgato // rājño bhavati / mā haiva
yathā asitena ṛṣiṇā kumāro vyākṛto tathā bhaviṣyati // rājñā kumārasya
antaḥpuraṃ saṃdiṣṭaṃ / suṣṭu kumāraṃ krīḍāpetha ramāpetha pravicārāpetha nāṭyehi
gītehi vāditehi yathā kumāro gṛhe abhirameyā // yathā devaloke evaṃ kumārasya
evaṃrūpā antaḥpure saṃgīti vartanti / na ca kumārasya saṃgītiṣu manaṃ gacchati /
tam eva jīrṇaṃ puruṣaṃ smarati //
___aparakālena kumāro āha // udyānabhūmiṃ
nirdhāviṣyāmīti // rājā āha // mānāpikāni rūpaśabdāni upasthāpetha yathā kumāro
udyānabhūmiṃ abhiniṣkramanto na kiṃcid amanāpaṃ paśyeya // evaṃ rājño
vacanamātreṇa amātyehi yāva ca rājakulaṃ
[_Mvu_2.152_] yāvac ca tāṃ
kumārasya udyānabhūmiṃ yathāṇattaṃ mārgaṃ pratijāgritaṃ deśedeśeṣu ca puruṣā
sthāpitā yathā udyānabhūmiṃ niryāntasya purato na kvacij jīrṇo vā vṛddho vā
vyādhito vā kāṇo vā khāḍo vā draduro vā kaṇḍūlo vā kacchulo vā vicarciko vā anyo
vā kiṃcid amanāpaṃ kumārasya udyānabhūmim abhiniṣkramantasya purato na tiṣṭheyā
// evaṃ kumāro mahāraheṇa saptaratnacitreṇa yānena mahatā rājānubhāvena mahatā
rāja-ṛddhīye mahatīye vibhūṣāye udyānabhūmiṃ niryāntasya rājapuruṣā
vāmadakṣiṇena utsāraṇāṃ kārayantā gacchanti yathā kumāro na kenacid amanāpaṃ
paśyeyā // evaṃ kumāro mānāpikāni rūpāṇi paśyanto mānāpikāni śabdāni śṛṇvanto
mānāpikāni gandhāni ghrāyanto ubhayato vāmadakṣiṇena aṃjaliśatasahasrāṇi
pratīchanto vividhāni ca puṣpavarṣāṇi saṃpratīchanto kapilavastuto udyānabhūmiṃ
nirdhāvantasya ghaṭikāreṇa ca kumbhakāreṇa śuddhāvāsadevaputrabhūtena tathā
anyehi ca śuddhāvāsakāyikehi devaputrehi vyādhito purato abhinirmito
śūnahastapādo śūnena mukhena pītapāṇḍuvarṇo dakodariko nābhīye dakadhārāye
pravahantīye makṣikāsasrehi khādyamānā adrākṣaṇīyo saṃvegakārako // bodhisatvo
taṃ dṛṣṭvā sārathiṃ pṛcchati / bho bhaṇe sārathi kim imo puruṣo evaṃ pratikūlo
pītapāṇḍukavarṇo śūnahastapādo bhinnamukhavarṇo nābhīye dakadhārāye śravantīye
makṣikāsahasrehi khādyati // sārathi āha // kumāra kin te etena pṛcchitena eṣo
puruṣo vyādhinā parigataśarīro gacchāma udyānabhūmin tahiṃ deva krīḍāhi ramāhi
pravicārehi // kumāro āha // bho bhaṇa sārathi vayam api vyādhidharmā
vyādhidharmatāyām anatītā // yatra nāma jātasya jarā prajñāyati vyādhi ca
prajñāyati atra paṇḍitasya kā ratiḥ / rūpasya
[_Mvu_2.153_] vyasanaṃ
balasya mathanaṃ sarvendriyāṇāṃ vadhaḥ śokānāṃ prabhavo rativyupasamo
cittāśrayāṇāṃ nidhi dharmasyopaśamaḥ gātrāśritānāṃ gṛhaṃ yo lokaṃ pibate vapuś
ca grasati vyādhisya ko nodvijet* // kumāro āha // sārathi nivartehi rathaṃ alaṃ
me udyānagamanāye // kumāro punaḥ nivartitvā gṛhaṃ praviṣṭaḥ // rājā śuddhodano
amātyāṃ pṛcchati // bho bhaṇe kiṃ kumāro nivṛtto udyānabhūmiṃ na nirgato //
amātyā āhansuḥ // mahārāja kumāro vyādhitaṃ puruṣaṃ dṛṣṭvā nivṛtto na bhūyo
udyānabhūmiṃ nirgato // rājño bhavati // mā hevaṃ yathā asitena ṛṣiṇā kumāro
vyākṛto tathā bhaviṣyati // rājñā kumārasya antaḥpuraṃ saṃdiṣṭaṃ // suṣṭu
kumāraṃ krīḍāpetha rāmāpetha nāṭyehi gītehi vāditehi yathā kumāro gṛhe
abhirameyā // evaṃ kumārasya yathā devaloke evaṃrūpā antaḥpure saṃgīti vartanti
/ na ca kumārasya saṃgītiṣu manaṃ gacchati tam eva jīrṇaṃ ca vyādhitaṃ ca
puruṣaṃ samanusmarati //
___aparakālena kumāro bhūyo pitaram āpṛcchati / tāta
udyānabhūmiṃ niryāsyāmi darśanāye // rājñā amātyānām āṇatti dinnā / kumāro
udyānabhūmiṃ niryāsyati udyānabhūmim alaṃkārāpetha mārgaṃ pratijāgaretha nagaraṃ
ca alaṃkārāpetha yāvac ca rājakulaṃ yāvac ca rājakumārasya udyānabhūmiṃ
siktasaṃsṛṣṭaṃ vitatavitānaṃ citraduṣyaparikṣiptaṃ osaktapaṭṭadāmakalāpaṃ
dhūpitadhūpanaṃ muktapuṣpāvakīrṇaṃ deśedeśeṣu ca puṣpayantrāṇi
naṭanartaka-ṛllamallapāṇisvaryākumbhatūṇikā mānāpikāni ca rūpāni śabdāni
gandhāni upasthāpetha yathā kumāro udyānabhūmiṃ niryānto na kiṃcid amanāpaṃ
paśyeyā jīrṇaṃ vyādhitaṃ vā kāṇaṃ vā khoḍaṃ vā dadruraṃ vā kaṇḍūlaṃ vā kacchulaṃ
vā andhaṃ vā gilānaṃ vā // yathā kumāro na kiṃcid amanāpaṃ pśyeyā tathā karotha
// vacanamātreṇa ca rājño
[_Mvu_2.154_] amātyehi yathāṇattaṃ
pratijāgritaṃ vāmadakṣiṇato ca puruṣāḥ sthāpitā ye janasya utsāraṇāṃ karonti
yathā kumāro udyānabhūmiṃ niryānto na kiṃcid amanāpaṃ paśyeyā // evaṃ kumāro
saptaratnacitreṇa yānena vitatavitānena osaktapaṭṭadāmakalāpena
hemajālasaṃchannena savaijayantena sanandīghoṣeṇa sakhurapravālena
ucchritadhvajapatākena sāmātyaparijano mahatā rājānubhāvena mahatā rāja-ṛddhīye
mahatīye vibhūṣāye mahatā samudayena ubhayato vāmadakṣiṇena aṃjaliśatasahasrāṇi
saṃpratīchanto kapilavastuto udyānabhūmiṃ niryāti / ghaṭikāreṇa ca kumbhakāreṇa
śuddhāvāsadevaputrabhūtena anyehi ca śuddhāvāsakāyikehi devaputrehi mṛtako
puruṣo kumārasya purato nirmito mañcake samāropito puruṣehi nīyate jñātīhi
aśrukaṇṭhehi rudanmukhehi parikīrṇakeśehi uraṃ pīḍentehi karaṇaṃ pralapantehi //
kumāro taṃ dṛṣṭvā sārathiṃ pṛcchati // bho bhaṇe sārathi kim idaṃ puruṣo
mañcakam āropito vinīyate jñātīhi aśrukaṇṭhehi rudanmukhehi prakīrṇakeśehi uraṃ
pīḍentehi // sārathi āha // kumāra eṣo puruṣo mṛto jñātīhi mañcakam āropya
aśrukaṇṭhehi rudanmukhehi prakīrṇakeśehi uraṃ pīḍentehi śmaśānaṃ nīyati //
kumāro āha // bho bhaṇe eṣa sārathi bhūyo puruṣo pitaraṃ vā mātaraṃ vā bhrātaraṃ
vā bhaginīṃ vā jñātimitrasālohitaṃ vā citraṃ vā jaṃbudvīpaṃ paśyati // sārathi
āha // āma kumāra na eṣa bhūyo puruṣo mātaraṃ vā drakṣyati pitaraṃ vā bhrātaraṃ
vā bhaginīṃ vā mitrajñātisālohitaṃ vā citraṃ vā jambudvīpaṃ // kumāro āha
//
maraṇaṃ tava mama ca tulyaṃ naiva śatruḥ na bandhu
ṛtu yatha
parivartate durjayaṃ durvinītaṃ //
[_Mvu_2.155_] na gaṇayati kulīnaṃ na nīcaṃ
na nāthavantaṃ
dinakara iva nirbhīto atra mārgeṇa yāti //
sārathi āha
//
kāmāṃ saṃpattiṃ rājalakṣmīṃ ratiṃ śrīṃ
etāṃ pṛcchāhi sarvalokapradhānāṃ
//
kiṃ tuhyaṃ raudraṃ rogasaṃtāpamūlaṃ
mṛtyuṃ taṃ dṛṣṭvā yo vināśo narāṇāṃ
//
bodhisatvo āha //
jīrṇāturaṃ mṛtaṃ dṛṣṭvā yo nodvijati saṃsāre
/
śocetavyaḥ sa durmedhā andho dhvani yathā naṣṭaḥ //
kumāro āha // bho
bhaṇe sārathi vayam api maraṇadharmā maraṇadharmatāyai anatītā / yatra nāma
jātasya vyādhi prajñāyati maraṇaḥ prajñāyati atra paṇḍitasya kā ratiḥ /
nivartehi rathaṃ me udyānabhūmigamanāye // kumāro tato evaṃ pratinivartitvā
punaḥ gṛhaṃ gato // rājā śuddhodano amātyānāṃ pṛcchati / kiṃ kumāro bhūyo
pratinivartitaḥ na udyānabhūmiṃ nirgato // amātyā āhansuḥ // deva kumāreṇa
mṛtako puruṣo maṃcake samāropito jñātīhi aśrukaṇṭhehi rudanmukhehi
prakīrṇakeśehi uraṃ pīḍentehi ārtasvaraṃ ravantehi śmaśānaṃ nīyanto dṛṣṭo /
tasya dṛṣṭvā saṃvego jātaṃ / tataḥ eva pratinivṛtto // rājño śuddhodanasya etad
abhūṣi // mā haivaṃ nimittakānāṃ brāhmaṇānāṃ satyavacanaṃ bhaviṣyati ye te evam
āhansuḥ / pravrajiṣyati kumāro // rājñā dāni kumārasya antaḥpuraṃ dūto preṣito /
varṣavarā kaṃcukīyā ca suṣṭu kumāraṃ
[_Mvu_2.156_] krīḍāpetha
nṛtyagītavāditena yathā kumāro abhirameyā // te dāni antaḥpurikā kumāraṃ suṣṭu
abhiramenti nṛtyehi gītehi vāditehi na ca kumārasya atra cittaṃ vā mano vā
nānyatra tāṃ jīrṇān āturān mṛtāṃ smarati //
___kumāro bhūyaḥ aparakālena
pitaram āpṛcchati / tāta udyānabhūmyāṃ niryāsyāmi darśanāye // rājā āha // yasya
kumāra kālaṃ manyase // rājñā amātyānām āṇattaṃ / udyānasya bhūmim alaṃkārāpetha
nandanavanamamiva devarājasya nagaraṃ ca alaṃkārāpetha yāvac ca rājakulaṃ yāvac
ca rājakumārasya udyānabhūmiṃ siktasansṛṣṭaṃ kāpāpetha vitatavitānaṃ
citraduṣyaparikṣiptaṃ osaktapaṭṭadāmakalāpaṃ dhūpitadhūpanaṃ muktapuṣpāvakīrṇaṃ
deśedeśeṣu ca puṣpayantrāṇi dhūpayantrāṇi
naṭanartaka-ṛllamallapāṇisvaryākumbhatūṇikaṃ pratijāgarāpetha mānāpikā pi ca
rūpaśabdagandhāṃ yathā kumāro kapilavastuto udyānabhūmiṃ niryānto na kiṃcid
amanāpaṃ paśyeyā jīrṇaṃ vā vyādhitaṃ vā mṛtaṃ vā andhaṃ vā kāṇaṃ vā khoḍaṃ vā
dadruraṃ vā kaṇḍūlaṃ vā kacchulaṃ vā vicarcikaṃ vā tathā karotha // amātyehi
āṇattamātrehi yathā rājño saṃdeśo tathā sarvaṃ pratijāgritaṃ deśedeśeṣu ca
puruṣā sthāpitāḥ yathā kumāro kapilavastuto udyānabhūmiṃ niryānto na kiṃcid
amanāpaṃ paśyeyā // kumāro pi dāni saptaratnacitreṇa yānena
hemajālapraticchannena svalaṃkṛtena suvibhūṣitena savaijayantīkena
sanandighoṣeṇa sakhurapravālena ucchritadhvajapatākena sāmātyo saparijano mahatā
rājanubhāvena mahatā rāja-ṛddhīye mahatā viyūhāye mahatā saṃvṛddhiye mahatā
vibhūṣāye kapilavastuto udyānabhūmiṃ niryāto // niryāntasya ghaṭikāreṇa
kumbhakāreṇa śuddhāvāsakāyadevaputrabhūtena anyehi ca śuddhāvāsakāyikehi
devaputrehi kumārasya
[_Mvu_2.157_] purato pravrajito nirmito
kāṣāyāmbaradharo praśāntendriyo iriyāpathasaṃpanno yugamātraprekṣamāṇo
janasahasre kapilarājamārge // so dāni pravrajito kumāreṇa dṛṣṭo dṛṣṭvā ca punar
asya mano prasīde / aho pravrajitasya prajñānaṃ // kumāro taṃ pravrajitaṃ dṛṣṭvā
pṛcchati // ārya kimarthaṃ so pravrajito // pravrajito āha // kumāra
ātmadamaśamathaparinirvāṇārthaṃ pravrajito // kumāro taṃ pravrajitasya vacanaṃ
śrutvā prīto saṃvṛtto // kumāro āha // pravrajito khalu
nāma
kaṣāyapaṭāvalambitaprakarṣī vitīrṇo janavikīrṇe aindramārge
/
bhūrikamalarajāvakīrṇagātro śaravane yatha ekacakravākaḥ //
mṛgī
śākyakanyā ānandasya mātā / sā kumāraṃ tādṛśīye lakṣmīye tādṛśāye vibhūṣāye
kapilavastuto niryāntaṃ dṛṣṭvā gāthāhi kumāraṃ abhistavati //
nirvṛta khalu
te mātā pitā punaḥ te nirvṛto /
nirvṛtā punaḥ sā nārī yasya bhartā bhaviṣyasi
//
bodhisatvasya nirvāṇaśabdaṃ śrutvā nirvāṇasmiṃ eva manaṃ prasīde tiṣṭhe
saṃpraskande //
nirvāṇaghoṣaṃ śrutvāna nirvāṇe śrotram ādade /
nirvāṇam
anuttaraṃ dṛṣṭvā dhyāyate akutobhayaṃ //
kumāreṇa taṃ nirvāṇaṃ dhyāyantena
mṛgī śākyakanyā nāvalokitā nābhāṣṭā // tasyā dāni mṛgīśākyakanyāye daurmanasyaṃ
saṃjātaṃ // ettakasya janakāyasya madhyato mayā kumāro abhistuto na cānena aham
avalokitāpi //
___śuddhodanena rājakumārasya ṣaḍvālako nāma dvāro kārāpito
paṃcapuruṣaśatehi
[_Mvu_2.158_] apāvurīyati // tasya apāvurīyantasya
samantāyojanaṃ śabdo gacchati // paṃca rājāna śatāni nagaraṃ parivāretvā sthitā
// rājā abhiṣeke bhāṇḍā kārāpeti / puṣyanakṣatre kumāram abhiṣiṃciṣyaṃ //
bodhisatvasyāpi evaṃ bhavati / puṣyanakṣatre abhiniṣkramiṣyanti // śuddhāvāsā
devā bodhisatvam āhansuḥ // kāle si mahāpuruṣa tuṣitakāyāc cyuto kāle si mātuḥ
kukṣiṃ okrānto kāle si jāto kālo ca te abhiniṣkramituṃ kālanirnāmasampanno cāsi
mahāpuruṣa / bahu tvāṃ janatā abhikāṃkṣanti karṣakā viya udakaparīkṣayā
mahāmeghāṃ // īśvaro devaputro gāthāṃ bhāṣati //
samyagvitarkaya
bodhisatvaivaṃ vitarkayanti vidvāṃsaḥ /
utpanna te kuśalasya mūlā yathā
vitarkayasi saprajña //
maheśvaro gāthāṃ bhāṣati //
abhiniṣkrama mahāvīra
abhiniṣkrama mahāmune /
sarvalokasya arthāye budhyāhi amṛtaṃ padaṃ
//
mahābrahmā āha // sace dya mahāpuruṣa nābhiniṣkramiṣyasi saptame divase
saptaratnāni prādurbhāviṣyanti rājā tvaṃ bhaviṣyasi cakravartī cāturdvipo
vijitāvi dhārmiko dharmarājā saptaratnasamanvāgato / nabhato imāni sapta
ratnamayāni prādurbhavanti sayyathīdaṃ cakraratnaṃ hastiratnaṃ aśvaratnaṃ
maṇiratnaṃ strīratnaṃ gṛhapatiratnaṃ pariṇāyakaratnaṃ evaṃ saptamaṃ / pūraṃ ca
te bhaviṣyati sahasraṃ putrāṇāṃ śūrāṇāṃ vīrāṇāṃ varāṅgarūpiṇāṃ
parasainyapramardakānāṃ varāṇāṃ // so imāṃ catvāri mahādvīpāṃ sayyathīdaṃ
jambudvīpaṃ pūrvavidehaṃ aparagodānikaṃ
[_Mvu_2.159_] uttarakuruṃ
sāgaragiriparyantāṃ akhilāṃ akaṇṭakāṃ adaṇḍena aśastreṇa anutpīḍena dharmeṇa
abhivijinitvā adhyāvasiṣyasi //
___rāhulo tuṣitabhavanāc cyavitvā mātuḥ
kukṣim okrame ardharātre samaye // bodhisatvo pratibuddho paśyati antaḥpuram
osuptaṃ kācid vīṇām upaguhya kācid veṇu kācin nakulaṃ kācit sughoṣaṃ kācit
tūṇakaṃ kācic candīsakaṃ kācit sambhārikāṃ kācit* mahatīṃ kācid vipaṃcikāṃ kācid
ḍhakkapaṭahaṃ kācid vallakiṃ kācit* mṛdaṃgaṃ kācit* mukundaṃ kācit paṇavaṃ
kācid* jharjharakaṃ kācid āliṃgaṃ kācit parivādinīṃ kācid gale hastaṃ kṛtvā
kācit* mṛdaṃgaṃ śīrṣe kṛtvā kācit parasparasya utsaṃge śīrṣaṃ kṛtvā kācit
parasparasya aṃśe bāhāṃ kṛtvā kācit parasparasya upagṛhya kācid vāmadakṣiṇāto
vikṣiptagātrā kāsāṃcit* mukhāto lālā śravati // bodhisatvasya evaṃ dharaṇīgatam
antaḥpuraṃ pratikaṇṭhaṃ dṛṣṭvā antepure śmaśānasaṃjñā utpannā // bodhisatvena
paryaṅkāto utthihitvā kaśikasūkṣmāṇi prāvṛtāni karaṇḍakāto gṛhya chandako ca naṃ
upasthāpako upasthāpito // upanāmehi me chandaka aśvaṃ kaṇṭhakaṃ // chandaka āha
// kumāra ardharātre samayo kiṃ imasmiṃ deśakāle aśvakāryaṃ //
vaiśravaṇabhavanasadṛśo veśmo abhirama kiṃ te aśvakāryaṃ imaṃ deśakālaṃ /
apsaragaṇasannibhaṃ antaḥpuraṃ abhirama kin te aśvakāryaṃ // evam idānīṃ
bahuprakāraṃ chandako ālapati / kumāra nāyam aśvakālo
[_Mvu_2.160_]
rājārahehi kumāra śayanehi imaṃ śayanakālaṃ kiṃ idānīm aśvakāryaṃ // kumāro āha
// chandaka idānīṃ me aśvakāryaṃ upanāmehi me kaṇṭhakaṃ // chandakasya bhavati /
yathā kumāro imasmiṃ deśakāle kaṇṭhakaṃ sukhaprasuptasya janasya nūnaṃ kumāro
abhiniṣkramitukāmo // tena dāni kaṇṭhakaṃ pallānayantena uccena svareṇa ārāvaṃ
muktaṃ yathā rājā budhyeya jano ca sarvo kapilavastusmiṃ / chandakasvareṇa na
dāni tataḥ kocid vibudhyati / devehi sarvasya janasya ābhyantarasya bāhirasya
osopanaṃ kṛtaṃ / kaṇṭhakenāpi bodhisatvasya upanāmayantena uccena svareṇa
hīṣitaṃ mama hīṣaṇaśabdena rājā śuddhodano vibuddhiṣyati janakāyo ca tena
samantāyojanaṃ svareṇa abhivijñāpitaṃ na kocid vibudhyati // devakoṭisahasriyo
kapilavastuṃ samāgatāḥ gandhamālyam ādāya bodhisatvasya abhiniṣkramantasya
pūjārthaṃ //
___bodhisatvo kaṇṭhakaṃ hayarājaṃ ārūḍho devasahasrehi ca
nabhagatehi puṣpavarṣaṃ osṛṣṭaṃ maṇḍaravāṇi mahāmaṇḍaravāṇi karkāravāṇi
mahākarkāravāṇi rocamānāni mahārocamānāni maṃjūṣakāṇi mahāmaṃjūṣakāṇi bhīṣmāṇi
mahābhīṣmāṇi samantagandhāni mahāsamantagandhāni pārijātakāni divyāni
suvarṇapuṣpāṇi divyāni rūpyapuṣpāṇi divyāni ratnapuṣpāṇi divyāni candanacūrṇāni
divyāni agurucūrṇāni divyāni keśaracūrṇāni divyāni tamālapatracūrṇāni divyāni ca
gandhodakaśītalāni kapilavastunaḥ samantena ṣaṣṭi yojanāni jānumātraṃ divyaṃ
kusumaughaṃ saṃvṛttaṃ samantāc ca ṣaṣṭi yojanāni divyagandhodakena kardamaṃ
saṃvṛttaṃ abhavat* rutāni ca divyāni koṭisahasraniyutā saṃpravādyensuḥ divyāni
ca saṃgīti nirvartensuḥ apsarasahasrāṇi ca praṇadyensuḥ
[_Mvu_2.161_] ca
gāyensu ca / caturhi mahārājehi kaṇṭhakasya pādā gṛhītā // kaṇṭhakajātānugāmī
anuśrotraṃ pelavako ca niṣkrānto yadi na samajavo tena bhavāmi // chandakasahajo
supratiṣṭhito nāma yakṣo paṃcaśataparivāro / tena ṣaḍvālakadvāram apāvṛtaṃ
ghoṣaṃ ca nigṛhītaṃ //
___atha bodhisatvo mahāntaṃ hastikāyaṃ avahāya agārād
anagāriyam abhiniṣkrāmati mahāntaṃ pattikāyam avahāya mahāntaṃ bhogaskandham
avahāya mahāntam aiśvaryam avahāya mahāntaṃ jñātivargam avahāya agārād
anagāriyam abhiniṣkramati // bodhisavto jātīye arttīyanto jātisamatikramaṇaṃ
mārgam adhigamanārthaṃ agārād anagāriyam abhiniṣkramati / [mahāntam
aśvapattikāyam avahāya mahāntaṃ rathakāyam avahāya mahāntaṃ pattikāyam avahāya
mahāntaṃ bhogaskandham avahāya mahāntam aiśvaryam avahāya mahāntaṃ jñātivargam
avahāya agārād anagāriyaṃ abhiniṣkramati] // bodhisatvo [jātīye arttīyanto]
maraṇena arttīyanto maraṇasamatikramaṇaṃ mārgam adhigamanārthāya agārād
anagāriyam abhiniṣkramati // śokehi arttīyanto upāyāsehi arttīyanto
upāyāsasamatikramaṇaṃ mārgam adhigamanārthaṃ agārād anagāriyam abhiniṣkrāmati //
na khalu punar bhikṣavaḥ bodhisatvo parijuññena parijūrṇo agārād anagāriyam
abhiniṣkramati / atha khalu bhikṣavaḥ bodhisatvo agreṇa parameṇa yauvanena
samanvāgataḥ agārād anagāriyam abhiniṣkramati // na khalu bhikṣavaḥ bodhisatvo
vyādhiparijuññena parijūrṇo agārād anagāriyaṃ abhiniṣkramati / atha khalu
bhikṣavaḥ bodhisatvo agreṇa parameṇa ārogyena samanvāgato agārād anagāriyaṃ
abhiniṣkramati // na khalu punar bhikṣavaḥ bhogaparijuññena
parijūrṇo
[_Mvu_2.162_] agārād anagāriyaṃ abhiniṣkramati / atha khalu
bhikṣavaḥ bodhisatvo mahāntaṃ bhogaskandham avahāya agārād anagāriyaṃ
abhiniṣkramati // na khalu punar bhikṣavaḥ bodhisatvo jñātiparijuññena parijūrṇo
agārād anagāriyaṃ abhiniṣkramati / atha khalu bhikṣavaḥ bodhisatvo mahāntaṃ
jñātivargam avahāya agārād anagāriyaṃ abhiniṣkrāmati //
___śailāḥ
saṃdhūyensuḥ salilā lalensuḥ sāgaro ca nirāmito kṣubhye devā ca divyaṃ
candanacūrṇam okirensuḥ / divyāni agurucūrṇāni divyāni keśaracūrṇāni divyāni
tamālapatracūrṇāni divyāni muktapuṣpavarṣāṇi okirensuḥ // iyaṃ mahāpṛthivī atīva
ṣaḍvikāraṃ kaṃpe prakampe saṃprakampe bodhisatvasyaiva tejena aprameyasya ca
udārasya ca mahato obhāsasya loke prādurbhāvo abhūṣi / yā pi tā lokāntarikāḥ
andhakārā andhakārārpitā tamisrā tamisrārpitā aghā asaṃviditapūrvā yatra ime
candramasūryā evaṃ maharddhikā evaṃ mahānubhāvā ābhayā ābhāṃ nābhisaṃbhūṇanti
ālokena vā ālokaṃ na spharanti tā pi ca tena obhāsena sphuṭā abhūnsuḥ / ye pi
tatra satvā upapannāḥ te pi anyonyaṃ saṃjānensuḥ / anye pi kila bho iha satvā
upapannā / ekāntasukhasamarpitā ca punas tatkṣaṇaṃ tanmuhūrtaṃ sarvasatvā
abhūnsuḥ // ye pi tatra avīcismiṃ mahānarake upapannāḥ atikramyaivaṃ devānāṃ
devānubhāvaṃ nāgānāṃ nāgānubhāvaṃ yakṣāṇāṃ yakṣānubhāvaṃ / dhyāmāni ca abhūnsuḥ
mārabhavanāni niṣprabhāni nistejāni nirabhiramyāni // krośikāny apy atra
khaṇḍāni prapatensuḥ dvikrośikāny atra khaṇḍāni prapatensuḥ trikrośikāny apy
atra khaṇḍāni prapatensuḥ yojanakāny apy atra khaṇḍāni prapavensuḥ
/
[_Mvu_2.163_] dhvajāgrāṇy api cātra prapatensuḥ / māro ca pāpīmāṃ
duḥkhī durmanā vipratisārī antaśalyaparidāghajāto abhūṣi //
___bodhisatvo
khalu punaḥ bhikṣavo abhiniṣkramante atīva purimā diśā pariśuddhā paryavadātā
abhūṣi / atīva dakṣiṇā diśā pariśuddhā paryavadātā abhūṣi / atīva paścimā diśā
pariśuddhā paryavadātā abhūṣi / atīva uttarā diśā pariśuddhā paryavadātā abhūṣi
/ atīva heṣṭimā diśā atīvoparimā diśā pariśuddhā paryavadātā abhūṣi // atīva
candramasūryāṇām udgamanāni pariśuddhāni paryavadātāni abhūnsuḥ atīva
pathagamanāni atīva ogamanāni pariśuddhāni paryavadātāni abhūṣi // atīva
nakṣatrāṇi pariśuddhāni paryavadātāni abhūṣi / atīva tārakarūpāṇi pariśuddhāni
paryavadātāni abhūṣi // atīva cāturmahārājikānāṃ devānāṃ bhavanāni pariśuddhāni
paryavadātāni abhūṣi / atīva trāyastriṃśānāṃ yāmānāṃ tuṣitānāṃ nirmāṇaratīṇāṃ
paranirmitavasavartināṃ devānāṃ bhavanāni pariśuddhāni paryavadātāni abhūṣi //
atīva mārabhavanāni dhyāmāni abhūnsuḥ / durvarṇā niṣprabhāṇi dhvajāgrāṇi
mārakāyikānāṃ devānāṃ māro ca pāpīmāṃ duḥkhī durmano vipratisārī dhyāmantavarṇo
antośalyaparidāghajāto // brahmakāyikānāṃ devānāṃ bhavanāni pariśuddhāni
paryavadātāni abhūnsuḥ / śuddhāvāsānāṃ devānāṃ bhavanāni pariśuddhāni
paryavadātāni abhūnsuḥ / evaṃ ca teṣu śuddhāvāseṣu deveṣu parīttābhānāṃ
samyaksaṃbuddhānāṃ adhiṣṭhitāni caṃkramā niṣadyāni śayyāni tāni pi atīva
pariśuddhāni abhūnsuḥ paryavadātā // śuddhāvāsā devā atīva hṛṣṭā abhūṣi udagrā
pramuditā prītisaumanasyajātā // bodhisatve khalu punar bhikṣavaḥ
abhiniṣkramante yāvatā nāgānām adhipatayo nāgarājāno aṇḍajā vā jarāyujā vā
saṃsvedajā vā aupapādukā
[_Mvu_2.164_] vā te mahatīṃ caturaṃginīṃ senām
abhinirmiṇitvā mahāntaṃ hastikāyaṃ aśvakāyaṃ rathakāyaṃ pattikayam
abhinirmiṇitvā bodhisatvam eva puraskarensuḥ agārād anagāriyaṃ pravrajituṃ //
bodhisatve khalu punar bhikṣavaḥ abhiniṣkramante yāvatā suvarṇādhipatayo
suvarṇarājāno aṇḍajā vā jarāyujā vā saṃsvedajā vā aupapādukā vā te mahatīṃ
caturaṃginīṃ senāṃ abhinirmiṇitvā mahāntaṃ hastikāyaṃ aśvakāyaṃ rathakāyaṃ
pattikāyaṃ abhinirmiṇitvā bodhisatvam eva puraskarensuḥ // nagaradevatā
bodhisatvasya gacchataḥ purataḥ sthitvā dīnamanā āha //
nāga nāga avalokayāhi
me
siṃha siṃha avalokayāhi me //
satvasāra avalokayāhi me
sārthavāha
avalokayāhi me //
kapilāhvayāto nirgamya avalokiya puravaraṃ puruṣasiṃho
śākyakulānandajanano imāṃ girām abhyudīrayati //
api narakaṃ prapateyaṃ viṣaṃ
ca khādetuṃ bhojanaṃ bhuṃje //
na tu punar iha praviśya aprāpya
jarāmaraṇapāraṃ //
ayaṃ bhikṣavaḥ bodhisatvasya abhiniṣkramaṇasampadā
//
___bodhisatvo devasahasrehi caturhi ca mahārājehi saṃpratigṛhīto
kapilavastuto dakṣiṇena dvādaśa yojanāni nīto mallaviṣayaṃ anomiyaṃ nāma
adhiṣṭhānaṃ vaśiṣṭhasya ṛṣisya āśramapadasya nātidūre // tahiṃ bodhisatvo
pratiṣṭhito chandako ca // bodhisatvo
[_Mvu_2.165_] chandakasya haste
ābharaṇāni ca deti kaṇṭhakaṃ ca aśvaṃ chatraratnaṃ ca pituś ca śuddhodanasya
saṃdiśati mahāprajāpatīye gautamīye sarvasya ca jñātivargasya kauśalyaṃ jalpesi
kṛtakṛtyo āgamiṣyāmi pravṛttavaradharmacakraḥ // chandako āha // mātuḥ pituḥ na
utkaṇṭhitaṃ syā te // bodhisatvo āha // chandaka
ityartham evam ahaṃ tava
doṣadarśī
bhokṣārthaṃ mokṣamati svajanaṃ tyajāmi //
jātasya janmani kathaṃ
punarbhaveyā
iṣṭena bāndhavajanena viprayogaḥ //
yadi na maraṇaṃ no jātaṃ
syān na rogajarādayaḥ
yadi ca na bhaved iṣṭatyāgo na cāpriyasaṃśrayo
//
yadi ca viphalā no syād āsā sukhaṃ ca na caṃcalaṃ
vividhaviṣayā
mānuṣyasmiṃ imāpi ratir bhavet* //
chandako āha // tvaṃ nāma āryaputra
nirdiṣṭo sarvaśāstrakuśalehi cāturdvīpagatir bhaviṣyasīti / na taṃ satyaṃ //
bodhisatvo āha // bho bhaṇe chandakā kim anyaṃ ca bhaṇitaṃ tehi naimittikehi
kuśalehi // vartati khu satyakālo yadi te mama gauravaṃ asti // chandako āha //
eṣo bhaṇāmi / atha vā vijahitvā medinīṃ pravrajati bhavati bhavarāgahantā
aśeṣadarśī idaṃ dvitīyaṃ //
___bodhisatvasya etad abhūṣi / kathaṃ pravrajyā
ca cūḍā ca // bodhisatvena asipaṭṭena cūḍā chinnā sā ca cūḍā śākreṇa devānām
indreṇa praticchitā trāyastriṃśadbhavane pujyati
[_Mvu_2.166_] cūḍāmahaṃ
ca vartati // samasamaṃ kaṇṭhako bodhisatvasya pādāṃ lihati / bodhisatvo
anapekṣo prakramati //
pravrajyāṃ kīrtayiṣyāmi yathā pravraji cakṣumāṃ
//
jīrṇaṃ kālagataṃ dṛṣṭvā saṃvegam alabhe muniḥ //
yoniśo labdhasaṃvego
mahāprajño vipaśyako //
dṛṣṭvā ādīnavaṃ loke pravraji anagāriyaṃ
//
avahāya mātāpitaraṃ jñātisaṃgamanaṃ tathā //
niryāsi kapilavastuto
aśvam abhiruhya kaṇṭhakaṃ //
avahāyāśvacchandake chittvāna gṛhabāndhanāṃ
//
sarvam etam avasṛjya anapekṣo eva prakramet* //
yaṃ dāni bodhisatvena
abhiniṣkramitvā anomiyāto adhiṣṭhānāto vaśiṣṭhasya ṛṣisya āśramasya nātidūrato
chandako nivartitaḥ sakaṇṭhako ābharaṇāni ca visarjitāni rājño śuddhodanasya
kauśalyaṃ saṃdiṣṭaṃ mahāprajāpatīye gautamīye tathānyeṣām api jñātīnāṃ /
yaśodharāye na saṃdiśati // yadā bhagavāṃ pravṛttavaradharmacakraḥ taṃ bhikṣūhi
śrutaṃ / bhikṣū bhagavantam āhansuḥ // kathaṃ yaśodharāye anapekṣo prakrānto //
bhagavān āha // nāhaṃ bhikṣavaḥ etarahiṃ evānapekṣo prakrānto / anyadāpi ahaṃ
yaśodharāye anapekṣo prakrāntaḥ // bhikṣū āhansuḥ // anyadāpi bhagavan* //
bhagavān āha // anyadāpi bhikṣavaḥ //
___bhūtapūrvaṃ bhikṣavo 'tītamadhvāne
uttarāpathe takṣaśilā nāma nagaraṃ tatra vajraseno
[_Mvu_2.167_] nāma
śreṣṭhiputro aśvavāṇijyena takṣaśilāto vārāṇasiṃ gacchati aśvapaṇyam ādāya // so
dāni gacchanto anyaś ca vārāṇasīye sārtho corehi viprahato / vaṇijā hatavihatā
kṛtā sarve aśvā hṛtā // so dāni sārthavāho mṛtakena puruṣakuṇapena ātmānaṃ
praticchādetvā śayito evaṃ na hato // yadā te corā taṃ sārthavāhaṃ
hataviprahataṃ kṛtvā grahaṇam ādāya gatā tadā so vajraseno aśvavāṇijo
udakabhramena vārāṇasīṃ nagaraṃ praviśitvā śūnyāgāre śayito // tāṃ eva dāniṃ
rātrīṃ vārāṇasīye nagare corehi rājakulāto sandhiṃ chittvā prabhūtaṃ dravyaṃ
hṛtaṃ / prabhātāye rātrīye rājakule sandhiḥ chinnā amātyehi dṛṣṭā // tehi rājñe
–Senart: rājñe– niveditaṃ // mahārāja rājakule sandhiḥ chinnā // rājñā āṇattā //
pratyavekṣatha rājakulaṃ // amātyehi pratyavekṣantehi dṛṣṭaṃ prabhūtaṃ dravyaṃ
hṛtaṃ // tehi rājña ārocitaṃ // mahārāja prabhūto rājakulāto dravyaṃ hṛtaṃ //
rājñā amātyā āṇattā // mārgatha tāṃ corāṃ // te rāja-āṇattīye tanmuhūrtaṃ
vārāṇasīye caurā mārgīyanti sarvagṛhāṇi lolīyanti devāgārāṇi śūnyāgārāṇi
//
___te rājabhaṭṭā mārgantā tahiṃ śūnyāgāraṃ praviṣṭā yatra vajraseno
aśvavāṇijako caurehi viprahato śayito // so dāni mārgaśrameṇa ca rātrījāgareṇa
ca cintāye ca śrāntokānto prasupto sūrye pi udite na vibudhyati // so tehi
rājabhaṭṭehi caurā mārgantehi dṛṣṭo rudhireṇa siktāvasiktagātravastro sadravyo
śayito teṣāṃ rājabhaṭṭānāṃ ca dṛṣṭvā etad abhūṣi // ayaṃ cauro rājakulamoṣako //
so dāni rājabhaṭṭena pādena
[_Mvu_2.168_] prahāraṃ dattvā utthāpito /
uttiṣṭha pāpa caura asti nāma tvaṃ rājakulaṃ dharṣayasi // so dāni aśvavāṇijako
bhīto trasto utthito kim etaṃ ti // te dāni rājabhaṭṭā āhansuḥ // asti nāma tvaṃ
pāpa caura rājakulaṃ pi dharṣayasi // so dāni āha // āryā prasīdatha nāhaṃ cauro
aśvavāṇijako ahaṃ ti // te dāni rājabhaṭṭā āhansuḥ // edṛśako aśvavāṇijako
bhavati yādṛśo tvaṃ pāpacauro tvaṃ // tehi sa udīrayanto paścādbāhuṃ bandhayitvā
rājño upanāmayito // evaṃ deva śūnyāgāre śayito labdho // rājā pi caṇḍo ca
ugraśāsano ca / tena āṇattaṃ // gacchatha naṃ atimuktakaśmaśāne netvā
jīvaśūlakaṃ karotha //
___so dāni paścādbāhuṃ bandhanabuddho padyapānena pāyī
vadhyakaṇṭhaguṇena kharasvareṇa –Senart. svarasvareṇa– paṭahena vādyamānena
asiśaktitomaradharehi puruṣehi vadhyaghāṭakehi parivṛto janasahasrehi
atimuktakaśmaśānaṃ nirnīyati gaṇikāvīthiṃ ca saṃprāptaḥ / tahiṃ ca śyāmā nāma
agragaṇikā āḍhyā mahādhanā mahākośā prabhūtajātarūparajatopakaraṇā
prabhūtadāsīdāsakarmakarapauruṣeyā // so dāni sārthavāhaḥ vadhaṃ nīyanto tāye
śyāmāye agragaṇikāye dṛṣṭo / saha darśanamātreṇa gaṇikāye tasmiṃ sārthavāhe
premnaṃ nipatitaṃ // yathoktaṃ bhagavatā //
pūrvaṃ vāsanivāsena pratyutpanne
hitena vā //
evaṃ saṃjāyate premnaṃ utpalaṃ vā yathodake //
saṃvāsena
nivāsena prekṣitena smitena ca //
evaṃ saṃjāyate premnaṃ mānuṣāṇāṃ mṛgāṇa ca
//
[_Mvu_2.169_] yatra manaṃ praviśati cittaṃ vāpi prasīdati
//
sarvatra paṇḍito gacche saṃstavo vai pure bhavet* //
sā dāni gaṇikā
tahiṃ aśvavāṇijake jātīsahasrāṇi premnānubaddhā / tasyā tahiṃ atyarthaṃ premnaṃ
utpannaṃ // tasyā dāni etad abhūṣi / yadi etaṃ puruṣaṃ na labhāmi mariṣyāmi //
sā dāni tanmuhūrtaṃ ceṭikām āha // amuke gaccha mama vacanena etāṃ vadhyaghātāṃ
vadehi ahaṃ vo ettakaṃ hiraṇyasuvarṇaṃ dāsyāmi mā etaṃ puruṣaṃ ghātetha / anyo
puruṣo āgamiṣyati etadvarṇo etadrūpo ca taṃ gṛhya taṃ māretha // tathā ca
jalpasi dvitīyo na jānīte // tataḥ sā ceṭī gatvā teṣāṃ ca ghātakānāṃ
yathāsandiṣṭaṃ ārocayesi // tasyā te vadhyaghātakā āhansuḥ // vāḍhaṃ evaṃ
bhavatu // te dāni kṛtāntasūnikāṃ gacchanti // tahiṃ dāni gaṇikākule śreṣṭhisya
ekaputrako dvādaśavarṣikena krayeṇa praviṣṭako daśa varṣā atikrāntā dve varṣā
avaśiṣṭā // tadyathāha //
śātaṃ māyā kṣatriyāṇāṃ brāhmaṇānāṃ duve śatā
//
sahasraṃ māyā rājānāṃ strīmāyā hi anantikā //
sā dāni gaṇikā śyāmā
tasya śreṣṭhiputrasya agrato bhojanaṃ vyapaneti vyaṃjanaṃ ca / śreṣṭhiputro
pṛchhati // syāme kim imaṃ bhaviṣyati // sā āha // āryaputra taṃ me vadhyaṃ
dṛṣṭvā kṛpā utpannā / tasyā me etad abhūṣi // svayaṃ imaṃ bhojanaṃ hariṣyāmi //
śreṣṭhiputro āha // mā tvaṃ svayaṃ gacche ceṭiṃ preṣehi // sā āha // ko janāti
dāsyati vā ceṭī na vā dāsyatīti / svayaṃ āharitvā dāsyāmi // tato so
śreṣṭhiputro
[_Mvu_2.170_] āha // ānehi ahaṃ gamiṣyāmi mā tvaṃ svayaṃ
gacchāsi // sā dāni bhūyasyā mātrayā māyāṃ darśayati / āha // na hoti mā
āryaputro gacchatu ahaṃ gamiṣyāmi // śreṣṭhiputro pi āha // na hi mā tvaṃ gaccha
ahaṃ gamiṣyāmi // gaṇikā āha // yathā āryaputrasya abhiprāyo bhavatu ahaṃ vā
gaccheya āryaputro vā // so dāni śreṣṭhiputro taṃ bhojanam ādāya prasthito //
tāye dāni gaṇikāye ceṭī uktā // gaccha yadā eṣo śreṣṭhiputro ghātito bhavati
tataḥ taṃ puruṣaṃ praticchannaṃ ānayāhi yathā na kocit paśyeyā yāva dāni sūryo
astameti // sarvo janakāyo nivṛttaḥ te ca vadhyaghātāḥ śmaśānam anuprāptāḥ so ca
śreṣṭhiputro taṃ bhojanam ādāya upagato / tena so bhojano tasya vadhyasya
upanāmito / tehi dāni vadhyaghātehi taṃ śreṣṭhiputraṃ ghātetvā so aśvavāṇijako
osṛṣṭaḥ //
___so dāni tāye ceṭikāye pracchannaṃ taṃ gaṇikākulaṃ praveśito //
so dāni aśvavāṇijako tatmuhūrtake ucchāpito snāpito mahārahaṃ vastraṃ parihāpito
mahārahe paryaṃke upaviśāpito gandhamālyaṃ ca upanāmitaṃ bhojanam upanāmitaṃ /
paṃcahi kāmaguṇehi samarpitaḥ samagrībhūto // ubhau krīḍanti ramanti
pravicārayanti // so dāni prathamako śreṣṭhiputro daśavarṣapraviṣṭo āsi / yadā
ghātāpito tadāpi dve varṣāṇi sarvopakaraṇaṃ mātāpitṝṇāṃ sakāśāto ānīyati // so
dāni aśvavāṇijako taṃ vartanaṃ tādṛśaṃ paśyiya śokasamarpito pāṇḍuvarṇo bhave /
na bhuktaṃ pi yaṃ bhojanaṃ taṃ chaḍḍeti mā haivaṃ ahaṃ pi tathā eva haniṣyāmi
yathā so purimako śreṣṭhiputro // sā dāni gaṇikā taṃ aśvavāṇijakaṃ pṛcchati //
āryaputra ettako kālo
[_Mvu_2.171_] yataḥ āryaputro iha praviṣṭo na ca te
paśyāmi abhirataṃ na udagraṃ / kena te vaikalyaṃ kiṃ prārthayasi kasya vā te
abhilāṣo taṃ labhiṣyasi / so dāni aśvavāṇijako āha // sā asmākaṃ nagarī
takṣaśilā udyānopaśobhitā puṣkariṇīhi ca tatra ca abhīkṣṇaṃ jano udyānayātrāṃ
nirdhāvati krīḍārthaṃ tāni codyānāni tāṃ ca udyānakrīḍāṃ dakakrīḍāni ca
samanusmarāmi // gaṇikā āha // āryaputra ihāpi vārāṇasyāṃ udyānāni puṣkariṇyaś
ca ārāmāni ca puṣpaphalopetāni ramaṇīyāni yadi āryaputrasya udyānagamane
abhiprāyo nirdhāvāmi udyānabhūmiṃ krīḍārthaṃ // so āha // vāḍhaṃ virdhāvāmo ti
//
___tāye dāni gaṇikāye anyatarā udyānabhūmī siktasaṃsṛṣṭā kārāpitā / taṃ
aśvavāṇijakaṃ onaddhahayane prakṣipitvā khādyabhojyaṃ ca pānaṃ ca gandhamālyaṃ
ca ādāya ceṭīhi puraskṛtā niṣkrāntā // tena dāni vajrasenena śreṣṭhiputreṇa sā
gaṇikā uktā // etāṃ puṣkariṇīṃ pratisīrāhi prativeṭhāpehi viśvastā dakakrīḍāṃ
krīḍiṣyāmaḥ na kocit paśyati // tasyā gaṇikāye bhavati // suṣṭu āryaputro
jalpati tatra viśvastaṃ krīḍiṣyāmaḥ na ca naṃ kocit pratyabhijāniṣyati // tāye
dāni gaṇikāye puṣkariṇī pratisīrāhi veṭhāpitā / te dāni udakakrīḍāye krīḍanti
ramanti pravicārayanti ubhaye atṛtīyā // tasya dāni aśvavāṇijakasya bhavati /
yadi ahaṃ adya na palāyāmi na bhūyaḥ śakyaṃ palāyituṃ // so dāni pānaṃ agre
sthāpayitvā tāṃ gaṇikāṃ pāyeti yadā ca eṣā pramattā bhaved ahaṃ tadā śakyeyaṃ
palāyituṃ // gaṇikā pi paśyati premnena paśyati māṃ āryaputro pāyetīti / sā dāni
pibantī mattā
[_Mvu_2.172_] saṃvṛttā // so dāni aśvavāṇijako teṣāṃ
ceṭīnām āha // gacchatha yūyaṃ bhāṇḍamūle āsatha vayaṃ viśvastā udakakrīḍāṃ
krīḍiṣyāmaḥ // tā dāni ceṭī ekānte bhāṇḍamūle āsanti // te dāni ubhayo
puṣkariṇīm otīrṇā udakakrīḍyakehi krīḍituṃ // so dāni aśvavāṇijako tāṃ śyāmāṃ
kaṇṭhe samāliṃgaṃ kṛtvā nivarteti muhūrtaṃ vāretvā udyacchati / śyāmā jānāti
āryaputra udakakrīḍāṃ karoti / evaṃ tena aśvavāṇijena vajrasenena bhūyobhūyo
cirataraṃ nivuṭṭiya vāryati śyāmā ca pīḍiyati vajraseno ca tahiṃ udake
nivuṭṭāpiya karoti alpaprāṇāṃ saṃjātāṃ // vajrasenasya bhavati / mṛtā eṣā śyāmā
ayaṃ velā mama palāyanāye // so dāni śyāmāṃ mṛtām abhijñātvā puṣkariṇīye
sopānasmiṃ sthapetvā ito itaḥ pratyavekṣitvā palāyate yathā na kenacid dṛṣṭo
//
___teṣāṃ ceṭīnām etad abhūṣi / viloḍenti atra puṣkariṇīyaṃ āryaputro
āryadhītā ca krīḍārthaṃ na ca sānaṃ kiṃcit krīḍāntānāṃ śābdaṃ śṛṇoma gacchāma
jānāma // te dāni puṣkariṇīṃ allīnā paśyanti ca tāṃ śyāmāṃ tatra puṣkariṇyāṃ
sopāne mṛtikāṃ śāyamānāṃ / kathaṃcid āśvāsayanti // sā dāni śyāmā tehi ceṭīhi
tanmuhūrtaṃ omūrdhikam ālambāpitā sarvaṃ ca se udakaṃ mukhena āgataṃ // sā dāni
śyāmā yaṃ velaṃ pratyāśvastā tataḥ ceṭīni pṛcchati kahiṃ āryaputro ti // ceṭī
āhansuḥ // āryadhīte na khalv āryaputro kahiṃcid dṛśyati bhavitavyaṃ palāno //
sā āha // mā ciraṃ karotha nagaraṃ pravekṣyāmaḥ // tā dāni nagaraṃ praviṣṭā
//
[_Mvu_2.173_]___sā dāni śyāmā gaṇikā tanmuhūrtaṃ caṇḍālā śabdāpiyāna
āha // ahaṃ yuṣmākaṃ ettakaṃ ca ettakaṃ ca hiraṇyaṃ upajīvanaṃ dāsyāmi icchāmi
pratyagramṛtakaṃ puruṣaṃ anādaṣṭaṃ ānīyantaṃ // āhansu // vāḍhaṃ ānīyati // tehi
śmaśānaṃ gatvā pratyagramṛtako puruṣo anādaṣṭo ānīyate yathā na kenacid dṛṣṭo //
te dāni caṇḍālā upajīvanaṃ dattvā visarjitā // tāye dāni śyāmāye so mṛtako
puruṣo gandhodakena snāpayitvā gandhehi anulipitvā arhantehi vastrehi veṭhitvā
camusmiṃ prakṣipitvā subaddhaṃ kṛtvā teṣāṃ ceṭīnām āha // sarva ekakaṇṭhā
rodanaṃ karotha evaṃ ca vadatha āryaputro kālagato āryaputro kālagato ti // tehi
ceṭīhi yathāyathā tāye śyāmāye sandiṣṭaṃ rodanaṃ kṛtaṃ // mahatā janakāyena
gaṇikāye śyāmāye gṛhe rodanaśabdaṃ śrutvā śreṣṭhiputro kālagato ti / tasya
śreṣṭhiputrasya mātāpitṛbhiḥ śrutaṃ so asmākaṃ ekaputrako kālagato ti // te dāni
rodanaṃ karontā taṃ gaṇikākulaṃ gatāḥ sarvo ca jñātivargo / gaṇikāvīthijanena
samāsyati // te āhansu // apaharatha etāṃ camuṃ paścimadarśanaṃ putraṃ paśyāma
// tasyā dāni gaṇikāye etad abhūṣi / yadi camuṃ hariṣyanti tato buddhiṣyanti tad
ahaṃ khaṇḍakhaṇḍaṃ chindiṣyaṃ // sā teṣāṃ āha // mā tumhe camuṃ apahariṣyatha //
te āhansuḥ // kiṃkāraṇaṃ // sā āha // yaṃ kālaṃ āryaputro glāno taṃ kālaṃ mayā
ukta āryaputra gacchāhi mātāpitṝṇāṃ kulaṃ / so dānāha / ettakehi varṣehi na gato
na idānīṃ gamiṣyaṃ yāvad vārttībhavāmi tataḥ gamiṣyaṃ mātāpitṝṇi draṣṭuṃ / so
dāni yaṃ velaṃ na vārttībhavati vyādhinā ca grasto tato naṃ ahaṃ saṃdiṣṭā mā
me
[_Mvu_2.174_] mṛtasya mātāpitṝṇāṃ jñātīnāṃ vā darśayiṣyasi ettakaṃ me
priyaṃ karohi / mayā ca āryaputrasya pratijñātaṃ na āryaputra mṛtakaṃ kasyacit*
mātāpitṝṇāṃ vā jñātīnāṃ vā upadarśayiṣyāmi / kāmaṃ ātmānam upasaṃkrameyaṃ na
punar āryayutrasya śarīrasaṃdarśanaṃ kareyaṃ / tato yadi tumhe evaṃ camuṃ
apaharatha ātmānaṃ aham upasaṃkrameyaṃ / evaṃ mayā āryaputrasya carimakāle
pratijñātaṃ // śreṣṭhisya bhavati // evam etaṃ yathā eṣā jalpati yat kāraṇaṃ eṣā
mama putrasya atyarthaṃ priyā manāpā ca āsi yā maraṇakāle pi mama putreṇa eṣā na
parityaktā eṣāpi ca mama putrasya bhāvānuraktā hitakāmā ca āsi atmākaṃ ca
putrako mṛto alabhanīyo eṣo rtho yadi vayaṃ etat putraṃ mṛtaṃ na labhāmaḥ tasmād
apanetuṃ camuṃ // śreṣṭhinā āṇattaṃ // mā apaharatha camuṃ yathā mama putrasya
maraṇakāle abhiprāyo tathā bhavatu // so dāni mahatā satkāreṇa nagarāto
niṣkāsiya ekānte dhyāyito // sā dāni gaṇikā atikaruṇāni rodati śocati paridevati
bahūni māyāni darśayati / nivārīyantī yena citā tataḥ abhimukhā dhāvati icchati
citāyāṃ patituṃ sarvajanena nivāritā citāyāṃ patantī // tasya dāni
śreṣṭhiputrasya mātāpitṝṇām etadabhūṣi // imā śyāmā gaṇikā asmākaṃ putrasya iṣṭā
ca dayitā ca āsi etāye pi ca asmākaṃ putro iṣṭo ca dayito āsi yaṃ nūnaṃ
vayemetāṃ śyāmāṃ gṛhaṃ pravaśyāmaḥ yā asmākaṃ putrasya darśanaṃ bhaviṣyati //
tena dāni śreṣṭhinā sā śyāmā rājakulāto anujānāpetvā gṛhaṃ praveśitā // sā dāni
omuktamaṇisuvarṇā odātavastrāmbaradharā ekaveṇīdharā vajrasenam aśvavāṇijakaṃ
śocantī āsati / śreṣṭhiputrasya ca mātāpitṝṇām etad abhūṣi / asmākam eṣā
ekaputrasya
[_Mvu_2.175_] śocati // so dāni śreṣṭhi sabhāryako yathā va
putrakaṃ tathā tāṃ śyāmāṃ ceṣṭati //
___kadācid dāni takṣaśilakā naṭā
vārāṇasīm āgatāḥ / te dāni naṭadārakā bhikṣārthakā taṃ śreṣṭhikulaṃ praviṣṭā //
tāye dāni śyāmāye teṣāṃ naṭadārakānām uttarāpathakaṃ bhāṣyaṃ pragṛhītaṃ / sā tāṃ
naṭadārakāṃ pṛcchati / kuto yūyaṃ ti // te āhansuḥ // uttarāpathakā vayaṃ // sā
āha // katamāto adhisthānāto // te āhansuḥ // takṣaśilāto // sā āha // yonaṃ
pratyabhijānatha yūyaṃ takṣaśilāyāṃ śreṣṭhiputro vajraseno nāma aśvavāṇijo //
naṭadārakā āhansuḥ // āma pratyabhijānāma // sā āha // śakyatha mama vyāpāraṃ
kartuṃ // te āhansuḥ // vāḍhaṃ śakyāmo ti kiṃ kartavyaṃ // sā āha // imaṃ ślokaṃ
śreṣṭhiputrasya vajrasenasya santike bhaṇatha //
yān tvaṃ sālehi phullehi
śyāmāṃ kauśeyavāsinīṃ //
gāḍhaṃ aṃkena pīḍesi sā te kauśalyaṃ pṛcchati
//
te dāni naṭadārakā anupūrveṇa takṣaśilām āgatā aśvavāṇijakaṃ vajrasenam
upasaṃkramitvā āhansuḥ //
yān tvaṃ sālehi phullehi śyāmāṃ kauśeyavāsinīṃ
//
gāḍhaṃ aṃkena pīḍesi sā te kauśalyaṃ pṛcchati //
so dāni vajraseno
śreṣṭhiputro taṃ ślokaṃ śrutvā tāṃ naṭadārakāṃ gāthayā pratabhāṣe
//
[_Mvu_2.176_] rāgābhibhūtā na sukhaṃ śayanti
kṛtānukāraṃ
pratikartukāmā //
narāḥ kṛtajñā na sukhaṃ śayanti
vairaprasaṃgī na sukhaṃ
śayanti //
taṃ vo na śraddadhāmy ahaṃ vāto vā girim āvahe //
kathaṃ sā
mṛtikā nārī mama kauśalyakaṃ bhaṇe //
te dāni naṭadārakā āhaṃsuḥ //
nāpi
sā mṛyate nārī nāpy anyam abhikāṃkṣati /
ekaveṇīdharā bālā tvām eva
abhikāṃkṣati //
śreṣṭhiputro vajraseno āha //
asaṃstutaṃ me
cirasaṃstutena
na nirmiṇeyā dhruvam adhruveṇa //
ito py ahaṃ dūrataraṃ
gamiṣyaṃ
mamāpi sā anyaṃ na nirmiṇeya //
syāt khalu bhikṣavaḥ yuṣmākam
evam asyād anyaḥ sa tena kālena tena samayena vajraseno nāma aśvavāṇijako abhūṣi
/ naitad evaṃ draṣṭavyaṃ / tatkasya hetoḥ / ahaṃ sa bhikṣavaḥ tena kālena tena
samayena vajraseno nāma aśvavāṇijako abhūṣi // anyā sā tena kālena tena samayena
nagare vārāṇasīye gaṇikā śyāmā nāma abhūṣi / naitad evaṃ draṣṭavyaṃ / tat kasya
hetoḥ / eṣā sā bhikṣavaḥ yaśodharā tena kālena tena samayena
vārāṇasyāṃ
[_Mvu_2.177_] nagare śyāmā nāma agragaṇikā abhūṣi / tadāpi
ahaṃ etāye anapekṣo etarahiṃ pi etāye anapekṣo //
_____samāptaṃ śyāmāye
jātakaṃ //
atha bhikṣū āhansuḥ // bhagavāṃ yaśodharāye vadhe nirnīyanto
trāyito / bahukarā bhagavato bodhisatvabhūtasya saṃsāre saṃsarantasya yaśodharā
āsi // bhagavān āha // vāḍhaṃ bhikṣavaḥ bahukarā yaśodharā āsi tathāgatasya
saṃsāre saṃsarantasya / anyadāpi ahaṃ etāye yaśodharāye amitrahastagato rakṣito
// bhikṣū āhansuḥ // anyadāpi bhagavan* // bhagavān āha // anyadāpi bhikṣavaḥ
//
___bhūtapūrvaṃ bhikṣavo atītam adhvānaṃ nagare vārāṇasī kāśijanapade
ugraseno nāma rājā rājyaṃ kārayati kṛtapuṇyo maheśākhyo susaṃgṛhītaparijano
dānasaṃvibhāgaśīlo mahākośo mahāvāhano / tasya taṃ rājyaṃ ṛddhaṃ ca sphītaṃ ca
kṣemaṃ ca subhikṣaṃ ca ākīrṇajanamanuṣyaṃ ca sukhitajanamanuṣyaṃ ca
praśāntadaṇḍaḍamaraṃ sunigṛhītataskaravyavahārasaṃpannaṃ ca // tasya dāni
janapade campako nāma nāgarājo prativasati kṛtapuṇyo utsadakuśalasaṃcayo
anekanāgaśatasahasraparivāraḥ // tasya dāni caṃpakasya nāgarājño bhavanaṃ
devabhavanasaṃnibhaṃ saptaratnamayāni vimānāni sarvatrakāni sarvakālikāni
puṣpaphalāni ratnamayāyo puṣkariṇīyo utpalapadumanalinikumudapuṇḍarīkasaṃchannā
// tāye puṣkariṇīye avidūre vaiḍūryastambhaprāsādo ratnāmayo
musāragalvatalāstṛto // tasya ca rājño ṣoḍaśanāgakanyāsahasrāṇi antaḥpuraṃ // so
dāni tahiṃ nāgabhavane yathā devarājā tathā modati // so dāni aṣṭamīṃ caturdaśīṃ
paṃcadaśīṃ triṣkṛtvo pakṣasya caturmahāpathe upoṣadhaṃ upoṣati /
aṣṭāṃgasamanvāgato osṛṣṭakāyo viharati //
[_Mvu_2.178_] so dāni nāgarājā
tahiṃ caturmahāpathe upavāsaṃ samādatto ahituṇḍakena dṛṣṭo / tena so
ahituṇḍikena campako nāgarājo tataś caturmahāpathāto gṛhya sarpakaraṇḍake
prakṣipto āsati / nāpi tasya ahituṇḍikasya kupyati nāntarahīyanto mahābalo
mahātejo nāgarājā icchati sajanapadāṃ vārāṇasīṃ bhasmīkareyā // tatra
sarpakaraṇḍe taṃ vrajam anupālento āsati // tenāpi nāgarājñā parivārasya
nimittāni ācikṣitāni yadi mama ettha caturmahāpathe upavāsaṃ samādattasya kocid
viheṭheya tahiṃ nāgabhavane nimittāni bhaviṣyanti / yadi iha nāgabhavane etāni
vanaspatīni saṃmilāyensuḥ etāni ca utpalapadumakumudapuṇḍarīkasaugandhikāni tato
jānetha baddho so nāgarājā / yadi etāni vanaspatīni sarvāṇi sarvaśuṣkapatrā
bhavensuḥ etāni ca puṣkariṇīni nirodakāni bhavensuḥ tataḥ jānetha hato nāgarājā
ti // tena dāni campakena nāgarājñā ahituṇḍakena sarpakaraṇḍake baddhena tahiṃ
nāgabhavane etāni nimittāni prādurbhavanti // te dāni nāgā ca nāgakanyā ca tahiṃ
nāgabhavane tāni nimittāni dṛṣṭvā sarve utkaṇṭhitā baddho nāgārājā / kiṃ tato //
ekameko samartho taṃ nāgarājaṃ tataḥ ahituṇḍikasya hastāto mokṣayituṃ na ca taṃ
nāgarājaṃ bhokṣayanti // yat kāraṇaṃ pūrve va nāgarājena parivārasya saṃdiṣṭaṃ /
yadi mama upavāsasamaṃgisya kocid hareya vā bandheya vā na yuṣmābhis tasya
kenacid apriyo vā viprayo vā kartavyo / yat kāraṇaṃ eṣa mama vratottamaḥ
//
___tasya dāni nāgarājño agramahiṣī ṣoḍaśānāṃ strīsahasrāṇāṃ . . . . . /
tāye ca vārāṇasīṃ gatvā rājño ugrasenasya upariprāsādavaragasya nāgarājño
grahaṇaṃ sanidānam ārocitaṃ // rājā ugraseno tasyā nāginīye sakāśāto campakasya
nāgarājño
[_Mvu_2.179_] taṃ guṇaparikīrtanaṃ śrutvā prīto saṃvṛtto / rājā
tāṃ nāgakanyām āha // niṣīdāhi vā svakaṃ vā bhavanaṃ gacchāhi yāvat sudūtā taṃ
nāgarājam anveṣiya āgacchanti iti // nāginī āha // mahārāja ahituṇḍikaṃ
saṃtoṣayitvā grāmavareṇa vā hiraṇyasuvarṇena vā taṃ nāgarājānaṃ mokṣehi mā
rājājñayā // rājā āha // nāgini evam astu ahituṇḍikaṃ paritoṣetvā grāmavareṇa vā
hiraṇyasuvarṇena vā caṃpakaṃ nāma nāgarājānaṃ mokṣayiṣyāmi // sā dāni nāgakanyā
ugrasenasya kāśirājño āha // śaraṇagato te mahārāja caṃpako nāma rājā sārdhaṃ
ṣoḍaśahi strīsahasrehi // evam uktvā sā nāgakanyā antarahitā // rājñā ugrasenena
samantā dūtā preṣitā / campako nāgarājā upavāsasamaṃgī ahituṇḍikena gṛhītako taṃ
ānetha //
manasā devānāṃ vacasā pārthivānāṃ
acireṇāḍhyānāṃ karmaṇā
daridrāṇāṃ //
rājño ugrasenasya vacanamātreṇa rājadūtehi ahituṇḍako
sanāgarājo ānīto // rājñā taṃ ahituṇḍikaṃ paritoṣetvā grāmavareṇa
hiraṇyasuvarṇena ca caṃpako nāgarājo bhokṣitaḥ // muktamātro ca campako nāgarājā
devarājaviṣayo saṃvṛtto nāgabhavano ca yathāpaurāṇaṃ saṃvṛttaṃ
devabhavanasannibhaṃ tasya ca nāgarājño parivāro yathāpaurāṇaṃ naṃ bhavanaṃ
dṛṣṭvā prītā tuṣṭā saṃvṛttā / mukto nāgarājā //
___so dāni nāgarājā
ugrasenena kāśirājā sārdhaṃ ekaparyaṃkena niṣaṇṇo // so taṃ kāśirājaṃ nimantreti
icchāmi mahārāja yaṃ saparivāro mama bhavanaṃ paśyesi // rājā āha // yūyaṃ nāgā
tīkṣṇaviṣā ca krodhanā ca / na śakyāmi nāgabhavanaṃ gantuṃ // nāgarājā tam āha
// mahāraja saśarīro so mahānarake prapateyā yo
[_Mvu_2.180_] asmākam
edṛśaṃ tava pūrvopakārim apakṛtvāna jīvaṃ narake pateyā / sacandratārā pṛthivī
pateyā nadyo ca pratiśrotaṃ vahensuḥ // na khalv evaṃ ahaṃ mṛṣāvādaṃ bhāṣeyā
tava ca kṛtaṃ na jāneyā // rājā āha // yathā nāgarājasya iṣṭaṃ tathā bhavatu /
paśyāmi te bhavanaṃ // rājñā ugrasenena amātyā āṇattā / yujyantu rathā hasti
aśvā vividhāni ca yānāni nāgarājño bhavanaṃ drakṣyāmaḥ // vacanamātreṇa rājño
amātyehi pratijāgṛtaṃ // rājā sāmātyaparijano sayugyabalavāhano campakena
nāgarājñā sārdhaṃ ekayānam abhiruhitvā mahatā rājānubhāvena mahatā rāja-ṛddhīye
mahato janakāyasya hakkārahikkāramarupaṭahaśaṃkhasanninādena vārāṇasīye nagarāto
niryātvā yena campakasya nāgarājño bhavanaṃ tena prayāsi / yāvattāṃ yānānāṃ
bhūmiṃ tāva yānehi yātvā padacāreṇa caṃpakasya nāgarājño bhavanaṃ praviṣṭo
saparivāro // so dāni taṃ campakasya nāgarājño bhavanaṃ paśyati
devabhavanasaṃnibhaṃ puṣpaphalopetehi vṛkṣasahasrehi upaśobhitaṃ nānāprakārehi
ca mālyehi upavāsitaṃ puṣkariṇīhi ca ratnāmayīhi upaśobhitaṃ
utpalapadumanalinikumudapuṇḍarīkasaugandhikasaṃchannāhi nānāvicitrehi ca
ratnamayehi kūṭāgārehi prāsādehi ca vaiḍūryastambhehi musāragalvāstṛtatalehi //
tatra kāśirājā campakena nāgarājena ratnāmaye paryaṅke upaviśāpitaḥ // tāni
ṣoḍaśa nāgakanyāsahasrāṇi caṃpakaṃ nāgarājaṃ upakramya pṛcchanti / kathan te
amitramadhye vāso āsi kathaṃ te kṣudhāpipāsā vinoditā kathaṃ vā tataḥ mokṣo āsi
// nāgarājā āha // labdho me yathocitam annapānaṃ imena ca kāśirājñā mokṣito //
tā dāni ṣoḍaśa nāgarājakanyāsahasrāṇi rājño ugrasenasya prītā tuṣṭā saṃvṛttā
muktānāṃ paṃca vaiḍūryamiśrāṇi vāhaśatāni dinnāni // campakena nāgarājena
sarvākāraṃ
[_Mvu_2.181_] ugrasenasya rājño bhavanaṃ paśyati
devabhavanasannibhaṃ // rājakulaṃ parirakṣitaṃ asti dāgho ca utpanno campakena
nāgarājena nirvāpitaḥ //
_____iti śrīcampakasya nāgarājasya
parikalpapadaṃ samāptaṃ //
atha
kā nu vidyud ivābhāsi sarasi viya
tārakāḥ //
tāmrapādapayaṣṭir vā puṣpitā vanam antare //
asi tvaṃ nandane
jātā jātā citrarathe vane //
devī asi vā gandharvī na tvaṃ asi hi mānuṣī
//
nāgakanyā āha //
nāhaṃ devī na gandharvī na mahārāja mānuṣī
//
nāgakanyāhaṃ bhadran te avīcī iha āgatā //
rājā āha //
citrāntacittā
vilutendriyāsi
netrehi te vāri śravanti kin te //
naṣṭaṃ hi kiṃcī
abhiprārthayantī
ihāgatā tāni na dīrghaṃ brūhi //
nāgakanyā āha //
yam
ugratejaṃ urago tti āhu
nāgo ti naṃ āhu janā janendra //
tam agrahe puruṣo
jīvitānvitaṃ
taṃ bandhanā muṃca patiṃ me deva //
[_Mvu_2.182_] nagaraṃ
pi nāgo bhasmīkareyā
tathā hi yāvac ca balopapeto //
dharmaṃ tu nāgo ayaṃ
yācamāno
hastatvam āgacche vaṇīpakasya //
rājā āha //
kathaṃ vijāneya
gṛhītanāgo
sa ugratejo balasthāmavanto //
durāsado duḥprasaho
bhujaṃgo
hastatvam āgacche vaṇīpakasya //
nāgakanyā āha //
caturdaśīṃ
paṃcadaśīṃ ca aṣṭamīṃ
catuṣpathe gacchati nāgarājo //
osṛṣṭakāyo vicaranto
nāgo
hastatvam āgacche vaṇīpakasya //
evaṃ vijānesi gṛhītanāgo
so
ugratejo balasthāmaprāpto //
durāsado duḥprasaho bhujaṃgo
hastatvam
āgacche vaṇīpakasya //
rājā āha //
niṣīda vā tiṣṭhahi tvaṃ va
nāgi
gacchāhi vā tāva svakaṃ niveśanaṃ //
yāvadmi dūtā gato nīyatāṃ
ti
anveṣisuḥ nāganṛpaṃ yaśasvinaṃ //
[_Mvu_2.183_] nāgakanyā āha
//
dharmeṇa mocehi asāhasena
grāmeṇa niṣkena ca gośatena //
osṛṣṭakāyo
nigṛhītanāgo
puṇyārthiko mucyatu nāgarājo //
rājā āha //
dharmeṇa
moceṣyam asāhasena
grāmeṇa niṣkeṇa gavāṃ śatena //
osṛṣṭakāyo ca bhujaṃgo
gacchatu
prīto ca saṃpadyatu nāgarājā //
nāginī āha //
soḍaśa
strīsahasrāṇi āmuktamaṇikuṇḍalā //
vārivāsagṛhāśritā ārya tvāṃ śaraṇāgatā
//
rājadūtehi ahituṇḍiko ca nāgarājā ca ānīto // rājā ugrasena āha //
demi
niṣkaśataṃ labdhaṃ sthūlā ca maṇikuṇḍalā //
catuḥśataṃ ca paryaṃkaṃ
dāmakapuṣpasannibhaṃ //
bhāryāṃ ca sadṛśīdevīṃ mucyatu uragādhipaḥ
//
ahituṇḍiko āha //
vinā tu dānā vacanān narendra
muṃcāmimaṃ dhārmiko
nāgarājā //
mahānubhāvo paralokadarśī
mahābalo so ca na saṃviheṭhyo
//
[_Mvu_2.184_] mukto campako nāgo kāśirājānaṃ bhāṣati //
namo te
kāśināṃ rāja namo te kāśivardhana //
aṃjalin te pragṛhṇāmi paśya rāja mo
niveśanaṃ //–me niveśanaṃ?
rājā ugrasena āha //
suduṣkaraṃ nāga mayā kṛtaṃ
te
duḥkhāsi tvaṃ bandhanād asi muktaḥ //
jāto ca loke na kṛtāni
jānati
mā khussa me nāga kṛtaṃ na jāne //
nāgarājā āha //
narakasmiṃ
jīveya ciraṃ sa kāmaṃ
mā kāyikaṃ kiṃci labheya sādhu //
yo bādhate
pūrvakarisya rājño
asmādṛśo tuhya kṛtaṃ na jāne //
rājā āha //
tumhe hi
me tīkṣṇaviṣā udārā
mahābalā kṣiprakopā ca nāgā //
nāgāham etaṃ
abhiśraddadhāmi
no tvaṃ amanuṣo manuṣasya kruddho //
nāgarājā āha
//
narakasmiṃ so śaktitale pateyā
. . . . ūrdhvapādo adhośiro
//
[_Mvu_2.185_] yo bādhate pūrvakarisya rājño
asmādṛśo tuhya kṛtaṃ na
jāne //
apy eva vāto girim āvaheya
candro ca sūryo ca kṣitiṃ pateya
//
sarvā ca nadyo pratiśrotā vahensuḥ
na tv evahaṃ rāja mṛṣā bhaṇeyaṃ
//
rājā āha //
yatheṣṭaṃ nāgarājasya tathā bhotūragādhipa //
yathā
tuvaṃ yācesi paśyāmi te niveśanaṃ //
rājā ugraseno amātyān āha //
yujyantu
te rājarathā sucitrā
kambojakā aśvavarā sudāntā //
hastī ca yujyantu
suvarṇacchatrā
drakṣyāmy ahaṃ nāganiveśanāni //
amātyā āhansuḥ //
yuktā
ime aśvarathā sucitrā
kambojakā aśvavarā sudāntā //
hastī ca yuktās te
suvarṇacchatrā
niryātu (rājendro) mahābalena //
tato ca rājā niryāsi senā
ca caturaṃginī //
mitrāmātyaparivṛto jñātīsahapuraskṛto
//
[_Mvu_2.186_] bherī mṛdaṃgā paṭahāś ca saṃkhā
vādyensu veṇū
ugrasenarājño //
niryāti rājā mahatā balena
puraskṛto nārigaṇasya madhye
//
gatvāna kāśīnāṃ rājā nāgarājaniveśanaṃ //
adrākṣīn nāgarājasya devānāṃ
bhavanaṃ yathā //
āmrajambūhi saṃchannaṃ kokilagaṇasevitaṃ //
addarśā
nāgarājasya kāśirājā niveśanaṃ //
samantato vanagulmā puṣpitā sarvakālikā
//
manojñagandhaṃ pravāyanti nāgarājaniveśane //
suvarṇarūpyasopānā
puṣkariṇyo abhinirmitā //
padumotpalasaṃchannā nānādvijaniṣevitā
//
vaiḍūryastambhaprāsādā musāragalvatalāstṛtā //
addarśā nāgarājasya
kāśirājā niveśane //
praviśya kāśīnāṃ rājā nāgarājaniveśanaṃ
//
paryaṃkasmiṃ upaviśe jātarūpamaye śubhe //
dṛṣṭvāna taṃ āgataṃ ca
nāgarājaṃ ca campakaṃ //
kāśirājena sārdhaṃ ca kṛtvāna aṃjaliṃ natā
//
pṛcchati nāgakanyā yadāsi amitramadhyame //
tato pipāsāṃ kṣudhāṃ ca
kathaṃ tatra vinodaye //
[_Mvu_2.187_] nāgarājā āha //
yathocitaṃ
labhyati annapānaṃ
kṣudhāpipāsāya vinodanārthaṃ //
ayaṃ ca me . . . . .
kāśirājā
kṣipraṃ nāma mocaye bandhanāto //
tā dāni ṣoḍaśa
nāgakanyāsahasrāṇi ugrasenaṃ kāśirājam abhistavensuḥ //
evaṃ nandāhi bhadran
te kāśirāja sabāndhavo //
yathā vayam adya nandāma dṛṣṭvānam uragādhipaṃ
//
evaṃ nandāhi tvaṃ rāja saha sarvehi jñātihi //
yathā vayam adya nandāma
samagrā patinā saha //
muktāna te vāhaśatāni paṃca
vaiḍūryamiśrāna dadāsi
rājñe //
antaḥpure bhūmi samāstarā hi
niṣkardamā tviṣimati nīrarāja
//
taṃ tādṛśaṃ atha sa rājā dṛṣṭvā
antaḥpuraṃ devavimānakalpaṃ
//
nārīgaṇena paricaryamāṇo
anuśāsate kāśipuraṃ samṛddhaṃ //
rājā
ugrasena āha //
tvaṃ kaṃcukāmbaradharo suvastro
tatra yāpento anupamavarṇo
//
divyehi kāmehi samaṃgibhūtaḥ
kimarthaṃ nāga bhuvi tvaṃ caresi
//
[_Mvu_2.188_] nāgarājā āha //
nānyatra bhave mānuṣako jano
tu
saṃcintyati so divasaṃgamo vā //
yonimahaṃ mānuṣīṃ
prārthayanto
tasya kāraṇāya tapaṃ carāmi //
rājā ugraseno cintayati
//
dṛṣṭā nāgā ca nāgī ca prārthayantā mānuṣaṃ bhavaṃ //
kiṃ kariṣyāmi
śubhaṃ karma apāyasamatikramaṃ //
pūrvenivāsaṃ bhagavāṃ pūrvejātim anusmaran*
//
jātakam idam ākhyāsi śāstā bhikṣūṇa santike //
te skandhā tāni dhātūni
tāni āyatanāni ca //
ātmānaṃ ca adhikṛtya bhagavān tam arthaṃ vyākare
//
anavarāgrasmiṃ saṃsāre yatra me uṣitaṃ purā //
campako haṃ tadā āsi
nāgarājā maharddhiko //
yaśodharā nāgakanyāsi evaṃ dhāretha jātakaṃ
//
evam idam aparimitaṃ bahuduḥkhaṃ
uccanīcaṃ caritaṃ purāṇaṃ
//
vigatajvaro vigatabhayo aśoko
svajātakaṃ bhāṣati bhikṣusaṃghamadhye
//
bhagavānāha // tadāpy ahaṃ bhikṣavaḥ nāgabhūto ahituṇḍikena baddho
mānsārthaṃ yaśodharāye mokṣito
/ aśvavāṇijako pi santo vārāṇasīye saṃjāto
mocito //
_____iti śrīcampakanāgarājasya jātakaṃ samāptaṃ
//
[_Mvu_2.189_] chandako bodhisatvena abhiniṣkramantena anomiyāto
adhisthānāto nivartito / chandakaś ca kaṇṭhako ca kapilavastu āgatā // rājā
śuddhodano śrutvā chandako āgato kaṇṭhakam ādāya chatraṃ ca ābharaṇāni ca
rājakulāto bāhiradvāraśālāṃ nirdhāvito sāntaḥpuro yaśodharāpi kaṇṭhakaṃ grīvāyām
upagṛhya prarīdantī āha // kahin te kaṇṭhaka kumāro nīto kiṃ mayā tava
aparāddhaṃ chandakasya ca yaṃ yūyaṃ mama sukhaprasuptāye kumāram ādāya gatā ahaṃ
ca ṣaṣṭisahasraṃ ca antaḥpuraṃ bhavati vidhavākṛtaṃ // chandako āha // kim
asmākaṃ aparādhaṃ kṛtaṃ ahaṃ pi uccena svareṇa āravāmi / kumāreṇa
abhiniṣkramantena kaṇṭhakena uccena svareṇa hīṣaṇaśabdaṃ na ca yuṣmākaṃ ko pi
vibudhyati // devasahasrakoṭīyo antarīkṣe samāgatā // imāṃ mallabhūmiṃ anomiyaṃ
nāma adhiṣṭhānaṃ nīto vaśiṣṭasya –vaśiṣṭhasya?– ṛṣisya āśramapadasya nātidūre //
kumāreṇa lubdhakasya kāśikāni dattvā kāṣāyāṇi gṛhītāni svayaṃ cūḍā asipatreṇa
cchinnā sā ca cūḍā śakreṇa devarājena praticchitā // tataḥ mo kumāreṇa
ābharaṇāni dattvā nivartitā / evaṃ ca ahaṃ sandiṣṭo / pitaraṃ me kauśalyaṃ
pṛcchesi mātusvasāye pi sarvasya jñātivargasya / kṛtakāryo pi paripūrṇasaṃkalpo
āgamiṣyāmi // yaśodharā ca ṣaṣṭisahasraṃ ca antaḥpuraṃ sarvaṃ ca śākyarāṣṭraṃ
roditvā paridevitvā svakasvakāni niveśanāni gatā //
___chandakasya rājakulaṃ
praveśitvā rājārhaṃ praṇītaṃ annapānakhādyabhojyaṃ upanāmitaṃ / kaṇṭhakasyāpi
madhumrakṣitāni modakāni upanāmitāni tathā anyam api rājārhaṃ khādyabhojyaṃ
modakaprakārāṇi ca kaṇṭhakasya purato rāśīkṛtā na ca kaṇṭhako paribhuṃjati
//
[_Mvu_2.190_] bodhisatvaṃ samanusmaranto sarvakālam aśrūṇi pravarteti
/ antaḥpurikā ca aṃśukehi dukūlehi paṭṭorṇehi ca mahārahehi rājārhehi vastrehi
kaṇṭhakasya anye aśrūṇi pramārjenti anye śīrṣaṃ pramārjenti anye grīvaṃ
pramārjenti anye pṛṣṭhaṃ pramārjenti anye skandhaṃ pramārjenti anye bāhuṃ
pramārjenti anye sandhiṃ pramārjenti anye bāladhiṃ pramārjenti anye pādāni
parimardayanti anye madhumrakṣitāni ālopāni mukhe allīyanti anye nānāprakārāṇi
khajjakāni allīyanti anye ukkārikāni allīyanti anye modakāni allīyanti
suvarṇarūpyamayehi bhājanehi ratnavicitrehi rājārahāṇi pānāni allīyanti na ca
kaṇṭhaka āhāraṃ karoti / bodhisatvasya śokena anāhāro ca kaṇṭhako kālagato
bodhisatvam apaśyanto // tasya kālagatasya rājñā śuddhodanena mahatā
rājānubhāvena śarīrapūjā kṛtā // samanantarakālagato ca trāyastriṃśehi upapanno
śikhaṇḍisya devaputrasya putratvam abhyudgato kaṇṭhako nāma devaputro
maharddhiko mahānubhāvo anyeṣāṃ pūrvopapannānāṃ devasahasrāṇāṃ devaputrāṇāṃ
divyehi daśahi sthānehi abhibhavati / tadyathā divyenāyuṣā divyena varṇena
divyena sukhena divyena aiśvaryeṇa divyena parivāreṇa divyehi ca rūpehi śabdehi
gandhehi rasehi divyehi ca sparśehi //
___yadā bhagavāṃ
pravṛttapravaradharmacakro vaistārikaśāsanasaṃjāto tadāyuṣmatā
mahāmaudgalyāyanena deveṣu cārikāṃ caramāṇena kaṇṭhako devaputro dṛṣṭo dṛṣṭvā ca
punaḥ gāthayā adhyabhāṣe //
[_Mvu_2.191_] candro yathā paṃcadaśīṃ
nakṣatraparivārito /
obhāseti diśāṃ sarvāṃ tārakā vigatā nabhā
//
tathopamam idaṃ veśma divyaṃ devapure tava /
prajvālyamāno varṇena
ādityo va virocasi //
musāragalvamuktāhi maṇilohitakāhi ca /
citrā
susaṃskṛtā bhūmi na cātrodvāyate rajaḥ //
vaiḍūryasya suvarṇasya
sphāṭikarūpiyasya ca /
kūṭāgāraśubhāsthānā prāsādā te manoramā
//
prāsādānāṃ ca avidūre puṣkariṇyo sunirmitā /
vaiḍūryaphalakasopānā
suvarṇavālikasaṃstṛtā //
tāsāṃ ca tīreṣu drumā sujātā
mahā mahāntaṃ
viṭapaṃ samudgatā /
abhyudgatā brahmapuraṃ ca ambarād
vāteritā sarvadiśā
pravānti //
teṣāṃ ca tīreṣu drumā sujātā
mahā mahāntaṃ viṭapaṃ samudgatā
/
saṃpuṣpitā bhānti diśā catasro
dvijehi ghuṣṭā rucirasvarehi
//
saṃchannā puṇḍarīkehi padumehi utpalehi ca /
nānāvarṇehi puṣpehi vānti
sarvadīśo diśo //
ekamekasmiṃ tūryasmiṃ ṣaṣṭi nṛtyanti apsarā
/
[_Mvu_2.192_] tāsāṃ ca nṛtyamānānāṃ divyakanyā kānane //
divyo
niścarate sabdo dvijakanyāgaṇe yathā /
suvarṇapāde paryaṃke nirmite
ratanāmaye //
saṃskṛte suvisṛṣṭe svargakāyasmi modasi /
suvarṇapāde
paryaṃke nirmite ratanāmaye //
prekṣamāṇo diśā sarvāṃ brahmā ca upaśobhasi
/
tasmiṃ . . . . paryaṃke tūlikāstṛte //
alaṃkṛtā devakanyā vījanti
cāmarehi te /
tavam ete apsarasaṃghā hemajālā alaṃkṛtā //
bāhāṃ vikīrya
nṛtyanti gāyanti ca suvāditaṃ /
kācit tatra upagāyanti upavādenti apsarā
//
kācic ca upanṛtyanti saṃgītasmiṃ suvādite /
kācit te ruciraṃ śabdaṃ
muṃcanty aṃgehi sarvaśo //
kāsāṃcit sarvaromehi vānti gandhā amānuṣā /
taṃ
devakanyāhi upetarūpaṃ
niveśanaṃ te padumuttarāhi
//
suvarṇakaṃcukakṛtabhūtim etaṃ
bhavanamaho laṃkṛtam apsarohi /
kiṃ
tvaṃ karma karitvāna pūrva anyāsu jātiṣu /
kena kuśalamūlena
trāyastriṃśopapadyatha //
kiṃ tvaṃ karma karitvāna pūrve mānuṣyake bhave
/
[_Mvu_2.193_] kena kuśalamūlena vipākam anubhosimaṃ //
kena tvayā
ayaṃ labdho āyurvaśo yaśo balaṃ /
ṛddhiṃ ca parivāraṃ ca anubhosi amānuṣaṃ
//
kiṃ tvayā kalyāṇaṃ karma karitvā anyāsu jātiṣu /
kena kuśalakarmeṇa
vipākam anubhosimaṃ //
kena te brahmacaryeṇa saṃyamena damena ca /
kena
kuśalakarmeṇa svargakāyasmi modasi //
kenāpi evaṃ jvalito anubhāvo varṇo ca
te /
kena kuśalakarmeṇa sarvāṃ diśāṃ prabhāsasi //
pṛcchito devaputra
brūhi kasya karmasyidaṃ phalaṃ /
so devaputro ātmanā maudgalyāyanena pṛcchito
/
praśnaṃ pṛṣṭo viyākarṣi sthavirasyeti me śrutaṃ //
ahaṃ kapilavastusmiṃ
śākyānāṃ nagarottame /
aṭṭālakoṭṭaracite dṛḍhaprākāratoraṇe
//
godhāmukhaniryūhadṛḍhārgalakapāṭatoraṇe /
hayagajarathācīrṇe āvāse
śākyaśreṣṭhino //
ākīrṇajanamanuṣye nagare sādhunirmite /
śuddhodanasya
putrasya sahajo āsi kaṇṭhako //
yadā cābhiniṣkramesi pravrajyāye narottamo
/
tadā sa vacanam āha bahusamyaggirāṃ bravīt* //
[_Mvu_2.194_] tāṃ
saha girāṃ śruṇitvā harṣajātena cetasā /
vegajāto namasyanto vahed ahaṃ
puruṣottamaṃ //
pareṣāṃ viṣayaṃ gatvā udgatasmiṃ divākare /
mama
cchandakaṃ ca vihāya anavekṣo sa prakrame //
tasya tāmranakhā caraṇāṃ jihvāyā
parilehiya /
rodamāno udvīkṣeyaṃ gacchantaṃ puruṣottamaṃ //
tasyaiva
adarśanena śākyaputrasya śrīmato /
khura-ābādha utpadyet tato kālaṃ karomy
ahaṃ //
tasyaivam anubhāvena vimānam āvasāmy ahaṃ /
nārīvaragaṇākīrṇaṃ
kūṭāgāraṃ varuttamaṃ //
saced bhadante gacchāsi śākyasiṃhasya santike
/
kaṇṭhako vacanaṃ āha vadesi puruṣottamaṃ /
eṣo cāham api āmaṃsye
vandituṃ puruṣottamaṃ //
sādhu khu darśanaṃ bhoti tādṛśānāṃ maharṣiṇāṃ
/
tena mayā idaṃ labdhaṃ āyuvarṇayaśobalaṃ /
ṛddhiṃ ca parivāraṃ ca
anubhomi amānuṣaṃ //
tena me brahmacaryeṇa saṃyamena damena ca /
ayaṃ me
tādṛśī ṛddhī apratikrāntā amānuṣī //
taṃ karmaṃ kuśalaṃ kṛtvā yat taṃ
upacitaṃ purā /
tena kuśalakarmeṇa vipākam anubhavāmy ahaṃ //
bhogā ca me
utpadyensu ye kecit* manasi priyā /
devā ca me namasyanti teṣāṃ ca upacito
ahaṃ //
[_Mvu_2.195_] tasmiṃ cittaṃ prasādetha dakṣiṇīyeṣu tādṛśaṃ
//
paśyati rakṣabhūtena karmaṃ upacitaṃ śubhaṃ //
_____iti
śrīmahāvastu-avadānakathāyāṃ kaṇṭhakasya vyākaraṇaṃ samāptaṃ
//
śuddhāvasehi devehi tahiṃ araṇyāyatane kāṣāyaprāvṛto lubdhako nirmito
/ so dāni bodhisatvena dṛṣṭo //
tatrādrākṣīd araṇyasmiṃ lubdhakaṃ
kāṣāyaprāvṛtaṃ //
so tatra upasaṃkramya idaṃ vacanam abravīt* //
imau
kāśikau gṛhṇitvā dehi kāṣāyaṃ tvaṃ mama /
so tau kāśikau gṛhītvā deti kāṣāyaṃ
lubdhako //
tataḥ kāṣāyau gṛhṇitvā tuṣṭo āttamano abhūt* /
so patho me
varo dhīro uttamārthasya prāptaye ti //
bodhisatvo dharmāraṇyaṃ vaśiṣṭhasya
ṛṣisya āśramapadaṃ praviṣṭaḥ // vaśiṣṭho pi ṛṣi bodhisatvaṃ dṛṣṭvā vismito ko
yaṃ bhaviṣyati mānuṣo vā devo vā śakro vā brahmā vā yasya kāyasya prabhāye
sarvam imaṃ tapovanam obhāsitaṃ // sarve te vaṭukā bodhisatvaṃ dṛṣṭvā
tvaritatvaritā svakasvakāni parṇakūṭīni pradhāvitā nānāprakārāṇi phalāni gṛhya
pānīyaṃ ca bodhisatvam upasaṃkrāntā //
tatra vṛddhaṃ mahāprājñaṃ
tāpasantapatāṃ varaṃ /
vaśiṣṭhaṃ nāma gotreṇa dadarśa ca jagāma ca
//
tāmradhūmāruṇajaṭaṃ jvālam iva adarśi taṃ /
[_Mvu_2.196_] āsīnaṃ
munim avyagraṃ nirvātam iva sāgaraṃ //
abhigamya ca dharmātmā naṃ muniṃ
śākyapuṃgavo /
anujñāto praviṣṭāya bhūmiyāṃ upaviśya sa //
samudra iva
gambhīro vīryavā himavān iva /
śākyarājasutaṃ dṛṣṭvā maharṣi vismito abhūt*
//
ko nvayaṃ vapuṣā śrīmān* jvalaty anupamadyuti /
suvarṇo dhūmāpagataḥ
jotimāno yathānalaḥ //
vyūḍhoraskyo mahābāhuḥ supraśastakarāṃguli
/
samantakukṣiś ca ślakṣṇo eṇavṛtti kaṭīmahān* //
kāṃcanastambhasadṛśo
govṛṣākṣo mahādyutiḥ /
śārdūlavṛṣabhaskandhaḥ padmapādakaro naghaḥ
//
śarīralakṣaṇair asya jātiśataguṇācitaiḥ /
śobhato śarīraṃ tasya
nakṣatrair iva candramāḥ //
vibhūṣaṇā naiva gātreṣu racitā anurūpikā
/
śarīraṃ bhūṣayanty asya lakṣaṇāni mahātmanaḥ //
merumaṇḍalasāreṇa
gacchatā gajagāminā /
ākrāntā sahasā padbhyāṃ raṇatīva vasundharā
//
snigdhagambhīraśabdena svareṇa anunādinā /
trilokam arhate kṛtsnam
ājñāpayitum ojasā //
vyaṃjanāni hi yā yasya lakṣaṇāni ca lakṣaye
/
[_Mvu_2.197_] yukto yaṃ sarvabhūtānāṃ trilokapatir īśvaraḥ
//
prabhayā pūrayaty eṣa svaśarīrasamucchrayā /
tapovanam idaṃ sarvaṃ
udayann iva bhāskaro //
aśītivyaṃjanopeto dvātriṃśadvaralakṣaṇaḥ
/
sanatkumārapratimo kumāro dyutimān ayaṃ //
sarvalakṣaṇasaṃpannaṃ
sarvabhūtamanoharaṃ /
kumāraṃ paripṛccheyaṃ maharṣi upagamya taṃ
//
gandharvaśaśisaṃkāśa devagarbhopama yuvā /
kasya tvaṃ kinnimittaṃ vā
tapovanam upāgato //
satyānuparivartinyā sarvabhūtātmayā girā /
ślakṣṇayā
priyavādinyā babhāṣe sa nṛpātmajaḥ //
ikṣvākuvaṃśaprabhavaḥ
śuddhodananṛpātmajaḥ /
vihāya pṛthivīṃ rājyaṃ ujjhitvā mokṣam āsthitaḥ
//
lokan tu bahubhir duḥkhair dṛṣṭvaivaṃ samabhidrutaṃ /
mokṣārtham
abhiniṣkrānto jātivyādhijarādibhiḥ //
yatra sarvaṃ na bhavate yatra sarvaṃ
nirudhyate /
yatropaśāmyate sarvaṃ tat padaṃ prārthayāmy ahaṃ //
evam ukte
mahāprājño mahātmā satyavāgṛṣiḥ /
uvāca vadatāṃ śreṣṭhaṃ śākyarājakuloditaṃ
//
īdṛśena hi vṛttena vṛttyā lakṣaṇasaṃpadā /
prajñayā ca mahābhāga na
kiṃcid yaṃ na prāpaye //
[_Mvu_2.198_] bodhisatvo dāni vaiśāliṃ gato
ārāḍaṃ kālāmaṃ allīno / nirveditvā nāyaṃ mārgo nairyāṇiko tato rājagṛhaṃ gato
//
gatvā ca so rājagṛhaṃ māgadhānāṃ girigahvare /
piṇḍāye abhisaresi
ākīrṇavaralakṣaṇaḥ //
tam adṛśāsi prāsādāt* śreṇiyo magadhādhipaḥ
/
prasannacitto dṛṣṭvā ca amātyāṃ idam abravīt* //
imaṃ bhavanto paśyantu
ākīrṇavaralakṣaṇaṃ /
āroheṇa ca sampannaṃ yugamātraṃ ca prekṣati
//
utkṣiptacakṣur medhāvī nāyam ūnakulodito /
rājadūtānubandhantu kahiṃ
vāsam upeṣyati //
tato taṃ saṃdiśitā dūtā pṛṣṭhato anubandhiṣu /
gamiṣyati
kahiṃ bhikṣuḥ kahiṃ vāsam upeṣyati //
piṇḍāye cāraṃ caritvāna niṣkramye
nagarān muniḥ /
pāṇḍavaṃ abhisaresi atra vāso bhaviṣyati //
jñātvā ca
bāsopagataṃ eko dūto upāviśat* /
aparo kṣipram āgamya rājño ārocaye tadā
//
eṣa bhikṣuḥ mahārāja pāṇḍavasmiṃ puras tataḥ /
niṣaṇṇo vṛkṣamūlasmiṃ
ekāgro susamāhitaḥ //
dvīpīva sutanuṃ vittaṃ vyāghraṃ vā girisānugaṃ
/
siṃhaṃ vā giridurgasmiṃ mahāsiṃho mṛgādhipaḥ //
tato ca rājā tvaramāno
amātyāṃ adhyabhāṣati /
[_Mvu_2.199_] kṣipraṃ panthaṃ viśodhetha drakṣyāma
puruṣottamaṃ //
tato ca te rājadūtā mahāmātrā yaśasvino /
kṣipraṃ panthaṃ
viśodhensuḥ svayaṃ rājā iheṣyati //
tato ca te rājadhūtā mahāmātrā yaśasvino
/
gatvā rājño nivedensuḥ śuddho te deva pāṇḍavo //
tato ca niryāti rājā
senā ca caturaṃginī /
mitrāmātyaparivṛtto jñātisaṃghapuraskṛto //
yānāto
otaritvāna padasā upasaṃkrame /
sārāyaṇīṃ kathāṃ kṛtvā ekamante upāviśi
//
niṣadya pramukho rājā bodhisatvam adhyabhāṣati /
udagro tvamasi rājñaḥ
aśvāroho va selako //
dadāmi bhogāṃ bhuṃjāhi jātīṃ cākhyāhi pṛcchito
/
bodhisatva āha //
nijajanapado rāja himavantasya pārśvataḥ
/
dhanavīryeṇa sampanno kośaleṣu nivāsito /
ādityo nāma gotreṇa śākiyo
nāma jātiye //
tato kulā pravrajito haṃ na kāmāṃ abhiprārthaye /
prahāṇāya
gamiṣyāmi veśmaṃ muktā ratanāmayaṃ //
taṃ kho tathā bhotu spṛśāhi
nirvṛtiṃ
bodhiṃ ca prāpto punar āgamesi /
[_Mvu_2.200_] mahyaṃ pi
dharmaṃ kathayesi gautama
yam ahaṃ śrutvāna vrajeya svargatiṃ
//
bodhisatva āha //
taṃ kho mahārāja tathā bhaviṣyati
bodhiṃ
spṛśiṣyāmi na me tra saṃśayo /
prāpto ca bodhiṃ punar āgamiṣyaṃ
dharmaṃ ca
te deśayiṣyaṃ pratiśṛṇomīti //
bodhisatva udrakaṃ rāmaputraṃ allīno nāyaṃ
mārgo niryāṇiko ti / tato pasaṃkramya gayāṃ gato // gayāśīrṣe parvate tisro
upamā pratibhāyensuḥ // tato uruvilvāṃ gato piṇḍāya praviṣṭo // kāśyapo pūraṇo
uruvilvāṃ piṇḍāye praviṣṭo //
nīvaraṇaṃ vijahitvā śṛṇotha ekāgramānasā sarve
/
yathā purimajinasaṃgamo yaśasvino bodhisatvasya //
pravrajyāyabhyupetvā
arāḍa-udrakaṃ vane aparituṣṭo /
prakrami diśaṃ pradakṣiṇāṃ
purimajinanisevitaṃ deśaṃ //
piṇḍāye praticaranto uruvilvāṃ prāpto
kanakaniṣkanibho /
grāmikagharaṃ āgami naranārisamākulaṃ kāle //
atha
grāmikasya dhītā nāmena sujātā paṇḍitā kulīnā /
taṃ dṛṣṭvā rājaputraṃ
prakampitā prītivegena //
aśrūṇi pravartayanti purato sthitā hi sapatis
sagauravā /
[_Mvu_2.201_] ālapati rājaputraṃ mā tvaṃ nivartayasya
naravara //
candrapratipūrṇavadana mā gā nityan tu sarvato nigamā /
atṛpṭā
hi mama nayanā tava vīra nirīkṣamāṇāye //
kiṃ tu khu sucāruvikrama
surūpalakṣaṇa varābharaṇadhāri /
prakramasi atṛptāyā sarvāndhakṛto yaṃ me
hṛdayaṃ //
sā śruṇati devatānāṃ girāṃ nabhagatānāṃ ca bhāṣantāṃ /
eṣa
khalu kapilavastuto śuddhodanarājavaraputro //
sā tasya darśanatṛṣā
nirdhāvitā guṇaśatā kīrtayati /
varapuruṣa viprahīno svabandhujanasya kathaṃ
āsī //
pramadāgaṇasaṃparivṛtā rudanti anugacchanti kanakavarṇaṃ
/
paridevate ca karaṇaṃ aṭavivanamukhe prapadyantaṃ //
sukhitā vaneṣu
sakulā mṛgā ca vanadevā vanarājā ca /
ye rājahaṃsagatikaṃ vīkṣanti vanevaraṃ
vīraṃ //
sukumāraphullagātraṃ kamaladalanibhehi pādaratanehi /
katham
ākramasi vasudhāṃ tṛṇakuśaśarasaṃstṛtavidurgāṃ //
mṛṣṭānnarasasamudito
nānārasapravaravṛṃhitaśarīro /
mūlaphalapatrabhakṣo bheṣyasi kathaṃ
nirjharavanānte //
kanakagajadantapāde varāstare kusumasaṃkule śayane
/
supiyāna kathaṃ śayiṣyasi tṛṇakuśaśarasaṃstṛtataleṣu //
śruṇiyāna
varendra bhavane paṭahatripuṣkaraninādasaṃgītiṃ /
[_Mvu_2.202_] śroṣyasi
kharāṃ bhayakarāṃ saṃruṣitagajagarjitaninādāṃ //
mūlaphalapatrasaphalā te
bhavatu diśā anugramṛgasaṃghā /
mā tṛṣitabhukṣitasya te śilā tape vanecara
śarīraṃ //
grīṣmaparitāpitasya te bhavatu salilagarbhamaṇḍapopavanaṃ
/
śiśire ca vigatajalado divākaro bhātu giridarīṣu
//
rākṣasayakṣabhujaṃgaparivāraṃ tava devagarbhasukumāraṃ
/
nakṣatracandrapravaraṃ hṛdayanayananandanaśarīraṃ //
so
vindhyapādapārśve gajavara iva padminīm abhilaṣanto /
praviśati tapovanantaṃ
śṛṇotha vividhaṃ vanavarasya //
kvaci raktapallavalatā
taruṇatarukusumamaṃjalike raṇye /
kvaci vanadevopataptā kvacit
kramatkuṃjaravibhagnā //
kvacid vipulaghanapalāśapralambaphalaiḥ taru
alaṃkṛta agamyaiḥ /
kvaci jīrṇo koṭarataru vanapādapagulmavṛtamūlo
//
kvaci padmasaro surūpo kvaci girisaritālābho vanaḥ vīrāḥ
/
tāpasakulāśramā kvaci kokilaśukamoraparigītā //
kvacid vivaratṛṇajāṃgalā
kvacit . . . . . . śarapallavaraktā /
kvacit rurucamaramahiṣā kvacit kvacid
vyāghrasiṃhamaṇāḥ //
kvaci raktapallavalatā taruṇatarupralambitā nānā
/
[_Mvu_2.203_] udyānagamanaśrāntā pramadāyo viya nidrāyantyo //
kvaci
kuravakataruśikharo prakusumito vyaktapuṣpasuvibuddho /
nidrāgalitanayanānāṃ
nārīṇām iva vibuddhānāṃ //
madhurapavaneritā kvaci
nānādrumakusumacitravanaśākhā /
ālambanti parasparaṃ pramadā salīlā
viyānyonyaṃ //
kvaci kupyakavanaśākhā prakusumitā bhāramaprasahamānā
/
anuvellitā . . . . sahodaram iva vatsalā pramadā //
kvaci kiṃśukā
kusumitā vanarājivanāntare gurukule vā /
raktāmbarottarīyā pramadā
vipulākṣiyo vanitā //
kvacit* vasumatipradeśo navasaṃpuṣpitapuṣpaiḥ saṃchanno
/
ābharaṇabharitavasanā salalitaśayanā navavadhū va //
kvaci
kaṭhinakaṇṭakalatā mṛgamahiṣavarāhāṇa padaniketā /
śabaraśara-āhatānāṃ mṛgāna
rudhireṇa siktāni //
kvaci gajakaraṃkanikaro kṣitiṃ gale
paṭapāṇḍarāstaraṇakalpo /
kvaci vyāghrakeśarihatā viṣādi naravāraṇavarāhā
//
kvaci rākṣasapralāpā piśācakumbhāṇḍabheravarutāni /
kvaci
guhyakabhaṇitāni niśāsu pavaneṣu pracaranti //
kvacit* niśāsu jaladharā
garjanti pratinandati vyālagaṇā /
[_Mvu_2.204_] . . . . bhairavakarā
karonti rūpāṇi ca bahūni //
pādapavanasmiṃ tasmiṃ viharati so
sarvalokahitakāmo /
caṇḍamṛgarākṣasānāṃ hṛtabahumānena yo ramyo //
yatha
ātmano mṛgapatiḥ sarvajagahitaṃ tato viśeṣeṇa /
prārthayati satvasāro satvāna
tad api damāścaryaṃ //
ekekasatvamokṣaṇe yadi kalpam asaṃkhyaṃ sarvasatvānāṃ
/
duḥkham anubhomi tāreṣyaṃ sarvasatvānāṃ vyavasitam idaṃ //
satvasārasya
ṣaḍvarṣā duṣkaraṃ vane caritvā karmakṣaye /
smṛti labdhā yatra pathāsmi gato
nāyaṃ mārgo mokṣāye //
asti tasmiṃ mati pūrve jaṃbudrume śākyarājam udyāne
/
prathamaṃ dhyānaṃ samādayi sa bhaviṣyati bodhiye mārgo //
na ca śākyaṃ
durbalena kṛśena pariśuṣkarudhiramānsena /
bodhim abhigantuṃ yad ahaṃ punar
āhāram abhyavahareyaṃ //
devatā avoca mā tvaṃ āharayahi mā te yaśo parihāye
/
vayam ojaṃ gātreṣu tuhyaṃ upasaṃhariṣyāmatha //
tasyāsi ahaṃ sarvaśo
satatam anāhāra ity abhijñāto /
ojaś ce mahya tehi upasaṃhāritaṃ mṛṣā asyā
//
so anṛtavacanabhīto alam iti tāṃ devatāṃ pratikṣipiya
/
mudrakulacchahareṇḍā phāṇikṛtaṃ yūṣam upabhuṃje //
[_Mvu_2.205_]
anupūrvaṃ ca śarīre sthāmaṃ ca balaṃ ca saṃjanetvāna /
āhāraṃ samagaveṣi
uruvilvam upāgami sa sādhu //
atha sā pūrvajanetrī sujātā nāmena
paṇḍitakulīnā /
nyagrodhapādapamūle tiṣṭhati madhupāyasaṃ gṛhya //
kiṃ
brahmacāri avacā karśitam āyāsitaṃ tava śarīraṃ /
sā pāyasaṃ dadatvā
parikīrtaya rājaputrasya //
rāja-ṛṣisya ca tasya āsi madhupāyasaṃ tatra
sujātaṃ /
tāṃ avaci pārthivasuto kimartham etaṃ dadasi dānaṃ //
jātiśatāni
janetrī abhūṣi yā tasya śuddhasatvasya /
sā pratibhaṇesi madhuraṃ prārthemi
samṛdhyatu mahyaṃ //
himavantapādapārśve nagaraṃ kapilāhvayanti vikhyātaṃ
/
diśavidiśaviśrutayaśaṃ pramuditanaranārisaṃkīrṇaṃ //
tasmiṃ nagare
kumāro putro śuddhodanasya śākyasya /
avahāya bāndhavajanaṃ vanaṃ gato rājyam
utsṛjya //
ṣaḍvarṣa tasya vrajato tapovane ugre bhairave vane /
dānena me
tasya bhavati praṇidhī paripūriyā //
tena tapena varo yaṃ mārgeti me sa
samṛdhyatu artho /
aham api tena pathena gaccheya mahānaravareṇa //
tato
prādurāsi vācā antarīkṣādamānuṣī /
sujāte eṣo so dhīro śākyarājakulodito
//
[_Mvu_2.206_] etena tapā ācīrṇā duṣkarā romaharṣaṇā
/
śuṣkaśoṇitamānsena nānārūpā tapovane //
te nirarthāni utsṛjya prakrame
varapādapaṃ /
atra atītā saṃbuddhā prāptā saṃbodhim uttamaṃ //
tato aśrūṇi
vartenti saumanasyasamarpitā /
kaṃpamānā naravyāghraṃ kṛtāṃjali uvāca sā
//
dṛṣṭo si bhairavavane ugratapābhyutthito kamalanetra /
dṛṣṭvā me
śokamathitaṃ hṛdayaṃ prītiṃ samanubhoti //
ṣaḍvarṣāṇi mamāgre na suptapūrvā
sukhāya śayyāni /
śokaśarātāpena tava tapam anucintayantīye //
taṃ kho
rājyaṃ jano ca pitā ca abhivatsalā ca mātusvasā /
tava śrutvā tapaso ntaṃ
prītisumanaso bhaviṣyanti //
hohinti kapilanagare tūryaśatanināditāni
bhavanāni /
ānandapramuditāni prahasitanaranārisaṃghāni //
madhupāyasam
upabhuktvā purimabhavanetriye bhava nirghātī /
drumarājapṛthivīṣaṇḍe amṛtam
adhigato padam aśokaṃ //
vyākari narapradīpo jātiśatā paṃca jananī mahyāsi
/
bheṣyasi anāgate dhvani pratyekajino jinavrato ti //
_____iti
śrīmahāvastune sujātāvyākaraṇaṃ samāptaṃ //
[_Mvu_2.207_] atha bodhisatvo
uruvilvāye senāpatigrāmakāto piṇḍāya nānāprakārāṇāṃ pūpānāṃ bharitena pātreṇa
nirdhāvati kāśyapo ca pūraṇo tiriktakena pātreṇa nirdhāvati // so bodhisatvena
pṛcchiyati // āyuṣmaṃ kāśyapa labhyati bhikṣā ti // so dāni kāśyapo bodhisatvaṃ
gāthāyam adhyabhāṣati //
praskandako balākalpo ujjaṃgalo ca jaṃgalo
/
etehi pāpagrāmehi ekāpi bhikṣā na labhyati //
atha bodhisatvo kāśyapaṃ
pūraṇaṃ gāthāya pratyabhāṣati //
praskandako balākalpo ujjaṃgalo ca jaṃgalo
/
etehi bhadragrāmehi paśya pātraṃ bharitaṃ abhū //
yaṃ bodhisatva
akāmakānāṃ mātāpitṝṇāṃ aśrukaṇṭhānāṃ rudanmukhānāṃ abhiniṣkrānto rājñā
śuddhodanena puruṣā visarjitā / kumārasya divasavārtāṃ nityam ānetha // tato yaṃ
kumāro anomiyaṃ gato vaśiṣṭhasya ṛṣisya āśramapadaṃ tato pravṛtti āgatā // yaṃ
vaśiṣṭhasya ṛṣisya āśramapadāto vaiśāliṃ gato tato ca rājño śuddhodanasya
pravṛtti āgatā // yaṃ vaiśāliyaṃ araḍaṃ kālāmam upasaṃkrānto tato pi pravṛtti
āgatā // yaṃ vaiśālito rājagṛhaṃ gato tato pi pravṛtti āgatā // yaṃ rājagṛhe
udakaṃ rāmaputram upasaṃkrānto tato pi pravṛtti āgatā // yaṃ rājñā śreṇiyena
bimbisāreṇa vistīrṇehi bhogehi pravārito tato pi pravṛtti āgatā // yaṃ
rājagṛhāto gayāśīrṣaṃ parvataṃ gato tato pi pravṛtti āgatā // yaṃ gayāśīrṣāto
parvatāto uruvilvāṃ gato nadīya nairaṃjanāya tīre uruvilvake vanaṣaṇḍe tato
rājño śuddhodanasya pravṛtti āgatā //
[_Mvu_2.208_] yaṃ uruvilvake
vanakhaṇḍe ugraṃ ca tapaṃ tapyati prahāṇaṃ ca pratidadhāti tataḥ pravṛttir
gacchati // yaṃ bodhisatvo āsphānakaṃ dhyānaṃ dhyāyati lūkhatāya ca
nāsikāśrotrehi ca ubhayato ca karṇaśrotravivarāntarehi bodhisatvena
āśvāsapraśvāsā uparuddhā teṣāṃ puruṣāṇāṃ bhavati kālagato kumāro ti no uśvasati
na praśvasati tehi gatvā kapilavastuṃ rājño śuddhodanasya niveditaṃ / mahārāja
kālagato kumāro ti // rājā na pattīyati / teṣāṃ puruṣāṇāṃ pṛcchati / kathaṃ
yūyaṃ jānatha kumāro kālagato ti // te āhansuḥ // mahārāja ugreṇa tapena
lūhāhāratāye ca kālagato nāpi uśvasati na praśvasati kāṣṭhabhūto āsati / tataḥ
asmākaṃ bhavati yathā kumāro na uśvasati na praśvasati kṛśo ca durbalaśarīro
kālagataḥ kumāro ti // rājño dāni śuddhodanasya etad abhūṣi // yādṛśā kumārasya
garbhāvakrānti āsi yadṛśā ca devasahasrehi pūjā kṛtā garbhacaṃkramasya yādṛśāye
ca vidhīye lumbinīvane udyāne kumāro jāto jātamātro ca pṛthivīyaṃ sapta padāni
prakrānto diśā ca abhilokito mahāhasitaṃ ca ūhasito vacanaṃ pravyāhṛto ahaṃ loke
agro jyeṣṭho śreṣṭho pūjyo devānāṃ ca manuṣyāṇāṃ ca yādṛśāni ca kumāre jātamātre
āśvaryādbhutāni acetanā pṛthivī kaṃpitā devasahasrehi ca pūjā kṛtā yādṛśā ca
abhiniṣkramaṇasampadā āsi tatra na edṛśā mahāpuruṣā alpāyuṣkā bhavanti //
bhavitavyaṃ kumāro yathā pūrve pravrajyām apravrajito sītalāye jambucchāyāye
paryaṃkena niṣaṇṇaḥ śāntaṃ samādhiṃ samāpanno bhaviṣyati / tad ete jānanti
kālagato kumāro ti // so dāni teṣāṃ puruṣāṇāṃ āha // gacchatha kumārasya sakāśaṃ
na kumāro kālagato śāntaṃ samādhiṃ samāpanno // kumārasya
[_Mvu_2.209_]
divasapravṛttiṃ mama ānetha // te dāni puruṣā bhūyo uruvilvāṃ gatāḥ tapovanaṃ ca
praviṣṭāḥ kumāraṃ ca arogaṃ svastivantaṃ samādhito vyutthitaṃ paśyanti // te
dāni puruṣā vismitā paṇḍito rājā śuddhodano // yadā bhagavāṃ
pravṛttapravaradharmacakro etaṃ prakaraṇaṃ bhikṣūhi śrutaṃ // bhikṣū bhagavantaṃ
pṛcchanti // kathaṃ bhagavaṃ rājā śuddhodano teṣāṃ āpṛṣṭapuruṣāṇāṃ śrutvā kumāro
kālagato ti nābhiśraddadhāti // bhagavān āha // na hi bhikṣavo na etarahiṃ eva
rājā śuddhodano mamāntareṇa kālagato ti śrutvā nābhiśraddadhāti / anyadāpi
mamāntareṇa eṣa kālagato ti śrutvā nābhiśraddadhāti // bhikṣū āhansuḥ //
anyadāpi bhagavan* // bhagavān āha // anyadāpi bhikṣavo //
___bhūtapūrvaṃ
bhikṣavo atītamadhvane nagare vārāṇasī kāśijanapade aparo brāhmaṇo // tena
aṣṭacatvāriṃśadvarṣāt kaumāraṃ brahmacaryaṃ cīrṇaṃ vedā ca adhītā // tena dāni
aṣṭacatvāriṃśadvarṣāt kaumāraṃ brahmacaryaṃ caritvā vedā ca adhītya nāsti
anapatyasya loke pi dharmo dāraṃ kṛtaṃ apatyo ca utpādito // tasya bhavati
brāhmaṇasya / paribhuktā mānuṣyakā kāmā samayo me pravrajituṃ // so dāni
brāhmaṇo tāṃ brāhmaṇīm āmantrayati / bhavati āmantremi pravrajiṣyāmīti // sā naṃ
āha // brāhmaṇasya vā putrasya ko viveṣyati mama vā ko viveṣyati / yadi tava
abhipretaṃ pravrajituṃ ahaṃ pi pravrajiṣyāmi ahaṃ pi tapaścaraṇaṃ kariṣyāmi ahaṃ
pi brahmacaryaṃ cariṣyāmi / yathāpi tvaṃ tapaścaraṇaṃ kariṣyasi tathāhaṃ pi
tapaścaraṇaṃ kariṣyami // brāhmaṇo āha // evam
[_Mvu_2.210_] astu tvaṃ pi
pravrajāhi // te dāni vārāṇasīto nirgatā // anuhimavante sāhaṃjanī nāma
āśramapado / tahiṃ gautamo nāma maharṣi prativasati paṃcataparivāro
caturdhyānalābhī paṃcābhijño // so dāni brāhmaṇo tāye brāhmaṇīye tahiṃ
sāhaṃjanīṃ āśramapadaṃ gatvā gautamasya ṛṣisya mūle pravrajito / sāpi brāhmaṇī
pravrajitā // tena dāni tasya āśramapadasya avidūre āśramo māpito tṛṇakuṭī
varṇakuṭī ca kṛtā / tasyā pāragāye tāpasīye ekānte tṛṇakuṭī kṛtā // tehi dāni
tahiṃ āśramapade prativasantehi vāhirakena mārgeṇa yujyantehi ghaṭantehi
vyāyamantehi dhyānāni ca abhijñā ca sākṣātkṛtā caturdhyānalābhī paṃcābhijñā
mahābhāgā saṃvṛttā ugratapāśritā brahmacārī // yaṃ ṛṣi āneti mūlavikṛtiṃ vā
phalavikṛtiṃ vā kodravakaṃ vā śyāmākaṃ vā priyaṃgu vā bhaṃgaṃ vā prāsādikaṃ vā
śākaṃ vā mūlakaṃ vā tataḥ tasyā pi pāragāya sagarbharūpāye saṃvibhāgaṃ karoti //
teṣāṃ bhavati / kiṃ imasya māṇavakasya nāmaṃ bhavatūti // teṣām etad abhūṣi /
ayaṃ māṇavako śyāmavarṇako bhavati imasya māṇavakasya śyāmako ti nāma // tasya
dāni māṇavakasya tehi mātāpitṛhi śyābhako ti nāma kṛtaṃ //
___tahiṃ
āśramapade so māṇavako unnīyati / evam anupūrveṇa so māṇavakaḥ yaṃ kālaṃ
saṃvardhito pādehi aṇvitaḥ tato yaṃ evaṃ mṛgapotakehi sārdhaṃ ramati //
maitrīvihārī ṛṣayo mahābhāgā / teṣāṃ mṛgapakṣiṇaḥ na santrasanti //
mṛgapakṣisahasrehi tam āśramapadaṃ upaśobhitaṃ / yaṃ velan te mṛgapotakā mātaro
stanaṃ pibanti tataḥ śyāmako pi tehi evaṃ mṛgapotakehi sārdhaṃ taṃ mṛgīye stanaṃ
pibati / yasyā yasyā mṛgīye allīyati sā eva stanaṃ pāyeti yathā svakapotakaṃ
pāyeti tathā śyāmakaṃ pi
[_Mvu_2.211_] pāyeti // evaṃ so śyāmako
ṛṣikumāro tahiṃ āśramapade tehi mṛgapotakehi pakṣīhi ca sārdhaṃ saṃvardhati //
yato yataḥ mṛgapotakā ca pakṣī ca aṇvanti tatra tatra śyāmako ṛṣikumāro tehi
mṛgapakṣīhi parivārito aṇvati / te pi mṛgapakṣī ṛṣikumāreṇa sārdhaṃ abhiramanti
// yaṃ velaṃ ṛṣikumāro uṭaje śayito bhavati tataḥ anekamṛgapotakā ca pakṣī ca
nānāprakārā uṭajasya dvāramūlam anvāsanti yāvat* śyāmako ṛṣikumāro tato uṭajāto
nirdhāvito bhavati / tataḥ āśramapadasya parisāmanta aṇvanti // śyāmako tehi
mṛgapakṣīhi sārdhaṃ āśramapade abhiramati mṛgapakṣī pi tena śyāmakena sārdhaṃ
tahiṃ āśramapade abhiramanti // śayitasyāpi ṛṣikumārasya āśramapade mṛgapotakā
ca mṛgā ca pakṣī ca anuparivāritvā āsanti / yadā aṇvitukāmā bhavanti mṛgapotakā
ca pakṣī ca tato taṃ śyāmakaṃ ṛṣikumāraṃ mukhatuṇḍakena pratibodhayanti // evaṃ
so ṛṣikumāro tehi mṛgapakṣīhi sārdhaṃ āśramapade saṃvardhati // yaṃ velaṃ
ṛṣikumāro vivṛddho saṃvṛtto tataḥ mṛgāṇām ajinena nivasto ca prāvṛto ca // yā
tatra āśramapade bhavati mūlavikṛtir vā phalavikṛtir vā kodravo vā śyāmako vā
cinnako vā priyaṃgur vā bhaṃgaṃ vā prāsādiko vā śākaṃ vā mūlakā vā tam ānayitvā
mātāpitṝṇāṃ upanāmeti / udakam āneti kāṣṭhani āneti tṛṇakuṭiparṇakuṭīni
saṃsthāpeti / tam āśramapadaṃ siṃcati saṃmārjati // paramagauraveṇa teṣāṃ
mātāpitṝṇām upasthihati / prathamaṃ mātāpitaraṃ praticarati paścāt* svayaṃ
āhāraṃ karoti / yata upādāya ṛṣikumāro vijñaprāpto tataḥ upādāya na kadācid
adattvā
[_Mvu_2.212_] mātāpitṝṇām āhāraṃ svayaṃ āhāraṃ kṛtapūrvo / evaṃ
śyāmako ṛṣikumāro tahiṃ āśramapade mātāpitaram upasthihati // iṣṭena kāntena
priyena manāpena kālo gacchati ṛṣikumārasya mātāpitaraṃ upasthihantasya //
mātāpitaro pi tahiṃ āśramapade prativasantā jīrṇā saṃvṛttā durbalaśarīrā
cakṣuparihīṇā paraprāṇeyā aśakyā ātmaṇā āhāravidhānaṃ kartuṃ udakahārāya vā
gantuṃ tṛṇakuṭīya vā parṇakuṭīya vā veṣituṃ // śyāmako ṛṣikumāro teṣāṃ
mātāpitṝṇāṃ vṛddhānāṃ jīrṇānāṃ durbalaśarīrāṇāṃ cakṣuhīnānāṃ sarvahitopasthānena
upasthihati daśa kuśalāṃ karmapathāṃ samādāya vartati prāsādiko ṛṣikumāro
abhirūpo darśanāye śubhena karmaṇā abhinirvṛttaḥ mātāpitṛvartako
kaumārabrahmacārī ugratapasāśrito prāntaśayyāsanavihārī mahābhāgo priyo devānāṃ
nāgānāṃ yakṣāṇāṃ rākṣasānāṃ piśācānāṃ kumbhāṇḍānāṃ kinnarāṇāṃ kinnarīṇāṃ mṛgānāṃ
pakṣīṇāṃ priyo sarvabhūtānāṃ // yato yato ṛṣikumāro gacchati mūlahārī vā
patrahārī vā puṣpahārī vā phalahārī vā tato tato mṛgapakṣīhi ca devanāgehi ca
kinnarehi kinnarīhi ca saṃparivṛto gacchati //
___so dāni ghaṭam ādāya
mṛgapakṣīhi saṃparivṛtaḥ devanāgehi ca kinnarehi ca kinnarīhi ca udakahārī
girinadīṃ okasto tataḥ udakaghaṭaṃ paripūrayati // peliyakṣo nāma kāśirājā
mahābalo mahākośo mahāvāhano mṛgavye aṇvanto vātajavasamena turageṇa mṛgam
anujavati / ujjhitvā balavāhanā na kaścana taṃ pradeśam anuprāpto // yathoktaṃ
bhagavatā dharmapade //
gati mṛgānāṃ pavanaṃ ākāśaṃ pakṣiṇāṃ gatiḥ
/
dharmo gatir vibhāgīyānāṃ nirvāṇam arhatāṃ gatir iti
//
[_Mvu_2.213_] so mṛgo tahiṃ eva vanakhaṇḍe naṣṭo // rājā tahiṃ
vanakhaṇḍe śyāma-ṛṣisya tato girinadīto udakaghaṭaṃ bharantasya śabdaṃ śṛṇoti /
tasyaitad abhūṣi mṛgasya etaṃ śabdaṃ ti na manuṣyacarito ayaṃ vano // tena dāni
yato taṃ śabdaṃ śyāma-ṛṣisya udakaghaṭaṃ bharantasya tato kṣurapraṃ kṣiptaṃ //
so dāni kṣurapro ṛṣikumārasya hṛdaye nipatito viṣakṛto // te mṛgapakṣiṇo tena
viṣakṛtasya kṣuraprasya śabdena śabdavedhigandhena diśo daśa prpalānā /
śyāmaka-ṛṣi udakghaṭaṃ nadītīre sthāpetvā karuṇāni paridevati // mānsasyārthaṃ
mṛgavarāhā hanyanti / carmaṇārthāya siṃhavyāghrā dvīpayo hanyanti / bālārthṃ
camarīyo hanyanti / dantārthaṃ hastināgā hanyanti / bhaiṣajyārthaṃ
tittirakapiṃjalāni hanyanti / asmākaṃ punar naivaṃ śakyā mānsena kāryaṃ kartuṃ
na carmeṇa na keśehi na dantehi kasyārthāya vayaṃ aheṭhakā adūṣakā anaparādhino
ekena iṣuṇā trayo janā hatā / aho yathā saṃprajvalito adharmo // so ca
śyāma-ṛṣikumāro tathā paridevati kāśirājo ca naṃ pradeśam anuprāpto paśyati tam
ṛṣikumāraṃ paridevantaṃ ajinajaṭāvalkaladharaṃ mahābhāgaṃ aśru prapātentaṃ // so
rājā tam ṛṣikumāraṃ kṣurapreṇa āhataṃ dṛṣṭvā bhīto asto saṃjāto / mā haiva me
sanagarajanapadaṃ śāpena bhasmīkariṣyati // so tato aśvāto avataritvā
śyāma-ṛṣisya kumārasya mūrdhnā nipatito // bhagavaṃ mṛgasaṃjñena mayā etaṃ iṣu
kṣiptaṃ ajānamānena anukṣamāpayiṣyaṃ bhagavantaṃ ye caite aśruvindū bhūmiṃ
patanti kevalakalpaṃ jmbudvīpaṃ ete aśruvindū dahensuḥ
[_Mvu_2.214_] kim
aṃga punaḥ asmadvidhānāṃ bālānāṃ // yena bhagavān āha ekena iṣuṇā trivargaṃ
hatanti etaṃ na vijānāmi / bhagavān eko na trivargo / kathaṃ ekena iṣuṇā trayo
janā hatāḥ // ṛṣikumāra āha // mahārāja mama mātāpitau jīrṇā vṛddhā
durbalaśarīrā cakṣuhīnā brahmacārī mahābhāgā sadevakasya lokasya dakṣiṇīyā
paraprāṇeyā ahaṃ ca teṣām upasthāyako / prathamaṃ teṣām āhāravidhānaṃ karomi
paścād ātmano yaṃ kaṃcit teṣāṃ upasthānaparyantaṃ ahaṃ sarvaṃ karomi nāsti teṣāṃ
anyo kocid yo sānaṃ upasthiheya tataḥ mayā hatena te pi hatā / nāsti mayā mṛtena
teṣāṃ jīvitaṃ / tad etena kāraṇena jalpāmi ekeṣuṇā trayo janā hatā ti //
kāśirājā śyāmaśirim ṛṣikumāraṃ āha // tīkṣṇaviṣakṛtena iṣuṇā hṛdayasmiṃ āhato so
mayā ajānamānena jānāmahaṃ yathā tava jīvitaṃ nāsti / taṃ care ekaṃ satyaṃ
pratiśruṇāmi / rājyaṃ ṛddhaṃ sphītam avahāya tava gurumātāpitaraṃ ahaṃ
paricariṣyaṃ // yathā paricīrṇaṃ tathā paricariṣyaṃ // ṛṣikumāro āha / mahārāja
tena me śokaśalyo hṛdayāto apagataḥ // etaṃ vacanaṃ pratiśrutvā yathā
satyapratijño bhavesi me guruṣu tathā karohi mahīpāla mahāntaṃ te kuśalaṃ
bhaviṣyati / teṣāṃ mahābhāgānāṃ upasthānaparicaryaṃ kṛtvā etaṃ mahārāja
udakaghaṭam ādāya etāye ekapadikāye mama mātāpitṝṇām āśramapadaṃ gacchesi / mama
vacanena abhivādanaṃ pṛcchesi / śyāmaśiri abhivādanaṃ pṛcchati evaṃ cāha / mṛto
vo ekaputrako tan na śocitavyaṃ na roditavyaṃ jātena jīvaloke avaśyaṃ martavyaṃ
albhanīyaṃ sthānaṃ tan na śakyaṃ roditena vā śocitena vā labdhuṃ na śakyaṃ
svayaṃkṛtānāṃ
[_Mvu_2.215_] karmaṇāṃ palāyituṃ / nāpi mama ekasya maraṇaṃ
sarvasatvā maraṇadharmā / tan mā śociṣyatha mā utkaṇṭhiṣyatha / sarvehi priyehi
manāpehi nānābhāvo vinābhāvo // yathā mahārāja satyapratijño me guruṣu bhavasi
tathā karohi // evaṃ saṃviditvā ṛṣikumāro viparigataśarīro kālagato
//
___rājā ṛṣikumāraṃ kālagataṃ viditvā roditvā paridevitvā aśrūṇi
saṃmārjitvā tam udakaghaṭam ādāya tāye ekapadikāye yathopadiṣṭāye śyāmakaśiriṇā
tam āśramapadaṃ gacchati // samanantaraprakrānto ca kāśirājā śyāmakaśirisya
mūlāto śyāmakaśiri ca mṛgapakṣiśatehi mṛgapakṣisahasrehi parivārito devehi
nāgehi yakṣehi kinnarehi kinnarīhi tathānyehi bhūtehi / ṛṣikumāraṃ parivāretvā
mahāntaṃ ārodanaṃ karensuḥ mahāntaṃ ninādaṃ akarensuḥ / nūnaṃ so pāpakarmo
tamāto tamaṃ gamiṣyati apāyeṣu apāyaṃ gamiṣyati yena tāva aheṭhakasya adūṣakasya
anaparāddhasya aparāddhaṃ // sarvaṃ vanakhaṇḍaṃ tā parvatadarī taṃ ca
āśramapadaṃ bhūtaninādehi nināditaṃ mṛgapakṣiravehi ca ārāvitaṃ //
śyāmakaśirisya mātāpitarau tāni bhūtāni śrutvā mṛgapakṣiravāṇi śrutvā cintām
āpannā / kim idaṃ adya nāsmabhiḥ kadācid edṛśāṇi bhūtānāṃ nirnādaśabdāni
śrutapūrvāṇi na edṛśāni mṛgapakṣiravaśabdāni śrutapūrvāṇi mā haiva śyāmakaśiri
siṃhena vyāghreṇa vā anyena vā vyāḍamṛgeṇa viheṭhito bhūd iti // yādṛśāni etāni
nimittāni yādṛśo ca asmākaṃ hṛdayo anirvṛtto yathā ca me akṣīṇi parisphuranti //
te ca tathā anirvṛttā kāyena ca cittena ca śyāmakaśiriṃ vicintenti / kāśirājā ca
tam āśramapadam anuprāptaḥ mṛgapakṣiśatāni ca tataḥ āśramapadāto
bhairavāṇi
[_Mvu_2.216_] ravāṇi ravantā prapalānā / ṛṣayo asyādhikaṃ
santrastā // kāśirājā ekamante vṛkṣadaṇḍe aśvaṃ bandhitvā taṃ udakaghaṭam ādāya
śyāmakaśirisya mātāpitṝṇāṃ sakāśam upasaṃkrānto // abhivādayāmi bhagavan* // te
pṛcchanti nandantā // ko tuvanti // rājā āha // bhagavan ahaṃ peliyakṣo nāma
kāśirājā kaccid bhagavān iha tapovane sukhaṃ bhavati vyāḍamṛgānucarite
nirmanuṣye utpadyanti mūlaphalāni kodravaṃ śyāmākaṃ śākamūlaṃ alpakisareṇa
labhyati alpā vā vyādhi śarīre alpā daṃśamasakasarīsṛpasaṃsparśā kāye
upanipatanti // te dāni āhansuḥ // taṃ khu mahārāja sukhaṃ vasāmaḥ iha araṇye
vyāḍamṛgānucarite nirmanuṣye āśramapade mūlapatraphalāni ca
kodravaśyāmakamūlakāni alpakisareṇa labhyanti alpo ca vyādhi śarīrasmiṃ alpāni
ca daṃśamasakasarīsṛpasaṃsparśā kāye upanipatanti / kaccit* mahārāja tavāpi
antaḥpure kumārāmātyeṣu balavāhanakośakoṣṭhāgāreṣu kṣemaṃ nirītikaṃ nirupadravaṃ
paurajānapadā anuvartanti pratirājāno na kaccid aparādhyanti devo ca kālena
varṣati śasyāni saṃpadyanti kṣemaṃ ca te rājyaṃ subhikṣaṃ nirupadravaṃ // so
dāni āha // taṃ khu bhagavan antaḥpure kumārāmātyeṣu balavāhanakośakoṣṭhāgāreṣu
kṣemaṃ nirītikaṃ nirupadravaṃ paurajānapadā anuvartanti pratirājāno na kaccid*
aparādhyanti devo ca kālena varṣati śasyāni saṃpadyanti kṣemaṃ ca rājyaṃ
subhikṣaṃ ca nirupadravaṃ ca // te dāni āhansuḥ // mahārāja etāhi śivikāhi
niṣīdāhi yāvat śyāmakaśiri āgacchati udakahārī gatako tato te phalodakam
upanāmeṣyati // evaṃ ca tehi ṛṣīhi ukto rājā praruṇḍo // te pṛcchanti //
mahārāja kiṃ rodasi // rājā āha // bhagavaṃ yasya yūyaṃ kīrtayatha śyāmakaśiri
āgamiṣyati phalodakaṃ upanāmeṣyatīti so
[_Mvu_2.217_] kālagato ayaṃ ca
udakaghaṭo mama haste visarjitaḥ abhivādanaṃ ca vaḥ pṛcchati evaṃ ca saṃdiśati /
na śocitavyaṃ na roditavyaṃ / na śocitena vā roditena vā kocid artho / sarveṇa
jātena avaśyaṃ martavyaṃ / naiva maraṇaṃ mama ekasya sarvasatvā maraṇadharmāḥ
cyavanadharmā na svayaṃkṛtānāṃ karmaṇāṃ palāyituṃ śakyaṃ // te pṛcchanti //
mahārāja kathaṃ śyāmaśiri kālagato // rājā āha // ahaṃ mṛgavye aṇvanto
vātajavasamena turaṃgeṇa mṛgam anujavanto tam udeśam anuprāpto udakasamīpaṃ
yatra śāmaśiriḥ ghaṭaṃ pūreti / tatra ca vanagahane so mṛgo naṣṭo // tasya
śyāmaśirisya taṃ udakaghaṭaṃ bharantasya śabdaṃ śṛṇomi / tasya ca me tad abhūṣi
/ sa eva mṛgo udakena gacchatīti // tasyedaṃ gacchantasya śabdaṃ śṛṇvato mama
yena taṃ śabdaṃ tena viṣakṛto kṣurapro kṣiptaḥ / so śyāmakaśirisya hṛdaye
nipatito / eṣa ṛṣikumāro kālagato // te ḍāni tasya rājño śrutvā praruṇḍā
aśrukaṇṭhā rudanmukhā paridevensuḥ // mahārāja mānsārthaṃ mṛgavarāhā hanyanti
carmārthaṃ siṃhavyāghradvīpayo hanyanti dantārthaṃ hastināgā hanyanti
bhaiṣajyārthaṃ tittiralopākā hanyanti asmākaṃ punar mahārāja na mansakāryakaṃ na
carma na keśā na dantā / tat kasya hetoḥ vayam aheṭhakā adūṣakā anaparādhino
ekinā iṣuṇā trayo janā hatā // kāśirājā ṛṣayo praṇipatitvā kṣamāpayati //
bhagavaṃ yad ete yuṣmākaṃ aśrū bhūmiṃ nipatanti te kevalakalpaṃ jambudvīpam api
dahensuḥ kiṃ punar asmadvidhānāṃ bālānāṃ // ahaṃ rājyam avahāya sasvajanaṃ
sabāndhavaṃ
[_Mvu_2.218_] iha yuṣmākaṃ upasthānaṃ kariṣyāmi yathā
śyāmakaśirisya upasthitaṃ tathā va ca upasthihiṣyāmi // te dāni āhansuḥ //
mahārāja vayaṃ andhā cakṣurhīnā na pratibalā taṃ pradeśaṃ gantuṃ vinā
praṇetareṇa / tan netu mahārājā asmākaṃ taṃ pradeśaṃ yatra śyāmakaśiriḥ // vayan
taṃ ṛṣikumāraṃ satyavākyena upasthāpeṣyāmaḥ satyavkyena ca taṃ mṛgaviṣaṃ
haniṣyāma // tasya rājño bhavati / yādṛśā ime ṛṣayo mahābhāgā pratibalā ete tam
upasthāpayituṃ // so āha // nemi vaḥ bhagavantaṃ pradeśaṃ yatra śyāmakaśirī
//
___te dāni tasya rājño skandhe hastaṃ dattvā taṃ pradeśaṃ gatā //
śyāmaka-ṛṣisya śīrṣaṃ utsaṃge kṛtvā pāragā śyāmakaśirisya mātā mukhamaṇḍalaṃ
pāṇinā saṃparimārjantī bahuprakāraṃ rodati paridevati // śūnyo āśramapadaḥ
śyāmkaśiriṇā vihīno bhaviṣyati / vanadevatā karuṇaṃ paridevitvā gamiṣyati /
mṛgapakṣiṇo pi śyāmakaśiriṃ apaśyantaḥ āśramapadāto karuṇaṃ paridevantā
gamiṣyanti //
___ṛṣi āha // pārage mā rodāhi mā śocāhi kiṃ ruṇḍena śocitena
vā kiṃcid artho bhavati // vayam pi ugratapacīrṇavaritāvino brahmacārī samarthā
vayaṃ etaṃ satyavacanena utthāpayituṃ / taṃ karoma satyavacanaṃ yenāsya
mṛgaviṣaṃ haniṣyāmaḥ jīvitaṃ ca upasthapeṣyāmaḥ // tehi dāni tasya satyavacanena
taṃ mṛgaviṣaṃ hataṃ // yathā tvayā putra na jātu kasyacid viṣamaṃ cintitaṃ
maitracitto sarvasatveṣu tathā tava hato mṛgaviṣo bhavatu // yathā tvayā na jātu
adattvā mātāpitṝṇāṃ ātmano āhāraṃ kṛtaṃ tathā tava hataṃ mṛgaviṣaṃ bhavatu //
yathā tava putra mātāpitarau nityakālaṃ śīlaṃ pariśuddhaṃ
[_Mvu_2.219_]
rakṣataḥ tathā tava hataṃ mṛgaviṣaṃ bhavatu // so dāni ṛṣikumāro teṣāṃ
mātāpitṝṇāṃ tejānubhāvena satyavacanena svakena ca sucaritatejena yathā śayitako
puruṣo buddyeyā tathā vijṛmbhanto utthito //
___bhagavān āha // syāt khalu
punar bhikṣavaḥ yuṣmākam evam asyād anyaḥ sa tena kālena tena samayena śyāmako
ṛṣikumāro // naitad evaṃ draṣṭavyaṃ // tat kasya hetoḥ // ahaṃ so bhikṣavaḥ tena
kālena tena samayena śyāmako nāma ṛṣikumāro abhuṣi // anyo so bhavati rṣi
śyāmakasya pitā / eṣo śuddhodano rājā taṃ kālaṃ śyāmakasya pitā abhuṣi // anyā
sā tena kālena tena samayena śyāmakasya ṛṣikumārasya pāragā nāma mātā abhūṣi /
eṣā sā māyādevī abhūṣi // anyo so peliyakṣo nāma kāśirājā abhūṣi // naitad evaṃ
draṣṭavyaṃ // tat kasya hetoḥ // eṣa bhikṣavaḥ ānandasthaviras tena kālena tena
samayena peliyakṣo nāma kāśirājā abhūṣi // tadāpi bhikṣavaḥ eṣa śuddhodano rājā
mama kāraṇena kālagato ti śrutvā na śraddadhāti / na so mahārāja kālagato
śyāmakaśiri mṛgaviṣeṇa so mohito / nehi tvaṃ asmākaṃ taṃ pradeśaṃ vayaṃ taṃ
mṛgaviṣaṃ satyavacanena haniṣyāmaḥ taṃ ca śyāmakaśiriṃ utthāpeṣyāmaḥ // etarahiṃ
pi eṣa śuddhodano rājā mama arthāya kālagato ti śrutvā nābhiśraddadhāti
//
_____samāptaṃ śyāmakajātakasya parikalpaṃ //
lokottarasya loke
aparimitayaśasya lokanāthasya /
pūrvacaritaṃ bhagavato . . . guṇavato
pravakṣyāmi //
na hi bodhisatvacaritaṃ sadevagandharvamānuṣe loke
/
[_Mvu_2.220_] śakyam abhibhavituṃ kenaci tena daśabalo anabhibhūto
//
yaṃ yaṃ tathāgatānāṃ smṛtiye balaṃ tāsu tāsu jātīṣu /
maitrāya ca
karuṇāya ca lokaṃ anukampamānānāṃ //
taṃ sucaritaṃ bhagavato
kalpaśatasahasrasaṃcitaśubhasya /
aham abhyudāhariṣyaṃ avadhānaṃ detha
satkṛtya //
tena samayena bhagavāṃ vānaprasthāna tāpasakulasmiṃ
/
atyantaśuddhe satvaṃ upapadyitha buddhisampanno //
tasya mātāpitarau
jīrṇā ca abhūnsuś cakṣuvihīnā /
eteṣām utpadye hitāya lokottaro . . . .
//
sarvamanavadyagātro ṛddhīmāṃ saumyako viśālākṣo /
tad eva tasya nāmaṃ
abhūṣi śyāmo ti taṃ kālaṃ //
āścaryaṃ ṛṣikumāraṃ yo paśyati mānuṣo vā devo vā
/
rūpaguṇapāramigataṃ nidhyāyanto sa na tṛpyati //
svayam eva bodhisatvo
kiṃ kuśalaṃ gaveṣayaṃ samādiyati /
śuklaṃ kuśalaṃ dharmaṃ taṃ ca samādāya
varteti //
akhaṇḍakam akalmāṣaṃ pariśuddhaṃ duṣkṛtaṃ kuśīdehi /
svayaṃ
carati brahmacaryaṃ paraṃ ca tatra niyojayati //
mātāpitṝṣu vīro upasthapetvā
tīvraṃ paricarati /
brahmacaryaṃ brahmacāri svayaṃ brahmacārivrataṃ carati
//
[_Mvu_2.221_] tasyāsi samādānaṃ priyeṣu mātāpitṝṣu dayiteṣu /
na
khu me prapañcayitavyaṃ andheṣu parapraṇeyyeṣu //
mūlaphalam āharanto
gilānakā jīrṇakā vayovṛddhān* /
premnena gauraveṇa ca satkṛtya gurūn
upasthāsyaṃ //
annena ca pānena ca gilānabhaiṣajyānupradānena /
vastraiḥ
śayyāsanena mātāpitaraṃ upasthāsyaṃ //
api cātra bodhisatvo mātāpitaraṃ
bhaṇāsi mā khu bhave /
na khu tāva śocitavyaṃ ahaṃ ca paricārako asmi
//
taṃ avaca śyāmasundari cīraṃbhājī ca mā ca tava pāpaṃ
/
utpathapanthagatasya ca tuhya mā trāsentu bhūtāni //
mānsarudhirārthino
pi mṛgarājā atibalā ca mātaṃgā /
mārgād apakramantu te mā ca te trāsentu
bhūtāni //
mṛgapotakehi sārdhaṃ prativasati āśrameṣu ramaṇiyeṣu /
mṛga iva
mṛgehi sārdhaṃ vasati araṇye ṛṣikumāro //
tasya tahim āśramapade prativasato
kṣamadamaprahāṇasya /
maitrāya ca karuṇāya ca lokaṃ anukaṃpamānasya
//
prādur ahu kāśirājā nṛpati mahāvāhano maheśākhyo /
so tasmiṃ āśramapade
trāsayati mṛgā ca pakṣī ca //
rājā vanāntareṇa adarśi eṇīmṛgāṇa yūthāni
/
dṛṣṭvāna tvaritatvarito vitane dhanu sandahe kṣuraprā
//
[_Mvu_2.222_] eṣo aśvāvāhī anilajavaṃ osare mṛgābhimukhaṃ
/
sakalaturaṃgaśreṣṭhaṃ prakīrṇaśirajaṃ tvaritagāmiṃ //
saṃprati ca
ṛṣikumāro kalaśaṃ ādāya prasthito udakaṃ /
avagāhi tāva girinadiṃ trastā ca
mṛgā ca pakṣī ca //
atha paramakopakupito so rājā ābhatena cāpena
/
anudhāvanto mṛgān na addaśi kupito ṛṣikumāraṃ //
tena mṛgasya khurapro
saṃdahito yena āhato śyāmaḥ /
viṣaliptena aviṣamo śalyena samarpito patito
//
so avaca hanyamāno kenāsmi adūṣako pitā mātā /
ekeṣuṇā trayo hatā
saṃprajvalito puna adharmo //
dantāna nāma kāraṇā hananti nāgā mṛgā ca
mānsārthaṃ /
camarī ca bālahetor dvīpayo cārthāya carmasya //
mahyaṃ punar
na dantā na pi carma na śirajā nāpi ca mānsaṃ /
kisya khu nāma kṛtena
aheṭhakā hatā bhaviṣyāmaḥ //
so tāṃ girāṃ śruṇitvā rājā adhigamya taṃ
ṛṣikumāraṃ /
anuneti kṣamāpeti ca ajānatā āhato bhagavān* //
naiṣo
kṣurapro saṃdhito tvam āhato si maya ajānantena /
yam ajānantena kṣataṃ etaṃ
mayā kṣamyatām eva //
yaṃ ca paridevanto bhaṇesi ekeṣuṇā hatā trīṇi
/
[_Mvu_2.223_] viyāhara brahmacārī etaṃ me artham ākhyāhi //
taṃ
avaca bodhisatvo priyeṣu mātāpitṝṣu dayiteṣu /
kāraṇam upasaṃjanetva imāṃ
girām abhyudīremi //
te me cirabrahmacārī mātā ca pitā ca jīrṇakā vṛddhā
/
teṣām acakṣaṣuṣāṇām aham eva gatiś ca nāthaś ca //
teṣām anāthamaraṇaṃ
upasthitan tena rāja śocāmi /
te mahyam aparicīrṇā anāthamaraṇaṃ mariṣyanti
//
etena hetunā ahaṃ bhaṇāmi hatā trīṇi /
kiṃci tvayi poṣiyanto na hato .
. . bhaviṣyāmi //
kāśipatiḥ tīkṣṇabuddhi tenāpi asya saṃbhāvito artho
/
taṃ avaca ṛṣikumāraṃ praṇamya śirasā hi pādeṣu //
nirayaṃ ahaṃ patiṣyaṃ
adūṣakaṃ ṛṣiputraṃ hanitvāna /
etādṛśā hi hatvā narakeṣu na mucyituṃ śakyā
//
ye pi tava aśruvindū patanti atyantaśuddhasatvasya /
lokam api te
dahensuḥ kiṃ puna asmādṛśāṃ bālā //
satyaṃ bhaṇāmi yadi me maraṇena jīvitaṃ
tava bhaveya /
prāṇam api ahaṃ tyajeyaṃ na vaiṣa saṃvidyate sthānaṃ
//
tīkṣṇena viṣakṛtena hṛdayasmiṃ āhato si ṛṣiputra /
jānāmi jīvitaṃ tava
nāsti na ca me priyaṃ bhavati //
evaṃ ca te mahāyaśa pratiśruṇiṣyāmi taṃ me
pattīya /
[_Mvu_2.224_] satyaṃ hi jīvaloke pratiṣṭhitaṃ eṣa paramārthaṃ
//
rājyam apahāya sphītaṃ strīyo ca kāmāṃś ca parityajya /
mūlaphalam
āharanto gurū tavāhaṃ paricariṣyaṃ //
taṃ avaca bodhisatvo kharaṃ mama
śokaśalyaparidāghaṃ /
vyapanayasi rājakuṃjara imāṃ girām abhyudīrento
//
idam eva udakakumbhaṃ ādāya imāhi ekapadikāhi /
asmākam āśramapadaṃ
gatvā vacanena me bhaṇesi //
abhivādanaṃ punaḥ puna bhaṇesi tvaṃ mātaraṃ ca
pitaraṃ ca /
kālagato vo putro so ca vo abhivādanaṃ āha //
na kathaṃcit*
śocitavyaṃ nāpi ca ruṇḍena śocitenārtho /
jātena jīvaloke sarveṇa avaśyaṃ
martavyaṃ //
eṣā kilānupūrvā na suciraṃ jīvitaṃ manuṣyāṇāṃ /
maraṇaṃ
paryavasānaṃ āḍhyānāṃ durgatānāṃ ca //
nāpi ca svayaṃkṛtānāṃ karmāṇāṃ phalaṃ
palāyituṃ śakyā /
cakraparivartakasya hi uparipatati sukhaṃ ca duḥkhaṃ ca
//
nāpi ca manonvitānāṃ mayā śrutaṃ nāpi cāhaṃ jānāmi /
kṣaṇikasya
durbalasya ca saṃskāragatasya adhruvatāṃ //
nāpi . . . . . maraṇaṃ nāpi ca
mama eva edṛśaṃ duḥkhaṃ /
anubhūto eṣa artho na kiṃci loke anāgamyaṃ
//
eṣo me śokaśalyo yaṃ jīrṇā cakṣuṣā ca parihīnā /
hohanti śokabahulā
tava śruṇitvāna vṛttāntaṃ //
[_Mvu_2.225_] syāme tha paśya dāniṃ
kāśivardhana satyapratijño bhavesi /
taṃ me gurūsu pāricaryāye janādhipa
bhaviṣyati //
taṃ mahārthaṃ jīrṇeṣu durbaleṣu ca paṇḍitā praśaṃsanti
/
paricaryaṃ hi janādhipa trīṇi pi tasyāsti aṃgāni //
puṇyaṃ ca nāma
hohati yaśo ca kīrtī ca kaśalamūlaṃ ca /
pṛcchāhi kāśirāja vacanam
abhigamanaṃ samupasthāhi //
sādhūti śrutvāna sa vimano aśrūṇi saṃpramārjanto
/
prakramati kāśirājā mṛto sti śyāmo ti viditvāna //
samprati ca kāśirājā
prakrānto mṛgaśatāni ca bahūni /
parivārensuḥ śyāmaṃ pakṣigaṇā devatā api ca
//
taṃ paśyiyāna patitaṃ śayamānaṃ mūrcchitaṃ nadītīre /
rodensuḥ devatā
pi mṛgapakṣiśatāni ca bahūni //
so nūnaṃ pāpakarmā tamā tamaṃ durgatīṣu
durgatiyaṃ /
gacchati yo tava pāpaṃ cintayati apāpadharmasya //
bhūtānāṃ
ca ninādo ākāśe pṛthivīye ca nirghoṣo /
vātā ca vipravānti cintayati ṛṣi aho
kaṣṭaṃ //
mā haiva ṛṣikumāro viheṭhito yādṛśāni dṛśyanti /
raudrāṇi
kāruṇāni ca rutarutaśabdāni subahūni //
vātā pravānti kaṣṭaṃ śakunā
pravyāharanti ca kharāṇi /
hṛdayaṃ ca vyutthasthāno sarvo ca anirvṛto kāyo
//
[_Mvu_2.226_] ete manovitarkā vartanti so ca peliyaśo nāma
/
prakramati āśramapadaṃ mṛgapakṣigaṇā ca santrastā //
bhītā diśo vrajanti
bhayārditā devatā pi saṃjñātvā /
durmanatarā abhūnsuḥ niṣpratyāśā paśyantīyo
//
na imāṃ diśāṃ manuṣyo amanuṣyo vāpi kvacid āgamya /
na pi dṛṣṭvā
ṛṣikumāraṃ mṛgapakṣigaṇā bhayaṃ enti //
niḥsaṃśayaṃ bhaviṣyati mahadbhayo
romaharṣaṇo satvo /
yaṃ paśyiyā mṛgagaṇā santrasyanti pakṣisaṃghā ca
//
viditaviditaṃ upagamya mātāpitaraṃ anāgamanena sya /
prāṇaharo pi
trasyantaṃ madhurāhi girāhi abhinandi //
te avaca svāgataṃ tava kuto tuvaṃ
kasya vāsi tvaṃ dūto /
andhā sma acakṣuṣkā śyāmo ca gato udakahārī
//
rājāha ahaṃ mṛgavyaṃ kāśipurā nirgato saha balena /
nāmena peliyakṣo
aṇvāmi mṛgā gaveṣanto //
kacci tava rājakuṃjara varṣati devo rohati ca vījaṃ
/
antaḥpuraṃ arogaṃ mahya kumārā balāgraṃ ca //
nagareṣu janapadeṣu ca
kṣemaṃ me prakṛtayo ca anuraktā /
na ca vardhanti amitrā sarvo ca vivardhati
kośo //
śramaṇeṣu brāhmaṇeṣu ca ārakṣo dhārmiko janapadeṣu
/
[_Mvu_2.227_] vardhati na caiva hāyati dānāni ca demi satkṛtya
//
yuṣmākaṃ pi araṇye taskaravyāghrabahuvyālacaritasmiṃ /
na karonti
kecid* hiṃsāṃ bhūtāni yathotpathagatāni //
puṣpakalaṃ prabhūtaṃ śyāmākaṃ
śākamūlakaṃ pracuraṃ /
alpakisareṇa labhyati alpā vyādhī śarīrasmiṃ
//
nacireṇa gato kumāro niṣīda etāhi parṇaśivikāhi /
bhavyasya dhārmikasya
atiriva ca manomanāpasya //
atha viṣakṛtām aniṣṭāṃ prāṇaharāṃ tasya
tāpasakulasya /
vācāṃ pravyāharati rājā aśrūṇi vartento //
yaṃ bhaṇatha
brahmacārī ṛṣiputraḥ dharmacāri samacāri /
so saṃprati kālagato so vo
abhivādanaṃ āha //
na kathaṃci śocitavyaṃ na pi ruṇḍaśocitena kocārtho
/
jātena jīvaloke sarveṇa avaśyaṃ martavyaṃ //
te tāṃ girāṃ aniṣṭāṃ
amanojñāṃ apriyāṃ śruṇitvāna /
avaciṃsu jīvitaṃ khu me uparundhasi evaṃ
jalpanto //
so avaca eṣo artho nayena jāto yadā mayā pāpaṃ /
avijānantena
kṛtaṃ evaṃ kṣamyantu me devā //
aham api ca etam arthaṃ ihāgato yāṃ dhurām
ṛṣikumāro /
[_Mvu_2.228_] vaheti ca tāṃ vahiṣyaṃ ahaṃ ca devā upasthāsyaṃ
//
paridevate sya mātā indīvarasuprasūtavarṇasya /
hasitabhaṇitāni pūrvaṃ
priyasya putrasya vigaṇentī //
hā dayita syāma sundara tvayā
vinābhāvasambhavo pūrvaṃ /
mahyaṃ hṛdayaṃ dahiṣyati śuṣkaṃ tṛṇakāṣṭham iva
agni //
śūnyam imam āśramapadaṃ khyāyati bhayabhairavaṃ anabhiramyaṃ
/
bhavyena dhārmikena vihīnaṃ ṛṣiṇā udāreṇa //
yaṃ nūnaṃ so sarvā no śakti
kāmam ahu tena ca śamaṃ /
taṃ mama asya varataraṃ na jātu etādṛśaṃ duḥkhaṃ
//
asmehi nyūnā manye kṛtā vicitrā vividhā tapaścaryā /
tasyaiṣa
phalavipāko yaṃ sma vihīnā priyaputreṇa //
ruṇḍena śocitena mahattaraṃ pīḍitā
parikilantā /
bahvyasya dhārmikasya anusmarantī guṇaśatāni //
te avaca
kāśirājaṃ evaṃ so yācito tahiṃ nehi /
andhā sma acakṣukā sma na sma samarthā
tahiṃ gantuṃ //
so avaca tahiṃ khu neṣyaṃ taṃ deśaṃ yatra so ṛṣikumāro
/
apy eva nāma jīve yuvā sa nihato mṛgaviṣehi //
sa kāśirājā . . . mārgeṇa
yathāgatena gacchanto /
[_Mvu_2.229_] nacirasya taṃ pradeśaṃ agami yahiṃ
so ṛṣikumāro //
taṃ paśyiyāna patitaṃ śayamānaṃ mūrchitaṃ nadītīre
/
mukharatanam asya mātā kareṇa parimārjati rudantī //
hā dayita ekaputra
akiṃcanānāṃ tuvaṃ daridrāṇāṃ /
bandhu abandhūnāṃ tvaṃ kathaṃ asi viheṭhito
vatsa //
vanadevatā pi satye na kiṃcid artho yamamanuṣyabhūteṣu /
paśyanti
kiṃcit* śyāmo stokaṃ pi na vārito vatso //
duḥsoḍhaṃ yātrānnaṃ vidyate . . .
. . bahudalaśatāni /
bhavyena dhārmikena yahiṃ vihīnā priyaputreṇa //
te
nūnaṃ karuṇakaruṇaṃ mṛgā ca pakṣī ca āśramapadasmiṃ /
śyāmakaśirim apaśyantā
garjanti ratiṃ alabhamānā //
mā śoca pārage tvaṃ na pi ruṇḍaśocitena kocārtho
/
jātena jīvaloke sarveṇa avaśyaṃ martavyaṃ //
vayabhapi ca brahmacārī
ciraviratā maithunehi yogehi /–vayam api?
kāhāma satyavākyaṃ tenāsya viṣaṃ
haniṣyāmaḥ //
yatha tuhya syāma sundara pāpe cittaṃ na sajjati kadācit*
/
tatha tava hataṃ mṛgaviṣaṃ utthehi ca satyavacanena //
yatha tava
mātāpitarau śīlaṃ rakṣanti nityapariśuddhaṃ /
tatha tava hataṃ mṛgaviṣaṃ
utthehi ca satyavacanena //
yathā tava bhavanettī māno ca mado ca nāsti
mrakṣo vā /
tatha tava hataṃ mṛgaviṣaṃ utthehi ca satyavacanena
//
[_Mvu_2.230_] atha so vijṛmbhamāṇo samutthito apagate mṛgaviṣasmiṃ
/
mātāpitṛtejena ca sucaritatejena ca svakena //
taṃ paśyiyāna rājā
samutthitaṃ tena satyavacanena /
saṃhṛṣṭaromakūpo nipati caraṇeṣu kṣamāpayasi
//
taṃ avaca bodhisatvo sayugyabalavāhano sadevīko
/
sanagaranigamajanapado sukhī bhavāhi mahārāja //
paśyāhi kāśivardhana
mātāpitugāravasya niṣyandaṃ /
yathā samūhataṃ mṛgaviṣaṃ sucaritatejena
suvakena //
yeṣāṃ mātāpitarau suśrūṣā aṃjaliṃ praṇāmaḥ ca /
kartavyaṃ
kāśivardhana yadi icchanti svargaṃ gantuṃ //–Senart: svagaṃ gantuṃ
asmiṃ
jambudvīpe ratnāni āharitvā sarvāṇi /
pūjaya mātāpitaraṃ mātāpitṝṣu na
pratikuryāt* //
evaṃ na supratikaraṃ bhaṇāmi mātāpituṃ mahārāja
/
anukampāhi ete pūrvācāryā va lokasya //
devānām iva teṣāṃ sannamitavyaṃ
manuṣyadevānāṃ /
yeṣāṃ mātāpirau labhanti pūjāṃ na te śocyā //
yā sā
abhūṣi mātā taṃ kālaṃ sā abhūt tadā māyā /
śuddhodano sa rājā pitā bhagavato
tadā āsi //
yo so mahānubhāvo samutthito tena satyavākyena
/
[_Mvu_2.231_] so āsi bodhisatvo bhagavāṃ śyāmo hi taṃ kālaṃ //
yo so
abhūṣi rājā taṃ kālaṃ so abhūṣi ānando /
bhagavato jñāti preṣyo bahūni
jātīsahasrāṇi //
nāyaṃ kva pi saṃbuddho nāpi ca svayaṃpratibhañjitagrantho
/
bhūtaṃ hi tad* bhagavato pūrvacaridharmaniṣpattiḥ //
_____samāptaṃ
śyāmakajātakaṃ
bodhisatvo uruvilvāye tapovane duṣkaraṃ carati / ekena
kolena divasaṃ yāpento aṣṭādaśa māsāṃ kolāharatāye pratipannaḥ / ekena tilena
divasaṃ yāpento aṣṭādaśa māsāṃ tilāharatāye pratipanno / ekena taṇḍulena divasaṃ
yāpento aṣṭādaśa māsāṃ taṇḍulam āharatāye pratipanno / aṣṭādaśa māsā sarvaśo
anāharatāye pratipannaḥ //
ekaṃ kolaṃ tasya bhakṣaṃ ekaṃ tilakataṇḍulaṃ
//
kvaci sya sambuddhajñānaṃ na vīryavante saṃśraye //
kālāśītako sarvo va
evaṃ aṃgāni se abhūt* //
viṣkambhe yathoṣṭrapadaṃ hanukā se tadā abhū
//
jīrṇagopānasyāntarikā ośīrṇā pārśvake yathā //
evaṃ kāyaṃ maharṣisya
tapena pariśoṣitaṃ //
veṣṭanaveṇīva dīrghā unnatāvanatā yathā //
evam asya
pṛṣṭhi kaṇṭhaś ca unnatāvanatā abhūt* //
[_Mvu_2.232_] tasya netrā
prakāśanti udupāne va tārakā //
gambhīraṃ sya tadāśvāsaṃ karmārāṇāṃ va
gargarī //
sāradaṃ vā yathālaṃbu haritacchinnamilāyitaṃ //
evaṃ śīrṣaṃ
maharṣisya tapena pramilāyitaṃ //
śāntakāyo mahāvīro aśrutaṃ ātmacetasaṃ
//
ugraṃ tapaṃ niṣevate sarvasatvāna kāraṇā //
na śakyaṃ ca parikīrtayituṃ
sarvavācāya bhāṣataḥ //
yaṃ duṣkaraṃ care vīro satvāṃ dṛṣṭvāna duḥkhitān*
//
pakṣir vā ca yathākāśe paryantaṃ nādhigacchati //
yathāpi sāgare vāri
aprameyo mahodadhiḥ //
evaṃ lokapradīpānāṃ buddhān ādityabandhunāṃ //
na
śakyaṃ guṇaparyantaṃ sarvavācāya bhāṣituṃ //
anāliptā chavī tasya pṛṣṭhīyam
upalepitā //
gātrā ca patitā sarve na ca vīryate saṃsati //
gṛhṇīya
purimaṃ kāyaṃ pṛṣṭhimaṃ parigṛhṇati //
yadā utthāsi vegena sukhena prapate
muni //
catvāri devatā dṛṣṭvā kāyaṃ vīrasya durbalaṃ //
āhansu muni
kālagato na ca vīryato sansati //
evaṃrūpaṃ tapam ugraṃ carante puruṣottame
//
vismayaṃ loka āpanno sadevāsuramānuṣo //
[_Mvu_2.233_] etam
evaṃrūpaṃ ugratapaṃ kumārasya śrutvā rājā śuddhodano āpṛṣṭapuruṣāṇāṃ sakāśāto
mahāprajāpatī ca gautamī yaśodharā ca sarvaṃ ca śākyarāṣṭraṃ utkaṇṭhitā / api ca
nāma kumāro kṣemeṇa tāvad ugrāto tapāto vyutthito yeya // yaśodharāye pi etad
abhūṣi / na etaṃ mama sādhu bhaveya na pratirūpaṃ yam ahaṃ āryaputreṇa
duḥkhitena duṣkaraṃ carantena tṛṇasaṃstarakena lūhāhāreṇa aham iha rājakule
rājārhāṇi bhojanāni bhuṃjeyaṃ rājārahāṇi pānāni pibeyaṃ rājārhāṇi vastrāṇi
dhārayeyaṃ rājārhāṇi śayyāsanāni kalpayeyaṃ // yaṃ nūnāhaṃ pi lūkhaṃ ca āhāraṃ
āhareyaṃ prākṛtāni ca vastrāṇi dhārayeyaṃ tṛṇasaṃstare pi śayyāṃ kalpayeyaṃ //
sā dāni lūkhaṃ ca āhāraṃ āharesi prākṛtāni pi vastrāṇi dhārayesi tṛṇasaṃstarake
pi śayyāṃ kalpayesi //
___yadā ca bhagavāṃ pravṛttapravaradharmacakro
rājagṛhe viharati ardhatrayodaśabhikṣuśataparivārito tadā rājñā śuddhodanena
cchandako ca kālodāyī ca rājagṛhaṃ preṣitā bhagavato dūtā / anukampitā bhagavatā
devā manuṣyā ca jñātīṃ pi bhagavān anukaṃpatu / yaṃ ca bhagavāṃ vadeyya taṃ
karetha // te pi kapilavastuno rājagṛham anuprāptā bhagavantaṃ ca upasaṃkrāntā
yaṃ ca rājño śuddhodanasya saṃdeśaṃ sarvasya jñātivargasya taṃ sarvaṃ bhagavato
ārocitaṃ // bhagavāṃ ca kālajño velajño samayajño kālaṃ ca velaṃ ca samayaṃ ca
āgamayati jātibhūmiṃ gamanāye // bhagavāṃ chandakakālodāyīn āmantrayati //
pravrajiṣyatha cchandakakālodāyī // te avacaṃsu // rājñā śuddhodanena āṇattā yaṃ
vo bhagavāṃ vadeyya taṃ kuryātha // yaṃ ca paśyanti nāpy atra nāpito nāpi
kāṣāyāṇi
[_Mvu_2.234_] yehi prāvṛtā pravrajeyāmaḥ te bhagavantam
anuvartantā āhansuḥ // pravrajiṣyāmaḥ bhagavan* // te dāni bhagavatā
ehibhikṣukāya ābhāṣṭā // ehatha bhikṣavaḥ chandakakālodāyī caratha tathāgate
brahmacaryaṃ // teṣāṃ dāni bhagavatā ehibhikṣukāye ābhāṣṭānāṃ yaṃ kiṃcid
gṛhiliṃgaṃ gṛhidhvajaṃ gṛhigupti gṛhikalpaṃ sarvaṃ samantarahitaṃ tricīvarā ca
prādurbhūtā sambhṛtaṃ ca pātraṃ prakṛtisvabhāvasaṃsthitā ca keśā īryāpatho ca
sānaṃ saṃsthihe tadyathāpi nāma varṣaśatopasampannānāṃ bhikṣūṇāṃ eṣā
āyuṣmantānāṃ chandakakālodāyināṃ pravrajyā upasampadā bhikṣubhāvo
//
___āyuṣmāṃ udāyī bhagavantam āha // bhagavaṃ yaśodharā bhagavato anuvratā
bhagavato tapovane duṣkaraṃ carantasya yaśodharāpi lūkhaṃ āhāram āharesi
prākṛtāni ca vastrāṇi dhāresi rājārahāṇi śayyāsanāni utsṛjya tṛṇasaṃstarake
seyyāṃ kalpesi // bhikṣū bhagavantaṃ pṛcchanti // kathaṃ bhagavaṃ yaśodharā
bhagavato anuvratā // bhagavān āha // na bhikṣavo etarahiṃ eva yaśodharā mama
anuvratā // anyadāpi yaśodharā mama anuvratā // bhikṣū āhansuḥ // anyadāpi
bhagavaṃ // bhagavān āha // anyadāpi hi bhikṣavo //
___bhūtapūrvaṃ bhikṣavo
atītamadhvāne anyatarasmiṃ araṇyāyatane śiriprabho nāma mṛgo prativasati
prāsādiko darśanīyo susaṃsthitaśarīro raktehi khurehi raktehi pādehi aṃjitehi
akṣīhi paṃcaśatamṛgayūthaṃ pariharati // tasya dāni mṛgarājño agramahiṣī / sā
tasya prabhāvānuraktā anuvratā ca // tena mṛgeṇa muhūrtam api vinābhāvo na
bhavati // aparo ca nīlako nāma lubdhako / tena tahiṃ araṇyāyatane
mṛgāṇāṃ
[_Mvu_2.235_] pāśā śoḍḍitā // so śiriprabho tena mahantena
mṛgayūthena saṃparivārito tahiṃ araṇyāyatane caramāṇo baddho // sarve ca mṛgā ca
mṛgī ca mṛgarājaṃ baddhaṃ dṛṣṭvā palānā ekā mṛgī yā tasya mṛgarājño bhaktimantā
ca anuvratā sā sthitā na palāyati / sā ca mṛgī śiriprabhaṃ gāthayādhyabhāṣe
//
vikramāhi śiriprabhā vikramāhi mṛgādhipa /
purā so lubdhako eti yena so
pāśo oḍḍito /
chinde vāratrakaṃ pāśaṃ na ramiṣyaṃ tvayā vinā //
atha
bhikṣavo śiriprabho mṛgarājā tāṃ mṛgīṃ gāthāya pratyabhāṣe //
vikramāmi na
śaknomi bhūmau patāmi vegito /
dṛḍho vāratrako pāśo pādaṃ me parikartati
//
ramaṇīyāny araṇyāni parvatāni vanāni ca /
ramiṣyasi tuvaṃ bhadre anyena
patinā saha //
atha kahlu bhikṣavaḥ sā mṛgī taṃ mṛgarājaṃ gāthāya
pratyabhāṣati //
ramaṇīyāny aranyāni parvatāni vanāni ca /
ramiṣyāmy ahaṃ
tvayā sārdhaṃ api anyāsu jātiṣu //
teṣāṃ ca vilapantānāṃ śrutvāna ca
vikrandatāṃ /
lubdhako tatra so gacchi pāpakarmā sudāruṇo //
so dāni
mṛgarājā taṃ paśyati lubdhakaṃ tadā dūrato eva āgacchantaṃ kṛṣṇaṃ
pāṇḍurehi
[_Mvu_2.236_] dantehi raktākṣaṃ puruṣādasamaṃ nīlāmbaradharaṃ
dṛṣṭvā ca puna tāṃ mṛgīṃ gāthāya pratyabhāṣe //
ayaṃ so lubdhako eti kṛṣṇo
nīlāmbaraprāvṛto /
yo me carmaṃ ca mānsaṃ ca cchinditvā mahyaṃ haniṣyati
//
tasyāvidūre sā mṛgī yena so lubdhako tena pratyudgamya taṃ lubdhakaṃ
gāthāye adhyabhāṣe //
saṃstarāhi palāśāni asiṃ āvṛha lubdhaka /
mama
pūrvaṃ badhitvāna paścā hiṃsi mahāmṛgaṃ //
atha khalu bhikṣavo tasya
lubdhakasya etad abhūṣi // mama dūrato eva mṛgā dṛṣṭvā palāyanti adarśanaṃ
gacchanti iyaṃ punar mṛgī atīva anuttrastā ātmatyāgaṃ kṛtvā abhimukhī āgacchati
naiṣā bhāyati nāpi palāyati // so dāni lubdhako tasyā mṛgīye vinayaṃ dṛṣṭvā
vismita āścaryaṃ prāpto / yādṛśī iyaṃ mṛgī / asmākaṃ na te guṇāḥ ye eteṣāṃ / na
te tiricchā yeṣāṃ imaṃ edṛśaṃ guṇamāhātmyaṃ edṛśā dṛḍhacittatā edṛśā kṛtajñatā
edṛśā ca anuvratatā mukhatuṇḍakena āhāraṃ paryeṣanto vayaṃ tiricchā ye vayaṃ
edṛśaṃ mahātmānaṃ mṛgaṃ upayātā nāma heṭhāṃ utpādema / mā vaheṣyaṃ etaṃ mṛgaṃ
pāśato // so dāni lubdhako tāṃ mṛgīṃ gāthāye pratyabhāṣati //
na me śrutaṃ vā
dṛṣṭaṃ vā yaṃ mṛgī bhāṣati mānuṣaṃ //
tvaṃ ca bhadre sukhī bhohi muṃcāmi te
mahāmṛgaṃ //
tena dāni lubdhakena so śiriprabho mṛgarājā pāśabaddho mukto //
sā dāni mṛgī taṃ
[_Mvu_2.237_] mṛgarājaṃ muktaṃ dṛṣtvā āttamanā pramuditā
prītisaumanasyajātā lubdhakaṃ gāthāye pratyabhāṣe //
evaṃ lubdhaka nandāhi
saha sarvehi jñātihi //
yathāhaṃ adya nandāmi dṛṣṭvā muktaṃ mahāmṛgaṃ
/
pūrvenivāsaṃ bhagavāṃ pūrvejātim anusmaran* /
jātakam idam ākhyāsi śāstā
bhikṣūṇam antike //
te skandhā te ca dhātavaḥ tāni āyatanāni ca /
ātmānam
adhikṛtya bhagavān etam arthaṃ viyākare //
anavarāgrasmiṃ saṃsāre yatra me
uṣitaṃ purā /
śiriprabho ahaṃ āsi mṛgī āsi yaśodharā //
ānando lubdhako
āsi evaṃ dhārayatha jātakaṃ /
evam imaṃ anuparītaṃ
bahuduḥkhaṃ
uccanīcacaritaṃ idaṃ purāṇaṃ /
vigatajvaro vigatabhayo
aśoko
svajātakaṃ bhāṣati bhikṣusaṃghamadhye //
_____samāptaṃ
śiriprabhasya mṛgarājasya jātakaṃ //
atha bodhisatvaṃ dāni uruvilvāyāṃ
tapovane nadyā nairaṃjanāyās tīre duṣkaracārikāṃ carantaṃ māro pāpīyāṃ
upasaṃkramya vadayati // kiṃ prahāṇena kariṣyasi agāramadhye vasa / rājā
bhaviṣyasi cakravarti / mahāyajñāni ca yajāhi aśvamedhaṃ puruṣamedhaṃ somaprāsaṃ
nirargaḍaṃ padumaṃ puṇḍarīkaṃ ca / etāni yajñāni yajitvā pretya svargeṣu
modiṣyasi bahu ca puṇyaṃ prasaviṣyasi / prahāṇaṃ ca duṣkaraṃ durabhisaṃbhaṇaṃ
anavadyapuṇyapārihāṇi
[_Mvu_2.238_] brahmacaryavāsaṃ // bodhisatvo āha //
nāhaṃ pāpīmaṃ puṇyehi arthiko /
ramaṇīyāny araṇyāni vanagulmāṃ ca paśyiya
/
uruvilvāya sāmante prahāṇaṃ prahitaṃ mayā //
parikrāmya vyāyamantaṃ
uttamārthasya prāptaye /
namuci karuṇāṃ vācaṃ bhāṣamāṇa ihāgamat* //
kṛśo
tvam asi durvarṇo santike maraṇaṃ tava /
saṃhara mahāprahāṇaṃ na āśā tuhya
jīvite //
jīvitaṃ te hitaṃ śreṣṭhaṃ jīvan puṇyāni kāhisi /
karohi puṇyāni
tāni yena pretya na śocasi //
carantena brahmacaryaṃ agnihotraṃ ca juhūtā
/
anantaṃ jāyate puṇyaṃ kiṃ prahāṇena kāhisi //
dūraṃ āśā prahāṇasya
duṣkaraṃ durabhisaṃbhuṇaṃ /
imāṃ vācāṃ bhaṇe māro bodhisatvasya santike
//
taṃ tathā idāniṃ māraṃ bodhisatvo dhyabhāṣata /
kṛṣṇabandhu pāpīmaṃ
nāhaṃ puṇyārthiko ihāgataḥ //
aṇumātraiḥ puṇyaiḥ artho mahyaṃ māra na vidyati
/
yeṣāṃ tu artho puṇyehi kathaṃ tāṃ māra na vidyasi //
nāhaṃ amaro ti
manyāmi maraṇāntaṃ hi jīvitaṃ /
anivartaṃ gamiṣyāmi brahmacaryaparāyaṇaḥ
//
[_Mvu_2.239_] nadīnām api śrotāṃsi ayaṃ vāto va śoṣayet* /
kiṃ mama
prahitātmasya śoṇitaṃ nopaśoṣaye //
śarīraṃ upaśuṣyati pittaṃ śleṣmaṃ ca
vātajaṃ /
mānsāni lohitaṃ caiva avajīryatu sāṃprataṃ //
mānsehi
kṣīyamāṇehi bhūyo cittaṃ prasīdati /
bhūyo smṛti ca vīryaṃ ca samādhi
cāvatiṣṭhati //
tasya caivaṃ viharato prāptasya uttamaṃ padaṃ /
nāyam atra
kṣataṃ kāyaṃ paśya satvasya śuddhatāṃ //
asti cchando ca vīryaṃ ca prajñā ca
mama vidyati /
nāhaṃ taṃ paśyāmi loke yo prahāṇāto vāraye //
. . . . . . .
. . . . . . . . . /
eṣo sajjo prāṇaharo dhiggrāmyaṃ no ca jīvitaṃ //
tasmā
smṛtimanto santo saṃprajāno niropadhiḥ /
. . . . . . . . . . . . . . . .
//
eṣo haṃ ca paraṃ cittaṃ bhāvayitvāna yodhane /
balena vanaṃ bhinditvā
anuṣṭheyam anuṣṭhito //
ahaṃ bodhitaror adhastāt* aprāpte amṛte pade
/
dṛṣṭvā namucino senāṃ sannaddhām utsṛtadhvajāṃ //
[_Mvu_2.240_]
yuddhāya pratiyāsyāmi nāhaṃ sthānārtham upāviśe /
tām ahaṃ nivartiṣyāmi senāṃ
te anupūrvasaḥ //
kāmā te prathamā senā dvitīyā ārati vuccati /
tṛtīyā
kṣutpipāsā ca caturthī tṛṣṇā vuccati //
paṃcamā styānamiddhaṃ te ṣaṣṭhī bhīru
pravuccati /
saptamā vicikitsā te mānārtho bhoti aṣṭamā /
lobho ti śloko
satkāro mithyālabdho ca yo yaśo //
eṣā namucino senā sannaddhā ucchritadhvajā
/
pragāḍhā atra dṛśyante eke śramaṇabrāhmaṇāḥ //
na tām aśūro jayati jitvā
vā anuśocati /
tāṃ prajñāya te bhetsyāmi āmapātraṃ va ambunā
//
vaśīkaritvāna te śalyaṃ kṛtvā sūpasthitāṃ smṛtaṃ /
ālabdhavīryo
viharanto vineṣyaṃ śrāvakāṃ pi tu //
pramādam anuyujanti bālā durmedhino janā
/
gaṃsāmi te akāmasya yatra duḥkhaṃ nirudhyati //
tasya śokaparītasya
vināśaṃ gacchi ucchriti /
tataś ca surmano yakṣo tatraivāntarahāyithā
//
yathā bodhisatvo saṃprajānaṃ mṛṣāvādaṃ bhayabhīto saṃprājānamṛṣāvādam eva
vijugupsanto
[_Mvu_2.241_] alam iti ca tāṃ vedatāṃ pratikṣipitvā
anusukhaṃ audarikam āhāraṃ abhyavahṛto tato paṃcakā bhadravargīyā nirvidya
pratyavakrāntāḥ // samādhito vibhraṣṭo śramaṇo gautamo śaithiliko bāhulikaṃ puna
audarikam āhāram abhyavahṛtaṃ //
___māro pi pāpīyāṃ ṣaḍvarṣāṇi bodhisatvasya
duṣkaracaryāṃ carantasya pṛṣṭhato pṛṣṭhato samanubaddho avatārārthī avatāraṃ
gaveṣī // so pi bodhisatvasya ṣaḍvarṣāṇi anubaddhanto alabhanto vatāraṃ
alabhanto ālambaṇaṃ alabhanto abhiniveśanaṃ nirvidya pratyavakrānto //
yan
tatra tatra māro na prasahe māruto va himavantaṃ /
taṃ mṛtyurājapraṇudaṃ
pūjayati sadevako loko //
bhikṣū bhagavantam āhaṃsuḥ // mokṣābhiprāyeṇa
bhagavatā duṣkaraṃ cīrṇaṃ // bhagavān āha // na bhikṣavo etarhi eva maye
mokṣābhiprāyeṇa duṣkaraṃ cīrṇaṃ // bhikṣū āhansuḥ // anyadā api bhagavaṃ //
bhagavān āha // anyadāpi bhikṣavo //
___bhūtapūrvaṃ bhikṣavo atītam adhvānaṃ
nagare vārāṇasī kāśijanapade śākuntiko śakunā nigṛhṇīya araṇyāyataneṣu jālehi ca
pāśehi ca paṃjarehi ca uparudhya nivāpena pānīyena ca poṣiya vaḍḍavaḍḍāni kṛtvā
iṣṭena arghena vikrīṇati // tahiṃ aparo śakuntako gṛhṇīyāna paṃjare uparuddho //
so dāni śakuntako paṇḍitajātiko paśyati ye te śakuntakā pūrve prakṣiptā paṃjare
nivāpapuṣṭā vaḍḍavaḍḍā te janena kriṇiya tataḥ paṃjarehi kaḍḍhiyanti // so
paśyati sakuntako paṇḍitajātiko / na eṣa asmākaṃ śākuntako hitakāmatāye nivāpaṃ
vā pānīyaṃ vā deti arthahetoḥ eṣa asmākaṃ nivāpaṃ vā udakaṃ vā deti yadā
vaḍḍavaḍḍā bhavensuḥ tato iṣṭena arghena vikrīyensuḥ /
[_Mvu_2.242_] tad
ahaṃ tathā kariṣyāmi yathā me na kocit krīṇiṣyati adhikāraṃ pi me alabhamāno na
koci gṛhṇīṣyati // tattakaṃ āhāraṃ kariṣyāmi yathā naivaṃ vaḍḍībhaviṣyāmi na vā
mariṣyāmi // so dāni tattakaṃ āhāraṃ paribhuṃjati udakaṃ tattakaṃ pibati yathā
naiva vaḍḍībhavati nāpi marati cāpi // puruṣo śakuntakānāṃ krayiko āgacchati //
tato so śakuntako tasya paṃjarasya dvārasya agrato evan tiṣṭhati // so
śakuntakrayiko puruṣo hastaṃ paṃjare prakṣipitvā taṃ śakuntakaṃ parāmṛśati na ca
taṃmānsaṃ hastena gacchati uttoleti na ca guruko // tataḥ paṃjarāto ekāntena
kṛtvā anye vaḍḍavaḍḍā śakuntakā gurukā tato nilayaṃ gṛhṇati / taṃ śuṣkaśakuntako
ti glānako ti kṛtvā na koci taṃ gṛhṇāti // so pi śākuntiko paśyati / bhavitavyaṃ
sa eṣa śakuntako glāno ti yadā eṣo glānabhūto mukto bhaviṣyati tato nivāpaṃ ca
bahutaraka bhuṃjiṣyati udakaṃ ca bahutarakaṃ pibiṣyati / tataḥ vaṭṭībhūto samāno
vikrāsyati // mā eṣo anyān api śakuntakāṃ glānāṃ kariṣyati saṃsargena paṃjarāto
niṣkuṭṭiya vāhyato paṃjarasya attīyati pāṭiyekaṃ nipāpaṃ labhati pāṭiyekaṃ
pānīyaṃ labhati yaṃ velaṃ vaṭṭo bhaviṣyati tato vikrayiṣyatīti //
___so pi
paṇḍito śakuntako tasya śākuntakasya visrambhesi / yaṃ velaṃ so śākuntiko taṃ
paṃjaradvāraṃ muṃcati śakuntakānām arthāye nivāpasya vā arthāye udakasya vā
tataḥ so śakuntako apy ajñāto va taṃ paṃjaraṃ praviśati / yaṃ velaṃ so parokṣo
bhavati
[_Mvu_2.243_] tato svayaṃ taṃ paṃjaraṃ praviśati / yadāpi
paṃjarakāto niṣkramitukāmaḥ bhavati tato svayam eva nirdhāvati / taṃ na koci
glānako ti kṛtvā nivāreti // so dāni śakuntako tathā durbalaśarīro yathā tato
paṃjarāto advāreṇāpi praviśati viniṣkramati pi te pi taṃ śakuntako glānako ti
kṛtvā upekṣanti // so dāni yaṃ velaṃ jānati sma viśvastā mama ete śākuntikā ti
bahutarakaṃ ca nivāpaṃ carati bahutarakaṃ ca pānīyaṃ pibati yāva śakyaṃ
palāyituṃ dūraṃ uḍḍīyituṃ // so dāni yaṃ velaṃ samutsāhībhūto ayaṃ me kālo
palāyituṃ ti so tasya paṃjarasya uttariṃ sthitvā tāye velāye teṣāṃ śakuntakānāṃ
purato imāṃ gāthāṃ adhyabhāṣe //
nācintayanto puruṣo viśeṣam adhigacchati
/
paśya cintāviśeṣeṇa mukto smi ca svabandhanāt* //
so śakuntako etāṃ
gāthāṃ bhāṣitvā tato śākuntikasya gṛhāto utpattitvā punaḥ araṇyaṃ gato
//
___bhagavān āha // syāt khalu punar bhikṣavaḥ yuṣmākam evam asyād anyaḥ sa
tena kālena tena samayena paṇḍitajātiko śakuntako abhūṣi / naitad evaṃ
draṣṭavyaṃ / tat kasya hetoḥ / ahaṃ so bhikṣavas tena kālena tena samayena
paṇḍitajātiko śakuntako abhūṣi // anyo so tena kālena tena samayena śākuntiko
abhūṣi / naitad evaṃ draṣṭavyaṃ / tat kasya hetoḥ / eṣa bhikṣavo māro pāpīyāṃ
tena kālena tena samayena so śākuntiko abhūṣi // tadāpi mayā etasya mārasya
śākuntikasya paṃjarāto mokṣābhiprāyeṇa duṣkaraṃ cīrṇaṃ //
_____samāptaṃ
śakuntakajātakaṃ //
[_Mvu_2.244_] bhikṣū bhagavantam āhansuḥ //
buddhiviśeṣeṇa bhagavān* śakuntabhūto mārasya hastagato vaśagato paṃjaragato
mukto // bhagavān āha // anyadāpi buddhiviśeṣeṇa etasya mārasya hastagato
vaśagato karaṇḍakagato mukto // bhikṣū āhansuḥ // anyadāpi bhagavaṃ // bhagavān
āha // anyadāpi bhikṣavaḥ //
___bhūtapūrvaṃ bhikṣavo atītam adhvānaṃ nagare
vārāṇasī kāśijanapade paripātrikā nāma nadī // tasyā kūle aparamālākārasya
vanamālaṃ / asau dāni mālākāro mālasyaiva taṃ velaṃ vanamālam āgatvā puṣpāṇi
udviciya puṣpakaraṇḍakam ādāya mālākāraṇāto nirdhāvati grāmābhimukho ca
prasthito // tato ca nadīto kacchapo uddharitvā gomayaṃ bhakṣayati tasya
mālākārasya avidūre // so taṃmālākāreṇa dṛṣṭo / tasya etad abhūṣi / śobhano mama
ayaṃ adya kacchapo olaṃko bhaviṣyati // tena dāni taṃ puṣpakaraṇḍaṃ ekānte
sthapiya so kacchapo gṛhīto // so taṃ tahiṃ puṣpakaraṇḍe prakṣipati / taṃ ca so
kacchapo mānuṣikāye vācāye āha // imāhaṃ kardamamrakṣito tato mayetaṃ puṣpaṃ
kardamena vināśiṣyati / atra me udake dhovitvā karaṇḍe prakṣipa / tad ete puṣpā
na vināsyanti // so dāni mālākāro paśyati // śobhano khalv ayaṃ kacchapo
gacchāmi taṃ atra udake dhovāmi / tato eṣā puṣpāṇi na vināśiṣyanti kardamena //
so paitṛkaviṣaye śuṇḍikāpaṃcamāni aṃgāni prasāretvā tasya mālākārahastāto
bhraṣṭo // tahiṃ udake gāḍho tāye nadīye avidūre taṭam udetvā taṃ mālākāraṃ
gāthāye dhyabhāṣati //
[_Mvu_2.245_] nirāmayā pāripātri kṛṣikāraṇā ca
kūlena śaktito /
kardamakṛto smi mālika dhoviya pelāya māṃ prakṣipa
//
atha khalu bhikṣavaḥ sa mālākāro kacchapaṃ gāthāye pratyabhāṣati
//
bahukā maye saṃcitāsu rājñā trigaṇo bahuko samāgato /
tatra tuvaṃ
kacchapa karaṇḍe mālakṛte ramiṣyasi //
atha khalu bhikṣavaḥ sa kacchapas taṃ
mālākāraṃ gāthāye adhyabhāṣe //
bahukā tava saṃcitāsu rājñā trigaṇo bahuko
samāgato /
matto pralapasi mālika taile bhuṃjatha bhadrakacchapaṃ
//
bhagavān āha // syāt khalu bhikṣavaḥ punar yuṣmākaṃ evam asyād anyaḥ sa
tena kālena tena samayena bhadrakacchapo abhūṣi / naitad evaṃ draṣṭavyaṃ / tat
kasya hetoḥ / ahaṃ so bhikṣavaḥ tena kālena tena samayena kacchapo abhūṣi //
anyaḥ sa tena kālena tena samayena mālākāro abhūṣi / na khalv etad evaṃ
draṣṭavyaṃ / tat kasya hetoḥ / eṣo so bhikṣavo māro pāpīyāṃ tena kālena tena
samayena so mālākāro abhūṣi // tadāpi ahaṃ etasya mālākārasya hastāto
buddhiviśeṣeṇa mukto / etarahiṃ pi ahaṃ etasya mārasya viṣayāto buddhiviśeṣeṇa
mukto //
_____samāptaṃ kacchapajātakaṃ //
api ca na bhikṣavaḥ
etarahiṃ eva etasya viṣayāto mukto anyadāpy ahaṃ etasya
hastagato
[_Mvu_2.246_] viṣayāto pramukto // bhikṣū āhansuḥ // anyadāpi
bhagavan* // bhagavān āha // anyadāpi bhikṣavaḥ //
___bhūtapūrvaṃ bhikṣavo
atītamadhvāne samudrakūle mahāvanakhaṇḍaṃ nānāvanaṣaṇḍehi nānāvārṇehi vṛkṣehi
puṣpaphalopetehi udumbarabahulehi upaśobhitaṃ // tahiṃ vānaro mahāntasya
vānarayūthasya yūthapatiḥ // so tatra vanaṣaṇḍe tena vānarayūthena sārdhaṃ
prativasati śānte pravivikte bahumṛgapakṣiśatehi niṣevite nirmanuṣyacarite // so
ca vānarādhipo tahiṃ samudrakūle mahānte udumbaravanavṛkṣe śākhāpalāśabahule
udumbarāṇi bhakṣayati // tato ca samudrāto mahānto śuśumāro taṃ pradeśam āgato
// sa tatra samudratīre āsati / tena vānarādhipena dṛṣṭo // tasya śuśumāraṃ
dṛṣṭvā kāruṇyaṃ saṃjātaṃ / kutra va teṣāṃ jalacarāṇāṃ samudramadhye puṣpo vā
phalo vā / yaṃ nūnam asya ito haṃ udumbaraphalāni dadehaṃ // so dāni tasya tato
udumbaravṛkṣāto vaḍḍavaḍḍāni udumbarāṇi pakvāni varṇasaṃpannāni rasasaṃpannāni
agrato pāteti nipatitanipatitāni ca udumbarāṇi bhakṣayati // evaṃ śuśumāro punaḥ
puno taṃ pradeśaṃ tasya vānarasya samīpaṃ āgacchati // so tasya vānarādhipo
āgatāgatasya vṛkṣāto udumbarāṇi pāteti // te dāni ubhaye vānaro ca śuśumāro ca
parasparasya priyamāṇā saṃjātā // tasyāpi dāni śuśumārasya bhāryā taṃ svāmiṃ
apaśyantī utkaṇṭhayati // bhavitavyaṃ mama svāmikena anyā śuśumārī pragṛhītā /
tataḥ so mama mūlāto gatvā tāye sārdhaṃ āsati // sā dāni taṃ svāmikaṃ pṛcchati
// kahiṃ tvaṃ mama mūlāto gatvā āsasi // so tām āha // samudratīre amukasmiṃ
uddeśe mahāvanakhaṇḍe tatra mama vānaro mitro
[_Mvu_2.247_] tena saha
ālāpasaṃlāpena āsāmi // tasyā dāni śuśumārīye etad abhūṣi // yāva so vānaro
jīviṣyati tāvad eṣo mama svāmi tahiṃ gatvā vānareṇa sārdhaṃ ālāpena āsiṣyati /
tato taṃ vānaraṃ mārāpemi tena ca māritena eṣo me svāmiko na bhūyo taṃ pradeśaṃ
gamiṣyati // sā dāni śuśumārī glānakaṃ kṛtvā āsati // so tāṃ śuśumāro pṛcchati
// bhadre kiṃ te kṛtyaṃ kin te duḥkhaṃ kin te abhipretaṃ ākhyāhi kin ti demi
āṇapehi // sā naṃ āha // āryaputra markaṭahṛdayasya me dohalo / yadi markaṭasya
hṛdayaṃ labhāmi evaṃ jīveyaṃ atha na labhāmi nāsti me jīvitaṃ // so nāṃ āha //
prasādaṃ karohi kuto iha samudre markaṭasya pracāro yadi anyasmiṃ abhiprāyo
jalacare tava upasthapemi // sā dāni āha // na me anyatra abhiprāyo
markaṭahṛdaye abhiprāyo tan me upasthapesi yadi icchasi me jīvantīṃ // so nāṃ
punaḥ puno saṃjñapayati // prasīdāhi bhadre kuto iha udakamadhye markaṭo // sā
dāni // yo so tava samudrakūle markaṭo vayasyo sya vayasyasya hṛdayaṃ ānehi //
so āha // prasādaṃ karohi so markaṭo mama vayasyo ca mitro ca kathaṃ ahaṃ
śakyāmi tasya hṛdayam utpāṭayituṃ // sā dāni āha // yadi na śaknosi mama
markaṭahṛdayam upasthapayituṃ nāsti me jīvitaṃ // so dāni śuśumāro tāye
śuśumārīye suṣṭu upagrahīto samāno āha // ahaṃ jalacaro so ca markaṭo sthalacaro
ca vanacaro ca yatra carati tatra mama agati / tat kathaṃ ahaṃ śakyāmi tasya
markaṭasya hṛdayam ānayituṃ // yathoktaṃ paṇḍitehi //
śataṃ māyā kṣatriyāṇāṃ
brāhmaṇānāṃ duve śate //
sahasraṃ māyā rājānāṃ strīṇāṃ māyā anantikā iti
//
[_Mvu_2.248_] sā dāni tasya śuśumārasya āha // ete vānarā phalabhakṣā
phalalolā tasya vānarasya jalpāhi / vayasya ettha samudrapāre nānāvarṇāni
vṛkṣāṇi nānāprakārāṇi puṣpaphalapiṇḍabhārabharitāni āmrāṇi jambūni ca panasāni
bhavyāni ca pālevatāni ca kṣīrakāni ca tindukāni pippalāni ca / āgaccha tatra
tvāṃ neṣyaṃ nānāprakārāṇi phalāni paribhuṃjiṣyasi / tato yadā tava hastagato
bhaveya tato taṃ māritvā hṛdayaṃ ānesi // tena dāni śuśumāreṇa abhyupagataṃ //
āneṣyantasya markaṭasya hṛdayaṃ prītā bhavāhi na bhūyo utkaṇṭhaṃ karohi mā
paritapyāsi //
___so dāni śuśumāro tāṃ bhāryāṃ ca āśvāsetvā taṃ pradeśaṃ gato
yahiṃ so vanaṣaṇḍe vānarādhipo prativasati // so dāni tena vānarādhipena
śuśumāro dṛṣṭo / so dāni vānaro taṃ dṛṣṭvā śuśumāraṃ pratimoditvā pṛcchati //
vayasya kiṃ dāni sucireṇa āgato asmākam avalokayituṃ kiṃ kṣemaṃ mā vā kiṃcit*
śarīrapīḍā āsi // so dāni āha // vayasya kṣemaṃ ca na ca kiṃci śarīrapīḍā āsi
api me samudrapāraṃ gatvā āgatvā // so taṃ pṛcchati kīdṛśaṃ samudrapāraṃ bhavati
// śuśumāra āha // vayasya ramaṇīyaṃ samudrapāraṃ nānāprakārehi vṛkṣasahasrehi
puṇyaphalopetehi upaśobhitaṃ āmrehi ca jaṃbūhi ca panasehi ca bhavyehi ca
pālevatehi upaśobhitaṃ mātuluṃgehi tindukehi ca piyālehi ca madhukehi ca
kṣīrikehi ca anyehi ca phalajātīhi yeṣām iha pracāro nāsti / yadi tava abhiprāyo
āgaccha nānāprakārāṇi phalāni paribhoktuṃ tahiṃ gamyate // tasya dāni vānarasya
phalabhuktasya phalalolasya nānāprakārāṇi phalāni śrutvā tahiṃ samudrapāre
gamanabuddhī utpannā // so dāni taṃ śuśumāram āha //
[_Mvu_2.249_]
sthalacaro kathaṃ śakyeyā samudrapāraṃ gantuṃ // śuśumāro āha // ahaṃ te neṣyāmi
mama iha grīvāyām āruhya upaśehi ubhayehi ca hastehi karkarīya lagnehi // so
dāni vānaro āha // evaṃ bhavatu gacchāmi yadi manesi // so dāni śuśumāro āha //
otarāhi ahaṃ te nemi // so dāni vānaro udumbarāto otaritvā tasya śuśumārasya
grīvāyām āruhya ubhayehi hastehi karkarīya lagno // so dāni śuśumāro taṃ vānaraṃ
gṛhītvā samudraṃ pratīrṇo nātidūre samudrasya taṃ vānaraṃ udake cāleti // so taṃ
vānaro āha // vayasya kiṃ dāni me udake cālesi // so naṃ āha // vayasya na
jānāsi kasyārthāya mayā tvam ānīto / tasya me vayasyīye markaṭahṛdayasya dohalo
/ tato markaṭasya hṛdayasyārthāya tvaṃ mayā ānīto / sā me vayasya bhāryā tava
hṛdayaṃ khādiṣyati / evaṃ tvaṃ mayā ānīto // so dāni vānaro āha // vayasya mama
hṛdayo udumbare utkaṇṭhito sthapito yathā lahukataro samudraṃ tareyaṃ na ca
atibhāro bhaveyāti / tad yadi te avaśyaṃ markaṭahṛdayena kāryaṃ tato nivartāma
tato udumbarāto taṃ markaṭahṛdayaṃ otāriyāna dāsyāmi // tasya dāni markaṭasya
yathājalpantasya tena śuśumāreṇa pattīyitaṃ // so dāni śuśumāro taṃ gṛhṇīya
tahiṃ pratinivṛtto kṣaṇāntareṇa taṃ vanakhaṇḍapratyuddeśam anuprāpto // tato
vānaro tasya śuśumārasya grīvāto upphāritvā taṃ udumbaraṃ prakrānto // so dāni
śuśumāro āha // vayasya otarāhi etaṃ ato udumbarāto hṛdayaṃ gṛhṇīya // atha
khalu bhikṣavaḥ so vānaro taṃ śuśumāraṃ gāthābhir adhyabhāṣe //
vaṭṭo ca
vṛddho ca hosi prajñā ca te na vidyate /
na tuvaṃ bāla jānāsi nāsti ahṛdayo
kvaci //
[_Mvu_2.250_] pratyutpanneṣu kāryeṣu guhyam arthaṃ na
prakāśayet* /
labhanti paṇḍitā buddhiṃ jalamadhye va vānaraḥ //
alam etehi
āmrehi jaṃbūhi panasehi ca /
yāni pāre samudrasya ayaṃ pakvo udumbaro
//
bhagavān āha // syāt khalu bhikṣavaḥ yuṣmākam evam asyād anyaḥ sa tena
kālena tena samayena samudratīre vanaṣaṇḍanivāsī vānaro abhūṣi / na khalv etad
evaṃ draṣṭavyaṃ / tat kasya hetoḥ / ahaṃ so bhikṣavaḥ tena kālena tena samayena
samudratīre vanaṣaṇḍanivāsī vānaro abhūṣi // anyaḥ sa tena kālena tena samayena
mahāsamudre śuśumāro abhūṣi / (na khalv etad evaṃ draṣṭavyaṃ / tat kasya hetoḥ /
eṣo so māro pāpīyāṃ tena kālena tena samayena mahāsamudre śuśumāro abhūṣi) //
tadāpy ahaṃ etasya hastagato vaśagato buddhaviśeṣeṇa viṣayāto atikrānto etarahiṃ
pi etasya ahaṃ mārasya pāpīmato viṣayāto atikrānto //
_____samāptaṃ
markaṭajātakaṃ //
bhikṣū bhagavantam āhansuḥ // paśya bhagavan katham
ayaṃ māro pāpīmāṃ bhagavato tapovane duṣkaracārikāṃ carantasya pṛṣṭhato
anubaddho otārārthī otāragaveṣī alabhanto ca otāraṃ nirvidya pratyavakrānto //
bhagavān āha // na bhikṣavaḥ etarahiṃ eva eṣo māro pāpīmāṃ pṛṣṭhato nupṛṣṭhato
samanubaddho otārārthī otāragaveṣī alabhanto ca otāraṃ nirvidya pratyavakrānto
// bhikṣū bhagavantam āhansuḥ // anyadāpi hi bhagavaṃ // bhagavān āha //
anyadāpi bhikṣavo //
___bhūtapūrvaṃ bhikṣavo atītam adhvānaṃ nagare vārāṇasī
kāśijanapade śākuntikena
[_Mvu_2.251_] araṇyāyatane śakuntakānām arthāye
kālapāśā oḍḍitā nivāpo prakīrṇo / tataḥ ekāntaṃ gatvā teṣāṃ pāśānāṃ darśanapathe
āsati // tahiṃ ca aparo śakuntako paṇḍitajātiko araṇyāyatane mahāntaṃ
śakuntakayūthaṃ pariharati // tasya śakuntasya yūthapatisya buddhiviśeṣeṇa taṃ
śakuntakayūthaṃ vardhati na parihīyati / sa teṣāṃ śakuntakānāṃ parirakṣati
sākuntakānām api mūlāto cāṇḍālakānām api mūlāto mṛgalubdhakānām api mūlāto
viḍālakroṣṭukānām api mūlāto nakulānām api bhaṃgakulānām api // so dāni
sākuntikena vigatena śakuntakayūthena sārdhaṃ tahiṃ araṇyāyatane viharanto tahiṃ
uddeśe anuprāpto yatra tena śākuntikena tāni kālapāśāni oḍḍitāni taṃ ca nivāpaṃ
prakīrṇaṃ // tehi śakuntehi tahiṃ uddeśe caramāṇehi tilataṇḍulakodravaśyāmānāṃ
gandhaṃ ghrāyitaṃ // te dāni tasya nivāpasya taṃ gandhaṃ ghrāyitvā itaḥ ito
nirīkṣantehi dṛṣṭaṃ taṃ nivāpaṃ –Senart: vivāpaṃ– tahiṃ pi uddeśe sānaṃ
parisamante dṛṣṭaṃ // te taṃ yūthapatiṃ śakuntā āmantrayanti // yūthapati atra
uddeśe tilataṇḍulāni ca kodravaśyāmākāni gacchāma paribhuṃjāma // so śakunto
teṣāṃ śakuntakānām āha // mā gacchiṣyatha ayaṃ araṇyāyatanaṃ na iha nivāpaṃ
taṇḍulānāṃ kodravaśyāmākānāṃ vā pravṛddhi atha kṣetreṣu etāni cānyajātāni
bhavanti teṣāṃ keṣāṃcit* na araṇyāyatane / nūnaṃ atra deśe śākuntikehi
śakuntānām arthāya kālapāśo oḍḍito nivāpo ca prakīrṇaṃ mā atra allīyiṣyatha /
yena ahaṃ carāmi uddeśena tena tenāpi caratha // tena sākuntikena taṃ mahāntaṃ
śakuntayūthaṃ tahiṃ araṇyāyatane upalakṣito / tato so śākuntiko divase
anyamanyehi pratyuddeśehi // yehi pratyuddeśehi teṣāṃ śakuntakānāṃ gamano
pravicāro tehi uddeśehi divase tāni kālapāśāni oḍḍitāni
[_Mvu_2.252_]
nivāpāni ca prakireti / samantena ca yūthapati śakunto teṣāṃ śakuntānāṃ tehi
tehi pratyuddeśehi tato kālapāsehi vivāpā ca vāreti // evaṃ kālapāśokāsā
gacchanti //
___tasya śākuntikasya tatra araṇyāyatate tasya śakuntayūthasya
gocare śakuntānāṃ nivāpārthāya khidyantasya bubhukṣāye pipāsāye pi santaptasya
evaṃ bhavati / idāni bandhiṣyanti muhūrte bandhiṣyanti ete śakuntā etehi pāśehi
allīyantīti // te naṃ śakuntā yūthapatasya pṛṣṭhato teṣāṃ kālapāśānāṃ
parisāmantena caranti tac ca nivāpaṃ paśyanti na ca nivāpapāśabhūmiṃ ākramanti
sarvakālaṃ caranto kālapāśehi nivāpāto ca ātmānaṃ rakṣanti // śākuntiko pi eko
tato paśyati tāṃ śakuntakāṃ teṣāṃ kālapāśānāṃ parisāmantena carantā evaṃ ca
tasya bhavati / ete allīyanti vikālaṃ ete bandhiṣyanti idāni bandhiṣyanti
muhūrte bandhiṣyanti // evaṃ śākuntiko tahiṃ araṇyāyatane tasya śākuntayūthasya
gocarāto divase divase bubhukṣāye ca pipāsāya ca santapto śuṣkena mukhena
sphuṭitehi oṣṭhehi śītakālena śitena dahyanto uṣṇakālena uṣṇena pacyanto
vātātapena dahyanto khijjitvā nityaṃ vikālaṃ kṣaṇitena hastena gṛhaṃ gacchati
hato bhavati //
___sa tu śakuntayūthaṃ dṛṣṭvā akhijjantaṃ nityaṃ tasya
śakuntayūthasya gocare āgatvā kālapāśāni ca oḍḍeti nivāpāni ca prakireti // so
dāni grīṣmāṇāṃ paścime māse tahiṃ araṇyāyatanaṃ gatvā tasya śakuntayūthasya
gocare punaḥ kālapāśe oḍḍitvā
[_Mvu_2.253_] nivāpāni ca prakiritvā
ekāntaṃ gatvā kālapāśadarśanapathe āsati // so ca śakunto yūthapati
śakuntayūthaṃ pariharanto tena mahantena śakuntayūthena sārdhaṃ teṣāṃ
kālapāśānāṃ nivāpasya ca parisamantena carati // śakuntakā bhūyo tāni
tilataṇḍulāni puno punaḥ paśyanti dṛṣṭvā dṛṣṭvā taṃ yūthapatiṃ āpṛcchanti //
imāni tilataṇḍulāni carema // yūthapati jalpati // mā atra allīṣyatha kuto iha
araṇyāyatane tilānāṃ vā taṇḍulānāṃ vā pravṛddhi kṣetrehi va tilāni bhavanti
kedārehi na śālivrīhitaṇḍulāni bhavanti anyāni ca dhānyajātāni / mā allīṣyatha
apakramatha imāto uddeśāto // so pi dāni śakuntiko paśyati // evaṃ ciraṃ kālaṃ
mama iha araṇyāyatane eteṣāṃ śakuntānām arthāye khijjantasya kālapāśāni ca
oḍḍentasya nivāpāni prakirentasya alpasmiṃ etasmiṃ araṇyāyatanoddeśe evaṃ
carakālaṃ vistīrṇo yatra mayā kālapāśāni ca oḍḍitāni nivāpāni ca prakīrṇā na ca
kadācid ete śakuntakā atra kālapāśeṣu allīyanti nivāpāni vā caranti // bahūni
varṣāṇi khijjantasya śītakāle śītena dahyantasya uṣṇakāle uṣṇena pacyantasya
vātātapehi ca hanyantasya bubhukṣāye pipāsāye śuṣyantasya mama na kadāci
ettakehi varṣehi paribhramamāṇasya evaṃ mahantato śakuntayūthāto eko pi
śakuntako hi hastam āgato // ko upāyo bhaveyā yenāham etāṃ śakuntakān tehi
kālapāśehi bandheyaṃ // tasya etad abhūṣi // yan nūnāhaṃ patraśākhehi
pariveṭhitvā etaṃ śakuntakayūthaṃ yena ete kālapāśā tena ākāleyaṃ //
___atha
khalu bhikṣavaḥ so śākuntiko grīṣmāṇāṃ paścime māse grīṣmikehi
vātātapehi
[_Mvu_2.254_] santapyanto kṣutpipāsāparigato patraśākhehi
ātmānaṃ pariveṣṭayitvā taṃ mahāntaṃ yūthaṃ yena te kālapāśā tena saṃparikāleti
// atha khalu bhikṣavo te śakuntakā taṃ śākhāntikaṃ vṛkṣaśākhehi saṃpariveṭhitaṃ
atidūreṇa parisakkantaṃ dṛṣṭvā yūthapatiṃ āmantrayensuḥ // yūthapati eṣa vṛkṣo
imasya śakuntayūthasya vāhiravāhireṇa gacchati // evaṃ sa bhikṣavaḥ yūthapati
śakuntako tāṃ śakuntāṃ gāthāye adhyabhāṣe //
dṛṣṭā mayā vane vṛkṣā aścakarṇā
vibhītakā /
evaṃ ca karṇikārā pi mucilindā ca ketakā //
tiṣṭhante te vane
jātā athāyaṃ gacchate drumo /
nāyaṃ kevalako vṛkṣo asti tatraiva kiṃcana
//
atha khalu bhikṣavaḥ so śākuntiko grīṣmāṇāṃ paścime māse grīṣmikehi
vātātapehi saṃtapto khinno bhagno mathito tāye velāye gāthām adhyabhāṣi
//
purāṇatittiriko yaṃ bhittvā paṃjaram āgato /
kuśalo kālapāśānāṃ
kramāpakramanti bhāṣati //
bhagavān āha // syāt khalu punar bhikṣavaḥ
yuṣmākam evam asyād anyaḥ sa tena kālena tena samayena teṣāṃ śakuntakānāṃ
yūthapatiḥ parikaḍḍhako paṇḍitajātiko śakuntako abhūṣi / naitad evaṃ draṣṭavyaṃ
/ tat kasya hetoḥ / ahaṃ bhikṣavas tena kālena tena samayena śakuntayūthapati
parikaḍḍhako paṇḍitajātiko śakuntako abhūṣi // anyo so śākuntiko abhūṣi / naitad
evaṃ draṣṭavyaṃ // eṣa bhikṣavo māro pāpīmāṃ tena kālena tena
samayena
[_Mvu_2.255_] śākuntiko abhūṣi // tadāpi eṣo mama kālapāśāni ca
jālāni ca nivāpāni ca oḍḍitvā ciraṃ kālaṃ pṛṣṭhimena pṛṣṭhimaṃ samanubaddho
avatārārthī avatāraṃ gaveṣī alabhanto ca avatāraṃ nirvadya pratyavakrānto /
etarahiṃ pi eṣa mama ṣaḍvarṣāṇi tapovane duṣkaraṃ carantasya pṛṣṭhimena
pṛṣṭhimaṃ samanubaddho avatārārthī avatāragaveṣī alabhanto avatāraṃ nirvidya
pratyavakrānto //
_____samāptaṃ śakuntakajātakaṃ //
bhikṣū
bhagavantam āhansuḥ // bhagavatā subhāṣitasya arthāye mānsaśoṇitaṃ parityaktaṃ
// bhagavān āha // na bhikṣavo etarahiṃ eva subhāṣitasya arthāye mānsaśoṇitaṃ
parityaktaṃ / anyadāpi maye subhāṣitasyārthāye mānsaśoṇitaṃ parityaktaṃ //
bhikṣū āhansuḥ // anyadāpi bhagavan* // bhagavān āha // anyadāpi bhikṣavaḥ
//
___bhūtapūrvaṃ bhikṣavo atītam adhvānaṃ anuhimavante surūpo nāma hariṇo
prativasati prāsādiko ramaṇiyo manoramaśarīro raktehi khurehi raktehi śṛṃgehi
aṃjitehi akṣīhi citropacitreṇa kāyena mahāntaṃ mṛgayūthaṃ pariharati paṇḍito
buddhimanto sukaśalamūlapuṇya-upastabdho // tasya mṛgasya puṇyopacayena taṃ
sarvaṃ mṛgayūthaṃ sukhitaṃ nānāprakārāṇi bhojanāni caramāṇā śītalāni ca pānīyāni
pibamānā tahiṃ anuhimavante prativasati abhītā anuttrastā na kenacit* śakyaṃ
viheṭhayituṃ manuṣyeṇa vā vyāḍamṛgena vā pariṇāyakasaṃpannā // śītakāle
uṣṇapradeśehi taṃ mṛgayūthaṃ parikaḍḍhati uṣṇakāle śītehi vanaṣaṇḍehi taṃ
mṛgayūthaṃ parikaḍḍhati priyo devānāṃ nāgānāṃ yakṣāṇāṃ
[_Mvu_2.256_]
kinnarāṇāṃ vanadevānāṃ mṛgānāṃ tathānyeṣāṃ pi bhūtānāṃ // atha khalu bhikṣavaḥ
śakro devānām indro taṃ mṛgaṃ jijñāsanārthaṃ lubdhakavāsam ātmānam
abhinirmiṇitvā yena so surūpo mṛgarājā tenopasaṃkramitvā taṃ mṛgarājam āha //
mama subhāṣitā gāthā asti yadi ātmamānsaṃ parityajāsi tato gāthāṃ śravayiṣyāmi
// so mṛgarājā tasya lubdhakasya vacanaṃ śrutvā prīto saṃvṛtto yadi cāhaṃ imena
vināśadharmeṇa subhāṣitaṃ śṛṇomi mahatānugraheṇa anugrahīto bhavāmi // so dāni
mṛgarājā taṃ mṛgalubdhakaṃ āha // parityajāmi ātmamānsaṃ subhāṣitasya arthāye
śrāvehi me subhāṣitaṃ śīghraṃ avighnena // śakro devānām indro mṛgarājasya tāye
dharmagauravatāye prīto saṃvṛtto // so taṃ āha // varaṃ evaṃrūpāṇāṃ eva
satpuruṣāṇāṃ pādapānsurajo na sauvarṇo parvato / satpuruṣāṇāṃ pādapānsurajo
śokahānāya saṃvartati suvarṇaparvato pi śokavṛddhiye saṃvartati / śakro devānām
indro mṛgarājasya jijñāsanaṃ kṛtvā tatraivāntarahāyi //
surūpaṃ nāma hariṇaṃ
lubdhako etad abravīt* /
asti subhāṣitagāthā mānsaṃ dehi śṛṇohi me //
yadi
vināśadharmeṇa mānsenāhaṃ subhāṣitaṃ /
śṛṇomi mānsaṃ te demi śīghraṃ brūhi
subhāṣitaṃ //
lubdhako āha //
satāṃ pādarajaḥ śreyo na giri kāṃcanāmayaṃ
/
so rajo śokahānāya sa giri śokavardhanaḥ //
bhagavān āha // syāt khalu
punaḥ bhikṣavaḥ yuṣmākam evam asyād anyaḥ sa tena kālena tena samayena
anuhimavante surūpo nāma mṛgayūthapati parikaḍḍhako dharmiko mṛga abhūṣi
/
[_Mvu_2.257_] naitad evaṃ draṣṭavyaṃ / tat kasya hetoḥ / ahaṃ so
bhikṣavaḥ tena kālena tena samayena anahimavante mṛgayūthapati parikaḍḍhako
surūpo nāma dharmiko mṛgarājā abhūṣi // tadā maye subhāṣitasyārthāye
mānsaśoṇitaṃ parityaktaṃ etarahiṃ pi maye subhāṣitasyārthāye mānsaśoṇitaṃ
parityaktaṃ //
_____surūpasya mṛgarājño jātakaṃ samāptaṃ //
evaṃ mayā
śrutaṃ ekasmiṃ samaye bhagavān rājagṛhe viharati gṛddhakūṭe parvate mahatā
bhikṣusaṃghena sārdhaṃ paṃcahi bhikṣuśatehi // atha khalu nando ca devaputro
sunando ca devaputro sumano ca devaputro īśvaro ca devaputro maheśvaro ca
devaputro ete cānye ca saṃbahulā śuddhāvāsakāyikā devaputrā abhikrāntavarṇā
atikrāntāye rātrīye kevalakalpaṃ gṛddhakūṭaṃ parvataṃ varṇenāvabhāsayitvā yena
bhagavāns tenopasaṃkramitvā bhagavataḥ pādau śirasā vanditvā ekamante asthāsi
sagauravā sapratīsā ekāṃśīkṛtā prāṃjalikṛtā bhagavantam eva namasyamānā //
ekāntasaṃsthitasya nandasya devaputrasya ayam evarūpo cetaso parivitarko udapādi
// imaṃ avalokitaṃ nāma vyākaraṇaṃ purimakehi tathāgatehi arhantehi
samyaksaṃbuddhehi bhāṣitaṃ ca bhāṣitapūrvaṃ ca sādhu bhagavāṃ pi etarahiṃ
bhikṣūṇāṃ bhāṣe // bhagavto saṃmukhaṃ pratiśrutvā saṃmukhaṃ pratigṛhītaṃ
tathatvāya dhārayiṣyanti bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukampāya mahato
janasyārthāya hitāya sukhāya devānāṃ ca manuṣyāṇāṃ ca // adhivāseti bhagavān
nandasya devaputrasya tūṣṇībhāvena anukampām upādāya // atha khalu nando ca
devaputro sunando ca devaputro sumano ca
[_Mvu_2.258_] devaputro īśvaro
ca devaputro maheśvaro ca devaputro bhagavato tūṣṇībhāvenādhivāsanāṃ viditvā
bhagavataḥ pādau śirasā vanditvā bhagavantaṃ triṣkṛtyo pradakṣiṇīkṛtvā
tatraivāntarahāyensuḥ //
___atha khalu bhagavān tasyaiva rātryā atyayena yena
saṃbahulā bhikṣavaḥ tenopasaṃkramitvā prajñapta evāsane niṣīdi // niṣadya khalu
bhagavān tāṃ bhikṣūn āmantrayati // doṣā bhikṣavaḥ nando ca devaputro sunando ca
devaputro sumanaś ca devaputro īśvaro ca devaputro maheśvaro ca devaputro
abhikrāntavarṇā atikrāntāyāṃ rātryāyāṃ kevalakalpaṃ gṛdhrakūṭaṃ parvataṃ
varṇenāvabhāsayitvā yena tathāgatas tenopasaṃkramitvā tathāgatasya pādau śirasā
vindatvā ekamante asthāsi sagauravā sapratīśā ekāṃśīkṛtā tathāgatam eva
namasyamānā // ekāntasthitasya bhikṣavo nandasya devaputrasya ayam evarūpo
cetaso parivitarko udapāsi // ayaṃ avalokitaṃ nāma vyākaraṇaṃ purimakehi
tathāgatehi arhantehi samyaksaṃbuddhehi bhāṣitaṃ ca bhaṣitapūrvaṃ ca // atha
khalu bhikṣavaḥ nando ca devaputro tathāgatam etad avocat* // ayaṃ bhagavan*
avalokitaṃ nāma vyākaraṇaṃ purimakehi tathāgatehi arhantehi samyaksaṃbuddhehi
bhāṣitaṃ ca bhāṣitapūrvaṃ ca // sādhu bhagavāṃ pi etarahiṃ bhikṣuṇāṃ bhāṣeyā /
bhikṣū bhagavataḥ saṃmukhaṃ śrutvā tathatvāya dhārayiṣyanti / taṃ bhaviṣyati
bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukampāya mahato janakāyasyārthāya hitāya
sukhāya devānāṃ ca manuṣyāṇāṃ ca // adhivāseti bhikṣavaḥ tathāgato nandasya
devaputrasya tūṣṇībhāvenānukampām upādāya // atha khalu bhikṣavo nando ca
devaputro sunando ca devaputro sumano ca devaputro īśvaro ca devaputro maheśvaro
ca devaputro tathāgatasya tūṣṇībhāvenādhivāsanāṃ viditvā hṛṣṭatuṣṭā āttamanā
pramuditā prītā saumanasyajātā
[_Mvu_2.259_] tathāgatasya pādau śirasā
vanditvā tathāgatam eva ca triṣkṛtyo pradakṣiṇīkṛtvā tatraivāntarahāyensuḥ //
tatra te bhikṣū bhagavantam etad avocat* // sādhu bhagavān bhikṣūṇām etam arthaṃ
bhāṣe bhikṣū bhagavataḥ saṃmukhaṃ śrutvā pratigṛhītvā tathatvāya dhārayiṣyanti
// evam ukte bhagavān tāṃ bhikṣūn etad avocat* // avalokitaṃ bho bhikṣavo
vyākaraṇan taṃ śṛṇotha sādhu bho śṛṇotha manasikarotha bhāṣiṣyāmi ca // sādhu
bhagavan* iti te bhikṣū bhagavataḥ pratyaśroṣīt* // bhagavāṃ so tāṃ etad uvāca
//
___yadā bhikṣavo bodhisatvo apārimāto tīrāto pārimaṃ tīraṃ abhiviloketi
abhivilokanāpūrvaṃgamehi dharmehi samudāgacchamānehi ye pi te maheśākhyā devā te
pi tathāgatam agrāye paramāye pūjāye pūjayanti agrāya paramāya apacitāya
apacāyanti śuddhāvāsā ca devā aṣṭādaśa āmodanīyāṃ dharmān pratilabhanti //
katame aṣṭādaśa // pūrvayogasaṃpanno mahāśramaṇo ti śuddhāvāsā devā āmodinīyaṃ
dharmaṃ pratilabhanti / pūrvotpādasaṃpanno jyeṣṭhatām anuprāpnuvanto ca
anuttaraṃ ca loke yugotpādasaṃpanno kalyāṇotpādasaṃpanno agrotpādasaṃpanno
jyeṣṭhotpādasaṃpanno śreṣṭhotpādasaṃpanno praṇidhipūrvotpādasaṃpanno
niśrayasaṃpanno upadhānasaṃpanno upastambhasaṃpanno saṃbhārasaṃpanno
aviparītadharmaṃ śramaṇo deśayiṣyati nairyāṇikaṃ lokottaraṃ asādhāraṇaṃ
avyāvadhyayaśaṃ gambhīrābhāsaṃ mahāśramaṇo dharmaṃ deśayiṣyati
sarvākārapratipūraṃ sarvākāpariśuddhaṃ iti śuddhāvāsā devā āmodanīyaṃ dharmaṃ
pratilabhanti // yad bhikṣavo bodhisatvo apārimāto
[_Mvu_2.260_] pārimaṃ
tīraṃ abhiviloketi abhivilokanāpūrvaṃgamehi dharmehi samudāgacchamānehi ye pi te
maheśākhyā devaputrā te pi tathāgataṃ agrāye pūjāye pūjayanti agrāye paramāye
apacitāye apacāyanti śuddhāvāsā devā imāni aṣṭādaśa āmodanīyāṃ dharmā
pratilabhanti // api hi cedaṃ bhikṣavaḥ sendrakā devā sabrahmakā saprajāpatikā
mahāntaṃ āmodanīyaṃ dharmaṃ pratilabhanti / yāvajjīvaṃ ca bhikṣavaḥ bodhisatvā
na ca tāvat sarveṇa sarvaṃ kāyikena sthāmena samanvāgatā bhavanti na tāvat
sarveṇa sarvaṃ vācikena sthāmena samanvāgatā bhavanti na tāvat sarveṇa sarvaṃ
cetasikena sthānena samanvāgatā bhavanti na tāvad bhikṣavo bodhisatvā
sarvaguṇasamanvāgatā bhavanti nāpi tāva bhikṣavaḥ bodhisatvā pṛthivīpradeśaṃ
niśrāya gacchanti vā tiṣṭhanti niṣīdanti vā yasmiṃ bhikṣavaḥ pṛthivīpradeśe
bodhisatvā niṣīditvā mahāntaṃ yakṣaṃ nihananti mahantīṃ ca camuṃ parājinanti
mahaṃ ca oghaṃ nistaranti anuttarāṃ ca puruṣadamyasārathitām anuprāpnuvanti
anuttarāṃ ca lokaśreṣṭhatām anuprāpnuvanti anuttarāṃ ca svastyayanatām
anuprāpnuvanti anuttarāṃ ca dakṣiṇeyatām anuprāpnuvanti anuttarāṃ ca
samyaksaṃbodhim anuprāpnuvanti yathākāritatathāvāditam anuprāpnuvanti
apratisamatāṃ ca anuprāpnuvanti asamamadhuratāṃ ca anuprāpnuvanti
apratisamabhāgatāṃ ca anuprāpnuvanti mahantānāṃ varṇānām ārambaṇam
anuprāpnuvanti bhūtānāṃ ca varṇānām ārambanam anuprāpnuvanti mahantānām
utpādānāṃ nidānam anuprāpnuvanti bhūtānām utpādānāṃ nidānam anuprāpnuvanti
ohitabhāratāṃ ca anuprāpnuvanti kṛtakāryatāṃ ca anuprāpnuvanti
pṛthivīsamacittatāṃ ca anuprāpnuvanti āpasamacittatāṃ
[_Mvu_2.261_] ca
anuprāpnuvanti tejosamacittatām anuprāpnuvanti vāyusamacittatāṃ ca
anuprāpnuvanti viḍālatrastasamacittatāṃ ca anuprāpnuvanti
kācilindikamṛdūpamacittatāṃ ca anuprāpnuvanti indrakīlopamacittatāṃ ca
anuprāpnuvanti indriyapasaṃpadaṃ ca anuprāpnuvanti balasaṃpadaṃ ca
anuprāpnuvanti sthāmasaṃpadaṃ cānuprāpnuvanti dhanasaṃpadaṃ ca anuprāpnuvanti
śayyāsaṃpadaṃ ca anuprāpnuvanti ātmavṛṣabhitāṃ ca kāyavaiśāradyaṃ ca
anuprāpnuvanti vācāvaiśāradyaṃ cittavaiśāradyaṃ cānuprāpnuvanti pṛthuvaiśāradyaṃ
cānuprāpnuvanti prajñāsaṃpadaṃ cānuprāpnuvanti
sarvakuśaladharmavaśibhāvapāramitāṃ cānuprāpnuvanti // yato ca bhikṣavo
bodhisatvā sarveṇa sarvaṃ kāyikena sthāmena samanvāgatā bhavanti vācikena
sthāmena samanvāgatā bhavanti cetasikena sthāmena samanvāgatā bhavanti atha
khalu bhikṣavo bodhisatvā taṃ pṛthivīpradeśaṃ niśrāya gacchanty api yasmiṃ
pṛthivīpradeśe bodhisatvā niṣīditvā mahāntaṃ yakṣaṃ nihananti mahatīṃ ca camuṃ
parājinanti mahāntaṃ ca oghaṃ uttaranti anuttarāṃ ca puruṣadamyasārathitāṃ
anuprāpnuvanti anuttarāṃ lokaśreṣṭhatāṃ anuprāpnuvanti anuttarāṃ ca
lokajyeṣṭhatām anuprāpnuvanti anuttarāṃ ca lokasvastyayanatām anuprāpnuvanti
anuttarāṃ ca dakṣiṇeyatām anuprāpnuvanti anuttarāṃ ca samyaksaṃbodhim
anuprāpnuvanti yathāvāditatathākāritam anuprāpnuvanti yathākāritatathāvāditam
anuprāpnuvanti apratisamatāṃ cānuprāpnuvanti asamamadhuratāṃ cānuprāpnuvanti
apratisamabhāgatāṃ cānuprāpnuvanti mahantānāṃ varṇānāṃ ārambaṇam anuprāpnuvanti
bhūtānāṃ varṇānāṃ ārambaṇam anuprāpnuvanti mahantānām utpādānāṃ nidānam
anuprāpnuvanti pṛthivīsamacittatāṃ
[_Mvu_2.262_] cānuprāpnuvanti
āpasamacittatāṃ cānuprāpnuvanti tejosamacittatāṃ cānuprāpnuvanti
vāyusamacittatāṃ cānuprāpnuvanti cittārambaṇabhūtānām utpādānāṃ nidānam
anuprāpnuvanti ohitabhāratāṃ cānuprāpnuvanti kṛtakāryatāṃ cānuprāpnuvanti
viḍālatrastastambhopamacittatāṃ cānuprāpnuvanti kācilindikamṛdusamacittatāṃ
cānuprāpnuvanti indrakīlopamacittatāṃ cānuprāpnuvanti indriyasaṃpadaṃ
cānuprāpnuvanti balasaṃpadaṃ ca sthāmasaṃpadaṃ ca dhanasaṃpadaṃ ca
niṣadyasaṃpadaṃ ca śayyāsaṃpadaṃ ca ātmavṛṣabhitāṃ ca kāyavaiśāradyaṃ ca
vācāvaiśāradyaṃ ca cittavaiśāradyaṃ ca pṛthuvaiśāradyaṃ ca prajñāsaṃpadaṃ ca
sarvakuśaladharmavaśitāpāramitāṃ cānuprāpnuvanti //
___ṣoḍaśāṃgasamanvāgato
bhikṣavaḥ so pṛthivīpradeśe bhavati yasmiṃ pṛthivīpradeśe bodhisatvā niṣīditvā
mahāntaṃ yakṣaṃ nihananti etc. . . . . sarvakuśaladharmavaśitāpāramitāṃ
cānuprāpnuvanti // katamehi ṣoḍaśehi // saṃvartamāne khalu loke sarvaprathamaṃ
pṛthivīpradeśo uddahyati vivartamāne ca punar bhikṣavo loke sarvaprathamaṃ
pṛthivīpradeśo saṃsthihati praṇītaṃ cātra madhye saṃsthihati / na khalu punar
bhikṣavaḥ sa pṛthivīpradeśo pratyantikehi janapadehi saṃsthihati atha khalu
bhikṣavaḥ sa pṛthivīpradeśo anumajjhimehi janapadehi saṃsthihati / na khalu
bhikṣavaḥ sa pṛthivīpradeśo mlecchehi janapadehi saṃsthihati atha khalu
bhikṣavaḥ sa pṛthivīpradeśo āryāvartehi janapadehi saṃsthihati
//
[_Mvu_2.263_] samaś ca bhikṣavaḥ sa pṛthivīpradeśo bhavati
susaṃskṛtāvikṛto pāṇitalajāto / anodake citra-utpalapadumudanalinisaugandhikāni
jātāni bhavanti / abhijñāto ca bhikṣavaḥ so pṛthivīpradeśo bhavati / abhilakṣito
ca bhikṣavaḥ so pṛthivīpradeśo bhavati / maheśākhyasatvasaṃsevito ca bhikṣavaḥ
sa pṛthivīpradeśo bhavati / duṣpradharṣo ca bhikṣavaḥ sa pṛthivīpradeśo bhavati
/ aparājito ca bhikṣavaḥ pṛthivīpradeśo bhavati / na khalu punar bhikṣavaḥ
tasmiṃ pṛthivīpradeśe kocid eva satvo avatāraṃ gacchati yad idaṃ māro vā
mārakāyiko vā / devānām agṛhīto ca bhikṣavaḥ sa pṛthivīpradeśo bhavati / yad
idaṃ siṃhāsanan ti pṛthivīmaṇḍale saṃkhyāto bhavati bhikṣavaḥ sa pṛthivīpradeśo
/ vajropamo ca bhikṣavaḥ sa pṛthivīpradeśo bhavati / caturaṃgulamātrā ca
bhikṣavaḥ tatra pṛthivīpradeśe tṛṇāni jātāni bhavanti nīlā mṛdū
mayūragrīvāsannikāśā abhilakṣaṇā kuṇḍalāvartāḥ / ye pi te bhikṣavo rājāno
cakravartino taṃ pṛthivīpradeśaṃ adhisthihanti nānyatra cetiyārthaṃ // evaṃ
khalu bhikṣavaḥ sa pṛthivīpradeśo ṣoḍaśāṃgasamanvāgato bhavati yasmiṃ
pṛthivīpradeśe bodhisatvā niṣīditvā mahāntaṃ yakṣaṃ nihananti etc. . . . .
sarvakuśaladharmavaśipāramitāṃ cānuprāpnuvanti //
___atha khalu bhikṣavo
bodhisatvo uruvilvāye duṣkaracārikāṃ caritvā sujātāye grāmikadhītāye
madhupāyasam ādāya yena nadī nairaṃjanā tenopasaṃkramitvā nadīye nairaṃjanāye
tīre gātrāṇi śītalīkṛtvā sujātāye grāmikaduhituḥ madhupāyasaṃ
bhuṃjitvā
[_Mvu_2.264_] nadyāṃ nairaṃjanāyāṃ kānsapātraṃ pravāhitvā tahiṃ
eva divāvihāraṃ kalpayitvā smṛtiṃ pratilabhate netiye //
___atha khalu
bhikṣavo bodhisatvo nāganandīkālasamaye yena nadī nairaṃjanā tenopasaṃkramitvā
nadīye nairaṃjanāye gātrāṇi śītalīkṛtvā yena bodhiyaṣṭis tenopasaṃkrame //
adrākṣīd bhikṣavo bodhisatvo mahāsatvo ntarā ca bodhiyaṣṭīye antarā ca nadīye
svastikaṃ yāvasikaṃ tṛṇarāśilaṃcakaṃ // atha khalu bhikṣavaḥ bodhisatvo yena
svastiko yāvasikas tenopasaṃkramitvā svastikaṃ tṛṇāni ayāci // adāsi bhikṣavaḥ
svastiko bodhisatvasya tṛṇāni // atha khalu bhikṣavo bodhisatvas tṛṇamuṣṭim
ādāya yena bodhiyaṣṭis tenopasaṃkrame na cādrākṣīt* māro pāpīyāṃ gacchantaṃ /
tad anantaraṃ ca bhikṣavo mārasya pāpīmato smṛti abhūṣi / so smṛtim anusmaranto
adrākṣīd bodhisatvaṃ abhītavikrāntaṃ vikramantaṃ / adīnavikrāntaṃ vikramantaṃ /
duṣpradharṣavikrāntaṃ vikramantaṃ / nāgavikrāntaṃ vikramantaṃ / siṃhavikrāntaṃ
vikramantaṃ / ṛṣabhavikrāntaṃ vikramantaṃ / haṃsavikrāntaṃ vikramantaṃ ca
agrotpādaṃ jyeṣṭhotpādaṃ yugotpādaṃ praṇidhipūrvotpādaṃ / śatrumathanavikrāntaṃ
vikramantaṃ / aparājitavikrāntaṃ vikramantaṃ / ājāneyavikrāntaṃ vikramantaṃ /
mahāpuruṣavikrāntaṃ vikramantaṃ / hitaiṣī-anantakārīkaraṇatāyai
mahāsaṃgrāmavijayāye anuttarasya amṛtasya āharaṇatāye // atha khalu bhikṣavaḥ
bodhisatvaṃ taṃ mahāvikrāntaṃ vikramantaṃ paṃca moraśatāni bodhisatvaṃ
gacchantaṃ abhipradakṣiṇīkṛtvā anuparivartensuḥ / paṃca śatapatraśatāni
bodhisatvaṃ gacchantaṃ abhipradakṣiṇīkarontā anuparivartensuḥ / paṃca
kroṃcaśatāni bodhisatvaṃ gacchantaṃ abhipradakṣiṇīkarontā
[_Mvu_2.265_]
anuvartensuḥ / paṃca jīvaṃjīvakaśatāni bodhisatvaṃ gacchantam
abhipradakṣiṇīkarontā anuvartensuḥ / paṃca vakaśatāni bodhisatvaṃ gacchantam
abhipradakṣiṇīkarontā anuvartensuḥ / paṃca pūrṇakumbhaśatāni bodhisatvaṃ
gacchantam abhipradakṣiṇīkarontā anuvartensuḥ / paṃca kumārīśatāni bodhisatvaṃ
gacchantamn abhipradakṣiṇīkarontā anuparivartensuḥ // atha khalu bhikṣavo
bodhisatvasya etad abhūṣi // yathā ca ime pūrvotpādā yathā ca pūrvanimittā
avyāhatām anuttarāṃ samyaksaṃbodhim abhisaṃbudhiṣyaṃ //
___adrākṣīd bhikṣavaḥ
kālo nāma nāgarājā bodhisatvaṃ abhītavikrāntaṃ vikramantaṃ dṛṣṭvā ca punar etad
avocat* // ehi mahāśramaṇa yena mahāśramaṇa mārgeṇa gacchasi bhagavāṃ pi
mahāśramaṇo krakucchando etena mārgeṇa gato so anuttarāṃ samyaksaṃbodhim
abhisaṃbuddho / tvaṃ pi mahāśramaṇa etena mārgeṇa gaccha tvaṃ pi adya
mahāśramaṇa anuttarāṃ samyaksaṃbodhim abhisaṃbudhyasi // bhagavāṃ pi mahāśramaṇo
konākamuni etena mārgeṇa gato so anuttarāṃ samyaksaṃbodhim abhisaṃbuddho /
mahāśramaṇa etena mārgeṇa gaccha tvaṃ pi adya mahāśramaṇa anuttarāṃ
samyaksaṃbodhim abhisaṃbudhyiṣyasi // bhagavān api mahāśramaṇo kāśyapo etena
mārgeṇa gato so anuttarāṃ samyaksaṃbodhim abhisaṃbuddho / tvaṃ pi mahāśramaṇa
etena mārgeṇa gaccha adya tvaṃ pi mahāśramaṇa anuttarāṃ samyaksaṃbodhim
abhisaṃbodhiṣyasi // evam ukte bhikṣavaḥ bodhisatvo kālaṃ nāgarājam etad avocat*
// evam etaṃ kāla evam etaṃ nāga adya ahaṃ anuttarāṃ samyaksaṃbodhim
abhisaṃbuddhiṣyāmi //
[_Mvu_2.266_] atha khalu bhikṣavo kālo nāgarājā
bodhisatvaṃ gacchantaṃ saṃmukhābhiḥ sārūpyābhir
gāthābhiḥ abhistave
//
yathā gacchati krakucchando konākamuni ca kāśyapo /
tathā gacchasi
mahāvīra adya buddho bhaviṣyasi //
yathā uddharase pādaṃ dakṣiṇaṃ puruṣottama
/
niḥsaṃśayaṃ mahāvīra adya buddho bhaviṣyasi //
yathāyaṃ raṇati pṛthvī
kānsapātrīva tāḍitā /
niḥsaṃśayaṃ mahāvīra adya buddho bhaviṣyasi //
yathā
ca bhavanaṃ mahyaṃ andhakarātrimāsikaṃ /
obhāsena sphuṭaṃ sarvaṃ adya buddho
bhaviṣyasi //
yathā nidhānaṃ tejena sphuṭaṃ tiṣṭhati paṇḍita /
niḥsaṃśayaṃ
mahāvīra adya buddho bhaviṣyasi //
yathā vātā pravāyanti yathā vṛkṣā
vilagnitā /
yathā dvijā nikūjenti adya buddho bhaviṣyasi //
buddhānām evam
utpādo evaṃ bodhi alaṃkṛtā /
niḥsaṃśayaṃ mahāvīra adya buddho bhaviṣyasi
//
yathā ca maṇḍaṃ puṣpehi sphuṭaṃ tiṣṭhati paṇḍita /
niḥsaṃśayaṃ mahāvīra
adya buddho bhaviṣyasi //
yathā mauraśatā paṃca karonti tvā pradakṣiṇaṃ
/
niḥsaṃśayaṃ mahāvīra adya buddho bhaviṣyasi //
yathā śatapatraśatā paṃca
karonti tvā pradakṣiṇaṃ /
[_Mvu_2.267_] niḥsaṃśayaṃ mahāvīra adya buddho
bhaviṣyasi //
yathā jīvaṃjīvaśatā paṃca karonti tvā pradakṣiṇaṃ
/
niḥsaṃśayaṃ mahāvīra adya buddho bhaviṣyasi //
yathā kroñcaśatā paṃca
karonti tvā pradakṣiṇaṃ /
niḥsaṃśayaṃ mahāvīra adya buddho bhaviṣyasi
//
yathā haṃsaśatā paṃca karonti tvā pradakṣiṇaṃ /
niḥsaṃśayaṃ mahāvīra
adya buddho bhaviṣyasi //
yathā vakaśatā paṃca karonti tvā pradakṣiṇaṃ
/
niḥsaṃśayaṃ mahāvīra adya buddho bhaviṣyasi //
yathā pūrṇakumbhaśatā
paṃca karonti tvā pradakṣiṇaṃ /
niḥsaṃśayaṃ mahāvīra adya buddho bhaviṣyasi
//
yathā kanyāśatā paṃca karonti tvā pradakṣiṇaṃ /
niḥsaṃśayaṃ mahāvīra
adya buddho bhaviṣyasi //
yasmā dvātriṃśati kāye mahāpuruṣalakṣaṇā
/
niḥsaṃśayaṃ mahāvīra yakṣaṃ jitvā virocasi //
atha khalu bhikṣavo
bodhisatvo abhītavikrāntaṃ vikramanto adīnavikrāntaṃ vikramanto alīnavikrāntaṃ
vikramanto duṣpradharṣavikrāntaṃ vikramanto siṃhavikrāntaṃ vikramanto
nāgavikrāntaṃ vikramanto ṛṣabhavikrāntaṃ vikramanto haṃsavikrāntaṃ vikramantaḥ
agrotpādāye vikramanto jyeṣṭhotpādāya vikramanto śreṣṭhotpādāya vikramantaḥ
pūrvotpādāya vikramanto yugotpādāya vikramanto śatrudamanārthāya vikramanto
aparājitatvāya vikramanto ājāneyavikrāntaṃ vikramanto mahāpuruṣavikrāntaṃ
vikramanto hitaiṣi-anantakārīkaraṇatāyai
[_Mvu_2.268_]
mahāyagrāmavijasāṃye anuttarasya amṛtasya haraṇatāye mahāvikrāntaṃ vikramanto
yena bodhiyaṣṭis tenopasaṃkramitvā bodhiyaṣṭiye abhyantarāgre samantabhadraṃ
tṛṇasaṃstaraṃ prajñapayitvā bodhiyaṣṭiṃ purimajinacittīkāreṇa triṣkṛtyo
pradakṣiṇīkṛtvā niṣīdi paryaṃkam ābhujitvā ṛjukāyaṃ praṇidhāya pratimukhaṃ
smṛtim upasthāpayitvā ṛju prācīnābhimukho //
___samanantaraniṣaṇṇo ca punar
bhikṣavo bodhisatvo paṃca saṃjñā pratilabhati // katamā paṃca // kṣemasaṃjñā
sukhasaṃjñā śubhasaṃjñā hitasaṃjñā adya cāhaṃ anuttarāṃ samyaksaṃbodhim
abhisaṃbuddhiṣyanti // samanantaraniṣadya ca punar bhikṣavo bodhisatvo imāṃ
paṃca saṃjñā pratilabhate // atha khalu bhikṣavaḥ māro pāpīmāṃ duḥkhī durmano
antośalyaparidāghajāto yena bodhiyaṣṭis tenopasaṃkramitvā bodhisatvasya purato
sthitvā mahāgītaṃ viya gāye mahācailākṣepaṃ viya prayacche na ca taṃ bodhisatvaṃ
cittīkāresi // atha khalu bhikṣavaḥ māro pāpīmāṃ duḥkhī daurmanasyajāto
antaḥśalyaparidāghajāto bodhisatvaṃ saṃkṣūyamāno daśavidhaṃ mahā-ūhasitaṃ ūhase
// kathaṃ bhikṣavo māro pāpīmāṃ duḥkhī daurmanasyajāto antaḥśalyaparidāghajāto
daśavidhaṃ mahā-ūhasitaṃ ūhase // maharddhiko smi mahāśramaṇa mahānubhāvo na me
śramaṇa mokṣyasīti māro pāpīmāṃ duḥkhī daurmanasyajāto antaḥśalyaparidāghajāto
bodhisatvaṃ saṃkṣūyamāno mahā-ūhasitaṃ ūhase // maheśākhyo
[_Mvu_2.269_]
smi śramaṇa na me śramaṇa mokṣyasīti māro pāpīmāṃ duḥkhī daurmanasyajāto
antaḥśalyaparidāghajāto bodhisatvaṃ saṃkṣūyamāno mahā-ūhasitaṃ ūhase //
mahāpratāpo smi śramaṇa na me śramaṇa mokṣyasīti māro pāpīmāṃ duḥkhī
daurmanasyajāto antaḥśalyaparidāghajāto bodhisatvaṃ saṃkṣūyamāno mahā-ūhasitaṃ
ūhase // mahāvṛṣabho smi śramaṇa na me śramaṇa mokṣyasīti māro pāpīmāṃ duḥkhī
daurmanasyajāto antaḥśalyaparidāghajāto bodhisatvaṃ saṃkṣūyamāno mahā-ūhasitaṃ
ūhase // mahāvijayo smi śramaṇa na me śramaṇa mokṣyasīti māro pāpīmāṃ duḥkhī
daurmanasyajāto antaḥśalyaparidāghajāto bodhisatvaṃ saṃkṣūyamāno mahā-ūhasitaṃ
ūhase // mahāsainyo smi śramaṇa na me śramaṇa mokṣyasīti māro pāpīmāṃ duḥkhī
daurmanasyajāto antaḥśalyaparidāghajāto bodhisatvaṃ saṃkṣūyamāno mahā-ūhasitaṃ
ūhase // mahābalo smi śramaṇa na me śramaṇa mokṣyasīti māro pāpīmāṃ duḥkhī
daurmanasyajāto antaḥśalyaparidāghajāto bodhisatvaṃ saṃkṣūyamāno mahā-ūhasitaṃ
ūhase // manuṣyabhūto si śramaṇa ahaṃ punar devaputro na me śramaṇa mokṣyasīti
māro pāpīmāṃ duḥkhī daurmanasyajāto antaḥśalyaparidāghajāto bodhisatvaṃ
saṃkṣūyamāno mahā-ūhasitaṃ ūhase // mātāpitṛsaṃbhavo śramaṇakāyo
odanakulmāṣopacayo ucchādanaparimardanasvapnabhedanavikiraṇavidhvaṃsanadharmo
mama punar manomayaḥ kāyo na me śramaṇa mokṣyasīti māro pāpīmāṃ duḥkhī
daurmanasyajāto antaḥśalyaparidāghajāto bodhisatvaṃ saṃkṣūyamāno mahā-ūhasitaṃ
ūhase // evaṃ bhikṣavaḥ māro pāpīmāṃ duḥkhī daurmanasyajāto
antaḥśalyaparidāghajāto bodhisatvaṃ saṃkṣūyamāno mahā-ūhasitaṃ ūhase
//
___atha khalu bhikṣavo bodhisatvo abhīto acchambhī vigataromaharṣo
caturdaśabhir ākārair
[_Mvu_2.270_] māraṃ pāpīmaṃ abhigarje / evaṃ ca
bhikṣavaḥ bodhisatvo abhīto acchaṃbhī vigataromaharṣo caturdaśabhir ākārair
māraṃ pāpīmaṃ saṃsukhaṃ abhigarje // tena hi te pāpīmaṃ nihaniṣyāmi / sayyathāpi
nāma balavāṃ mallo durbalaṃ mallaṃ tena hi te pāpīmaṃ nihaniṣyāmi // sayyathā
nāma balavāṃ vṛṣabho durbalaṃ vṛṣabhaṃ tena hi te pāpīmaṃ mardiṣyāmi //
sayyathāpi nāma hastināgo kadaliṃ asārikāṃ tena hi te pāpīmaṃ nihaniṣyāmi //
sayyathāpi nāma balavāṃ māruto durbalaṃ drumaṃ tena hi te nihaniṣyāmi //
sayyathāpi sūryo abhyudayamāno sarvakhadyotakaṃ tena hi te pāpīmaṃ
abhibhaviṣyāmi // sadyathāpi nāma candro abhyudayamāno sarvatārakarūpāṃ tena hi
te pāpīmaṃ abhibhaviṣyāmi // sadyathāpi nāma himavāṃ parvatarājā
sarvakālaparvatān tena hi te pāpīmaṃ abhibhaviṣyāmi // sayyathāpi nāma rājā
cakravartī pṛthu pratyekarājāno tena hi te pāpīmaṃ saṃnirjiniṣyāmi // sayyathāpi
nāma bhadro aśvo ājāneyo sarvāśvaṣaṇḍakāṃ tena hi te pāpīmaṃ santrāsayiṣyāmi //
sayyathāpi nāma siṃho mṛgarājā sarvakṣudramṛgāṃ tena hi te pāpīmaṃ saṃmohajālaṃ
cheṣyāmi // sayyathāpi nāma balavāṃ manujo durbalaṃ jālaṃ tena hi te pāpīmaṃ
saṃmohajālaṃ dahiṣyāmi // sayyathāpi nāma analo upādānan tena hi te pāpīmaṃ
bhasmīkariṣyāmi // yathāpīdaṃ niṣyandasaṃyukto tena hi te pāpīmaṃ abhibhaviṣyāmi
// yathāpīdaṃ abhiprajñāyukto tena hi te pāpīmaṃ uttaritvā abhigranthitvā
trāsayitvā nirjinitvā abhikramiṣyāmi / atra ca pāpīmaṃ na gatir bhaviṣyati //
evaṃ khalu bhikṣavaḥ bodhisatvo abhīto acchambhī vigatabhayaromaharṣo māraṃ
pāpīmaṃ caturdaśabhir ākāraiḥ saṃmukhaṃ abhigarje
//
[_Mvu_2.271_]___bhikṣū bhagavato pṛcchensu // paśya bhagavaṃ
jyotiṣkasya gṛhapatisya edṛśīye saṃpattīye samanvāgataṃ gṛhaṃ abhūṣi asādhāraṇā
ca bhogā bhagavāṃ ca ārādhito pravrajyā upasaṃpadā ca labdhā niṣkleśatā ca
prāptā / kasyaitad bhagavaṃ jyotiṣkasya gṛhapatisya karmaphalavipākaḥ //
bhagavān āha // ___bhūtapūrvaṃ bhikṣavaḥ atītam adhvānaṃ itaḥ ekanavatime kalpe
rājā abhūṣi bandhumo nāma // rājño khalu punaḥ bhikṣavo bandhumasya bandhumatī
nāma rājadhānī abhūṣi / cakravaripurī vistareṇa // rājño khalu punaḥ bhikṣavo
bandhumasya vipaśyī nāma putro abhūṣi // atha khalu bhikṣavaḥ vipaśyī bodhisatvo
aparasmiṃ deśe gatvā agārasyānagāriyaṃ pravrajitvā anuttarāṃ samyaksaṃbodhim
abhisaṃbuddho // kadāci dāni rājā bandhumo bhagavato vipaśyisya dūtaṃ preṣeti //
āgacchāhi bhagavaṃ svakāṃ janmabhūmiṃ asmākaṃ anukampārthaṃ // atha khalu
bhikṣavo bhagavāṃ vipaśyī rājadūtavacanaṃ śrutvā yena svakā janmabhūmis
tenopasaṃkrami sārdhaṃ aṣṭaṣaṣṭīhi arhantasahasrehi // tena ca kālena tena
samayena bandhumatīyaṃ rājadhānīyaṃ anaṅgaṇo śreṣṭhi āḍhyo mahādhano
prabhūtacitropakaraṇo // aśroṣīt khalu anaṅgaṇo gṛhapati evaṃ caivaṃ ca bhagavāṃ
vipaśyī āgacchati sārdhaṃ aṣṭaṣaṣṭīhi arhantasahasrehi // tasya dāni etad abhūṣi
/ yaṃ nūnāhaṃ sarvaprathamam eva bhagavato pādavanda upasaṃkrameyaṃ // atha
khalu anaṅgaṇo gṛhapati śīghraśīghraṃ tvaramāṇarūpo bhagavato pādavandako
upasaṃkrānto // adrākṣīt* anaṃgaṇo gṛhapatiḥ bhagavantaṃ vipaśyiṃ dūrato
evāgacchantaṃ prāsādikaṃ (yāvat') bhikṣusaṃghaparivṛtaṃ //
[_Mvu_2.272_]
atha khalu anaṅgaṇo gṛhapatiḥ yena bhagavāṃ (yāva) bhagavantam etad avocat* //
adhivāsehi me bahgavan traimāsabhaktena sārdhaṃ bhikṣusaṃghena (yāva)
tūṣṇībhāvena //
___aśroṣī rājā bandhumo evaṃ cevaṃ ca bhagavāṃ vipaśyī
āgacchati mahatā bhikṣusaṃghena sārdhaṃ aṣṭaṣaṣṭīhi arhantasahasrehi . . . . .
tenāntanagaraṃ alaṃkarotha // (yāvat*) mahatā rājānubhāvena (yāvat*) adrākṣī
prāsādikaṃ (yāvat*) nimantreti (yāvad*) adhivāsitaṃ me mahārāja anaṃgaṇasya
gṛhapatisya traimāsabhaktena sārdhaṃ bhikṣusaṃghena // rājā śrutvā utkaṇṭhito
evaṃ jāto // anaṃgaṇo gṛhapati mamato apṛcchitvā anavalokitvā abahumānaṃ kṛtvā
bhagavato sakāśam upasaṃkrānto bhagavāṃ ca nimantrito / asādhum etaṃ // bhagavāṃ
rājñā ukto // ekaṃ divasabhaktaṃ mama bhavatu dvitīyaṃ tasya // bahgavān āha //
yadi anaṃgaṇo anujānāti evaṃ labhyaṃ // rājā dāni anaṅgaṇasya dūtaṃ preṣeti
(yāvad*) āgataṃ // rājā āha // prāptaṃ āgataṃ kālaṃ tava gṛhapati yaṃ rājño
vilomaṃ vartasi / mama anāpṛcchiyāna nimantresi / na tvaṃ jānasi mahyaṃ so putro
vipaśyī āgato / osirāhi bhagavato traimāsaṃ bhaktaṃ sārdhaṃ bhikṣusaṃghena //
gṛhapatiḥ āha // na vayaṃ devasya abahumāno api tu kiṃ devo puṇyādhiko vayaṃ
nādhiko api tu yathā devasya iṣṭaṃ bhavati tathā kariṣyāmīti nimantrito me
bhagavāṃ // atha khalu bandhumasya etad abhūṣi / saced vakṣyāmy ahaṃ mā tāva
gṛhapate karohi na ca me anujāniṣyati na ca me bhagavāṃ vipaśyī āttamano
bhaviṣyati na ca me adhivāsayiṣyati // tasyaivaṃ cintayamānasya gṛhapatiṃ
āmantrayati // tena hi gṛhapate bhaktavāraṃ kariṣyāmi / ekadivasaṃ mama bhavatu
dvitīyadivasaṃ tubhyaṃ bhavatu // āha // vāḍhaṃ
[_Mvu_2.273_] tat kiṃ na
śakyaṃ kartuṃ // prasthāpitaṃ ekaṃ divasaṃ rājño bhaktaṃ dvitīyaṃ anaṃgaṇasya //
anaṃgaṇo dāni gṛhapati yattakaṃ ekadivasaṃ rājño bhaktaṃ tato anaṃgaṇo aparasya
avaśyaṃ viśeṣaṃ karoti // atha khalu rājā bandhumo mahāmātraṃ āmantrayati //
tasya dāni grāmaṇi anaṅgaṇasya gṛhapatisya svāpateyaṃ bahutarakaṃ na mama tti
yad idaṃ gṛhapatisya bhaktaṃ saṃpadyati na mama taṃ saṃpadyati atha devasya
paścimakaṃ divasaṃ paśyitvā viśeṣaṃ karoti / tena hi grāmaṇi tathā kartavyaṃ
yathā anaṃgaṇasya gṛhapatisya utkṣepaṃ bhave yaṃ vārayiṣyati // na śaknoti
kiṃcit kartuṃ yāvat traimāsikaṃ samāptaṃ dvidivasā avaśeṣā caturdaśī ca rājño
bhaktavāraṃ paṃcadaśī ca gṛhapatisya // rājño dāni bandhumasya munihato nāma
nandanārāmo mahānto ca vistīrṇo ca śītalo ca sugandho ca prāsādiko ca darśanīyo
ca // rājñā dāni paścimake divase caturdaśīyaṃ sarvaṃ candanavāṭaṃ
siktasaṃsṛṣṭaṃ kṛtvā osaktapaṭṭadāmakalāpaṃ dhūpitadhūpanaṃ muktapuṣpāvakīrṇaṃ
ekamekasya candanavṛkṣasya ekamekasya bhikṣusya śatasāhasrikā āsanaprajñaptī
kriyati / catvāro dārakā sarvālaṃkāravibhūṣitā suvarṇarūpyamayadaṇḍena
sarvaśvetena cāmareṇa vījayanti // ekenāntena kumārikā sarvālaṃkāravibhūṣitā
purato śatasāhasrikāni gandhayogāni anulepanāṃ pīṣayanti pṛṣṭhato hastināgā
sarvālaṃkāravibhūṣitā hemajālapraticchannā avadātāni cchatrāṇi dhārayanti //
rājño āṇattīyā yāvat tāṃ bandhumatīṃ dvādaśa yojanāni samante na kenacit* śalākā
vikrīṇitavyā yo krīṇāti
[_Mvu_2.274_] yo vikrīṇāti tasya vadhadaṇḍaṃ
dātavyaṃ paśyatha / evaṃ vāriyanto so gṛhapati kiṃ kariṣyati kenāpya bhaktaṃ
pacyati avārito / na kenacit krīṇitavyaṃ (yāvad*) vadhadaṇḍaṃ dātavyaṃ (yāvad*)
avārito śataṃ vyaṃjanaṃ na bhaviṣyati // kuto gṛhapatisya pradarśakā udyānakṛtā
āsanā prakṣapīyanti (yāvat*) kuto hasti // tato anaṅgaṇena dāni gṛhapatinā
edṛśāṃ saṃpattiṃ śutvāna śokapariśaraviddhahṛdayo cintāsāgaram anupraviṣṭo āsati
// so dāni karuṇaṃ pradhyāyati // so dāni cinteti // yadi tāvad ahaṃ kāṣṭhaṃ na
labhiṣyaṃ śalākāny eva śakyaṃ pariprāpayituṃ atha ca na labhiṣyaṃ
vyaṃjanasyārthāye idaṃ pi śakyaṃ pariprāpayituṃ anyāni vyaṃjanāni sajjiṣyaṃ
śobhanāni praṇītāni / api tu me edṛśo candanavāṭo nāsti āsanaprajñaptī ca me na
tādṛśī bhaviṣyati / catvāro dārakā dārikā ca me na bhaviṣyanti hastināgā ca me
na bhaviṣyanti // tathā so utkaṇṭhito // tasya puṇyatejena śakro devānām indro
upasaṃkramitvāgrataḥ āha // gṛhapati mā utkaṇṭhāhi bhaktaṃ upasthāhi bhaktaṃ
pratijāgrāhi sarvaṃ bhaviṣyati / ahaṃ āsanaprajñaptī kariṣyaṃ maṇḍalamālaṃ taṃ
māpayiṣyaṃ śobhanaṃ cālaṃkṛtaṃ ca kārayiṣyaṃ // gṛhapati āha // ko tvaṃ māriṣa
// āha // gṛhapati śakro haṃ devānām indro // gṛhapati mudito candanakāṣṭhena
vyaṃjanaṃ pācayati / ghṛtatailakuṇḍaṃ bharitvā tato yathā bhadramuṣṭikāni
ovāhiyati tena bhaktaṃ sajjiyati // śakro devānām indro viśvakarmaṃ devaputram
āmantrayati // bhagavato ca bhikṣusaṃghasya ca mahantaṃ maṇḍalamālaṃ samanvāhara
praṇītaṃ ca śayyāsanaṃ // sādhu māriṣeti (yāvat*)
pratiśrutvā
[_Mvu_2.275_] tato viśvakarmeṇa devaputreṇa mahanto
maṇḍalamālo abhinirmiṇitvā aṣṭaṣaṣṭīsahasrāṇi tālavanam abhinirmiṇitvā
suvarṇamayasya tālaskandhasya rūpyamayaṃ putraṃ ca puṣpaṃ ca phalaṃ cāpi
(yāvat*) lohitikāmayasya skandhasya vaiḍūryamayaṃ patraṃ ca phalaṃ ca (yāvad*)
āsanaprajñaptī kṛtā ekamekasya stambhasya ekamekasya bhikṣusya arthāye catvāraś
ca devaputrā sarvālaṃkāravibhūṣitā vāmadakṣiṇe sthitā morahastehi vījamānā
catvāro devakanyā sarvālaṃkārabhūṣitāḥ anuvātam eva divyāni anulepanāni pīṣensuḥ
// ekamekasya bhikṣusya ekamekaṃ hastināgaṃ eravaṇena sādṛśāni pṛṣṭhato
saptaratnāṃ agrāṃ chatrāṃ vaiḍūryamayehi daṇḍehi dhārenti eravaṇo ca hastināgo
bhagavato upari cchatraṃ dhāreti // taṃ mahāmaṇḍalamālaṃ yāvaj jānumātraṃ
divyapuṣpāvakīrṇaṃ mṛdukā ca vātā ovāyanti / tasmiṃś ca tālavane vātasaṃghaṭṭite
divyo ghoṣo niścarati // (yāva) bhagavato kālam ārocenti / (yāvat*) praviśati //
niṣīdi bhagavān tato gṛhapati rājño dūtaṃ preṣeti // āgaccha deva adyaiva
paścimakaṃ divasaṃ saṃghaṃ pariviṣiṣyāmaḥ sahitakā //
___rājā dāni bhadraṃ
yānam abhiruhitvā saṃprasthitaḥ // adrākṣīd rājā bandhumo dūrato evāgacchantaṃ
sarvapāṇḍuraṃ hastināgaṃ dṛṣṭvā ca punar etad abhūṣī / niḥsaṃśayaṃ gṛhapatinā
sarvapiṇḍamayaṃ hastināgaṃ kārāpitaṃ // so dāni āgataḥ praviśitvā taṃ edṛśaṃ
nānāviyūhaṃ paśyitvā āścaryajāta upajātaṃ āścaryam idaṃ gṛhapatisya puṇyatejena
// grāmālukenāpi dāni puruṣeṇa dadhighaṭaṃ ānītaṃ prābhṛtārthaṃ // so paṃcahi
purāṇaśatehi krīyakena yācito // so dāni grāmāluko puruṣo saṃvigno paśyati / mā
tāvad ime
[_Mvu_2.276_] (yāvad*) artham ākarṣake niṣcaye [yāvat*]
sarvasaṃghe (yāvad*) arthaṃ yācitvā tattakaṃ eva // tato rājā bandhumo
anaṃgaṇena mānyaparināyakaṃ ayaṃ ca punaḥ paṃca purāṇaśatāni kim etaṃ bhaviṣyati
// so dāni pṛcchati // kim etaṃ bhaviṣyati // āhansuḥ // bhagavāṃ vipaśyī
sārdham aṣṭaṣaṣṭīhi arahantasahasrehi pariviṣīyati // so dāni cinteti /
dullabhaṃ tathāgatānāṃ (yāvat*) saṃbuddhānāṃ loke prādurbhāvaḥ / yaṃ nūnāhaṃ
imena dadhighaṭakena buddhapramukhaṃ svayam eva pariviṣeyaṃ // so dāni svayam
eva sarvasaṃghe (yāvad*) arthaṃ yācitvā tattakaṃ eva //
___tato rājā bandhumo
anaṅgaṇena gṛhapatinā sārdhaṃ tādṛśakena vyūhena bhagavantaṃ saśrāvakasaṃghaṃ
pariviṣati // yadā bhagavāṃ bhuktāvī dhautahasto apanītapātraḥ tato gṛhapati
praṇidhiṃ karoti // yo yaṃ mama deyadharmaparityāgāt puṇyābhisyandaḥ
kuśalābhisyandaḥ sukhasyādhāraṇaṃ me divyaṃ upabhogaṃ bhaveyā taṃ ca asādhāraṇaṃ
etādṛśaṃ ca śāstāraṃ ārāgayeyaṃ / so dharmaṃ deśeya tañ cāhaṃ ājāneyaṃ
pravrajitvā niṣkleśo bhaveyaṃ //
___bhagavān āha // syād vo bhikṣavaḥ evam
asyād anyaḥ sa tena kālena tena samayena anaṅgaṇo nāma śreṣṭhi abhūṣi / naitad
evaṃ draṣṭavyaṃ / jyotiṣko gṛhapatiḥ sa tasmiṃ kāle tasmiṃ samaye anaṃgaṇo nāma
gṛhapatir āsi [yāvat*] tasya praṇidhi sarvārthasiddhaḥ //
___atha khalu māro
pāpīmāṃ duḥkhī daurmanasyajāto antaḥśalyaparidāghajāto ṣoḍaśākārasamanvāgataṃ
mahāparidevitaṃ parideve // kathaṃ ca bhikṣavaḥ māro pāpīmāṃ duḥkhī
daurmanasyajāto antaḥśalyaparidāghajāto ṣoḍaśākārasamanvāgataṃ mahāparidevitaṃ
parideve // maharddhikaṃ vatāhaṃ samānaṃ mā heva śramaṇo abhibhaviṣyatīti
māro
[_Mvu_2.277_] pāpīmāṃ duḥkhī daurmanasyajāto antaḥśalyaparidāghajāto
mahāparidevitaṃ parideve / mahāprabhāvaṃ vata me samānaṃ mā haiva –Senart: heva–
me śramaṇo gautamo abhibhaviṣyatīti māro pāpīmāṃ duḥkhī daurmanasyajāto
antaḥśalyaparidāghajāto mahāparidevitaṃ parideve / maheśākhyaṃ bata me samānaṃ
mā haiva me śramaṇo gautamo abhibhaṣyatīti māro pāpīmāṃ duḥkhī daurmanasyajāto
antaḥśalyaparidāghajāto mahāparidevitaṃ parideve / mahāpratāpaṃ vata me samānaṃ
mā haiva me śramaṇo gautamo abhibhaviṣyati iti māro pāpīmāṃ duḥkhī
daurmanasyajāto antaḥśalyaparidāghajāto mahāparidevitaṃ parideve /
mahāvṛṣabhitaṃ vata me samānaṃ mā haiva me śramaṇo gautamo abhibhaviṣyatīti māro
pāpīmāṃ duḥkhī daurmanasyajāto antaḥśalyaparidāghajāto mahāparidevitaṃ parideve
/ mahāvikramaṃ vata me samānaṃ mā haiva me śramaṇo gautamo abhibhaviṣyatīti māro
pāpīmāṃ duḥkhī daurmanasyajāto antaḥśalyaparidāghajāto mahāparidevitaṃ parideve
/ mahāsthāmaṃ bata me samānaṃ mā haiva me śramaṇo gautamo abhibhaviṣyatīti māro
pāpīmāṃ duḥkhī daurmanasyajāto antaḥśalyaparidāghajāto mahāparidevitaṃ parideve
/ mahābalaṃ vata me samānaṃ mā haiva me śramaṇo gautamo abhibhaviṣyatīti māro
pāpīmāṃ duḥkhī daurmanasyajāto antaḥśalyaparidāghajāto mahāparidevitaṃ parideve
/ manuṣyabhūto śramaṇo gautamo ahaṃ punar deviputro mā haiva me śramaṇo gautamo
abhibhaviṣyatīti māro pāpīmāṃ duḥkhī daurmanasyajāto antaḥśalyaparidāghajāto
mahāparidevitaṃ parideve / mātāpitṛsaṃbhavo śramaṇagautamasya kāyo audariko
odanakulmāṣopacayo
[_Mvu_2.278_]
ācchādanaparimardanasupanabhedanavikiraṇavidhvaṃsanadharmo mama punar manomayo
kāyo mā haiva me śramaṇo gautamo abhibhaviṣyatīti māro pāpīmāṃ duḥkhī
daurmanasyajāto antaḥśalyaparidāghajāto mahāparidevitaṃ parideve / ye pi te śūrā
vīrā paramapuruṣās te pime imasya mānuṣyasya parinikṣepaṃ pi na jānanti mā heva
me śramaṇo gautamo abhibhaviṣyatīti māro pāpīmāṃ duḥkhī daurmanasyajāto
antaḥśalyaparidāghajāto mahāparidevitaṃ parideve / yathā yathā khalu punar me
evaṃ bhavati adya ahaṃ śramaṇaṃ gautamaṃ abhibhaviṣyatīti tathā tathā me tena
manasikāro me kṣipram eva nirudhyati mā haiva me śramaṇo gautamo
abhibhaviṣyatīti māro pāpīmāṃ duḥkhī daurmanasyajāto antaḥśalyaparidāghajāto
mahāparidevitaṃ parideve / vipadyati ca me senā mā haiva me śramaṇo gautamo
abhibhaviṣyati iti māro pāpīmāṃ duḥkhī daurmanasyajāto antaḥśalyaparidāghajāto
mahāparidevitaṃ parideve / srastāni vata me bhavanti gātrāṇi mā haiva me śramaṇo
gautamo abhibhaviṣyatīti māro pāpīmāṃ duḥkhī daurmanasyajāto
antaḥśalyaparidāghajāto mahāparidevitaṃ parideve / moghaṃ vata me utthānaṃ ākulo
vata vyāyāmo mā haiva me śramaṇo gautamo abhibhaviṣyatīti māro pāpīmāṃ duḥkhī
daurmanasyajāto antaḥśalyaparidāghajāto mahāparidevitaṃ parideve / ye pi te me
svaviṣayakāyikadevaputrā te śramaṇasya gautamasya abhyantaro parivāro mā hava me
śramaṇo gautamo abhibhaviṣyatīti māro pāpīmāṃ duḥkhī daurmanasyajāto
antaḥśalyaparidāghajāto mahāparidevitaṃ parideve // evaṃ khalu bhikṣavaḥ māro
pāpīmāṃ duḥkhī daurmanasyajāto antaḥśalyaparidāghajāto ṣoḍaśākārasamanvāgataṃ
mahāparidevitaṃ parideve //
___atha khalu bhikṣavaḥ bodhisatvo abhīto
achhambhī vigatabhayaromaharṣo dvātriṃśatākārasamanvāgataṃ
[_Mvu_2.279_]
āryamānaṃ pragṛhṇe // kathaṃ ca bhikṣavaḥ bodhisatvo abhīto acchaṃbhī
vigatabhayaromaharṣo dvātriṃśatākārasamanvāgatam āryamānaṃ pragṛhṇe // mahāntam
arthaṃ prārthayamāno bodhisatvo āryamānaṃ pragṛhṇe / pratipūraṃ arthaṃ
prārthayamāno bodhisatvo āryamānaṃ pragṛhṇe / praṇītaṃ arthaṃ prārthayamāno
bodhisatvo āryamānaṃ pragṛhṇe / pariśuddhaṃ arthaṃ prārthayamāno bodhisatvo
āryamānaṃ pragṛhṇe / aviparītaṃ arthaṃ prārthayamāno bodhisatvo āryamānaṃ
pragṛhṇe / apūrvaṃ arthaṃ prārthayamāno bodhisatvo āryamānaṃ pragṛhṇe /
nairyāṇikam arthaṃ prārthayamāno bodhisatvo āryamānaṃ pragṛhṇe / lokottaraṃ
arthaṃ prārthayamāno bodhisatvo āryamānaṃ pragṛhṇe / asādhāraṇaṃ arthaṃ
prārthayamāno bodhisatvo āryamānaṃ pragṛhṇe / avyāvadhyaṃ arthaṃ prārthayamāno
bodhisatvo āryamānaṃ pragṛhṇe / anāgataṃ arthaṃ prārthayamāno bodhisatvo
āryamānaṃ pragṛhṇe / nāsti taṃ sukhaṃ yaṃ me na parityaktaṃ tasya arthasya
āharaṇatāyai bodhisatvo āryamānaṃ pragṛhṇe / nāsti lokottaraloke sukhaṃ yaṃ me
na parityaktaṃ tasya arthasya āharaṇatāyai bodhisatvo āryamānaṃ pragṛhṇe / nāsti
loke taṃ duḥkhaṃ yaṃ me na upādinnaṃ tasya arthasya āharaṇatāyai bodhisatvo
āryamānaṃ pragṛhṇe / nāsti sā loke ramaṇīyatā yā me na parityaktā tasya arthasya
āharaṇatāye bodhisatvo āryamānaṃ pragṛhṇe / nāsti loke citrikaṃ yaṃ me na
parityaktaṃ tasya arthasya āharaṇatāye bodhisatvo āryamānaṃ pragṛhṇe / nāsti taṃ
loke aiśvaryaṃ yaṃ me na parityaktaṃ tasya arthasya āharaṇatāye bodhisatvo
āryamānaṃ pragṛhṇe / na khalu punaḥ kāmaratihetoḥ bodhisatvo āryamānaṃ pragṛhṇe
/ atha khalu viraktaḥ sarvasaṃskāreṣu sarvasaṃskāravītikramaṃ prāpayiṣyāmīti
bodhisatvo āryamānaṃ pragṛhṇe / pūrvotpādasaṃpanno bodhisatvo āryamānaṃ pragṛhṇe
/ agrotpādasaṃpanno bodhisatvo āryamānaṃ pragṛhṇe /
[_Mvu_2.280_]
praṇidhisaṃpanno bodhisatvo āryamānaṃ pragṛhṇe / niḥśrayasaṃpanno bodhisatvo
āryamānaṃ pragṛhṇe / upacārasaṃpanno bodhisatvo āryamānaṃ pragṛhṇe /
upastambhasaṃpanno bodhisatvo āryamānaṃ pragṛhṇe / sambhārasampanno bodhisatvo
āryamānaṃ pragṛhṇe / dṛḍhasamādāno ham asmīti kuśalehi dharmehi taṃ mayā
samādānaṃ bhagnapūrvaṃ nāpi bhaṃjiṣyāmīti bodhisatvo āryamānaṃ pragṛhṇe /
dṛḍhacitto ham asmi sthitacitto yā khalu punar dṛḍhacittena sthitacittena bhūmī
adhigantavyā tāṃ bhūmim adhigamiṣyāmīti bodhisatvo āryamānaṃ pragṛhṇe /
mahādrumo ham asmi aparimitacetaso yā khalu punaḥ mahādrumena aparimitacetasena
bhūmī adhigantavyā tāṃ bhūmiṃ adhigamiṣyāmīti bodhisatvo āryamānaṃ pragṛhṇe /
agreṇa punaḥ vīryeṇa agrāṃ bhūmiṃ adhigamiṣyaṃ agraṃ me vīryanti bodhisatvo
āryamānaṃ pragṛhṇe / tāṃ bhūmim adhigamiṣyāmi yāṃ bhūmim adhigamya mahato
janakāyasya arthaṃ kariṣyāmi bodhisatvo āryamānaṃ pragṛhṇe / evaṃ khalu bhikṣavo
bodhisatvo abhīto acchambhī vigatabhayaromaharṣo dvātriṃśatākārasamanvāgataṃ
āryamānaṃ pragṛhṇe //
___atha khalu bhikṣavo bodhisatvo abhīto acchaṃbhī
vigatabhayaromaharṣo paṃcavidhaṃ āryasmitaṃ prādurkare // kathaṃ ca bhikṣavaḥ
bodhisatvo abhīto acchaṃbhī vigatabhayaromaharṣo paṃcavidhaṃ āryasmitaṃ
prādurakare / sayyathīdaṃ chandopastabdhaṃ vīryopastabdhaṃ smṛtyupastabdhaṃ
samādhyupastabdhaṃ prajñopastabdhaṃ // evaṃ khalu bhikṣavo bodhisatvo abhīto
acchaṃbhī vigatabhayaromaharṣo paṃcavidhaṃ āryasmitaṃ prādurakare //
___atha
khalu bhikṣavo bodhisatvo abhīto acchaṃbhī vigatabhayaromaharṣo
caturvidhaṃ
[_Mvu_2.281_] āryamahāsiṃhavilokitaṃ viloketi // kathaṃ ca
bhikṣavo bodhisatvo abhīto acchambhī vigatabhayaromaharṣo caturvidhaṃ
āryamahāsiṃhavilokitaṃ viloketi // sayyathīdaṃ asaṃvignaṃ viloketi / asaṃtrastaṃ
ca viloketi / asaṃprabhītaṃ ca viloketi / vigatabhayaromaharṣaṃ ca viloketi //
evaṃ khalu bhikṣavaḥ bodhisatvo caturvidhaṃ āryamahāsiṃhavilokitaṃ viloketi
//
___atha khalu bhikṣavo bodhisatvo abhīto acchaṃbhī vigatabhayaromaharṣo
caturvidhaṃ āryamahāsiṃhavijṛmbhitaṃ vijṛmbheti // kathaṃ ca bhikṣavaḥ
bodhisatvo abhīto acchambhī vigatabhayaromaharṣo caturvidhaṃ
āryamahāsiṃhavijṛmbhitaṃ vijṛmbheti // sayyathīdaṃ abhītaṃ ca vijṛmbheti avignaṃ
ca vijṛmbheti asantrastaṃ ca vijṛmbheti trāsento ca puna māraṃ ca māraparṣadaṃ
ca mahāsiṃhavijṛmbhitaṃ vijṛmbheti // evaṃ ca khalu bhikṣavo bodhisatvo
caturvidhaṃ āryamahāsiṃhavijṛmbhitaṃ vijṛmbheti //
___atha khalu bhiksavo
bodhisatvo abhīto acchambhī vigatabhayaromaharṣo mahāsiṃha-ukkāsitaṃ ukkāsi //
kathaṃ ca bhikṣavo bodhisatvo abhīto acchambhī vigatabhayaromaharṣo
āryamahāsiṃha-ukkāsitaṃ ukkāse // sayyathīdaṃ abhītaṃ ukkāse asaṃvignaṃ ca
ukkāse asaṃtrastaṃ ca ukkāse acchambhī ca ukkāse // idaṃ ca punar bhikṣavo
bodhisatvasya āryamahāsiṃha-ukkāsitaṃ / trisāhasramahāsāhasrāya lokadhātau ye
janā sarve śabdaṃ aśroṣīt* // evaṃ khalu bhikṣavo bodhisatvo abhīto acchambhī
vigatabhayaromaharṣo caturvidhaṃ āryamahāsiṃha-ukkāsitaṃ ukkāsi //
___atha
khalu bhikṣavo māro pāpīmāṃ duḥkhī daurmanasyajāto
antaḥśalyaparidāghajāto
[_Mvu_2.282_] mahatīṃ caturaṃginīṃ senāṃ
sannāhayitvā yena bodhiyaṣṭis tenopasaṃkramitvā bodhisatvasya purato sthitvā
mahāntaṃ ghoṣaṃ mahāntaṃ śabdaninādam –Senart śandaninādam– akārṣīt* //
sayyathīdaṃ imaṃ haratha imaṃ niharatha imaṃ vadhatha māragaṇā bhadram astu vo
// atha khalu bhikṣavo bodhisatvo abhīto acchaṃbhī vigatabhayaromaharṣo
suvarṇavarṇabāhāṃ cīvarāto nirnāmayitvā jālinā hastaratnena tāmranakhena
sucitrarājikena lākṣārasaprasekavarṇena mṛdunā tūlasparśopamena
anekakalpakoṭīkuśalamūlasamanvāgatena dakṣiṇena triṣkṛtvo śiram anuparimārje
dakṣiṇena pāṇinā paryaṃkaṃ parimārjayitvā dakṣiṇena pāṇinā pṛthivīṃ parāhanati
// atha khalu bhikṣavo bodhisatvena pāṇinā śīrṣe parāmṛṣṭe dakṣiṇena pāṇinā
paryaṃke parāmṛṣṭe dakṣiṇena pāṇinā pṛthivīyaṃ parāhatāyāṃ iyaṃ mahāpṛthivī
gambhīrabhīmarūpaṃ anunade anuraṇe / sayyathāpi nāma bhikṣavo mahatīye
māgadhikāye kaṃsapātrīye girikandaragatāye śilāpaṭṭe saṃparāhatāye gambhīro
bhīṣmarūpo ghoṣo anunade anuraṇe evam eva bhikṣavo bodhisatvena dakṣiṇena pāṇinā
śire parāmṛṣṭe dakṣiṇena pāṇinā paryaṃke parāmṛṣṭe dakṣiṇena pāṇinā pṛthivīyaṃ
parāhatāyaṃ (iyaṃ mahāpṛthivī gambhīrabhīmarūpaṃ anunade anuraṇe) // sā mārasenā
tāvat susamṛddhā tāvat susaṃnaddhā bhītā trastā vyathitā saṃvignā
saṃhṛṣṭaromajātā tena vicarensu tena vilayensu hastino pi sānaṃ saṃsīdensuḥ aśvā
pi sānaṃ saṃsīdensuḥ rathā pi sānaṃ saṃsīdensuḥ padātā pi sānaṃ saṃsīdensuḥ
praharaṇā pi sānaṃ saṃsīdenasuḥ / apare hasteṣu pratatensuḥ
[_Mvu_2.283_]
apare omuddhakā prapatensuḥ apare apakubjakā prapatensuḥ apare uttānakā
prapatensuḥ apare vāmena pārśvena prapatensuḥ apare dakṣiṇena pārśvena
prapatensuḥ / māro ca pāpīmāṃ duḥkhī daurmanasyajāto antaḥśalyaparidāghajāto
ekamante pradhyāye kāṇḍena bhūmiṃ vilikhanto // śramaṇo me gautamo viṣayaṃ
atikramiṣyatīti //
___atha khalu bhikṣavo bodhisatvo abhīto acchaṃbhī
vigatabhayaromaharṣo viviktam eva kāmair viviktaṃ pāpakair akuśalair dharmaiḥ
savitarkaṃ savicāraṃ vivekajaṃ prītisukhaṃ prathamaṃ dhyānam upasaṃpadya vihare
/ savitarkānāṃ savicārāṇāṃ vyupaśamād adhyātmasaṃprasādā cetaso ekotibhāvād
avitarkam avicāraṃ samādhijaṃ prītisukhaṃ dvitīyaṃ dhyānaṃ upasaṃpadya vihare /
saprītivirāgād upekṣakaś ca vihare smṛtaḥ saṃprajānaṃ sukhaṃ ca kāye / yat tad
āryā ācakṣate upekṣakaḥ smṛtimāṃ sukhavihārī tṛtīyaṃ dhyānaṃ upasaṃpadya vihare
/ so sukhasya ca prahāṇāt sarvasaumanasyadaurmanasyayor astaṃgamād aduḥkhāsukham
upekṣya smṛtipariśuddhaṃ caturthaṃ dhyānam upasaṃpadya vihare //
___atha
khalu bhikṣavo bodhisatvo abhīto acchaṃbhī vigatabhayaromaharṣo rātryā purime
yāme divyacakṣujñānadarśanapratisaṃkhāya cittam abhinirhare abhinirnāmaye / sa
divyena cakṣuṣā viśuddhenātikrāntamānuṣyakena satvāṃ paśyati cyavantāṃ
upapadyantāṃ suvarṇāṃ durvarṇāṃ sugatāṃ durgatāṃ hīnāṃ praṇītāṃ
yathākarmopagatāṃ sarvāṃ prajānati / ime bhavantaḥ satvā kāyaduścaritena
samanvāgatā vācāduścaritena samanvāgatā manoduścaritena samanvāgatā āryāṇām
apavādakā mithyādṛṣṭikā te mithyādṛṣṭikarmasamādānahetoḥ taddhetos tatpratyayāt
kāyasya bhedāt paraṃ maraṇād apāyadurgativinipāte narakeṣūpapannāḥ /
ime
[_Mvu_2.284_] punar bhavantaḥ satvāḥ kāyasucaritena samanvāgatā
vācāsucaritena samanvāgatā manosucaritena samanvāgatā āryāṇām anapavādakāḥ
samyagdṛṣṭikās te samyagdṛṣṭikarmasamādānahetos taddhetos tatpratyayāt kāyasya
bhedāt paraṃ maraṇāt svargakāye deveṣūpapannāḥ / ime divyena cakṣuṣā
viśuddhenātikrāntamānuṣyakena satvāṃ paśyati cyavantām upapadyantāṃ suvarṇāṃ
durvarṇāṃ sugatāṃ durgatāṃ hīnāṃ praṇītāṃ yathākarmopagāṃ satvāṃ jānāti
//
___atha khalu bhikṣavaḥ bodhisatvo ābhīto acchambhī vigatabhayaromaharṣo
rātryā madhyame yāme pūrvanivāsānusmṛtijñānāye cittam abhinirhare
abhinirnāmayesi / so nekavidhaṃ pūrvanivāsaṃ samanusmare / sayyathīdaṃ ekāṃ vā
jātiṃ dve vā jātīṃ trīṇi vā jātīṃ catvāri vā jātīṃ paṃca vā jātīṃ daśa vā jātīṃ
viṃśaṃ vā jātīṃ triṃśaṃ vā jātīṃ paṃcāśaṃ vā jātīṃ śataṃ vā jātīṃ sahasraṃ vā
jātīṃ śatasahasraṃ vā jātīṃ saṃvartakalpaṃ vā vivartakalpaṃ vā
saṃvartavivartakalpaṃ vā anekāny api saṃvartakalpāṃ anekāny api vivartakalpāṃ
anekāny api saṃvartavivartakalpāṃ amutrāham āsiṃ evaṃnāmo evaṃgotro evaṃjātyo
evamāhāro evamāyuḥparyanto evaṃsukhaduḥkhapratisaṃvedī iti sākāraṃ soddeśaṃ
anekavidhaṃ pūrvanivāsam anusmarati //
___atha khalu bhikṣavo abhīto
acchambhī vigatabhayaromaharṣo rātryā paścime yāme aruṇodghāṭasamaye
nandīmukhāyāṃ rajanyāṃ yat kiṃcit puruṣeṇa satpuruṣeṇa mahāpuruṣeṇa
puruṣarṣabheṇa puruṣadravyeṇa puruṣaśūrena puruṣavīreṇa puruṣanāgena
puruṣasiṃhena puruṣapadumena puruṣakumudena puruṣapuṇḍarīkena puruṣājāneyena
puruṣadhaureyeṇa anuttareṇa puruṣadamyasārathinā nikrāntena vikrāntena
parākrāntena arthikena apramattena
[_Mvu_2.285_] ātāpinā prahitātmena
vyapakṛṣṭena viharantena gatimatānusmṛtidhṛtimatā buddhimatā prajñāmatā sarvaśo
sarvatratāye jñātavyaṃ prāptavyaṃ boddhavyaṃ abhisaṃboddhavyaṃ sarvantaṃ
ekacittakṣaṇasamāyuktayā prajñayā anuttarāṃ samyaksaṃbodhim abhisaṃbuddhe /
sayyathīdaṃ idaṃ duḥkhaṃ ayaṃ duḥkhasamudayo ayaṃ duḥkhanirodho ayaṃ
duḥkhanirodhagāminī pratipat* / ime āśravā imo āśravasamudayo ayaṃ āśravanirodho
ayaṃ āśravanirodhagāminī pratipat* / iha āśravā aśeṣā niravaśeṣā nirudhyanti
vyupaśāmyanti prahāṇam astaṃgacchanti / yad idaṃ imasya sato idaṃ bhavati imasya
asato idaṃ na bhavati / imasyotpādād idam utpadyate / imasya nirodhād idaṃ
nirudhyati iti pi / avidyāpratyayāḥ saṃskārāḥ saṃskārapratyayaṃ vijñānaṃ
vijñānapratyayaṃ nāmarūpaṃ nāmarūpapratyayaṃ ṣaḍāyatanaṃ ṣaḍāyatanapratyayaṃ
sparśaḥ sparśapratyayā vedanā vedanāpratyayā tṛṣṇā tṛṣṇāpratyayam upādānaṃ
upādānapratyayo bhavo bhavapratyayā jāti jātipratyayā
jarāmaraṇaśokaparidevaduḥkhadaurmanasyopāyāsā bhavanti / evam asya kevalasya
mahato duḥkhaskandhasya samudayo bhavati / ity api avidyānirodhāt
saṃskāranirodhaḥ saṃskāranirodhād vijñānanirodhaḥ vijñānanirodhāt*
nāmarūpanirodhaḥ nāmarūpanirodhāt* ṣaḍāyatananirodhaḥ ṣaḍāyatananirodhāt
sparśanirodhaḥ sparśanirodhād vedanānirodhaḥ vedanānirodhāt tṛṣṇānirodhaḥ
tṛṣṇānirodhād upādānanirodhaḥ upādānanirodhād bhavanirodhaḥ bhavanirodhāj
jātinirodhaḥ jātinirodhāj jarāmaraṇaśokaparidevaduḥkhadaurmanasyopāyāsā
nirudhyante / evam asya kevalasya mahato duḥkhaskandhasya nirodho bhavati //
sarvasaṃskārā anityāḥ sarvasaṃskārā duḥkhā sarvadharmā anātmānaḥ // etaṃ śāntaṃ
etaṃ praṇītaṃ etaṃ yathāvadetaṃ aviparītaṃ yam idaṃ sarvopadhipratiniḥsargo
sarvasaṃskārasamathā dharmopacchedo tṛṣṇākṣayo virāgo nirodho nirvāṇaṃ
//
[_Mvu_2.286_] atha khalu bhikṣavo tathāgatast asmiṃ samaye idam udānam
udānesi //
sukho puṇyasya vipāko abhiprāyaś ca ṛdhyati /
kṣipraṃ sa
paramāṃ śāntiṃ nirvṛtiṃ cādhigacchati //
purato ye upasargā devatā mārakāyikā
/
antarāyaṃ na śaknonti kṛtapuṇyasya kartu vai //
ye bhavanti alpapuṇyasya
vighnā te na bhavanti puṇyavato / balavāṃ bhavati samādhi sambhārato puṇyānāṃ /
yad yad eva devaloke atha vā vasavartimanuṣyeṣu kṛtapuṇyaḥ prārthayate tathā
ṛdhyate tasya / atha vā punar* prārthayati nirvāṇaṃ acyutapadam aśokaṃ mārgaṃ
duḥkhapraśamanaṃ pratilabhate / alpakiśareṇa bodhi uttamā sparśitā iha mayā
prajñāye vīryeṇa ca duḥkhaṃ mocitaṃ bhāramohitaṃ guruṃ prāptā ca sarvajñatā māro
ca nihato sabalavāhano bhasmīkṛto antako tasmiṃ bodhidrumottame sthito haṃ
//
___saptāhaṃ ekāsane devakoṭīsahasrāṇi pūjayensuḥ // tasmiṃ āsane divyaṃ
candanacūrṇaṃ okirensuḥ puṣpehi ca māndāravehi okirensuḥ divyāni tūryāṇi upari
aghaṭṭitāni pravādyensuḥ tadā devā ca divyāni candanacūrṇāni uparito prakirensuḥ
divyāni ca agurucūrṇāni divyāni keśalacūrṇāni divyāni tamālapatracūrṇāni divyāni
māndāravāṇi puṣpāṇi pravarṣensuḥ mahāmāndāravāṇi puṣpāṇi karkāravāṇi
mahākarkāravāṇi rocamānāni mahārocamānāni bhīṣmāṇi mahābhīṣmāṇi samantagandhāni
mahāsamantagandhāni maṃjūṣakāni mahāmaṃjūṣakāni pārijātakapuṣpāṇi divyāni
suvarṇapuṣpāṇi –Senart: suvaṇapuṣpāṇi
[_Mvu_2.287_] rupyapuṣpāṇi
sarvaratanāmayāni puṣpāṇi pravarṣensuḥ divyāni triṃśacchatasahasrāṇi divyāni
ratnamayāni antarīkṣasmiṃ prādurbhūtāni cchādayensuḥ jinakāyaṃ śailaṃ ratnāmayaṃ
stūpaṃ vā suvarṇamayaṃ naikakalpakoṭikuśalamūlasamanvāgataṃ //
___atha khalu
bhikṣavaḥ saṃbahulāś ca śuddhāvāsakāyikā devā yena tathāgatas tenopasaṃkramitvā
tathāgatasya pādau śirasā vanditvā ekānte sthitāsuḥ sagauravā sapratīsā
ekāṃśīkṛtā prāṃjalīkṛtās tathāgatam eva namasyamānā // ekānte sthitā bhikṣavaḥ
te saṃbahulāḥ śuddhāvāsakāyikā devaputrā aśītihi ākārehi māraṃ pāpīmaṃ saṃmukhaṃ
abhigarjensuḥ // katamehi aśītīhi // na nāma te pāpīmaṃ etad abhūṣi / na khalu
punar ahaṃ paśyāmi śramaṇasya gautamasya kaṃcid devamanuṣyeṣu nikṣepaṇaṃ yan
nūnāhaṃ śramaṇe gautame nirvidya apakrameyaṃ // na nāma te pāpīmaṃ etad abhūṣi /
ye pi ceme svaviṣayakāyikā devaputrāḥ śramaṇasya gautamasya abhyantaro parivāro
yaṃ nūnāhaṃ śramaṇe gautame nirvidya apakrameyaṃ // na nāma te pāpīmaṃ etad
abhūṣi / evaṃrūpāḥ satvāḥ pūrvayogasaṃpannā bhavanti yaṃ nūnāhaṃ śramaṇe
nirvidya apakrameyaṃ // na nāma te pāpīmaṃ etad abhūṣi / evaṃrūpāḥ satvāḥ
nirvāṇasantikā bhavanti yaṃ nūnāhaṃ śramaṇe gautame nirvidya apakrameyaṃ // na
nāma te pāpīmaṃ etad abhūṣi / evaṃrūpāḥ satvāḥ dyutisaṃpannā bhavanti yaṃ
nūnāhaṃ śramaṇe gautame nirvidya apakrameyaṃ // na nāma te pāpīmaṃ etad abhūṣi /
evaṃrūpāḥ satvāḥ anūnācārasaṃpannā bhavanti yaṃ nūnāhaṃ śramaṇe gautame nirvidya
apakrameyaṃ // na nāma te pāpīmaṃ etad abhūṣi / evaṃrūpāḥ satvāḥ
garbhāvakrāntisampannā bhavanti yaṃ nūnāhaṃ śramaṇe gautame nirvidya apakrameyaṃ
// na nāma
[_Mvu_2.288_] te pāpīmaṃ etad abhūṣi / evaṃrūpāḥ satvā
garbhasthitisaṃpannā bhavanti yaṃ nūnāhaṃ śramaṇe gautame nirvidya apakrameyaṃ
// na nāma te pāpīmaṃ etad abhūṣi / evaṃrūpāḥ satvāḥ jātisaṃpannā bhavanti yaṃ
nūnāhaṃ śramaṇe gautame nirvidya apakrameyaṃ // na nāma te pāpīmaṃ etad abhūṣi /
evaṃrūpāḥ satvāḥ kulasaṃpannā bhavanti yaṃ nūnāhaṃ śramaṇe gautame nirvidya
apakrameyaṃ // na nāma te pāpīmaṃ etad abhūṣi // evaṃrūpāḥ satvā lakṣaṇasampannā
bhavanti yaṃ nūnāhaṃ śramaṇe gautame nirvidya apakrameyaṃ // na nāma te pāpīmaṃ
etad abhūṣi // evaṃrūpāḥ satvāḥ anuvyaṃjanasaṃpannā bhavanti yaṃ nūnāhaṃ śramaṇe
gautame nirvidya apakrameyaṃ // na nāma te pāpīmaṃ etad abhūṣi / evaṃrūpāḥ
satvāḥ kṛtādhikārā dharmasampannā bhavanti yaṃ nūnāhaṃ śramaṇe gautame nirvidya
apakrameyaṃ // na nāma te pāpīmaṃ etad abhūṣi / evaṃrūpāḥ satvāḥ kalyāṇasaṃpannā
bhavanti yaṃ nūnāhaṃ śramaṇe gautame nirvidya apakrameyaṃ // na nāma te pāpīmaṃ
etad abhūṣi / evaṃrūpāḥ satvāḥ varṇasaṃpannā bhavanti yaṃ nūnāhaṃ śramaṇe
gautame virvidya apakrameyaṃ // na nāma te pāpīmaṃ etad abhūṣi // evaṃrūpāḥ
satvāḥ kāravarṇasaṃpannā bhavanti yaṃ nūnāhaṃ śramaṇe gautame nirvidya
apakrameyaṃ // na nāma te pāpīmaṃ etad abhūṣi / evaṃrūpāḥ satvā
adhyāśayasaṃpannā bhavanti yaṃ nūnāhaṃ śramaṇe gautame nirvidya apakrameyaṃ //
na nāma te pāpīmaṃ etad abhūṣi // evaṃrūpāḥ satvā sattvasaṃpannā bhavanti yaṃ
nūnāhaṃ śramaṇe gautame nirvidya apakrameyaṃ // na nāma te pāpīmaṃ etad abhūṣi /
evaṃrūpāḥ satvāḥ sarvavibhūtisaṃpannā bhavanti yaṃ nūnāhaṃ śramaṇe gautame
nirvidya apakrameyaṃ // na nāma te pāpīmaṃ etad abhūṣi / evaṃrūpāḥ satvāḥ
kāyakarmasaṃpannā bhavanti yaṃ nūnāhaṃ śramaṇe gautame nirvidya apakrameyaṃ //
na nāma te pāpīmaṃ etad abhūṣi / evaṃrūpāḥ satvā
vācākarmasaṃpannā
[_Mvu_2.289_] bhavanti yaṃ nūnāhaṃ śramaṇe gautame
nirvidya apakrameyaṃ // na nāma te pāpīmaṃ etad abhūṣi / evaṃrūpāḥ satvāś
cittakarmasaṃpannā bhavanti yaṃ nūnāhaṃ śramaṇe gautame nirvidya apakrameyaṃ //
na nāma te pāpīmaṃ etad abhūṣi / evaṃrūpāḥ satvāḥ sattvasārasaṃpannā bhavanti
yaṃ nūnāhaṃ śramaṇe gautame nirvidya apakrameyaṃ // na nāma te pāpīmaṃ etad
abhūṣi / evaṃrūpāḥ satvāḥ sārapravarasaṃpannā bhavanti yaṃ nūnāhaṃ śramaṇe
gautame nirvidya apakrameyaṃ // na nāma te pāpīmaṃ etad abhūṣi / evaṃrūpāḥ
satvāḥ aparihāṇidharmasaṃpannā bhavanti yaṃ nūnāhaṃ śramaṇe gautame nirvidya
apakrameyaṃ // na nāma te pāpīmann etad abhūṣi / evaṃrūpāḥ satvā
abhirūhasaṃpannā bhavanti yaṃ nūnāhaṃ śramaṇe gautame nirvidya apakrameyaṃ // na
nāma te pāpīmaṃ etad abhūṣi / evaṃrūpās satvāḥ yāpanakasaṃpannā bhavanti yaṃ
nūnāhaṃ śramaṇe gautame nirvidya apakrameyaṃ // na nāma te pāpīmaṃ etad abhūṣi /
evaṃrūpāḥ satvāś cāritrasaṃpannā bhavanti yaṃ nūnāhaṃ śramaṇe gautame nirvidya
apakrameyaṃ // na nāma te pāpīmaṃ etad abhūṣi / evaṃrūpāḥ satvāḥ
mahākaruṇāsaṃpannā bhavanti yaṃ nūnāhaṃ śramaṇe gautame nirvidya apakrameyaṃ //
na nāma te pāpīmaṃ etad abhūṣi / evaṃrūpāḥ satvā āvāsasaṃpannā bhavanti yaṃ
nūnāhaṃ śramaṇe gautame nirvidya apakrameyaṃ // na nāma te pāpīmaṃ etad abhūṣi /
evaṃrūpāḥ satvā maheśākhyatvasaṃpannā bhavanti yaṃ nūnāhaṃ śramaṇe gautame
nirvidya apakrameyaṃ // na nāma te pāpīmaṃ etad abhūṣi / evaṃrūpāḥ satvā
dharmaiśvaryasaṃpannā bhavanti yaṃ nūnāhaṃ śramaṇe gautame nirvidya apakrameyaṃ
// na nāma te pāpīmaṃ etad abhūṣi / evaṃrūpāḥ satvā mahādharmasaṃpannā bhavanti
yaṃ nūnāhaṃ śramaṇe gautame nirvidya apakrameyaṃ // na nāma te pāpīmaṃ etad
abhūṣi // evaṃrūpāḥ satvā lokasaṃpannā bhavanti yaṃ nūnāhaṃ śramaṇe gautame
nirvidya apakrameyaṃ //
[_Mvu_2.290_] na nāma te pāpīmann etad abhūṣi /
evaṃrūpāḥ satvā lokavicayasaṃpannā bhavanti yannūnāhaṃ śramaṇe gautame nirvidya
apakrameyaṃ // na nāma te pāpīmaṃ etad abhūṣi / evaṃrūpāḥ satvā
lokapravicayasaṃpannā bhavanti yaṃ nūnāhaṃ śramaṇe gautame nirvidya apakrameyaṃ
// na nāma te pāpīmann etad abhūṣi / evaṃrūpāḥ satvā ṛddhisaṃpannā bhavanti yaṃ
nūnāhaṃ śramaṇe gautame nirvidya apakrameyaṃ // na nāma te pāpīmaṃ etad abhūṣi /
evaṃrūpāḥ satvā bodhipakṣikadharmasaṃpannā bhavanti yaṃ nūnāhaṃ śramaṇe gautame
nirvidya apakrameyaṃ // na nāma te pāpīmaṃ etad abhūṣi / evaṃrūpās satvāḥ
utthānasaṃpannā bhavanti yaṃ nūnāhaṃ śramaṇe gautame nirvidya apakrameyaṃ // na
nāma te pāpīmaṃ etad abhūṣi / evaṃrūpāḥ satvā vīryasaṃpannā bhavanti yaṃ nūnāhaṃ
śramaṇe gautame nirvidya apakrameyaṃ // na nāma te pāpīmann etad abhūṣi /
evaṃrūpāḥ satvā smṛtisaṃpannā bhavanti yaṃ nūnāhaṃ śramaṇe gautame nirvidya
apakrameyaṃ // na nāma te pāpīmaṃ etad abhūṣi / evaṃrūpāḥ satvās samādhisaṃpannā
bhavanti yaṃ nūnāhaṃ śramaṇe gautame nirvidya apakrameyaṃ // na nāma te pāpīmaṃ
etad abhūṣi / evaṃrūpāḥ satvā prajñāsaṃpannā bhavanti yaṃ nūnāhaṃ śramaṇe
gautame nirvidya apakrameyaṃ // na nāma te pāpīmaṃ etad abhūṣi / evaṃrūpāḥ satvā
vimuktisaṃpannā bhavanti yaṃ nūnāhaṃ śramaṇe gautame nirvidya apakrameyaṃ // na
nāma te pāpīmaṃ etad abhūṣi / evaṃrūpāḥ satvā vimuktijñānadarśanasaṃpannā
bhavanti yaṃ nūnāhaṃ śramaṇe gautame nirvidya apakrameyaṃ // na nāma te pāpīmaṃ
etad abhūṣi / evaṃrūpāḥ satvā pratibhānasaṃpannā bhavanti yaṃ nūnāhaṃ śramaṇe
gautame nirvidyāpakrameyaṃ // na nāma te pāpīmann etad abhūṣi / evaṃrūpā satvā
vyākaraṇasaṃpannā bhavanti yaṃ nūnāhaṃ śramaṇe
[_Mvu_2.291_] gautame
nirvidyāpakrameyaṃ // na nāma te pāpīmaṃ etad abhūṣi / evaṃrūpās satvā
dharmadeśanāsaṃpannā bhavanti yaṃ nūnāhaṃ śramaṇe gautame nirvidyāpakrameyaṃ //
na nāma pāpīmaṃ etad abhūṣi / evaṃrūpāḥ satvā anavadyadharmadeśanāsaṃpannā
bhavanti yaṃ nūnāhaṃ śramaṇe gautame nirvidyāpakrameyaṃ // na nāma te pāpīmann
etad abhūṣi / evaṃrūpāḥ satvā jñānasaṃpannā bhavanti yaṃ nūnāhaṃ śramaṇe gautame
nirvidyāpakrameyaṃ // na nāma te pāpīmann etad abhūṣi / evaṃrūpāḥ satvā
darśanasaṃpannā bhavanti yaṃ nūnāhaṃ śramaṇe gautame nirvidyāpakrameyaṃ // na
nāma te pāpīmann etad abhūṣi / evaṃrūpāḥ satvā jñānadarśanasaṃpannā bhavanti yaṃ
nūnāhaṃ śramaṇe gautame nirvidyāpakrameyaṃ // na nāma te pāpīmaṃ etad abhūṣi /
evaṃrūpāḥ satvā āniṃjyasaṃpannā bhavanti yaṃ nūnāhaṃ śramaṇe gautame nirvidya
apakrameyaṃ // na nāma te pāpīmaṃ etad abhūṣi / evaṃrūpā satvāḥ
paritrāṇasaṃpannā bhavanti yaṃ nūnāhaṃ śramaṇe gautame nirvidyāpakrameyaṃ // na
nāma te pāpīmaṃ etad abhūṣi / evaṃrūpāḥ satvā pūrvotpādasaṃpannā bhavanti yaṃ
nūnāhaṃ śramaṇe gautame nirvidyāpakrameyaṃ // na nāma te pāpīmaṃ etad abhūṣi /
evaṃrūpāḥ satvā yugotpādasaṃpannā bhavanti yaṃ nūnāhaṃ śramaṇe gautame
nirvidyāpakrameyaṃ // na nāma te pāpīmaṃ etad abhūṣi / evaṃrūpāḥ satvāḥ
kalyāṇotpādasaṃpannā bhavanti yaṃ nūnāhaṃ śramaṇe gautame nirvidyāpakrameyaṃ //
na nāma te pāpīmaṃ etad abhūṣi / evaṃrūpāḥ satvā agrotpādasaṃpannā bhavanti yaṃ
nūnāhaṃ śramaṇe gautame nirvidyāpakrameyaṃ // na nāma te pāpīmaṃ etad abhūṣi /
evaṃrūpāḥ satvā jyeṣṭhotpādasaṃpannā bhavanti yaṃ nūnāhaṃ śramaṇe gautame
nirvidyāpakrameyaṃ // na nāma te pāpīmaṃ etad abhūṣi / evaṃrūpāḥ satvā
śreṣṭhotpādasaṃpannā bhavanti yaṃ nūnāhaṃ śramaṇe
[_Mvu_2.292_] gautame
nirvidyāpakrameyaṃ // na nāma te pāpīmann etad abhūṣi / evaṃrūpāḥ satvāḥ
praṇidhipūrvotpādasaṃpannā bhavanti yaṃ nūnāhaṃ śramaṇe gautame
nirvidyāpakrameyaṃ // na nāma te pāpīmaṃ etad abhūṣi / evaṃrūpāḥ satvā
niḥśreyasaṃpannā bhavanti yaṃ nūnāhaṃ śramaṇe gautame nirvidyāpakrameyaṃ // na
nāma te pāpīmaṃ etad abhūṣi / evaṃrūpāḥ satvā upacayasaṃpannā bhavanti yaṃ
nūnāhaṃ śramaṇe gautame nirvidyāpakrameyaṃ // na nāma te pāpīmaṃ etad abhūṣi /
evaṃrūpāḥ satvā upastambhanakuśalā bhavanti yaṃ nūnāhaṃ śramaṇe gautame
nirvidyāpakrameyaṃ // na nāma te pāpīmaṃ etad abhūṣi / evaṃrūpāḥ satvā
saṃbhārasaṃpannā bhavanti yaṃ nūnāhaṃ śramaṇe gautame nirvidyāpakrameyaṃ // na
nāma te pāpīmaṃ etad abhūṣi / evaṃrūpāḥ satvā āryapaṃcāṃgikasamādhisaṃpannā
bhavanti yaṃ nūnāhaṃ śramaṇe gautame nirvidya apakrameyaṃ // na nāma te pāpīmaṃ
etad abhūṣi / evaṃrūpāḥ satvā āryamahāpaṃcāṃgikasamādhisaṃpannā bhavanti yaṃ
nūṇāhaṃ śramaṇe gautame nirvidyāpakrameyaṃ // na nāma te pāpīmaṃ etad abhūṣi /
evaṃrūpāḥ satvā āryapaṃcajñātikasaṃpannā bhavanti yaṃ nūnāhaṃ śramaṇe gautame
nirvidyāpakrameyaṃ // na nāma te pāpīmaṃ etad abhūṣi / evaṃrūpāḥ satvā
āryamahāpaṃcajñātikasaṃpannā bhavanti yaṃ nūnāhaṃ śramaṇe gautame
nirvidyāpakrameyaṃ // na nāma te pāpīmaṃ etad abhūṣi / evaṃrūpāḥ satvā
ekāgramanasaṃpannā bhavanti yaṃ nūnāhaṃ śramaṇe gautame nirvidyāpakrameyaṃ // na
nāma te pāpīmaṃ etad abhūṣi / evaṃrūpāḥ satvā araṇāsaṃpannā bhavanti yaṃ nūnāhaṃ
śramaṇe gautame nirvidyāpakrameyaṃ // na nāma te pāpīmaṃ etad abhūṣi / evaṃrūpāḥ
satvā arisainyapramardanasaṃpannā bhavanti yaṃ nūnāhaṃ
śramaṇe
[_Mvu_2.293_] gautame nirvidyāpakrameyaṃ // na nāma te pāpīmaṃ
etad abhūṣi / evaṃrūpāḥ satvā svayambhūsaṃpannā bhavanti yaṃ nūnāhaṃ śramaṇe
gautame nirvidyāpakrameyaṃ // na nāma te pāpīmaṃ etad abhūṣi / evaṃrūpāḥ satvā
svayambhūdharmatāsaṃpannā bhavanti yaṃ nūnāhaṃ śramaṇe gautame
nirvidyāpakrameyaṃ // na nāma te pāpīmaṃ etad abhūṣi / evaṃrūpāḥ satvā agrāye
paramāye dharmatāye saṃpannā bhavanti yaṃ nūnāhaṃ śramaṇe gautame
nirvidyāpakrameyaṃ // na nāma te pāpīmaṃ etad abhūṣi / evaṃrūpāḥ satvā
kṛtapuṇyatāsaṃpannā bhavanti yaṃ nūnāhaṃ śramaṇe gautame nirvidyāpakrameyaṃ //
na nāma te pāpīmaṃ etad abhūṣi / evaṃrūpāḥ satvā agrāye paramāye varṇasaṃpadāye
saṃpannā bhavanti yaṃ nūnāhaṃ śramaṇe gautame nirvidyāpakrameyaṃ // na nāma te
pāpīmaṃ etad abhūṣi / evaṃrūpāḥ satvā varṇasaṃpannā te punaḥ pāpīmaṃ satvā
duṣpradharṣā bhavanti / paśya pāpīmaṃ yāvat* mahadayaṃ aparādhaṃ // ekamante
sthitā bhikṣavaḥ śuddhāvāsakāyikā devā māraṃ pāpīmaṃ imehi aśītīhi ākārehi
saṃmukhaṃ abhigarjensuḥ // idam avocad bhagavān rājagṛhe viharanto gṛddhakūṭe
parvate imasmiṃś ca punar vyākaraṇe bhāṣyabhāṇe paṃcānāṃ bhikṣuśatānāṃ
anupādāśravebhyaś cittāni vimuktāni āttamanasas te bhikṣū bhagavato –Senart
magavato– bhāṣitam abhinandensuḥ //
avalokitaṃ nāma sūtraṃ samāptaṃ
//
___evaṃ mayā śrutaṃ ekasmiṃ samaye bhagavāṃ vaiśālyām āmrapālīvane
mahatā bhikṣusaṃghena sārdhaṃ mahatā ca bodhisatvagaṇena // atha khalu
viśuddhamati bhikṣur utthāyāsanād ekāṃśaṃ cīvaraṃ prāpayitvā dakṣiṇaṃ
jānumaṇḍalaṃ pṛthivyāṃ pratisthāpayitvā yena
[_Mvu_2.294_] bhagavāṃs
tenāṃjaliṃ praṇāmayitvā bhagavantam etad uvāca // yad bhagavatā
bodhisatvabhūtena bodhimaṇḍaṃ upasaṃkramitvā bodhimaṇḍe sthihitvānāvalokitaṃ
sarvalokahitāya sarvalokasukhāya taṃ bhagavāṃ nirdiśatu taṃ bhaviṣyati
bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukampāya mahato janakāyasyārthāya hitāya
sukhāya devānāṃ ca manuṣyāṇāṃ ca bodhisatvānāṃ ca mahāsatvānāṃ mahanto
dharmāloko kṛto bhaviṣyati āśvāso ca datto bhavati // atha khalu viśuddhamatir
bhikṣuḥ tāye velāye imāṃ gāthām abhāṣi //
kathaṃ tvaṃ lokapradyota aprameya
nirupadhi /
nairaṃjanāṃ tarito si hitāya sarvaprāṇināṃ //
ye nimittā abhūt
tatra taramāṇe narottame /
vyākarohi mahāvīra tathāgata mahāmuni //
yathā
te lokapradyota bodhimaṇḍo alaṃkṛto /
tathā hi me pṛcchito brūhi
arthakāmahitaṃkaraṃ //
yathā uttamā bodhi prāptā tvayā lokasya cetiya
/
yathā pāpīmaṃ prahanesi kṛṣṇabandhuṃ sasainyakaṃ //
daśa te balā
svayaṃbhū satvasāra niruttarā /
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
.
ṛddhiprabhāvo tha pratapasi diśā sarvā sārthavāha naramarupūjita śatakṛtvo
maharṣe / kramasi yathaiva hansarājā himavarapāṇḍaro śuddho dhārtarāṣṭro
varasuravara akilaṃtakāyo / vrajasi diśato vidiśā tāvad eva
devāsuranāgayakṣasaṃghā marubhavanā kṛtvā
[_Mvu_2.295_]
sarvajihmavarṇasthūṇāṃ / yathaiva dagdhāṃ sthūṇāṃ suvarṇabimbaṃ abhibhavati
tathā śāstā sarvalokam abhibhavati / kusumito ratnakāyo lakṣaṇehi yathā gagaṇaṃ
pratipūraṃ tārakehi / puṇyaśatasahasrehi koṭi parā na vidyati sugatasya ekanāme
// na te sti kocit samasamo sarvaloke kuto viśiṣṭo tāvad eva sarvā saṃprabhāsi
daśa diśatā samantā sahasraraśmi yathā antarīkṣe // alaṃkṛtas te daśabala
ātmabhāvaḥ dvātriṃśakavacitalakṣaṇehi ghanāto mukto yathā kārtikasmiṃ cadro va
śobhate // yathā tārakehi sahasraśītiṃ caturo aśīti anyaś caraṃ śāstu yehi ghoṣo
aṃgasahasrehi avikalyā paṃcapurā parigṛhītā bhagavato yehi bhagavato vācā //
mukhato gandho bhagavato candanasya pravāyate / atuliyam aprameyaṃ buddhakṣetraṃ
aparimitaṃ bharitvā sameti khila doṣamohaṃ / trisāhasrā sarvā yadi pi lokadhātu
pūrā bhave śikhāśiri sarṣapehi śakyaṃ gaṇetuṃ syāt sarṣapā ekamuhūrte
vicakṣaṇena na tv eva śakyaṃ gaṇayituṃ sarvasatvadhātū daśasu diśāsu aparimitā
anantā yā hi bhagavato candanasya ghrāyitvā gandhaṃ pratilabhe / kṣāntibhūmi
dhīra atulya mahākaruṇāvīra mahāpratāpabalavāṃ bhiṣaja satvānāṃ / nātha
anupalipta dakṣiṇeya śaraṇavrajatāṃ jinapravara svayaṃbho // kas tṛptiṃ hi
janaye tvāṃ stuvanto // tathā hi balo bhagavataḥ aprameyo // anantavarṇaṃ
hatarāgaṃ śāntacittaṃ śaraṇaṃ vrajema tvā abhibhuṃ anabhibhūtaṃ // bhaveya antaṃ
gagaṇaṃ vrajato śakyaṃ samudraṃ pi tataḥ kṣapetuṃ na śakyaṃ
[_Mvu_2.296_]
jine balapramāṇaṃ kṣapetuṃ / tathā hi saṃbuddho saṃbhūtabalo // siṃhaṃ narendraṃ
daśabalaṃ aprameyaṃ pṛcchāmi // vīra hatarāga śāntaṃ cittaṃ jñānena śuddhā
daśadiśatā asaṃgatitā sa me praśnaṃ hitakara vyākarohi //
kalpakoṭisahasrāṇi
aprameyam acintiyā /
carito bhoti arthāya sarvajño dvipadottamo //
dānaṃ
śīlaṃ ca kṣānti ca dhyānāni ca niṣevitā /
prajñā ca caritā pūrvaṃ
kalpakoṭiśatāṃ bahūṃ //
āgneyamaṇīnāṃ yā ābhā gagane vidyutāna vā
/
nakṣatrāṇāṃ cāpi yā ābhā jihmavarṇā bhavanti tā //
nāsti devo vā nāgo vā
yakṣo kambhāṇḍarākṣaso /
yasya etādṛśakāyo yathā te naranāyaka
//
surāsuravarapūjanīyo gurukṛtavandito saktṛto maharṣe prabhaṃkara
dvipadendra satvasāravara puruṣarṣabha cetiyaṃ narāṇāṃ / bhrūvivaralalāṭe
ūrṇābhāgo yathā gagane suviśuddharaśmi rājate bhagavato yathā kārtike māse
vimalo virocate candro pūrṇamāsyāṃ // nīlavimalanetrā nāyakasya
surucirotpalavarṇasaṃnikāśā vimalā śubhā prabhā // saṃrocate ca sukhajananā
naranārīṇāṃ narendradantā vimalapāṇḍarā sujātasamasahitā
himavarasannikāśā
[_Mvu_2.297_] mukhaṃ dalavarasaṃprakāśaṃ daśabala tathā
viśadaṃ / te śāstunaḥ taruṇasukhumaraśmībhir āstṛtā vararasavatī śobhati jihvā
nāyakasya prabālakasamatulyavarṇā ca divyā bahujanasaṃjñāpanī / sukhaṃdadaṃ ca
ābhājālena baddhaṃ lalāṭaṃ sabhrūmukhaṃ ca śobhe yathaiva candramaso /
sukhasamāhitanīlā daśabala bhagavato śīrṣe keśā / śākyasiṃha grīvā te śobhe
yathā suvarṇakambu yathā ovāhā ca jina samā / abhedyo siṃhārdhapūrvo bhagavato
ātmabhāvo / prabhāsi loke diśatā samantā / viśiṣṭavākya atulasamudra
karmavipākaṃ karohi imāṃ girāṃ bhāṣamāṇaḥ sarvas te loko abhinamate āvarjito
karito pṛṣṭvā daśanakha-aṃjalīhi //
___evam ukte bhagavāṃ viśuddhamariṃ
bhikṣuṃ etad avocat* // sādhu sādhu bhikṣu sādhu khalu punas te bhikṣu yas tvaṃ
tathāgatam etam arthaṃ paripṛcchitavyaṃ manyasi / śobhanaṃ te bhikṣu pratibhānaṃ
bhadrikā parimīmānsā yad evaṃ hi bhikṣu pratibhāyasi / evaṃ pi teṣāṃ
kulaputrāṇāṃ karmavipākā pratibhāyanti yeṣām ayaṃ dharmaparyāyo hastagato
bhaviṣyati / na te mārasya pāpīmato vasagatā bhaviṣyanti / nāpi teṣāṃ manuṣyā vā
amanuṣyā vā avatāraṃ labhiṣyanti // tat kasya hetoḥ // udārakuśalamūlacaritā te
hi bhikṣū te hi satvā yeṣāṃ arthāya tvaṃ etam arthaṃ paripṛcchasi bodhisatvānāṃ
mahāsatvānāṃ / tvaṃ bhikṣu satvānām arthāya tathāgatam etam arthaṃ
paripṛcchitavyaṃ manyasi yam idaṃ bodhisatvānāṃ lokapariṇāyakānāṃ
sarvasatvacārikaviśeṣasaṃprasthitānāṃ / tvaṃ bhikṣu satvānām arthāya
tathāgataṃ
[_Mvu_2.298_] paripṛcchasi yam idaṃ bodhisatvānāṃ mahāsatvānāṃ
lokapariṇāyakānāṃ sarvasaṃśayacchedaprabhedakauśalyasamanvāgamasaṃprasthitānāṃ /
bhikṣu satvānām arthāya tathāgatam etam arthaṃ paripṛcchesi yam idaṃ
bodhisatvānāṃ mahāsatvānāṃ lokapariṇāyakānāṃ dānaviśeṣābhiyuktānāṃ
kṣāntiviśeṣābhiyuktānāṃ dhyānaviśeṣābhiyuktānāṃ prajñāviśeṣābhiyuktānāṃ // atha
khalu bhagavāṃ tāye velāye imāṃ gāthām abhāṣi //
tuṣite bhavane divya
otaritvā himasamo nāgo bhavitva ṣaḍviṣāṇo /
rājño agramahiṣīṃ praviṣṭo kukṣiṃ
tato trisāhasra prakampe lokadhātu //
tada suvipula ābhā suvarṇavarṇā imaṃ
sarvaṃ sāhasralokadhātuṃ /
upari yāvabhavagraṃ prajvalante yada jinaḥ kukṣiṃ
praviṣṭo saṃprajāno //
śakraśatasahasraṃ sabrahmakoṭyo jinaṃ varakukṣigataṃ
namasya nityaṃ /
upāgami divase pi ardharātre na ca vraji ime avisarjitā
kadācit* //
tūryaṃ ca śatasahasrasaṃpraghuṣṭaṃ upari nabhaṃ sphuṭaṃ
sarvadevatāhi /
divyaṃ prahāya candanasya cūrṇaṃ atha punar anye
patākacchatrahastā //
. . . . . . . . . divyā pravarṣi varakusumā ca
utpalasya /
madhukarakaraviṃkā suvarṇamālyā yāva jino kukṣiṃ praviṣṭo
saṃprajāno //
yada jāyethā buddho satvasāro devānaṃ indro dhāraye saṃhṛṣṭaḥ
/
vastraṃ viśiṣṭaṃ suruciraṃ kauśikeyaṃ jāmbunadasya samanibhaṃ kāṃcanasya
//
yadā ca bhūmisthito bodhisatvo sapta padāṃ cakrame hṛṣṭacitto
/
[_Mvu_2.299_] ahaṃ khu loke asadṛśaṃ kariṣyaṃ antaṃ jarāya
maraṇakriyāya //
tadā prakampe vasumati ṣaḍvikāraṃ ābhā ca muktā diśatā
samantā /
divyā śabdā pravāditā antarīkṣe aśīti sahasrā abhu devatānāṃ
//
divyā ca cūrṇā nabhato pravarṣe candanasya suvarṇaśubhā devaputrā
/
mandāravehi okire bodhisatvaṃ prāmodyajātā maru hṛṣṭacittā
//
ekūnatriṃśo vayasānuprāpto paripācayitvā jagadbodhisatvo /
tyajitva
rājyaṃ ratanavarāṃ ca sapta kāṣāyavastro abhu bodhisatvo //
so pravrajitva
vidu bodhisatvo ṣaḍvarṣayugaṃ care duṣkarāṇi /
so māgadhasya vijitaṃ praviṣṭo
grāmikadhītā dṛśi bodhisatvaṃ //
suvarṇapātrīṃ ca udagracitto bhṛṃgāraṃ gṛhya
ratanavicitraṃ /
aṣṭāṅgapetaṃ śubhapāripūrṇaṃ tada ācamesi ṛṣi bodhisatvo
//
balenupetaṃ surasaṃpraṇītaṃ gandhena ca upanaye bhojanaṃ ca /
evaṃ ca
cchandaṃ jane vegajātā buddho bhave kavacito lakṣaṇehi //
imaṃ ca hīnaṃ
vijahiya iṣṭibhāvaṃ careyaṃ śuddhaṃ aśabalabrahmacaryaṃ /
varje kāmaṃ
duḥkhakaraṃ rogamūlaṃ seveyaṃ buddhāṃ hatarajaniṣkileśāṃ //
bhāṣitvā gāthām
imāṃ evarūpāṃ senāpater duhitā hṛṣṭacittā /
namasyamānāṃjaliya bodhisatvaṃ
muṃcitvā aśru imaṃ vācaṃ bhāṣe //
sulabdhalābho mahipati bimbisāro
aśokaprāpto parivṛṃhitājño /
[_Mvu_2.300_] yasyāyaṃ vijite sthito
bodhisatvo adya atulyāṃ prāpsyati bodhim agrāṃ //
bhuṃjitvā bhaktaṃ mama
krakucchando vrajet svayaṃbhū drumaṃ pādapendraṃ /
prabhāsayanto daśa diśā
samantā jāmbunadasya yatha suvarṇayūpo //
konākanāmo mahadakṣiṇīyaḥ bhuṃjitva
bhaktaṃ vraji bodhimaṇḍaṃ /
adīnacitto acalo asaṃpravedhi yasyāsi kāyo sphuṭo
lakṣaṇehi //
yasyāsi nāmaṃ tada kāśyapo pi jāmbūnadasamanibhavigrahasya
/
bhuṃjitva bhaktaṃ mama vidu satvasāraḥ vrajet svayaṃbhū drumavaraṃ
pādapendraṃ //
ye bhadrakalpe atuliya dakṣiṇeyā bheṣyanti dhīrā
hatarajaniṣkileśā /
pūjeṣyi sarvā atuliyabodhihetoḥ na mahya kāṃkṣā anyā hi
asti kiṃcit* //
ye antarīkṣe iha devaputrāḥ te candanenokire bodhisatvaṃ
/
vācāṃ bhāṣe muditavegajātā senāpater duhitā labdhalābhā //
pūrvenivāsaṃ
smaresi sujātā premnaṃ janetva śubhaṃ bodhisatve /
buddhāna koṭinayutā
sahasrā bhukvā bhuktaṃ mama gatā bodhimūlaṃ //
atha khalu bodhisatvo yena
nairaṃjanā tenopasaṃkramitvā muhūrtaṃ asthāsi / samehi pādatalehi dharaṇīṃ
prakampesi // atha khalu tasmiṃ samaye mahāntaḥ pṛthivīcālo abhūṣi bhīṣaṇo
saromaharṣaṇo yena pṛthivīcālena iyaṃ trisāhasramahāsāhasrā lokadhātu samā
abhūṣi pāṇitalajātā sumeruś ca parvatarājā cakravāḍamahācakravāḍā ca parvatā
nimindharo yugandharo iṣāndharo ca parvatā khadirakāśvakarṇo vinatako sudarśano
ca sapta parvatā dvīpāntarikā tathānye kālaparvatā pṛthivyāṃ osannā
abhūṣi
[_Mvu_2.301_] bodhisatvasyānubhāvena / mahāsamudrāś ca saṃkṣubdhā
abhūṣi bodhisatvasyānubhāvena prajñāyensuḥ // tena khalu punaḥ samayena ayaṃ
trisāhasramahāsāhasro lokadhātuḥ śakaṭacakrapramāṇamātrehi jāmbūnadasya
suvarṇasya padumehi śatasahasrapadumehi śatasahasrapatrehi nīlavaiḍūryajātehi
musāragalvakehi śirigarbhapiṃjalehi sphuṭā abhūṣi aṣṭāpadavinibaddhā mahāntaś ca
obhāso prādurbhūtaḥ yena obhāsena mahānirayā bhīṣmā upaśāntā abhūṣi / sarve
nairayikā satvā sukhitā abhūṣi / sarve tiryagyonigatāḥ sukhitā abhūṣi / sarve
yāmalaukikā satvāḥ sukhitā abhūṣi parasparaṃ maitracittā bodhisatvānubhāvena /
mahāntena cobhāsena sarvā trisāhasramahāsāhasrā lokadhātu obhāsitā abhūṣi //
tena khalu punaḥ samayena trisāhasramahāsāhasrāye lokadhātuye yāvatakā
devendrabhavanā nāgendrabhavanā yakṣendrabhavanā garuḍendrabhavanā te sarve
ekobhāsa-ābhāsā abhūṣi // sarvatra bodhisatvasya ātmabhāvatām anuprāptāḥ
saṃjānanti // tena khalu punaḥ samayena yāvatakā trisāhasramahāsāhasrāye
lokadhātūye devā nāgā yakṣā gandharvā asurā garuḍā kinnarā mahoragā te sarve
svakasvakeṣu āsaneṣu na ramensuḥ bodhisatvasyānubhāvena / bodhisatvasya śiriṃ
asahantā te sarve yena bodhimaṇḍas tenopasaṃkramensuḥ
puṣpamālyagandhacchatrapatākāvādyadhūpanavilepanaparigṛhītā // tena khalu punaḥ
samayena asaṃkhyeyehi aprameyehi buddhakṣetrehi abhikrāntakāntā bodhisatvāḥ
devatāveṣam abhinirmiṇitvā upari antarīkṣe pratiṣṭhensuḥ
divya-utpalapadumapuṇḍarīkaparigṛhītā // tena khalu punaḥ samayena ayaṃ
trisāhasramahāsāhasro lokadhātuḥ śakaṭacakrapramāṇehi
[_Mvu_2.302_]
jāmbūnadasuvarṇapadumehi śtasahasrehi nīlavaiḍūryanāḍīhi ayutaśo keśarehi
[śirīṣagarbhapaṃjarehi bhūmitalam upādāya yāvad bhavāgraṃ sphuṭam abhūṣi
āgantukehi keśarakehi] śirīṣagarbhapaṃjarehi bhūmitalam upādāya yāvad bhavāgraṃ
sphuṭaṃ abhūṣi āgantukehi bodhisatvehi devanāgayakṣehi ca
asuragaruḍakinnaramahoragehi ca //
___atha khalu bodhisatvo mahato
devagaṇasya purato nairaṃjanāṃ nadīṃ uttīrṇo // tena khalu punaḥ samayena
nairaṃjanāye nadīye aśīti cchatrakoṭīyo jāmbūnadasuvarṇānāṃ chatrāṇāṃ
prādurbhūtā bodhisatvasya upari sthihensuḥ aśīti cchatrakoṭīyo rūpyamayānāṃ
aśīti cchatrakoṭīyo asmagarbhamayānāṃ aśīti cchatrakoṭīyo hastigarbhamayānāṃ
aśīti cchatrakoṭīyo lohitakāmayānāṃ aśīti cchatrakoṭīyo maṇimayānāṃ prādurbhūtā
bodhisatvasya upari sthihensuḥ / aśīti ca nāgakoṭīyo ekamekaś ca nāgo
aśītināgakoṭiparivāro lohitamuktāpuṣpaparigṛhītā yena bodhisatvas
tenopasaṃkramitvā bodhisatvaṃ pūjayensuḥ purimakena puṇyopacayena //
___atha
khalu kālo nāgarājā svajanaparivāraḥ svakāto bhavanāto abhyudgamitvā yena
bodhisatvas tenopasaṃkramitvā bodhisatvasya pādāṃ śirasā vanditvā bodhisatvaṃ
prāṃjalīkṛto prekṣamāṇo gāthābhir adhyabhāṣe //
bodhiṃ paryeṣamāṇo yaṃ
bodhisatvo visārado /
nairaṃjanāṃ caritvāna bodhimūlam upāgame
//
nānādvijasaṃgharutaṃ varapādapamaṇḍitaṃ /
varapuṣpaphalopetaṃ
trisāhasrāya yāvatā //
yatra te lokapradyotā āgatā bodhi prāpuṇe
/
krakucchando konākamuni kāśyapo ca mahāmuni //
[_Mvu_2.303_] taṃ
deśaṃ lokapradyoto upāgame lokanāyako /
yo so vādityabandhūnāṃ śākyānāṃ
paramo muniḥ //
te devasaṃghā muditā sarve harṣitamānasāḥ
/
puṣpameghasamānoghāḥ tāmakāsi vasundharāṃ //
svabhavaneṣu āgatvā pūjenti
lokanāyakaṃ /
pradakṣiṇaṃ bodhisatvaṃ śuddhāvāsā samāgatā //
mandāravehi
puṣpehi divyehi manujehi ca /
mahārahehi śreṣṭhehi bodhimaṇḍaṃ alaṃkare
//
vṛkṣā tatomukhā sarve bodhimaṇḍe vane name /
yena sa pravaro deśaḥ
pūrvabuddhaniṣevitaḥ //
yāpi ca bodhimaṇḍasmiṃ devatā vṛkṣam āśritā /
sā
bodhisatvaṃ dṛṣṭvāna ghoṣesi ca amānuṣaṃ //
cailaṃ ca bhrāmaye divyaṃ
candanaṃ ca pramuṃcasi /
sā divyai ratnacūrṇaiś ca okiresi nararṣabhaṃ
//
nānāvidhānāṃ gandhānāṃ divyānāṃ mānuṣāṇa ca /
caturdiśāśritā vātā
bodhimaṇḍe pravāyensu ca //
divyā ca tūryā vādyensu antarīkṣasmiṃ śobhanā
/
saṃgītiṃ vividhāṃ kurvan mañjughoṣāṃ manoramāṃ //
obhāsaḥ sumahā āsi
bodhimaṇḍasya raśmibhiḥ /
yena sarvo devaloko sphuṭo āsi tad anantaraṃ
//
[_Mvu_2.304_] jihmavarṇā abhūd divyā vimānā ratanāmayā
/
jāmbūnadasuvarṇehi bodhisatvasya raśmibhiḥ //
mandāravehi puṣpehi
okirenti nabhe sthitāḥ /
devaputrasahasrāṇi bodhisatvaṃ maharddhikāḥ
//
śruṇitvā atulaṃ ghoṣaṃ kālo nāgo maharṣiṇaḥ /
harṣitaprītasaṃtuṣṭo
nāgakanyāpuraskṛto //
krīḍāratisukhaṃ divyam ujjhitvā sarvam āgato
/
caturdiśaṃ viloketvā paśyate puruṣarṣabhaṃ //
vairocanaṃ vā gagaṇasmiṃ
sarvaraśmisamāgataṃ /
arcitvā muditatuṣṭo bodhisatvaṃ samālape //
yādṛśā
lakṣaṇā pūrvabuddhāna puruṣottama /
krakucchande konākamuni abhūccāpi
narottame /
kāśyape jine ca lakṣaṇā tathāgate puruṣottame //
samā
jālāvanaddhā teṣāṃ caraṇā supratiṣṭhitā /
lākṣārasaprasekavarṇā sahacakrā
maharṣiṇāṃ /
heṣṭā pādatalā jātā svastikair upaśobhitāḥ //
pādāṃgulīṣu
sarvatra nandiyāvarta uddhatā /
bhāsanti lokanāthānāṃ vrajatāṃ citramedinīṃ
//
ucchṛṃkhalapādā te nātha īdṛśā yādṛśo tuvaṃ /
na-ujjotanā gulphāyo
aṃgulīyo sughaṭṭitā //
[_Mvu_2.305_] dīrghāṃgulī tāmranakhā jālehi utsadehi
ca /
caraṇā lokanāthānāṃ vrajatāṃ citramedinīṃ //
eṇījaṃghā ca te āsi
śirigarbhopasannibhā /
jānukā guptagulphā ca tathā lokahitā bhave
//
gajahastasadṛśā bāhu āsi teṣāṃ maharṣiṇāṃ /
siṃhapūrvārdhakāyā ca
nyagrodhaparimaṇḍalā //
hātakaṃ yathā uttaptaṃ kāṃcanacchaviśobhanā
/
anonatena kāyena pāṇīhi jānukāṃ spṛśe //
mṛgarājño hi tathā teṣāṃ kaṭī
vaṭṭā susañcitā /
kośavastiguhyameḍhraṃ hayarājasya yādṛśaṃ //
odātam
ācāraṃ teṣāṃ jānūni ca suniṣṭhitā /
gambhīranābhā te āsi pūrvabuddhā
maharṣiṇo //
rajokaṇena aspṛṣṭo kāyo teṣāṃ maharṣiṇā /
ślakṣṇacchavī ca te
nāthā īdṛśā yādṛśo bhavāṃ //
ekaikaromā te āsi ūrdhvāgraromarājino
/
nīlapradakṣiṇāvartā tathā lokahito bhavāṃ //
saṃvṛttaskandhā bhrūś
caiṣāṃ yathā ṛṣabhasya tādṛśī /
prahvarjugātrā te nāthā āsīsu ime utsadā
//
phaṇikopamāṃsabāhā anupūrvam anuddhatā /
nārāyaṇasaṃghaṭanā īdṛśā
yādṛśo bhavāṃ //
[_Mvu_2.306_] tuṃganakhā tāmranakhāḥ kailāsaśikharopamāḥ
/
lakṣaṇair utsadaiś caiṣāṃ kāyam atīva śobhitaṃ //
grīvā kambusamā teṣāṃ
anupūrvasamudgatā /
siṃhahanū ca te nāthā tathā rasarasāgriṇaḥ
//
catvāriṃśatsuvaṭṭā dantā teṣāṃ maharṣiṇām abhūt* /
abhūnsu śukradaṃṣṭrā
te īdṛśā yādṛśo bhavāṃ //
prabhūtatanujihvāya sarvaṃ chādensu svaṃ mukhaṃ
/
duve ca karṇāgrāṇi te nāsāṃ ca parimārjiṣuḥ //
aṣṭāṃgasaṃprapūrṇā ca
vācā teṣāṃ maharṣiṇāṃ /
sarvadarśiṇāṃ satyā ca ājñeyā sarvaprāṇināṃ
//
brahmasvarā ca te āsi karaviṃkarutasvarā /
dundubhisvaraghoṣā ca
premaṇīyasvarā pi ca //
jaleruho va kanako daśaśataraśmi bhāsati /
tathā
bhāsensu nāthānāṃ mukhā ādityabandhunāṃ //
āyatā abhinīlā ca netrā teṣāṃ
maharṣiṇāṃ /
nāsā ca udgatā śobhe suvarṇayūpopamā yathā
//
bhruvantareṇābhūtteṣāṃ varajātimaharṣiṇāṃ /
ūrṇā hi prakāśavantī mṛdukā
tūlasādṛśā //
mahānalaṃ cābhū mukhaṃ candro vā pūrṇamāsiye
/
[_Mvu_2.307_] ratanāgnīva ca diśā sarvā tāya prabhāsiṣu //
nīlā ca
mṛdukā keśā kācilindikasādṛśā /
sarve pradakṣiṇāvartā tathā lokahito bhavāṃ
//
uṣṇīṣaśīrṣā te nāthā īdṛśā yādṛśo bhavāṃ /
anullokitamūrdhnāni surehi
asurehi ca //
mahāprabhā hi te buddhā atigṛhṇanti raśmibhiḥ /
keturājena
candro va prabhāya atigṛhyate //
etāṃ ca anyā ca paśyitvā nimittā lakṣaṇāni
ca /
sarvāṇi bodhisatvasya idaṃ vacanam abravīt* //
yathā te devaputrā te
pūjanārthāya utsṛtāḥ /
niḥsaṃśayaṃ mahāvīra adya buddho bhaviṣyasi
//
ajitāṃ jālinīṃ tṛṣṇāṃ bhavanetrīṃ samāhitaḥ /
prajñāśastraṃ gṛhītvāna
cchetsyase mārabandhanaṃ //
adya tvaṃ sarvato śeṣaṃ kileśapariveṣṭitaṃ
/
vidhuniṣyasi rāgāgniṃ bodhiṃ prāpto narottama //
saṃghāṭīpaṭaṃ pātraṃ ca
cīvarasya varṇatā tathā /
yathā me dṛṣṭā nāthānāṃ tathā ca lokahitā tava
//
sarve pradakṣiṇāvartā edṛśā bhonti pudgalā /
yathā vrajasi siṃho va
adya buddho bhaviṣyasi //
śailopamaṃ aprakampyaṃ samādhiṃ ca jinopamaṃ
/
[_Mvu_2.308_] bodhimaṇḍe sthihitvāna dṛḍhavīryaḥ samārabhe //
sa
tasya vacanaṃ śrutvā kālanāgasya bhāṣitaṃ /
tuṣṭo udagrasumano bodhimūlam
upāgame //
śrutvāna atulaṃ ghoṣaṃ kālanāgo mahābalo /
bodhisatvasya
vegena bhavanāto samudgato //
aṃjalīṃ pragṛhītvāna daśapūrṇāṃgulīn tathā
/
abhistave buddhavīraṃ bodhimaṇḍaṃ vrajantakaṃ //
yathā mṛdu ime vātā
vāyiṣyanti sukhaṃ sadā /
surabhimanojñagandhā nātyuṣṇā nātiśītalāḥ
//
yathā ca kusumavṛṣṭiṃ pravarṣensu imaṃ devatā /
sugata tava rahatvaṃ
bheṣyati dvipadottama //
pradakṣiṇāvarto mārṣa tuṣṭo hṛṣṭo pramodito
/
prītimanā udagro ca sukhaṃmuñco pi niṣkrama //
yathāpi tūryasahasraṃ
saṃpraghuṣṭaṃ upari nabhasmi sphuṭaṃ devatāhi /
hṛṣṭapramuditacittavegajāto
bhaviṣyasi buddho viśiṣṭo sarvaloke //
yathā ca prabhā na bhāyi anya kācid
uparivimānā kṛtā ca jihmavarṇāḥ /
yathā pracalate bhūmi ṣaḍvikāraṃ bhaviṣyasi
adya atulyo dakṣiṇeyo //
yatha ca bhrāmayanty aṃbarāṇi bhīṣmaṃ māragaṇaṃ
bhaṃjitva hṛṣṭacittā /
chatradhvajapatākā ca dhārayanti bhaviṣyasi buddho na
mahya asti kāṃkṣā //
[_Mvu_2.309_] yathā ca madhuraṃ dundubhī nadanti
gaganatalaṃ sphuṭaṃ sarvam ambarehi /
yathā ca kusumā varṣe devasaṃgho
bhaviṣyasi loke sadevako svayaṃbhūḥ //
yathā ca kariya aṃjaliṃ nabhasmiṃ
abhistave devasahasra hṛṣṭacittā /
kanakaprabho viśiṣṭo dakṣiṇeyo bhaviṣyasi
buddho narāṇa agnavādī //
atha khalu bodhisatvo yena vṛkṣamūlaṃ
tenopasaṃkramitvā tena khalu punaḥ samayena sarvāvanto bodhimaṇḍo
osaktapaṭṭadāmakalāpo abhūṣi / ucchritadhvajapatāko chatrakoṭisamalaṃkṛto
ratnasūtravicitrito dhūpitadhūpano ratanavṛkṣaparivṛto cīvarasaṃstṛtasaṃstṛto
candanacūrṇa-adhyokīrṇo ratnoghavicitro // tena khalu punaḥ samayena anekāni
devaśatasahasrāṇi upari antarīkṣe pratisthihitvā dhūpanaparigṛhītā bodhisatvaṃ
namasyanti / chatradhvajapatākaparigṛhītā bodhisatvaṃ namasyanti /
divya-utpalapadumakumudapuṇḍarīkaparigṛhītā namasyanti bodhisatvaṃ /
divyacandanacūrṇaparigṛhītā bodhisatvaṃ namasyanti / divyaratnacūrṇaparigṛhītā
divyaratnapuṣpaparigṛhītā animiṣaṃ prekṣamāṇā bodhisatvaṃ namasyanti // tasya
anyā devatā suvarṇamayaṃ bodhivṛkṣaṃ saṃjānanti / yathā svakāye adhimuktīye anye
devā rūpyamayaṃ bodhivṛkṣaṃ saṃjānanti / anye devā vaiḍūryamayaṃ bodhivṛkṣaṃ
saṃjānanti / anye devā sphaṭikamayaṃ bodhivṛkṣaṃ saṃjānanti / anye devā
asmagarbhamayaṃ bodhivṛkṣaṃ saṃjānanti / anye devā saptaratnamayaṃ bodhivṛkṣaṃ
saṃjānanti / anye devā śatasahasraratnamayaṃ bodhivṛkṣaṃ saṃjānanti / yathāpīdaṃ
svakasvakāye adhimuktīye anye devā lohitacandanasya bodhivṛkṣaṃ saṃjānanti /
anye devā agurucandanasya bodhivṛkṣaṃ saṃjānanti / anye
devā
[_Mvu_2.310_] parasparasya vāñchitaratnamayaṃ bodhivṛkṣaṃ saṃjānanti
/ anye devā pītacandanasya bodhivṛkṣaṃ saṃjānanti / anye devā siṃhacandanasya
bodhivṛkṣaṃ saṃjānanti / anye devā rasacandanasya bodhivṛkṣaṃ saṃjānanti //
yathāpīdaṃ svakasvakāye adhimuktīye anye devā girisāracandanasya bodhivṛkṣaṃ
saṃjānanti / anye devā divya-agurucandanasya bodhivṛkṣaṃ saṃjānanti / anye devā
maṇiratnāmayaṃ bodhivṛkṣaṃ saṃjānanti / anye devā sarvaratnālaṃkṛtaṃ bodhivṛkṣaṃ
saṃjānanti / anye devā maṇiratnavicitritaṃ bodhivṛkṣaṃ saṃjānanti / anye devā
divyanīlavaiḍūryālaṃkṛtaṃ bodhivṛkṣaṃ saṃjānanti / anye devā
musāragalvamaṇivicitritaṃ bodhivṛkṣaṃ saṃjānanti / anye devā
asmagarbhamaṇiratanavicitritaṃ bodhivṛkṣaṃ saṃjānanti / anye devā
hastigarbhamaṇiratanavicitritaṃ bodhivṛkṣaṃ saṃjānanti / anye devā . . . . .
maṇiratanavicitraṃ bodhivṛkṣaṃ saṃjānanti / anye devāḥ
suprabhāsamaṇiratanavicitritaṃ bodhivṛkṣaṃ saṃjānanti / anye devā
amṛtāśmagarbhehi maṇiratanehi samalaṃkṛtaṃ bodhivṛkṣaṃ saṃjānanti / anye devā
samantacandrehi samalaṃkṛtaṃ bodhivṛkṣaṃ saṃjānanti / anye devās sucandrehi
samalaṃkṛtaṃ bodhivṛkṣaṃ saṃjānanti / anye devās sūryobhāsehi samalaṃkṛtaṃ
bodhivṛkṣaṃ saṃjānanti / anye devāḥ sphaṭikavicitraṃ anye devāḥ sūryavikrāntehi
samalaṃkṛtaṃ / anye devāś candrobhāsehi samalaṃkṛtaṃ / anye devā jyotiprabhāsehi
samalaṃkṛtaṃ / anye devā vidyuprabhāsehi samalaṃkṛtaṃ / anye devāḥ samantālokehi
maṇiratnehi samalaṃkṛtaṃ / anye devā muktāprabhehi maṇiratnehi samalaṃkṛtaṃ /
anye devā apratihataprabhehi maṇiratanehi samalaṃkṛtaṃ bodhivṛkṣaṃ saṃjānanti /
anye devā ratanasamucchrayasamalaṃkṛtaṃ / anye devāḥ sarvalokāgrabhūtehi
maṇiratanehi samalaṃkṛtaṃ / anye devāḥ śakrābhilagnehi maṇiratanehi samalaṃkṛtaṃ
/ anye devā ratnapatrehi samalaṃkṛtaṃ /
[_Mvu_2.311_] anye devā
uragagarbhamaṇiratanehi samalaṃkṛtaṃ / anye candanaprabhehi samalaṃkṛtaṃ / anye
lohitākṣehi samalaṃkṛtaṃ / anye gajapatīhi maṇiratanehi samalaṃkṛtaṃ / anye
maheśvaradattehi maṇiratanehi samalaṃkṛtaṃ / anye rasakehi samalaṃkṛtaṃ / anye
gomedakehi maṇiratanehi samalaṃkṛtaṃ / anye devā śaśehi maṇiratanehi
samalaṃkṛtaṃ bodhivṛkṣaṃ saṃjānanti / anye lālāṭikehi maṇiratanehi samalaṃkṛtaṃ
/ anye śirigarbhehi maṇiratanehi anye tālikehi maṇīhi etehi ca anyehi ca divyehi
maṇiratanehi samalaṃkṛtaṃ bodhivṛkṣaṃ saṃjānanti //
___yeṣāṃ devānāṃ
tatonidānaṃ kuśalamūlo paripacciṣyati anuttarāye samyaksaṃbuddhāye te
yathākuśalamūlehi bodhivṛkṣaṃ saṃjānensuḥ / nīlamuktāhārehi lohitamuktāhārehi
śvetamuktāhārehi kaṇṭhaniṣkehi suvarṇasūtrehi kuṇḍalehi mudrikāhi parihārakehi
valayakehi nūpurehi veṣṭanakehi mudrāhastakehi āvāpakehi ratanadāmakehi
paṭṭadāmakehi puṣpadāmakehi suvarṇakeyūrehi ratnahārehi rucakahārehi
mandāravadāmehi haṃsadāmehi siṃhalatāhi vajirākārehi svastikehi etehi cānyehi ca
divyehi ābharaṇehi samalaṃkṛtaṃ bodhivṛkṣaṃ saṃjānensuḥ // yeṣāṃ bodhivṛkṣaṃ
paśyitvā kuśalamūlāni jāyanti te devāḥ svalaṃkṛtaṃ bodhivṛkṣaṃ saṃjānanti / anye
etehi cānyehi ca yathāparikīrtitehi alaṃkārehi bodhivṛkṣaṃ samalaṃkṛtaṃ
saṃjānanti // tatra kecid devā yojanaṃ uccatvena bodhivṛkṣaṃ saṃjānanti / anye
devāḥ paṃcayojanam uccatvena // anye daśayojanam uccatvena
//
[_Mvu_2.312_] anye viṃśayojanam uccatvena / anye triṃśayojanam
uccatvena / anye catvāriṃśayojanam uccatvena / anye devā paṃcāśadyojanam
uccatvena bodhivṛkṣaṃ saṃjānanti / anye yojanaśatam uccatvena bodhivṛkṣaṃ
saṃjānanti / yathāsvakasvakena jñānena bodhivṛkṣam uccatvena saṃjānanti // santi
devā yojanasahasram uccatvena bodhivṛkṣaṃ saṃjānanti / santi devā dīrghāyuṣkā
purimajinakṛtādhikārā yojanaśatasahasram uccatvena bodhivṛkṣaṃ saṃjānanti /
santi devaputrā abhisaṃjātakuśalamūlaniryātā yāvad bhavāgram uccatvena
bodhivṛkṣaṃ saṃjānanti // tatra kecid devā sarvaratananiryūhaṃ siṃhāsanaṃ
bodhivṛkṣamūle addaśensuḥ / divyaṃ bahuyojanam uccatvena divyaduṣyasaṃstṛtaṃ
ratanajālasaṃchannaṃ kiṅkinījālasamalaṃkṛtaṃ / anye devā yojanaśatasahasram
uccatvena siṃhāsanam addaśensuḥ / anye devā yojanasahasram uccatvena siṃhāsanam
addaśensuḥ / anye devā aḍḍhatiyayojanaśatāni uccatvena siṃhāsanam addaśensuḥ /
anye devā dve yojanaśatāni uccatvena siṃhāsanam addaśensuḥ / anye devā
yojanaśatam uccatvena siṃhāsanam addaśensuḥ / anye devā paṃcāśadyojanāni
uccatvena siṃhāsanam addaśensuḥ / anye devā catvāriṃśayojanāni uccatvena
siṃhāsanam addaśensuḥ / anye devā triṃśadyojanāni uccatvena siṃhāsanam
addaśensuḥ / anye devā viṃśadyojanāni uccatvena siṃhāsanam addaśensuḥ / anye
devā daśayojanāni uccatvena siṃhāsanam addaśensuḥ / anye devā caturyojanāni
uccatvena siṃhāsanam addaśensuḥ / anye devā triyojanam uccatvena siṃhāsanam
addaśensuḥ / anye devā dviyojanāni
[_Mvu_2.313_] uccatvena siṃhāsanam
addaśensuḥ / anye devā yojanam uccatvena siṃhāsanam addaśensuḥ / anye devā
trikrośam uccatvena siṃhāsanam addaśensuḥ / anye devā dvikrośam uccatvena
siṃhāsanam addaśensuḥ / anye devā krośam uccatvena siṃhāsanam addaśensuḥ / anye
devā saptatālam uccatvena siṃhāsanam addaśensuḥ / anye devā ṣaṭṭālam
uccatvenānye devā paṃcatālaṃ anye devā catutālaṃ anye devā tritālaṃ anye devā
dvitālaṃ anye devā tālamātraṃ bodhivṛkṣasya mūle siṃhāsanam addaśensuḥ / anye
devā saptapauruṣeyam uccatvena siṃhāsanam addaśensuḥ / anye devā ṣaṭpauruṣeyam
uccatvena siṃhāsanam addaśensuḥ / anye paṃcapauruṣeyaṃ anye catupauruṣeyaṃ anye
tripauruṣeyaṃ anye dvipauruṣeyaṃ / anye devā puruṣamātram uccatvena
bodhivṛkṣasya mūle siṃhāsanam addaśensuḥ // tatra ye lūkhādhimuktikā satvā te
tṛṇasaṃstare niṣaṇṇaṃ bodhisatvam addaśensuḥ / tṛṇasaṃstare niṣīditvā bodhisatvo
anuttarāṃ samyaksaṃbodhim abhisaṃboddhiṣyatīti //
___atha khalu puna
bodhisatvaḥ sadevamānuṣāsurasya lokasya purato yena bodhivṛkṣamūlaṃ
tenopasaṃkramitvā bodhivṛkṣaṃ triṣkṛtyo pradakṣīkrtvā purimakā tathāgatā
samanusmaranto niṣīdi paryaṃkam ābhuṃjitvā ṛjuṃ kāyaṃ praṇidhāya pratimukhāṃ
smṛtiṃ pratisthāpayitvā // tatra cevaṃ bodhivṛkṣamūle niṣaṇṇasya bodhisatvasya
mukhamaṇḍalaṃ bhāsati tapati virocate / sayyathāpi nāma
mahāsāhasralokadhātuvistṛtaṃ sūryamaṇḍalaṃ vā / yasya tejena sarvāvantā
trisāhasramahāsāhasrā lokadhātu jihmavarṇā asyāt* //
sayyathāpi
[_Mvu_2.314_] nāma jāmbūnadasya bimbasya purato vidagdhasthūṇā
kālā masinibhā na tapati na virocati na ca bhavati prabhāsvarā evam eva
bodhisatvena trisāhasramahāsāhasrā lokadhātuḥ tejena abhibhūtā abhūṣi // tatra
ye devaputrā yāva akaniṣṭhāto upari bodhisatvaṃ niṣaṇṇaṃ addaśensuḥ tatra bhūmyā
devā samānaṃ bodhisatvaṃ addaśensuḥ // tathā antarīkṣe yāvac cāturmāhārājikā
devā trāyastriṃśā yāmā tuṣitā nirmāṇarati parinirmitavaśavarti mārabhavanātaḥ
siṃhāsanagataṃ bodhisatvaṃ saṃjānanti // evaṃ brahmā devā brahmakāyikā devā
brahmapurohitā devā mahābrahmā devā ābhā devā ābhāsvarā devā śubhā devā
parīttaśubhā devā apramāṇaśubhā devā śubhakṛtsnā devā bṛhatphalā devā avṛhā devā
atapā devā sudarśanā devā akaniṣṭhā devā siṃhāsanagataṃ bodhisatvaṃ saṃjānensuḥ
// ye ca trisāhasramahāsāhasrāye lokadhātūye kuśalamūlasamanvāgatā satvā
paryantasthāyinaḥ te sarve siṃhāsanagataṃ bodhisatvaṃ saṃjānensuḥ // ye
avaruptakuśalamūlā satvā purimajinakṛtādhikārā kāmadhātuparyāpannāḥ te māraṃ na
paśyanti na saṃjānanti bodhisatvasya pūjāṃ karontā bodhisatvaṃ namasyamānāḥ
bodhisatvānubhāvena //
___atha khalu māraḥ pāpīyāṃ svakaṃ balaṃ dhyāmabalaṃ
saṃjānati sarvāvatīṃ ca trisāhasramahāsāhasrāṃ lokadhātuṃ abhinatāṃ yena
bodhisatvo / mahāsatvaś ca imaṃ pratisaṃśikṣati / na tāvad ahaṃ anuttarāṃ
samyaksaṃbodhim abhisaṃbuddhiṣyāmi yāvan na māraṃ pāpīmaṃ sārdhaṃ balakāyena
sannaddham āgataṃ parājiṣyāmi mā satvānām evaṃ bhaveyā anāścaryam etaṃ yaṃ
bodhiprāptena māro nigṛhītaḥ svakaṃ ca sthāmaṃ ṛddhiprātihāryeṇa bodhisatvaḥ
sadevakasya
[_Mvu_2.315_] lokasya purato upadarśitukāmaḥ evaṃ
dṛḍhasthāmavega-ṛddhiprāpto bodhisatva iti ca mama ca anuśikṣitvā anuttarāye
samyaksaṃbodhiye cittam utpādayiṣyanti // atha khalu māro pāpīmāṃ duḥkhī durmano
śokaśalyaviddhaḥ pratirājasaṃjñāṃ bodhisatve upasthāpetvā caturaṃginīṃ mārasenāṃ
udyojayitvā bahuyojanaśatāṃ haritvā yena bodhivṛkṣamūlaṃ tenopasaṃkrami
bodhisatvaṃ paśyiṣyāmo ti // so na prabhavati bodhisatvaṃ draṣṭuṃ cakṣuvibhramam
anuprāptaḥ saced bodhisatvo mukhavāṭam osireyā yena sthāmena bodhisatvo
samanvāgato abhūṣi / saced ayaṃ trisāhasramahāsāhasro lokadhātur vajramayo
mahāparvataḥ abhaviṣyat tāṃ lokadhātuṃ bodhisatvaḥ paramāṇurajasadṛśīṃ
vidhūnitvā asaṃkhyeyā lokadhātuyo abhyutkṣipeyā na ca eko pi paramāṇurajo
dvitīyena paramāṇurajena sārdhaṃ samaye // bodhisatvo ca tato mārapariṣāye bahūṃ
satvāṃ kuśalamūlān adrākṣīt* ye imaṃ bodhisatvasya evaṃrūpaṃ ṛddhiprātihāryaṃ
dṛṣṭvā anuttarāye samyaksaṃbodhāya cittam utpādayiṣyantīti // etam arthapadaṃ
bodhisatvo saṃpaśyamāno āgameti na tāva ajinitvā māraṃ sabalavāhanaṃ anuttarāṃ
samyaksaṃbodhim abhisaṃbuddhiṣyāmīti // atha khalu bhagavāṃ tāye velāye imāṃ
gāthām adhyabhāṣe //
yathā svayaṃbhū sthito bodhimūle
śākyāna rājā
suviśuddhasatvo /
suvarṇabimbaṃ yatha darśanīyo
jāmbūnadaṃ
apagatasarvakleśo //
obhāsajātā diśatā abhūṣi
māraś ca trasto abhu
kṛcchraprāpto /
[_Mvu_2.316_] kiṃ taṃ hi nāma mahyaṃ bheṣyatīti
ratiṃ
na vindāmi vimāna asmiṃ //
vimāna sarvā abhu vyomavarṇā
prāsādaśreṣṭhā
varacandanasya /
suvarṇasūtrā sphaṭikapravāḍā
mā khu cyaviṣyaṃ ito adya
sthānāt* //
sphuṭā gavākṣā rucirārdhacandrā
musāragalvakavacitā ca garbhā
/
vairocanasya jagato viśiṣṭā
ābhā abhū bhaviṣyati kiṃ tu adya
//
śīrṣato mahyaṃ makuṭo pralupto
śubhā ca ābhā vigatā mamādya
/
saṃgīti mahyaṃ sthitā apsarāṇāṃ
mā khu cyaviṣyaṃ ito adya sthānāt*
//
jāmbūnadena yatha kāṃcanena
vyome vimānā kṛtajihmavarṇā /
ime ye
divyā ime ye vimānā
jihmā abhū upagate bodhisatve //
so cādṛśāsi
bhagavantaṃ svayaṃbhuṃ
niṣaṇṇaṃ siṃhaṃ yatha duṣpradharṣaṃ
/
[_Mvu_2.317_] viśuddhasāraṃ jagasattvasāraṃ
jāmbūnadasya yatha yūpo
bhāse //
devā diva pratiṣṭhitā muktihārā
suvarṇakambūrucirā manojñā
/
suvarṇasūtrāṃ grahiya prahṛṣṭā
alaṃkaronti bhagavato bodhivṛkṣaṃ
//
suvastikāś ca śubhā ardhacandrā
siṃhīlatāhi sphuṭā bodhivṛkṣe
/
vidyuprabhāṃ ca ratanāṃ grahetvā
alaṃkaronti muditadevaputrā
//
candraprabhāṃ ca ratanāṃ grahetvā
sūryakāntā ca ratanāṃ gṛhetvā
/
vairocanāṃ maṇiratnāṃ grahetvā
alaṃkaronti bhagavato bodhivṛkṣaṃ
//
muktāprabhā ca ratanāṃ grahetvā
obhāsayantāṃ śubhadarśanīyāṃ
/
prāmodyajātā muditahṛṣṭacittāḥ
alaṃkaronti bhagavato bodhivṛkṣaṃ
//
samantacandrā maṇiratanāṃ grahetvā
ratanāvaliṃ suruciradarśanīyāṃ
/
[_Mvu_2.318_] gomedakāṃ maṇiratanāṃ grahetvā
alaṃkaronti bhagavato
bodhivṛkṣaṃ //
anye grahetvā śubhalohitākṣāṃ
śirigarbhaśuddhāṃ ratanāṃ
grahetvā /
. . . . . . . . . . . . . . . . . . .
alaṃkaronti bhagavato
bodhivṛkṣaṃ //
raktāṅgiyo ca rucakāṃ grahetvā
maheśvarāṃ
suruciravarṇavantā /
karketanāṃ ca ratanāṃ grahetvā
alaṃkaronti bhagavato
bodhivṛkṣaṃ //
nīlāṃ ca muktāṃ tatha śvetamuktā
raktāṃ ca muktāṃ
śubhavarṇanīyāṃ /
harṣaṃ janetvāna ca vegajātā
alaṃkaronti bhagavato
bodhivṛkṣaṃ //
jyotikāṃ ca maṇiratanāṃ grahetvā
ye candrasūryāṃ
abhibhavanti tejasā /
viśeṣaprāptā maṇiratanāṃ grahetvā
alaṃkaronti
bhagavato bodhivṛkṣaṃ //
nāgāmaṇīṃ ca śubhavarṇanīyāṃ
guhyā viśuddhākṣiyo
modamānā /
nabhe sthihitvā tada ṛddhimanto
alaṃkaronti bhagavato
bodhivṛkṣaṃ //
brahmā sahasrā upagatā bodhimaṇḍaṃ
[_Mvu_2.319_] śakraś
ca devā adhipati guhyakānāṃ /
yehi dṛṣṭā purimakalokanāthā
te devatā ca
praṇatā svayaṃbhuṃ //
ābhāsvarā upagatā devaputrā
śubhā ca devaputra
śubhakṛtsnā /
. . . . rūpā ca bṛhatphalā ca
atapā sudarśanā ca
akaniṣṭhā
alaṃkaronti bhagavato bodhivṛkṣaṃ //
saṃchanno sarvo abhu
bodhivṛkṣo
rasmīṃ sahasrāṃ kire aprameyāṃ /
divyair maṇībhiḥ pratapati
buddhakṣetraṃ
sarvāṃ sahāṃ abhibhave lokadhātuṃ //
tasyaivaṃ cittam ahu
pramattabandhuno
mā heva me cyāvaye āsanāto /
eṣaiva rājā bhave
devatānāṃ
na cāsya asti samo sarvaloke //
athāpi buddho bhave
dharmasvāmī
sūnyā vimānā bhave devatānāṃ /
deśeta mārgaṃ
śivaśāntikṣemaṃ
na bhūya mahyaṃ bhave īśvaratvaṃ //
utsadaprāptaṃ bhave
buddhakṣetraṃ
mārāṇa koṭī saṃyojayanto /
[_Mvu_2.320_] sannaddhavarmā
kavacitavarmā
saṃgrāmakāle bhavathāpramattā //
udyojayitvāna sa
mārasenāṃ
upasaṃkramitvā varapādapendraṃ /
adrākṣīt kṛṣṇo tatha
bodhisatvaṃ
sūryā sahasraṃ yatha antarīkṣe //
tasyaiva cittaṃ abhu
vepamānaṃ
eṣo na śakyo maye dharṣaṇāye /
loke bhipretaṃ ratanaṃ
grahetvā
rājyānapekṣaṃ janayitva chandaṃ //
divyaṃ ca cūrṇaṃ
varacandanasya
jāmbūnadasya ratanāmayaṃ ca /
divyāṃ ca gṛhya
varasāragandhāṃ
so bodhisatvam okire vegajāto //
ekāṃśaṃ kṛtvā vasanaṃ
kṛtāṃjali
pradakṣiṇaṃ nidahya jānu bhūmyāṃ /
saṃharṣito 'nimeṣaṃ
prekṣamāṇaḥ
so bodhisatvaṃ stave tasmiṃ kāle //
rūpena tvaṃ asadṛśo
puṇyavanto
varṇena tuhyaṃ sadṛśo na prāpto /
[_Mvu_2.321_]
susaṃprajāno marupūjanīyo
lokaikavīro sthito vṛkṣamūle //
na tubhya asti
sadṛśo kutottaro
devo va nāgo manujo va loke /
sarvāṃ abhibhosi diśatāṃ
śirīye
ghanābhramukto gagaṇe va candro //
tavā hi te pūjaniyā
bhuṃjāhi
sapta ratnāni pravarottamāni /
cakraṃ pravartehi mahiṃ
āvasāhi
cāturdvīpo ratnā paribhavāhi //
tuvaṃ ca prāptā diśa
prekṣamāṇo
adīnacitto ca anantatejo /
devasahasrānabhibhohi
ābhā
vidagdhasthūṇāṃ yatha suvarṇabimbaṃ //
dvātriṃśatīhi sphuṭo
lakṣaṇehi
viroce kāyaṃ tava satvasāra /
sobhāsi rājye sthito
apramatto
praśāsi satvāṃ pitaro va putrāṃ //
catvāri dvīpāṃ vasi
īśvaratve
na ca karesi iha anuśāstiṃ /
tvaṃ ṛddhiprāpto vicaresi
loke
śiṣyo te bheṣyaṃ yatha ekaputro //
istrīsahasraiḥ saha
krīḍamāno
[_Mvu_2.322_] marūṇa rājā va śiriddhiprāpto /
dāsyāmi
tubhyaṃ ratanāni sapta
bhavāhi rājā vidu cakravartī //
bhaviṣyate
putrasahasraṃ tubhyaṃ
śūrāṇa vīrāṇa mahābalānāṃ /
varāṃga[rūpāna]
parasainyapramardakānāṃ
sasāgarāntaṃ jaye lokam etaṃ //
imā ca paśya bahu
mārakanyā
puṣpā grahetvā varacandanasya /
prāgantarīkṣe
śucivasananivastā
gīte kalāsu paramārthaprāptā //
vīṇāṃ gṛhetvā paṇavāṃ
mṛdaṃgāṃ
śaṃkhā ca veṇuṃ ca sughoṣakāṃ ca /
saṃbhārikāṃ nakulakakiṃphalāṃ
ca
upagīyamānā tada vṛkṣamūle //
anye sthihitvā gagaṇe ḍiyantā
cūrṇāṃ
kṣipanti varacandanasya /
jāmbūnadasya ratanāmayaṃ ca
kṣipanti cūrṇaṃ tava
bhonti sarve //
hāhābherīśaṃkhapaṇavanināde
prāsādaśreṣṭhe rama tvaṃ
kumāra /
puṣpaṃ ca gandhaṃ ca vilepanaṃ ca
[_Mvu_2.323_] bhuṃjāhi
tatra paricārako haṃ //
cakraṃ ca nāgo hayavaro
maṃjukeśo
vaiḍūryamaṇiratanaṃ viśiṣṭaṃ /
strī ca śreṣṭhā dhanadharo
khaḍgahasto
pariṇāyako ratnā bhavanti sapta //
tavādhipatye nivasaṃ
kumāra
śuśrūṣanto mṛdu bhāṣamāṇaṃ /
śrutvāna te vākya sukhī
bhaviṣyaṃ
mṛṣā ca bhāṣe na va evarūpaḥ //
satye sthihitvā labhaye
surūpaṃ
kāyaṃ viśiṣṭaṃ sphuṭaṃ lakṣaṇehi /
vyaṃjanehi tatha
anuvyaṃjanehi
prabhāsamāno sphuṭa lakṣaṇehi //
so maṃjughoṣo
rutavalgubhāṣī
ullokayitvā diśatā samantā /
aṣṭāṃgupetāṃ (ninādaye)
vācāṃ
śṛṇohi yakṣa girāṃ bhāṣato me //
rājā bhaviṣyaṃ ahaṃ
sarvaloke
buddhitva bodhiṃ vaśiśāntikṣemāṃ /
putrā ca bhūtā mama
apramattā
kāhinti śrutvā mama ānuśāstiṃ //
mamāpi sapta ratanā
viśiṣṭā
[_Mvu_2.324_] bheṣyanti buddhitva me agrabodhiṃ /
bodhyaṃga
sapta purimajinapraśastān*
tāṃ va labhitva bhavati apramatto //
catvāro
anyām ahaṃ ṛddhipādāṃ
dhyānapramāṇaṃ tatha mārgaśreṣṭhaṃ /
buddhitva
satyāni samantajñāni
abhiprāpto diśatāṃ vijeṣyaṃ //
jugupsanīyāḥ
sukhahīnāḥ hi kāmā
na atra vijño labhe ānisaṃsaṃ /
eṣo hi mārgo narake
tiricche
yamasya loke bahupretaloke //
adharmakāmā rata
maithunasmiṃ
tamāndhakāre praṇatā samantā /
vihīnanetrā
cyutaśukladharmā
te kāmasevī nara evarūpāḥ //
durgandhapūtiṃ aśuciṃ
anāryaṃ
na tatra jātu ratā śuddhasatvāḥ /
bālo naye tatra
viśeṣasaṃjñāṃ
na paṇḍito jānayi tatra cchandaṃ //
samṛddhe pakve yatha
śālikṣetre
vidyutpateyā aśanivaracakraṃ /
[_Mvu_2.325_] tathaiva śuklā
paramārthadharmā
kāmanidānaṃ aphalā bhavanti //
pṛthagjanā tu ratā
hīnasevī
jātyandhabhūtā abudhā rajyanti /
rajyanti te abudhacetasena
na
kāmatṛṣṇāṃ jane bodhisatvo //
saṃvartanīye yatha buddhakṣetre
hutāsane
prajvalite nabhasmiṃ /
ramaṇīya ābhā maṣiṃ chārikāṃ vā
tathaiva kāmāṃ
vicikitsu [śukla]dharmā //
visṛṣṭa vadhyo yatha pārthivena
labheya mokṣaṃ
śriyaṃ svastibhāvaṃ /
na hīnakāmāṃ pratisevamāno
labheya arthaṃ tu
jinānujñātaṃ //
uccāro śuṣko yatha dahyamāno
jugupsanīyo paramadurgandho
/
na rājaputro tahiṃ bhavati udagro
tathaiva kāmā garhita paṇḍitehi
//
grīṣmāṇa māse yatha paścimasmiṃ
lavaṇodakaṃ janaye tṛṣāṃ narāṇāṃ
/
tathaiva kāmāṃ duḥkha [prati]sevamāno
[_Mvu_2.326_] ajñānaprāpto
janayati jālatṛṣṇāṃ //
yaṃ tehi pūyaṃ yakṛdvṛkkaphuṣphasehi
gūthaṃ ca
anyaṃ anugatam ātmabhāve /
prasyandamānaṃ vahimukhehi kāye
na atra vijño
jane saumanasyaṃ //
siṃhāṇalālā yatha śleṣmapūraṃ
kapho tha pittaṃ
anugataṃ mastarogaṃ /
sadā śravanto aśuci jigupsitaṃ ca
na atra vijño jane
saumanasyaṃ //
kāmanidānaṃ prapatiṣu durgatīṣu
uccāvacaṃ duḥkhaṃ narā
devayanti /
mudgā ca māṣā yatha kumbhaprāptā
tathaiva khinnā narakeṣu
satvā //
asīhi cchinnā bahuvidham ātmabhāvā
śaktiśarehi puna pi
saṃprabhinnā /
bālā karonti trividhaṃ aniṣṭaṃ
na atra jātu abhiratu
bodhisatvo //
rūpehi vūlho bhavati sammohajātaḥ
yo kāmatṛṣṇāṃ jane
alpabuddhiḥ /
svayaṃ va sevi duḥkhakararogamūlaṃ
yathā smasāne kuṇapaṃ
śṛgālaḥ // –śmaśāne
[_Mvu_2.327_] mā kṛṣṇabandhu mama
mohanārthaṃ
kāmāṃ praśaṃsa garhitā paṇḍitehi /
aṃgārakarṣūṃ yatha
saṃprapūrāṃ
tathaiva kāmāṃ tyaje bodhisatvo //
na kāmasevī hi imaṃ
pradeśaṃ
dvijābhikīrṇaṃ sphuṭa pādapehi /
na cāpi evaṃ sphuṭa
lakṣaṇehi
sevitva kāmāṃ labhe ātmabhāvaṃ //
rakṣitva śīlaṃ
aśavalabrahmacaryaṃ
sevitva buddhāṃ hatarajā niṣkileśā /
bhāvetva kṣāntiṃ
bahukalpakoṭī
viśiṣṭo bhoti (sphuṭa) ātmabhāvo //
acchidraśilo purimabhave
abhūṣi
kṣāntī-upeto sada apramatto /
śodhetva mārgaṃ vividhaṃ
anantaṃ
so adya lapsyaṃ vara-agrabodhiṃ //
bhagavato sārthavāho hitakaro
apramatto
purato sthitva avaca sa kṛṣṇabandhu /
śṛṇohi tāta mama girāṃ
bhāṣyamāṇāṃ
mā atra doṣaṃ prajane aprasādaṃ //
yad eṣa jāto asadṛśa
puṇyavanto
kampe saśailā vasumati ṣaḍvikāraṃ /
[_Mvu_2.328_] obhāsitā
daśa diśatā abhūṣi
divyā ca vādyā aghaṭṭitā saṃpravādyi //
divyāṃ chatrāṃ
dhāraye devaputrāḥ
dhvajapatākaiḥ sphuṭo buddhakṣetro /
cailā bhramensu
marugaṇā devasaṃghā
apramādaṃ janayi adīnasatvā //
eṣo cakṣur bhaviṣyati
sarvaloke
ālokabhūtas timiraṃ nihatvā /
eṣo ndhakāraṃ vidhame
duḥkhitānāṃ
mā aprasādaṃ janehi bālabuddhe //
eṣo hi lenaṃ bhaviṣyati
sarvaloke
trāṇaṃ ca dvīpaṃ śaraṇaṃ parāyaṇaṃ /
akaritvā naramaru ca
prasādaṃ
ghoraṃ vrajanti nirayaṃ avīciṃ //
eṣo hi loke asadṛśo
dakṣiṇeyo
eṣo hi loke satataṃ hitānukampī /
etaṃ saktṛtvā
naranārisaṃghā
cyutā sukhī bhave iha sarvaloke //
yo atra mānaṃ jane na
prasādaṃ
puṇyopapete dhutaraje śākyasiṃhe /
na tasya jātu bhave
svastibhāvo
cyutaś ca kṣipraṃ vraje durgatīṣu //
[_Mvu_2.329_] eṣo
himāṃ acalacamūṃ prabhetti
abhyutkṣipitvāna te sāgarāto /
kṣetrāṇa
koṭīnayutā kṣipeya
sthāmena loke samo nāsti sainyaṃ //
eṣo samudraṃ
jaladharaṃ vāripūrṇaṃ
asuraniketaṃ udadhiṃ samantatejaṃ /
śoṣeya sarvaṃ
dṛḍhavrato apramatto
eṣo hi sarvam abhibhave mārasainyaṃ //
brahmaṃ ca
śakraṃ abhibhave guhyakāṃ ca
nāgāsurā ca manujā mahoragā /
vidagdhasthūṇāṃ
yatha suvarṇabimbaṃ
pīḍe nārāyaṇaṃ jina ghanaśarīro //
eṣo grahetvā
girivaraṃ cakravāḍaṃ
pāṇitalena samarajaṃ kareya /
na eṣa śakyo upagato
bodhimūle
cāletuṃ vīro dṛḍhavrato apramatto //
candraṃ pateyā nabhato
medinīye
iyaṃ ca bhūmī sthihi nabhe ātmanena /
pratisrotaṃ sarvā nadīyo
vahensuḥ
na caiva śakyo dṛḍhavrato cālanāya //
[_Mvu_2.330_] yathā
gajendraḥ subalavāṃ ṣaṣṭihāyanaḥ
ṣaḍḍantanāgo samucchritakāyo /
pādena
bhinde avimano āmabhāṇḍaṃ
tathaiva sarvāṃ kariṣyati mārasainyāṃ //
māro hy
avāca sa duḥkhito sārthavāhaṃ
trasesi kiṃ mā yatha bālabuddhi /
sannaddha
senā kavacitavarmitā ca
kariṣyimasya dṛḍhavratasyāntarāyaṃ //
varṣā
sahasrā mayā yo poṣito hi
uccatīha ayaṃ mama jyeṣṭhaputro /
sau gautamasya
abhūr iha anuyātro
avasādayiṣyanto samārasainyaṃ //
udumbarasya yatha
puṣpa jātaṃ
varṇopapetaṃ suruciraṃ maṃjugandhaṃ /
tathaite buddhā hatarajā
niḥkileśā
kalpāna koṭīnayutehi bhonti //
aśraddadhantaṃ pitaraṃ
vipannaśīlaṃ
grāheya śuddhāṃ karuṇāṃ janetvā /
putrāṇa evaṃ prakṛti tasya
bhoti
anukampako smi na ahaṃ amitro //
sumerumūrdhnā yadi naro
āruhitvā
[_Mvu_2.331_] ātmānaṃ muṃceya mahītalasmiṃ /
labheya saukhyaṃ
śarīre patitvā
na bodhisatve ahitāni kṛtvā //
aṃgārakarṣū paramā
prapūrā
tatra patitvā naro bālabuddhiḥ /
labheya saukhyaṃ śarīre
patitvā
na bodhisatve ahitāni kṛtvā //
asiṃ gṛhītvā sulikhitaṃ
tailadhautaṃ
mukhe karitvā svake ohareya /
labheya saukhyaṃ siya tato
svastibhāvo
na bodhisatve paruṣāṇi kṛtvā //
kṣurehi mārgaṃ yatha
ākramanto
varṣasahasraṃ atha varṣakoṭi /
labheya saukhyaṃ siya tato
svastibhāvo
na bodhisatve paruṣāṇi kṛtvā //
vilīnalohaṃ pibanto
alpabuddhiḥ
labheya saukhyaṃ udare sudīpte /
saṃchinna antre
yakṛdvṛkkaphuṣphase ca
na bodhisatve paruṣāṇi kṛtvā //
ayoguḍāṃ pi gilanto
jvalantāṃ
labheya saukhyaṃ udare pradīpte /
saṃchinne yakṛvṛkkaphuṣphase
ca
[_Mvu_2.332_] na bodhisatve paruṣāṇi kṛtvā //
śailo mahanto yatha
cakravāḍo
kṣipto nabhāto patito nrasya mūrdhne /
janeya saukhyaṃ siya tato
svastibhāvo
na bodhisatve paruṣāṇi phṛtvā //
aṃgārakarṣū iṣu-asitomarā
ca
kṣiptā nabhāto patitā ātmabhāve /
janeya saukhyaṃ siya tato
svastibhāvo
na bodhisatve paruṣāṇi kṛtvā //
śakyaṃ sahasrā ayaṃ
lokadhātuḥ
kalpāna koṭī dharituṃ kareṇa /
cittāṃ ca jñātuṃ vividhā
narāṇāṃ
na saṃstarāto municālanāye //
śakyaṃ samudre janadhare
vāripūrṇe
madhyodake jvālitum agniskandhaṃ /
sumerumātro prabhaṃkaro
dhūmaketuḥ
na saṃstarāto municālanāye //
śīlenupeto asadṛśo kṣāntiye
ca
tape vrate ca purā pāraprāptaḥ /
sa keśarir vā mṛgapati
jātavego
nādaṃ nadanto jino mārasainye //
[_Mvu_2.333_] yathā mahante
prapatito pīha kūpe
jātyandhasatvo yatha spandamāno /
akṣī saṃprāpto diśam
aprajāno
tathā tava bheṣyati māra sainyaṃ //
paśyāhi tvaṃ tāta te
devaputrāṃ
rūpeṇupetā kṛtapuṇyakarmāṃ /
cūrṇāṃ gṛhetvā
varacandanasya
udagracittā abhikire bodhisatvaṃ //
sarvā sahasrā sphuṭa
devatāhi
vimāna sarvāṃ vijahiya āgatāhi /
nabhe sthihitvā avakiri
puṣpacūrṇaiḥ
bodhisatvaṃ pramuditā okiranti //
mā pāpacittaṃ janaya
viśālabuddhe
durāsadā hi mahāsārthavāhā /
durgatiṣu prapatiṣu
pāṃsukūle
apeya tāto duḥkhī kṛcchraprāptaḥ //
ye atra premnaṃ janayiṣu
gauravaṃ ca
ye satva etaṃ śaraṇaṃ upenti /
apāyabhūmī vijahiya
nacireṇa
sarve spṛśanti ajaraṃ aśokaṃ //
janīsuto pitaṃ avaca
viśālabuddhi
vicitrāṃ puṣpāṃ gṛhiya manojñāṃ /
abhyokiritva
jagasatvasāraṃ
[_Mvu_2.334_] sarvānte senāṃ kareya bhasma //
nidhānaṃ
labdhvā yatha andhasatvā
apaśyamāne na bhaveya doṣo /
tathā va labdhvā
mahādakṣiṇeyaṃ
pramādabandhu janayasi aprasādaṃ //
hiraṇyadhāraṃ yatha
akṣamātraṃ
pravarṣamāṇo gṛhe bālabuddhiḥ /
utkrośamāno vrajeya
cyaviṣyaṃ
tathaiva tāto na sahaṃ maharṣiṃ //
vimānaṃ labdhvā yatha
candanasya
manojñagandhaṃ śubhadarśanīyaṃ /
tato niṣkramitvā prapate iha
kūpe
tathaiva tāto asahaṃ maharṣiṃ //
maṇivimāne rucire
prabhāsvare
siṃhāsanāto yatha utthihitvā /
aṃgārakarṣūṃ prapate
niṣkramitvā
tathaiva tāto asahaṃ maharṣiṃ //
prāsādaṃ labdhvā yatha
kāṃcanasya
jāmbūnadasya śubhadarśanīyaṃ /
tato vrajitvā prapato
arṇavasmiṃ
tathaiva tāto asahaṃ maharṣiṃ //
suvarṇaniṣkāṃ yatha
ośiritvā
[_Mvu_2.335_] grīvāya tāmraṃ dharayeya loke /
tathaiva
labdhvā muniṃ dakṣiṇeyaṃ
pramādabandhu janayasi aprasādaṃ //
amṛtasya
pātraṃ yatha ośiritvā
viṣasya pātraṃ pibed bālabuddhiḥ /
tathaiva labdhvāb
mahadakṣiṇeyaṃ
pramādaprāpto janayasi aprasādaṃ //
yathā labhitvā
śubhanīlanetrā
utpāṭayeya (svayaṃ) bālabuddhiḥ /
tathaiva labdhvā muniṃ
dakṣiṇeyaṃ
pramādabandhu janayasi aprasādaṃ //
aho smṛtiṃ hi apacinohi
māra
divyaṃ grahetvā varamuktihāraṃ /
obhāsayantaṃ diśatā prabhāya
mā
aprasādaṃ janayāhi tāta //
yathā ca eṣo iha lokadhātuṃ
obhāsi sarvāṃ
śubharūpadhārī /
bhinditva meruṃ mahacakravāḍaṃ
samudramadhye yatha
śailarājā //
yathā ca eṣo sthito vṛkṣamūle
sumerumūrdhne abhibhavi
devaputrā /
nātra pradeśe sthito kāmasevī
mā aprasādaṃ jane kṛṣṇabandhu
//
na asti satvo tribhavasmi tāta
[_Mvu_2.336_] yo evarūpo bhave
puṇyavanto /
adṛśyamāno yatha rasmirājo
tathā niṣaṇṇo muni bodhimūle
//
yathā niṣaṇṇo jino krakucchando
prabhāsamāno diśa vṛkṣamūle
/
tathāsya kāyo sphuṭo lakṣaṇehi
mā atra tāta jane aprasādaṃ
//
konākanāmo yatha lokanātho
viśuddhacakṣus timirasya ghātī
/
prabhāsamāno diśatāṃ śirīye
so pi niṣaṇṇo iha vṛkṣamūle //
yasyaiva
nāmaṃ abhu kāśyapo ti
samantavakṣur varadakṣiṇīyo /
so pi niṣaṇṇo iha
vṛkṣamūle
budhyasi vīro vara-agrabodhiṃ //
ye bhadrakalpe abhu
lokanāthāḥ
saṃbodhiprāptā muni devadevā /
pūrve niṣaṇṇā iha
vṛkṣamūle
budhyansu vīrā śiva-agrabodhiṃ //
[buddha]sahasracatvāri jinā hi
pūrvaṃ
iha niṣaṇṇa drumavarapādapendre /
anāgatā hitakara
lokanāthā
prāpsyanti te pi vara-agrabodhiṃ //
[_Mvu_2.337_] bhāṣitva
gāthām imam evarūpāṃ
mahāsmṛtīti varanāmadheyo /
muktihāraṃ kṣipe
gautamasya
udagracitto varavegajāto //
vidyupratiṣṭho paro
māraputro
divyaṃ grahetvā śubhakalpaduṣyaṃ /
so bodhisatvaṃ muni
prekṣamāṇo
udagracitto stave bodhimaṇḍe //
manojñaghoṣaṃ rutaṃ
satvasāro
. . . . . . . . . . . . . . . . . . /
na kaścid asti samo
sarvaloke
tathāsi pūrvacarito maharṣi //
tyāgyāsi pūrve caraṃ
kalpanantāṃ
tyaktā viśiṣṭā tava rājadhānī /
hastigaṇā aśva bahu
puṇyayānaṃ
tena prabhāsi diśa satvasāra //
tyajitva bhāryā tatha
cātmamāṃsaṃ
putrā ca dhītā nayanātmamāṃsaṃ /
tyajitva pūrvaṃ
priya-uttamāṃgaṃ
tena prabhāsi diśatāṃ samantā //
tyajitva divyā ratanāni
śuddhā
nānā vimānā sphuṭaratnacittā /
nakṣatra-ābhā nabhe
vidyutābhā
[_Mvu_2.338_] sarvo vibhāsi purato janasya //
bhāṣitva
gāthām ima evarūpāṃ
vidyupratiṣṭho paro māraputro /
vastrāṇa koṭīnayutāṃ
sahasrāṃ
kṣipe narendre varavegajāto //
kalyāṇamitrā pi taṃ
dhārayensuḥ
mā aprasādaṃ janaye bahubuddheḥ /
na śakya eṣo vimalaprabho
mahātmā
cāletuṃ bhūyo munim āsanāto //
asaddadhāno vacanaṃ
durbuddhiḥ
īrṣyāṃ ca krodhaṃ jane kṛṣṇabandhu /
so duṣṭacitto abudho ca
jāto
bhūyasya mātraṃ jane aprasādaṃ //
mārāṇa koṭīśata
sannahitvā
sannahya māro bahumārasainyaṃ /
bodhāya vighnaṃ tada
kartukāmo
sa pāpacittaṃ jane hīnabuddhiḥ //
yakṣāṇa koṭīnayutā
sahasrā
nāgāsurā manujamahoragā ca /
gandharvaputrā
balasthāmaprāptā
upasaṃkramensuḥ yato pādapendraṃ //
śilāṃ grahetvā
mahaghorarūpāṃ
[_Mvu_2.339_] sannaddhavarmī atighoraprekṣī /
vidyūn
kṣipesi asaniṃ pravarṣe
upasaṃkramanto varapādapendraṃ //
śaktiṃ grahetvā
iṣutomarāṃ ca
asiṃ grahetvā kṣuratīkṣṇadhārāṃ /
mālāvilambī
kilikilāyamānā
upakramensuḥ siṃhapādapendraṃ //
siṃhāś ca vyāghrā turagā
gajāś ca
uṣṭrā gavā gardabhāś cānyarūpā
/
āśīviṣapragṛhītaśirāṃsi
upasaṃkramensuḥ yato bodhisatvo //
anye
grahetvā mahadagniskandhāṃ
pradīptaśīrṣā vikṛtasvabhāvā /
kṣurapracārī ca
vibhagnanāsā
mārasya sainyā sthita bodhimūle //
rathasahasrāṇi ca
bodhimaṇḍe
dhvajapatākā ca sanandighoṣā /
jālāvicitrā śubhavāditā
hi
dhvajāgramūrdhe ca sanandighoṣā //
samanta triṃśa sphuṭa
yojanāni
[yakṣasahasrehi mahabhairavehi /]
caturdiśaṃ copari ca
nabhāto
[_Mvu_2.340_] te yakṣasaṃghā paramasughorarūpā //
asiṃ
grahetvā niśitāṃ sutīkṣṇāṃ
yugapramāṇopagato kṛṣṇabandhu /
so bodhisatvaṃ
avaca praduṣṭacitto
utthāhi śīghraṃ ato āsanāto //
samantāt triṃśa sphuṭa
yojanāni
yakṣasahasrehi mahabhairavehi /
na śakyaṃ bhikṣu pravrajituṃ
kahiṃcit*
tavādya cchetsyaṃ yatha veṇukhaṇḍaṃ //
tato pramuṃce girāṃ
bodhisatvo
aṣṭāṃgupetāṃ madhurāṃ sughoṣāṃ /
sarve te satvā siyu
mārabhūtā
na ca samarthā mama romam iṃjituṃ //
eko si bhikṣu sthito
vṛkṣamūle
senā ca nāsti tavaivarūpā /
kasya balena na siyā
samarthaṃ
taṃ mārasainyaṃ tava romam iṃjituṃ //
dāne ca śīle ca kṣāntiye
ca
vīrye dhyāne bahukalpakoṭyo /
prajñāye śreṣṭhāya bhave aprameye
na
mahyam asti samo sarvaloke //
maitryāvihārī karuṇāvihārī
[_Mvu_2.341_]
satvāna arthe carito bodhicaryāṃ /
buddhitva bodhiṃ labhe
buddhajñānaṃ
satvāṃ pramokṣyāmy ahaṃ kṛṣṇabandhu //
acchidraśīlo purime
bhavesu
kalpāna koṭīnayutā anantā /
samāhito vajrasamo abhedyo
so adya
prāpsyaṃ vara-agrabodhiṃ //
yāvanti senā tava kṛṣṇabandhu
sarve bhavensu
vasi īśvaratve /
te cakravāḍasama āyudhehi
na ca samarthā mama romam
iṃjituṃ //
śūnyā nimittā praṇidhī vibhāvitā
na satvasaṃjñā . . . . . . . .
/
na mārasaṃjñā na vihiṃsasaṃjñā
evaṃ sthitasya abalo si pāpa //
na
rūpasaṃjñā na pi śabdasaṃjñā
nāpi rasasaṃjñā na ca gandhasaṃjñā /
na
praṣṭavyasaṃjñā . . . . . . .
evaṃ sthitasya asamartho si māra //
na
skandhasaṃjñā na me dhātusaṃjñā
adhyātmasaṃjñā ca vibhāvitā me
/
yathāntarīkṣaṃ hi abhāvabhūtaṃ
evaṃsvabhāvā hi ca sarvadharmāḥ
//
[_Mvu_2.342_] jālehi citreṇa hi dakṣiṇena
parāhane vasumatiṃ
bodhisatvo /
sā ṣaḍvikāraṃ calitā lokadhātu
śabdaṃ ca āsī tada bhīṣmarūpaṃ
//
kaṃsasya pātrīṃ yatha maṃjughoṣāṃ
parāhaneya puruṣo grahetvā /
evaṃ
tathaiva raṇe lokadhātu
yadā hane vasumatiṃ bodhisatvo //
trastā abhūṣi
tada mārasenā
bhītā palāye ca bahuyojanāni /
caturdiśaṃ naiva ca
prekṣamāṇā
paśyanti buddhaṃ yatha rasmirājaṃ //
anye rathehi pate
medinīyaṃ
garjanta meghā yatha antarīkṣe /
yatha hastināgā ca
mahārṇavasmiṃ
tathaiva sarvā hata mārasainyāḥ //
divyāṃ ca puṣpāṃ
prakirensu devā
cūrṇaṃ pravarṣensu ca candanasya /
mandāravā okire
bodhisatvaṃ
samantā triṃśa sphuṭa yojanāni //
devasahasrā nabhe
ambarāṇi
bhrāmensu anye kṣipaṃ muktihāraṃ /
[_Mvu_2.343_] gāthābhi
gītehi apare stavensuḥ
pradhyāye tūṣṇīṃ duḥkhi kṛṣṇabandhuḥ
//
saptāhapūraṃ duḥkhi mārasainyaṃ
drumasya mūle abhu kṛcchraprāptaṃ
/
jātyandhabhūtaṃ diśam aprajānaṃ
buddhaś ca śobhe yatha rasmirājo
//
parasparaṃ rathaśata bhajyamānā
paśyitu hatāṃ mahiṃ prakampamānāṃ
/
te nirmiṇitvā vikṛtātmabhāvāṃ
upasaṃkramensuḥ varapādapendraṃ /
na te
purāṇāṃ pratilabhensu rūpāṃ
sarve abhūnsuḥ bhayabhītarūpā //
yathaiva tale
yo vihago nibaddho
tathā kṛṣṇabandhuḥ dharaṇītalasmiṃ /
saptāhapūraṃ
sabalo sasainyo
samohajāto na prabhoti gantuṃ //
rūpadhāto upagatā
devaputrāḥ
sarve samagrā pramuditavegajātā /
akṣapramāṇāṃ avakire
cūrṇadhārāṃ
divyāṃ viśiṣṭāṃ varacandanasya //
dhvajāna koṭīnayutā
sahasrā
ucchrāpayensuḥ nabhe devaputrāḥ /
[_Mvu_2.344_] patākapaṭṭaiḥ
sphuṭa buddhakṣetraṃ
yadā hane vasumatiṃ bodhisatvo //
divyā ca vādyā
prapadyi antarīkṣe
saṃgīti divyā abhu devatānāṃ /
puṣpāṃ pravarṣe nabhi
devaputrā
yadā hane vasumatiṃ bodhisatvo //
yāvanti vṛkṣā abhu
medinīye
sarve abhū kusumānantagandhāḥ /
śūnyā nimittā praṇidhi
vibhāvitā
evaṃsvabhāvaṃ vadate sa śabdaṃ //
divye vimāne sthite megham
ūrdhve
nāge vimāne tatha sāgarasmiṃ /
manojñaghoṣā asurapureṣu
śabdāḥ
yadā hane vasumatiṃ bodhisatvo //
yaṃ kālaṃ rasmiṃ avasṛjati
bodhisatvaḥ
pāṇitalāto kuśalacitrāto /
tadā sthapetva
narakāntiricchāṃ
yamasya lokā prapati sarvaloke //
vihvalajātāṃ vasumatiṃ
addaśensuḥ
mārāṇa koṭi prapatati medinīye /
saṃbodhiprāptaṃ munim
addaśensuḥ
candrasahasraṃ yatha antarīkṣe //
[_Mvu_2.345_]
parasparasya tada utthahitvā
bhūyasyā mātrayā tata medinīyaṃ /
nabhāto
kṣiptā yatha citrapaṭṭā
tathaiva sā tada abhu mārasenā //
asantrasanto
varabodhisatvo
vigatabhayo atuliyo puṇyakṣetro /
pūrvañ caritvā
varadharmaśreṣṭhaṃ
prabhāsi loke yatha rasmirājaḥ //
idaṃ ca duḥkhaṃ ayaṃ
ca samudayaḥ
tathā nirodho atha mārgaśreṣṭho /
imasmiṃ sante
prādurbhoti
imasmiṃ naṣṭe idam astam eti //
avidyā hetu
bhavasaṃskṛtasya
taṃ pratyayaṃ bhavati jānanāya /
vijñānahetu bhave
nāmarūpaṃ
pratyayaṃ ca taṃ bhavati ṣaḍindriyasya //
ṣaḍindriyaṃ bhavati
tatha sparśajātaṃ
sparśo ca hetu bhave vedanānāṃ /
saṃvedayanto jāyati
tṛṣṇālu
tṛṣṇāpratyayaṃ bhavati upādānaṃ //
upādānahetuṃ bhavaṃ
saṃsmaranti
jātījarāmaraṇaṃ tathaiva vyādhiḥ /
[_Mvu_2.346_] śokā ca
bhonti paridevitāni
āyāsā bhonti duḥkhadaurmanasyaṃ //
pratītyadharmaṃ
pravicito bodhisatvaḥ
nirodhas teṣām avikali sarvajñāne /
teṣāṃ ca evaṃ
prakṛtiṃ paśyamāno
atulyaṃ prāpto varam agrabodhiṃ //
yadā ca prāpto varam
agrabodhiṃ
viśuddhacakṣuṃ jino aprameyaṃ /
pravṛttajñāno diśatā
aprasaṃgo
trailokye śabdo vraji paraṃparāya //
parāhatā dundubhi
aprameyā
śabdo abhūṣi tada aprameyo /
aśokaprāptā naranārisaṃghā
devā
ca nāgā manujā mahoragāḥ //
āvāsaśuddhā upagatā devaputrāḥ
koṭīsahasrā
nayutā anantā /
te aṃjaliṃ daśanakhaṃ pragrahetvā
abhistave daśabalaṃ
pāraprāptaṃ //
samudramadhye yatha śailarājā
sumerumūrdhne yatha
vaijayanto /
sūryasahasraṃ yatha antarīkṣe
evaṃ prabhāsi jino bodhimūle
//
yasyārthaṃ dānaṃ purimabhaveṣu dinnaṃ
[_Mvu_2.347_] yasyāpi śīlam
aśavalaṃ rakṣitaṃ pūrve /
yasyārthaṃ prajñā paramā niṣevitā
sā te
narendravara prāpta bodhiḥ //
cakṣuṣmanto timirasya
hantā
vināśadharmanidhanaṃ satvasāraḥ /
svayaṃbhūprāptaḥ
naravarasārthavāhaḥ
na kaścit te samasamo sarvaloke //
obhāsitā te
sarvalokadhātu
ghanā vimuktena yatha candrameṇa /
yatha divya ābhā
pratapati devanānāṃ
nāgāsurāṇāṃ ca mahoragāṇāṃ //
sumeru śakyo tulayituṃ
śailarājā
parāgakṛtvā śata ettakāni /
bhāgā ca kṛtvā samā sarṣapeṇa
na
buddhavarṇaṃ kṣapituṃ jinānāṃ //
mahāsamudro yatha vāripūrṇo
kareṇa gṛhya
gaṇayituṃ śakyo vindū /
koṭīsahasrā nayutā śatāni
na śakyaṃ varṇaṃ
bhāṣituṃ jinānāṃ //
śakyaṃ bhavāgrāṃ jñātuṃ trisahasrāṃ
iha
sarvabhūmivṛkṣavātatejaḥ /
[_Mvu_2.348_]
tṛṇalatā-auṣadhivīryasaṃkhyāṃ
na buddhavarṇo kṣapayituṃ śakya sarvaṃ
//
bhinditva vārāṃ śataṃ vā sahasraṃ
śakyantarīkṣaṃ gaṇayituṃ nabhāgraṃ
/
caturdiśānāṃ śata ettakāni
na buddhavarṇo kṣapayituṃ śakya sarvaṃ
//
yā satvadhātu gaṇayituṃ śakyaṃ sarvā
romāṃ ca teṣāṃ pi ca keśā mūrdhni
/
teṣāṃ pi kāyā purimā atītā
na śakyaṃ varṇaṃ kṣapayituṃ jinānāṃ //
ye
satva śrutvā guṇam evarūpaṃ
prasannacittā smare lokanāthaṃ /
teṣāṃ sulābhā
vijahiya durgatīyo
bodhī ca teṣāṃ matā nacireṇa //
punar aparaṃ bhikṣū
tathāgato anuttarāṃ samyaksaṃbodhim abhisaṃbodhitvā saptāhapūraṃ
ekaparyaṃkenātināmesi // atha khalu bhūmyavacarā devā antarīkṣecarā devā
caturmahārājikā ca devā trāyastriṃśā ca devā yāmā ca devā tuṣitā ca devā
nirmāṇaratī ca devā paranirmitavaśavartī ca devā mahābrahmā ca brahmakāyikā ca
brahmapurohitā ca brahmapāriṣadyā ca ābhā ca parīttābhā cāpramāṇābhā ca
ābhāsvarā ca śubhā
[_Mvu_2.349_] cāpramāṇaśubhā ca śubhakṛtsnā ca
vṛhatphalā ca avṛhā ca atapā ca sudṛśā ca yāva akaniṣṭhā ca devā saptāhapūraṃ
tathāgataṃ bodhimaṇḍavaragataṃ satkaronti gurukaronti mānayanti pūjayanti
sarvāvatī ca trisāhasramahāsāhasrā lokadhātuḥ saptāhapūraṃ ekālaṃkārā abhūṣi //
atha khalu bhagavāṃ tāye velāye imāṃ gāthām abhāṣi //
saptāhapūraṃ saṃbuddho
bodhiṃ buddhitva uttamāṃ /
āsanāto na utthesi sarvalokasya cetiyo
//
devakoṭīsahasrāṇi gagaṇasmiṃ samāgatā /
puṣpavarṣaṃ pravarṣensu
saptarātram anūnakaṃ //
utpalāṃ padumāṃ campāṃ puṇḍarīkāṃ manoramāṃ
/
sahasrapatrāṃ rucirāṃ tatra devā pravarṣiṣu //
māraś ca durmano āsi
kāṇḍena lokhate mahīṃ /
jito smi devadevena śākyasiṃhena tāpinā
//
trāyastriṃśā ca yāmā ca tuṣitā ye ca nirmitā /
paranirmitā ye devā
kāmadhātupratiṣṭhitāḥ //
lohitaṃ candanaṃ divyaṃ aguruṃ atha campakaṃ
/
divyā ca puṣpavarṣāṇi antarīkṣeṇa okiri /
akṣamātrāhi dhārāhi
buddhakṣetraṃ phalī imaṃ //
brahmakoṭisahasrāṇi gagaṇasmiṃ samāgatāḥ
/
varṣanti sukhumaṃ cūrṇaṃ divyaṃ lohitacandanaṃ //
bhūmyā devā upādāya
śuddhāvāsāḥ svayaṃprabhāḥ /
evaṃ paraṃparā āsi devatāhi parisphuṭā
//
chatradhvajapatākāhi antarīkṣaṃ parisphuṭaṃ /
[_Mvu_2.350_] karonti
pūjanāṃ śreṣṭhāṃ saṃbuddhasya śirīmato //
ābhā ca vipulā muktā buddhakṣetraṃ
parisphuṭaṃ /
bhavāgrā lokadhātūyo gnisavarṇā bhavesi ca //
praśāntā
nirayā āsi buddhakṣetrasmi sarvaśo /
śītībhūtā ca aṃgārā satvā ca sukhitā
abhū //
yeṣāṃ nairayikaṃ duḥkhaṃ parikṣīṇaṃ tad antaraṃ /
nirayeṣu ca
satvā te deveṣu upapadyiṣu //
saṃjīvakālasūtreṣu tapane ca pratāpane
/
praśānto raurave agniḥ lokanāthasya raśmibhiḥ //
avīcyāṃ atha saṃghāte
pratyekanirayeṣu ca /
praśānto sarvaśo agniḥ lokanāthasya rasmibhiḥ
//
yāvantā lokadhātūṣu pratyekanirayā abhū /
praśānto sarvaśo agniḥ
lokanāthasya rasmibhiḥ //
ye ca tiricchānayonīyaṃ mānsarūdhirabhojanā
/
maitrāya sphuṭā buddhena na hiṃsanti parasparaṃ //
chatradhvajapatākehi
bodhivṛkṣo alaṃkṛtaḥ /
kūṭāgārehi saṃchanno devaputrehi nirmitā //
khāṇū
ca kaṇṭakathalā ca śarkarā sikatā pi ca /
samantā bodhimaṇḍāto heṣṭā bhūmau
pratiṣṭhitāḥ //
ratnāmayīye bhūmīye bodhimaṇḍaṃ parisphuṭaṃ /
yā iha
buddhakṣetrasya devaputrehi nirmitā //
[_Mvu_2.351_] devaputrasahasrāṇi
dharaṇiyaṃ pratiṣṭhitā /
dhūpanetrāṃ gṛhetvāna pūjenti lokanāyakaṃ
//
heṭhā ca dharaṇī sarvā padumehi parisphuṭā /
jāmbūnadasuvarṇasya
buddhatejena udgatāḥ //
ye cāpi vyādhitā satvā duḥkhitā aparāyaṇāḥ /
arogā
sukhitā bhūtā buddharasmiparisphuṭāḥ //
jātyandhā rūpāṃ paśyensuḥ labdhvā
cakṣuṃ viśāradaṃ /
parasparaṃ cālapensu bodhiprāptasya tāyino //
rāgāś
cāpy api ca doṣā mohāś ca tanuno kṛtāḥ /
yaṃ kālaṃ śākyasiṃhena prāptā bodhi
maharṣiṇā //
prāsādā savimānā ca kuṭāgāramanoramāḥ /
sarve tatomukhā āsi
bodhisatvasya tāyinaḥ //
yāvanti buddhakṣetrasmiṃ naranārī ca kiṃnarāḥ
/
sarve tatomukhā āsi bodhisatvasya tāyinaḥ //
devatā devaputrā ca
devakanyā ca śobhanāḥ /
sarve tatomukhā āsi yena bodhi maharṣiṇo //
nāgā
cāpy atha gandharvā yakṣā kumbhāṇḍarākṣasāḥ /
sarve tatomukhā āsi yena bodhi
maharṣiṇaḥ //
dārikā dārakā caiva śayyāsanāvaśāyitāḥ /
tatomukhā
saṃsthihensu yena bodhi maharṣiṇo //
ye cāpy ābharaṇā divyā viśiṣṭā
ratanāmayāḥ /
[_Mvu_2.352_] ābaddhā āsi devānaṃ sarve tatomukhā abhū
//
nāgānāṃ atha yakṣāṇāṃ piśācarākṣasāna ca /
teṣāṃ cābharaṇā sarve yena
bodhi tato gatāḥ //
devānām atha nāgānāṃ yakṣāṇāṃ rākṣasāna ca /
tatomukhā
vimānābhū yena bodhi maharṣiṇo //
nupūrā valayā caiva atha vā parihārakāḥ
/
bodhiprāptasya buddhasya yena vilambitāmbaraṃ //
janāna hārā ca kaṇṭhe
niṣkāni śobhanāni ca /
ābaddhakā manuṣyāṇāṃ yena bodhi niriṃgitā
//
muktihārāś ca ābaddhā vicitrā maṇikuṇḍalā /
kaṭakā ca mudrikā ca yena
bodhi niriṃgitā //
yāvanti buddhakṣetrasmiṃ satyadhātū acintiyā /
jānantā
vā ajānantā yenha bodhi niriṃgitā //
vātā ca śītalā vāye manojñagandhā
manoramāḥ /
samantabuddhakṣetrasmiṃ bodhiprāptasya tāyino //
yāvanti
buddhakṣetrasmiṃ devā nāgā ca mānuṣā /
asurā ca kinnarā yakṣā sarve paśyanti
nāyakaṃ //
dhūpanetrāṃ grahetvāna sarve tena sukhasthitā /
pūjayanti
lokapradyotaṃ bodhimaṇḍe pratiṣṭhitaṃ //
aṃjalīhi namasyanti gāthābhir
astavensu te /
[_Mvu_2.353_] pūjāṃ karonti buddhasya bodhimaṇḍe
pratiṣṭhitā //
sarve āsannaṃ paśyanti lokanāthaṃ prabhaṃkaraṃ /
na kaścid
dūre saṃjāne vyāmamātre yathā sthitaṃ //
na kaścit pṛṣṭhato buddhaṃ
lokadhātūya paśyati /
sarvā diśā hi buddhasya saṃmukhāṃ paśyati dṛśāṃ
//
vāmadakṣiṇapārśvehi na kaścil lokanāyakaṃ /
saṃjānati mahāvīraṃ sarve
paśyanti nāyakaṃ //
dhūpitaṃ buddhakṣetrasmiṃ dhūpanaṃ ca tad anantaraṃ
/
samantā buddhakṣetrāṇāṃ gandhena koṭiyo sphuṭā //
na śakyaṃ gaṇanāṃ
kartuṃ ettiyā satvakoṭiyo /
paśyitvā śiriṃ buddhasya saṃbodhim abhiprasthitāḥ
//
tṛṇā ca atha kāṣṭhā ca auṣadhīyo vanaspatī /
sarve tatomukhā āsi yena
bodhi maharṣiṇo //
ko ayaṃ īdṛśān dharmā lokanāthena darśitāṃ /
śruṇitvā
na siyā tuṣṭo anyatra mārapakṣikāt* //
na śakyaṃ sarvaṃ khyāpetuṃ vācayā
ṛddhi bhāṣataḥ /
yā śiri āsi buddhasya bodhiprāptasya tāyinaḥ //
yehi ca
dṛṣṭo saṃbuddho bodhimaṇḍe pratiṣṭhitaḥ /
pūjitaś ca mahāvīro te śrutvā tuṣṭa
paṇḍitāḥ //
śīlaskandhe ca acchidre ye bhikṣū supratiṣṭhitāḥ /
te śruṇitvā
idaṃ sūtraṃ harṣaṃ kāhinti bhadrakaṃ //
[_Mvu_2.354_]
kṣāntisaurabhyasaṃpannā alīnakāyamānasāḥ /
arthikā buddhajñānena teṣāṃ tuṣṭir
bhaviṣyati //
yehi āśvāsitā satvā mociṣyi upapadyatāṃ /
buddhitva uttamāṃ
bodhiṃ teṣāṃ tuṣṭir bhaviṣyati //
yehi purimakā buddhā satkṛtā dvijasattamā
/
idaṃ ca sūtraṃ śrutvāna tuṣṭā bheṣyanti maharṣiṇaḥ //
yehi te kṛpaṇā
satvā annapānena tarpitāḥ /
te idaṃ sūtraṃ śrutvāna buddhe kāhinti gauravaṃ
//
yehi te adhanā satvāḥ dhanehi praticchāditāḥ /
te idaṃ sūtraṃ śrutvāna
buddhe kāhinti gauravaṃ //
yehi ca pūrvaṃ buddhānāṃ cetiyā māpitā śubhāḥ
/
buddhitvā varaprasādā te khu bheṣyanti prīṇitāḥ //
yehi puluvaṃ
saddharmo lokanāthasya dhārito /
tyajitvā lābhasatkāraṃ te khu bheṣyanti
prīṇitā //
ye te asaṃskṛtāyuś ca daṇḍakarmehi varjitāḥ /
orasā
lokanāthasya te hi kariṣyanti pūjanāṃ //
ye te maitreyaṃ saṃbuddhaṃ paśyitvā
dvipadottamaṃ /
kāhinti vipulāṃ pūjāṃ teṣāṃ harṣo bhaviṣyati //
ye te
siṃhaṃ mahānāgaṃ paśyitvā lokacetiyaṃ /
kāhinti vipulāṃ pūjāṃ teṣāṃ harṣo
bhaviṣyati //
ketusya lokanāthasya ye hi kariṣyanti pūjanāṃ
/
[_Mvu_2.355_] arthikā buddhajñānena teṣāṃ harṣo bhaviṣyati
//
pradyotasya ca buddhasya ye kariṣyanti pūjanāṃ /
arthikā buddhajñānena
teṣāṃ harṣo bhaviṣyati //
jyotindharaṃ ca ye buddhaṃ paśyitvā aparājitaṃ
/
pūjāṃ mahatīṃ kāhinti teṣāṃ harṣo bhaviṣyati //
sunetraṃ lokapradyotaṃ
ye dṛṣṭvā satkariṣyanti /
apramāṇāya pūjāya teṣāṃ harṣo bhaviṣyati //
dvau
buddhau kusumanāmānau lokanāthau tathāgatau /
ye dṛṣṭvā satkariṣyanti teṣāṃ
harṣo bhaviṣyati //
maruṃ ca dvipadaśreṣṭhaṃ saṃbuddhaṃ vadatāṃ varaṃ /
ye
dṛṣṭvā satkariṣyanti teṣāṃ harṣo bhaviṣyati //
puṣpaṃ ca agrasaṃbuddhaṃ
paśyitvā dvipadottamaṃ /
ye kāhinti paramāṃ pūjāṃ teṣāṃ harṣo bhaviṣyati
//
ye gṛddhā lābhasatkāre jihmavijñānaniśritā /
alpechaṃ taṃ śruṇitvāna
teṣāṃ trāso bhaviṣyati //
ye ca saṃgaṇikārāmā gaṇavāse pratiṣṭhitā
/
vivekaṃ śrutvā buddhasya na teṣāṃ daurmanasyatā //
evaṃ duḥśīlā
śrutvānaivaṃ buddhena bhāṣitaṃ /
natā lokapradīpasmiṃ tīvraṃ kāhinti gauravaṃ
//
ye te vyākṛtā buddhena bodhisatvā anāgatā /
sūratā sukhasaṃvāsā teṣāṃ
tuṣṭir bhaviṣyati //
[_Mvu_2.356_] yeṣāṃ vivartanā nāsti buddhajñānāto
sarvaśaḥ /
te imaṃ sūtraṃ śrutvāna bheṣyanti sukhitā narāḥ //
yehi purimā
buddhā satvasārā
gurukṛtā satkṛtā pūjitā narendrā /
praṇatamanāḥ śiṣṭa
buddhajñāne
naravaravarṇa śruṇitva tuṣṭā bhonti //
ye ca avikalāḥ
samantaśuddhā
varaguṇakoṭīśatopapannā /
ye ca dharasi dharma
lujyamānaṃ
muditamanā sugatasya śāsanasmiṃ //
ye ca acapalā Ō
ānubaddhā
amukharā no ca abhū vikīrṇavācā /
. . . . . . . . . na
mānupetā
jinavaravarṇa śruṇitva tuṣṭā bhonti //
yeṣāṃ aparityakta
buddhajñānaṃ
evaṃ virajā ca atulyanantabodhi /
ye ca caranti vratam
apramattā
jinavaravarṇa śruṇitva tuṣṭā bhonti //
caturhi bhikṣū dharmehi
samanvāgataḥ tathāgato pūrve bodhisatvacārikāṃ caranto sarvaloka-abhyudgatatām
anuprāptaḥ // katamehi caturhi // acchidreṇa śīlaskandhena . . . .
.
[_Mvu_2.357_] . . . . . sarvasatvahitacittatāya
sarvasatva-ohitacittatāya // imehi bhikṣūḥ caturhi dharmehi samanvāgataḥ
tathāgato pūrve bodhisatvacārikāṃ caramāṇa imaṃ evarūpaṃ sarvajñānam anuprāptaḥ
//
___atha khalu bhagavān tāye velāye imāṃ gāthām abhāṣi //
śīlaskandho
dhanaṃ śreṣṭhaṃ lokanāthasya śāsane /
na suvarṇaṃ na ca rūpyaṃ dhanaṃ
bhikṣusya varṇitaṃ //
śīlaṃ va pūjetu śāstu śāsane supratiṣṭhito /
duḥśīlo
chambhito dūraṃ na so buddhasya śrāvako //
śīlaṃ rakṣitvā acchidraṃ paśyanti
dvipadottamā /
lokanāthā mahāvīrā dvātriṃśavaralakṣaṇāḥ //
maitrāyā
śīlaskandhena araṇyavāse ca utsukaḥ /
sūrataḥ sukhasaṃvāso etaṃ śrāmaṇyakaṃ
dhanaṃ //
alpecho alpasantuṣṭo sūrato susamāhitaḥ /
hirī-ottappasaṃpanno
etaṃ śrāmaṇyakaṃ dhanaṃ //
sādhuśīlā bhikṣū hi sarve tṛṣṇā chittvāna jālinīṃ
/
sapta bodhyaṃgān bhāventi etaṃ śrāmaṇyakaṃ dhanaṃ //
śūnyatāṃ śāntāṃ
bhāveti bhavā ca virato muniḥ /
bahuduḥkhā asārā ca etaṃ śrāmaṇyakaṃ dhanaṃ
//
so so mahādhano bhavati yo evaṃ pratipadyati /
pratipattīya saṃpanno sa
khu bhikṣu mahādhano //
[_Mvu_2.358_] śīlasaṃpanno yo bhikṣuḥ sa āḍhyo ti
pravuccati /
na hi muktāpravāḍehi bhikṣu bhoti mahādhano //
śīlavāṃ
sukhasaṃvāso bhikṣu bhotu ahiṃsako /
na hi cīvaralābhena vrajate bhikṣu
svargatiṃ //
śīlaṃ śuci niṣevitvā varjati sarva-akṣaṇāṃ /
na jñātilābhaṃ
eṣantaṃ śāstā bhikṣuṃ praśaṃsati //
śīle ābhogaṃ kṛtvāna svargo bhoti na
dullabho /
priyo manāpaḥ sarveṣāṃ yatra yatropapadyati //
śīlaṃ rakṣetha
medhāvī prārthayanto trayo sukhāṃ /
praśaṃsāṃ cittalābhaṃ ca pretya svarge ca
modanaṃ //
śīlaṃ prāvaraṇaṃ śreṣṭhaṃ alaṃkāraṃ prabhāsvaraṃ /
śīlena
śobhito bhikṣuḥ dadanto na vihanyati //
śīlena pariśuddhena kāyo bhoti
prabhāsvaro /
na cāsya jāyate dāgho maraṇe pratyupasthite //
śīlena
pariśuddhena phalaprāptir na dullabhā /
kim aṃga punaḥ svargati lokanāthaṃ ca
paśyati //
śīlena śobhito bhikṣuḥ pariśuddhena mārdavo /
na hi uccena
bhāṣeṇa bhikṣu bhoti praśaṃsito //
śīlavāṃ ca asantrasto na so bhāyati kadā
ca na /
na kadācid yutāgasaṃ gacchati bhūtadurgatiṃ //
[_Mvu_2.359_]
śīlavāṃ bhoti alpārtho alpakṛtyo guṇe rato /
samādhiṃ labhate kṣipraṃ sa cāpi
prasādaṃ gacchati //
śīlaskandhena guptena bhikṣu bhoti viśārado /
na
tasya hanyate cakṣuṃ paśyitvā jinaśrāvakāṃ //
śīlaṃ ca bhikṣu śodhitvā
nivāsaṃ purimaṃ smare /
kalpakoṭīsahasrāṇi saṃprajānapratismṛto //
śīlasya
ca sa niṣyando yaṃ nirīkṣīya gacchati /
brahmalokaṃ mahāvīro sarvalokasya
cetiyo //
śīlena pariśuddhena divyaṃ cakṣu viśudhyati /
na tasyāgamanaṃ
bhoti buddhakṣetreṣu sarvaśo //
śīlena susamāptena aprameyatathāgataḥ
/
cyutopapādaṃ jānāti sarvasatvāna nāyako //
śīlavāṃ vicare loke apramatto
pradhānavāṃ /
na tasya dullabho bhoti buddhaghoṣo manoramo //
śīlavāṃ
priyo satvānāṃ bhavati sarvatra pūjito /
satkṛto mānitaś cāpi śuddhacitto
anaṃgaṇo //
śīlena pariśuddhena cyavantaṃ paśyate naraḥ /
vimānaṃ ruciraṃ
śreṣṭhaṃ apsarogaṇasevitaṃ //
śīlena pariśuddhena cyavantaṃ paśyate naraḥ
/
sumerumūrdhne rucire trāyastriśānamālaye //
śīlena pariśuddhena yāmāṃ
paśyati devatāṃ /
taṃ caiva nagaraṃ divyaṃ apsarāhi parisphuṭaṃ
//
[_Mvu_2.360_] śīlena pariśuddhena tuṣitāṃ paśyati devatāṃ /
vimānāṃ
paśyati teṣāṃ vicitrāṃ ratanāmayāṃ //
śīlena pariśuddhena nirmāṇaratīṃ
paśyati /
sunirmitāṃ devaputrāṃ paśyati ca svalaṃkṛtāṃ //
śīlena
pariśuddhena devāṃ paśyati śobhanāṃ /
paranirmitavaśavartī vimāneṣu
pratiṣṭhitā //
śīlena pariśuddhena paśyate māramālayaṃ
/
maṇivitānasaṃchannaṃ apsarogaṇasevitaṃ //
śīle ābhogaṃ kṛtvāna brahmāṃ
paśyati devatāṃ /
jāṃbūnadavimānaṃ ca maṇīhi pratimaṇḍitaṃ //
śīlavāṃ
paśyate bhikṣu devāṃ ca brahmakāyikāṃ /
brahmapurohitāṃ devāṃ vimānehi
pratiṣṭhitāṃ //
śīlavāṃ paśyate bhikṣur vimāneṣu pratiṣṭhitāṃ
/
brahmapārṣadyāṃ ca devāṃ mahābrahmāṃ ca devatāṃ //
śīlaskandhena
sampanno ābhāṃ paśyati devatāṃ /
viśiṣṭāṃ paśyate teṣāṃ vimānāṃ ratanāmayāṃ
//
śīlavāṃ paśyate bhikṣuḥ śubhāṃ devā maharddhikāṃ /
paśyate śubhakṛtsnā
pi apramāṇābhāṃ paśyati //
śīlaṃ viśuddhaṃ rakṣitvā parīttaśubhāṃ paśyati
/
devaputrasahasrāṇi rūpadhātupratiṣṭhitāṃ //
śīlena pariśuddhena paśyati
ca bṛhatphalāṃ /
tathā avṛhāṃ atapāṃ paśye sudṛśāṃ ca sudarśanā
/
[_Mvu_2.361_] śīlena pariśuddhena śuddhāvāsāṃ pi paśyati //
ye tatra
parinirvāyi vārisikto yathānalo /
te pi bhikṣū paśyanti śīlaṃ rakṣitva
śobhanaṃ //
śīle aśavalaḥ sadā abhūṣi
purimabhaveṣu viśiṣṭalakṣamāṇaḥ
/
tena daśabalaṃ upeti śāstaṃ
tasya virocati kāye lakṣaṇehi //
śīle
sadā samādhau apramattaś ca
carati jinaḥ purimā anantakalpāṃ /
tena
bhavati lokadharmasvāmī
gagaṇagato yathā sūryo rasmirājo //
evaṃ śīlaṃ
pariśuddham ācaritvā
aparimitaṃ tathā anantakalpaṃ /
sugato laṃkṛtaḥ
śobhate lakṣaṇehi
mukhāto vāti gandhaṃ candanasya //
imāṃ guṇāṃ satataṃ
vipaśyamānā
jinavaravarṇitaṃ śīlaṃ rakṣamāṇāḥ /
viharatha pavane
udagracittā
munivara pūjita yehi te praṇītā //
dṛṣṭa purima buddha
sārthavāhā
hatarajā satkṛta pūjitā svayaṃbhū /
[_Mvu_2.362_] chando
janito bodhiye varāye
ime guṇāḥ śrutvā udagrā bodhisatvāḥ //
punar aparaṃ
bhikṣavo śīlapariśuddhaḥ tathāgataḥ samādhipariśuddhaḥ prajñāpariśuddhaḥ
vimuktipariśuddhaḥ vimuktijñānapariśuddhaḥ kṣāntipariśuddho bhikṣavaḥ tathāgato
saurabhyapariśuddho pi bhikṣavaḥ tathāgato maitrāpariśuddho bhikṣavaḥ tathāgato
karuṇāmuditāpariśuddho pi bhikṣavo tathāgato // evaṃ pariśuddhasya bhikṣo
tathāgatasya yaḥ satkāraṃ kuryāt puṣpamālyagandhadhvajapatākāhi
vādya-anulepanehi na tasya puṇyasya śakyaṃ paryantam adhigantuṃ / nāpi so
puṇyaskandhaṃ antareṇa śakyaṃ kṣapaṇāya anyatra trīhi yānehi anyatarānyatareṇa
yānena yāvan na parinirvāṇaṃ tasya paryantaḥ // tat kasya hetoḥ // yathā evaṃ hi
bhikṣo tathāgato apramāṇaḥ sarvehi guṇehi tathā evaṃ bhikṣo tathāgato
pratiṣṭhāpitā dakṣiṇā apramāṇā aparyantā acintiyā atuliyā amāpiyā aparimāṇā
anabhilāpyā // yaś ca khalu punaḥ bhikṣo tathāgatam etarahi tiṣṭhantaṃ
yāpayantaṃ satkareyā gurukareyā māneya pūjeyā puṣpehi gandhehi mālyehi chatrehi
dhvajehi patākāhi vādyehi dhūpehi vilepanehi annapānayānavastrehi yaś ca
parinirvṛtasya sarṣapaphalamālam api dhātuṃ satkareyā ity etaṃ samasamaṃ
//
___atha khalu bhagavāṃ tāye velāye imāṃ gāthām abhāṣīt //
bodhāya
cittaṃ nāmetvā hitāya sarvaprāṇināṃ /
yas stūpaṃ lokanāthasya karoti
abhipradakṣiṇaṃ //
smṛtīmanto matīmanto puṇyavanto viśārado /
bhoti
sarvatra jātiṣu caranto bodhicārikāṃ //
[_Mvu_2.363_] devanāgāna yakṣāṇāṃ
rākṣasānāṃ ca pūjito /
bhoti sarvatra jātīṣu stūpaṃ kṛtvā pradakṣiṇaṃ
//
varjeti akṣaṇāṃ aṣṭau ye kecid deśitā mayā /
ārāgeti kṣaṇaṃ ekaṃ
buddhotpādaṃ suśobhanaṃ //
varṇarūpeṇa saṃpanno lakṣaṇehi alaṃkṛto /
upeto
varavarṇena adīnamanamānaso //
āḍhyo mahādhano bhoti puṇyavanto anīrṣuko
/
paśyitvā lokapradyotaṃ satkaroti punar punaḥ //
na so muhyati dharmeṣu
nairātmyaṃ dṛṣṭvā śūnyatāṃ /
prasādaṃ labhate kṣipraṃ dharmeṇa so ca kovido
//
śreṣṭhikuleṣu āḍhyeṣu sphītetu copapadyati /
atidānapatiḥ śūro
muktātyāgo amatsarī //
ye kecij jaṃbūdvīpasmiṃ viśiṣṭā kulaśobhanāḥ
/
tatra so jāyate vīro hīnāṃ ca parivarjayet* //
gṛhapatimahāśālo
śiritejena tejito /
pūjito bhavati sarvatra stūpaṃ kṛtvā pradakṣiṇaṃ
//
brāhmaṇamahāśālaś ca prajñāvanto bahuśruto /
kṣatriyamahāśālaś ca āḍhyo
bhoti mahādhano //
rājā pi dhārmiko bhoti jaṃbūdvīpasmiṃ īśvaro
/
praśāsati imāṃ ca sarvāṃ medinīṃ girikuṇḍalāṃ //
cakravartī maharddhikaḥ
saptaratnāna īśvaraḥ /
[_Mvu_2.364_] rājye pratiṣṭhito buddhaṃ satkaroti
punar punaḥ //
cyutaś ca gacchate svargaṃ prasanno buddhaśāsane /
śakro pi
bhoti devendro merumūrdhani īśvaro //
suyāmo bhoti devendro bhoti saṃtuṣito
pi ca /
nirmito pi ca devendro vaśavartī ca īśvaraḥ //
brahmā pi
brahmalokasmiṃ īśvaro bhoti paṇḍito /
satkṛto devakoṭīhi stūpaṃ kṛtvā
pradakṣiṇaṃ //
na śakyaṃ bhāṣaṇakṣapaṇaṃ kalpakoṭiśatehi pi /
ye stūpaṃ
lokanāthasya karonti abhipradakṣiṇaṃ //
na jātu andho kāṇo vā bhoti kalpāna
koṭibhiḥ /
bodhāya cittaṃ nāmetvā yo vande śāstu cetiyaṃ //
viśuddhāṃ
labhate netrāṃ viśālāṃ nīlaśobhanāṃ /
cetiyaṃ lokanāthasya kṛtvā
abhipradakṣiṇaṃ //
upeto balavīryeṇa na kausīdyaṃ sa gacchati /
apramatto
sadā bhoti stūpaṃ kṛtvā pradakṣiṇaṃ //
dṛḍhavīryo dṛḍhasthāmo dhaureyo
dṛḍhavikramo /
kauśalyaṃ gacchate kṣipraṃ stūpaṃ kṛtvā pradakṣiṇaṃ
//
agniviṣeṇa śastreṇa na jātu kālaṃ karoti ca /
kālaṃ karoti pūrṇena
āyuḥkṣīṇena paṇḍito //
vighuṣṭo rājadhānīṣu rāṣṭreṣu nigameṣu ca /
rūpeṇa
arthabhogehi stūpaṃ kṛtvā pradakṣiṇaṃ //
śucigātro śucivastraḥ
śukladharmapratiṣṭhito /
tato na sevate kāmāṃ caranto bodhicārikāṃ
//
[_Mvu_2.365_] puṣpasya mālāṃ kṛtvāna yaḥ stūpe upanikṣipe /
cittaṃ
bodhāya nāmetvā na so jātu vihanyati //
itaś cyavitvā mṛto hi trāyastriṃśāṃ
sa gacchati /
vimānaṃ labhate kṣipraṃ vicitraṃ ratanāmayaṃ //
kūṭāgārāṃś
ca prāsādāṃ apsarogaṇasevitāṃ /
mālāṃ stūpe dahitvāna trāyastriṃśeṣu bhuṃjati
//
aṣṭāṃgavarasaṃpūrṇāṃ suvarṇavālukasaṃstṛtāṃ /
vaiḍūryasphāṭikāstīrṇāṃ
divyāṃ puṣkariṇīṃ labhe //
bhuṃjitvā vibhavāṃ divyāṃ paripūretva paṇḍito
/
cyavitvā devalokāto manuṣyo bhoti bhogavāṃ //
tena ca kuśalamūlena
ārāgati tathāgataṃ /
pūjeti dvipadaśreṣṭhāṃ apramatto vicakṣaṇo //
na so
jayyati rāgena nāpi doṣeṇa hrīyati /
nā jātu bhoti saṃmūḍhaḥ pūjetvā
dvipadottamaṃ //
araktaś ca adṛṣṭaś ca amūḍhaḥ saṃvṛtendrayaḥ /
bhoti
sarvatra jātīṣu pūjetvā lokanāyakaṃ //
jātīkoṭīsahasrāṇi śatāni nayutāni ca
/
satkṛto bhoti sarvatra mālāṃ dattvāna cetiye //
cakravartī api rājā
śakro pi bhoti īśvaraḥ /
brahmā pi brahmalokasmiṃ mālāṃ dattvāna cetiye
//
paṭṭadāmaṃ daditvāna lokanāthasya cetiye /
[_Mvu_2.366_] sarve sya
arthā vartanti ye divyā ye ca mānuṣāḥ //
hīnāṃ ca kulāṃ varjeti na sa
tatropapadyati /
āḍhyaś ca dhanavāṃ bhoti jambūdvīpasmiṃ īśvaro
//
rūpeṇātha bhogehi ca varṇena atha ṛddhiyā /
viśiṣṭo bhoti sarvatra
pūjāṃ kṛtvā tathāgate //
jātismaraś ca so bhoti na so rāgena hrīyati
/
jānate doṣaṃ kāmānāṃ brahmacaryaṃ samādiye //
rūpehi atha śabdehi rasehi
aparājito /
na karoti pāpakaṃ karma pūjetvā dvipadottamaṃ //
gandhehi atha
sparśehi na jātu sa ca hrīyati /
smṛtimāṃ saṃprajānaś ca bhoti pūjetva
nāyakaṃ //
na tasya caurā rājāno dhanaskandhaṃ parāmṛṣe /
agnir vā
apaskaroti pūjāṃ kṛtvā tathāgate //
śokaṃ ca śokavairāgyāṃ na so jātu
nigacchati /
paṭṭadāmaṃ daditvāna puṣpaṃ ca lokanāyake //
sarvatra bhoti
jātīṣu aśoka anupadruto /
pūjetvā lokapradyotaṃ cakravartī maharddhiko
//
sughaṭṭitahastapādo aṃgaśobhāṃ nigacchati /
varṇarūpeṇa saṃpannaḥ
pūjetvā lokanāyakaṃ //
varjeti pāpakaṃ karma caranto bodhicārikāṃ
/
paśyate dvipadaśreṣṭhāṃ ye lokasmiṃ sudurlabhā //
[_Mvu_2.367_]
kalpakoṭīsahasrāṇi śatāni nayutāni ca /
bhuṃjitvā saukhyaṃ saprajño budhyate
bodhim uttamāṃ //
mālāvihāraṃ kṛtvāna lokanāthasya dhātuṣu
/
abhedyaparivāreṇa rājā bhoti maharddhiko //
varjeti pāpakāṃ dharmā ye
āryehi vivarjitā /
carati kuśalāṃ dharmāṃ ye buddhehi praśaṃsitā //
priyaś
ca dayito bhoti satkṛtaś ca praśaṃsito /
devānām atha nāgānāṃ ye ca lokasmiṃ
paṇḍitā //
mahatā parivāreṇa śobhanena mahābalo /
pūjayati dvipadaśreṣṭhaṃ
saṃbuddham aparājitaṃ //
yatra so jāyate gehe puṇyatejena tejito /
taṃ
kulaṃ satkṛto bhoti rāṣṭreṇa nigamena ca //
mālāvihāraṃ kṛtvāna cittaṃ
bodhāya nāmaye /
tasyaiṣā bhoti saṃpatti yā buddhehi praśaṃsitā //
na so
kubjo ca khaṃjo vā khalito vā vicaṃkramo /
alaṃkṛto lakṣaṇehi yatra
yatropapadyati //
daridra satva paśyitvā dhanena abhicchādaye
/
asaṃharaṇīyaś ca so caranto bodhicārikāṃ //
imāṃ ca vasudhāṃ sarvāṃ
ośiritvā mahāmatiḥ /
adīnacitto so bhoti na so jātu viṣīdati //
putrāṃś ca
dhītarāṃś caiva bhāryā kalyāṇabhadrikāṃ /
ośiritvāna so yāti yo bodhim
abhiprasthito //
pūrvālāpī ca so bhoti sumukhaś ca sudarśanaḥ
/
[_Mvu_2.368_] na so hanyati īrṣyāye na ca mānena kadā cana //
so
anīrṣu sūrataś caiva kṣāntiye pāramiṃgato /
hitaiṣī guṇasaṃpanno yo bodhim
abhiprasthito //
ratanaṃ sarvalokasmiṃ utpādas tasya durlabho /
aniṃdito
dakṣiṇīyo yo bodhim abhiprasthito //
gagaṇe nimiṣe śakyaṃ bālena gaṇetu
tārakāṃ /
na tasya guṇaparyantaṃ śakyaṃ vācāya bhāṣituṃ //
śakyaṃ sarveṣāṃ
satvānāṃ triyadhvacittaṃ jānituṃ /
na tasya guṇaparyantaṃ śakyaṃ vācāya
bhāṣituṃ //
mahāsamudrāś catvāro bālena sikatāṃ tathā /
nāgakoṭīsahasrāṇi
na tasya guṇa bhāṣituṃ //
ye romā sarvasatvānāṃ gatiṣu ṣaṭsu ye jage
/
gaṇetu nimiṣe śakyaṃ na tasya guṇa bhāṣituṃ //
yatreyaṃ vasudhā sarvā
āpaskandhe pratiṣṭhitā /
nirmituṃ śakyate bālena na tasya guṇa bhāṣituṃ
//
devāgāram upādāya ye kalpasthāyijīvino /
ye atrāntareṇa vṛkṣā ye ca
bhūmi anāgatā //
puṣpā phalāni ca śakyaṃ gaṇayituṃ vijānatā /
ta tasya
buddhaputrasya guṇaparyanta bhāṣituṃ //
bhāṣeyus tasya śūrasya varṇamālāṃ
manoramāṃ /
[_Mvu_2.369_] na śakyaṃ buddhaputrasya guṇaparyanta bhāṣituṃ
//
jātīśatasahasrāṇi yaḥ se kareya apriyaṃ /
devā manuṣyāṃ varjetvā
nirayas tasya gocaraḥ //
andho acakṣuko bhoti duḥkhito aparāyaṇo /
utpīḍāṃ
bodhisatvānāṃ yaḥ karoti aviddasu //
cyuto avīciṃ gaccheyā dāruṇaṃ
bhayabhairavaṃ /
mahatā ātmabhāvena duḥkhāṃ vedeti vedanāṃ
//
yojana-ātmabhāvena bhoti tatropapadyate /
samantamaṇḍalākīrṇo
samantaparitāpito //
paṃca śīrṣasahasrāṇi ātmabhāve pratiṣṭhitā /
ekaśīrṣe
ca jihvānāṃ śatā paṃca anūnakā //
halānāṃ śata ekasmiṃ jihvāgre pratipāditā
/
taṃ pāceti mahāghoraṃ pāpakarmasya tat phalaṃ //
avīcitaś cyavitvāna
tapanaṃ ca pratāpanaṃ /
vedeti tatra durmedho paurāṇaṃ duṣkṛtaṃ naro
//
utpīḍāṃ buddhaputrāṇāṃ yaḥ karoti aviddasu /
na tasya sulabho jātu
bheṣyate mānuṣo bhavaḥ //
jātīśatasahasrāṇi śatāni nayutāni ca /
duḥkhā
vedanāṃ vedayati tatonidānaṃ pacyati //
majjāghāso viṣo bhoti abhimardo
bhayānako /
[_Mvu_2.370_] utpīḍanaṃ karitvāna buddhaputrāṇa tāyināṃ
//
kṣudhāpipāsām adhigato pāpakarmasya tat phalaṃ /
na so bhojanaṃ
labdhvāna jātu tṛptīya bhuṃjati //
tato cyavitvā yamaloke mahādroṇiṣu
khajjati /
na trāṇaṃ labhate jātu kṛtvā utpīḍa bhikṣuṇāṃ //
tato cyutaḥ
kālagato mānuṣaṃ lokam āgato /
jātyandho bhoti durmedho dṛṣṭacitto asaṃvṛto
//
vācā durbhāṣitā bhavati asatyā ghoṣapāpikā /
manuṣyehi cyavitvāna
kṣipraṃ gacchati durgatiṃ //
kalpakoṭīsahasrehi na jātu buddhaṃ paśyati
/
utpīḍāṃ buddhaputrāṇāṃ yaḥ karoti asaṃvṛto //
vastuṣu buddhaputrāṇāṃ
karonto rakṣa dhārmikāṃ /
varjeti durgatī sarvāṃ kṣipraṃ gacchati svargatiṃ
//
āḍhyo mahādhano bhavati balavanto viśārado /
smṛtiprajñāya saṃpanno
sukhito bhoty anupadruto //
yadā ca lokapradyotā bhavanti parinirvṛtā
/
paśyitvā buddhastūpānāṃ satkaronti punar punaḥ //
ko imān edṛśā dharmāṃ
śrutvā buddhasya bhāṣitāṃ /
prasādaṃ buddhaputrāṇāṃ na kareyā punaḥ punaḥ
//
yaś ca buddhasahasrāṇi śatāni nayutāni ca /
yathā vālikā gaṃgāye
ettakāṃ kalpa satkare //
yaś ca pralujjantaṃ saddharmaṃ lokanāthena darśitaṃ
/
[_Mvu_2.371_] ekarātriṃdivaṃ cāpi dhāraye puṇyaṃ viśiṣyati //
ahaṃ
ca pūjito bhoti buddhajñāne pratiṣṭhitaḥ /
te pi ca pūjitā buddhā dharme
lujjante dhārite //
pralujjamāne saddharme yo rakṣe śāstu śāsanaṃ
/
kalpakoṭīsahasrehi na so jātu vihanyati //
kāyena sukhito bhoti na sa
rogaṃ ca gacchati /
amanāpasahasrehi na jātu saṃharīyati //
kṣāntiye bhoti
saṃpanno sūrataḥ sakhilo mṛduḥ /
maitracittaś ca satvebhyo rakṣitvā śāstu
śāsanaṃ //
sukhito pramuditaḥ pratikrośaṃ
pratilabhati purimanirodhadṛṣṭaṃ
/
sarvāṃ jahati akṣaṇāṃ aśeṣā
jinavaradharma dhāretvā lujjamānaṃ
//
kavacito sadā bhoti lakṣaṇehi
yathā gagaṇaṃ pratipūraṃ tārakehi /
sa
madhuravacano manojñaghoṣo
jinavaradharma dhāretva lujjamānaṃ
//
hīnakulavivarjito sa bhoti
sukhitaṃ yeṣu na asti saumanasyaṃ /
āḍhya
sukhita bhoti bhogavāṃ ca
[_Mvu_2.372_] jinavaradharma dhāretva
lujjamānaṃ //
sthāmavara upeti vīryavanto
vicarati sarvāṃ vasundharāṃ
adīno /
buddhaśatasahasra satkaroti
jinavaradharma dhāretva lujjamānaṃ
//
smṛtimatigativanto puṇyavanto
paramasusatkṛtu bhoti narāmareṣu
/
vidu paramapraśasta jaṃbudvīpe
jinavaradharma dhāretva lujjamānaṃ
//
paramasu-abhirūpadarśanīyo
priya bhavati naranārīṇāṃ marūṇāṃ
/
suruciru praśastu puṇyavanto
jinavaradharma dhāretva lujjamānaṃ
//
kalpaśatasahasrakoṭī pūrāṃ
guṇasthāviryasaṃgato anantajñānī /
no ca
kṣapeya sarva ānuśaṃsaṃ
jinavaraśāsanaṃ lujjitaṃ dharetvā //
yeṣām imaṃ
purimasūtraṃ śāstā
daśabaladhāri prakāśi devadevo /
teṣām idaṃ narāṇāṃ
harṣam aprakampyaṃ
bhaviṣyati paścime kāle vartamāne //
bhāṣec ca
jinavaradharma nirvṛtānāṃ
[_Mvu_2.373_] śraddhāya teṣāṃ dharayati
gāraveṇa /
dānaṃ ca deti aparimitacetiyeṣu
pūjeti saṃgha bhagavato ca
gāraveṇa //
pralajjamāne jinavaraśāsanasmiṃ
dhāreti śāstu varadharmanetrī
/
so taṃ akaritvā śubhakarmaśreṣṭhaṃ
nopacakrame śubhaṃ kālakarmaṃ
//
sarve ca satvā siyu lokanāthā
samantacakṣū hatarajaniṣkileśā /
te
kalpakoṭīnayutāṃ sahasrāṃ
bhāṣeyu varṇaṃ jinavare puṣpadinne //
pāpaṃ ca
karmaṃ vijahati sarvakālaṃ
śreṣṭhaṃ ca dharma prakari udagracitto
/
caritvārthaṃ suciraṃ cārikāsu
so buddho loke bhavati atulyo //
yaḥ
sārṣapeṇa sūkṣmataraṃ grahetvā
dhūpeya gandhaṃ bhagavato cetiyeṣu
/
tasyānuśaṃsāṃ śṛṇotha me bhāṣamāṇaṃ
prasannacittā jahiya kileśāṃ
//
so puṇyavanto carati diśāsu
arogaprāpto dṛḍhavrata apramatto
/
vineti lokāṃ carayanto cārikāṃ
priyo manāpo bhavati janasya
//
[_Mvu_2.374_] rājyaṃ ca prāpto jina satkaroti
mahānubhāvo vidu
cakravartī /
suvarṇavarṇo sphuṭo lakṣaṇehi
manojñagandhāṃ labhate
sarvakālaṃ //
tasya duḥkhaṃ nāsti daurmanasyaṃ
sa bhogāṃ hīnāṃ vitari
cārikāsu /
āḍhyaś ca bhoti dhanavāṃ prabhūtabhogo
aśeṣaprāpto vicarati
sarvaloke //
upasaṃkrami bahujanaṃ pṛcchamāno
dharmaṃ viśiṣṭaṃ
jinaśāsanasmiṃ /
vineti kāṃkṣāṃ girāṃ bhāṣamāṇaḥ
śrutvā ca dharmaṃ labhe
saumanasyaṃ //
na pāpakarmaṃ kari hīnabuddhiḥ
jñānaṃ tu jñātvā paramaṃ
viśiṣṭo /
karoti divyaṃ śubhapremaṇīyaṃ
śodheti cakṣuṃ vidhamati
andhakāraṃ //
na tīvrarāgo bhavati na tīvradoṣo
na tīvramoho bhavati
manuṣyaloke /
caranta śuddhaṃ aśabalabrahmacaryaṃ
karoti arthaṃ
aparimita-anantaṃ //
na kasyacid bhavati praduṣṭacitto
na bhogahānir
bhavate kadācit* /
na tasya nīgho bhavati janasya
dhūpetva gandhaṃ
jinacetiyeṣu //
[_Mvu_2.375_] viśuddhacitto vimalo vidhūtapāpaḥ
śāntaḥ
praśāntaḥ paraśamenupetaḥ /
kalpāna koṭī nayutā śatāṃ caritvā
bodhiṃ
atulyāṃ spṛśati adīnacitto //
satvāna koṭīnayutāṃ sahasrāṃ
mārge aśoke
parame sthapetvā /
vartetva cakraṃ asadṛśaṃ sarvaloke
nirvāyi paścā
hatarajo niṣkileśo //
patākaṃ dattvā bhagavato cetiyeṣu
janayet* chandaṃ
katham asmi buddha loke /
so pūjanīyo bhavati janasya
carantu śreṣṭho
jinacārikāye //
vighuṣṭaśabdo bhavati vidu praśaṃsyaḥ
śuddhaṃ viśuddhaṃ
labhe ātmabhāvaṃ /
udvīkṣaṇīyo bhavati janasya
devāna nāgāna guru pūjitaś
ca //
suvarṇavarṇo sada ātmabhāvo
lābhī ca bhoti śubhacīvarāṇāṃ
/
karpāsikānām atha kambalānāṃ
kṣomadukūlāna ca kauśikānāṃ //
ye
jaṃbudvīpe kulaśreṣṭha bhonti
āḍhyā mahātmā bahudhanasvāpateyā /
tatraiva
tasya bhavatopapatti
[_Mvu_2.376_] varjeti hīnā kulā ye daridrā
//
yena tasya kvacij janiyati īśvaratvaṃ
praduṣṭacitto na bhavati kaści
satvo /
pāpaṃ ca karmaṃ garahati so pareṣāṃ
viśuddhaśīlo bhavati
sadāpramatto
amatsarī bhavati anāgrahītaḥ
so muktatyāgo bhavati
aśokaprāpto /
na jīvikārthaṃ janayati so pareṣāṃ
vighuṣṭaśabdo bhavati
sadā praśasto //
paśyitva buddhaṃ mahāsārthavāhaṃ
karoti pūjāṃ sada
hṛṣṭacitto /
chatraiḥ patākaiḥ dhvajagandhamālyaiḥ
sadā caranto
aśabalabrahmacaryaṃ //
manuṣyaloke gurukṛta satkṛto ca
deveṣu divyaṃ
labhati vimānaśreṣṭhaṃ /
manojñavarṇaṃ
suruciradarśanīyaṃ
rajatābhicchannaṃ maṇisphāṭikehi //
[citraṃ]
sumerumūrdhne labhati īśvaratvaṃ
sarve sya devā abhinata śiṣyabhūtā
/
dharmeṇa teṣāṃ janayati saumanasyaṃ
na jātu bhoti paramapramatto
//
tato cyavitvā bhaviṣyati manuṣyaloke
rājāna śreṣṭho varacakravartī
/
na tasya pāpaṃ janayati kaści satvaḥ
[_Mvu_2.377_] priyo manāpo
bhavati janasya //
kalpāna koṭīnayutā sahasrāṃ
labhitva saukhyaṃ suciraṃ
martyaloke /
gatvāna deśaṃ purimajināna vuṭṭhaṃ
so bodhiṃ buddhe
ajaramarām aśokāṃ //
dhvajaṃ dahitvā hatarajasatvasāre
taṃ ca prasūtaṃ
labhe no cireṇa /
prabhūtakośo bhavati anopamaprajño
parivāra tasya hoti
adīnacitto //
labhitva bhogāṃ vibhajati bhuṃjate ca
na tasya trāso bhavati
na daurmanasyaṃ /
rājā so tuṣṭo vitarati grāmarāṣṭraṃ
na pāpacittaṃ
janayati tasmiṃ jātu //
śreṣṭhī viśiṣṭo bhavati prabhūtakośo
gṛhapatiś ca
ratanavicitritāṃgo /
putro ca rājño atha vā amātyo
rājā ca bhavati
balacakravartī //
varjeti so hīnakulāni sarvān*
viśiṣṭabhogaṃ kularatnaṃ
labhitvā /
sadāpramatto bhavati alīnacitto
varjeti kāmāṃ yatha
mīḍhakumbhaṃ //
[_Mvu_2.378_] viśiṣṭarūpaṃ labhate kṣaṇāṃś ca
kule ca
śreṣṭhe bhavatīśvaraś ca /
parivāras tasya bhavati abhedyo
puraskṛtaś ca
bhavati janena //
na cittaśūlaṃ janayati so pureṣu
prasannacitto sadā
apramatto /
na tasya agni kramate na śastraṃ
ullokanīyo sada puṇyavanto
//
pramādaṃ so na carati puṇyavanto
susaṃprajāno sada so manuṣyo
/
sunigṛhīto bhavati muktacitto
na tasya . . . . dharmasya anto
//
sutīkṣṇagātro bhavati viśiṣṭo
suviśuddhacitto bhagavāṃ satyavādī
//
bhayārditānāṃ jane saumanasyaṃ
trāṇaṃ careya ca parāyaṇaṃ ca //
sa
vai karitvā bahukāmanuṣyaṃ
pratisthihitvā mahājñānaskandhe /
gacchitva
maṇḍaṃ varapādapendraṃ
buddhe atulyo vara-agrabodhiṃ //
heṣṭā upādāya
bhavāgrapūraṃ
[_Mvu_2.379_] jāmbūnadasya imaṃ buddhakṣetraṃ /
śakyaṃ
kṣapetu śirim evarūpāṃ
na buddhastūpe dharayato ekadīpaṃ //
na tasya kāyo
bhavati vivarṇo
dṛḍhe sa pīṭhe . . . . . acchati /
ālokaprāpto care
sarvaloke
dahitva dīpaṃ bhagavato cetiyeṣu //
yadā ca bhoti
jinaprādurbhāvo–Senart: Śprādubhāvo
āsannaprāpto bhavati tathāgatasya
/
putro ca bhrātā atha pitā vā jñātiko
so jñānaskandhaṃ labhe nacireṇa
//
buddhāna kṣetrā nayutāmitā sahasrā
pūrā bhavensuḥ yadi sarṣapāṇāṃ
/
śakyaṃ gaṇetuṃ tulayya jānituṃ vā
na buddhastūpe dharayato ekadīpaṃ
//
agrārhaṃ buddho varadakṣiṇīyo
agrāṃ caritvā cārikāṃ viśiṣṭāṃ
/
karitva pūjaṃ guṇasāgarasya
vipāko agro bhavati anopamo
//
vaiḍūryaratnehi maṇīhi pūrā
sarvā siyāyaṃ sahālokadhātu /
śakyaṃ
kṣapetuṃ śirim evarūpāṃ
na buddhastūpe dharayato ekadīpaṃ
//
[_Mvu_2.380_] kārṣāpaṇehi sahalokadhātuṃ
heṣṭā upādāya
bhavāgrapūrāṃ /
śakyaṃ kṣapetuṃ śirim evarūpāṃ
na budhastūpe dharayato
ekadīpaṃ //
kṣetrasahasrā varacandanena
heṣṭā upādāya bhavāgrapūrāṃ
/
śakyaṃ kṣapetuṃ śirim evarūpāṃ
na buddhastūpe dharayato ekadīpaṃ
//
kṣetrā sahasrā bahuvastrapūrā
yaṃ devaloke śubhakasmi duṣyaṃ
/
śakyaṃ kṣapetuṃ śirim evarūpāṃ
na buddhastūpe dharayato ekadīpaṃ
//
deveṣu divyā ca ratnā vicitrā
nāgāsuramanujamahoragānāṃ /
śakyaṃ
kṣapayituṃ śirim evarūpāṃ
na buddhastūpe dharayato ekadīpaṃ //
ye
divyagandhā naradevaloke
tehi bhaveyā sahā saṃprapūrā /
śakyaṃ kṣapetuṃ
śirim evarūpāṃ
na buddhastūpe dharayato ekadīpaṃ //
pramāṇaṃ śakya diśi
vidiśāsu jñātuṃ
ākāśadhātu ayam ettiko ti /
[_Mvu_2.381_] na
buddhastūpe dharayato ekadīpaṃ
pramāṇa śakyaṃ gaṇayituṃ puṇyaskandhe
//
chatraṃ se dinnaṃ bhagavato mārutānāṃ
buddhottamasya vrajato
nararṣabhasya /
cittaṃ prasādetva narottamasmiṃ
mā buddhakāyaṃ tape
rasmirājā //
so taṃ karitvā ahaṃ dharmaśreṣṭhaṃ
śataṃ sahasraṃ maruśakra
āhu /
brahmāpi āsi ahaṃ brahmaloke
śatasahasraṃ dadiya jinasya cchatraṃ
//
rājā abhūṣi ahaṃ cakravartī
śatasahasraṃ daśadiśācaro bhūyaḥ
/
śreṣṭhī abhūt* dhanavāṃ prabhūtakośo
gṛhapati bahudhano puṇyavanto
//
viṃśac ca koṭi sugatottamānāṃ
āgamita me gurukṛta satkṛtā ca
/
śayyāsanehi . . . . . . . . . . . . .
vihārās teṣāṃ kṛtagandhaliptāḥ
/
daurgandhiyaṃ apagataṃ sarva mahyaṃ
uṣṇaṃ ca śītaṃ vivarjitaṃ me
//
tuṣṭo ca bhosi paramodagracitto
pūjāṃ ca teṣāṃ paramottamānāṃ
/
karoṣi alaṃkṛtvā śubhadarśanīyaṃ
[_Mvu_2.382_] daditva cchatraṃ
jinacetiyehi //
tasyāpi bhoti śubha ātmabhāvo
dvātriṃśatīhi sphuṭa
lakṣaṇehi /
yehi sya nityaṃ pratapati ātmabhāvaḥ
yūpo viśiṣṭo yatha
kāṃcanasya /
jāmbūnadasya yatha darśanīyo
asaṃprakīrṇo sphuṭo vyaṃjanehi
//
abhijñaprāpto bhavati bhiṣacchreṣṭho
caranto jityaṃ jinacārikāsu
/
na bhogahīno bhavati kadācid*
devāna bhoti guru pūjito ca //
na
kāmabhogai ramate kadācid*
viśuddhaśīlo sada brahmacarī /
samādiyitvā
pavanaṃ vrajitvā
ariktadhyāno suviśeṣaprāpto //
na dhyānahānir bhavate
kadācit*
na bodhicittaṃ jahate kadācit* /
maitrāvihārī sada
hṛṣṭacitto
daditva cchatraṃ jinacetiyeṣu //
vādyeṣu pūjitva
nararṣabhasya
na śokaśalyā prasahanti tasya /
manojñaghoṣo ca
manuṣyaloke
svaraṃ ca tasya viśuddha bhoti //
viśuddhaśroto ca
udagracitto
[_Mvu_2.383_] viśuddhacakṣū ca susaṃprajāno
/
śrotendriyeṇa su-upeto bhoti
vādetva vādyaṃ jinacetiyeṣu //
jihvāsya
bhoti tanudarśanīyā
padmaprakāśā yatha puṇḍarīkaṃ /
rakta pravāḍā yatha
devatānāṃ
yaṃ yaṃ svaraṃ osire darśanīyaṃ //
na jaḍo bhoti ajihvo [kubjo]
na khaṃjo
na pi vicchinnāṃgo viśiṣṭo bhoti /
pravarātmā bhoti
pravarātmabhāvo
vādetva vādyaṃ jinacetiyeṣu //
na tasya kaścij jano
durmano syāt*
devā ca nāgā manujā mahoragā /
āśvāsaprāpto care
sarvaloke
vādetva vadyaṃ jinacetiyeṣu //
na jātu gilāno bhave
pāṇḍurāgo
na cāpi kuṣṭhī nāpi ca kilāsī /
praśaṃsanīyaṃ labhe
ātmabhāvaṃ
vādetva vādyaṃ jinacetiyeṣu //
prabhūtacitto ca
akubjagātro
uttaptavarṇo yatha suvarṇabiṃbaṃ /
dṛḍhasamādhi ca
asaṃpravedhī
[_Mvu_2.384_] vādetva vādyaṃ jinacetiyeṣu //
deveṣu kho .
. . . . īśvaratvaṃ
manuṣyalokaṃ pi gatu pūjanīyo /
uttaptavīryo bhavati
amardanīyo
vādetva vādyaṃ jinacetiyeṣu //
na so kahiṃcij jane
aprasādaṃ
na cāpi kaṃcitparuṣaṃ bhaṇāti /
paiśunya sarvaṃ vijahati
satyavādī
vādetva vādyaṃ jinacetiyeṣu //
alaṃkārā kṛtva
jinacetiyeṣu
snāpitva stūpāni tathāgatānāṃ /
viśuddhavākyo snapayitva
stūpaṃ
rajo dhovamāno virajasya smṛtyā //
dharmaṃ karitvā
karikāradharmaṃ
ārogyaprāpto care sarvaloke /
praśaṃsanīyo bhavate
janasya
kārīṣi dattvā jinacetiyeṣu //
akhaṇḍaśīlo ca
ariktadhyāno
prāptvāna sevāṃ dhanam aprasahyaṃ /
ājñāṃ karoti bahukāṃ
janasya
kārīṣi dattvā jinacetiyeṣu //
śmasānasaṃjñāṃ janayate
iṣṭikāsu
[_Mvu_2.385_] na kāmaloko ca na raktacitto /
lābhāya chandaṃ
jahati aśeṣaṃ
kārīṣi dattvā jinacetiyeṣu //
na cittapīḍāṃ janaye
pareṣu
na khādyabhojyena jane saumanasyaṃ /
na ca daridro sa na cāpi
rogī
kārīṣi dattvā jinacetiyeṣu //
amitrapakṣo na ca tasya bhoti
pūjeti
buddhāṃ satataṃ abhedyo /
buddhaṃ ca dharmaṃ jinaśrāvakāṃ ca
kārīṣi dattvā
jinacetiyeṣu //
kṣetrā sahasrā bahavo anantā
jāmbūnadena siyā sarvapūrā
/
śakyaṃ kṣapetuṃ śirim evarūpāṃ
na tailavinduṃ jinastupe dattvā
//
sadā ca bhoti vaśi ātmacitte
na ceṣṭamāno vrajati kadācit*
/
abhinnahasto ca abhinnapādo
kārīṣi dattvā jinacetiyeṣu //
unmārga
sarvaṃ pi jahāti tena
yena vrajante bahudurgatīyo /
viśodhito sya bhave
svargamārgo
kārīṣi dattvā jinacetiyeṣu //
nāmetva cittaṃ
sahalokanāthe
[_Mvu_2.386_] tailasya vinduṃ jinacetiyeṣu /
dadeya ekaṃ
śatadhā karitvā
taṃ puṇyaskandhaṃ kṣapayituṃ na śakyaṃ //
iṣṭikā gṛhya
bhagavato cetiyeṣu
puṇyasyārthāya naro ced dhareya /
na tasya jātu
amanojñagandhaṃ
kāyo sya gandhaṃ labhe candanasya //
kalpāna koṭīnayutā
sahasrāṃ
viśiṣṭakāyo bhavate śubhāṃgo /
vighuṣṭaśabdo
varalakṣitāṃgo
śodhetva stūpaṃ puruṣottamasya //
vimānaśreṣṭhaṃ labhate
sugandhaṃ
divyaṃ manojñaṃ varacandanasya /
na tatra tṛṣṇāṃ janaye
kadācit*
śodhetva stūpaṃ puruṣottamasya //
koṭīsahasraṃ labhate
apsarāṇāṃ
manojñagandhā ca sudarśanīyā /
tāsāṃ na tṛṣṇāṃ janaye
kadācit*
śodhetva stūpaṃ puruṣottamasya //
aṣṭāṃgupetāṃ
jalaśobhamānāṃ
udyānaśreṣṭhāṃ labhate puṣkiriṇyo /
divyotpalehi ca
śobhamānā
śodhetva stūpaṃ puruṣottamasya //
[_Mvu_2.387_] parivāras
tasya bhavate anurūpaṃ
divyaṃ ca ghoṣaṃ śṛṇoti viśuddhaṃ /
saṃgītiśabdāni
surāsurāṇāṃ
śodhetva stūpaṃ puruṣottamasya //
kathāṃ ca dhārmāṃ śṛṇe
devatānāṃ
saṃskārā sarve ca duḥkhā anityā /
grāhyaṃ ca bhoti varadāna
dānaṃ
śodhetva stūpaṃ puruṣottamasya //
jarābhibhūto upagato
svargalokaṃ
na tasya bhūyo ito durgatīyo /
sa buddhaṃ ca paśyati
martyaloke
śodhetva stūpaṃ dvipadottamasya //
kathāṃ ca kṛtvā śubha
devatānāṃ
sthapetva devā bahubuddhastūpaṃ /
kālaṃ karitva upagami
martyaloke
śodhetva stūpaṃ puruṣottamasya //
so jātamātro smare kalpān
anantāṃ
ye pūrvaṃ buddhā pūjita satkṛtā ca /
nāmaṃ ca teṣāṃ smarati gaṇaṃ
ca dharmaṃ
śodhetva stūpaṃ dvipadottamasya //
anulepena bhagavato yo
karoti
pūjāṃ viśiṣṭāṃ sumanojñaghoṣāṃ /
so labdhalābho vicarati
sarvaloke
ādinnasāro varagandha dattvā //
[_Mvu_2.388_] pralujjakāle
jinaśāsanasya
na so ihāgacchati jambudvīpe /
svargeṣu saṃdhāvati tasmi
kāle
gandhānulepaṃ kariyāna stūpe //
durgandhakāmāṃ
sujugupsanīyāṃ
varjeti nityaṃ sthito śīlaskandhe /
sadā caranto iha
brahmacaryaṃ
gandhānulepaṃ dadiyāna stūpe //
ito cyavitvā
marusvargaloke
atha sahasrā tulayati aprameyāṃ /
karoti arthaṃ
bahudevatānāṃ
gandhānulepaṃ dadiyāna stūpe //
yasmiṃ ca kāle narā bhonti
āḍhyā
aduṣṭacittā mṛdumārdavā ca /
tasmin tu kāle sthito
jambudvīpe
gandhānulepaṃ dadiyāna stūpe //
apāyabhūmiṃ vijahiya
sarvāṃ
āsannaprāpto sa jinasya bhoti /
pratīto bhavati
sukhapremaṇīyo
gandhānulepaṃ dadiyāna stūpe //
viśiṣṭavākyo bhavati
sughoṣo
priyo manāpo janasatkṛto ca /
[_Mvu_2.389_] sukhaṃ ca tasya
sada suprasannaṃ
gandhānulepaṃ dadiyāna stūpe //
rājāpi bhoti
varacakravartī
śreṣṭhī amātyo gṛhapati puṇyavanto /
buddho pi [bhoti]
prabhaṃkaro dharmasvāmī
gandhānulepaṃ dadiyāna stūpe //
maṇihāraṃ dattvā
jinacetiyeṣu
udagracitto pramudito vegajāto /
so bhoti rājā saha
lakṣaṇehi
mahānubhāvo gurukṛto cakravartī //
maṇivimānaṃ rucira
premaṇīyaṃ
vicitravarṇaṃ labhe darśanīyaṃ /
prāsādam agraṃ ratanāmayaṃ
ca
mahārahāhi sphuṭa vedikāhi //
so rājadhānīṃ labhate
viśiṣṭāṃ
nārīgaṇehi narasaṃprapūrāṃ /
samāṃ sujātāṃ
suvibhaktarūpāṃ
prabhūtabhogāṃ bahuśo samantā //
subhikṣakṣemāṃ
apagataśarkarāṃ
puṣpāvakīrṇāṃ sphuṭāvasaktadāmāṃ /
sumanojñaghoṣāṃ
priyadarśanīyāṃ
[_Mvu_2.390_] antiṣṭhaguptāṃ bahuśālimadhye
//
udyānaramyāṃ śubharutasanninādāṃ
jālavicitrāṃ sukhasaṃpraveśāṃ
/
dhvajapatākāhi sphuṭāṃ suramyāṃ
chatrehi cchannāṃ śubhadarśanīyāṃ
//
na tatra corā na śaṭhā na dhūrtā
rājye bhavanti paravittahānī
/
īryāpathena upapeta satvā
vijite santi sadā maitracittā //
ataś ca
devāṃ vrajate supuṇyo
svargeṣu bhoti paripṛcchanīyo /
kiṃ kāryaṃ śuklaṃ
katham ācarema
yadā vrajema ito martyaloke //
buddhāṃś ca kṣipraṃ labhe
dakṣiṇīyāṃ
paśyitva so pūjati lokanāthāṃ /
bodhāya cchandaṃ janayati pūjaṃ
kṛtvā
tenaiva buddhā hataraja vyākaronti //
bahujñānī bhavati
mahānubhāvo
viśeṣabhūmisthito agrasatvo /
cittaprasādaṃ bhagavato ekaṃ
kṛtvā
kalpasahasraṃ jahe durgatīyo //
ārocayāmi imu bhāṣamāṇo
mā koci
kāṃkṣāṃ jane bhāṣato me /
[_Mvu_2.391_] mā buddhajñānaṃ kṣipiyā
avīciṃ
bhaveya paścā suduḥkhito kṛcchraprāptaḥ //
yo jālakāni upanaye
cetiyeṣu
lokapradīpe mahāpuṇyakṣetre /
so mārajālaṃ vidhāpiya
apramatto
bhoti narendro daśabalo niṣkileśo //
apāyabhūmiṃ vijahati
apramatto
sadā ca buddhaṃ hataraja satkaroti /
sadā ca bhoti
balacakravartī
samantalokaṃ upagata puṇyavanto //
deveṣu bhoti marupati
pūjanīyo
divyaṃ ca āyuṃ labhe tatra kṣipraṃ /
yaśaṃ ca divyaṃ tathāpi ca
divyavarṇaṃ
divyaṃ ca saukhyaṃ asadṛśam īśvarīyaṃ //
rūpāṃ ca śabdān tatha
punar gandhaśreṣṭhāṃ
spṛṣṭavyāṃ tathā labhe devabhūto /
ullokanīyo bhavati
mahānubhāvo
na kāmatṛṣṇāṃ janayati apsarāsu //
tato cyavitva vrajati
manuṣyalokaṃ
sugandhitāṅgo bhavati viśiṣṭavarṇo /
na pārihāṇiṃ labhate
kadācit*
choretva jālaṃ jinacetiyeṣu //
[_Mvu_2.392_] śūro ca bhavati
dṛḍhavrata apramatto
na kāmabhoge suratiṃ janeti /
naiṣkramyato bhavati
adīnacitto
choretva jālaṃ jinacetiyeṣu //
so akṣaṇāni
parivarjayitvā
kṣaṇā ca tasya bhavanti viśiṣṭā /
buddhāna pūjāṃ atuliyāṃ
so karoti
choretva jālaṃ jinacetiyeṣu //
na bodhicittaṃ vijahati so
kadācit*
na khaṇḍaśīlo bhavati asaṃvṛto vā /
dharmaṃ virāgaṃ labhe
viśuddhaṃ
choretva jālaṃ jinacetiyeṣu //
daurvarṇiyaṃ ca jahe
sarvakālaṃ
dauṣprajñiyaṃ ca vijahati so aśeṣaṃ /
viśeṣaprāpto vicarati
sarvaloke
choretva jālaṃ jinacetiyeṣu //
lābhī ca bhoti
śucibhojanānāṃ
vastrāṃ viśiṣṭāṃ labhe suvarṇacitrāṃ /
raṅgopapetāṃ
suruciradarśanīyāṃ
choretva jālaṃ jinacetiyeṣu //
abhyuddharitvāna
jinacetiyeṣu
nirmālyaṃ tuṣṭo pramudito vegajāto /
duḥkhāṃ kharāṃ vācaṃ
jugupsamāno
[_Mvu_2.393_] ārāgaye so daśabalasārthavāhaṃ //
prāsādiko
bhavati viśuddhakāyo
ullokanīyo bahujanapūjito ca /
na tasya rājā bhave
duṣṭacitto
yo cetiye apanayi jīrṇapuṣpaṃ //
kumārga tasyāpihitā
bhavanti
yo śīlaskandhe sthito bodhisatvo /
abhyuddhareyā
jinacetiyeṣu
osire puṣpa purimaṃ milānaṃ //
śokaṃ ca doṣaṃ ca jahe
sarvakālaṃ
rāgāṃ ca kāye jahe sarva aśeṣāṃ /
āśvāsaprāpto so
anantakalpāṃ
yo cetiye apanaye jīrṇapuṣpaṃ //
buddho ca bhoti
sahasārthavāho
anantatejena marupūjanīyo /
alaṃkṛto bhavati
viśuddhakāyo
yo cetiye apanaye jīrṇapuṣpaṃ //
paṃca dadeyā
śubhadivyapuṣpāṃ
māndāravāṃ atha pāṭalāṃ vā [nirmālyāṃ] /
yo jīrṇaṃ puṣpaṃ
apanaye cetiyeṣu
vipāku tasya bhavati sa śobhamāno //
na tasya kāye
kramati viṣaṃ na śastraṃ
hutāsanaṃ jvalito agniskandho /
[_Mvu_2.394_]
caurā pi taṃ na prasahanti pāpā
yo jīrṇaṃ puṣpaṃ apanaye cetiyeṣu //
na
tasya puṇyaṃ sukaraṃ prakīrtituṃ
yan tena puṇyaṃ sumahat* gṛhītaṃ
/
osannapuṣpaṃ jinacetiyeṣu
choretva tuṣṭo pramuditavegajāto
//
udviddhakāyo bhavati udāro
sadā caranto śubhakarmaśreṣṭhaṃ /
na
tasya dūre vara-agrabodhi
choretva nirmālyaṃ jinasya stūpe //
yo candanaṃ
kireya nāyakasya
chandaṃ jinetvā paramārthabodhi /
so bhoti loke sada
pūjanīyo
prāsādiko sumano tejavanto //
tasyaiva rājño praṇamati
sarvaloko
devā nāgā ca manujā mahoragā [ca] /
sarvāṃ sahasrāṃ
kusumitalokadhātuṃ
prāśāsi vīro tato īśvaratve //
ye tasya rājye nivasanti
loke
pratiṣṭhanti te varabuddhijñāne /
te sarvapāpeṣu
atikramitvā
devamanuṣyeṣu caranti dharmaṃ //
parivāras tasya bhavati
abhedyo
[_Mvu_2.395_] puṇyavanto smṛtivanta prajñavanto /
āśvāsaprāpto
vicarati sarvaloke
yathābhiprāyaṃ janayati teṣu prītiṃ //
prapūravākyaṃ
svarāṅgaṃ bhavati śuddhaṃ
jñāpeti satvān susakhilaślakṣṇavākyo /
na tasya
kopi jane īśvarīyaṃ
ullokanīyo bhavati bahujanasya //
priyavadya dānaṃ
tatha arthacaryā
samānārthatā ca bahujanasya /
akruṣṭavanto na janeti
roṣaṃ
yo aṃgulīhi name buddhastūpaṃ //
na so apāyaṃ prapateya
bhūyaḥ
varjeti hīnāṃ kula martyaloke /
āḍhyaś ca so bhoti
prabhūtakośo
yo aṃjalīye vandati buddhastūpaṃ //
devendra bhoti gata
devalokaṃ
manuṣyabhūto pi ca bhoti rājā /
na pārihāni ca kadāci
tasya
yo aṃjalīye vandati buddhastūpaṃ //
ayuktavācaṃ na kadāci
bhāṣe
subhāṣitaṃ bhāṣati nityakālaṃ /
atṛpta satvā vacanena tasya
yaṃ
so pramuṃced varam ekavācaṃ //
[_Mvu_2.396_] kālaṃ karonto jinam
adṛśāsi–addaśāsi?
manojñaghoṣāṃ vase rājadhānīṃ /
so indrakīle sthita
lokanāthaṃ
puṣpāṃ grahetvā abhikire vegajāto //
svakasmiṃ gṛhe jinam
addaśāsi
bhuṃjitva bhaktaṃ vadanta dharmaṃ /
prasādajāto jina
satkaroti
gṛhītva pātraṃ vraje nāyakasya //
pratigṛhṇate tasya jino
'ntikāto
jñātvāna cittaṃ caritaṃ udāraṃ /
tasya yaśo bheṣyati
devaloke
viśiṣṭa loke asadṛśo dakṣiṇīyo //
gṛhīta jñātvā sugatena
pātraṃ
so vegajāto parituṣṭacitto /
ullokayitvā tada devalokaṃ
janeya
cchandaṃ imam evarūpaṃ //
moceya satvāṃ bahuduḥkhaprāptāṃ
andhāna cakṣu
siya sarvaloke /
ālokaprāpto tamastimirasya ghātī
atīrṇasatvān aham api
tārayeyaṃ //
amukta moceyam asaṃskṛtāto
spṛśitva śāntāṃ varam agrabodhiṃ
/
care ahaṃ daśadiśā asaṃprakaṃpo
buddhitva jñānaṃ duḥkhitāṃ pramoce
//
[_Mvu_2.397_] jñātvāna tasya praṇidhim evarūpāṃ
yathā taṃ cittaṃ
tato buddhajñāne /
smitaṃ karitvā jino vyākaroti
buddho tuvaṃ bheṣyasi
lokanātho //
idam avocad bhagavān āttamanā viśuddhamati bhikṣuḥ
sadevamānuṣāsuraloko bhagavato bhāṣitam abhyanande //
_____avalokitaṃ
nāma sūtraṃ mahāvastusya parivāraṃ samāptaṃ //
bodhisatvo yathā vīro
nairaṃjanām upāgame /
atha kālo mahānāgo ekako va anucintayat* //
yathāyaṃ
raṇate pṛthivī kaṃsapātrīva tāḍitā /
niḥsaṃśayaṃ mahāvīro loke
prādurbhaviṣyati //
raṇatīṃ pṛthivīṃ śrutvā nandighoṣasamākulāṃ
/
bhavanāto uttaritvāna samantaṃ sa vilokaye //
vilokayanto mahānāgo
asadṛśaṃ puruṣottamaṃ /
agniskandhaṃ jvalamānaṃ vidyuṃ vāpi ghanāntare
//
nairaṃjanāyāṃ tīre adrutagāmi anigho puruṣasiṃho /
ghṛtahutanibhānanas
taṃ nāgo kāla bhavantaṃ vande //
tato udagro samāno prītisukhasamarpito
/
bodhisatvaṃ namasyanto imāṃ gāthām abhāṣata //
yādṛśā me purā dṛṣṭā
lokanāthā mahāyaśāḥ /
teṣāṃ tuvaṃ pi sadṛśo atra me nāsti saṃśayaḥ
//
[_Mvu_2.398_] yathā uddharase pādaṃ dakṣiṇaṃ puruṣottama /
diśām
abhivilokento adya buddho bhaviṣyasi //
yatheyaṃ raṇate pṛthvī kaṃsapātrīva
tāḍitā /
niḥsaṃśayaṃ mahāvīra adya buddho bhaviṣyasi //
yathā ca bhavanaṃ
mahyaṃ andhakāratamisrakaṃ /
obhāsena sphuṭaṃ sarvaṃ adya buddho bhaviṣyasi
//
yathā vimāno tejena sphuṭo tiṣṭhati sarvaśo /
niḥsaṃśayaṃ mahāvīra adya
buddho bhaviṣyasi //
yathā ca vimalā netrā viśuddhā mama nāyaka
/
niḥsaṃśayaṃ mahāvīra adya buddho bhaviṣyasi //
yathā cīvaranikṣepā yathā
ca avagāhasi /
nairaṃjanāṃ śītakālāṃ adya buddho bhaviṣyasi //
yathā
nairaṃjanā ramyā kusumehi samākulā /
niḥsaṃśayaṃ mahāvīra adya buddho
bhaviṣyasi //
yathā ca puṣpā varṣanti devā kṣipanti ambarā /
vṛkṣā ca
praṇatā sarve adya buddho bhaviṣyasi //
śucijalaṃ ca vahate
pratipūrṇaṃ
pārthivottamasuto avagāhya /
abhyudayanto
abhiṣecayitvā
upāgame purimabuddhaniṣadyāṃ //
sarvamahīṃ
sacaturdvīpasaśailāṃ
kheḍapiṇḍaṃ va anapekṣo jahitvā /
[_Mvu_2.399_]
yāce svastikaṃ tṛṇāṃ narasiṃho
yatra niṣaṇṇo sa spṛśo varabodhiṃ //
tasya
tṛṇāṃ mṛdukatūlanikāśāṃ
svastiko kanakabimbanibhasya /
vegajātu adade
tṛṇamuṣṭiṃ
taṃ gṛhya ca mṛdutūlāṃgulapāṇiḥ //
atha khalu bodhisatvo
siṃhavikrāntaṃ vikrame anuttarasya amṛtasya āharaṇatāye / nāgavikrāntaṃ vikrame
/ ṛṣabhavikrāntaṃ vikrame / haṃsavikrāntaṃ vikrame / kroñcavikrāntaṃ vikrame /
duṣpradharṣavikrāntaṃ vikrame / agrotpādavikrāntaṃ vikrame /
śreṣṭhotpādavikrāntaṃ vikrame / pūrvotpādavikrāntaṃ vikrame / yugotpādavikrāntaṃ
vikrame / praṇidhipūrvotpādavikrāntaṃ vikrame / śatrumathanavikrāntaṃ vikrame /
aparājitavikrāntaṃ vikrame / mahāpuruṣavikrāntaṃ vikrame / alīnavikrāntaṃ
vikrame / adīnavikrāntaṃ vikrame / ahīnavikrāntaṃ vikrame / abhītavikrāntaṃ
vikrame / hitaiṣī-anandhakārīkaraṇatāye mahāvikrāntaṃ vikrame /
mahāsaṃgrāmavijayāye anuttarasya amṛtasya āharaṇatāye vikrāntaṃ vikrame
//
___atha khalu bodhisatvaṃ siṃhavikrāntaṃ vikramantaṃ / nāgavikrāntaṃ
vikramantaṃ / ṛṣabhavikrāntaṃ vikramantaṃ / haṃsavikrāntaṃ vikramantaṃ /
kroñcavikrāntaṃ vikramantaṃ / duṣpradharṣavikrāntaṃ vikramantaṃ /
agrotpādavikrāntaṃ vikramantaṃ / śreṣṭhotpādavikrāntaṃ vikramantaṃ /
pūrvotpādavikrāntaṃ vikramantaṃ / yugotpādavikrāntaṃ vikramantaṃ /
praṇidhipūrvotpādavikrāntaṃ vikramantaṃ / śatrumathanavikrāntaṃ vikramantaṃ /
aparājitavikrāntaṃ vikramantaṃ / mahāpuruṣavikrāntaṃ
[_Mvu_2.400_]
vikramantaṃ / alīnavikrāntaṃ vikramantaṃ / adīnavikrāntaṃ vikramantaṃ /
abhītavikrāntaṃ vikramantaṃ / hitaiṣī-anandhakārīkaraṇatāye mahāvikrāntaṃ
vikramantaṃ / mahāsaṃgrāmavijayāye anuttarasya amṛtasya āharaṇatāye
mahāvikrāntaṃ vikramantaṃ paṃca vāṇaśatāni bodhisatvaṃ anupradakṣiṇīkarontā
anuparivartensuḥ / paṃca haṃsaśatāni bodhisatvaṃ anupradakṣiṇīkarontā
anuparivartensuḥ / paṃca kroñcaśatāni bodhisatvam anupradakṣiṇīkarontā
anuparivartensuḥ / paṃca mayūraśatāni bodhisatvam anupradakṣiṇīkarontā
anuparivartensuḥ / paṃca jīvaṃjīvakaśatāni bodhisatvam anupradakṣiṇīkarontā
anuparivartensuḥ / paṃca kanyāśatāni bodhisatvam anupradakṣiṇīkarontā
anuvartensuḥ //
___kālo nāma nāgarājā addarśi dṛṣṭvā ca punar bodhisatvam
etad uvāca // ehi mahāśramaṇa ehi mahāśramaṇa yena tvaṃ mahāśramaṇa mārgeṇa
āgacchasi sa bhagavāṃ pi mahāśramaṇa krakucchando etena mārgeṇa āgato so ca
anuttarāṃ samyaksaṃbodhim abhisaṃbuddho tvaṃ pi adya mahāśramaṇa etena mārgeṇa
āgacchasi adya tuvaṃ pi anuttarāṃ samyaksaṃbodhim abhisaṃbuddhiṣyasi / yena
mahāśramaṇa mārgeṇāgacchasi bhagavān api konākamuni etena mārgeṇa āgato so ca
anuttarāṃ samyaksaṃbodhim abhisaṃbuddho tvaṃ pi mahāśramaṇa etena mārgeṇa
āgacchasi adya tvaṃ pi anuttarāṃ samyaksaṃbodhim abhisaṃbuddhiṣyasi / yena tvaṃ
mahāśramaṇa mārgeṇāgacchasi bhagavāṃ mahāśramaṇa kāśyapo etena mārgeṇāgato
anuttarāṃ samyaksaṃbodhim abhisaṃbuddho tvaṃ pi mahāśramaṇa etena
mārgeṇāgacchasi adya tvaṃ pi samyaksaṃbodhim abhisaṃbudhyiṣyasi //
___atha
khalu kālo nāgarājā bodhimaṇḍaṃ gacchantaṃ gāthābhir abhistave
//
[_Mvu_2.401_] atha kalpasahasrāṇi vaśibhūtasahasrakoṭīn anucīrṇaṃ
/
dṛṣṭvā tadā vrajantaṃ kālo śākyottamam avocat* //
mārgeṇa yena gaccasi
dvipadottama adrutaṃ asaṃbhītaṃ /
adya jinapāramitāye sarvasatvāna caritaṃ
budhyasi //
yena te purimā buddhā mṛdumārgeṇa prasthitā /
tena tvaṃ
praṇato vīra adya buddho bhaviṣyasi //
krakucchando bhagavāṃ buddho muni
konākasāhvayo /
kāśyapo bhagavāṃ buddho bhavāṃ py etena prasthitaḥ //
yena
gato krakucchando konākamuni ca kāśyapo /
etena tvaṃ gaccha vīra adya buddho
bhaviṣyasi //
yathā tṛṇāni gṛhṇāsi yathā yācasi svastikaṃ /
yathopesi
mahīmaṇḍaṃ adya buddho bhaviṣyasi //
yathā ime śuddhāvāsā vaśībhūtā karapuṭāḥ
/
namasyanti tarhi eṣāṃ satkāro śākyasutā samaḥ //
purimehi yathā vimānaṃ
tejena sphuṭaṃ sarvaśaḥ /
niḥsaṃśayaṃ mahāvīra adya buddho bhaviṣyasi
//
yathā ca bhavanaṃ mahyaṃ andhakāratamisrakaṃ /
obhāsena sphuṭaṃ sarvaṃ
adya buddho bhaviṣyasi //
yathā ca vimalā netrāḥ viśuddhā mama nāyaka
/
niḥsaṃśayaṃ mahāvīra adya buddho bhaviṣyasi //
yathā ca raṇate pṛthvī
kaṃsapātrīva tāḍitā /
[_Mvu_2.402_] niḥsaṃśayaṃ mahāvīra adya buddho
bhaviṣyasi //
yathā ca vātā vāyanti yathā vṛkṣā niriṃgitā /
yathā dvijā
nikūjanti adya buddho bhaviṣyasi //
yathā medinī puṣpehi samaṃgibhūtamaṇḍitā
/
buddhānām eva utpāde evaṃ bhoti alaṃkṛtā //
yathā vāṇaśatā paṃca karonti
tvāṃ pradakṣiṇaṃ /
niḥsaṃśayaṃ mahāvīra adya buddho bhaviṣyasi //
yathā
pattriśatā paṃca karonti tvāṃ pradakṣiṇaṃ /
niḥsaṃśayaṃ mahāvīra adya buddho
bhaviṣyasi //
yathā haṃsaśatā paṃca karonti tvā pradakṣiṇaṃ /
niḥsaṃśayaṃ
mahāvīra adya buddho bhaviṣyasi //
yathā kroñcaśatā paṃca karonti tvā
pradakṣiṇaṃ /
niḥsaṃśayaṃ mahāvīra adya buddho bhaviṣyasi //
yathā
moraśatā paṃca karonti tvā pradakṣiṇaṃ /
niḥsaṃśayaṃ mahāvīra adya buddho
bhaviṣyasi //
yathā jīvakaśatā paṃca karonti tvā pradakṣiṇaṃ /
niḥsaṃśayaṃ
mahāvīra adya buddho bhaviṣyasi //
yathā pūrṇakumbhaśatā paṃca karonti tvāṃ
pradakṣiṇaṃ /
niḥsaṃśayaṃ mahāvīra adya buddho bhaviṣyasi //
yathā
kanyāśatā paṃca karonti tvāṃ pradakṣiṇaṃ /
niḥsaṃśayaṃ mahāvīra adya buddho
bhaviṣyasi //
saṃmukhaṃ pi ca jinapāramitāye
[_Mvu_2.403_] upāgame
purimabuddhaniṣadyāṃ /
svastikakāle sa lokapradīpaḥ
upāviśe
mahiruhāgrasamīpe //
atha khalu kālo nāgarājo bodhisatvaṃ siṃhāsanagatam
abhistave //
yathā mṛdūhi jālehi saṃstaritvāna saṃstaraṃ /
yathā paryaṃkam
ābhuṃjasi adya buddho bhaviṣyasi //
yathā vāṇaśatā paṃca karonti tvāṃ
pradakṣiṇaṃ /
samīpe drumarājasya adya buddho bhaviṣyasi //
tvaṃ pi
naravīra cariyāṃ adya niṣevasi pūrvaṃ anucīrṇāṃ /
dhakṣyasi tvaṃ śaṭhasainyaṃ
sanāgaratha sapadātaṃ //
yathā dvātriṃśatī kāye mahāpuruṣalakṣaṇā
/
niḥsaṃśayaṃ mārasainyaṃ prabhaṃjitvā virocasi //
adya tvaṃ sāśravaṃ
cittaṃ kilesamadasūdana /
jñānenotpāṭayitvāna bodhiṃ prāpya vibhotsyasi
//
adya te saha dharmeṇa prativaktā na bheṣyati /
iti kālo mahānāgaḥ
uragāṇāṃ varottamaḥ /
hṛṣṭo prāṃjaliko āha adya buddho bhaviṣyasi
//
bodhisatvo kālaṃ nāgarājānaṃ saṃrāgeti // evam etaṃ mahākāla evam etaṃ
mahānāga adyāhaṃ anuttarāṃ samyaksaṃbodhim abhisaṃbudhyiṣyaṃ //
taṃ ca kālam
avaci dvipadendro
prītiharṣaparivṛṃhitakāyo /
[_Mvu_2.404_] adya kāla
vacanaṃ tava satyaṃ
adya spṛśiṣya anuttarabodhiṃ //
api mahidharā girivarā
na bhaveyā
candramātra gagaṇā prapateyā /
naivāhan tatra gato na
bhaveyaṃ
bhohi prītimanaso bhujagendra //
meruśṛṃga anilo
vidhameyā
medinī ca gagaṇaṃ ca sameyā /
mādṛśā na hi
siṃhāsanaśreṣṭhaṃ
upagamya amṛtaṃ na spṛśensuḥ //
so girāṃ pramuṃca tatra
niṣaṇṇo
tiryaṃ va drumavarasya samīpe /
adya sarvabhavamūlam
aśeṣaṃ
ūhanāmi rajanīkṣayakāle //
stavitva kālo saṃbuddhaṃ
dvātriṃśavaralakṣaṇaṃ /
pradakṣiṇaṃ karitvāna tatraivāntarahāyitha
//
niṣaṇṇo bodhisatvo paṃca saṃjñā pratilabhe // tadyathā atītasaṃjñā
kṣemasaṃjñā sukhasaṃjñā aśakyasaṃjñā // imāṃ ca punaḥ parasaṃjñāṃ pratilabhate
// adyamaham anuttarāṃ samyaksaṃbodhim abhisaṃbuddheṣyaṃ [catvāri nītayo
tadyathā sāma daṇḍo bhedo pradāno] //
___atha khalu māro pāpīmāṃ yena
bodhiyaṣṭis tenopasaṃkramitvā vaihāyase antarīkṣe sthitaḥ prāṃjalīkṛtaḥ
bodhisatvaṃ namasyanto // atha khalu bodhisatvo māraṃ pāpīmaṃ imāye gāthāye
abhyabhāṣe //
[_Mvu_2.405_] vaihāyase tiṣṭhasi antarīkṣe
vegapramatto
mṛgamaṇḍalīva /
namasyanto prāṃjali vandamāno
taṃ vandanīyaṃ iha tvaṃ
namasyasi //
ahaṃ vo īśvaro rājā vicetā sarvaprāṇināṃ /
sukhaduḥkhasya
vidvāṃso loke paryāyakovidu //
yavā te yauvanaṃ vīra ārogyaṃ ca mahāyaśa
/
bhuṃja mānuṣyakā kāmāṃ pitur niveśane vasa //
mahīṃ ramyāṃ āvasehi
sphītāṃ udadhimaṇḍalāṃ /
mahāyajñāni yajamāno rājyaṃ kārehi gautama
//
aśvamedhaṃ puruṣamedhaṃ puṇḍarīkaṃ nirargaḍaṃ /
etāṃ yajñāṃ yajitvāna
hohisi amaro maru //
etāṃ yajñā yajitvāna trāyastriṃśā sa-indrikā
/
modanti kāmakānāṃ . . . . . . . . . . . . . //
evaṃ tvaṃ hi mārṣa kruhi
karohi vacanaṃ mama /
mā āgāmike vihanyāhi hitvā sāṃdṛṣṭikaṃ phalaṃ
//
imāṃ gāthāṃ bhaṇe māro bodhisatvasya santike /
tathāvādinaṃ ca māraṃ
bodhisatvo dhyabhāṣati //
pramattabuddhi pāpīmaṃ kasya arthaṃ ihāgataḥ
/
naiva tvaṃ īśvaro rājā na brahmā na prajāpatiḥ //
[_Mvu_2.406_] saca
tvam īśvaro asyā na me yācesi prāṃjali /
susamṛddhāpi yā jātiḥ hīnotkṛṣṭā ca
madhyamā /
tāṃ nāhaṃ abhinandāmi anapekṣo smi te pi hi //
susamṛddhā pi ye
kāmā hīnautkṛṣṭamadhyamā /
te py ahaṃ nābhinandāmi anapekṣo smi te pi hi
//
ye pime paṃca kāmaguṇā lokasya sukhasammatā /
te py ahaṃ nābhinandāmi
anapekṣo smi te pi hi //
nāgo yathā pāśaṃ bhittvā dārayitvā ca bandhanā
/
gacchati yenakāmo va . . . . . . . . . . . . . . . //
chittvā
gṛhabandhanāni gaṃsāmi ahaṃ puraṃ varaṃ /
aho dharmam udīrayensuḥ
hṛṣṭapramuditā nabhe //
punar māro yena bodhiyaṣṭis tenopasaṃkramitvā
uparivaihāyasaṃ antarīkṣe asthāsi // bodhisatvo taṃ āha // kas tvaṃ // māro āha
//
aham īśvaro madakaro marumānuṣāṇāṃ
mahyaṃ surāsuravaro viṣayānuvāsī
/
saṃsārapaṃjaragatā madanābhibhūtā
kāmāturā mucyanti mṛtyupāśā //
taṃ
vācayā madhurayā paramārthadarśī
māraṃ bravīta mahimaṇḍagato maharṣi
/
ākalpakoṭi kuśaloghasamanvitasya
[_Mvu_2.407_] vacanaṃ
nararṣabharutaṃ narapuṃgavasya //
cittaśūro si yadi
taveśvaratvaṃ
kāmeśvaro si yadi vyaktam anīśvaro si /
kāmāturā hi strīṇāṃ
manujendragarbha
paṃke patanti maṇiratnavilambicūḍā //
teṣān tathā
nipatitāna mahīśvarāṇāṃ
pṛṣṭhe patanti puruṣāṇa striyo lalantyaḥ /
te
kāmarāgamadavegayutā hasanti
tasmiṃ kṣaṇasmiṃ pramadā yamadāsabhūtā //
so
dāsatām upagato pramadājanasya
aiśvaryatāṃ vadasi paśya yathāsi mūḍho
/
kāmāturasya hi na vidyati īśvaratvaṃ
nābhū na cāpi bhavitā iti niścitaṃ
me //
so haṃ tavādya sabalaṃ yadhi nirjinitvā
aruṇodaye pratibhāte
bhavitāsmi buddho /
siṃhāsanam anugato hi na kaści kṛṣṇa
uttiṣṭhate
caramadehagato abuddho //
māro āha /
kiṃ garjase drumavarasmi sukhaṃ
niṣaṇṇo
na hi tāva paśyasiha yodhyasahasramāliṃ /
senāṃ
piśācabahurākṣasayakṣasaṃghāṃ
[_Mvu_2.408_] caturaṃginīṃ muditāṃ
bahumantrayantrāṃ //
bodhisatva āha //
yadi mārakoṭinayutāni
samāgamensuḥ
kuśalaughasaṃcayasaṃcitanararṣabhasya /
romaṃ na iṃjeya kuto
tuvaṃ kṛṣṇabandhu
pratigaccha kiṃ vilapesi nirarthakena //
māro
bodhisatvena kṣipto svakaṃ bhavanaṃ gatvā parivārasya ācikṣati // eṣo māriṣa
bodhisatvo bodhimaṇḍe niṣaṇṇo anuttarāṃ samyaksaṃbodhim abhisaṃbodhitukāmo / so
sthānāto cyāvayitavyaḥ mā mama viṣayāto bahujanakāyam atikrāmayiṣyati // tasya
dāni janīsuto nāma putro āha // tāta mā naṃ antarāyaṃ karohi anuttarāye
samyaksaṃbodhaye abhisaṃbudhyatu / yādṛśaṃ me adhigataṃ garbhokramaṇaṃ ca jāti
ca abhiniṣkramaṇaṃ ca yathā ca bodhimaṇḍe upasaṃkramya niṣaṇṇo adyaiṣa anuttarāṃ
samyaksaṃbodhiṃ / abhisaṃbuddhiṣyati / nāsti so satvo vā satvakāyo vā
bodhisatvasya samartho anuttarāye samyaksaṃbodhaye antarāyaṃ kartuṃ
//
niṣaṇṇo siṃho yatha duṣpradharṣo
obhāsayitva diśāṃ vṛkṣamūle /
na
caitad asmākaṃ kadāci rocati
yaṃ evarūpaṃ ṛṣim ākramesi //
śīlena kṣāntīye
tapena caiva
upeto sarvaparamāṃ gatiṃ gato /
[_Mvu_2.409_] so evarūpo
samucchritadhvajo
gajo yathā bhetsyati ātmabandhaṃ //
paśya tuvaṃ
sarvadvipāda-uttamaṃ taṃ
candro yathā vibhāti pūrṇamāsye /
kathaṃ hi
cittaṃ kramate abuddhi
yo evarūpāṃ labhate viheṭhāṃ //
aṃgārakarṣūṃ
prapateya na koci
āśīviṣaṃ pi spṛśe no kareṇa /
jātyandho trasto śunakhehi
pṛṣṭhe
so andhakūpe prapate acakṣuḥ //
evaṃ ime bhonti
parīttacetaso
mantro ca no asti tathāvidhānāṃ /
ye evarūpaṃ
pariśuddhagocaraṃ taṃ
aśraddadhānā prapatanti acakṣuṣo //
sacevaṃ etaṃ
vacanaṃ na gṛhṇatha
mārgastha unmārgagatā smariṣyatha /
palāyamānā diśatā
caturdiśaṃ
yathāpi . . . . bhraṣṭa kroṣṭuko //
kālo amātyo gāthāṃ bhāṣati
//
sarvo svakārthasmi samucchritasmiṃ
sammoham āsanno visaṃjñabuddhiḥ
/
[_Mvu_2.410_] yathā ayaṃ deva asaṃpratīto
matiṃ ayuktāṃ karute
janīsutaḥ //
tato māro mahāsannāhaṃ sannahitvā āgato bodhisatvasamīpaṃ //
bodhisatvena ca ukkāsitaśabdena bhagno // punaḥ māro mahāsannāhaṃ sannahitvā
bodhimaṇḍe bodhisatvasamīpam āgataḥ mahatīye caturaṃginīye senāye
kumbhāṇḍayakṣarākṣasavatīye // samantā triṃśadyojanāṃ sphuritvā
hayasahasrayuktavāhanaṃ abhiruhi citracāpadharo sannaddhakavacito
ucchritadhvajapatākaḥ anekabherīmṛdaṃgamarupaṭahapaṇavaśaṃkhasaṃninādena
kilikilaprakṣveḍitaśabdāni pramuṃcamānāye bhairavāye vikṛtāye bhūtagaṇasenāye
saṃparivṛto // tadyathā // anye aśvamukhā anye uṣṭramakhā anye gardabhamukhā
anye ajamukhā anye meṇḍamukhā anye mṛgamukhā anye siṃhamukhā anye vyāghramukhā
anye dvīpimukhā anye ṛkṣamukhā anye śvānamukhā anye sūkaramukhā anye viḍālamukhā
anye kākamukhā anye kukkuṭamukhā anye gṛdhramukhā anye kuraramukhā anye aśīrṣakā
kabandhā anye ekaśirā anye bahuśirā anye dviśirā anye acakṣuṣo anye caikacakṣuṣo
anye ahastakā anye apādakā anye abāhukā anye daśabāhukā anye asidharā anye
śaktidharā anye tomaradharā anye bhiṇḍipāladharā anye śūladharā anye
triśūladharā anye haladharā anye cakradharā anye muśaladharā anye mudgaradharā
anye paraśudharā anye khaḍgadharā anye karaṃkadharā / anye mukhato 'gniṃ vamanti
anye sarpāṃ vamanti anye kṣuraparyantā cakrān upari antarīkṣe bhrāmayanti //
anye pādena hastināgaṃ gṛhya bodhisatvaṃ abhidravanti /
[_Mvu_2.411_] anye
uṣṭraṃ gṛhya anye aśvaṃ gṛhya anye gardabhaṃ gṛhya anye kabandhaṃ gṛhya anye
karaṃkāṃ gṛhya anye āśīviṣaṃ gṛhya anye siṃhāṃ gṛhya anye vyāghrāṃ gṛhya anye
dvīpīṃ gṛhya anye ṛkṣāṃ gṛhya anye gavayāṃ gṛhya anye mahiṣāṃ gṛhya anye
śīrṣakaroṭīṃ gṛhya anye parvatakūṭāni gṛhya anye samūlāni vṛkṣāṇi gṛhya / anye
antarīkṣā ca aṃgāravarṣaṃ pātayanti anye āśīviṣavarṣāṇi pātenti anye
upalavarṣāṇi pātenti / anye hastiṣu abhirūḍhā anye aśveṣu anye uṣṭreṣu anye
mahiṣeṣu anye gardabheṣu gavayeṣu anye mṛgeṣu anye sūkareṣu abhirūḍhā
bodhisatvam abhidravanti // nāpi bodhisatvasya romasyāpi iṃjitatvaṃ cittasya vā
anyathātvaṃ //
atha sa sagavayāśvaratho kho bahuhayavāraṇayuktāṃ senāṃ
/
abhinirmiṇīyabhiyāsi yena bodhisatvāsanaṃ śreṣṭhaṃ //
so
hayasahasrayuktaṃ vāhanam abhiruhya citracāpadharo /
vācām ugrām udīraye
hanatha hanatha gṛhṇatha naṃ śīghraṃ //
kuṃjarakharaśvavadanā uṣṭramukhā
muṣalapāṇino raudrā /
rākṣasagaṇā pratibhayaṃ bhramanti yato sau arinighātī
//
aparāṇi kabandhāni āśīviṣakāni ruhanti medinyāṃ /
imaṃ hanatha imaṃ
gṛhṇatha ravanti ārttasvaraṃ ghoraṃ //
apare mukhato sarpān agniṃ viṣaṃ ca
vamanti . . . /
pādena gṛhya gajendram abhidravanti piśācagaṇāḥ
//
[_Mvu_2.412_] parvataśṛṃgānapara uggiramānā abhidravanti muniṃ
/
aṃgāravarṣam apare varṣanti nabhe piśācagaṇāḥ //
kṣuraparyantā apare
bhramenti cakrāṇi antarīkṣagatā /
gagaṇe ca caṭacaṭāyati asanirghorāṃ karoti
śabdaṃ //
atha khalu bodhisatvena triṣkṛtyo śiraṃ parāmṛṣya triṣkṛtyo
paryaṃkaṃ parāmṛṣya dakṣiṇena hastaratanena suvicitrarājikena
lākṣārasaprasekavarṇena mṛdunā tūlasaṃsparśopamena tāmranakhena
anekakalpakoṭīkuśalamūlasamanvāgatena pṛthivī saṃparāhatā pranade gambhīraṃ
sukṣmarūpaṃ anunade anuraṇe / sayyathāpi nāma māgadhikā kaṃsapātrī parvataśṛṃge
saṃparāhatā gambhīrarūpaṃ anunade anuraṇe evam eva bodhisatvena dakṣiṇena
hastaratanena tāmranakhena suvicitrarājikena lākṣārasaprasekavarṇena mṛdunā
tūlasaṃsparśopamena anekakalpakoṭīkuśalamūlasamanvāgatena pṛthivī parāhatā tena
ca pṛthivīśabdena bhijje lujje pralujje pariṇame // hastino pi sānaṃ sīdensuḥ
aśvā pi sānaṃ sīdensuḥ rathā pi sānaṃ sīdensuḥ pādā pi sānaṃ sīdensuḥ hastā pi
sānaṃ sīdensuḥ praharaṇā pi prapatensuḥ diśā pi sānaṃ ujjhyensuḥ atīrthenāpi
nadīṃ nairaṃjanāṃ prapatensuḥ / anye vāmena pārśvena prapatensuḥ anye dakṣiṇena
pārśvena prapatensuḥ anye uttānakā prapatensuḥ anye pādehi prapatensuḥ anye
jānukehi prapatensuḥ anye omūrdhakā prapatensuḥ anye avakubjakā prapatensuḥ
bhītā trastā parasparam utkrośamānā //
so kareṇa mṛdutūlupamena
āhaneya
dharaṇīṃ dvipadendro /
[_Mvu_2.413_] kampe medinī sasāgaraśailā
tena
bhagnā ca camuḥ namucisya //
so ca jahe tadā bodhisamīpaṃ
bodhisatvatejena
te caranto /
anekaturagavāraṇayodhā
vagāḍhā nairaṃjanāṃ nāma tīrthaṃ
//
patitamathitāśvarathaśastraḥ
māro sarākṣasagaṇo diśāṃ ca
/
aprajānanto nairaṃjananāma
pratyotīrṇo vigataśastro tīrthaṃ
//
yojanasahasramātraṃ palānā
ṛddhibalena rakṣasenā trastā /
tathāpi no
cābhayā prakaṃpanti
jīvātha diṣṭyā sma saṃśayamuktā //
anye rakṣagaṇāḥ
kaṇṭhāvalagnā
prarodanti ca mandāravāṃ ca /
devā pravarṣensu karkāravāṃ
ca
hṛṣṭamanā vācam udīrayanti //
vijayo pārthivasya gagaṇe
ca
dundubhiśabdo hikkāranado ca /
[_Mvu_2.414_] nirnade trailokye
pravidhutaṃ ca
nabhaṃ vimalaṃ śāstu vijayasmiṃ //
devaputro devalokaṃ
gatvā āha //
yo sau bhāvo satpuruṣottamasya
nairaṃjanātīram upahatasya
/
na śakyaṃ tad varṣaśatehi vaktuṃ
pradeśamātraṃ parikīrtayiṣyaṃ
//
dṛṣṭo me jāmbūnadakāñcanābho
vyomaprabho lakṣaṇacitragātro
/
saṃprasthito ekacaro abhūṣi
nairañjanā yāva ca bodhimaṇḍo //
so te
kramāṃ padmadalaprakāśāṃ
yathā yathā nikṣipate mahīyaṃ /
tathā tathā
kampati sābhirāmā
anekaghoṣābhiratā vasudharā //
dṛṣṭā me mārasya camū
samāgatā
samantato yakṣasahasrakoṭyo /
karoti trāsaṃ hṛdayaṃ
prakampe
na satvasārasya karonti iñjanāṃ //
na cāsya bhāvaṃ pṛthivīya
jñāyate
samantato devasahasrakoṭiyo /
ghoṣaṃ udīrayanti bhaviṣyate
jino
[_Mvu_2.415_] prahṛṣṭā vastrāṇi ca bhrāmayensuḥ //
dṛṣṭā me
paṃcaśatā jīvajīvakā
mayūrahaṃsā karaviṃkakokilā /
saṃprasthitenaikaravā
abhūṣi
nairaṃjanā yāva ca bodhimaṇḍaṃ //
dṛṣṭo me mārgā amarehi
nirmito
nairaṃjanā yāva ca bodhimaṇḍaṃ /
dhūpasya ca puṣpasya ca
mālyasya
vicitrapuṣpo sumanojñagandho //
bhagne māre sarvaśo
hatateje
pūrve yāme pariśodhaye cakṣuṃ /
madhyame ca yāme
māranighātī
pūrvenivāsacaritā smaresi //
udgate ca aruṇe
varabuddhiṃ
yattakāṃ purimabuddhānubuddhāṃ /
buddhadharmavaśitā
prāpuṇesi
lokanātho bhavarāganighātī //
rātryā paścime yāme
aruṇodghāṭasamaye nandīmukhāyāṃ rajanyāṃ yat kiṃcit puruṣeṇa satpuruṣeṇa
mahāpuruṣeṇa puruṣarṣabhena puruṣadravyena puruṣavīreṇa puruṣanāgena
puruṣasiṃhena puruṣanṛpeṇa puruṣapadumena puruṣakumudena puruṣapuṇḍarīkena
puruṣapuṃgavena puruṣājāneyena puruṣadhaureyeṇa anuttareṇa puruṣadamyasārathinā
vikrāntena parākrāntena ekena apramattena
[_Mvu_2.416_] ātāpinā
vyapakṛṣṭena prahitātmena viharantena gatimatā smṛtimatā dhṛtimatā buddhimatā
prajñāvantena arthikena cchandikena sarvaśo sarvatra yajjñātavyaṃ boddhavyaṃ
abhisaṃboddhavyaṃ sarvaṃ tam ekacittakṣaṇasamāyuktayā prajñayā anuttarāṃ
samyaksaṃbodhim abhisaṃbuddhaḥ // devaputrā gandhamālyaṃ gṛhya sthitā kin tu
khalu bhagavato cittaṃ vimuktaṃ // bhagavāṃs tāsāṃ devatānāṃ cittena cittam
ājñāya tāye velāye tāsāṃ devatānāṃ imaṃ kāṃkṣāchedanaṃ udānaṃ bhāṣati // chittvā
tṛṣṇāṃ vijahāmi rajaṃ śuṣkāśravāṇi na sravanti chinnaṃ vartmaṃ na vartati /
eṣaiva anto duḥkhasya //
atha nānāvarṇā kusuma-oghā
nipatensuḥ
sucitrasugandhā /
devaputrakaratalavimuktā
devarājam abhidakṣiṇiyensuḥ
//
yasya vīryaṃ girisāram atulyaṃ
yo sadā kulātiteja sikhīva /
tasya
devamanujopacitasya
aṃjaliṃ kurutha apratimasya //
yadā ime prādurbhavanti
dharmā
ātāpino dhyāyato brāhmaṇasya /
athāsya kāṃkṣā vyapanenti
sarvā
yadā prajānāti sahetudharmā //
ayaṃ anulomo pratītyasamutpādaḥ
//
[_Mvu_2.417_] yadā ime prādurbhavanti dharmā
ātāpino dhyāyato
brāhmaṇasya /
athāsya kāṃkṣā vyapanenti sarvā
kṣayaṃ pratyayānāṃ avaiti
//
ayaṃ pratilomaḥ pratītyasamutpādaḥ //
___māreṇa pāpīmatā prāṇakā
nirmitā bhagavato paryaṃkaṃ bhindanti / sūryeṇa udentena sarve vilīnā
//
___atha khalu bhagavān tāye velāye imaṃ udānam udānaye //
yadā ime
prādurbhavanti dharmā
ātāpano dhyāyato brāhmaṇasya /
vidharṣitā tiṣṭhati
mārasainyā
sūryeṇaiva obhāsitam antarīkṣaṃ //
atha khalu bhagavān
prathamasaṃbodhiprāpto tāye velāye imam udānam udānaye //
sukho vipāko
puṇyānāṃ abhiprāyaś ca ṛdhyati /
kṣipraṃ ca paramāṃ śāntiṃ nirvṛtiṃ
cādhigacchati //
purato ye upasargā devatā mārakāyikā /
antarāyaṃ na
śaknonti kṛtapuṇyasya kartuṃ vai //
ye bhonti alpapuṇyasya vigrahā te na
bhavanti balavanto /
balavāṃ bhoti samādhī saṃbhāravatāṃ sapuṇyavatāṃ
//
yadi yo ca devaloke atha vā vasavartino manuṣyo vā /
[_Mvu_2.418_]
akṛtyaṃ prārthayate kiṃci tathā tatha na ṛdhyate tasya //
atha vā puna
prārthayati nirvāṇaṃ acyutaṃ padam aśokaṃ /
mārgaṃ duḥkhapraśamanaṃ
pratilabhate alpakisareṇa //
___atha khalu bhagavān āha // lokavijitaṃ nāma
samādhi samāpadyate // ayaṃ lokaḥ santāpajāto sparśoparato rāgaṃ vedeti ātmano /
yena yena hi madyanti tato na bhavati anyathā / bhave ayaṃ loko sakto bhave
rakto bhavābhinandito // bhavo yatra bhavati duḥkhaṃ bhavati // prahāṇārthaṃ
khalu punar bhikṣavas tathāgatena brahmacaryaṃ uṣyati // ye hi keci bhavena
bhavasya niḥśaraṇam āhuḥ sarve te bhavā aniḥśaraṇā ti vademi / ye vā punaḥ kecid
bhikṣavo bhavena bhavasya vipramokṣam āhuḥ sarve te bhavā avimuktā ti vademi //
upadhiṃ pratītya duḥkhasya saṃbhavo sarvopadhikṣayato bhikṣavo nāsti duḥkhasya
saṃbhavo // lokam imaṃ paśya pṛthuṃ avidyāparīttaṃ bhūtaṃ bhūtasaṃbhavā
aparimuktaṃ // ye kecid bhavā sarve hi sarvatrayāye saṃvartanti / sarve te bhavā
anityā duḥkhadharmāḥ pariṇāmadharmāḥ // evam etaṃ yathābhūtaṃ samyakprajñayā
paśyate // kṣīyati bhavatṛṣṇā bhavaṃ nābhinandati sarvaśo tṛṣṇākṣayo nirvāṇaṃ //
tasya nirvṛtasya bhikṣavaḥ punarbhavo na bhavati // abhibhūto māro
vijitasaṃgrāmo nirjitāḥ śatravaḥ apatyaktaḥ sarvabhavo iti //
___bhagavān
samyaksaṃbuddho yad arthaṃ samudāgato tam artham abhisaṃbhāvayitvā bodhimūle
ukkāśanaśabdena māro pāpīmāṃ sabalo savāhano bhagno // anuttarāṃ samyaksaṃbodhim
abhisaṃbudhyitvā
[_Mvu_2.419_] pravṛtte varadharmacakre mahāpariṣāṃ
samudānayitvā rājagṛhe viharāta śāstā devānāṃ ca manuṣyāṇāṃ ca satkṛto gurukṛto
mānito pūjito 'pacito lābhāgrayaśograprāpto lābhī
cīvarapiṇḍapātraśayanāsanaglānapratyayabhaiṣajyapariṣkārāṇāṃ / tatra ca
anopaliptaḥ padmam iva jalena puṇyabhāgīyāṃ satvāṃ puṇyehi niveśayamāno
phalabhāgīyāṃ satvāṃ phalehi pratiṣṭhāpayamāno vāsanābhāgīyāṃ satvāṃ vāsanāyām
avasthāpayamāno amṛtam analpakena devamanuṣyāṃ saṃvibhajanto
prāṇakoṭiśatasahasrāṇām amṛtam anuprāpayanto
anavarāgrajātijarāmaraṇasaṃsārakāntāranarakādidurgamahāprapātād abhyuddharitvā
kṣame śive same sthale abhaye nirvāṇe pratiṣṭhāpayamāno āvarjayitvā
aṃgamagadhavajjimallakāśikośalakurupāṃcālacetivatsamatsyaśūrasena-aśvaka-avantidaśadiśāṃ
/ jñāne dṛṣṭaparākramo svayaṃbhū divyehi vihārehi viharanto brāhmaṇehi vihārehi
viharanto āniṃjehi vihārehi viharanto āryehi vihārehi viharanto sāṃtatyedi
vihārehi viharanto buddho buddhavihārehi viharanto jino jinavihārehi viharanto
jānako jānakavihārehi viharanto sarvajño sarvajñavihārehi viharanto //
cetovaśiprāpto punaḥ buddho bhagavanto yehi yehi vihārehi ākāṃkṣati tehi tehi
vihārehi viharati //
___etaṃ prakaraṇaṃ bhikṣubhi śrutaṃ yathā bhagavato
bodhimūle ukkāsanaśabdena māraḥ pāpīmāṃ sabalo savāhano bhagno // te bhikṣu
bhagavantam āhansuḥ // paśya bhagavann āścaryaṃ narasiṃhasya
mānakrodhapramathinaḥ kathaṃ ca bhagavato ukkāśanamātreṇa māro sabalāgro nirjito
/ ekenāpi asahāyena maitracittena dhīmatā anekayakṣanayutā ukkāsanamātreṇa
balāgro nirjito siṃhavyāghratarakṣudvīpivāraṇakuṃjarā candravaktreṇa
sabalāgro
[_Mvu_2.420_] nirjito pāpīmāṃ pāpanayo ca pāpācārapariśramaḥ /
ukkāśanamātreṇa sabalāgro kathaṃ jitaḥ // bhagavān āha // kiṃ bhikṣavaḥ āścaryaṃ
tathāgatena parasaṃbodhiprāptena bodhimūle ukkāśanaśabdena māraḥ pāpīmāṃ
sabalavāhano bhagnaḥ / anyadāpi maye kumārabhūtena ukkāśanaśabdena eṣa pāpīmāṃ
sabalāgro nirjitaḥ // bhikṣū āhansuḥ // anyadāpi bhagavan* // bhagavān āha //
anyadāpi bhikṣavaḥ //
___bhūtapūrvaṃ bhikṣavo atītam adhvānaṃ nagare vārāṇasī
kāśijanapade tatra rājā subandhu nāma kṛtapuṇyo maheśākhyo mahābalo mahākośo
ṣaṣṭīnāṃ nagarasahasrāṇāṃ rājyaṃ kārayati ṛddhaṃ sphītaṃ
praśāntadaṇḍavyavahārataskaraṃ kṣemaṃ subhikṣaṃ nirītikaṃ nirupadravaṃ
ākīrṇajanamanuṣyaṃ / tasya dāni rājño subandhusya ṣaṣṭi nāgasahasrāṇi
ibhadantakalpitāni hemajālapraticchannāni suvarṇālaṃkārabhūṣitāni
sakhurapravālāni sahastyārohāṇi [iṣutomarapāṇino] ṣaṣṭi aśvasahasrāṇi
saindhavānāṃ śīghrapravāhināṃ sarvālaṃkārabhūṣitānāṃ ṣaṣṭi rathasahasrāṇi
siṃhacarmaparivārāṇi vyāghracarmaparicchannā dvīpicarmaparicchannāni
sanandighoṣāṇi savaijayantakāni sakhurapravālāni ucchritadhvajapatākāni ṣaṣṭi
dhenusahasrāṇi sarvāṇi kāmadohīni ṣaṣṭi strīsahasrāṇi āmuktamaṇikuṇḍalāni
sarvālaṃkārabhūṣitāni ṣaṣṭi paryaṃkasahasrāṇi suvarṇamayāni rūpyamayāni
dantamayāni ṣaṣṭi suvarṇapātrasahasrāṇi ṣaṣṭi ratnamayāni sahasrāṇi ṣaṣṭi
nidhānasahasrāṇi / viṃśadbrāhmaṇasahasrāṇi nityabhojanāni / prabhūtaṃ
dhanadhānyakośakoṣṭhāgāraṃ prabhūtadāsīdāsakarmakarapauruṣeyaṃ prabhūtaṃ
amātyabhaṭhabalāgraṃ prabhūtaṃ yantradhanuguṇakośaṃ //
[_Mvu_2.421_]
tasya dāni rājño subandhusya śayanagṛhe mahanto ikṣustambo prādurbhūtaḥ / tasya
dāni ikṣustambasya madhye ekaṃ ikṣuḥ sarvaśobhanaṃ prādurbhūtaḥ
itarāṇīkṣustaṃbāny abhibhavati balenāpi varṇenāpi tejenāpi palāśenāpi // so dāni
rājā subandhuḥ ikṣustambaṃ dṛṣṭvā vismito cintāsāgaram anupraviṣṭo // kasyedaṃ
bhaviṣyati nimittaṃ kalyāṇaṃ vā pāpakaṃ vā // so dāni rājā subandhuḥ
brāhmaṇapurohitarājācāryāṃ śabdāvitvā āmantreti // bhavanto śayanagṛhe me
mahānto ikṣustambo prādurbhūto tasya ikṣustambasya madhye eko ikṣu sarvaśobhanaṃ
prādurbhūtaṃ sarvā itarāṇy abhibhavati varṇenāpi tejenāpi palāśenāpi / taṃ
bhavanto pratyavekṣatha jānatha kasyetaṃ nimittaṃ laṃcakaṃ pāpakaṃ vā yaṃ dāni
vo kartavyaṃ taṃ karotha // te dāni brāhmaṇapurohitarājācāryās taṃ ikṣustambaṃ
pratyavekṣanti paśyanti adbhutaṃ prāsādikaṃ darśanīyaṃ cakṣuramaṇīyaṃ dṛṣṭvā ca
punaḥ rājño subandhusya jayena vaddhāpayitvā etad avocat* // diṣṭyā vṛddhi
mahārāja kalyāṇaṃ nimittaṃ antaḥpure prādurbhūtaṃ / ato te mahārāja
ikṣustambātaḥ kumāro prādurbhaviṣyati kṛtapuṇyo maheśākhyo mahātejo durāsado
duṣpradharṣā duṣprasaho prāsādiko darśanīyo devānāṃ ca manuṣyāṇāṃ ca / taṃ
devasya priyaṃ bhavatu // te dāni brāhmaṇā rājñā subandhunā praṇītena
khādanīyabhojanīyena saṃtarpayitvā saṃpravārayitvā hiraṇyasuvarṇasya utsaṃgāṃ
kṛtvā visarjitā //
___so dāni ikṣustambo ahorātrehi saṃvṛddho kālāntareṇa
mahanto ikṣustambo saṃvṛtto so pi madhyamako ikṣustambo mahanto velupramāṇo ikṣu
saṃjāto komalo ca darśanīyo ca pariṇāhavanto ca sarvān ikṣustambān abhibhavati
// tasya dāni rājño subandhusya
[_Mvu_2.422_] agramahiṣī surucirā nāma
prāsādikā darśanīyā akṣudrāvakāśā paramāya śubhavarṇapuṣkalatāya samanvāgatā //
so dāni rājā subandhuḥ agramahiṣīya surucirāya sārdhaṃ rājārhe śayane śayitaḥ
osaktapaṭṭadāmakalāpe dhūpitadhūpane muktapuṣpāvakīrṇe suvarṇamaye rūpyamaye
dīpavṛkṣehi . . . . . kubjavāmanakirātavarṣavarakāṃcukīyehi jāgrantehi
//
___atha khalu tato ikṣustambāto rātryā paścime yāme aruṇodghāṭakālasamaye
mūladaṇḍāto kumāraḥ prādurbhūtaḥ prāsādiko darśanīyaḥ akṣudrāvakāśaḥ paramāye
suvarṇapuṣkalatāye samanvāgataḥ // tato so kumāro surucirāye devīye pratigṛhīto
// so dāni rājā subandhuḥ taṃ kumāraṃ ikṣustambāto prādurbhūtaṃ dṛṣṭvā vismito /
āścaryaṃ kedṛśo eṣo satvo bhaviṣyati yo ikṣuto prādurbhūto // so dāni rājā
subandhuḥ kumārasya saptarātraṃ ramanīyāṇi jātakarmāṇi karoti /
śramaṇabrāhmaṇakṛpaṇavanīpakeṣu anye ca mahājanakāye saptāhaṃ viśrāṇeti annaṃ
pānaṃ khādyaṃ bhojyaṃ gandhamālyavilepanaṃ vastrāṃ ca tailapranālikā pravāhitā
ghṛtapranālikā pravāhitā nānāprakārāḥ pānapranālikā pravāhitā / mahanto
jñātivargo samāgataḥ bahūni rājaśatāni samāgatāni bahūni brāhmaṇasahasrāṇi
samāgatāni / mahanto āmodo subandhusya gṛhe vartati / tūryaśatāni saṃpravādyanti
saṃgītiśatāni nivartanti // sarvaṃ nagaraṃ saptāhaṃ satkṛtaṃ // tad anupātraṃ
rājā saptāhaṃ jātakarmāṇi kṛtvā saptāhasyātyayena tato rājā subandhuḥ
brāhmaṇapurohitarājācāryāṇām āmantrayati // bhavanto kumārasya sadṛśaṃ nāmaṃ
karotha // teṣāṃ dāni bhavati / eṣo kumāro ikṣuto jāto bhavatu imasya ikṣvāku
tti nāmaṃ // te dāni brāhmaṇā rājño nivedenti yaṃ
[_Mvu_2.423_] mahārāja
eṣo kumāro ikṣuto jāto bhavatu imasya kumārasya ikṣvākū ti nāmaṃ // so dāni rājā
subandhuḥ kumārasya nāmaṃ brāhmaṇānāṃ sakāśātaḥ śrutvā prīto saṃvṛtto / sadṛśaṃ
kumārasya nāmaṃ sthapitaṃ // anye pi kumārasya nāmaṃ śrutvā prītā saṃvṛttāḥ //
teṣāṃ dāni brāhmaṇānāṃ rājñā subandhunā prabhūtaṃ khādanīyaṃ bhojanīyaṃ dattvā
saṃpravāritā prabhūtaṃ hiraṇyasuvarṇaṃ dattvā visarjitāḥ //
___tena dāni
rājñā subandhunā tasya kumārasya catvāro dhātrīyo saparivārā anurūpā upasthāpitā
yā kumāraṃ anyā udvarteti supeti anyā stanaṃ pāyeti anyā uccāraprasrāvam
ākarṣati anyā utsaṃgena dhārayati // evaṃ dāni so ikṣvākū rājakumāro caturhi
dhātrīhi samyagupasthihiyamāno samyakparicarīyamāno yathā utpalaṃ vā padumaṃ vā
kumudaṃ vā puṇḍarīkaṃ vā kūlāntehi evaṃ sa bahvīyati // yathoktaṃ bhagavatā
//
kṛtapuṇyo hi vardhati nyagrodho iva subhūmiyā /
jāto nupanthake va
drumo so lpapuṇyaḥ viruhyati //
evaṃ dāni so kumāraḥ saṃvardhiyamāno yaṃ
kālaṃ saptavarṣaḥ aṣṭavarṣo vā saṃvṛtto tataḥ sekhīyati lekhāyaṃ pi lipīyaṃ pi
saṃkhyāyāṃ pi gaṇanāyāṃ pi mudrāyāṃ pi dhāraṇāyāṃ pi hastismiṃ pi aśvasmiṃ pi
dhanuṣi pi veluṣi pi dhāvite laṃghite javite plavite iṣvastrajñāne yuddhe chedye
bhedye saṃgrāmaśīrṣe rājamāyāsu sarvatra niṣcitaguṇagṛhīto mātṛjño śrāmaṇyo
brāhmaṇyo abhivādanavandanapratyutthānaśīlo āvarjanasaṃpanno mārdavasampanno
aparuṣo akarkaśo nivāto sukhasaṃvāso pūrvālāpī priyabhāṣī rājño
iṣṭo
[_Mvu_2.424_] devīye antaḥpurasya iṣṭo amātyānāṃ iṣṭo sarvasya
bhaṭabalāgrasya iṣṭo purohitasya śreṣṭhisya naigamajānapadasya pratirājānām
iṣṭaś ca priyo ca manāpo ca alpātaṃko samāye samyagvipācanīye grahaṇīye
samanvāgato na cātiśītāye na cāti-uṣṇāye ṛtuvipariṇāmāye dīrghāyuṣkaś caturaśīti
varṣasahasrāṇi āyuḥpramāṇaṃ // yathoktaṃ bhagavatā //
sarvasatvā mariṣyanti
maraṇāntaṃ hi jīvitaṃ //
yathākarma gamiṣyanti puṇyapāpaphalopagāḥ
//
nirayaṃ pāpakarmāṇo kṛtapuṇyā ca sadgatiṃ //
apare ca mārgaṃ bhāvetvā
parinirvāyanty anāśravā iti //
so dāni rājā subandhu ciraṃ dīrgham adhvānaṃ
dharmeṇa rājyaṃ kārayitvā caturaśītināṃ ca varṣāṇām atyayena kāladharmeṇa
saṃyukto kālagato ikṣvākunā kumāreṇa rājyaṃ pratilabdhaṃ // tataḥ rājā
vārāṇasyāṃ paitṛkyehi ṣaṣṭīhi nagarasahasrehi rājyaṃ kārayati nihatadaṇḍo
nihatapratyarthiko nihatapratyamitro akaṇṭako anuraktajanapado mahābalo mahākośo
mahāvāhano vistīrṇāntaḥpuro bahūni strīsahasrāṇi sarvāṇi ca aprajātāpatyāni / na
kasyācit putro vā dhītā vā asti // so dāni rājā ikṣvākuḥ kālāntareṇa rājyaṃ
kārayitvā cintāsāgaram anupraviṣṭo / mama vistīrṇaṃ rājyaṃ vistīrṇam antaḥpuraṃ
na me putro sti mā haiva tāvad ahaṃ aputro kālaṃ kareya / tataḥ me imaṃ viṣayaṃ
pratyarthikehi ākramiṣyati // so dāni rājā ikṣvākuḥ purohitena sārdhaṃ
nimantrayati // kathaṃ me putro bhaveyā ti // purohito tam āha // mahārāja etaṃ
strīkāgāraṃ aṣṭamiṃ caturdaśiṃ paṃcadaśiṃ trikṣutto pakṣasya ośiritavyaṃ / tatas
te
[_Mvu_2.425_] kumāro bhaviṣyatīti vistīrṇo ca ikṣvākukulo bhaviṣyati
// so dāni rājā ikṣvākuḥ purohitasya sakāśāto vacanaṃ śrutvā alindādevīṃ
agramahiṣīṃ rājakule sthapetvā tāni anyāni bahustrīsahasrāṇi trikṣuttaṃ pakṣasya
ośiṣṭā / gacchatha yena yasyā abhipretaṃ sā tena sārdhaṃ ramatu // evaṃ dāni
rājakulāto bahūni sahasrāṇi nirdhāvitāni hṛṣṭamanasaḥ sarvālaṃkāravibhūṣitāḥ
mṛgikā iva saṃtrastā dvāre dvāre upāgame kācij jalpantīyo lobhaye aparā
hasantīyo aparā dhāvamānā anudhāvantī / sarve skhalitā āsi sarve āsi
pramūrcchitā / ikṣvākurājanagare manuṣyās tāhi rājapatnīhi sārdhaṃ praluṭhitā
pramūrcchitā āsi //
___aparo dāni puruṣo subandhukulāto jātisaṃbaddho
manuṣyabhūto kāyasucaritena samanvāgataḥ vāksucaritena samanvāgato
manaḥsucaritena samanvāgataḥ daśa kuśalakarmapatha samādāya vartitvā manuṣyeṣu
cyavitvā trāyastriṃśe devanikāye śakro nāma devarājā utpanno // so dāni
samanvāharati / kahiṃ so rājā subandhuḥ kāye vartamāno ti jīvati vā mṛto vā ti
// so dāni paśyati yathā rājā subandhuḥ kālagato tasya ikṣvāku nāma putro tena
rājyaṃ pratilabdhaṃ / tasya rājño ikṣvākusya purohitena viṣamā gatiḥ dinnā
ayogyā asadṛśā subandhukulasya triṣkṣuttaṃ pakṣasya istriyāgāraṃ ośiritavyaṃ
prajāye arthāye // so dāni śakro devānām indro brāhmaṇaveṣam ātmano nirmiṇitvā
jīrṇo vṛddho mahallako adhvagato vayam anuprāpto valīhi parigataśarīro
palitaśiro tilakālagātro so ikṣvākusya rājño dvāraṃ gatvā āha // ahaṃ ikṣvākuṃ
paśyitukāmo // pratihārarakṣo rājakulaṃ praviṣṭaḥ rājño ikṣvākusya nivedeti
//
[_Mvu_2.426_] mahārāja brāhmaṇo dvāre sthito rājānaṃ draṣṭum icchati
// rājā ikṣvāku āha // svāgataṃ brāhmaṇasya praviśatu // tena dāni
pratihārarakṣeṇa so brāhmaṇo rājakulaṃ praveśitaḥ // rājā vṛddhaṃ brāhmaṇaṃ
dṛṣṭvā pratyutthito // svāgataṃ te brāhmaṇa niṣīdāhi iman te āsanaṃ // so dāni
brāhmaṇo jayena vardhāpayitvā upaviṣṭaḥ // rājā naṃ pṛcchati // brāhmaṇa kuto
diśāto āgato kiṃ mārgasi kin te ruccati kin te demi // brāhmaṇo āha // mahārāja
dūrato smi pradeśāto āgato tava udāraṃ kīrtiśabdaślokaṃ śrutvā ikṣvākuḥ
triṣkṣuttaṃ pakṣasya stryāgāraṃ ośirati prajāye arthāye ti / tataḥ rāja striyāya
arthiko dūrato smi deśāto āgato tato me striyāye pratibhāgehi // so dāni rājā
brāhmaṇasya vacanaṃ śrutvā prītaḥ tuṣṭaḥ saṃvṛtto kāṃcukīyam āmantrayati // bho
bhaṇe kāṃcukīya śīghraṃ imasya brāhmasya mama stryāgāraṃ upadarśehi / yā se strī
rocate tān se dehi // tena dāni kāṃcukīyena brāhmaṇo antaḥpuraṃ praveśito
bahūnāṃ strīsahasrāṇāṃ madhye // brāhmaṇa eṣo rājño ikṣvākusya stryāgāro yā te
strī abhipretā tāṃ gṛhya gacchāhi // tena dāni brāhmaṇena teṣāṃ bahūnāṃ
strīsahasrāṇāṃ yā rājño ikṣvākusya agramahiṣī alindā nāma devī na kadācit*
rājakulāto niṣkramati sā devī tena brāhmaṇena gṛhītā / eṣā me bhavatu // sā dāni
devī praruṇḍā / ayaṃ brāhmaṇo mama ayyako vā payyako vā atha vā uttaro / rājā
ikṣvāku dṛḍhavratasamādāno mā hevaṃ māṃ imasya brāhmaṇasya upasthānaparicaryāye
osiriṣyati //
___tasyā dāni alindāya kubjā mālākārī mālāṃ gūhayati / sā dāni
kubjā
[_Mvu_2.427_] taṃ brāhmaṇaṃ jalpati // brāhmaṇa tvaṃ jīrṇo vṛddho
malallako taruṇīṃ strīm icchasi / na tvāṃ kadācit taruṇī strī hastena vā pādena
vā spṛśeyā gaccha kiṃ te alindāye devīye yā aparityaktā rājño ikṣvākusya // so
dāni brāhmaṇo tāṃ kubjāṃ āha // alpotsukā tuvaṃ kubje mālāṃ guhāhi priyo ahaṃ
alindāye devīye yathā tuvaṃ nānye // tasyā dāni alindāye devīye anyā ceṭī
varṇakapīṣikā / sā dāni taṃ brāhmaṇaṃ jalpati // brāhmaṇa tvaṃ jīrṇo vṛddho
mahallako śayavastragandhiko durgandho na tava devī draṣṭuṃ pi icche kiṃ punaḥ
praṣṭuṃ / gaccha kin te alindāye yā rājño ikṣvākusya aparityaktā // so dāni
brāhmaṇo tāṃ ceṭīm āha // alpotsukā tuvaṃ ceṭī varṇakaṃ pīṣehi priyo ahaṃ
alindāye devīye yathā tuvaṃ nānye // sā dāni alindā devī āha // na me kenacid
upāyena eṣo brāhmaṇo ośiriṣyati // sā dāni devī uccena praruditā / tāye devīye
rudamānāye parivāro pi se praruṇḍo / tatra antaḥpure mahanto ārāvaśabdo //
aśroṣī khalu rājā ikṣvāku upariprāsādavaragataḥ antaḥpurasya uccaśabdaṃ
mahāśabdaṃ / so dāni rājā varṣavarāṃ kāṃcukīyāṃś ca pṛcchati // bho bhaṇe kiṃ py
eṣa strīṇāṃ ārāvaśabdaḥ śruyati // te dāni varṣavarā kāṃcukīyā āha // deva tena
brāhmaṇena alindā devī gṛhītā / rājena me ikṣvākunā pravāritaṃ yā te strī
ruccitā tāṃ gṛhṇāhīti / tataḥ me eṣā bhavatu / tato sā devī alindā praruṇḍā
devīya rudamānāya parivāreṇa pi se ārāvo mukto // so dāni te pratiśrutvā svakam
antaḥpuraṃ praviṣṭo taṃ brāhmaṇaṃ jalpati // brāhmaṇa tvaṃ jīrṇo vṛddho
mahallako yadi rājakule icchasi nityabhaktikaṃ bhoktuṃ tat te dāsyāmi kin te
alindāye devīye anyāṃ gṛhṇāhi // so dāni āha // mahārāja
[_Mvu_2.428_]
ahaṃ jīrṇo vṛddho kāsanako ca muhūrte muhūrte mūrcchiyāmi / na śaknomi svayaṃ
utthihiyuṃ svakāṃ śeyyāṃ omūtremi tad enām eva dehi tuvaṃ eṣā me utthāpayiṣyati
eṣā me paricariṣyati / mā bhavān ikṣvākuḥ mama strīyāya pravārayitvā paścād
anutapyāhi / atha dāni bhavān ikṣvākuḥ mithyāyācanāṃ karotīti āmantremi gacchāmi
// rājā āha // nāhaṃ brāhmaṇa mithyāyācanāṃ karomi nāpi dattvā anutapyāmi api
tvaṃ jirṇo vṛddho mahallako iyaṃ ca devī taruṇī sukumārā tan te na icchati /
vistīrṇo yaṃ cāntaḥpuro bahūni strīsahasrāṇi yā te strī ruccati tāṃ gṛhṇāhi tāye
sārdhaṃ abhiramāhi sā te upasthihiṣyati // brāhmaṇa āha // alaṃ mahārāja eṣā eva
me bhavatu yā tiṣṭhati māninī tiṣṭhamānā anavadyāṃgī mandaṃ prekṣati / eṣā eva
me bhavatu yā tiṣṭhati māninī tiṣṭhamānā anavadyāṃgī mṛgībhāvaṃ ca prekṣati /
eṣā me bhotu yā tiṣṭhati māninī tiṣṭhamānā anavadyāṃgī sukhaṃ aśrūhi siṃcati /
alaṃ me mahārāja antaḥpurikāye eṣā eva me devī bhavatu eṣā me utthāpayiṣyati eṣā
me upasthāsyati eṣā me paricariṣyati mā bhavān ikṣvāku mama strīṃ pravārayitvā
anutapyāhi / atha dāni (yāva) gacchāmi // rājā ikṣvāku āha // (yāvad*) api tvaṃ
jīrṇo vṛddho mahallako iyaṃ ca devī taruṇā sukumārā taṃ te na icchati / ayan te
vṛṣalā kubjā maithunārthikā dāsī te ayaṃ bhavatu yena tvaṃ icchasi tena tāṃ nehi
eṣā te upasthāsyati // kubjā āha // mahārāja eṣo brāhmaṇo pūtivalī palitamukho
vadarīkusumo va sudurgandho chagalo va gandhaprāpto / viṣaṃ bhuktvā mariṣyaṃ
sace me deva etasya desi / imaṃ sthaviraṃ bhagnāṃgaṃ māreṣyaṃ rahogatā // so
dāni brāhmaṇo āha //
[_Mvu_2.429_] sarvakubjehi me vairaṃ ye kecit
pṛthiviniśritā //
yatrāyaṃ vṛṣalā kubjā mama icchati ghātituṃ //
alaṃ
mahārāja kubjāye eṣā eva me devī bhavatu eṣā me upasthāsyati eṣā paricariṣyati /
mā bhavāṃ mama striyaṃ pravārayitvā anutapyāhi / atha tava mithyāyācanāṃ
karosīti āmantremi gacchāmi // rājā āha // nāhaṃ brāhmaṇa mithyāyācanāṃ karomi
nāpi dattvā anutapyāmi / api tvaṃ jīrṇo vṛddho mahallako iyaṃ ca devī taruṇī
sukumārā taṃ te na icchati / yadi tvaṃ taruṇo bhaveyā taṃ eṣā devī utkaṇṭheyā
api tu nāhaṃ mithyāyācanāṃ karomi gaccha gṛhya alindāṃ devīṃ nehi yatrecchasi //
so dāni brāhmaṇo rājño ikṣvākusya pratiśrutvā hṛṣṭaḥ tuṣṭaḥ prīto saṃvṛtto //
alindāṃ devīm āliṃgya tataḥ praveśaṃ praveśayanto tasyā eva upari prapatito
strīsahasrehi aṭṭahāso mukto / devīye kalyāṇo anurūpaḥ puruṣo labdhaḥ //
alindāpi devī aśrukaṇṭhā rudanmukhī pralapantī brāhmaṇena haste gṛhya ākaḍḍhati
kaṭṭīkriyati ito ca ito ca laggati / ucchvasantena praśvasantena aśrūhi
vahantehi ālāpena galantī pradeśe deśe omūtrentena susaṃgṛhītāṃ kṛtvā
anālambantī rājagṛhāto kaṭṭīyamānī nikkāsitā vikalībhūtā ca saṃvṛttā
//
___tena brāhmaṇena nagarasya anuprākāraṃ daridragrāme vaṃkajarjaraśālāṃ
nirmiṇitvā jarjaramaṃce tṛṇapalāśaṃ prajñapitaṃ khaṇḍaghaṭakaṃ dakasya sthāpitaṃ
// tatra alindā devī praveśitā vastrehi naṣṭapraṇaṣṭehi ābharaṇehi
lugnapralugnehi śeṣāvaśeṣehi na kadācit
[_Mvu_2.430_] pādehi bhūmiṃ
spṛṣṭvā pādukāhi bhraṣṭāhi anāmuktehi pādehi kṣatavikṣatehi // tato so brāhmaṇo
tatra jarjaraśālāmadhye niṣīditvā āha // bhadre sunivastā bhavitvā pādāni me
dhovāhi svakāni ca pādāni dhovāhi tato ramāhi varan te ramito ahaṃ suṣṭhu bhadre
rāmehi samyak* māṃ bhadre ramāpehi me bhadre ramāpehi lalitena me bhadre
ramāpehi // evaṃ dāni sā deviye sarvarātrī evaṃ me rāmehi evaṃ me rāmehi
utthāpehi saṃviśāpehi saṃviśāpehi tti gatā rātriye prabhātāye
aruṇodgamanakālasamaye tato śakro svarūpeṇa sthito aṃgadakuṇḍaladivyaśarīradhāro
udāreṇa varṇenobhāsayitvā varavimalakuṇḍaladharo devarājā bhavitvā svayaṃprabhā
osṛṣṭā varṇena sarvaśālā sāmantena obhāsitā // sā dāni alindā devī śakraṃ
devānām indraṃ svarūpeṇa dṛṣṭvā rāgena mūrchitā / kiṃ mayā kṛtaṃ yam etena
sārdhaṃ na ramitaṃ ti // śakro devānām indro alindāṃ devīṃ vareṇa pravārayati
//
śakro smi devānām indro trāyastriṃśāna īśvaro //
varaṃ varehi me bhadre
yaṃ kiṃcit* manasecchasi //
sā dāni alindā devī śakrasya devānām indrasya
prāṃjaliṃ kṛtvā etad uvāca // śakro me vareṇa vāreti evaṃ vademi putro me varo
ti // tasyā dāni indreṇa bhaiṣajyaguḍikā dinnā / imāṃ guḍikāṃ udakena
vilolayitvā pibāhi tataḥ te putro bhaviṣyati siṃhasadṛśo balavāṃ
parasainyapramardano / utsāhenāsya loke samasamo na bhaviṣyati / api tu varṇena
rūpeṇa pāpako bhaviṣyati yan te ahaṃ na hṛṣṭāya upasthito //
indro
[_Mvu_2.431_] dāni alindāye devīye varaṃ dattvā jarjaraśālām
antarhāpayitvā trāyastriṃśadevanikāye pratyasthāsi //
___sā dāni alindā devī
tāṃ bhaiṣajyaguḍikāṃ aṃśukasya koṇe bandhitvā rājakulaṃ praviṣṭā padmavarṇena
mukhena pariśuddhehi indriyehi / evaṃ vistīrṇa antaḥpure mama putro bhaviṣyati
// sā dāni alindā devī rajñā ikṣvākunā dūrato eva dvāraśālāyāṃ praviśantī dṛṣṭā
padmavarṇena mukhena pariśuddhehi indriyehi / rājā dāni devīṃ pṛcchati //
padmavarṇo te mukho pariśuddhānīndriyāṇi sukhaṃ rātriṃ śayitāye krīḍāratī vā
anubhūtā kiṃcit te udāro kalyāṇo labdho ti // sā dāni devī āha // mahārāja kuto
me śāyitāye sukhaṃ krīḍāratir vā anubhūtā / śakro so devānām indro so
brāhmaṇaveṣaṃ nirmiṇitvā ihāgato / tataḥ me sarvarātri utthāpehi saṃveśehi gatā
prabhātāyāṃ rātryāṃ aruṇoddhāṭakālasamaye taṃ brāhmaṇaveśam antardhāpayitvā
indraḥ svarūpeṇa sthitaḥ sarvāṃ ca diśāṃ varṇenāvabhāsayitvā ahaṃ varaṃ
pravāritā varaṃ varehi bhadre /
śakro smi devānām indro trāyastriṃśāna īśvaro
//
varaṃ varehi me bhadre yan tuvaṃ manasecchasi //
tatra mahārāja
putravaro yācitaḥ putraṃ me varaṃ dehi // tena śakreṇa mama bhaiṣajyaguḍikā
dinnā imāṃ guḍikāṃ udakena vilolayitvā pibāhi tato putro bhaviṣyati
siṃhāsanapīṭho balavāṃ parasainyamardako utsāhena se loke samasamo na bhaviṣyati
api tu varṇarūpeṇa pāpako bhaviṣyati yaṃ te ahaṃ na hṛṣṭatuṣṭāye upasthito // so
dāni rājā
[_Mvu_2.432_] śrutvā devīye ruṣṭo // yā dāni tvaṃ mayā anujñātā
kim asya tvayā na hṛṣṭatuṣṭāye upasthito // tena dāni rājñā devīye
baiṣajyaguḍikā roṣeṇa āchinnā // so dāni rājā baiṣajyaguḍikāṃ śilāyāṃ
nighṛṣayitvā udakena vilolayitvā paṃcānāṃ mānavikānāṃ devīśatānāṃ kuśāgreṇa
pibanāye dinnā / sāpi alindā devī tato bhaiṣajyaguḍikāto pibanāye na labhati mā
devī pāpakaṃ putraṃ janayiṣyati // sā dāni alindā devī ceṭīnāṃ pṛcchati // kahiṃ
sā bhaiṣajyaguḍikā kṛtā // ceṭīyo āha // devī tava sā baiṣajyaguḍikā rājñā
gṛhṇītvā niṣadāyāṃ nigharṣayitvā paṃcānāṃ mānavikānāṃ devīśatānāṃ pibanāye dinnā
// devī pṛcchati // katamāye niṣadāye sā baiṣajyaguḍikā oghṛṣṭā ti // ceṭī āha
// imāe devi niṣadāya sā bhaiṣajyaguḍikā oghṛṣṭā // sā dāni devī niṣadāya
udakavinduṃ kṛtvā kuśāgreṇa jihvāgraṃ kṛtvā abhyavahṛtaṃ / tāye api devīye
kukṣiḥ pratilabdho / evaṃ dāni paṃca devīśatāni kukṣimantāni saṃvṛttāni
//
___tāni dāni paṃca devīśatāni navānāṃ vā daśānāṃ vā māsānām atyayena
prasūtāni / ekūnapaṃcakumāraśatā jātā prāsādikā darśanīyā akṣudrāvakāśā paramāye
śubhāye varṇapuṣkalatāye samanvāgatā / alindāye pi devīye putro jāto durvarṇo
durdṛśo sthūloṣṭho sthūlaśiro sthūlapādaḥ mahodaro kālo maṣirāśivarṇo // te dāni
varṣavarā kaṃcukīyā ca rājño nivedayanti // mahārāja ekūnā paṃcaśatā devī
prasūtā ekūnā paṃca kumāraśatā jātā prāsādikā darśanīyā alindāye devīye putro
jāto durvarṇo durdṛśo sthūloṣṭho sthūlaśiro sthūlapādo kālo maṣirāśivarṇo
//
[_Mvu_2.433_] śrutvā punaḥ rājā ikṣvākuḥ ruṣṭo daurmanasyajāto
saṃvṛtto / yaṃ mayā devīye guḍikā pibanāye na dinnā mā sā putraṃ janayiṣyatīti
tat kuto devīye edṛśo putro jāto // varṣavarā kaṃcukīyā āha // mahārāja yatra
devena niṣadāya sā bhaiṣajyaguḍikā nighṛṣṭā tatra tāye niṣadāye devī udakavinduṃ
kṛtvā kuśāgreṇa jihvāgreṇa abhyavahṛtaṃ tato devīye putro jāto // rājā āha // mā
me kadācid devīye putro agrato tiṣṭhatu na icchāmi edṛśaṃ draṣṭuṃ // so dāni
ikṣvākuḥ teṣāṃ paṃcānāṃ kumāraśatānāṃ ekūnakānāṃ varṇarūpaṃ śrutvā prahṛṣṭatuṣṭo
/ teṣāṃ rūpavantānāṃ kumārāṇāṃ alindāye putraṃ sthāpayitvā saptāhaṃ ramaṇīyāni
jātakarmāṇi kriyanti śramaṇabrāhmaṇakṛpaṇavanīpakeṣu anyasya janasya viśrāṇeti
annaṃ pānaṃ khādyaṃ bhojyaṃ vastraṃ gandhaṃ mālyaṃ vilepanaṃ tailapraṇālikā
pravāhitā ghṛtapraṇālikā ca nānāprakārā pānapraṇālokā pravāhitā // ekamekasya
kumārasya catvāro dhātriyo upasthāpitāyo / kumārasya anyā udvarteti supeti anyā
uccāraprasrāvam apakarṣati anyā stanaṃ deti anyā utsaṃgena dhārayati // alindāye
devīye putre dhātriyo na dinnā / tato alindāye devīye svakā upasthāyikā dinnā //
evaṃ dāni te kumārā unnīyanti vardhiyanti // tato rājā ikṣvākuḥ sarveṣāṃ teṣāṃ
paṃcānāṃ kumāraśatānāṃ kuśamiśrāṇi nāmā kṛtāni / koci indrakuśo kocid brahmakuśo
kocid devakuśo kocid ṛṣikuśo kocit kusumakuśo koci drumakuśo koci ratnakuśo
kocit* mahākuśo koci haṃsakuśo koci kroñcakuśo koci mayūrakuśo ityevamādi
sarveṣāṃ kuśamiśrāṇi nāmā kṛtāni alindāye devīye śuddhaṃ kuśo ti nāmaṃ kṛtaṃ
//
[_Mvu_2.434_]___rājā dāni ikṣvākuḥ sarveṣāṃ ekūnapaṃcakumāraśatānāṃ
dārakakrīḍāpanakāni nānāprakārāṇi deti devīye putrasya kuśasya krīḍāpanakaṃ na
deti / tataḥ kuśo kumāro yaṃ vā krīḍāpanakaṃ abhipretaṃ bhavati teṣāṃ bhrātṛṇāṃ
ācchinditvā krīḍitvā ramitvā punar deti // evaṃ dāni rājā ikṣvākuḥ teṣāṃ
kumārāṇāṃ nānāprakārāṇi krīḍāyānakāni deti hastiyānaṃ aśvayānaṃ nānāprakārāṇi
udārāṇi rājārhāṇi kuśasya kumārasya yānaṃ na deti / kuśo pi kumāro yaṃ se yānaṃ
abhipretaṃ bhavati hastiyānaṃ vā aśvayānaṃ vā rathayānaṃ yugyayānaṃ vā śivikā vā
syandamānikā vā gallī vā ardhagallī vā pattrayānaṃ vā ākāśayānaṃ vā teṣāṃ
bhrātṛṇāṃ ācchinditvā vahitvā va punar deti kim etāni rakṣitvā ti // evaṃ dāni
te kumārā vivardhamānā yaṃ kālaṃ vijñaprāptā saptavarṣā vā aṣṭavarṣā va tato
śekhīyanti lekhāyaṃ pi lipiyaṃ pi saṃkhyāyaṃ pi gaṇanāyaṃ pi mudrāyaṃ pi
dhāraṇīyaṃ pi hastismiṃ pi aśvasmiṃ pi rathasmiṃ pi dhanusmiṃ pi dhāvite javite
plavite iṣvastrajñāne yuddhe vā niyuddhe vā chedye vā bhedye vā heṭhye vā
saṃgrāmaśīrṣāyāṃ vā rājamāyācāre sarvatra niścitā gatigatāḥ // kuśakumāraṃ na
koci śilpaṃ śikṣayati svakāya buddhīya svakāya prajñāya svakena vīryeṇa sarveṣān
teṣāṃ bhrātṛṇāṃ anyasya mahājanakāyasya suśikṣitaḥ / iṣvastrajñāne suśikṣito
sarvaśilpāyatanehi aparāparehi ca sarveṣāṃ kuśo kumāro viśiṣyati //
___tasya
dāni rājño ikṣvākusyaivaṃ bhavati // yaṃ nunāhaṃ imāṃ paṃca kumāraśatāṃ
mīmāṃseyaṃ ko imeṣāṃ mamātyayena rājā bhaviṣyati // tena dāni rājñā
ikṣvākunā
[_Mvu_2.435_] paṃca modakaśatā kārāpitā eko modako mahānto
teṣāṃ modakānāṃ madhye sthāpito aparehi modakehi ochādito yo etaṃ mahāntaṃ
modakaṃ gṛhṇīṣyati tam ahaṃ jñāsyāmi eṣo mamātyayena rājā bhaviṣyati // so dāni
rājā ikṣvākuḥ taṃ modakarāśiṃ kṛtvā paṃca kumāraśatāṃ śabdāpayitvā āmantrayati /
śīghraṃ trihi tālehi modakarāśito ekamekaṃ modakaṃ gṛhṇatha // te dāni kumārā
sarve prathamaṃ pi dhāvitā paścāt kumāro pradhāvito / so kumāro sarveṣāṃ
bhrātṛṇāṃ vāmadakṣiṇena hastena avagūhitvā taṃ mahāntaṃ modakaṃ gṛhītaṃ // tasya
rājño ikṣvākusya evaṃ bhavati // eṣo kuśo kumāro mamātyayena rājā bhaviṣyati /
eṣo ca durvarṇo durdṛśo sthūloṣṭho sthūlaśiro sthūlapādo mahodaro kālo
maṣirāśivarṇo apriyo partikūlo darśanāye / ko etaṃ rājaṃ dhārayiṣyati / yaṃ
nūnāhaṃ dvitīyaṃ pi imāṃ kumārāṃ jijñāseyaṃ / āhāradeśakāle ime kumārā saṃmukhaṃ
pariveśāpayiṣyaṃ / yo eteṣaṃ prathamaṃ bhojanaṃ pratīchiṣyati ahaṃ jñāsyāmi eṣo
mamātyayena rājā bhaviṣyati // so dāni rājā ikṣvākuḥ āhāradeśakāle tāṃ paṃca
kumāraśatāṃ śabdāpayitvā purato niṣīdāpayitvā bhojanaṃ allīpayati / te pi kumārā
bhojanaṃ pratipālenti / so kuśo kumāro taṃ bhojanaṃ bhūmiye pratīchati yattakena
sa bhojanena abhiprāyo taṃ bhūmīyaṃ odanasya rāśiṃ karoti / tatraiva upari
vyaṃjanāni partīchati pṛthivīniśritaṃ bhuṃjati // tasya dāni rājño ikṣvākusya
evaṃ bhavati // eṣo kuśo kumāro mamātyayena rājā bhaviṣyati pṛthivīśvaro
pṛthivīniśritaṃ paribhuṃjati // so dāni rājā ikṣvākuḥ apareṇa kālena purohitaṃ
pṛcchati / upadhyāya ko imeṣāṃ kumārāṇāṃ mamātyayena rājā bhaviṣyati // purohito
āha // mahārāja eṣo hi kuśo kumāro devasyātyayena rājā bhaviṣyati / etasya
rājalakṣaṇāḥ // so dāni rājā ikṣvākuḥ
[_Mvu_2.436_] purohitasya śrutvā
duḥkhito saṃvṛtto // ko upāyo bhaveyā yaṃ eṣo kuśo kumāro mamātyayena rājā na
bhave / yaṃ nūnāhaṃ rājakule deśe deśe guhyapradeśeṣu mahānidhānāni nikhaneyaṃ
adṛṣṭāni kenaci / yo imā nidhānān mamātyayena jāneyā buddheyā utkhanayeyā so
rājā bhaveyā apy evaṃ nāma anyo kumāro rājā bhaveyā // tena dāni rājñā ikṣvākunā
rājakule deśe deśe guhyapradeśeṣu mahānidhānaṃ nikhataṃ adṛṣṭaṃ kenaci // so
dāni rājā ikṣvākuḥ dīrghasyādhvano tyayena maraṇakālasamaye amātyān anuśāsati //
bho bhaṇe amātyā yo imeṣāṃ paṃcānāṃ kumāraśatānāṃ mamātyayena imāni nidhānāni va
jāneyā buddheyā utkhanayeyā taṃ rājyena abhiṣiṃcatha / ante nidhiḥ vahir nidhiḥ
na cānte na vahir nidhiḥ caturṇāṃ śālarājānāṃ heṣṭhato caturo nidhiḥ samudre
nidhiḥ sāgare nidhiḥ yojane nidhiḥ mocane nidhiḥ vṛkṣāgre nidhiḥ parvate nidhiḥ
yato ca vairocano abhyudeti tataḥ nidhiḥ prabhaṃkarādityaṃ yatrāstameti tatra
nidhiḥ yatra devā mahīyanti tatrāpi nihato nidhiḥ yo amātyāho imāṃ kumāro
nidhānāṃ jānāti utkhanāpeti anācikṣito taṃ rājyenābhiṣiṃcatha / so va rājā
bhaviṣyati // so dāni rājā ikṣvākuḥ evam amātyān anuśāsitvā kāladharmeṇa
saṃyukto kālagato //
___te dāni paṃca kumāraśatā pituḥ kālagatasya rājyahetoḥ
anyamanyaṃ vivaditvā ahaṃ rājā ahaṃ rājeti na cānyamanyaṃ vihaṃsanti
dhārmikatvāt // tadā amātyā kumārāṇāṃ jalpanti // kumārāho mā vivadatha / teṣāṃ
vo rājño ikṣvākusya āṇattikā
[_Mvu_2.437_] asti / pitari maraṇakālasamaye
saṃdeśo dinnaḥ yo pitari saṃdeśaṃ jāniṣyati so rājā bhaviṣyati // kumārā āhuḥ //
amātyāho evaṃ tu yathāsmākaṃ pitari saṃdeśo dinno ākhyāyatha // te dāni amātyā
paṃcānāṃ kumāraśatānāṃ purataḥ taṃ rājño ikṣvākusya saṃdeśaṃ parikīrtenti / ante
nidhiḥ vahir nidhiḥ naivānte na vahir nidhiś caturṇāṃ śālarājānāṃ heṣṭhato
caturo nidhiḥ samudre nidhiḥ sāgare nidhiḥ yojane nidhiḥ mocane nidhiḥ vṛkṣāgre
nidhiḥ parvatāgre nidhiḥ yatra ca vairocano abhyudeti tato nidhiḥ
prabhaṃkarādityaṃ yatrāstameti tatra nidhiḥ yatra devā mahīyanti tatrāpi nihito
nidhiḥ / kumārāho imaṃ vo pitareṇa ikṣvākunā saṃdeśo dinnaḥ yo yuṣmākaṃ imān
nidhānā nikṣiptāṃ jāniṣyati utkhanayiṣyati so va rājā bhaviṣyati //
ekūnapaṃcakumāraśatā nidhānān kīrtiyamānān na jānanti na budhyanti kuśo
mahābuddhir mahāmīmānsako sarvaṃ arthaṃ upagato pariśuddho // so dāni āha //
aham etaṃ pitari vacanaṃ tatra bho nivedayiṣyāmi // ye yuṣmābhir nidhānā
parikīrtitās tān sarvān utkhanāpayiṣyaṃ // yaṃ tātena vuttaṃ ante nidhiḥ
abhyantaraṃ rājakuladvāre dehalāya abhyantarato nihito nidhiḥ // taṃ pradeśaṃ
amātyahi utkhanāpitaṃ mahānidhānaṃ // yan tātena vuttaṃ vahir nidhis tasyaiva
dehalāya vāhyato nihito nidhiḥ / taṃ pi mahānidhānaṃ kumāreṇa utkhanāpitaṃ //
yan tātena vuttaṃ naivānte na vahir nidhīti taṃ madhyamadvāre dehalāye heṣṭhato
nihito nidhiḥ / taṃ pi kumāreṇa mahānidhānaṃ
[_Mvu_2.438_] utkhanāpitaṃ
// yan tātena vuttaṃ caturṇāṃ śālarājānāṃ heṣṭhato caturo nidhiḥ yatra rājño
ikṣvākusya paryaṃko śālamayo suvarṇapādehi onaddhaḥ śayyāṃ kalpayati teṣāṃ
paryaṃkapādānāṃ heṣṭhato caturo nidhiḥ te pi kumāreṇa mahānidhānā utkhanāpitā //
yan tātena vuttaṃ samudre nidhin ti yā rājakya-aśokavaṇikāyāṃ krīḍāpuṣkiriṇī
tatrāpi nihito nidhiḥ / tatrāpi kumāreṇa krīḍāpuṣkiriṇikāto ukkaḍḍhāpito // yan
tātena vuttaṃ sāgaranidhiṃ ti yatra rājño ikṣvākusya snāpanaśālāye udupānaṃ
tatrāpi nihito nidhiḥ / taṃ kumāreṇa udupānāto mahānidhānaṃ utkhanāpitaṃ // yan
tātena vuttaṃ yojane nidhin ti yasmiṃ pradeśe rājño ikṣvākusya yānaṃ yujyati
hastiyānaṃ vā aśvayānaṃ vā yugyayānaṃ vā taṃ pi kumāreṇa mahānidhānaṃ
utkhanāpitaṃ // yan tātena vuttaṃ mocane nidhin ti yatra abhirakṣaṇapradeśe
rājño ikṣvākusya yānaṃ muccati hastiyānaṃ vā aśvayānaṃ vā yugyayānaṃ vā tatrāpi
nihito nidhiḥ / taṃ kumāreṇa mahānidhānaṃ utkhanāpitaṃ // yan tātena vuttaṃ
vṛkṣāgre nidhin ti yatra rājño ikṣvākusya darśanaśālāyāṃ mahāvṛkṣaṃ tasya
sūryeṇa udayantena yatra agracchāyā nipatati astamitenāpi sūryeṇa yatra carimā
chāyā nipatitā tatrāpi nihito nidhiḥ / te pi kumāreṇa dve mahānidhānā
utkhanāpitā // yaṃ tātena vuttaṃ parvate nidhin ti yatra śilāpaṭṭe rājño
ikṣvākusya śīrṣasnānaṃ varṇanaṃ ca vilepanaṃ ca piṣyati tatra heṭhato nihito
nidhiḥ / taṃ pi kumāreṇa mahānidhānaṃ utkhanāpitaṃ // yan tātena vuttaṃ yatra
vairocano bhyudeti nidhin ti yatra tāto ikṣvāku ikṣuṇā jāto tatrāpi
nihito
[_Mvu_2.439_] nidhi / taṃ pi kumāreṇa mahānidhānaṃ utkhanāpitaṃ //
yaṃ pi tātena vuttaṃ yatra prabhaṃkarāditya astameti tatra nihito nidhi tti
yatra ikṣvāku kālagato tatrāpi nihito nidhiḥ / taṃ pi kumāreṇa mahānidhānaṃ
utkhanāpitaṃ // yaṃ tātena vuttaṃ yatra devā mahīyanti tatrāpi nihito nidhiḥ
yatra rājñā ikṣvākunā paṃca kumāraśatā pariviṣāpitā tatrāpi nihito nidhiḥ / taṃ
pi kumāreṇa mahānidhānam utkhanāpitaṃ // evaṃ tena kuśena kumāreṇa tāni
nidhānāni utkhanāpiyamānāni amātyā ca kumārā ca purohitā ca brāhmaṇarājācāryā ca
bhaṭabalāgrā ca naigamajanapadā ca sarve kuśasya kumārasya tatra nidhāneṣu
utkhanāpiyamāneṣu vismayam āpannā / aho kuśasya kumārasya mahābuddhi mahāmīmānsā
yatra dāni rājño ikṣvākusya rājakule deśe deśe mahānidhānaṃ nihitaṃ taṃ sarvaṃ
kuśena jñātaṃ sarvaṃ utkhanāpitaṃ / eṣo rājā bhaviṣyati //
___teṣāṃ dāni
amātyānāṃ evaṃ bhavati / mā haiva tāvat kuśena kumāreṇa anyeṣāṃ sakāśāto śrutaṃ
bhaviṣyati bhūyo bhūyo anyenārthena jijñāsema // te dāni kumārāṇāṃ amātyā
jalpanti // kumārā yo yuṣmākaṃ sarvāṃ devān vanditvā prathamaṃ siṃhāsane
upaviśiṣyati so rājā bhaviṣyati // te dāni ekūnapaṃcakumāraśatā nānāprakārāṇi
yānāni abhiruhitvā śīghraṃ śīghraṃ tvaramānarūpā yena devakulā tena devavandakā
pradhāvanti // so pi kuśo kumāro yena sarvasauvarṇaṃ abhiṣecanīyasiṃhāsanaṃ
tenopasaṃkramitvā caturdiśaṃ devānāṃ aṃjaliṃ kṛtvā pūrvarājacittīkareṇa ca taṃ
siṃhāsanaṃ pradakṣiṇīkṛtvā upaviṣṭaḥ // so hi kuśo kumārehi amātyehi
bhaṭabalāgrehi
[_Mvu_2.440_] ca naigamajanapadehi ca ayaṃ paṇḍito ti
kṛtvā rājye bhiṣikto sarvehi ṣaṣṭīhi nagarasahasrehi nigamajanapadehi
rājāmatyehi kumārehi ca abhyarcito eṣaḥ rājā ti // evaṃ dāni kuśo kumāro rājyaṃ
prāpto //
___so dāni rājā kuśo yaṃ kālaṃ rājyaṃ prāptaḥ tato mātaraṃ alindāṃ
devīm abhivādayitvā satkṛtvā gurukṛtvā mānetvā pūjetvā evaṃ dāni rājā kuśo ciraṃ
kālaṃ dharmeṇa rājyaṃ kārāpayitvā apareṇa kālena tāṃ devīm alindāṃ mātaraṃ
vijñapeti ambe bhāryā me agramahiṣīm ānehi prāsādikāṃ darśanīyāṃ yasyā anyā strī
sadṛśā na bhavet* // alindā devī āha // putra ko te pāpakasya rūpeṇa prāsādikāṃ
darśanīyāṃ bhāryāṃ dāsyati / pāpikāṃ eva rūpeṇa bhāryāṃ ānayiṣyāmi yā te ullāsaṃ
na kariṣyati // rājā kuśo āha // ambe yadi pāpikāṃ me bhāryāṃ ānayiṣyasi na tām
ahaṃ pāpikāṃ bhāryāṃ pādena vā pāṇinā vā spṛśeyaṃ / prāsādikāṃ darśanīyāṃ me
bhāryāṃ ānehi / na me ambe śrutaṃ vā dṛṣṭaṃ vā rājā pāpiko ti nāpi rājā pāpikāye
striyāye sārdhaṃ abhiramati śobhanāṃ va me bhāryāṃ ambe ānehi // alindā devī āha
// putra sukhaṃ jāyāpatikā anyonyasamalakṣaṇā saṃvasanti na cānyamanyaṃ
abhimanyanti / kalyāṇarūpā bhāryā rūpeṇa patiṃ abhimanyati / kalyāṇarūpo patiḥ
pāparūpāye bhāryāye abhimanyati // yādṛśā te putra bhāryā yogyā tādṛśān te
bhāryāṃ ānayiṣyāmi pāpikāṃ rūpeṇa yā te putra nābhimanyiṣyati // rājā kuśo āha
// ambe na me pāpikāye bhāryāye kāryaṃ / asadṛśāṃ me rūpeṇa bhāryām ānehi //
alindā devī āha // putra ko te pāpakasya rūpeṇa kalyāṇarūpāṃ bhāryān dāsyati //
kuśo rājā āha // ambe dūrāto me arthahiraṇyasuvarṇena vyayakarmeṇa kalyāṇarūpāṃ
bhāryāṃ ānehi //
[_Mvu_2.441_]___sā dāni alindā devī amātyāṃ purohitāṃ
śabdāpayitvā āmantrayati // bhavanto rājño kuśasya bhāryāṃ agramahiṣīṃ jānatha
yādṛśā rājakule bahūnāṃ strīsahasrāṇāṃ agramahiṣī jyeṣṭhā bhaveyā // te dāni
amātyā purohitā ca devīya pratiśrutvā samantato nagarajānapadeṣu brāhmaṇā ca
dūtā ca visarjitā / gacchatha bhavanto yādṛśā iha kanyā rājño kuśasya
ikṣvākuputrasya yogyā bhaveyā tādṛśīṃ kanyāṃ jānatha // te dāni brāhmaṇā ca dūtā
ca ṣoḍaśa janapadān aṇvamānā śūraseneṣu janapadeṣu kaṇṇakubjaṃ nāma nagaraṃ
tatra anuprāptā // tatra mahendrako nāma madrakarājā rājyaṃ kārayati / tasya
sudarśanā nāma dhītā prāsādikā darśanīyā yasyā sarve jaṃbudvīpe rūpeṇa sadṛśā
anyā kanyā nāsti // sā dāni rājadhītā mahatā rāja-ṛddhīye mahatā rājānubhāvena
mahatā samudayena catughoṭaṃ aśvarathaṃ abhiruhitvā vayasyakāhi ca ceṭikāhi ca
parivāritā udyānabhūmiṃ nirdhāvati / tehi brāhmaṇehi dūtehi ca dṛṣṭā / teṣāṃ
dāni bhavati / iyaṃ rājakanyā suṣṭhu prāsādikā darśanīyā iyaṃ rājño kuśasya
agramahiṣī yogyā // te dāni brāhmaṇā dūtā ca aparaṃ divasaṃ kalyato eva
prāvariya nivāsayitvā ca rājakuladvāre sthitā / yaṃ kālaṃ rājā mahendrako
darśanaśālāyāṃ upaviṣṭo te dāni brāhmaṇā dūtā ca rājño bhivādayitvā purataḥ
sthitā // so dāni brāhmaṇo rājño mahendrakasya jayena vardhāpayitvā etad uvāca
// mahārāja vārāṇasyāṃ kuśo nāma rājño ikṣvākusya putro so te sudarśanāṃ
svadhītaraṃ bhāryārthāya vareti // so dāni kuśo rājā abhilakṣito yathā ṣaṣṭīnāṃ
nagarasahasrāṇāṃ rājyaṃ kārayati // tasya mahendrakasya bhavati // anurūpa
edṛśasya puruṣasya sambandho // so dāni rājā mahendrako taṃ brāhmaṇaṃ dūtāṃ ca
jalpate //
[_Mvu_2.442_] bhavanto vayasyaḥ rājā kuśo mama bhavati demi se
dhītaraṃ bhāryārthaṃ // so dāni brāhmaṇo modakāni krīṇiya brāhmaṇāṃ śabdāvitvā
modakāni vāreti / bhavanto anyaṃ mahendrako madrakarājā rājño kuśasya
ikṣvākuputrasya dhītāṃ sudarśanāṃ prapatnīṃ prayacchati / taṃ bhavanto udakaṃ
prayacchantu // te dāni brāhmaṇā ca dūtā ca brāhmaṇasya vacanaṃ kṛtvā rājānaṃ
mahendrakam āmantrayitvā prasthitā / anupūrveṇa vārāṇasīm anuprāptā //
___te
dāni brāhmaṇā ca dūtā ca amātyānāṃ purohitānāṃ nivedayanti // tādṛśā kanyā
labdhā yasyā sarve jambudvīpe anyā kanyā rūpeṇa sadṛśā nāsti / śūrasene nāma
janapade kanyakubjaṃ nāma nagaraṃ tatra mahendrako nāma madrakarājā / tasya
dhītā sudarśanā nāma prāsādikā darśanīyā // śrutvā te dāni amātyā purohitā ca
alindāye devīye nivedenti // tādṛśā kanyā labdhā tasyā sarve jambudvīpe anyā
kanyā rūpeṇa sadṛśā nāsti / śurasene nāma janapade kanyakubjaṃ nāma nagaraṃ /
tatra mahendrako nāma madrakarājā / tasya dhītā sudarśanā nāma prāsādikā
darśanīyā // śrutvā alindā devī hṛṣṭā prītā saṃvṛttā / asadṛśā me putrasya
bhāryā labdhā // sā dāni alindā devī putrasya kuśasya rocayati // putra tādṛśā
kanyā labdhā yasyā sarve jaṃbudvīpe anyā kanyā rūpeṇa sadṛśā nāsti / śurasene
nāma janapade kanyakubjaṃ nāma nagaraṃ tatra mahendrako nāma madrakarājā tasya
dhītā sudarśanā nāma prāsādikā darśanīyā // so dāni rājā kuśo mātur vacanaṃ
śrutvā hṛṣṭo prīto saṃvṛttaḥ // amātyapāriṣadya brāhmaṇapurohitarājācāryān
āmantreti // bhavanto
[_Mvu_2.443_] śūrasene nāma janapade kanyakubjaṃ
nāma nagaraṃ tatra mahendrako nāma madrakarājā tasya dhītā sudarśanā nāma /
gacchatha tāṃ mama kṛtena ānetha // te dāni amātyā pāriṣadyā brāhmaṇapurohitā
rājācāryā rājno kuśasya pratiśrutvā caturaṃgaṃ balakāyaṃ sannāhayitvā mahatā
samṛddhiye mahatā vibhūṣāye prasthitā // tasyā dāni alindāye devīye teṣāṃ
prasthitānām etad abhūṣi // ko nu khalu upāyo bhaveyā yathā sā sudarśanā
rājadhītā na jāneyā kedṛśo rājā kuśo varṇarūpeṇa // tasyā dāni alindāye devīye
bhavati evaṃ // yaṃ nūnāhaṃ garbhagṛhaṃ kāreyaṃ yatra rājā kuśo bhāryāyā sārdhaṃ
krīḍeyā rameyā paricāreyā na ca sā jāneyā kedṛśo rājā kuśo tti // tāye dāni
alindāye devīye tādṛśaṃ garbhagṛhaṃ kṛtaṃ liptopaliptaṃ osaktapaṭṭadāmakalāpaṃ
dhūpitadhūpanaṃ muktapuṣpāvakīrṇaṃ yatra rājā kuśo krīḍiṣyati ramiṣyati
paricāriṣyati //
___te pi dāni amātyā pāriṣadyā brāhmaṇapurohitā rājācāryā
anupūrveṇa śūraseneṣu jānapadeṣu kanyakubjaṃ nāma nagaram anuprāptā // te dāni
yena mahendrako madrakarājā tenopasaṃkramitvā rājānaṃ jayena vardhāpayitvā
purato sthitvā etad uvāca // mahārāja jāmātā te kuśo rājā kauśalyaṃ paripṛcchati
saparivārasya yaṃ ca mahārājena pratijñātaṃ tāṃ me dhītāṃ sudarśanāṃ bhāryārthaṃ
dehi // so dāni rājā mahendrako tān amātyapāriṣadyāṃ brāhmaṇapurohitarājācāryān
abhinanditvā pratisaṃmoditvā rājārahāṇi vastrālaṃkārāṇi paribhogāni ca dinnā //
te dāni amātyapāriṣadyā tatra katy ahaṃ kālaṃ viharitvā rājño mahendrakasya
āmantrayanti // mahārāja ciragatā sma vivāhaḥ kriyatu gacchāmaḥ // so dāni rājā
mahendrako mahatā rājarddhīye
[_Mvu_2.444_] mahatā rājānubhāvena mahato
janakāyasya hakkārahikkārabherībhṛdaṃgapaṭahaśaṃkhasaṃninādena vivāhadharmaṃ
kṛtvā dhītā sudarśanā rājño kuśasya bhāryā dinnā // te dāni amātyā purohitā
vivāhadharmaṃ kṛtvā rājño mahendrakasya āmantrayitvā prasthitā / anupūrveṇa
vārāṇasīye upavanaṃ anuprāptā // evaṃ dāni sudarśanā rājadhītā mahatā satkāreṇa
mahatā samudayena vārāṇasīṃ nagarīṃ praveśitā // sā dāni sudarśanā rājadhītā
rājakule praveśitā // yena śvaśrū alindā devī tenopasaṃkramitvā śvaśruye pādāṃ
śirasā vanditvā purataḥ pratyusthāsi // sā dāni alindā mahādevī tāṃ vadhūṃ
dṛṣṭvā prabhuditā prītisaumanasyajātā saṃvṛttā //
___so dāni rājā kuśo
sudarśanāye rājadhītāye sārdhaṃ tahiṃ garbhagṛhe ajyotike mahārahehi
upabhogaparibhogehi krīḍanto ramanto paricārayanto āsati // tasyā dāni
rājadhītuḥ sudarśanāye tahiṃ garbhagṛhe ajyotike rājñā kuśena sārdhaṃ krīḍantīye
ramantīye paricārayantīye etad abhūṣi // imaṃ rājño kuśasya ikṣvākukulaṃ ṛddhaṃ
ca sphītaṃ ca kṣemaṃ ca subhikṣaṃ ca anantaratnākaraṃ ayaṃ ca asmākaṃ śayanagṛho
ajyotiko dīpā pi na dīpyanti / parasparaṃ hi cakṣuhi na paśyāmo naivāhaṃ jānāmi
kedṛśo rājā kuśo varṇarūpeṇa nāpi sa rājā kuśo jānāti kīdṛśā me sudarśanā devī
varṇarūpeṇa / etan tatra antaraṃ na paribudhyāmi kasyārthāya asmākaṃ śayanagṛhe
naiva rātraṃ na divā dīpā dīpyanti / sā dāni sudarśanā devī rājānaṃ kuśaṃ
rahogataṃ pṛcchati // mahārāja ayaṃ rājakulo ṛddho ca sphīto ca anantaratanākaro
imasmiṃ cāsmākaṃ śayanagṛhe naiva rātrau na divā dīpā dīpyanti yathā andhakāre
tathā saṃvasāmo parasparaṃ cakṣuhi na paśyāmo naivāhaṃ jānāmi kīdṛśo me bhartā
nāpi mahārājā jānāti kīdṛśā me sudarśanā devī / tad etat kāraṇaṃ na paribudhyāmi
kasyārthāya
[_Mvu_2.445_] asmākaṃ śayanagṛhe dīpā na dīpyanti // rājā
kuśo āha // devi ahaṃ pi etaṃ na jānāmi kasyārthāya asmākaṃ śayanagṛhe dīpā na
dīpyanti / mātā me jāniṣyati tāṃ pṛcchāhi // sā dāni sudarśanā devī rājadhītā
prabhātāye yaṃ kālaṃ rājā kuśo nirdhāvito bhavati vastrāṇi ca prāvaritvā
alaṃkāraṃ ca bandhayitvā alindāya mahādevīye pādāṃ vandanāya upasaṃkrāntā // sā
dāni sudarśanā śvaśrūye pādā vanditvā āha // bhaṭṭe ayaṃ rājakulo ṛddho sphīto
ca anantaratanākaro asmiṃ ca asmākaṃ śayanagṛhe naiva divā na rātriṃ dīpā
dīpyanti yathā andhakāre tathā saṃvasāmo parasparaṃ cakṣūhi na paśyāmaḥ kim atra
kāraṇaṃ yaṃ asmākaṃ gṛhe dīpā na dīpyanti // alindā mahādevī āha // putri
sudarśane yuṣmākaṃ ubhaye jāyāpatikā udārarūpā rūpeṇa anyaṃ kaṃci samasamaṃ na
paśyāmi / taṃ mā yuṣmākaṃ parasparaṃ udāraṃ rūpaṃ dṛṣṭvā unmādaṃ gaccheyā ti /
api tu evaṃ ca me devānām upayācitaṃ cirakālaṃ asmābhiḥ yadā me vadhukāye
sudarśanāye putro vā dhītā vā bhaveyā tato dvādaśame varṣe parasparaṃ
paśyiṣyatha // eṣo smākaṃ kuladharmaḥ // sā dāni sudarśanā rājadhītā āha //
pāpaṃ khalu tāva bhaṭṭāye devānām upayācitaṃ cirakālam asmābhiḥ parasparaṃ na
draṣṭavyaṃ // alindā mahādevī āha // putri kiṃ karomi evaṃ me upayācitaṃ devānām
api rakṣāmi mā yuṣmākaṃ parasparaṃ udāravarṇarūpaṃ dṛṣṭvā unmādaṃ gaccheyā tti
// evaṃ dāni sudarśanā rājadhītā śvaśruya alindāya mahādevīya saṃjñaptā
//
___sā dāni sudarśanā rājadhītā cireṇa kālena tāṃ śvaśruṃ pranipatiya tāṃ
vijñapesi //
[_Mvu_2.446_] bhaṭṭe icchāmi svāmikaṃ draṣṭuṃ // alindā
mahādevī āha // bhavatu putri kālena taṃ paśyiṣyasi // sā dāni sudarsanā
punarpunaḥ tāṃ śvaśruṃ vijñapeti / bhaṭṭe icchāmi ekaṃ vāraṃ draṣṭuṃ // tasyā
dāni alindāye mahādevīye evaṃ bhavati / iyaṃ sudarśanā rājadhītā kuśaṃ
paśyitukāmā yadi se na vinodayāmi kautukaṃ mahāntaṃ bhaveyā / sā alindā devī āha
// putri sudarśane suṣṭhu suve te rājānaṃ kuśaṃ darśayiṣyāmi darśanaśālāyāṃ
janasya darśanaṃ ca dattaṃ // sā dāni alindā devī rājaṃ kuśaṃ āmantreti // putra
eṣā sudarśanā rājadhītā tvāṃ paśyitukāmā tvaṃ ca pāpako rūpeṇa mā sudarśanā
tavedṛśaṃ rūpaṃ dṛṣṭvā cittasya bhave anyathātvaṃ yo teṣāṃ paṃcānāṃ
kumāraśatānāṃ sarveṣāṃ kumārāṇāṃ darśanīyataro prāsādikataro bhaveyā sa rājeti
kṛtvā rājāsane niṣīdāpayitvā tato sudarśanāye upadarśayitavyo eṣaḥ rājā kuśo ti
/ tato sudarśanā jāneya edṛśo rājā kuśo ti tataḥ cittaṃ na pratihariṣyati //
rājā kuśo āha // ambe evaṃ kriyatu // teṣāṃ dāni kumārāṇāṃ kuśadrumo kumāro
prāsādiko darśanīyo // so dāni kuśadrumo rājārhehi vastrehi ca ābharaṇehi ca
alaṃkṛtvā yathā rājā tathā alaṃkṛto darśanaśālāye rājakṛtye siṃhāsane rājeti
kṛtva upaviśāpito / te pi kumārā sarve alaṃkṛtāḥ subhūṣitā kṛtā svakasvakeṣu
āsaneṣu upaviśāpitā // amātyā pi purohitā bhaṭabalāgrā
śreṣṭhinaigamagrāmagrāmikajanapadā sarājakyā pariṣā yathā devapuriṣā virocati //
so dāni rājā kuśo bhrātuḥ kuśadrumasya kumārasya rājāsane niṣaṇṇasya cchatraṃ
gṛhya vāme pārśve chatraṃ dhāreti / sā dāni alindā devī vadhukāye sudarśanāye
sārdhaṃ aparehi ca bahuhi devīśatehi parivāritā rājakulāto nirdhāvitā
siṃhapaṃjare sthitā // atha khalu alindā mahādevī vadhukāye
sudarśanāye
[_Mvu_2.447_] kuśadrumaṃ kumāraṃ rājāsane upaniṣaṇṇakaṃ
upadarśayati // putri sudarśane eṣo te bhartā paśyāhi naṃ // sā dāni sudarśanā
kuśadrumaṃ kumāraṃ rājāsane niṣaṇṇaṃ dṛṣṭvā prītamanasā sulabdhā me lābhā yasyā
me bhartā edṛśo abhirūpo prāsādiko darśanīyo sarvāṃ sa rājapariṣām abhibhavati
rūpeṇa // sā dāni sudarśanā rājadhītā pariṣāṃ ca abhivilokayati yāvat tasyā
sahasrastrībuddhiye so rājakyo chatradhāro dṛṣṭo // tasyā dāni sudarśanāye taṃ
rājakyaṃ chatrandharaṃ dṛṣṭvā manasaṃ pratyāhataṃ duḥkhadaurmanasyajātā saṃvṛttā
// śvaśruṃ alindāṃ mahādevīṃ jalpati // bhaṭṭe śobhati rājā kuśo kumārā ca
kṛtapuṇyā darśanīyā sarvā ca rājakyā pariṣā śobhati yathā devapariṣā / api ca
eṣo chatradhāro apaśyanīyo na anurūpo sadṛśasya rājño devaputrasamasya edṛśo
chatradhāro vikṛtarūpo sthūloṣṭho sthūlaśiro sthūlapādo mahodaro kālo
maṣirāśivarṇo / etena cchatradhāreṇa sarvā sā rājakyapariṣāśirī upahatā / evaṃ
vistīrṇe rājye nāsti anyo puruṣo yo rājño chatraṃ dhareyā // yadi me bhartā
icchati priyaṃ kartuṃ tad eṣo chatradhāro rājño sāmantake na tiṣṭheyā anyaṃ
puruṣaṃ chatraṃ dhārāpaye // alindā devī āha // putri sudarśane mā haivaṃ
jalpāhi na rūpeṇa kṛtyaṃ bhavati yad eṣo chatradhāro rūpeṇa pāpako api tu guṇehi
mahātmako śīlavanto satyavādī dhārmiko puṇyavanto balavāṃ pararāṣṭrapramardako
etasyānubhāvena asmākaṃ ṣaṣṭīhi nagarasahasrehi sanigamajānapadehi na koci
pratyarthiko heṭhāṃ utpādeti / etasyānubhāvena sarve vayaṃ sukhaṃ jīvāma // evaṃ
dāni alindāye devīye sā sudarśanā
[_Mvu_2.448_] saṃjñaptā // sā dāni
sudarśanā rājñā kuśena sārdhaṃ rahogatā jalpati // mahārāja evaṃ vistīrṇe tava
rājye nāsty anyo puruṣo yo tava cchatradhāro bhaveya / yo tava edṛśo chatradhāro
adarśanīyo / yadi me icchasi priyaṃ kartuṃ tad etaṃ chatradhāraṃ mellehi anyaṃ
puruṣaṃ chatradhāraṃ thapehi // rājā āha // mā etaṃ chatradhāraṃ nindāhi kiṃ
rūpeṇa kṛtyaṃ bhavati / yo guṇena sampanno kiṃ rūpaṃ tasya kariṣyati / so
chatradhāro mahātmā guṇena kalyāṇo ca mahābalo ca tasya anubhāvena imāni ṣaṣṭi
nagarasahasrāṇi na koci pratyarthiko heṭhāṃ utpādayati // evaṃ dāni sudarśanā
devī rājñā kuśena saṃjñaptā //
___so dāni rājā kuśo sudarśanāṃ devīṃ
paśyatukāmo mātaraṃ alindāṃ devīṃ vijñāpeti / ambe abhiprāyo me yathā sudarśanāṃ
devīṃ paśyeyaṃ // alindā devī āha // putra tvaṃ pāpako rūpeṇa yadi sudarśanā
jāneyā edṛśo rājā kuśo varṇarūpeṇa sthānam etaṃ vidyati yaṃ sudarśanā upakrameṇa
ātmānāṃ māreyā // rājā kuśo āha // ambe kiṃ śakyā kartuṃ / upāyo cintayitavyo
yad ahaṃ sudarśanāṃ paśyeya sā ca me na jāneyā ko eṣo ti // ālindā devī āha //
putra eṣa asti upāyo yadā sudarśanā rājadhītā aparāhi devīhi sārdhaṃ sarvāhi ca
antaḥpurikāhi udyānabhūmiṃ nirdhāviṣyati utpalāni padmāni ca puṣpatakāni draṣṭuṃ
tato tvaṃ prakṛtyaiva udyānaṃ gatvā padminīye kaṇṭhamātro otaritvā padmapalāśena
śīrṣaṃ praticchādayitvā āsasi / tathā vayaṃ kariṣyāmaḥ yathā yatra deśe tuvaṃ
padminīye sthitako bhaviṣyasi tena sopānena sudarśanā padminīya padmānām arthāya
svayaṃ otariṣyati / yat kāraṇaṃ sudarśanātīva puṣpalolā patralolā ca tato nāṃ
tvaṃ yathābhiprāyaṃ paśyiṣyasi //
[_Mvu_2.449_] tatra dāni rājakule
mālākārehi utpalāni ca padumāni ca puṇḍarīkāni ca saugandhikāni ca phullitāni
nānāprakārāṇi ca mālyāni praveśiyanti // sā dāni sudarśanā tāni utpalāni
padumāni phullitāni dṛṣṭvā tāṃ śvaśruṃ alindāṃ devīṃ vijñapeti // bhaṭṭe icchāmi
vāpīyo draṣṭuṃ phullitakehi utpalapadumakumudapuṇḍarīkehi // alindā mahādevī āha
// putra suṣṭhu paśyāhi sarve vāpīyo nirdhāviṣyāmaḥ // sā dāni alindā devī rājño
kuśasya nivedayati // putra yaṃ khalu jānesi sā vai sudarśanā rājadhītā
antaḥpureṇa sārdhaṃ vāpīyo darśanāye nirdhāviṣyati / yadi tāṃ paśyitukāmaḥ tato
prakṛtyaiva udyānabhūmiṃ gatvā tatra deśe tiṣṭhāhi yathā te sudarśanā na jāneyā
eṣo rājā kuśo ti //
___so dāni rājā kuśo mātuḥ pratiśrutvā prabhātāye rātrīye
prākṛtakena veṣeṇa prakṛtyaiva udyānabhūmiṃ gatvā antaḥpurikāṃ pratipālento
āsati // so dāni rājā kuśo yena sopānena sarvabahūni padumāni ca puṇḍarīkāni ca
tatrotarotvā padmapalāśenātmānaṃ chādayitvā āsati // antaḥpurikā ca sarvā
nirdhāvitā / yādṛśaṃ nandanavanaṃ apsaragaṇehi bharitaṃ upaśobhati tādṛśo tam
udyānaṃ tena rājāntaḥpureṇa // sā dāni sudarśanā devī tāsu vāpīsu
utpalapadmakumudapuṇḍarīkāṃ phullitakāni ramaṇīyā dṛṣṭvā aparāsu devīṣu jalpati
// devīho āgacchatha vāpīsu padumāni gṛhṇīṣyāmaḥ // tān devīyo āha // suṣṭhu
devi
[_Mvu_2.450_] gṛhṇīṣyāmo padmāni // sā dāni sudarśanā devī tahiṃ
anyāhi devīhi yena sopānena rājā kuśo sthito tena sopānena sudarśanāṃ agrato
kṛtvā okastā // tāya dāni sudarśanāye padmānāṃ kṛtena hasto praṇāmito padmaṃ
gṛhṇīṣyāmīti / tataḥ kuśena rājñā sahasā āliṃgitā // tasyā dāni sudarśanāye
devīye evaṃ bhavati udakarākṣasena gṛhītā // sā dāni avidhā avidhā praveśitāham
udakarākṣasena khajjāmi udakarākṣasena khajjāmi tti // tā dāni antaḥpurikā sarvā
ekāntībhūtā sthitā rājā kuśo devīya sārdhaṃ krīḍiṣyati sā dāni sudarśanā devī
avidhāvidha tti vakṣyati udakarākṣasena khajjāmi // tā dāni antaḥpurikā yaṃ
kālaṃ jānanti rājñā kuśena yathābhiprāyaṃ kṛtaṃ tadā sudarsanāye devīye
parivāreṇa saṃlagnaṃ balikarma kṛtaṃ / kaṭacchu jvalitā śāntaṃ samitaṃ te pāpaṃ
diṣṭyāsi udakarākṣasena muktā ti // sā dāni sudarśanā tāhi aparāhi devīhi
sārdhaṃ tahiṃ divasaṃ padminīye krīḍitvā ramitvā paricārayitvā vikāle rājakulaṃ
praviṣṭā // sā dāni sudarśanā devī rājño kuśasya śayanagṛhaṃ praviṣṭā // rājā
jalpati // devī padminīṃ paśyanāya gatā na mama padmāni ānītā / na te ahaṃ priye
priyo ti // devī āha // mahārāja kuto me padmāni okastā ahaṃ vāpīṃ padmāni
gṛhṇiṣyāmīti tato haṃ udakarākṣasena āliṃgitā manāsmi udakarākṣasena khāditā /
tato smi antaḥpurikāhi mocitā // yādṛśo mahārāja so tava cchatradhāro tadṛśo
tatra padminīye udakarākṣaso manyāmi ekamātāya jātā ti // so dāni rājā kuśo āha
//
[_Mvu_2.451_] devi mā bhūyo padminīṃ paśyanāya nirdhāvasi / ahaṃ pi
tatra vāpīye manāsmi udakarākṣasena khādito hi //
___tatra rājakule āmrakāle
rājakyehi āmrapālehi nānāprakārāṇi āmrāṇi praveśitāni // sā dāni sudarśanā devī
tāni nānāprakārāṇi āmrāṇi dṛṣṭvā śvaśrum alindāṃ mahādevīṃ vijñapeti // bhaṭṭe
icchāmi āmravanāni draṣtuṃ // alindā mahādevī āha // putri suṣṭhu paśyāhi śuve
āmravanāni nirdhāvayiṣyāmi // tāye dāni alindāye mahādevīye āmrapālāṃ
śabdāpayitvā āṇattikā dinnā // śvaḥ sudarśanā rājadhītā antaḥpureṇa sārdhaṃ
āmravanāni paśyanāya nirdhāviṣyati tato āmravanaṃ siktasaṃsṛṣṭaṃ karotha /
vasantacitrehi duṣyehi āmradaṇḍāni veṭhetha osaktapaṭṭadāmakalāpaṃ
dhūpitadhūpanaṃ muktapuṣpāvakīrṇaṃ āmravanaṃ alaṃkarotha // te dāni udyānapālā
mahādevīye alindāya vacanamātreṇa tam udyānaṃ āmravanaṃ alaṃkṛtaṃ // sā dāni
alindā devī rājño kuśasya nivedayati // putra yaṃ khalu āṇesi śuve sudarśanā
rājadhītā antaḥpureṇa sārdhaṃ rājakyam āmravanaṃ paśyanāya nirdhāviṣyati / yadi
me paśyitukāmo si sudarśanāṃ rājadhītān tato prakṛtyaiva gatvā tatra pradeśe
tiṣṭhāhi yathā te sudarśanā na jānāti eṣo so rājā kuśo ti // so mātur vacanaṃ
pratiśrutvā prākṛtakena veṣeṇa prakṛtyaiva āmravanaṃ gatvā sarvasyārāmasya yo
sarvaśobhano āmro tasya heṣṭā sthitaḥ // sā dāni sudarśanā antaḥpurikāhi
parivṛtā mahatā rāja-ṛddhiye mahatā rājānubhāvena nānāprakārehi suvicitrehi
rājarathehi āruhitvā āmravanaṃ prasthitā // sā dāni sudarśanā devī yānāto
oruhitvā bahūhi devīśatehi parivṛtā taṃ āmravanaṃ praviṣṭā // yādṛśaṃ citrarathe
miśrakāvane devānāṃ
[_Mvu_2.452_] trāyastriṃśānāṃ yātrakā kovidārā
devaparivṛtā śobhanti tādṛśaṃ rājanyaṃ āmravanaṃ tāhi rājāntaḥpurikāhi parivṛto
śobhati // sā dāni sudarśanā devī aparāhi sārdhaṃ tam āmravanaṃ anucaṃkramantī
anuvicarantī varavarāṇi āmrāṇi uccinantī āmraphalāni ca bhujantī nānāprakārāṇi
ca puṣpajātāni uccinantī yāvad āmravanasya madhye anuprāptā yatra rājā kuśo
āsati // so dāni rājā kuśo āmramūlāto utthihitvā sudarśanāye devīye unmūrdhikāye
āliṃgito // sā dāni sudarśanā bhītā santrastā jānāti vanapiśācenāsmi gṛhītā ti
// sā dāni avidhāvidha tti praveśitā vanapiśācena khajjāmi vanapiśācena khajjāmi
tti // tā dāni antaḥpurikā ito ca ito ca palāyanti / rājā kuśo sudarśanāya
sārdhaṃ āmravane krīḍati ramati paricārayati sāpi sudarśanā avidhāvidhaṃ
vakṣyati dhāvatha antaḥpurikāho vanapiśācena khajjāmi // tā dāni antaḥpurikā yaṃ
kālaṃ jānanti yathābhiprāyo rājñā kuśena sudarśanāya sārdhaṃ krīḍitaṃ ramitaṃ
paricāritaṃ tataḥ nānāprakārāṇāṃ puṣpāṇāṃ utsaṃge gṛhṇiyāna taṃ deśaṃ gatā // tā
dāni bahūni devīśatāni puṣpamuṣṭīhi rājaṃ kuśaṃ okiranti śabdaṃ ca karonti /
dhikpiśāca dhikpiśāca tti // so dāni kuśo sudarśanāṃ devīm ośiritvā rājakulaṃ
praviṣṭo // tasyā dāni sudarśanāya devīye parivāreṇa saṃlagnaṃ balikarma kṛtaṃ /
kaṭacchu jvālāpitā śāntaṃ śamitaṃ pāpaṃ diṣṭyāsi vanapiśācena jīvantī muktā ti
// sā dāni sudarśanā devī aparāhi devīhi sārdhaṃ tahiṃ āmravane yathābhiprāyaṃ
divasaṃ krīḍitvā ramitvā pravicārayitvā vikāle rājakulaṃ praviṣṭā // sā dāni
sudarśanā rājño kuśasya śayanagṛhe praviṣṭā // rājā
[_Mvu_2.453_] jalpati
// devī āmrāṇi saṃpaśyanāya nirdhāvitā na te āmrāṇi ānītāni na te ahaṃ priyo //
devī āha // mahārāja kuto me āmrāṇi / nirdhāvitā sā āmrāṇi paśyanāya tataḥ me
vanapiśācena āliṃgitā manāsmi vanapiśācena khāditā / tato haṃ antaḥpurikāhi
vanapiśācasya hastāto mocitā // mahārāja yādṛśo tava cchatradhāro yādṛśo
padminī-udakarākṣasaḥ tādṛśo āmravane vanapiśācaḥ sarve trayo janā manye
ekamātāya jātā ti sarve samasadṛśā // rājā kuśo āha // devi mā bhūyo āmravanaṃ
paśyanāya gaccha / ahaṃ pi tatrāmravane manāsmi vanapiśācena khādito
//
___tatra dāni apareṇa kālena sudarśanā devī śvaśrum alindāṃ mahādevīṃ
vijñapeti // abhiprāyo me rājño kuśasya hastivāhinīṃ draṣṭuṃ / śṛṇomi rājño
kuśasya vistīrṇā hastivāhinī ṣaṣṭi hastisahasrāṇi // alindā mahādevī āha // bho
putri suve rājahastivāhinīṃ paśyanāya nirdhāvasi // sā dāni alindā mahādevī
hastimahāmātraṃ śabdāviyāna āṇattikā dinnā // suve sudarśanā rājadhītā
antaḥpurikāhi sārdhaṃ rājakyāṃ hastiśālāṃ paśyanāya nirdhāviṣyatīti / tataḥ
hastīṃ ca hastiśālāṃ ca alaṃkarohi // so dāni hastimahāmātro alindāya mahādevīye
āṇattikāye śrutvā sarvāṃ hastivāhinīṃ ṣaṣṭiṃ hastisahasrāṇi sarvālaṃkārehi
alaṃkṛtāni hemalālapraticchannāni dantapatimokāni śuṇḍāpatimokāni
sakhurapravālāni / sā ca hastiśālā siktasansṛṣṭā muktapuṣpāvakīrṇā kṛtā
osaktapaṭṭadāmakalāpā dhūpitadhūpanā // sā dāni alindā mahādevī rājaṃ kuśam
āmantrayati //
[_Mvu_2.454_] putra yaṃ khalu jānesi suve sudarśanā
rājadhītā antaḥpureṇa sārdhaṃ rājakyāṃ hastiśālāṃ nirdhāviṣyati paśyanāya /
tataḥ prakṛtyaiva hastiśālāṃ gatvā tatra deśe āsatha yathā te sudarśanā na
jāneyā eṣaḥ rājā kuśo ti // so dāni rājā kuśo mātuḥ pratiśrutvā prabhātāye
rātrīye hastimeṇṭhaveśena prakṛtyaiva hastiśālāṃ gatvā hastino mūle sudarśanāṃ
pratipālayamāno āsati // sāpi dāni sudarśanā śvaśruya alindāye sārdhaṃ sarvāhi
ca antaḥpurikāhi parivṛtā rājārahehi aśvarathehi abhiruhitvā hastiśālāṃ praviṣṭā
// sā dāni aśvarathāto oruhitvā bahūhi ceṭīśatehi parivṛtā hastiśālāṃ praviṣṭā /
so pi rājā kuśo hastināṃ mūle hastimeṇṭho ti kṛtvā sudarśanāṃ nidhyāyamāno āsati
// sā dāni sudarśanā devī tāhi antaḥpurikāhi sārdhaṃ tatra hastiśālāya
anucaṃkramantī anuvicarantī yaṃ kālaṃ pratinivartitā rājakulaṃ gacchāmīti rājñā
kuśena pratyagreṇa hastilaṇḍena vāṣpāyantena sudarśanā devī pṛṣṭhito āhatā /
tāni rājārhāṇi vastrāṇi hastilaṇḍena vināśitāni // sā dāni sudarśanā rājadhītā
śvaśruṃ alindā mahādevīṃ vijñapeti // bhaṭṭe imasya rājakyasya hastimahāmātrasya
daṇḍo dātavyaḥ / śakyā etena yā rājño kuśasya amgramahiṣī tāṃ hastilaṇḍena
āhanitun ti // sā dāni alindā mahādevī āha // bhavatu putri mellehi eṣo rājakyo
hastimahāmātro avadhyo kiṃ śakyaṃ kartuṃ // evaṃ dāni sudarśanā śvaśruye
saṃjñāpitā //
___sā dāni sudarśanā apareṇa kālena śvaśrum alindāṃ mahādevīṃ
vijñapeti // bhaṭṭe priyaṃ me rājño kuśasya aśvavāhinīṃ draṣṭuṃ // alindā
mahādevī āha // suṣṭhu putri svo rājño kuśasya aśvavāhanaṃ paśyanāye nirdhāvāhi
// sā dāni
[_Mvu_2.455_] alindā mahādevī aśvamahāmātrāṇāṃ śabdāpayitvā
āṇattikāṃ deti // śvo sudarśanā rājādehītā antaḥpureṇa sārdhaṃ rājakyaṃ
aśvavāhanaṃ paśyanāye nirdhāviṣyati / tāṃ dāni ṣaṣṭi aśvasahasrāṇi sarvāṇi
alaṃkarohi aśvaśālāṃ ca siktasaṃsṛṣṭāṃ muktapuṣpāvakīrṇāṃ karohi // tehi
aśvarakṣehi alindāye mahādevīye āṇattikāṃ śrutvā sarvāṇi ṣaṣṭi aśvasahasrāṇi
sarvālaṃkārohi alaṃkṛtāni / sā ca aśvasālā siktasansṛṣṭā muktapuṣpāvakīrṇā kṛtā
// sā dāni alindā mahādevī rājasya kuśasya nivedayati // putra kuśa yaṃ khalu
jānesi sā sudarśanā rājadhītā antaḥpureṇa sārdhaṃ rājakyaṃ aśvavāhanaṃ paśyanāye
nirdhāviṣyati / yadi si paśyatukāmaḥ tato prakṛtyaivāśvaśālāyāṃ gatvā tatra deśe
tiṣṭhāhi yathā te sudarśanā na jāneyā eṣaḥ rājā kuśo tti // so dāni rājā kuśaḥ
mātur vacanaṃ pratiśrutvā prabhātāye rātrīye aśvarakṣaveśaṃ kṛtvā aśvānāṃ ghāsaṃ
vikiranto āsati sudarśanāṃ pratipālayamāno // sā dāni sudarśanā rājadhītā
śvaśruye alindāye mahādevīye sārdhaṃ sarvāhi cāntaḥpurikāhi ratnāmayīṃ śivikām
āruhitvā aśvaśālāṃ prasthitā // sāpi dāni sudarśanā śivikāto pratyoruhiya bahūhi
devīśatehi parivṛtā aśvaśālāṃ praviṣṭā // so pi rājā kuśo aśvānāṃ pṛṣṭhato
sthitaḥ sudarśanāṃ nidhyāyanto // sāpi dāni sudarśanā aparāhi antaḥpurikāhi
sārdhaṃ tatra aśvaśālāyāṃ anucaṃkramitvā anuvicaritvā yaṃ kālaṃ nivartitā
rājakulaṃ gacchāmi tti tataḥ kuśena rājñā pratyagreṇa aśvalaṇḍena vāṣpāyantena
pṛṣṭhimena āhatā / tāni rājārhāṇi vastrāṇi aśvalaṇḍena vināśitāni // sā dāni
sudarśanā rājadhītā śvaśruṃ alindāṃ mahādevīṃ āha // bhaṭṭe imasya aśvarakṣasya
daṇḍo dātavyaḥ // labhyā etena rājñaḥ kuśasya
[_Mvu_2.456_] agramahiṣīṃ
aśvalaṇḍena āhanituṃ ti // alindā mahādevī āha // putri marṣehi ete rājakyā
aśvarakṣā avadhyā kiṃ śakyā kartuṃ //
___sā dāni sudarśanā apareṇa kālena
śvaśrum alindāṃ mahādevīṃ vijñapeti // bhaṭṭe abhiprāyo me rājño kuśasya
rathavāhinīṃ draṣṭuṃ / śrutaṃ me vistīrṇā rājñaḥ kuśasya rathavāhinī ṣaṣṭi
rathasahasrāṇi // alindā mahādevī āha // suṣṭhu putri śvo rājño kuśasya
rathavāhinīṃ paśyanāya nirdhāvāhi // sā dāni alindā mahādevī rājño kuśasya
rathapālāṃ śabdāpayitvā āṇattikāṃ deti // svo sudarśanā rājadhītā antaḥpureṇa
sārdhaṃ rājño kuśasya rathavāhinīṃ paśyanāye nirdhāviṣyati // tehi dāni
rathapālehi mahādevīvacanaṃ śrutvā aparajjukāto ṣaṣṭu rathasahasrāṇi yuktāni
siṃhacarmaparivārāṇi dvīpacarmaparivārāṇi vyāghracarmaparivārāṇi
pāṇḍukambalapraticchannāni sanandighoṣāṇi savaijayantikāni sakhurapravālāni
ucchritadhvajapatākāni // sā dāni alindā mahādevī rājño kuśasya nivedayati //
putra yaṃ khalu jānesi svo sudarśanā rājadhītā antaḥpureṇa sārdhaṃ rājakyāṃ
rathavāhinīṃ paśyanāye nirdhāviṣyati / yadi si paśyitukāmaḥ tato prakṛtyaiva
rathaśālāṃ gatvā tatra pradeśe tiṣṭhāhi yathā te sudarśanā na jāneyā eṣaḥ so
rājā kuśo tti // sā dāni sudarśanā rājadhītā alindāye mahādevīye sārdhaṃ sarneṇa
ca antaḥpureṇa rājārahehi rathehi abhiruhitvā rathaśālāṃprasthitā // so pi rājā
kuśo mātari pratiśrutvā prabhātāye rātrīye prakṛtyaiva rathavāhanaśālāṃ gataḥ
rathapālaveṣeṇa rathānāṃ mūla āsati sudarśanāṃ pratipālayamāno // sāpi dāni
sudarśanā rājadhītā aśvarathāto oruhitvā bahūhi devīśatehi parivṛtā rathaśālāṃ
praviṣṭā // sā dāni sudarśanā rājadhītā aparāhi devīhi sārdhaṃ rathaśālām
anucaṃkramitvā yaṃ kālaṃ nivartitā rājakulaṃ gacchāmi tti tataḥ rājñā kuśena
pratyagreṇa gomayapiṇḍena vāṣpāyantena
[_Mvu_2.457_] pṛṣṭhe āhatā // tāni
rājārhāṇi vastrāṇi gomayapiṇḍena vināśitāni // sā dāni sudarśanā rājadhītā
śvaśrum alindāṃ mahādevīm āha // bhaṭṭe imasya rathapālasya daṇḍo praṇāmayitavyo
/ labhyā etena rājño kuśasya agramahiṣīṃ gomayapiṇḍena āhanituṃ // alindā
mahādevī āha // putri marṣehi eṣa rājakyo rathapālaḥ avadhyo rājño
rathakośadhāro kiṃ śakyā kartuṃ // sā dāni sudarśanā tāya alindāya mahādevīya
saṃjñaptā //
___tatra dāni apareṇa kālena yā rājakyā hastiśālā tatrāgniḥ
mukto mahānto agnidāho prajvalito // hastimeṇṭhasahasrāṇi mahāmātrāṇi ca anyaś
ca mahājanakāyo sannipatito hastiśālāṃ nirvāpayiṣyāmaḥ na ca śaknonti taṃ
agnidāghaṃ parinirvāpayituṃ antaḥpuraṃ pi tena agnibhayena sarvaṃ bhītaṃ
santrastaṃ saṃvṛttaṃ mā imaṃ pi rājakulaṃ dahiṣyatīti // tā dāni sarvāḥ
antaḥpurikā yato hastiśālā tato nirdhāvamānā āsanti ko śaknoti etaṃ hastidāghaṃ
parinirvāyapayituṃ ti // mahājanakāyaṃ khijjante na ca śaknonti taṃ agnidāghaṃ
nirvāpayituṃ na ca śaknonti tāni hastiśālāya paṭalāni ghanāni mahantāni
bahujana-uttakāni pātayituṃ // tasmiṃś ca kālāntare rājā kuśo vahirnagare
anucaṃkramanto anuvicaranto aṇvati / tasya dāni rājño amātyena puruṣeṇa
niveditaṃ // mahārāja yaṃ khu jānesi yā rājakyā hastiśālā tatra agniḥ prajvalito
// śrutvā ca punaḥ rājā kuśo hastiskandhavaragataḥ javena tāṃ hastiśālāṃ
saparivāro āgato // sarvāhi antaḥpurikāhi rājā āpatanto dṛṣṭo tena rājñā
āpatantena tāni pradīptāni paṭalāni ekenossāhena
sapakṣakāni
[_Mvu_2.458_] satalakaṇṭakāni tataḥ hastiśālāto vāhyamukhaṃ
kṣiptāni // ye pi hi hastiyo varatrehi baddhāni tāni bandhanāni hastena
cchaṭacchaṭāya cchindati / ye pi hastināgā agninā abhigrastā tāni utkṣipitvā
agnibhayāto ekamante kṣipati // evaṃ dāni kuśena rājñā muhūrtena hastiśālā
nirvāpitā sarvā hastivāhinī agnidāghāto mocitā eko pi na hastir dagdho nābādhito
// tatra dāni anekakoṭīśatasahasrāṇi rājño kuśasya tādṛśāṃ vīryaparākramāṃ
dṛṣṭvā hakkārasahasrāṇi pravartenti / antaḥpuraṃ pi rājño kuśasya tādṛśaṃ
puruṣaparākramaṃ dṛṣṭvā sarve prītā tuṣṭā aho rājño kuśasya balo aho parākramaṃ
// tatra dāni aparā kubjā harṣitā vegajātā rājā rājā ti kuśaṃ saṃrāveti
//
siṃhasupīṭho balavāṃ śobhe suvipulo mahāṃ /
khe candro iva ābhāti
samantaparimaṇḍalaṃ //
cakroratāmrāyatākṣo kāmadevo va śobhati /
hastino
mocaye rājā sthāmopeto nararṣabho //
so dāni rājā kuśo tasyā kubjāya prīto
dāyaṃ deti saṃvāreti varaṃ //
bhadrikā khu ayaṃ kubjā yā rājānaṃ praśaṃsati
/
kāśikāni te vastrāṇi dadāmi caturo ahaṃ //
sā dāni sudarśanā rājadhītā
tāṃ kubjāṃ kuśasya varṇaṃ bhāṣamāṇāṃ śrutvā tasyā dāni sudarśanāya rājadhītu
evaṃ bhavati // eṣaḥ rājā kuśo bhaviṣyati
[_Mvu_2.459_] tasya eṣā kubjā
varṇaṃ bhāṣati // sā dāni sudarśanā rājadhītā rājasya kuśasya tādṛśaṃ varṇarūpaṃ
dṛṣṭvā mānasaṃ se pratyāhataṃ duḥkhadaurmanasyajātā saṃvṛttā // mā tāva edṛśo
mama bhartā evaṃ durvarṇo durdṛśo sthūloṣṭho sthūlaśiro sthūlapādro mahodaro
kālo maṣirāśivarṇo piśācasya ca etasya ca nāsti kiṃcit* nānākaraṇaṃ // sā dāni
sudarśanā devī tasyā kubjāye ruṣitā āha //
na nāma etāye kubjāye jihvāye asti
cchedako /
sutīkṣṇena śastreṇa yā rājānaṃ praśaṃsati //
sā dāni kubjā
sudarśanāṃ devīṃ gāthāye saṃjñapeti //
pratitarjenti rājāno bandhanena
vadhena vā /
tasmāsya varṇaṃ bhāṣāmi rakṣaṃ jīvitam ātmano //
sā dāni
sudarśanā devī rājaṃ kuśaṃ tādṛśaṃ dṛṣṭvā durvarṇaṃ durdṛśaṃ dṛṣṭvā tatra
rājakule evaṃ ramaṇīye devabhavanasannibhe anantaratanākare ratiṃ na vindati
annapānena se chandaḥ otpadyate / nāhaṃ atsyāmi na bhokṣyāmi kiṃ jīvitena me yad
ahaṃ piśacena sārdhaṃ saṃvasāmi // sā dāni sudarśanā rājadhītā śvaśrum alindāṃ
mahādevīṃ vijñapeti // bhaṭṭe muñcāhi me kanyakubjaṃ gamiṣyāmi mātāpituḥ sakāśaṃ
// yadi me na osiriṣyasi muhūrtena upakramemi ātmānaṃ mārayiṣyaṃ // tasyā dāni
alindāye mahādevīye evaṃ bhavati // varaṃ ayaṃ rājadhītā jīvati naiva mṛtā ti //
sā dāni alindā mahādevī āha // putri gaccha yatra te abhiprāyo
//
[_Mvu_2.460_] sā dāni sudarśanā rājadhītā kubjādvitīyā aśvarathaṃ
abhiruhitvā vārāṇasīto niryātvā prasthitā anupūrveṇa kanyakubjaṃ gatā mātāpituḥ
sakāśaṃ // so dāni rājā kuśo vikāle śayanagṛhaṃ praviṣṭo sudarśanāṃ devīṃ na
paśyati / rājakule samantena mārgayamānā na kutracid dṛśyati // so dāni rājā
kuśo sudarśanāṃ devīṃ na labhanto utkaṇṭhati śocati paritapyati / evaṃ vistīrṇe
antaḥpure nyāṃ na labhati // yadā se viditaṃ yathā sudarśanā devī kubjādvitīyā
jñātikulaṃ gatā so dāni rājā kuśo mātaraṃ alindāṃ vijñapeti // ambe ahaṃ pi
gacchāmi kaṇṇakubjaṃ śvaśurasya mahendrasya madrakarājño sakāśaṃ sudarśanāṃ
devīm ānayiṣyāmi // sā dāni alindā mahādevī putrasya kuśasya vacanaṃ śrutvā
kanyakubjaṃ gamiṣyāmīti tataḥ putrapremnena rājyatṛṣṇāye ca mūrchitā praskhalitā
ca bhagnā dharaṇītale prapatitā putraśokasamanvitā // aho mama mandabhāgyāye
anarthaṃ / paryeṣitā yato iyaṃ mayā mahendrakasya kanyakubjakasya madrakarājño
dhītā sudarśanā ihānītā tato na jānāmi kathaṃ me putrasya rājño kuśasya
bhaviṣyati // sā dāni alindā mahādevī putrasya kuśasya jalpati // putra tvaṃ
ikṣvākurājaputro sukumāro sukhasaṃvṛddho jānapadā ca śaktubhakṣā
kambalaparidhānā ca divasakarmalūkhāhārā ca kathante mārgagamanaṃ bhaviṣyati //
rājā kuśo āha // ahaṃ ambe nṛtyagītavādyena anyāhi ca māyāhi vividhehi ca
upāyehi ātmano vṛttiṃ kalpayanto gamiṣyaṃ mā utkaṇṭhatu ambā // so rājā kuśo tāṃ
mātaraṃ saṃjñāpayitvā bhrātaraṃ kuśadrumaṃ rājye pratiṣṭhāpayati //
bhrātā
[_Mvu_2.461_] imāni te ṣaṣṭi nagarasahasrāṇi sanigamajānapadāni
aiśvaryaṃ kārāpehi imāni te ṣaṣṭi hastisahasrāṇi sarvālaṃkāravibhūṣitāni
hemajālapraticchannāni sakhurapravālāni ṣaṣṭi aśvasahasrāṇi sarve saindhavāni
śīghravāhīni sarvālaṃkāravibhūṣitāni ṣaṣṭi rathasahasrāṇi siṃhacarmaparivārāṇi
vyāghracarmaparivārāṇi dvīpicarmaparivārāṇi pāṇḍukambalapraticchannāni
sanandighoṣāṇi savaijayantikāni sakhurapravālāni ucchritacchatradhvajapatākāni
imāni te vāhanāni / imaṃ rājyaṃ paripālehi yāva mama āgamanaṃ bhaviṣyati // so
dāni rājā kuśo amātyānāṃ saṃdiśati // eṣo vo kumāro kuśadrumo rājā mama yāvad
āgamanaṃ / evaṃ jānatha / tathā eva rājyaṃ samanuśāsatha dharmeṇa ca
paurajānapadāṃ paripāletha // so dāni rājā kuśo amātyānāṃ evam anuśāsayitvā
bhrātaraṃ kuśadrumaṃ rājye pratiṣṭhāpayitvā mātaram alindāṃ mahādevīṃ
abhivādayitvā pradakṣiṇīkṛtvā saptatantrikāṃ vīṇām ādāya uttarābhimukho
prasthito //
___rājā kuśo vividhehi upāyehi ātmano vṛttiṃ kalpayanto
kanyakubjaṃ śvasuraṃ yena gacchati anupūrveṇa kanyakubjasya viṣayam anuprāptaḥ
// tatra anyatarasmiṃ grāme vāsam upagato aparāye vṛddhāye śālāye pratiśrayo
dinno // tatra grāme utsavo va vartati / so dāni rājā kuśo tāye vṛddhāye vuccati
// putra iha grāme utsavo vartati vraja grāmamadhye tatra kiṃcid annapānaṃ
labhiṣyasi tataḥ āhāraṃ kṛtvā pratikramiṣyasi // so dāni rājā kuśo tasyā
vṛddhāya śrutvā grāmamadhyaṃ gataḥ // tena dāni rājñā kuśena tādṛśī vīṇā vāditā
gītakaṃ gāyitaṃ yaṃ sarvo grāmajano ārādhyati / etasya dāni kuśasya grāmajanena
prītena samānena nānāprakārasya khajjakasya pūraṃ gopiṭakaṃ dinnaṃ mahāntaṃ
alindaṃ odanasya dadhikalaśaś ca nānāprakārāṇi
[_Mvu_2.462_] ca
vyaṃjanāni // tena dāni rājñā kuśena khadyabhojyaṃ sarvaṃ vṛddhāye śālāṃ
praveśitaṃ // sā dāni vṛddhā prabhūtakhādyabhojyaṃ dṛṣṭvā (pūraṃ mahāntaṃ
gopiṭakaṃ nānāprakārasya ca khajjakasya pūraṃ piṭakaṃ dinnaṃ mahāntaṃ alindaṃ
odanasya nānāprakārāṇi va vyaṃjanāni tena dāni rājñā kuśena praveśitaṃ dṛṣṭvā ca
punar vṛddhā) prītā saṃvṛttā // adya eṣaḥ gāndharviko ekāhāraṃ kṛtvā paścime
yāme gamiṣyati taṃ śeṣaṃ khādyabhojyaṃ mama dvemāsikaṃ tremāsikaṃ vā bhaktaṃ
bhaviṣyati // tenāpi dāni rājñā kuśena tasyā vṛddhāye ālāpaṃ karantena ekārdhaṃ
va yan taṃ gopiṭakaṃ khajjakasya prakhāditaṃ / sāpi vṛddhā jānāti / idāniṃ pi
muhūrtake pi eṣo mama khajjakaśeṣaṃ dāsyatīti // tenāpi dāni rājñā kuśena
bubhukṣitena sarvaṃ taṃ gopiṭakaṃ khajjakasya khāditaṃ na ekaṃ pi khajjālopaṃ
śeṣakṛtaṃ // tasyā vṛddhāye evaṃ bhavati // yadā imena gāndharvikena taṃ
mahāntaṃ gopiṭakaṃ khajjakasya sarvaṃ khāditaṃ āśito eṣaḥ bhaviṣyati / na
dhārayiṣyati eṣo bhūyo imaṃ alindaṃ modakasya khādituṃ / evam mama cirasya
kālasya bhaktaṃ bhaviṣyati // tena dāni rājñā kuśena mārgagatena bubhukṣitena
mahāntaṃ alindaṃ modakasya taṃ ca dadhikalaśaṃ tāni ca vyaṃjanāni nānāprakārāṇi
sarvaṃ paribhuktaṃ / tasyā vṛddhāye na kiṃci śeṣakṛtaṃ // sā dāni vṛddhā nirāśā
saṃvṛttā avidhāvidhaṃ praviśatha dhāvatha praveśitakāyo manuṣyarūpeṇa me piśāco
gṛhaṃ praviṣṭaḥ mama khāditukāmo // rājā kuśo āha // ambe kim āravasi kiñci
dravasi / grāmasmi na ca kā pi pāpakā vasanti mā trasāhi mā ravāhi / imāṃ
ekarātriṃ vasitvā śuve gamiṣyāmi //
___so dāni rājā kuśo pratyūṣaleśakāle
utthāya prasthitaḥ anupūrveṇa kanyakubjaṃ
[_Mvu_2.463_] anuprāptaḥ
mālākāraśālāṃ praviṣṭo / mālākāramahattarakasya allīno ahaṃ pi imahiṃ vasiṣyaṃ
ahaṃ pi atra karme kuśalo // tatra dāni mālākāraśālāyāṃ rājanyāni kaṇṭhaguṇāni
gandhamakuṭā ca mālā kriyanti // so dāni rājā kuśo tādṛśāni kaṇṭhaguṇāni ca
gandhamakuṭāni ca mālāś ca sukṛtāni suniṣṭhitāni ca suvicitrāṇi ca ākāravantāni
ca karoti yathā sarve mālākārā dṛṣṭvā vismayam āpadyanti / aho kalyāṇo
ācāryaputro śobhano śilpiko ya imāni edṛśāni kaṇṭhaguṇāni gandhamakuṭāni ca
mālāś ca tādṛśāni sukṛtāni suniṣṭhitāni karoti yathā asmābhiḥ na kadāci
dṛṣṭapūrvā / sarvāṇi ca rājā kuśo ātmano nāmakena ālikhati yathā sudarśanā
jāneyā rājño kuśasya etaṃ karman ti // tāni kaṇṭhaguṇāni gandhamakuṭāni mālāś ca
rājakulaṃ praveśitā sudarśanāye upanāmiyanti / paśya sudarśane imāni puṣpajātāni
kedṛśāni sukṛtāni suvicitrāṇi suniṣṭhitāni nānāvarṇāni // sā dāni sudarśanā yaṃ
tatra sarvaśobhanaṃ kaṇṭhaguṇaṃ ca makuṭaṃ ca mālāvaraṃ ca gṛhītaṃ ābandhāmi tti
yāvat paśyati kuśasya nāmakaṃ // tasyā etad bhavati // kuśasya etaṃ karman ti
rājā kuśo prākṛtakena veśena ihāgato bhaviṣyatīti // sā dāni sudarśanā tāni
kuśena kṛtāni melletvā anyāni prākṛtakāni gṛhṇati // sā dāni sudarśanā mātare
vuccati bhaginīhi ca vuccati antaḥpurikāhi / sudarśanā kiṃ tvam imāni
sarvaśobhanāni kaṇṭhaguṇāni makuṭāni mālāś ca mellitvā anyāni prākṛtāni gṛhṇasi
// sā tām āha // alaṃ me etehi etam eva me bhavatu // yan tatra rahasyaṃ tan na
kasyacid ācikṣati //
___so dāni rājā kuśo mālākārasya mūle vasitvā arthaṃ
nopalabhati / tataḥ
[_Mvu_2.464_] nirdhāvitvā kumbhakāramahattarakasya
mūle allīno // tatrāpi rājāntaḥpurasya kṛte nānāprakārāṇi kumbhakārabhājanāni
kriyanti / so dāni rājā kuśo tādṛśāni kumbhakārabhājanāni sukṛtāni suniṣṭhitāni
ākāravantāni karoti yathā sarve kumbhakārā dṛṣṭvā vismayam āpadyanti / aho
kalyāṇācāryaputro śobhanaḥ śilpiko ya imāni edṛśā kumbhakārabhājanāni sukṛtāni
suniṣṭhitāni ākāravantāni karoti yāni asmābhiḥ na kadāci dṛṣṭapūrvāṇi / sarveṣu
ca kuśo rājā svakaṃ nāmakaṃ saṃjñāmātrakena ālikhati yathā sudarśanā jāneyā
kuśasyedaṃ karman ti // tāhi dāni antaḥpure dāsīhi tāni kumbhakārabhājanāni
rājakulaṃ praveśitāni sudarśanāye ca upanāmiyanti / paśya sudarśane imāni
kumbhakārabhājanāni yādṛśāni śobhanāni kalyāṇāni sukṛtāni suniṣṭhitāni yan te
rucyati taṃ gṛhṇāhi // sā dāni sudarśanā tāni kumbhakārabhājanāni yaṃ
sarvaśobhanaṃ sarvadarśanīyaṃ taṃ gṛhṇīṣyāmīti yāvat paśyati kuśasya nāmakaṃ /
tasyā evaṃ bhavati / kuśasyetaṃ karman ti // sā dāni tāni mellitvā anyāni
prākṛtakā nipratigṛhṇāti // sā dāni sudarśanā mātare vuccati bhaginīhi pi devīhi
/ sudarśane edṛśāni bhājanāni na kadācid iha rājakule praveśitapūrvāṇi evaṃ
śobhanāni / kisya tvaṃ etāni śobhanāni bhājanāni na gṛhṇasi // sā dāni āha //
alaṃ me etena etam eva me bhavatu // yaṃ tatra rahasyaṃ tan na kasyacid ācikṣati
//
___so dāni rājā kuśo kumbhakārasya mūle vasitvā arthaṃ nopalabhati / tataḥ
niṣkramitvā vardhakimahattarakasya mūle allīno // tatrāpi rājāntaḥpurasya kṛtena
nānāprakārāṇi vardhakibhāṇḍāni kriyanti / āsandikā pi kriyanti mañcakā
pi
[_Mvu_2.465_] kriyanti pīṭhakā pi kriyanti śayyāsanakā pi kriyanti
pādaphalakāni pi kriyanti bhadrapīṭhakāni pi kriyanti ayakvā pi kriyanti
phelikāni pi kriyanti antakoṭāny api kriyanti anyāni ca nānāprakārāṇi
vardhakibhāṇḍāni kriyanti // so dāni rājā kuśo tādṛśāni vardhakibhāṇḍāni
sukṛtāni suniṣṭhitāni ākāravantāni karoti yathā sarve vardhakino dṛṣṭvā vismayam
āpannā / aho kalyāṇācāryaputro śobhano śilpiko yo imāni edṛśāni vardhakibhāṇḍāni
sukṛtāni suniṣṭhitāni karoti yāni asmābhiḥ na kadāci dṛṣṭapūrvāṇi / sarveṣu ca
rājā kuśo ātmano nāmakaṃ saṃjñāmātrakeṇa likhati yathā sudarśanā jāneyā rājño
kuśasyedaṃ karman ti // tāhi dāni antaḥpurikādāsīhi taṃ vardhakibhāṇḍaṃ rājakule
praveśitaṃ / yāni sarvaśobhanāni tāni vicinitvā sudarśanāye upanāmīyanti //
sudarśane paśya paśya imāni vardhakibhāṇḍāni yādṛśāni śobhanāni darśanīyāni /
yan te abhipretaṃ taṃ gṛhṇāhi // sā dāni sudarśanā yā tatra sarvaśobhanā
āsandikā yā maṃcakā yā pīṭhakā pādāśrayā vā pādaphalakā vā bhadrapīṭhā vā ayakkā
vā antakoṭā vā phelā vā phelikā vā taṃ gṛhṇāmīti yāvat paśyati kuśasya nāmakaṃ
// tasyā dāni evaṃ bhavati // kuśasyedaṃ karman ti // sā dāni taṃ mellitvā anyaṃ
prākṛtakaṃ gṛhṇāti // sā dāni sudarśanā mātāye vuccati bhaginīhi ca tāhi ca
antarpurikāhi / sudarśane kisya tvaṃ imāni edṛśāni vardhakibhāṇḍāni
śobhanīyāni
[_Mvu_2.466_] mellitvā anyāni prākṛtakāni gṛhṇāsi // sā dāni
āha // alaṃ me tehi imāni eva me bhavantu // yaṃ tatra rahasyaṃ taṃ na kasyacid
ācikṣati //
___so dāni rājā kuśo vardhakisya mūle vasitvā arthaṃ nopalabhati
/ tato nirdhāvitvā coḍakadhovakasya mūle allīno // tatrāpi rājāntaḥpurasya
kṛtena coḍakāni dhovīyanti sudarśanāyā pi coḍakāni tatraiva dhovīyanti // so
dāni rājā kuśo sudarśanāye vastrāṇi pratyabhijānati / so dāni rājā kuśo tāni
sudarśanāya coḍakāni tādṛśāni dhovati suprakṣālitāni caukṣāṇi nirmalāṇi dhautāni
yathā sarve dhovakā coḍakā dṛṣṭvā vismayam āpannāḥ / aho kalyāṇācāryaputro
śobhano śilpiko yo imāni colakāni edṛśāni sudhovitāni suprakṣālitāni caukṣāṇi
nirmalāni dhovati yāni asmābhiḥ na kadāci dṛṣṭapūrvāṇi // rājā kuśo svakaṃ
nāmakaṃ bhallātakena saṃjñāmātrakena likhati yathā sudarśanā jāneyā kuśasyedaṃ
karman ti // tāhi dāni antaḥpuradāsīhi tāni colakāni rājakulaṃ praveśitāni yāni
devīnāṃ colakāni tāni devīnām upanāmitāni yāni antaḥpurikānāṃ colakāni tāni
antaḥpurikānāṃ dinnāni / tāni dāni antaḥpurikā sudarśanācolakāni paśyanti
avadātāni caukṣāṇi nirmalāni / tā dāni vismayaṃ labhanti sarvaśobhanāni
sudarśanāya colakāni sudhotāni ca caukṣāṇi nirmalā dviguṇaṃ triguṇaṃ sudarśanāya
dhovāpanikam arhanti // sudarśanāpi tāni vastrāṇi dṛṣṭvā śuddhāni nirmalāni
prītā
[_Mvu_2.467_] saṃvṛttā yāva yatra deśānte coḍadhovanako
bhallātakena saṃjñāmātreṇa likhanto colake nāmakaṃ karoti tatra taṃ kuśasya
nāmakaṃ dṛṣṭvā kuśasyedaṃ karman ti // sā dāni na svayaṃ pratīchati
upasthāyakāye gṛhṇāveti // tāni sarvāntaḥpurikā svakasvakānāṃ vastrāṇāṃ
dhovāpanikaṃ ceṭīnāṃ haste denti / sā dāni sudarśanā na icchati vastrāṇāṃ
dhovāpanikaṃ dātuṃ // sā dāni sudarśanā mātare vuccati bhaginīhi ca
antaḥpurikāhi ca // sudarśane yadā tava colakāni sudhovitāni sucaukṣāṇi sarvāṇi
laṃcakāni tasya dhovāpanikaṃ na desi // sudarśanā āha // kiṃ yuṣmākaṃ cintā
dīṣyati so anyena kālena // yaṃ tatra rahasyaṃ taṃ na kasyaci ācikṣati
//
___so dāni rājā kuśo dhovakasya mūle vasitvā arthaṃ nopalabhati / tataḥ
nirdhāvitvā rajamahattarakasya mūle allīno tatrāpi ca rajakaśāle rājāntaḥpurasya
colakāni rajyanti sudarśanāya pi colakāni rajyanti // tatraiva so rājā kuśo
sudarśanāye colakāni pratyabhijānati / tena kuśena tāye sudarśanāye colakāni
suraktāni raṃgaraktāni suvivitrāṇi tādṛśāni raktāni yathā te sarve rajā vismayam
āpannā / aho kalyāṇācāryaputro śobhanaḥ śilpiko yo imāni edṛśāni suraktāni
suvicitrāṇi colakāni rajati yāny asmābhiḥ na kadācit* dṛṣṭapūrvāṇi / sarveṣu ca
rājā kuśo svakaṃ nāmakaṃ bhallātakena saṃjñāmātrakena likhati yathā sudarśanā
jāneyā kuśasyedaṃ karman ti // tāhi dāni antaḥpurikādāsīhi yāni yāni devīnāṃ
colakāni tāni tāni devīnāṃ yatāni yāni antaḥpurikānāṃ colakāni tāni
antaḥpurikānāṃ dinnāni / sudarśanācolakaṃ
[_Mvu_2.468_] antaḥpurikā
dṛṣṭvā vismitā imāni sudarśanāye colakāni tāni suraktāni sudarśanīyāni
suvicitrāṇi imāye sudarśanāye dviguṇaṃ triguṇaṃ raṃjāpanīyaṃ dātavyaṃ // tā dāni
colakāni sudarśanāye upanāmitāni // sā dāni sudarśanā tāni colakāni suraktāni
sudarśanīyāni suvicitrāṇi dṛṣṭvā tuṣṭā prītisaumanasyasaṃvṛttā yāva yatra deśe
rajako bhallātakena aṅkaṃ karoti tatra deśe paśyati kuśasya nāmakaṃ / tasyā evaṃ
bhavati / kuśasya taṃ karman ti / sā na pratīchati upasthāyakāye prayacchati //
tā dāni antaḥpurikā svakasvakānāṃ colakānāṃ raṃjāpanikaṃ ceṭikānāṃ haste denti
sā sudarśanā raṃjāpanikaṃ na icchati dātuṃ // sā mātare ca bhaginīhi ca
antaḥpurikāhi ca vuccati / sudarśane yathā tava colakāni suraktāni suvicitrāṇi
darśanīyāni tataḥ tvaṃ yāva dviguṇaṃ triguṇaṃ raṃjāpanikaṃ dātavyaṃ tan na
icchasi dātuṃ // sudarsanāha // kiṃ yuṣmākaṃ cintā dīṣyati so anyena kālena //
yaṃ tatra rahasyaṃ tan na kasyaci ācikṣati //
___so dāni rājā kuśaḥ rajakasya
mūle vasitvā arthaṃ nopalabhya tato nirdhāvitvā tataḥ taṭṭakāramahattarakasya
mūle allīnaḥ // tatra dāni rājño mahendrakasya āṇattiyā antaḥpurasya arthāya
nānāprakārāṇi suvarṇarūpyamayāni ratnapratyuptāni bhojanabhājanāni
pibanabhājanāni ca kriyanti // so dāni rājā kuśo suvarṇamayāni ratnamayāni ca
ratanapratyuptāni bhojanabhājanāni pibanabhājanāni ca tādṛśāni karoti
sudarśanīyāni susaṃsthitāni yathā eko pi taṭṭakāro nāsti yo tādṛśāni bhājanāni
śaknoti kartuṃ // te dāni taṭṭakārā tādṛśāni dṛṣṭvā
[_Mvu_2.469_]
vismayam āpannā // aho kalyāṇācaryaputro śobhano śilpiko yo imāni edṛśāni
ratnabhājanāni karoti yāni asmehi na kadācid dṛṣṭapūrvāṇi / sarveṣu ca rājā
kuśaḥ svakaṃ nāmakaṃ saṃjñāmātrakena likhati yathā sudarśanā jāneyā kuśasyetaṃ
karman ti // tā dāni rājakyāni suvarṇarūpyamayāni bhājanāni yaṃ kālaṃ sarvāṇi
niṣṭhitāni tena taṭṭakāramahattarakena rājño mahendrakasya upanāmitāni // so
dāni rājā mahendrako yāni kuśena bhājanāni kṛtāni tāni dṛṣṭvā vismayati /
yādṛśānīmāni ratnapratyuptāni bhājanāni kuśalena imāni ācāryeṇa kṛtakāni // so
dāni rājā mahendrakaḥ tāni ratnabhājanāni ca varṣavarāṇāṃ kāṃcukīyānāṃ ca haste
deti / gacchatha antaḥpuraṃ praveśetha mahādevīye dhītuś ca me sudarśanāye
yathābhipretaṃ pūrvaṃ detha paścād aparāṇāṃ devīnām antaḥpurikānāṃ ca // tehi
dāni varṣavarehi kāṃcukīyehi ca tāni ratnabhājanāni antaḥpuraṃ praveśitāni
mahādevīye upanāmitāni / devi imāni te ratnabhājanāni rājñā preṣitāni devī ca
dhītā ca te sudarśanā yathābhipretaṃ pūrvaṃ gṛhṇantu paścād anyāsāṃ devīnāṃ
dīṣyati sarvāsāṃ ca antaḥpurikānāṃ // sā dāni sudarśanā mātāye vuccati bhaginīhi
ca antapurikāhi ca varṣavarehi kāṃcukīyehi ca // sudarśane imāni va te
ratnabhājanāni pibanabhājanāni pitare preṣitāni tvaṃ tāvad yathābhiprāyaṃ pūrvaṃ
gṛhṇatha paścād anyāsāṃ devīnāṃ dīṣyati sarvāsāṃ ca antaḥpurikānāṃ
yathābhipretaṃ gṛhṇāhi // sā dāni sudarśanā yaṃ tatra sarvaśobhanaṃ sukṛtaṃ ca
suniṣṭhitaṃ ākāravantaṃ taṃ gṛhṇāmi tti yāvat paśyati kuśasya nāmakaṃ / tasyā
evaṃ bhavati / kuśasyaitaṃ karman ti / sā dāni taṃ mellitvā anyāni
prākṛtaśilpikena kṛtakāni gṛhṇāti // sā dāni sudarśanā tāye mātāye
bhaginīhi
[_Mvu_2.470_] ca antaḥpurikāhi ca vuccati varṣavarehi ca
kāṃcukīyehi ca // sudarśane kiṃ tvaṃ edṛśakāni darśanīyāni ratanabhājanāni
sarvaśobhanāni mellitvā anyāni prākṛtakāni gṛhṇāsi // sā dāny āha // alaṃ me
etena etam eva me bhavatu // yan tatra rahasyaṃ tan na kasyaci ācikṣati
//
___so dāni rājā kuśo taṭṭakārasya mūle vasitvā arthaṃ nopalabhati / tato
nirdhāvitvā suvarṇakāramahattarasya mūle allīno / tatrāpi rāja-āṇattikāye
antaḥpurasya arthāye nānāprakārāṇi suvarṇābharaṇāni kriyanti mūrdhāpidhānā pi
kriyanti pādāstaraṇāni pi kriyanti suvarṇamālā pi kriyanti kilaṃjakā pi kriyanti
veṭhakā pi kriyanti maṇikuṇḍalā pi kriyanti karaṇḍā pi kriyanti mukhaphullakā pi
kriyanti bimbā pi kriyanti pārihāryakā pi kriyanti kaṭakā pi kriyanti
śroṇibhāṇḍikā pi kriyanti pādāstarakā pi kriyanti nūpurā pi kriyanti
pādāṇguliveṭhakā pi kriyanti // so dāni rājā kuśo tādṛśāni suvarṇābharaṇāni
karoti udārāṇi kalyāṇāni sukṛtāni suniṣṭhitāni sunirvāyantāni
sunirvāntamalakaṣāyāṇi mṛdūni karmaniyāni prabhāsvarāṇi tādṛśāni karoti yathā te
suvarṇakārā sarve dṛṣṭvā vismayam āpannāḥ / aho kalyāṇācaryaputro śobhano
śilpiko yo imāni edṛśāni suvarṇābharaṇāni sukṛtāni suniṣṭhitāni ākāravantāni
karoti yathāsmābhiḥ na kadāci dṛṣṭapūrvāṇi / sarveṣu ca rājā kuśaḥ svaṃ nāmakaṃ
saṃjñāmātrakena likhati yathā sudarśanā jāneyā kuśasyetaṃ karman ti // tehi dāni
suvarṇakārehi yaṃ kālaṃ
[_Mvu_2.471_] ābharaṇāni niṣṭhitāni taṃ sarvaṃ
rājño mahendrasya allīpitaṃ // so dāni rājā yāni kuśena rājñā ābharaṇāni
kṛtakāni dṛṣṭvā vismayam āpannaḥ aho yādṛśāni imāni ābharaṇāni sukṛtāni
suniṣṭhitāni śobhanāni kuśalenācāryaputreṇa kṛtakāni // so dāni rājā mahendrako
tāny ābharaṇāni varṣavarāṇāṃ kāṃcukīyānāṃ ca haste preṣati // gacchatha imāny
ābharaṇāni mahādevīye sudarśanāye ca yathābhipretaṃ pūrvaṃ detha paścād aparāṇāṃ
devīnāṃ detha sarvāsāṃ ca antaḥpurikānāṃ detha // te dāni varṣavarā kāṃcukīyā ca
tāny ābharanāṇi rājakulaṃ praveśitvā mahādevīya sudarśanāya ca upanāmenti //
devi iman te suvarṇābharaṇaṃ rājñā preṣitaṃ / tvaṃ ca dhītā ca te sudarśanā
yathābhipretaṃ pūrvaṃ gṛhṇatha / paścād aparāṇāṃ devīnāṃ dīṣyati sarvāsāṃ ca
antaḥpurikānāṃ // sā dāni sudarśanā teṣāṃ suvarṇābharaṇānāṃ yaṃ tatra
sarvaśobhanaṃ sukṛtaṃ suniṣṭhitaṃ ākāravantaṃ gṛhṇāmi tti yāvat paśyati kuśasya
nāmakaṃ / tasyā evaṃ bhavati / kuśasyetaṃ karman ti / sā dāni taṃ mellitvā
prākṛtakāni kuśilpikṛtāni gṛhṇāti // sā dāni sudarśanā mātāye vuccati bhaginīhi
ca antaḥpurikāhi ca varṣavarehi ca kāṃcukīyehi ca // sudarśane kiṃ tvaṃ evaṃ
viparītikā yānīmāni sarvaśobhanāni suvarṇābharaṇāni sukṛtāni suniṣṭhitāni
ākāravantāni kuśalenācāryaputreṇa kṛtāni tāni mellitvā anyāni prākṛtakāni
kuśilpikakṛtāni gṛhṇasi // sudarśanā āha // alaṃ me etena imam eva me bhavatu //
yan tatra rahasyaṃ tan na kasyacid ācikṣati //
___so dāni rājā kuśo
suvarṇakārasya mūle vasitvā arthaṃ nopalabhati / tataḥ nirdhāviyāna
maṇikāramahattarakasya mūle allīno / tatrāpi rājāṇattikāye
antaḥpurasya
[_Mvu_2.472_] arthāye nānāprakārāṇi ābharaṇāni kriyanti
muktāmaṇivaiḍūryaśaṃkhaśilāpravālasphaṭikamusāragalvalohitikāhārā pi kriyanti
ardhahārā pi kriyanti maṇikuṇḍalā pi kriyanti maṇivakkalā pi kriyanti
ratnamayāni mūrdhapidhānāni aṅgadāni pi kriyanti keyūrāṇi pi kriyanti mekhalā
ratnāmayāni kriyanti // so dāni rājā kuśo tādṛśāni maṇi-ābharaṇāni sukṛtāni
suniṣṭhitāni ākāravantāni karoti yathā sarve te maṇikārā dṛṣṭvā vismayam āpannāḥ
/ aho kalyāṇācāryaputraḥ śobhano śilpiko yo imāni īdṛśāni ābharaṇāni sukṛtāni
suniṣṭhitāni ākāravantā karoti ye asmābhir adṛṣṭapūrvā / sarveṣu ca rājā kuśo
svakaṃ nāmakaṃ saṃjñāmātrakena likhati yathā sudarśanā jāneyā kuśasyaitaṃ karman
ti / tehi dāni maṇikārehi yaṃ kālaṃ ābharaṇāni niṣṭhitāni taṃ velaṃ rājño
mahendrakasya allīpitāni // so dāni rājā yāni kuśenābharaṇāni kṛtāni dṛṣṭvā
vismayam āpannaḥ / aho kalyāṇācāryaputro śobhano śilpiko // so dāni rājā
mahendrako tāny ābharaṇāni varṣavarāṇāṃ kāṃcukīyānāṃ ca haste preṣitvā /
gacchatha etāny ābharaṇāni mahādevīya sudarśanāya ca yathābhiprāyaṃ pūrvaṃ detha
paścād aparāṇāṃ devīnāṃ sarvāsāṃ ca antaḥpurikānāṃ detha // te dāni varṣavarā
kāṃcukīyā tāny ābharaṇāni rājakulaṃ praveśitvā mahādevīya sudarśanāya ca
upanāmayanti / devi imāni maṇyābharaṇāni rājñā preṣitāni tvaṃ ca dhītā ca te
sudarśanā yathābhipretaṃ gṛhṇatha / paścād aparāṇāṃ devīnāṃ sarvāsāṃ ca
antaḥpurikānāṃ dīṣyati // sā dāni sudarśanā teṣāṃ maṇyābharaṇānāṃ yaṃ tatra
sarvaśobhanaṃ sukṛtaṃ suniṣṭhitaṃ ākāravantaṃ taṃ gṛhṇāmi tti yāva paśyati
kuśasya nāmakaṃ / tasyā evaṃ bhavati / kuśasyaitaṃ karman ti
//
[_Mvu_2.473_] sā dāni taṃ mellitvā anyāni prākṛtakāni kuśilpikṛtāni
gṛhṇāti // sā dāni sudarśanā mātare ca vuccati bhaginīhi ca antaḥpurikāhi ca
varṣavarehi ca kāṃcukīyehi ca // sudarśane kiṃ svam evaṃ viparītā yā tvam
edṛśakāni maṇyābharaṇāni sukṛtāni suniṣṭhitāni ākāravantāni kuśalaśilpikakṛtāni
mellitvā anyāni prākṛtakāni kuśilpikṛtāni gṛhṇāsi // sā dāni sudarśanā āha //
alaṃ me etehi imam eva me bhavatu // yan tatra rahasyaṃ tan na kasyacid ācikṣati
//
___sā dāni rājā kuśo maṇikārasya mūle vasitvā arthaṃ nopalabhati / tataḥ
nirdhāvitvā śaṃkhavalayakāramahattarakasya mūla allīno / tatrāpi rājāṇattikāye
antaḥpurasya arthāye nānāprakārāṇi śaṃkhagajadantamayāni ābharaṇāni bhājanāni pi
kriyanti / nāgadantavalayakā pi kriyanti aṃjanīyā pi kriyanti dantasamudgakā pi
kriyanti rocanapiśācikā pi kriyanti dantabhuṃgārakā pi kriyanti dantaviheṭhikā
pi kriyanti dantapādamayā pi kriyanti sīṃhakā pi kriyanti śaṃkhakā pi kriyanti
śaṃkhaśayyā pi kriyanti śaṃkhamayāni pi tailabhājanāni gandhabhājanāni
varṇakabhājanāni kriyanti śaṃkhamṛṇālakā pi kriyanti śaṃkhamudrakā pi kriyanti
śaṃkhavalayakā pi kriyanti śaṃkhamekhalā pi kriyanti śaṃkhavocakā pi kriyanti
śaṃkhaśivikā pi kriyanti śaṃkhacarmakā pi kriyanti // evaṃ nānāprakārāṇi
śaṃkhagajadantamayāni bhājanāni ābharaṇāni ca sukṛtāni suniṣṭhitāni ākāravantāni
karoti yathā sarve śaṃkhagajadantakārakā dṛṣṭvā vismayam āpannāḥ / aho
kalyāṇācāryaputraḥ śobhano śilpiko yo imāni edṛśāni śaṃkhagajadantamayāni
ābharaṇāni bhājanāni ca karoti yaṃ asmābhir na dṛṣṭapūrvāṇi / sarveṣu ca rājā
kuśo svakaṃ nāmakaṃ saṃjñāmātrakeṇa
[_Mvu_2.474_] likhati yathā sudarśanā
jāneyā kuśasyaitaṃ karman ti // tehi dāni śaṃkhagajadakārehi yaṃ kālaṃ sarvāṇi
kṛtāni yathāṇattāni rājño mahendrakasya upanāmitāni // rājā taṃ kuśasya karmaṃ
dṛṣṭvā udāraśobhanaṃ sukṛtaṃ rājārhaṃ vismayam āpannaḥ / aho yādṛśānīmāni
kuśalenācāryaputreṇa kṛtāni // kumārāmātyehi pi abhilakṣitāni rājapuruṣehi pi
abhilakṣitāni kuśena kṛtāni śaṃkhagajadantabhāṇḍāni dṛṣṭvā vismayam āpannāḥ //
imāni kuśalenācāryaputreṇa kṛtāni // rājñā mahendreṇa varṣavarāṇāṃ kāṃcukīyānāṃ
ca haste tāny ābharaṇāni bhājanāni ca preṣitāni / gacchatha antaḥpuraṃ
praveśetha mahādevīye dhītuś ca me sudarśanāye yathābhiprāyaṃ prathamaṃ detha
tataḥ paścād anyāsāṃ devīnām antaḥpurikānāṃ ca // te dāni varṣavarā kāṃcukīyā
tāny ābharaṇāni bhājanāni ca gṛhya antaḥpuraṃ praveśitāni mahādevīye upanāmitāni
/ devi imāni te śaṃkhagajadantamayāni ābharaṇāni bhājanāni ca rājñā preṣitāni
tvaṃ ca dhītā ca te sudarśanā pūrvaṃ yathāmiprāyaṃ gṛhṇatha paścād aparāṇāṃ
devīnāṃ dīṣyati sarvāsāñ ca antaḥpurikānāṃ // sā dāni sudarśanā tāni
śaṃkhagajadantamayāni ābharaṇāni bhājanāni dṛṣṭvā yan teṣāṃ sukṛtaṃ suniṣṭhitaṃ
kalyāṇaṃ śobhanaṃ kalyāṇācāryaputreṇa kṛtakaṃ dṛṣṭvā haste praṇāmitaṃ
gṛhṇīṣyanti yāvat paśyati kuśasya nāmakaṃ ṣ tasyaivaṃ bhavati / kuśasyaitaṃ
karmaṃ ti / sā dāni taṃ mellitvā anyāni prākṛtakāni kuśilpikṛtāni gṛhṇāti // sā
dāni sudarśanā mātare vuccati bhaginīhi ca antarpurikāhi ca varṣavarehi ca
kāṃcukīyehi ca vuccati // sudarśane kiṃ tvaṃ edṛśīkā
[_Mvu_2.475_]
viparītikā yāni imāni sarvaśobhanāni sukṛtāni suniṣṭhitāni ākāravantāni
kalyāṇācāryaputreṇa kṛtakāni mellitvā anyāni prākṛtakāni kuśilpikakṛtāni gṛhṇāsi
/ kim imāni sarvaśobhanāni na gṛhṇāsi // sā dāni sudarśanā āha // alaṃ me etehi
etam eva me bhavatu // yaṃ tatra rahasyaṃ tan na kasyaci ācikṣati //
___so
dāni rājā kuśo śaṃkhadantakārasya mūle vasitvā viśeṣaṃ nopalabhati / tataḥ
nirdhāviyāna jantakārasya mūle allīno / tatra rājāṇattikāye antaḥpurasya arthāye
nānāprakārāṇi jantamāṣṭadaṇḍakāni kriyanti / krīḍāpanakāni ca vividhāni ca
jantamāṣṭakāni kriyanti / vījanakāni pi jantamāṣṭāni kriyanti / tālavaṇṭakāni pi
morahastakā pi pādaphalakā pi āsandikā pi jantamāṣṭapādakā mahāśālikā pi
yantamāṣṭakāni kaṃkaṇakā pi yantramāṣṭakā / nānāprakārāṇi ca pakṣiṇo
yantramāṣṭakāni kriyanti śukā pi jantamāṣṭakā śārikā pi kokilā pi haṃsā pi
mayūrā pi śatapattrā pi kāraṃdavā pi morambā pi jīvaṃjīvakā pi tailakuṇḍikā ca
yantramāṣṭakā kriyanti / nānāprakāraṃ ca phalāphalaṃ yantramāṣṭakā kriyanti /
bhavyāni ca dāḍimāni ca mātuluṃgāni ca vīrasenakāni ca drākṣālatikā ca āmrāṇṇi
ca jāmbūni ca pippalāni ca kapitthāni nālīkerāṇi ca panasāni ca kṣīrikāni ca
nīpāni ca kadambāni ca kharjaralatikā ca / evaṃ nānāprakārāṇi
yantramāṣṭabhāṇḍāni kriyanti // so dāni rājā kuśo tādṛśāni
[_Mvu_2.476_]
yantramāṣṭabhāṇḍāni sukṛtāni suniṣṭhitāni ākāravantāni karoti yaṃ te sarve
jantrakārakā dṛṣṭvā vismitā / aho kalyāṇācāryaputro śobhano śilpiko yo imāny
edṛśāni māṣṭakāni sukṛtāni suniṣṭhitāni ākāravantāni karoti yāny asmābhiḥ na
kadācid dṛṣṭapūrvāṇi / sarveṣu ca rājā kuśo svakaṃ nāmakaṃ saṃjñāmātrakena
likhati yathā sudarśanā jāneyā kuśasyedaṃ karman ti // tehi dāni jantakārehi
yadā sarvabhāṇḍaṃ niṣṭhitaṃ tataḥ rājño upanāmitaṃ // rājā dāni mahendrako
madrakarājā tāni kuśakṛtāni dṛṣṭvā vismitaḥ / aho yādṛśakāni imāni
jantramāṣṭakāni sukṛtāni suniṣṭhitāni ākāravantāni kalyāṇācāryaputreṇa kṛtakāni
// tena dāni rājñā tāni bhāṇḍakāni varṣavarāṇāṃ kāṃcukīyānāṃ ca haste dinnāḥ /
gacchatha antaḥpuraṃ praveśetha mahādevīya dhītuś ca me sudarśanāye prathamaṃ
detha paścād aparāṇāṃ devīnāṃ sarvāsāṃ ca antaḥpurikānāṃ detha // tehi dāni
varṣavarehi kāṃcukīyehi ca taṃ bhāṇḍaṃ gṛhya antaḥpuraṃ praveśitaṃ mahādevīye
upanāmitaṃ dhītuś ca sudarśanāye / devi imāni te yantramāṣṭakabhāṇḍāni rājñā
preṣitāni tvaṃ ca dhītā ca te sudarśanā yathābhiprāyaṃ prathamaṃ taṃ gṛhṇatha
paścād anyāsāṃ devīnāṃ dīṣyati sarvāsāṃ ca antaḥpurikānāṃ // sā dāni sudarśanā
yaṃ tatra sarvaśobhanaṃ sukṛtaṃ suniṣṭhitaṃ ākāravantaṃ dṛṣṭvā tatra hastaṃ
praṇāmeti gṛhṇāmīti yāvat paśyati kuśasya nāmakaṃ / tasyā evaṃ bhavati /
kuśasyedaṃ karman ti / sā dāni taṃ mellitvā anyāni prākṛtakāni gṛhṇāti // sā
dāni sudarśanā mātare vuccati bhaginīhi pi antaḥpurikāhi pi varṣavarehi
kāṃcukīyehi vuccati // sudarśane kisya tvaṃ viparītikā yā tvam imāni sukṛtāni
suniṣṭhitāni ākāravantāni kalyāṇācāryaputreṇa kṛtakāni tāni mellitvā anyāni
prākṛtakāni kuśilpikṛtakāni gṛhṇāsi kiṃ sarvaśobhanāni na gṛhṇāsi //
sudarśanā
[_Mvu_2.477_] āha // alaṃ me etena etam eva me bhavatu // yaṃ
tatra rahasyaṃ tan na kocij jātāni //
___so dāni rājā kuśo yantrakārasya mūle
vasitvā arthaṃ nopalabhati / tataḥ nirdhāviyāna varuṭānāṃ mahattarakasya mūle
allīno // tatra rājakyāni varuṭabhāṇḍāni nānāprakārāṇi kriyanti vījanakāni ca
tālavaṇṭakāni ca cchatrāṇi ca cchatrapālakāni ca karaṇḍakāni ca vetramañcakāni
vetramethikā ca vetrapeṭhakāni ca evaṃ nānāprakārāṇi va varuṭabhāṇḍāni
rājāṇattiye antaḥpurasyārthāya kriyanti // tatra kuśo rājā tehi varuṭehi sārdham
antaḥpurasya nānāprakārāṇi varuṭabhāṇḍāni karoti yathā sarveṣāṃ teṣāṃ varuṭānāṃ
eko pi na śaknoti tādṛśāni kartuṃ // te dāni yatra kāle yathāṇattāni sarvāṇi va
varuṭabhāṇḍāni kṛtāni tataḥ tāni bhāṇḍāny ādāya rājño allīpitāni // rājñā
varṣavarāṇāṃ kāṃcukīyānāṃ haste abhyantaram antaḥpurasya sarjitāni prathamaṃ
mahādevīye sudarśanāye ca upanāmitāni // te imāni rājñā preṣitāni yūyaṃ
prathamaṃ gṛhṇatha yathābhipretāni paścāt sarvasyāntaḥpurasya dīṣyati //
mahādevīye yāny abhipretāni gṛhītāni sudarśanāpi vuccati // gṛhṇa tvaṃ aho
varuṭabhāṇḍāni yāni te abhipretāni // sā dāni yāni tāni varuṭabhāṇḍāni śobhanāni
codārāṇi ca sukṛtāni ca udārāṇi rājārhāṇi bahujanavismayakarāṇi ca svayaṃ rājñā
kuśena kṛtāni rājñā kuśena svakena nāmena saṃjñāṃ likhitāṃ dṛṣṭvā imāni kuśena
kṛtānīti mellitvā anyāni prākṛtakāni varuṭabhāṇḍāni gṛhṇāti // sā
dāni
[_Mvu_2.478_] mātare vuccati bhaginīhi pi antaḥpurikāhi pi
varṣavarehi kāṃcukīyehi pi / sudarśane kiṃ śobhanāny udārāṇi varuṭabhāṇḍāni
mellitvā anyāni prākṛtakāni gṛhṇāsi // sā dāni āha // imāni me bhavatu alam
etehi // yaṃ tatra rahasyaṃ yena sudarśanā tāni rājabhāṇḍāni na gṛhṇāti taṃ ca
te na jānanti //
___so dāni rājā kuśo tatrāpi varuṭamūle vasitvā arthaṃ
nopalabhati / tataḥ nirdhāvitvā yo mahendrakasya madrakarājño mahānaso tatra
praviṣṭo sūpakāramahattarakasya allīno // ahaṃ pi imahiṃ eva āsiṣyaṃ yaṃ karmaṃ
āṇapesi taṃ kariṣyaṃ / ahaṃ pi tatra karme kuśalaḥ // tena dāni
sūpakāramahattarakena rājā kuśo tatra mahānase sthapito āṇattikāpi dinnā / atra
karmaṃ karohi // so dāni rājā kuśo tatra rājakṛtye mahānase tādṛśāni
mānsaprakārāṇi ca vyaṃjanaprakārāṇi ca śākaprakārāṇi ca bhojanaprakārāṇi ca
amlalavaṇamadhuratiktakaṭukakaṣāyāṇi siddhesi yathā sarvehi tehi rājakṛtyehi
sūpehi na kadācid dṛṣṭapūrvaṃ prāg eva siddhaṃ / yato pi ca mahendrako
madrakarājā jātaḥ na se kadācid edṛśo raso paribhuktapūrvo / so dāni rājā
mahendrako yaṃ kālaṃ bhaktāgram upaviṣṭo tāni mānsaprakārāṇi vyaṃjanaprakārāṇi
ca śākaprakārāṇi ca bhojanaprakārāṇi ca udārāṇi
amlalavaṇamadhuratiktakaṭukakaṣāyāṇi yāni rājñā kuśena siddhakāni rājā
mahendrako paribhuṃjanto na tuṣyati // vismitaḥ so rājā sūpamattarakaṃ pṛcchati
/ bho bhaṇe kena sūpakena mamādya āhāro siddho / yataḥ jāto na me kadācid edṛśo
rasāgro jihvāgreṇa svāditapūrvo // so dāni sūpamahattarako rājānaṃ prāṃjalīṃ
kṛtvā vijñapeti // devi atra aparo āgantuko sūpo mahānasaṃ prasthito / tena
mahārājasya āhāro siddho //
[_Mvu_2.479_] tasya dāni rājño bhavati /
kuśalo so sūpo nānāprakārehi saṃgṛhṇitavyaḥ so priyāyitavyaḥ yathā na kahiṃcit*
gaccheyā // so dāni rājā sūpamahattarakam āmantrayati // bho bhaṇe sūpa ānehi
taṃ sūpaṃ yena mamādyāhāro siddho yāvan naṃ paśyiṣyāmi // tena dāni
sūpamahattarakena yaṃ kālaṃ rājā bhaktāgram upaviṣṭo tato naṃ rājā kuśo
upanāmitaḥ eṣo saḥ sūpo yena mahārājasya āhāro siddhaḥ // so dāni mahendrako
madrakarājā rājaṃ kuśaṃ paśyati durvarṇaṃ durdṛśaṃ sthūloṣṭhaṃ sthūlaśiropādaṃ
mahodaraṃ kālaṃ maṣirāśivarṇaṃ dṛṣṭvā ca punaḥ rājā vismitaḥ / aho mā tāva mā
tāva śobhano nāma edṛśo prākṛtarūpo edṛśo rasavijñāno rasāgro // so dāni rājā
taṃ sūpaṃ samāśvāseti / vṛtti śobhanā yathārūpaṃ prajñaptā // rājārhāṇi ca
khādyabhojyāni agrataḥ upaviśāpayitvā khādāpito pibanāye ca dinnaṃ mālā ca se
ālabdhā // rājena dāni mahendreṇa āṇattikā dinnā / eṣaḥ sūpaḥ anāvṛtadvāro
rājakulaṃ praviśatu //
___evaṃ dāni tatra rājakule satkṛto sanmānito vasati
rājño iṣṭaḥ sarveṣāṃ kumārāṇāṃ amātyānāṃ bhaṭabalāgrāṇāṃ iṣṭo ca priyo ca manāpo
ca // so dāni mahendrako madrakarājā varṣavarāṃ kāṃcukīyāṃ ca āmantrayati //
bhavantāho eṣaḥ sūpo viśvastam antaḥpuraṃ praviśatu antaḥpurikānāṃ krīḍāpanako
bhavatu // so dāni rājā kuśo viśvastaṃ rājakulaṃ praviśati tāhi pi antaḥpurikāhi
eṣo 'smākaṃ rājñā krīḍāpanako datto pi / tā dāni antaḥpurikā tena sārdhaṃ
viśvastaṃ krīḍanti keliṃ kurvanti pṛṣṭhimaṃ āruhitvā nānāvāhikāye vāhenti / so
dāni rājā kuśo antaḥpurikāhi
[_Mvu_2.480_] vāhiyamānaḥ sahasā sudarśanāye
dṛṣṭo // sā dāni sudarśanā rājaṃ kuśaṃ paśyitvā eva bhītā santrastā tāsām
antaḥpurikānāṃ ruṣyati kṣīyati paribhāṣati / labhyā strībhiḥ puruṣaṃ vāhayituṃ
ti // tā dāni antaḥpurikā āhansuḥ // sudarśane kiṃ tuvaṃ asmākaṃ ruṣyasi kṣīyasi
paribhāṣasi / yadi vayam imaṃ krīḍāpanakaṃ eṣaḥ tava patir bhoti tato se
īrṣyāyase // sudarśanā āha // eṣā mama īrṣyā sā bhavatu api tu na śakyaḥ
yuṣmābhi eṣaḥ vāhayituṃ yā etaṃ vāhayiṣyati tasyā ahaṃ na sātā bhaviṣyaṃ // sā
dāni sudarśanā rājaṃ kuśaṃ antaḥpure dṛṣṭvā dīnamukhavarṇā śokārtitā nāpi se
allīyati na pralāpandeti // so dāni rājā kuśo āha // sudarśane imahiṃ pi tuvaṃ
mama paśyiyāna uttrasasi // sudarśanā āha // kiṃ dāni so ihāgato si āścaryaṃ
yadi so āgacchanto rātriṃ vā divasaṃ dṛṣṭo āgato si na ca vanapiśāco eṣo ti tvaṃ
na kenacid hato si / vistīrṇaṃ rājyaṃ vistīrṇam antaḥpuraṃ gaccha svakaṃ rājyaṃ
krīḍāhi ramāhi pravicārehi imahiṃ kiṃ kariṣyasi // rājā kuśo āha // sudarśane
nāhaṃ tvayā vinā gamiṣyāmi / diśā me na pratibhāyanti yato ham ihāgato //
sudarśanā āha //
kiṃ dāni ahaṃ karomi kasya vā garahāmy ahaṃ /
uttrasati
hṛdayaṃ dṛṣṭvā samudrarākṣasaṃ yathā //
kiṃ dāni ahaṃ karomi kasya vā
garahāmy ahaṃ /
uttrasati hṛdayaṃ dṛṣṭvā mṛgī bhrāntā va lubdhakaṃ
//
[_Mvu_2.481_] atarjanto yathāgataṃ rātriṃdivaṃ anuvrajan* /
gaccha
kuśaṃ svakaṃ rājyaṃ nechāmi durvarṇaṃ ahaṃ //
rājā āha //
ahaṃ khu bṛhati
śyāme suśroṇi tanumadhyame /
tava kāmehi muhyanto rājyaṃ pi nābhiprārthaye
//
nāhaṃ gamiṣyāmi susaṃvṛttoru
diśāṃ na jānāmi yato smi āgato
/
saṃmūḍharūpo vicarāmi loke
matto smi kāmaiḥ mṛgamandalocane //
devī
āha //
vikṣepo tava vittasya yam anicchantim icchasi /
akāmāṃ rāja kāmesi
naitaṃ paṇḍitalakṣaṇaṃ //
kuśo āha //
akāmāṃ vā sakāmāṃ vā yo naro labhate
priyāṃ /
lābhaṃ tatra praśaṃsanti alābho tatra pāpako //
devī āha
//
prabhosi strīsahasraṃ pi ekarātreṇa rāmituṃ /
ekastriyāye kāmena mahaṃ
duḥkhaṃ nigacchasi //
[_Mvu_2.482_] rājā āha //
netaṃ duḥkhaṃ
prajānāmi yaśasvini varṇalābhini /
sucīrṇe brahmacaryasmiṃ tvaṃ me bhāryā
bhaviṣyasi //
devī āha //
dhig astu te brahmacaryaṃ ayaṃ te bhavatu
pāpakaḥ /
sunakhīṃ vā sṛgālāṃ vā paratra kāmayiṣyasi //
kuśaḥ āha //
mā
evaṃ avaci bhadre suśroṇi tanumadhyame /
śramaṇā pi vayaṃ sādhu brahmacaryeṇa
śobhate //
te pi bhadre sucīrṇena iha cīrṇena śobhati /
svargeṣu
upapadyanti tridaśe kāmakāmino //
tat te bhadre ahaṃ brūmi suśroṇi
tanumadhyame /
na te anyo patī asti iti siṃhasvaro kuśaḥ //
devī āha
//
sace va satyaṃ vacanaṃ naimittikaṃ bhaviṣyati /
na te bhāryā bhaviṣyāmi
kāmaṃ chindāhi khaṇḍaśaḥ //
rājā āha //
nāhaṃ chettuṃ tavechāmi suśroṇi
tanumadhyame /
acchinnā yeva tvaṃ bhadre mama bhāryā bhaviṣyasi
//
[_Mvu_2.483_] mahantaṃ ca mama rājyaṃ bahvaśvaṃ bahupūruṣaṃ
/
anantabahuprapaṃcaṃ bahvāchādanabhojanaṃ //
so haṃ rājyaṃ ca rāṣṭraṃ ca
cchorayitvā ihāgataḥ /
tava kāmahi muhyanto rājyaṃ pi nābhiprārthaye
//
devī āha //
pāṣāṇe khanase kūpaṃ karṇakāre ca karṇikāṃ /
tvaṃ vātaṃ
jālena bandhesi yaṃ anicchantim icchasi //
anicchantīṃ mām icchesi akāmentīṃ
ca kāmasi /
gaccha tuvaṃ svakaṃ rājyaṃ ātmānaṃ kiṃ kilāmasi //
rājā āha
//
na etaṃ kilam athaṃ mahyaṃ brahmacaryaṃ idaṃ mama /
paratra evaṃ tuvaṃ
bhāryā mahyaṃ bhadre bhaviṣyasi //
devī āha //
etaṃ tava brahmacaryaṃ
upāttaṃ bhotu pāpakaṃ /
sunakhiṃ vā śṛgāliṃ vā gardabhāṃ vāpi prārthaye
//
tato so rājaputro śūro yuddhe apratipudgalaḥ /
kuśo yam ārūḍhaprajño
idaṃ vacanam abravīt* //
[_Mvu_2.484_] gacchanto ce ahaṃ bhadre suśroṇi
tanumadhyame /
nigaḍehi te bandheyaṃ kin te kāhinti jñātayaḥ //
devī āha
//
tam eva dharmaṃ aparāyaṃ yan te utpāditaṃ purā //
tam eva dharmaṃ
smaramāṇo yaṃ me bandhitum icchasi //
rājā āha //
prabhomi te ahaṃ bhadre
maṇḍayitvā prajāpati /
yen icchakaṃ pracāretu pitā te kiṃ kariṣyati
//
prabhomi strīsahasraṃ pi ekarātreṇa rāmituṃ /
tvam eva me varaṃ bhadre
śuddhadanti prajāpati //
devī āha //
jānāmi te mahārāja balavāṃ ca
nararṣabhaḥ /
durvarṇo durdṛśo cāsi nisparśo si mahīpati //
sthūloṣṭho
sthūlaśiro ca sthūlāṃgo pi mahodaro /
paśyituṃ tvāṃ na icchāmi ātmānaṃ mā
kilāmaya //
ete udviddhaprākārā aṭṭāṭṭālakakhoḍakā /
ye va vahanti nāgehi
ete vārayanti te //
ete śaktīhi yudhyanti tomarehi śarehi ca /
asīhi ca
sutīkṣṇehi tvāṃ labheyu prajāpati //
[_Mvu_2.485_] evaṃ dāni rājā kuśo
sudarśanāye sārdhaṃ anyamanyaṃ nānāprakāraṃ paribhāṣati / na ca koci jānāti eṣo
rājā kuśo ti //
___tatra dāni prātisīmakehi pratirājānehi śrutaṃ maheśākhyehi
mahābalehi mahāvāhanehi / mahendrakasya madrakarājño dhītā sudarśanā nāma
prāsādikā sudarśanīyā rājño kuśasya mūlāto palāyitvā pituḥ sakāśam āgatā / na ca
se rājā kuśo pati ruccati survarṇo ti kṛtvā // tehi dāni saptahi rājānehi
caturaṃgabalakāyaṃ saṃnāhayitvā hastikāyaṃ aśvakāyaṃ rathakāyaṃ pattikāyaṃ
sudarśanāye arthāye samāgatā // teṣāṃ dāni saptānāṃ rājñāṃ yo sarvāryavaro so
durmati nāma rājā teṣāṃ saptānāṃ rājñāṃ balavattaro ca maheśākhyataro ca // te
dāni sarve sapta rājānaḥ mahatā samṛddhīye mahatā vibhūṣāye prasthitā anupūrveṇa
kanyakubjasyopavanam anuprāptā // tena dāni mahendrakena madrakarājñā teṣāṃ
saptānāṃ rājñām ekamekasya dūto preṣito / eṣā mama dhītā sudarśanā kuśasya rājño
bhāryā tataḥ na śakyā mayā anyasya dātuṃ // te dāni sapta rājānaḥ mahendrakasya
madrakarājño prativacanaṃ śrutvā ruṣitā kupitāś ca svakasvakehi khandhavārehi
kanyakubjaṃ nagaraṃ samantena veṭhiyāna sthitāḥ // so pi rājā mahendrako nagaraṃ
praviśitvā dvārāṇi ghaṭṭetvā oruddho āsati // tasya dāni mahendrakasya
madrakarājño evaṃ bhavati // ahaṃ khalu imehi saptahi rājānehi avaruddho
dhāriyāmi sarve ca se rājāno maheśākhyā mahābalā na pratibalo haṃ eteṣāṃ yuddhaṃ
dātuṃ yadāpi ekasya dhītaraṃ dāsyāmi ṣaṇ me rājāno virudhiṣyanti kiṃ dāni karomi
// so dāni rājā mahendrako dhītuḥ sudarśanāye ruṣṭo paribhāṣati // kisya tvaṃ
svāmikasya mūlāto palāyitvā ihāgatā yad ahaṃ tava kṛtena saptarājānehi
oruddho
[_Mvu_2.486_] dhāriyāmi / yadi me eteṣāṃ saptānāṃ koci heṭhāṃ
utpādayiṣyati tato te sapta khaṇḍāni kṛtvā teṣāṃ saptānāṃ rājñām ekamekaṃ
rājñāmekamekaṃ khaṇḍaṃ dāsyāmi // sā dāni sudarśanā pitur vacanaṃ śrutvā bhītā
saṃtrastā duḥkhadaurmanasyajātā saṃvṛttā mātām āmantrayati // ambe yad ime sapta
kṣatriyā parasparaṃ virudhitvā ghātayiṣyanti tataḥ bhasmāyitvā (?) asthīni
saṃharayitvā tato me elūkāṃ kārāpayesi / tatra ca elūkādvāre karṇikāravṛkṣaṃ
ropāpayasi / tato grīṣmāṇām atyayena prathame prāvṛṣamāse vartamāne so
karṇikāravṛkṣo sarvapariphullo bhaveyā hemaprakāśavarṇaḥ / tato me smarasi /
edṛśā me varṇena dhītā sudarśanā āsīti // sā dāni mahādevī dhītuḥ sudarśanāye
vacanaṃ śrutvā bhītā saṃtrastā duḥkhadaurmanasyajātā saṃvṛttā aśrukaṇṭhī
rudanmukhī āha // kathaṃ me dhītāye vinābhāvo bhaviṣyati // tasyā dāni
sudarśanāye evaṃ bhavati / yādṛśo rājā kuśo vīryabalaparākrameṇa samanvāgato
tataḥ ete na samarthā sapta rājānaḥ kuśena sārdhaṃ saṃgrāmaṃ dātuṃ / yan nv ahaṃ
rājñā kuśena jīvitārthikā siyāṃ //
___atha khalu sudarśanā yena rājā kuśo ten
upasaṃkramitvā nānāprakārāṇi cāṭukāni karoti ācikṣati ca // mahārāja evaṃ me
pitā tarjati yadi ete sapta rājānaḥ kiñcid* heṭhām utpādayensuḥ tato sapta
khaṇḍāni kṛtvā eteṣāṃ saptānāṃ rājñām ekamekaṃ khaṇḍaṃ pradāsyaṃ // so dāni kuśo
rājā sudarśanāya bahuprakāraṃ bhāṣati // icchan tvāṃ ahan te mahāntaṃ asatkāraṃ
kareyaṃ kin tvaṃ pi mama kuryāt* // evaṃ dāni rājā kuśo sudarśanāye sārdhaṃ
jalpamānaḥ āsati / tāya ca sudarśanāya mātare śrutaṃ śrutvā
ca
[_Mvu_2.487_] punaḥ rājño kuśasya dṛṣṭvā ko sya ayaṃ kuto vā ayaṃ veṇo
vā pāṇo vā carmakāro vā nāpito vā caṇḍālo vā pukkaso vā yo me dhītāṃ paribhāṣati
tarjeti ca // sā dāni sudarśanā māturaṃ aṃjaliṃ kṛṭvā āha // ambe mā haiva
jalpāhi na eṣo veṇo vā pāṇo vā dāso vā carmakāro vā / eṣo rājñaḥ ikṣvākusya
paṃcānāṃ kumāraśatānāṃ jyeṣṭhaputro kuśo nāma mā ambe etaṃ dāso ti manyāhi
//
śaṃkhapāṇḍalasaṃkāśaṃ nārīsaṃghaniṣevitaṃ /
kṣatriyasya kulaṃ sphītaṃ
tvaṃ ve dāso ti manyasi //
suvarṇabhājanapratyuptaṃ nārīsaṃghasamākulaṃ
/
kṣatriyasya kulaṃ sphītaṃ tvaṃ ve dāso ti manyasi //
ṣaṣṭi
nagarasahasrāṇi ṛddhaṃ sphītam akaṇṭakaṃ /
kṣatriyasya kulaṃ sphītaṃ tvaṃ ve
dāso ti manyasi //
ṣaṣṭi nāgasahasrāṇi suvarṇālaṃkārabhūṣitā
/
suvarṇacchannā mātaṅgā iṣādantā samudgatā //
ārūḍhā grāmaṇīyehi
khaḍgatomarapāṇibhiḥ /
kṣatriyasya kulaṃ sphītaṃ tvaṃ ve dāso ti manyasi
//
ṣaṣṭi rathasahasrāṇi nandighoṣa-alaṃkṛtā /
ayomayā subaddhāni
dvīpicarmaparicchadā //
ārūḍhā grāmaṇīyehi cāpahastehi varmibhiḥ
/
kṣatriyasya kulaṃ sphītaṃ tvaṃ ve dāso ti manyasi //
ṣaṣṭi aśvasahasrāṇī
ājāneyā hayottamāḥ /
[_Mvu_2.488_] suvarṇamekhaladharā khalīnaratanāmayā
//
ārūḍhā grāmaṇīyehi pāśahastehi varmibhiḥ /
kṣatriyasya kulaṃ sphītaṃ
tvaṃ ve dāso ti manyasi //
viśaṃ brāhmaṇasahasrāṇi rājño bhuṃjati nityakaṃ
/
divā vā yadi vā rātriṃ sadā satkṛtapūjitāḥ /
kṣatriyasya kulaṃ sphītaṃ
tvaṃ ve dāso ti manyasi //
kumārāṇāṃ śatā paṃca upetā mātāpitṛto
/
kṣatriyasya kulaṃ sphītaṃ tvaṃ ve dāso ti manyase //
ṣaṣṭi
nidhānasahasrāṇi pitā ca prapitāmahā /
. . . . . . . . . . . . . . . .
.
yatra rājā kuśo nāma narāṇāṃ cāpi īśvaro /
etasya varṇavīryeṇa loke
nāsti samāsamo //
sā dāni sudarśanāye mātā mahādevī idaṃ vacanaṃ śrutvā prītā
saṃvṛttā // īdṛśo me jāmātā sarvaguṇehi upetaḥ // sā dāni sudarśanāya mātā
dhītur vacanaṃ śrutvā mahendrakasya madrakarājño nivedayate // mahārāja yaṃ
khulaṃ jāneyāsi jāmātā te rājā kuśo ihānuprāpto // so rājā dāni devīye vacanaṃ
śrutvā bhīto santrasto saṃvigno hṛṣṭaromakūpajātaḥ // rājā āha // devi hi kiṃ
unmattikāsi vikṣiptacittakāsi yā evaṃ jalpasi rājā kuśo ihānuprāpto ti / kīdṛśo
rājā kuśo kahiṃ vā te rājā kuśo dṛṣṭo // devī āha // mahārāja nāhaṃ unmattikā na
vikṣiptacittā api tu eṣo te jāmātā rājā kuśo yo te mahānase āhāraṃ pacati yo te
antaḥpurikānāṃ krīḍāpanako // rājā dāni śrutvā bhūyasyā mātrayā bhīto
saṃtrasto
[_Mvu_2.489_] duḥkhadaurmanasyajāto saṃvṛtto // na me taṃ
duḥkhaṃ yaṃ me sapta rājāno oruddhakaṃ dhārenti api tu etaṃ me duḥkhaṃ mahārājā
kuśo sudarśanāye roṣeṇa ihāgataḥ bhaviṣyati so ca me avasānena dhāritasya roṣeṇa
kiṃcid abhyantaranagare heṭhām utpādayiṣyati // so dāni rājā mahendrako
madrakarājā bhīto saṃtrasto svakam antaḥpuraṃ praviṣṭaḥ / rājño kuśasyāṃjaliṃ
kṛtvā kṣamāpayati / kṣamasva mahārāja yam mayā kiṃcid aparāddhaṃ // so dāni rājā
kuśo śvasuram āśvāsayati / mā bhīhi mahārāja na mama kiṃcit kṣāmāpayitavyaṃ //
so dāni rājā mahendrako madrakarājā muhūrtaṃ rājānaṃ kuśaṃ snānaśālāyāṃ
praveśitvā kalpakehi keśaśmaśrūṇi kalpāpayitvā śatapākehi gandhatailehi apy
abhyakto rājārahehi snānacūrṇehi snāpito rājārahehi anulepanehi anulipto
rājārahehi vastrālaṃkārehi pravāritvā āmuktābharaṇo śvasureṇa sārdhaṃ ekāsane
upaviṣṭo / paṃcāṃgikena tūryeṇopasthihiye ca //
___teṣāṃ dāni saptānāṃ rājñāṃ
balāgrasya uccaśabdamahāśabdo nādo śruyati // rājā dāni kuśo śvasuraṃ pṛcchati
// mahārāja kasyaiṣo mahājanakāyakolāhalaśabdo śruyati // rājā āha // imaṃ
nagaraṃ sudarśanāye kṛtena sapta hi rājāno samantā parivāritvā āsanti ahaṃ ca
oruddhako dhārīyāmīti / tasyaiṣāṃ rājñāṃ balāgrasya śabdo // so dāni rājā kuśo
taṃ śvasuraṃ saṃjñāpayati // mā bhīhi mahārāja ahaṃ tathā kariṣyaṃ yathā ete
sapta rājāno praṇamiṣyanti vacanakarā ca bhaviṣyanti // so dāni rājā kuśo taṃ
śvasuram āmantrayati // mahārāja ete sarve maheśākhyā hastināgā sarve ca aśvāḥ
sarve catuṣpadā sarvo janakāyo madhusikthakena karṇā pidhāpehi mā mama
siṃhanādaṃ śrutvā svakaṃ sainyaṃ bhajjiṣyati // so dāni rājā kuśo
maheśākhyaṃ
[_Mvu_2.490_] hastināgam abhiruhitvā mahatā janakāyena
sārdhaṃ nagaradvāram avadvārāpayitvā nirdhāvito / tena rājñā kuśena siṃhanādo
mukto / tena siṃhanādaṃ nadantena sarve sapta rājāno sabalā savāhanā bhagnā /
jīvagrāhaṃ gṛhṇītvā paścādbāhugāḍhabandhanaṃ bandhitvā śvasurasya mahendrakasya
madrakarājño upanāmitā // ime te mahārājāno te sarve sapta rājāno mahendrakasya
madrakarājño praṇipatitā // jayatu mahārājā śaraṇagatā sma mahārājasya vayante
ājñāmātravacanapratikarā bhaviṣyāmaḥ // so dāni mahendrako madrakarājā jāmātaraṃ
kuśaṃ pṛcchati / putra tava eteṣāṃ saptānāṃ rājānāṃ ruccati kiṃ kariṣyāmo /
yathā tvaṃ āṇapesi tathā kariṣyāmaḥ // rājā kuśo āha // mahārāja asti te
antaḥpure prabhūtā dhītaro tāvad avaśyaṃ sarve svāmikānāṃ dātavyā ime ca sapta
rājānaḥ sarve kṣatriyā mahābalā mahāvāhanā mahābhāgā vistīrṇarājyā / tataḥ
mahārāja eteṣāṃ kṣatriyāṇāṃ sapta dhītaro suvarṇasahasramaṇḍitāṃ kṛtvā
ekamekasya rājño ekamekāṃ dhītāṃ dehi / ete ca te sapta rājāno jāmātaro
bhaviṣyanti pakṣo ca te balavanto bhaviṣyanti / sarve ca te prātisāmantikā
rājāno mahābalo mahāvāhano mahāparivāro ti kṛtvā onamiṣyanti anuvartiṣyanti na
ca te kocit pratirājā viruddhiṣyati / mahendrako madrakarājā āha // putra suṣṭhu
evaṃ kariṣyati yathā tvaṃ āṇapesi // so dāni mahendrako madrakarājā tān sapta
dhītaro ekamekāṃ suvarṇapratimaṇḍitāṃ kṛtvā ekamekāṃ suvarṇasahasrapratimaṇḍitāṃ
kṛtvā ekamekā ekamekasya rājño dhītā dinnā mahatā rājānubhāvena mahatā
rāja-ṛddhiye sandhī ca kṛtā putrapautrikā // te dāni sapta rājāno mahendrakena
madrakarājñā mahatā satkāreṇa sanmānena svakaṃ svakaṃ rājyaṃ preṣitā //
gacchantu bhavanto svakaṃ svakaṃ rājyaṃ kārāpetha //
[_Mvu_2.491_] so
dāni rājā kuśo tehi rājehi visarjitehi katyahakālaṃ vasitvā śvaśurakaṃ
mahendrakaṃ madrakarājānam āmantrayati / mahārāja āmantremi ahaṃ pi svaviṣayaṃ
gacchāmi // mahendro madrakarājā āha // putra mā gacchāhi mama te jīvitaṃ dattaṃ
sarvaṃ me rājyaṃ saṃśayāto mocitaṃ / ahaṃ jīrṇo vṛddho mahallako gatayauvano /
ahaṃ pitā tvaṃ putro tvaṃ rājyaṃ karohi mā gacchāhi // rājā kuśo āha // mahārāja
ciraṃ me āgatasya rājyaṃ me asaṃsthitako mātā me utkaṇṭhiṣyati āmantremi
gacchāmi // mahendrako madrakarāja āha // atyavaśyaṃ gacchasi // rājā kuśo āha
// mahārāja atyavaśyaṃ gacchāmi // so dāni mahendrako madrakarājā dhītāṃ
sudarśanāṃ śabdāvitvā saṃdiśati // putri parākramayukto tava bhartā rājā kuśo
evaṃ mahābalo mahānubhāvo yena tvaṃ ca ahaṃ ca sarvarājyaṃ saṃśayāto mocitaṃ
yasya sarve rājāno praṇamanti / arahasi putri sudarśane rājaṃ kuśaṃ bhartāraṃ
premnena ca gauraveṇa ca upasthihesi // sā dāni sudarśanā taṃ pitur vacanaṃ
prāñjaliṃ kṛtvā sādhū ti pratiśrutvā so dāni rājā mahendrako madrakarājā tāṃ
dhītāṃ sudarśanāṃ rājño kuśasya dattvā mahatā satkāreṇa mahatā samudayena
caturaṃgena balakāyena hastikāyena aśvakāyena rathakāyena pattikāyena svakaṃ
rājyaṃ visarjito / gaccha putra svakaṃ rājyaṃ //
___so dāni rājā kuśo svakaṃ
rājyaṃ gacchanto sodyānasya adhiṣṭhānasya upavane āvāsito tatra mahāpadumasaro /
rājñā kuśena tatra padumasame snāyantena udakasmiṃ ātmano pratibimbaṃ dṛṣṭaṃ
yādṛśo durvarṇo durdṛśo apaśyanīyo / dṛṣṭvā ca punaḥ svakaṃ śarīraṃ apriyaṃ
saṃvṛttaṃ etad uvāca // sthānaṃ va yaṃ mahendrakasya madrakarājño dhītā
sudarśanā paribhavati me virūpeṇa durvarṇena durdṛśena samucchrayeṇa yan nūnaṃ
aham ātmānaṃ
[_Mvu_2.492_] upasaṃkrameyaṃ // so dāni ātmānaṃ ca
upakrameṇa māritukāmaḥ // śakreṇa devānām indreṇa trāyastriṃśe bhavate
samanvāhṛto yathā rājā kuśo ātmānaṃ upasaṃkrameṇa māritukāmo // tasya śakrasya
evaṃ bhavati / eṣo rājā kuśo bodhisatvo sarvasatvānāṃ hitasukhāye pratipanno /
so durvarṇo durdṛśo ti kṛtvā ātmānam upasaṃkramitukāmaḥ māreṣyati sarvaloke
anartho bhaviṣyati // so dāni śakro devānām indro divyasya lohitamuktikasya
ekāvalikāya madhye jyotirasaṃ nāma divyaṃ maṇiratnaṃ taṃ gṛhṇīyāna
vaihāyasamantarīkṣe sthito rājaṃ kuśam āmantrayati // mahārāja mā ātmānam
upakramāhi api tu imām ekāvalikāṃ jyotīrasaratnaṃ śīrṣe ābaddhāhi / tataḥ etena
ābaddhena sarve jambudvīpe na koci puruṣo varṇarūpeṇa samasamo bhaviṣyati / api
tu yathā icchasi paurāṇakaṃ varṇarūpaṃ tato tām ekāvalikāṃ jyotīrasaratnaṃ
vastreṇa pidhehi tataḥ te paurāṇaṃ varṇarūpaṃ bhaviṣyati // so dāni rājā kuśo
tatra padumasare snāyitvā vilepanehi vilepitvā rājārhāṇi vastrāṇi prāvaritvā sā
ekāvalikā śīrṣe ābaddhā // tato tatra padumasare svakaṃ mukhaṃ nidhyāyati yāva
jānāti asti kiṃcid veśeṣo / so dāni pratyavekṣanto ātmānaṃ paśyati prāsādikaṃ
darśanīyaṃ yathā na kocij jambūdvīpe puruṣo tena varṇarūpeṇa dṛṣṭapūrvo / dṛṣṭvā
ca punaḥ rājā kuśo ātmānaṃ tādṛśaṃ udāravarṇanibhaṃ tuṣṭo āttamano saṃvṛtto / na
me bhūyo mahendrakasya madrakarājño dhītā sudarśanā paribhaviṣyati anyo vā kocid
durvarṇo ti kṛtvā //
___so dāni rājā kuśo svake dvāramūle sthitvā
praviśyāmīti / tato dauvārikehi
[_Mvu_2.493_] vārīyati ko si tvaṃ puruṣa
yo rājakulaṃ icchasi dharṣayituṃ / na tvaṃ jānasi rājā kuśo durāsado duṣprasaho
mā imaṃ muhūrtaṃ anayavyasanam āpadyasi // so dāni rājā kuśo āha // ahan te
svāmī ahan te rājā kuśo // dvārapālā āhaṃsuḥ // kiṃ vayaṃ rājaṃ kuśaṃ na
pratyabhijānāma yādṛśo rājā kuśo / bhadram astu yadi rājā kuśo edṛśo bhaveyā
tato parameṇa anugraheṇa anugṛhītā bhavemaḥ sarvarājyaṃ ca ikṣvākukulaṃ
evaṃrūpeṇa rājñā prāsādikena darśanīyena uttamena varṇarūpeṇa samanvāgatena //
tataḥ rājño kuśasyaivaṃ bhavati / na mama eṣo pratyabhijānāti // so dāni rājā
kuśo ekāvalikājyotīrasaratnaṃ svakena vastreṇa apidheti / so dāni dvārapālo
rājaṃ kuśaṃ svakena rūpeṇa dṛṣṭvā bhīto santrasto praṇipatito // mahārāja vayaṃ
na jānāmaḥ mahārājā tuvan ti // so dāni rājā kuśo rājakulaṃ praviśitvā devīye
allīno / sā ca se devī vāreti // ko si tvaṃ puruṣa kuto vā yo rājakulaṃ
dharṣitum icchasi tvaṃ na jānāsi rājño kuśasya durāsadaṃ antaḥpuran ti mā
rājakulaṃ dharṣehi mā anayavyasanam āpadiṣyasi // so dāni rājā kuśo āha // devi
ahan te bhartā ahan te kuśo rājā jānāhi // sā dāni devī āha // na tvaṃ mama
bhartā na tvaṃ rājā kuśo kiṃ vāhaṃ na jānāmi yādṛśo rājā kuśo varṇarūpeṇa /
bhadram astu yadi rājā kuśo īdṛśo varṇarūpeṇa bhaveyā / tato haṃ parameṇa
anugraheṇa anugṛhītā bhaveyaṃ // so dāni rājā kuśo tām ekāvalikāṃ
jyotīrasaratnaṃ pidheti vastreṇa tataḥ yathāpaurāṇaṃ varṇarūpaṃ saṃvṛttaṃ // sā
dāni sudarśanā āha // mahārāja kisyemaṃ māyākāraṃ vidarśesi // rājā kuśo āha //
devī na eṣo kiṃcit* māyākāro api tu aham ātmānaṃ upakrameṇa māretukāmo / tataḥ
śakreṇa devānām indreṇa mama eṣā ekāvalikā
[_Mvu_2.494_] dinnā etaṃ
jyotīrasaratnaṃ / mahārāja mā ātmānaṃ mārehi api tu imām ekāvalikāṃ jyotīratnaṃ
śīrṣe ābaddhāhi tato sarve jambudvīpe anyo puruṣo varṇarūpeṇa sadṛśo na
bhaviṣyati / yadi icchasi paurāṇakaṃ varṇarūpaṃ tato taṃ
ekāvakilājyotīrasaratnaṃ vastreṇa pidhāpehi tataḥ te paurāṇakaṃ varṇarūpaṃ
bhavati / mama śakreṇa devānām indreṇānugraho kṛto // sā dāni sudarśanā devī āha
// anugṛhītāsmi śakreṇa devānām indreṇa yena tava edṛśaṃ varṇarūpaṃ kṛtaṃ //
devī āha // mahārāja mā kadācid etaṃ ekāvalikājyotīrasaratnaṃ pidhehi sarvakālaṃ
te edṛśam udārarūpaṃ bhavatu / sarvarājyasya sarvajanakāyasya manoramataro
bhaviṣyasi // evaṃ dāni rājā kuśo edṛśena varṇarūpeṇa devaputrasadṛśo mārgaṃ
gacchati //
___tatra dāni vārāṇasyāṃ ekūnapaṃcakumāraśatehi sarvehi ca
amātyehi sarveṇa ca bhaṭabalāgreṇa śrutaṃ rājā kuśo āgacchati / te sarve rājño
kuśasya pratyudgatāḥ // rājāpi kuśo hastiskandhavaragato caturaṃgena balakāyena
parivṛtaḥ āgacchati // te dāni kumārā ca bhaṭabalāgrā ca rājaṃ kuśaṃ na
pratyabhijānanti / te dāni anyamanyaṃ pṛcchanti // katamo ayaṃ rājā bhaviṣyati
yo prāsādiko darśanīyo maheśākhyo udāreṇa varṇarūpeṇa hastiskandhavaragataḥ
āgacchati kuśo pi rājā na dṛśyati // tasya rājño kuśasya evaṃ bhavati / na ete
mama pratyabhijānanti // tena dāni rājñā kuśena ekāvalikājyotirasaratnaṃ
hastiskandhavaragatena pāṇinā pihitaṃ / tataḥ yathāpaurāṇaṃ varṇarūpaṃ saṃvṛttaṃ
// tato te ekūnā paṃcakumāraśatāni amātyā ca bhaṭabalāgrā ca rājño kuśasya
svakaṃ varṇarūpaṃ dṛṣṭvā bhītā santrastā mūrdhane praṇipatitā rājānam āha //
jaya mahārāja na vayaṃ
[_Mvu_2.495_] jānāmaḥ mahārāja eṣo ti // so dāni
rājā kuśo bhrātṝṇām amātyānāṃ ca bhaṭabalāgrasya ca etam arthaṃ nivedayati /
bhavanto mama śakreṇa devānām indreṇa eṣā ekāvalikā jyotīrasaratnaṃ dattaṃ etāṃ
śīrṣe ābaddhāhi tato te varṇarūpeṇa anyo puruṣo sadṛśo na bhaviṣyati // te dāni
kumārā amātyā bhaṭabalāgraṃ ca rājño etad uvāca // anugṛhītā sma śakreṇa devānām
indreṇa yaṃ mahārājasya edṛśaṃ varṇarūpaṃ saṃvṛttaṃ // evaṃ dāni rājā kuśo
mahatā rājānubhāvena mahatā rāja-ṛddhīye vārāṇasīm āgatvā rājakulaṃ praviṣṭo
udāreṇa varṇarūpeṇa tām alindāṃ mahādevīm abhivādayitvā pādau vanditvā purato
sthitaḥ // sā dāni alindā mahādevī rājānaṃ kuśaṃ na pratyabhijānāti / pṛcchati
kahiṃ putro kahiṃ vā rājā kuśo tti // rājā kuśo āha // ambe ahan te putro ahaṃ
rājā kuśo ti // mahādevī āha // na tvaṃ mama putro na tvaṃ rājā kuśo tti / kim
ahaṃ rājaṃ kuśaṃ na pratyabhijānāmi / kiṃ rājā kuśo kenaci hato vā mārito vā yaṃ
na dṛśyati // aho anāthamaraṇaṃ mama yo mama ekaputrasya vinābhāvo saṃvṛttaḥ //
so dāni rājā tāṃ mātaraṃ paridevamānāṃ dṛṣṭvā tām ekāvalikāṃ jyotīrasaratnaṃ
vastreṇa pidhāya yathāpaurāṇaṃ varṇarūpaṃ saṃvṛttaṃ // sā dāni alindā mahādevī
taṃ putraṃ svakena varṇarūpeṇa dṛṣṭvā prītimanā saṃvṛttā taṃ putraṃ pṛcchati //
putra kena te edṛśo varṇarūpo saṃvṛtto // rājā kuśo āha // ambe śakreṇa devānām
indreṇa ekāvalikā jyotīrasaratnaṃ dattaṃ / tato me pinaddho etena me edṛśo
varṇarūpo saṃvṛtto // sā dāni alindā mahādevī pramuditā prītisaumanajyajātā
saṃvṛttā / dṛṣṭo me putro edṛśena udāreṇa varṇarūpeṇa yathā me abhiprāyo / sarvā
ca antaḥpurikā edṛśaṃ rājasya kuśasya udāraṃ varṇarūpaṃ dṛṣṭvā pramuditā
prītisaumanasyajātā saṃvṛttā // so dāni rājā kuśo yaṃ kālaṃ tām ekāvalikāṃ
jyotīrasaratnaṃ
[_Mvu_2.496_] śakreṇa devānām indreṇa dattaṃ bandhati taṃ
kālaṃ divyo vartati yaṃ kālaṃ taṃ maṇiratnaṃ pāṇinā pidheti taṃ kālaṃ
paurāṇakavarṇarūpo bhavati // evaṃ dāni rājā kuśo vārāṇasyāṃ nihatapratyarthiko
nihatapratyamitro udāreṇa upabhogaparibhogena rājyaṃ kārayati //
___atha
khalu bhagavāns tasmiṃ samaye catasṛṇāṃ parṣadāṃ purataḥ anyasya ca
mahājanakāyasya imāṃ gāthām adhyabhāṣe //
evaṃ puṇyavantasya arthā sarve
bhonti pradakṣiṇāḥ /
yathā rājā kuśo bhāryāya jñātīhi ca samāgataḥ //
syād
vo bhikṣvaḥ evam asyād anyo so tena kālena tena samayena kuśo nāma rājā abhūṣi /
anyathā draṣṭavyaṃ / ahaṃ sa tena kālena tena samayena rājā kuśo abhūṣi / anyaḥ
sa mahendrako madrakarājā abhūṣi / naitad evaṃ draṣṭavyaṃ / eṣaḥ so mahānāmaḥ
śākyo / anyā sā alindā nāma mahādevī / na etad evaṃ draṣṭavyaṃ / eṣā māyādevī /
anyā sā sudarśanā / naitad evaṃ draṣṭavyaṃ / eṣā sā yaśodharā // syād vo
bhikṣavaḥ evam asyāt* / anyaḥ sa tena kālena tena samayena teṣāṃ saptānāṃ rājñāṃ
yo jyeṣṭho durmatir nāma / naitad evaṃ draṣṭavyaṃ / eṣo so māro pāpīmāṃ / te pi
anye rājāno māraparṣā / tadāpi mayā ukkāśanaśabdena eṣo māro pāpīmāṃ sabalo
savāhano bhagno etarahiṃ pi mayā bhikṣavaḥ bodhimūle ukkāśanaśabdena eṣaḥ māro
pāpīmāṃ sabalo savāhano bhagno
//
_______________________________PART
3_______________________________
[_Mvu_3.1_]abhūṣi rājā
ikṣvāku vārāṇasyāṃ mahābalo /
mahāyaśo vijitāvī tasya putro na prajāyitha
//
tasya abhūṣi cittaṃ sya tasmiṃ kāle maharddhikaṃ /
yaṃ nūnāhaṃ
strīyāgāraṃ osireyaṃ triḥ pakṣataḥ //
caturdaśiṃ paṃcadaśiṃ yāvat pakṣasya
aṣṭamiṃ /
so stryāgāram ośirati prajārthaṃ so narādhipaḥ //
tā
hṛṣṭamanasaṃkalpā sarvālaṃkārabhūṣitā /
mṛgikā iva saṃtrastāḥ dvāre dvāre
upāgami //
kācit* jalpantiyo lobhenti aparā ca hasantiyo /
aparā ca
dhāvamānā uccāvacam anudhāvati //
sarvā pracalitā āsī sarvā āsi pramūrchitā
/
ikṣvākurājanagaraṃ rājapatnīhi mūrchitaṃ //
. . . . . . . . . . . . . .
. . .
kāle vikāle āgacche brāhmaṇo mama santike //
prativedayatha me
kṣipram api yācanako siyā /
api yācanako asya yatra dinnaṃ mahāphalaṃ
//
tato śakro vicinteti trayastriṃśānam īśvaraḥ //
[_Mvu_3.2_]
purohitasy' imaṃ karmaṃ yaṃ rājā kartum icchati //
so ca jīrṇo bhavitvāna
bhagno daṇḍaparāyaṇo /
vepamānehi gātrehi rājadvāram upāgataḥ //
tato
saṃcārakaṃ dūtaṃ brāhmaṇo etad abravīt* //
prativedehi me kṣipraṃ draṣṭuṃ
icche narādhipaṃ //
tataḥ saṃcārako dūtaḥ rājānam etad abravīt* /
brāhmaṇo
devam anuprāpto rājānaṃ draṣṭum icchati //
svāgataṃ te mahābrahma atha te
anurāgataṃ /
kim icchasi kim eṣāṇo kenārtho kiṃ dadāmi te //
śrutaṃ me
evaṃ ikṣvāku janasya iha bhāṣato /
rājā stryāgāram osirati triḥ pakṣasya
narādhipa //
caturdaśiṃ paṃcadaśiṃ yāva pakṣasya aṣṭamiṃ /
putrārthiko
naraśreṣṭho evaṃ me śruta bhāṣitaṃ //
so haṃ ca taṃ ghoṣaṃ śrutvā
hṛṣṭapramuditendriyaḥ /
stryārthiko iha gaccheyaṃ tena me pratimānaya
//
rājā āha //
ehi kṣipraṃ kaṃcukīya nārīyo darśaye lahuṃ /
yāya se
syād abhiprāyo tāyadya tam anugrahe //
so dāni kaṃcukīyena brāhmaṇo tam
antaḥpuraṃ //
praveśito tasya devī aliṃdā tada vuccati //
[_Mvu_3.3_]
brāhmaṇo āha //
eṣā eva me bhavatu yeyaṃ tiṣṭhati māninī /
tiṣṭhamānā
anavadyāṃgī mukham aśrūhi siṃcati //
kubjakā āha //
icchasi tuvaṃ sthavira
yuvatīhi paricāritaṃ /
na ca tvāṃ kācid yuvati pāṇināpi parāmṛśe
//
icchasi tuvaṃ sthavira yuvatīhi paricāritaṃ /
na ca tvāṃ kācid yuvati
pādenāpi parāmṛśe //
pūtivalī palitamukho vadarīkusumo va vāso durgandhaḥ
/
chagalo va gandhaprāpto apagaccha na me tvayā kāryaṃ //
rājā āha
//
vṛttiṃ vo demi dhanaṃ vā dhānyaṃ vā grāmavarāṇi vā /
tam eva dāniṃ
bhuṃjāhi kiṃ alindāya kāhisi //
brāhmaṇo āha //
kāsano mūrchito cāhaṃ
mūrchiyāmi muhur muhuḥ /
omūtremi svakāṃ śayyāṃ eṣā me utthapeṣyati
//
tūṣṇīṃ bhohi tuvaṃ kubje varṇakam eva pīṣahi /
priyo ahaṃ aliṃdāye na
tuvaṃ manasīkara //
[_Mvu_3.4_] tūṣṇīṃ bhohi tuvaṃ kubje mālām eva ca
gūhasi /
priyo ahaṃ aliṃdāye na tuvaṃ manasīkara //
rājā āha //
saced
rājakule piṇḍaṃ brāhmaṇa bhoktum icchasi /
tam eva dāni bhuṃjāhi kim alindāya
kāhisi //
brāhmaṇo āha //
mā bhavān rājā ikṣvāku dattaṃ samanutapyaye
/
priyaṃ yadi pravāretvā paścāt samanutapyasi /
āmantremi ca gacchāmi yaṃ
na desi nimantritaṃ //
rājā āha //
na brahma anutapyāmi bhohi tvaṃ tuṣito
punaḥ /
sarvā pi te upasthāntu aliṃdāye saha imā //
imāṃ ca vṛṣaliṃ kubjāṃ
maithunārthaṃ dadāmi te /
dāsī vā te ayaṃ bhotu nehi nāṃ yena icchasi
//
kubjā āha //
viṣaṃ khādiya mariṣyaṃ sacen me deva dāsyasi /
imaṃ vā
theraṃ bhagnāṃgaṃ mārayiṣyaṃ rahogataṃ //
brāhmaṇo āha //
sarvakubjāhi me
vairaṃ yā kācit pṛthivyāśritā /
yatrāyaṃ vṛṣalī kubjā mama icchati hiṃsituṃ
//
[_Mvu_3.5_] rājā āha //
te vayaṃ dharmadharā sma sarvajīvehi
brāhmaṇa /
gacchāsi mā me garhanto mahyaṃ karohi bhaṇḍanaṃ //
mṛto va
jīrṇo vidhvaṃsī guruvāsī ca brāhmaṇa /
ete loke pratikūlā kṛṣṇasarpo va
roṣito //
[sace rājakule piṇḍaṃ brāhmaṇa bhoktum icchasi /
tam evaṃ
brāhmaṇa bhuñjāhi kim aliṃdāya kāhisi //]
brāhmaṇo āha //
āsāṃprataṃ na
ikṣvāku yaṃ varaṃ no labhāmatha /
yaṃ me striyaṃ pravāretvā paścāt
samanutapyasi //
āmantremi ca gacchāmi dattvā rājānutapyasi /
yo me
strībhiḥ pravāretvā mithyākaroṣi yācanāṃ //
rājā āha //
na brahma
anutapyāmi bhohi no taruṇo punaḥ /
sarvā pi te upasthāntu aliṃdāya saha imā
//
imāṃ bhadra ramāpehi brāhmaṇa yāvad icchasi /
āstṛtasmiṃ śayane bhohi
sā tava syā vaśānugā //
so tāṃ haste grahetvāna suśroṇitanumadhyamāṃ
/
rudanmukhīm aśrukaṇṭhīṃ rājadvārāto niṣkrame //
rājakulāto niṣkramya
anuprākāre kuṭi nirmitā /
[_Mvu_3.6_] śakro āha //
sunivastrā
bhavitvāna ehi bhadre ramāmatha //
abhimukhī ramāpehi mā bhavāhi parāṅmukhī
/
prahṛṣṭā me ramāpehi varan te rāmito ahaṃ //
hasantī me ramāpehi varan
te rāmito ahaṃ /
ehi bhadre ramāpehi varaṃ te rāmito ahaṃ //
vinā tandrāya
utthehi alinde pūjito ahaṃ /
gatvā rājānaṃ vedesi prīto bhohi jitaṃ mayā
//
śakreṇa taṃ brāhmaṇaveṣam antarahāyitvā svakena rūpeṇa sthito // sarvāṃ
diśāṃ varṇena obhāsayitvā sthito / aliṃdāye dṛṣṭvātha viparyayāvasthānam
utpannaṃ // sā dāni śakreṇa vareṇa pravāritā / tāye pi putro varito putraṃ me
varaṃ dehi // śakro āha //
śakro ham asmi devendro trayastriṃśānam īśvaraḥ
/
varaṃ varehi kalyāṇi yat kiṃcit* manasīcchasi //
devī āha //
śakraś
ce me varaṃ dadyāt trayastriṃśānam īśvaraḥ /
putraṃ ahaṃ varaṃ yācāmi etaṃ
śakra varaṃ dada //
śakra āha //
sacet sumanasā . . . alindā ramayāsi me
/
utpadye yācito putro sujāto rāṣṭravardhano //
siṃhabāhu subalavāṃ
varṇarūpeṇa śobhanaḥ /
[_Mvu_3.7_] utpadyiṣyati te putro sujāto
rāṣṭravardhano //
siṃhāsupīḍo balavāṃ so bhaviṣyati pāpako /
kuśasamajño
saprajñāno pararāṣṭrapramardano //
śakreṇa devīya bhaiṣajyaguḍikā dinnā /
imāṃ oghṛṣitvā jihvāgreṇa svādesi tataḥ te putro bhaviṣyati // sā dāni devī tāṃ
bhaiṣajyaguḍikāṃ aṃśukakoṇake baddhitvā rājakulaṃ gatā / gatvā rājño ākhyāsi //
śakro so devānām indro tena brāhmaṇaveṣeṇa āgato sa ca me suṣṭhu upacīrṇo iyaṃ
ca me bhaiṣajyaguḍikā dinnā nighṛṣitvā jihvāyāṃ svādesi tato te putro bhaviṣyati
// rājā āha //
prasannamukhavarṇā tvaṃ smitapūrvaṃ ca prekṣasi /
bhoti
khalu uttamārthāya edṛśī varṇasampadā //
devī āha //
indreṇa me mahārāja
putro datto mahābalo /
siṃhāsupīḍo balavāṃ pararāṣṭrapramardano //
rājā
ruṣito āha //
imāṃ gale gṛhītvāna nāśetha vijitā mama /
yā me āṇāṃ
pratikrośe na tām icchāmi prekṣituṃ //
so dāni gulikām ācchinditvā tāsāṃ
ekūnānāṃ paṃcadevīśatānāṃ dinnā / sā eva na labhati asyā virūpo putro bhaviṣyati
// sā pṛcchati kahiṃ sā guḍikā oghṛṣṭā / atra niṣidāyāṃ // tāye dāni udakena
kledayitvāna gulikāya leśaṃ kuśāgreṇa
[_Mvu_3.8_] svāditaṃ // evaṃ
sarvehi paṃcahi devīśatehi kukṣi pratilabdho navānāṃ vā daśānāṃ vā māsānām
atyayena sarvā paṃca devīśatāni prasūtāḥ paṃca kumāraśutā sujātāḥ //
___yāvad
ikṣvākusmiṃ kālagate kuśena rājyaṃ pratilabdhaṃ // so dāni kuśo mātaram āha
amātyāni ca // bhāryāṃ me agramahiṣīm ānetha // mātā tam āha // ko te pāpakasya
bhāryāṃ pratirūpāṃ dāsyati pāpikāṃ te ānayiṣyāmi //
pāpikāṃ yadi me ambe
bhāryāram ānayiṣyasi /
na te haṃ pāpikāṃ bhāryāṃ pāṇināpi parāmṛśe //
mama
tvaṃ pāpikāṃ bhāryāṃ amba ānayitum icchasi //
na te haṃ pāpikāṃ bhāryāṃ
pādenāpi parāmṛśe //
aliṃdā āha //
sukho putraka saṃvāso
anyonyasamalakṣaṇā /
samānavarṇā ubhaye nānyonyam abhiniṃdati
//
abhimanyati kalyāṇī patiṃ dṛṣṭvāna pāpakaṃ /
varaṃ te pāpikā bhāryā
pāpako hi si putrakā //
rājā āha //
na me śrutaṃ vā dṛṣṭaṃ vā rājāno
bhonti durbhagāḥ /
pāpikāhi vā nārīhi pravicāreti nararṣabho //
rājā aham
asmi kṣatriyo vijitāvī mahābalo /
prabhūtakośo balavāṃ dravyakāmā hi nāriyo
//
pararāṣṭrehi nārīyo sarvālaṃkārabhūṣitāḥ /
ānīyanti dhanakrītā yeṣāṃ
dūraṃ pitur gṛhaṃ //
[_Mvu_3.9_] tasya bhāryāram ānesi madrakarājasya
dhītaraṃ /
sarvācārehi saṃpannāṃ sarvāṅgopetāṃ prajāpatīṃ //
sā dāni kanyā
śvaśruya uktā // asmākaṃ ikṣvākukule dharmaṃ dvādaśa varṣāṇi bhartā na draṣṭavyo
iti // teṣāṃ dāni śayanagṛhe pradīpā na dīpyanti // sudarśanā āha kuśasya rājño
//
idaṃ rājakulaṃ sphītam anantaratanākaraṃ /
atha divā vā rātrau vā
pradīpaṃ na labhāmahe //
naiva rātriṃ vā divaṃ vā paśyāma itaretaraṃ
/
anyamanyam apaśyantā āsāmahe rahogatā //
iha mo tamasaṃgrahe vasāmo
andhakārake /
andhānāṃ viya saṃvāso tathā me pratibhāyati //
rājā āha
//
ahaṃ etaṃ na jānāmi ko artho kisya vā punaḥ /
ambāṃ me gatvā pṛcchāhi
sā te taṃ vyākariṣyati //
sā dāni prabhātāye rātriye śvaśruye pādāni vanditvā
āha //
idaṃ rājakulaṃ sphītaṃ anantaratanākaraṃ /
atha divā vā rātriṃ vā
pradīpaṃ na labhāmatha //
naiva rātriṃ vā divā vā paśyāmo itaretaraṃ
/
anyamanyaṃ na paśyantā āsāmatha rahogatā //
[_Mvu_3.10_] iha mo
tamasaṃgrahe saṃvasāmo ndhakārake /
andhānāṃ viya saṃvāso tathemaṃ
pratibhāyati //
śvaśru āha //
yadā dvādaśavarṣan te putraṃ drakṣye
prajāpati /
tadā drakṣyatha anyonyaṃ devā me upayācitā //
sudarśanā āha
//
pāpakaṃ punar āryā yaṃ devānām upayācitaṃ /
dīrgharātraṃ na drakṣyāma
anyamanyasamāgamaṃ //
devīye kautūhalam utpannaṃ rājaṃ paśyituṃ // sā dāni
śvaśruṃ vijñapeti // śvaśru nāṃ āha // putri śuve te darśanaṃ dattaṃ paśyāhi //
alindāye kuśadrumo rājākṛtyā rājāsane upaviśāpito / kuśo pi cchattraṃ dhāreti
kumārā pi amātyā pi naigamajānapadā pi svakasvakeṣu āsaneṣu upaviṣṭā //
sudarśanā rājaṃ paśyitvā sarvāñ ca pariṣadaṃ tuṣṭā chattradhāraṃ dṛṣṭvā manasaṃ
pratihataṃ // sā dāni sudarśanā śvaśruyam āha // śobhano rājā śobhanā rājakumārā
śobhanā ca pariṣā chattradhāro punar adekṣiyo / etena tāye sarājikāye pariṣāye
śrī upahanyati / yadi eṣa chattradhāro atra na dṛśye evam eṣā pariṣā sarājikā
śobheya // śvaśru imām āha // mā putri evaṃ jalpāhi na tvam etasya
cchattradhārasya māhātmyaṃ jānāsi / mahātmā eṣa
[_Mvu_3.11_] mahābalo eṣo
śīlavāṃ mahādhano etasyānubhāvena vayaṃ sarve sukhitā // sā dāni śayanagatā
rājānam āha //
na nūnaṃ tvaṃ labhe anyaṃ lokasmiṃ chattradhārakaṃ /
yādṛśo
te ayaṃ deva ahirīko anotrapo //
rājā āha //
kin nu rūpeṇa kalyāṇi api
cāyaṃ mahābalo /
mahābalo ti kṛtvāna eṣo smākaṃ hi rocati //
kiṃ nu rūpeṇa
kalyāṇi api cāyaṃ mahādhano /
mahādhano ti kṛtvāna eṣo smākaṃ hi rocati
//
kiṃ nu rūpeṇa kalyāṇi api cāyaṃ śūro siyā /
sa śūro iti kṛtvāna eṣo
smākaṃ hi rocati //
kiṃ nu rūpeṇa kalyāṇi api cāyaṃ suśīlavān*
/
suśīlavāni ti kṛtvāna eṣo 'smākaṃ hi rocati //
kiṃ nu rūpeṇa kalyāṇi api
cāyaṃ mahāsvaro /
etasya anubhāvena vayaṃ sarve jīvāmatha //
sukhamitro ca
me sahāyo priyo prāṇasamo ca me /
etasya me vinābhāve ubhaye pi na bhavematha
//
devī dāni sarvā ca antaḥpuro padmasaraḥ prekṣituṃ gatā // tatra rājā
prakṛtyaiva padmasaram otaritvā āsati / devī otīrṇamātrā tena gṛhītā / devī
jānati dakarākṣasena
[_Mvu_3.12_] gṛhītā ti // antaḥpurikāhi puṣpavṛṣṭī
pi mocitā // rājā āha //
agamāsi devī udyānaṃ vāpipadminiprekṣikā /
na me
padmāni ānesi na khu te haṃ priye priyo //
devī āha //
agamaṃ deva udyānaṃ
vāpiyodake snāyituṃ /
piśācaṃ addarśiṃ tatra mūrchitā prapate bhṛśaṃ //
yo
ca te chattraṃ dhāreti yo ca padmavane abhū /
manye ekinā striyā jātā tādṛśam
asya lakṣaṇaṃ //
devī ca aparakālena antaḥpureṇa sārdhaṃ āmravanaṃ prekṣikā
nirgatā // rājā prakṛtyaiva āmravanaṃ gatvā āmra-udyāne sthitaḥ // tatra tena
devī aṇvantī gṛhītā // devī jānati vanarākṣasena gṛhītā ti / antaḥpurikāhi
puṣpavṛṣṭi pi mocitā // rājā śayanagṛhe devīṃ āha //
agamāsi devi āmravanaṃ
vardhamānaṃ nirīkṣikā /
na me āmrāṇi ānesi na khu te haṃ priye priyo
//
devī āha //
agamaṃ deva āmravanaṃ vardhamānaṃ nirīkṣakā /
piśācaṃ
addarśiṃ tatra mūrchitā prapate bhṛśaṃ //
[_Mvu_3.13_] manye ekinā striyā
jātā yo tava cchattraṃ dhāraye /
yo ca padmavane āsi yo ca āmravane abhū
//
hastiśālā dāni ādīptā / rājā svayaṃ kacchaṃ bandhitvā hastino muṃcati /
asinā bandhanāni cchindati paṭalāni vāhyatomukhaṃ kṣipati
//
nārāyaṇasaṃghaṭano rājā balena hastinaḥ /
pāṇinā gṛhya kṣipati hastān
mokṣitā dīptakā //
antaḥpurikā rājño varṇaṃ bhāṣanti / aho rājño parākramo ti
/ anyatarāpi kubjā rājño varṇaṃ bhāṣati /
siṃhāsupīḍo balavāṃ śobhe sucipulo
mahāṃ /
khe candro iva ābhāti samantaparimaṇḍalaṃ //
cakoratāmranayanaḥ
kāmadevo va śobhati /
hastino mokṣaye rājā sthāmopeto nararṣabhaḥ //
rājā
āha //
bhadrikā khu ayaṃ kubjā yā rājānaṃ praśaṃsati /
kāśikāni te
vastrāṇi dadāmi caturo ahaṃ //
mahendrakarājadhītā rājānaṃ dṛśya duḥkhitā
/
ayaṃ nāma mama bhartā evaṃrūpo ti (śokitā) //
[_Mvu_3.14_]
madrakarājadhītā āha //
na bhāṣantīye kubjāye jihvāye asti cchedako
/
sutīkṣṇena śastreṇa yā rājānaṃ praśaṃsati //
kubjā āha
//
pratitarjenti rājāno bandhena ca vadhena ca /
tasmāsya varṇaṃ bhāṣāmi
rakṣaṃ jīvitam ātmano //
devī āha //
na paśyāmi na drakṣyāmi ko artho
jīvitena me /
adyaivāhaṃ gamiṣyāmi purā prāṇā jananti me //
sā dāni kupitā
devī madrakarājasya ātmajā /
kubjādvitīyā yānena svakaṃ jñātikulaṃ gatā
//
mātāpi putraśokena tālayaṣṭīva bhagnā bhūmyāṃ nipatitā /
sā ca sālasya
va yaṣṭi cchinnā paraśunā yathā //
evaṃ mediniyaṃ pati putraśokasamanvitā
//
rājā bhāryāśokaduḥkhito gantukāmaḥ bhāryām anveṣituṃ mātā duḥkhitā rājānaṃ
kuśaṃ gāthāye pratyabhāṣati //
aho mama mandabhāgyāye artho paryāhṛto kule
/
paṃcaśatayojanāto mahendradhītā ihāgatā //
śaktubhakṣā janapadā nityaṃ
kambalaprāvṛtā //
lūhabhuktā lūhakarmā kathaṃ mārgaṃ gamiṣyasi
//
[_Mvu_3.15_] rājā āha //
nṛtyagītavādyakrīḍāye cittamāyāśatena vā
/
vividhehi upāyehi vṛttiṃ kalpeyam ātmano //
rājā bhrātaraṃ
kuśadrumam rājye sthāpayitvā amātyāni saṃdiśitvā //
mātaram abhivādayitvā
kṛtvāna ca pradakṣiṇaṃ /
tato vīṇāṃ gṛhītvāna prākrame uttarāmukhaḥ //
so
dāni madrakaviṣayasya anyasmiṃ grāme vāsopagato anyatarāye vṛddhāye pratiśayaṃ
dinnaṃ / tadaho ca tatra grāme vīṇāvādyena ārādhito / tasya prabhūtaṃ
khādyabhojyaṃ dinnaṃ mahantaṃ gopiṭakaṃ khajjakasya mahatī ca alindā bhaktasya
dadhighaṭakaṃ ca nānāprakārāṇi ca vyaṃjanāni // vṛddhāye etad abhūṣi // eṣa asau
ekam āhāraṃ kṛtvā śuve gamiṣyati etaṃ ca mama dvemāsikaṃ bhaktaṃ bhaviṣyati /
kuśenāpi vṛddhāye ālāpaṃ ānayantena taṃ khajjakasya gopiṭakaṃ ekadukāye sarvaṃ
khāditaṃ / sā ca odanasya mahatī aliṃdā yo aṣṭānāṃ vā navānāṃ vā
taṇḍula-odanānāṃ pāko sarvaṃ bhuktaṃ / tāni ca vyaṃjanāni taṃ dadhikalaśaṃ /
vṛddhā nirāśā //
avidhāvidhaṃ praviśitha antako iha āgato /
piśāco
mānuṣarūpeṇa yo mām icchati khādituṃ //
kuśo āha //
sarve vasanti
grāmasmiṃ ye ca kāyena pāpakā /
ekarātriṃ vasitvāna śuve gaṃsāmi ambike
//
[_Mvu_3.16_]___so dāni ekarātroṣito kanyakubjaṃ gataḥ mālākāram allīno
tathā pūrve śilpikajātī paścāt* mahānasaṃ / rājāpi ārādhito yāvadrājño priyo ti
kṛtvā antarpurikāhi antaḥpuraṃ praveśīyati krīḍāpanako bhaviṣyati // antaḥpurikā
pi mahendrakasyāpi dhītaro pṛṣṭhena vahati / sudarśanāpi tena vāhiyamānena asātā
vāreti /
kiṃ dāni ahaṃ karomi kasya vā garahāmy ahaṃ /
uttrāsayati mān
dṛṣṭvā samudre rājñaso yathā //
kiṃ dāni ahaṃ karomi kasya vā garahāmy ahaṃ
/
uttrāsayati mān dṛṣṭvā mṛgī bhrāntā va lubdhakaṃ //
anūrjako yenāgato
rātriṃdivam anuvrajan* /
gaccha kuśa svakaṃ rājyaṃ nechāmi durvarṇaṃ ahaṃ
//
rājā āha //
ahaṃ supriyo te syāme suśroṇi tanumadhyame /
tava kāmehi
mahantaṃ rājyaṃ pi nābhiprārthaye //
nāhaṃ gamiṣyāmi susaṃvṛtoru
diśāṃ na
jānāmi yato smi āgato /
saṃmūḍharūpo vicarāmi loke
matto smi kāmaiḥ
mṛgamandalocane //
devī āha //
vikṣepo tava cittasya yaṃ anicchantim
icchasi /
akāmāṃ rāja kāmesi naitat paṇḍitalakṣaṇaṃ //
[_Mvu_3.17_]
kuśo āha //
akāmāṃ vā sakāmāṃ vā yo naro labhate priyāṃ /
lābhaṃ tatra
praśaṃsanti alābho tatra pāpako //
devī āha //
prabhosi strīsahasraṃ pi
ekarātreṇa rāmituṃ /
ekastriyāye kāmena mahadduḥkhaṃ nigacchasi //
rājā
āha //
netaṃ duḥkhaṃ prajānāmi yaśasvinī varṇalābhinī /
yaṃ sucīrṇe
brahmacaryasmiṃ tvaṃ me bhāryā bhaviṣyati //
devī āha //
dhig astu te
brahmacaryaṃ aghan te bhotu pāpakaṃ /
sunakhīṃ vā śṛgālīṃ vā paratra
kāmayiṣyasi //
kuśo āha //
mā evaṃ avaca bhadre suśroṇi tanumadhyame
/
śramaṇā pi hime sādhu brahmacaryeṇa śobhate //
te pi bhadre sucīrṇena
iha cīrṇena śobhate /
svargeṣu upapadyanti tridaśe kāmakāmino //
tan te
bhadre ahaṃ brūmi suśroṇi tanumadhyame /
na te anyo pati asti iti siṃhasvaro
kuśaḥ //
devī āha //
saced va satyaṃ vacanaṃ naimittānāṃ bhaviṣyati
/
na te bhāryā bhaviṣyāmi kāmaṃ chindāhi khaṇḍaśaḥ //
[_Mvu_3.18_]
rājā āha //
nāhaṃ chettuṃ tavechāmi suśroṇi tanumadhyame /
acchinnā yeva
tvaṃ bhadre mama bhāryā bhaviṣyasi //
mahāntaṃ ca mama rājyaṃ bahūśvaṃ
bahupauruṣaṃ /
anantabahupradānaṃ bahvācchādanabhojanaṃ //
so haṃ rājyaṃ
ca rāṣṭraṃ ca cchorayitvā ihāgataḥ /
tava kāmehi samantarājyaṃ nābhiprārthaye
//
devī āha //
pāṣāṇe khanase kūpaṃ karṇikāreṇa karṇikāṃ /
vātaṃ jālena
bandhesi anicchantīṃ yam icchasi //
akānto kiṃ kāmayasi . . . . . . . .
//
gaccha kuśa svakaṃ rājyaṃ ātmānaṃ kiṃ kilāmasi //
rājā āha //
na
etaṃ kilamathaṃ mahyaṃ brahmacaryaṃ idaṃ mama /
paratra me tuvaṃ bhāryā
mahyaṃ bhadre bhaviṣyasi //
devī āha //
etan tava brahmacaryaṃ upāttaṃ
bhotu pāpakaṃ /
sunakhīṃ vā śṛgālīṃ vā gardabhīṃ vābhiprārthaye
//
rājaputro śūro vīro yuddhasmiṃ apratipudgalo /
kuśo 'yam ārūḍhaprajño
idaṃ vacanam abravīt* //
[_Mvu_3.19_] gacchanto te ahaṃ bhadre suśroṇi
tanumadhyame /
nigaḍehi te bandheyaṃ kin te kuryu sajātayo //
devī āha
//
tam eva dharmam aparādhya yan te utpāditaṃ purā /
tam eva dharmaṃ
smaramāṇo tvaṃ me bandhitum icchasi //
rājā āha //
prabhomi te ahaṃ bhadre
bandhayitvā prajāpatī /
yen icchakaṃ pracāretuṃ pitā te kiṃ kariṣyati
//
prabhosi strīsahasraṃ pi ekarātreṇa rāmituṃ /
tvam eva me varaṃ bhadre
śuddhadanti prajāpati //
devī āha //
jānāmi te mahārāja balavāṃ tvaṃ
naraṣabha /
durvarṇo durdṛśo cāsi duḥsparśo ca mahīpati //
sthūloṣṭho
sthūlaśiro ca sthūlāṅgo si mahodaro /
paśyituṃ tvāṃ na icchāmi mā ātmānaṃ
kilāmaye //
devī āha //
ete udviddhaprākārāṃ aṭṭāṭṭālakakholakā /
yo vā
vahati nāgehi etaṃ hi vārayanti te //
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . .
ete śaktīhi yudhyanti tomarehi śarehi ca /
asīhi ca
sutīkṣṇehi tvāṃ labheyaṃ prajāpati //
[_Mvu_3.20_]___rājā dāni mahendrako
dhītaraṃ paribhāṣati / kiṃ tvaṃ tādṛśaṃ rājānaṃ yasya pratirājānaḥ trasanti taṃ
choḍitvā ihāgatā // ayaṃ cāhaṃ saptahi rājānehi uparuddho tava kṛtena / eṣo dāni
te eteṣāṃ saptānāṃ rājñāṃ sapta khaṇḍāni kṛtvā dāsyāmīti //
sā dāni bhītā
rājadhītā aśrukaṇṭhā rudanmukhī /
vāripūrṇehi netrehi idaṃ vacanam abravīt*
//
sacet* mām amba ghātensuḥ kṣatriyā dūragāmino /
asthīni me samānetvā
ekamante dahāpaye //
ekamante dahāpetvā elūkaṃ mama kāraye /
elūkaṃ me
karitvāna karṇikāram āropaye //
tato ca puṣpite sante vasantasmiṃ himāntake
/
tato me ambe smareyāsi evaṃvarṇā mamātmajā //
tato ca so rājaputro
yuddhasmi kovido kuśo /
saṃrūḍhaprajñāno asti samādāpya iti sthitā //
imāṃ
bandhitvāna bhāgabhāgaṃ karitvāna kṣatriyā /
saṃgrāmaṃ ca daditvāna tataḥ
kṣemaṃ bhaviṣyati //
[_Mvu_3.21_] tataḥ ca (sā rājaputraṃ) kṣatriyāṇī
yaśasvinī /
vepamānehi gātrehi idaṃ vacanam abravīt* //
satyan te
pratijānāmi rājaputra mahābala /
yadi te kocid aparādhye ācare va narādhipaḥ
//
kuśo āha //
ahaṃ pi te prajānāmi śuddhadanti prajāpati //
yadi te
kadācid bhūyo pi ācareyaṃ ito paraṃ //
tato prajāpatīmātā aśrukaṇṭhī
rudanmukhī /
vāripūrṇehi netrehi idaṃ vacanam abravīt* //
ko nu veṇo vā
pāṇo vā atha vā punar pukkaso /
kisya rājakule jāto kiṃ sya kurvantato mukhaṃ
//
sudarśanā mātaram āha //
na eṣa veṇo na caṇḍālo atha na punaḥ pukkaso
/
putro ikṣvākurājasya taṃ tvaṃ dāso ti manyasi //
mayūrakroṃcābhirutaṃ
vāditradhvaniniṣevitaṃ /
kṣatriyasya kulaṃ sphītaṃ taṃ tvaṃ dāso ti manyasi
//
śaṃkhapāṇḍarasaṃkāśaṃ nārīsaṃghaniṣevitaṃ /
kṣtriyasya kulaṃ sphītaṃ
taṃ tvaṃ dāso ti manyasi //
suvarṇabhājanapratyuptaṃ nārīsaṃghasamākulaṃ
/
kṣatriyasya kulaṃ sphītaṃ taṃ tvaṃ dāso ti manyasi //
[_Mvu_3.22_]
ṣaṣṭi nagarasahasrāṇi sphītaṃ rājyam akaṇṭhakaṃ /
kṣatriyasya kulaṃ sphītaṃ
taṃ tvaṃ dāso ti manyasi //
ṣaṣṭi nāgasahasrāṇi suvarṇālaṃkārabhūṣitā
/
suvarṇacchadamātaṃgā iṣādantā samudgatāḥ //
ārūḍhā grāmaṇīyehi
khaḍgatomarapāṇibhiḥ /
kṣatriyasya kulaṃ sphītaṃ taṃ tvaṃ dāso ti manyasi
//
ṣaṣṭi rathasahasrāṇī sanandighoṣālaṃkṛtā /
ayosubaddhanemikā
dvīpicarmaparicchadā //
ārūḍhā grāmaṇīyehi cāpahastehi varmihi
/
kṣatriyasya kulaṃ sphītaṃ taṃ tvaṃ dāso ti manyasi //
ṣaṣṭi
aśvasahasrāṇi ājāneyā hayottamāḥ /
suvarṇamekhalādharā khalīnaratanāmayā
//
ārūḍhā grāmaṇīyehi kaśāhastehi varmibhiḥ /
kṣatriyasya kulaṃ sphītaṃ
taṃ tvaṃ dāso ti manyasi //
viṃśa brāhmaṇasahasrāṇī rājño bhuṃjanti nityakaṃ
/
divā vā yadi vā rātrau sadā satkṛtapūjitā /
kṣatriyasya kulaṃ sphītaṃ
taṃ tvaṃ dāso ti manyasi //
kumārāṇāṃ śatā paṃca upetā mātṛpitṛto
/
kṣatriyasya kulaṃ sphītaṃ taṃ tvaṃ dāso ti manyasi //
rājā dāni śṛṇoti
devīye jāmātā āgato tti ihaiva antaḥpure ti // so dāni bhīto ca yaṃ vāhire
rājehi bhayaṃ bhaveyā imaṃ abhyantare bhayaṃ jātaṃ / kuśo kiṃ kariṣyati
//
[_Mvu_3.23_] kiṃ tvam unmattarūpā va vikṣiptacittā ca bhāṣasi
/
kīdṛśo so kuśo kasmād anupaśyematha vayaṃ //
devī āha //
eṣa deva
abhyantarato veśma-antare tiṣṭhati /
āgacchati rājaputraḥ abhiniṣkramya
tiṣṭhati //
tasyāsau vacanaṃ śrutvā bhīto saṃvignamānaso
/
priya-anumataikāṃso kṛtvā aṃjaliṃ tiṣṭhati //
tvaṃ kṣamāhi mahārāja tvaṃ
kṣamāhi nararṣabha /
na vayam evaṃ jānāma siṃhasvara ihāgataḥ //
tvaṃ
kṣamāhi mahārāja tvaṃ kṣamāhi nararṣabha /
na vayam evaṃ jānāma mahāsvara
ihāgato //
tvaṃ kṣamāhi mahārāja tvaṃ kṣamāhi mahāratha /
na vayam evaṃ
jānāma maṃjusvara ihāgato //
rājā dāni punar dhītaraṃ paribhāṣati // ettako
kālo mama jāmātu āgatasya na ca tvaṃ mama nivedesi // so dāni tat kṣaṇaṃ
śatapākehi sahasrapākehi ca tailehi abhyañcitvā snāpito mahārahehi vilepanehi
vilipto mahārahehi ācchādanehi ācchādito āmuktamakuṭo paṃcāṅgikena
tūryeṇopasthihīyati // kuśo śvaśuraṃ āha //
yattakā te hastī aśvā ca sarveṣāṃ
karṇā pidhīyantu /
mā mama siṃhanādena svakaṃ sainyaṃ bhajiṣyati
//
kṣipraṃ ca aśvā yojetha suvarṇa-ucchritadhvajāṃ /
[_Mvu_3.24_]
antepurāto niryāsi rājño mahendrasya paścato //
so siṃhanādaṃ nanade śūro
yuddhasmiṃ īśvaro /
siṃhanādaṃ naditvāna parigṛhṇati kṣatriyā //
te dāni
sapta kṣatriyā jīvagrāhaṃ gṛhya śvaśurasya allīpitā // te rājā āhansuḥ // kiṃ
karomīti // kuśo āha // pādehi mama śvaśuraṃ allīyatha vṛddhiṃ ca karotha // te
dāni pādehi ca mahendrakasya rājño abhigatā jayavuddhi ca se kṛtā // madrakarājā
āha // kiṃ karomi tti // kuśo āha // kariṣyasi mama vacanaṃ // śvaśuro āha //
kariṣyan ti // asti te dhītaro suvarṇasahasramaṇḍitāṃ kṛtvā ekamekasya rājño
ekamekāṃ dhītaraṃ dehi jāmātaro bhontu / sukhaṃ anudvignaṃ vasiṣyasīti // rājñā
mahendrakena teṣāṃ kṣatriyāṇāṃ sarveṣām ekamekā suvarṇasahasrapratimaṇḍitā dhītā
dinnā suvarṇasandhīva putrapautrā // te dāni svakāni rājyāni visarjitā
//
___gateṣu saptarājāneṣu śvaśuraṃ kuśo āmantrayati // aham api gamiṣyāmīti
// madrakarājā āha // putri sudarśane tvaṃ evaṃ parākramayuktaṃ rājānaṃ śuraṃ
dīrghadarśinaṃ ikṣvākuputraṃ mahābalaṃ mahākulīnaṃ arahase premnena ca gauravena
ca upasthihituṃ / yaṃ nūnāhaṃ saparivāro sarvo ca adhisthāno saṃśayāno mokṣito
// sādhū ti dhītā pituḥ vacanam aśroṣīt* // rājā dāni mahendrako mahatā
satkāreṇa prabhūtaṃ ratnadānaṃ dattvā jāmātukasya sudarśanāye ca
caturaṃgabalakāyaṃ saṃnāhayitvā visarjitā //
___so dāni yarthechite janapade
āvāsito / tatra padmasare snānāya okasto //
[_Mvu_3.25_] tatra
snāpayantena ātmano pratibimbaṃ dṛṣṭaḥ / sa taṃ durvarṇaṃ durdṛśaṃ ātmano
pratibimbaṃ dṛṣṭvā durmano āsi / tena hi me mahendrakarājadhītā paribhavati /
ātmānaṃ upakramiṣyāmi // so dāni śakreṇa devendreṇa samanvāhṛto // ayaṃ kuśo
bodhisatvo durvarṇatāye ātmānam upakramitukāmaḥ tena tasya jyotīrasa-ekāvalikā
maṇiratnaṃ dinnaṃ / imam ābandhāhi tataḥ te rūpeṇa sarvajambudvīpe samasamo na
bhaviṣyati / yatra kāle paurāṇikaṃ rūpaṃ abhikāṃkṣasi tad etaṃ maṇiṃ pāṇinā
pidhiyayāsi // so dāni tena maṇiratnena ābaddhena rājakulaṃ praviśati divyena
rūpeṇa pratihārarakṣeṇa ca vāri mā praviśāhīti // so dāni āha // ahaṃ kuśo ti //
pratihārarakṣo āha // bhadraṃ kuśo rājā edṛśo rūpeṇa bhaveyā ti // rājñā kuśena
taṃ maṇiratnakaṃ hastenāpihitaṃ / tasya yathāpaurāṇaṃ varṇarūpaṃ saṃvṛttaṃ //
pratihārarakṣo dṛṣṭvā mūrdhena praṇipatito // so dāni praviṣṭo devīya mūle //
devī āha // mā rājakulaṃ avamardāhīti / kisya tvaṃ rājakulaṃ praviṣṭo // so āha
// ahaṃ kuśo // devī āha // kuśo rājā edṛśena rūpeṇa bhaveyā // rājñā taṃ maṇiṃ
hastena apihitaṃ / so dāni yathāpaurāṇo saṃvṛtto // devī āha // ato maṇito
hastam apanehi // rājñā maṇito hasto apanīto divyaṃ cāsya punaḥ rūpaṃ saṃvṛttaṃ
// ātmānam eva upasaṃkramitukāmo / tato me imaṃ jyotīrasaṃ nāma maṇiratnaṃ
śakreṇa dinnaṃ // kuśo rājā āgacchatīti śrutvā ekūnā paṃca kumāraśatāni amātyā
ca bhaṭabalāgraṃ ca sarve pratyudgatā / paśyanti kuśaṃ rājaṃ
hastiskaṃdhavaragataṃ divyena rūpeṇa ādityam iva pratapantaṃ caturaṃgena
balakāyena saṃparivṛtaṃ āgacchantaṃ / te dāni na pratyabhijānanti
/
[_Mvu_3.26_] tena dāni rājñā maṇi hastena pihito yathāpaurāṇaṃ ca rūpaṃ
saṃvṛttaṃ tataḥ ca sarve praṇipatitā // evaṃ mahatā samudayena kuśo rājā devīye
sudarśanāya sārdham antaḥpuraṃ praviṣṭo //
evaṃ puṇyavato arthā sarve bhonti
pradakṣiṇāḥ /
yathā nāma kuśo bhāryāya jñātīhi ca samāgato //
pūrvenivāsaṃ
bhagavān pūrvejātim anusmaran* /
jātakam idam ākhyāsi śāstā bhikṣūṇam antike
//
te ca skandhā te dhātavaḥ tāni āyatanāni ca /
ātmano rthaṃ ca bhagavān
etam arthaṃ viyākare //
anavarāgrasmiṃ saṃsāre yatra me uṣitaṃ purā /
kuśo
ahaṃ tadā āsi sudarśanā yaśodharā //
māyā mātā tadā āsi mahānāmo mahendrako
/
māro anyataro rājā evaṃ dhāretha jātakaṃ //
evam idam aparimitaṃ
bahuduḥkhaṃ
uccanīcacaritaṃ purāṇaṃ /
vigatajvaro vigatabhayo
aśoko
svajātakaṃ bhāṣati bhikṣusaṃghamadhye //
bhikṣū bhagavantam āhansuḥ
// tasya bhagavan karmasya vipākena kuśo rājā durvaṛṇo durdṛśo pratikūladarśano
abhūṣi // bhagavān āha //
___bhūtapūrvaṃ bhikṣavaḥ atītamadhvānaṃ nagare
kampille paṃcālajanapade duve jāyapatikā taruṇābhirūpā parasparānuraktā
bhavensuḥ / tāye istriye sādṛśaṃ tatra gṛhaṃ niḥśalyakaṃ
[_Mvu_3.27_]
siddhaṃ // buddhānām anutpāde pratyekabuddhā loke utpadyanti tūṣṇīkaśobhanā
khaḍgaviṣāṇakalpā / ekam ātmānaṃ damenti śamenti parinirvāyanti // tāye striyāye
tatrāhāraṃ siddhaṃ // pratyekabuddho ca taṃ gṛhaṃ parviṣṭo piṇḍāya taruṇābhirūpo
prāsādikena īryāpathena // prāsādikābhiprasannā devamanuṣyāḥ // tasyā striyāye
pratyekabuddhaṃ dṛṣṭvā prasādam utpannaṃ // tāye tasya pratyekabuddhasya
piṇḍapātro ca dinno // so cāsyā kuṭumbiko praviṣṭo paśyati taṃ ca
pratyekabuddhaṃ gṛhe bhāryāṃ ca // tasya dāni śaṃkā utpannā / taruṇo yaṃ
pravrajito mā haiva me kalatrā olokitā bhaviṣyati // so tāye bhāryāye
paruṣavācāye āha // bhuktapūrvo te eṣo yathā tvam etasya bhojanaṃ desi // sā āha
// śāntaṃ pāpaṃ pravrajito eṣo mahābhāgaḥ apūrvo eṣo adya gṛhaṃ praviṣṭaḥ
prasādena me etasya bhikṣā dinnā // tato so pratyekabuddho tasya puruṣasya
akuśalaṃ cittotpādaṃ jñātvā anugrahārthaṃ tato yeva gṛhāto haṃsarājā viya
vaihāyasaṃ krānto // tasya dāni puruṣasya taṃ pratyekabuddhaṃ vaihāyasagataṃ
dṛṣṭvā prasādam utpannaṃ mahābhāgo ayaṃ ṛṣi iti // tena sā bhāryā anukṣamāpitā
praṇidhānaṃ ca utpāditaṃ / anye pi me jāti tvaṃ bhāryā bhavesīti anyarāṣṭraṃ pi
gatā nānyasya vaśe vartesi nānyasya mama yeva tti //
___bhagavān āha // syāt
khalu punar bhikṣavo yuṣmākam evam asyād anyaḥ sa tena kālena tena samayena
kaṃpille nagare puruṣo abhūṣi yena bhāryāye īrṣyāprakṛtena duṣṭacittena
pratyekabuddho abhyācikṣito / kuśo rājā tena kālena tena samayena kaṃpillanagare
so puruṣo abhūṣi // anyā sā bhāryā abhūṣi / sā sudarśanā mahendranāthadhītā //
tasya bhikṣavaḥ karmaṇo vipākena kuśo rājā virūpo abhūṣi
//
_____kuśajātakaṃ samāptaṃ //
[_Mvu_3.28_] bhikṣū bhagavantam
āhansuḥ // kathaṃ bhagavaṃ māro pāpīmāṃ bhagavato duṣkaraṃ carantasya pṛṣṭhimena
pṛṣṭhimaṃ samanubaddho avatārārthī avatāraṃ gaveṣī alabhamāno nirvidya
pratyavakrānto // bhagavān āha // anyadāpi mama eṣo pṛṣṭhimena pṛṣṭhimaṃ
samanubaddho avatārārthī avatāraṃ gaveṣī alabhanto avatāraṃ nirvidya
pratyavakrānto // bhikṣū bhagavantam āhansuḥ // anyadāpi bhagavan* // bhagavān
āha // anyadāpi bhikṣavo // bhūtapūrvaṃ bhikṣavaḥ atītam adhvānaṃ ṛṣabho
gavāṃpatiḥ gogaṇasamanubaddho // tasya dāni vṛṣabhasya vṛṣaṇā laṃbā śithilā ca
so vṛṣabho laṃbitehi vṛṣaṇehi gogaṇasya pṛṣṭhimena pṛṣṭhimaṃ aṇvati // tahiṃ ca
araṇyāyatane giriko nāma śṛgālaḥ prativasati // tena so vṛṣabho dṛṣṭo gogaṇena
sārdhaṃ aṇvanto lambehi vṛṣaṇehi // so tasya pṛṣṭhimena pṛṣṭhimaṃ bahūni varṣāṇi
samanubaddho // tasya aparo śṛgālo vayasyo / tena so giriko dṛṣṭo tasya
vṛṣabhasya pṛṣṭhimena pṛṣṭhimaṃ samanubaddho dṛṣṭvā ca punas taṃ girikaṃ gāthāye
adhyabhāṣati //
kati varṣāṇi girika anubaddho si gavāṃpatiṃ /
muhur muhuś
ca trasasi bhītabhītaṃ ca paśyasi //
ime sthūlā ca lambā ca sunibaddhā
śithilā cime /
imā na pi patiṣyanti tato 'bhakṣo bhaviṣyasi //
mayāpi
samanubaddho daśa varṣāṇi paṃca ca /
śithilā va subaddhā ca nāsti sānaṃ
patatāṃ bhayaṃ //
[_Mvu_3.29_] bhagavān āha // syāt khalu punar bhikṣavo
yuṣmākam evam asyād anyaḥ sa tena kālena tena samayena vṛṣabho abhūt* // so haṃ
vṛṣabho 'bhūṣī // yaḥ giriko nāma śṛgālo 'yam eva māro abhūṣi // tadāpi
avatārārthī avatāram alabhanto nirvidyāpakrāntaḥ //
_____samāptaṃ
vṛṣabhajātakaṃ //
bhikṣū bhagavantam āhansuḥ // kathaṃ bhagavan māro
pāpīmāṃ na śaknoti bhagavato vatāram adhigantuṃ // bhagavān āha // na bhikṣavo
etarhi eva māro pāpīmāṃ na śaknoti mamāvatāraṃ adhigantuṃ / anyadāpi eṣo mama na
śaknoti avatāram adhigantuṃ // bhikṣū āhansuḥ // anyadāpi bhagavan* // bhagavān
āha // anyadāpi bhikṣavo // bhūtapūrvaṃ bhikṣavo atītam adhvānaṃ anuhimavante
pratyuddeśe vānaro mahāntaṃ vānarayūthaṃ pariharati / tahiṃ ca
anuhimavantapratyuddeśe mahanto udakahrado yatra vānarayūthaṃ abhīkṣṇaṃ pānīyaṃ
pāyako otarati / tatra ca udakahrade udakarākṣaso prativasati // yo
tatrodakahrade otarati pānīyapāyo mṛgo vā pakṣī vā vānaro vā manuṣyo vā taṃ
tatrodakarākṣaso okaḍḍhati // so pi vānarayūtho tam udahradaṃ pānīyapāyo otarati
// so dakarākṣaso dakagato tāni vānarāṇi nidhyāyitvā adṛṣṭo tehi vānarehi tato
vānaram ekam ākaḍḍhati // evaṃ so dakarākṣaso punapunaḥ yaṃ velaṃ te vānarā
udakapāyā okastā bhavanti tato nidhyāyitvā adṛṣṭo okaḍḍhati // so dāni
vānarādhipatiḥ yāni vānarāṇi tatrodakahrade okaḍḍhitāni tāni na paśyati /
tasyaivaṃ bhavati / kahiṃ te vānarāṇi mā anyahiṃ gatā bhavensu ti /
samantatoloketi na ca paśyati // so paṇḍito yūthapatiḥ teṣāṃ vānarāṇāṃ
[udakahradam otarantānāṃ]
[_Mvu_3.30_] yena deśena taṃ udakahradaṃ
pānīyapāyā otaranti tatra otarantānāṃ uttarantānāṃ pādāni pratyavekṣati
otarantānāṃ vardhanti uttarantānāṃ parihīyanti / tasya buddhir utpannā / atra
ete okaḍḍhiyanti dakarākṣasena tato na paśyāmi eteṣāṃ / alaṃ mukhena svayam
udakaṃ pibituṃ // yaṃ ca tena dṛṣṭā okaḍḍhiyanti tatrodake dakarākṣasena vānarā
āṇattā // gacchatha ato nalavanāto nalaprāntāni gṛhṇatha yenodakaṃ pāsyatha /
tataḥ dakarākṣaso na śakyati avakaḍḍhituṃ // tehi gacchiya nalavanāto svakasvakā
nalaprāntā gṛhītā dīrghadīrghā yathā dūrato sthitakā udakaṃ pibamānā ca na
dakarākṣasaḥ okaḍḍheyā ti // yaṃ velaṃ udakapāyā gacchanti tato svakasvakāni
nalāny ādāya otaranti tataḥ dūrato bhontā tena nalena udakaṃ pibanti / na
śaknoti dakarākṣaso bhūyo vānaram okaḍḍhituṃ //
otarantasya dṛśyanti pādāni
uttaraṃtasya na /
nalena pānaṃ pātavyaṃ nāsti jāgarato bhayaṃ //
bhagavān
āha // syāt khalu bhikṣavo yuṣmākam evam anyaḥ sa tena kālena tena samayena yo
vānarādhipatiḥ / aham eva tadā abhūt* // yo dakarākṣaso abhūd ayam eva māro
'bhūt* // tadāpi na śaknoti smāvatāram adhigantuṃ //
_____samāptaṃ
vānarajātakaṃ //
[_Mvu_3.31_] bhikṣū bhagavantam āhansuḥ // kathaṃ
bhagavān anuttarāye samyaksaṃbodhiye prajñāviśeṣeṇa mārasya viṣayāto atikrānto
// bhagavān āha // na bhikṣavo etarahim evāhaṃ prajñāviśeṣeṇa svastinā mārasya
viṣayāto atikrānto anyadāpi ahaṃ vānarabhūto santo prajñāviśeṣeṇa etasya mārasya
viṣayāto mūrdhe pādāṃ kṛtvā svastinā atikrānto // bhikṣū āhansuḥ // anyadāpi
bhagavan* // bhagavān āha // anyadāpi bhikṣavaḥ //
___bhūtapūrvaṃ bhikṣavo
atītam adhvānaṃ anuhimavante vānaro mahāntaṃ vānarayūthaṃ pariharati // so dāni
grīṣmāṇāṃ paścime māse tena vānarayūthena sārdhaṃ tato himavantāto nānāprakārāṇi
phalāni paribhuṃjitvā tṛṣito udakahradaṃ pānīyapāyo āgato // so ca udakahrado
śvabhritakūlo nāsti okāśo otarituṃ natthituṃ // so yūthapatiḥ tasya
udakahradasya samantena vikāśaṃ mārganto anukramanto pānīyatṛṣāye tataḥ upalānāṃ
paṭāṃ chittvā tahiṃ udakahrade patito // tasya ca udakasya abhyantare ajagarasya
bilaṃ / tatra bile mahānto ajagaro prativasati // tatra tasya prativasantasya
alpakisareṇa āhāro utpadyati / yo tatra udakapāyo āgacchati mṛgo vā pakṣī vā
vānaro vā taṃ so bhakṣayati // tena so vānarādhipo tahiṃ udake patanto dṛṣṭo /
tena tato bilāto grīvā nikkālitā etaṃ vānaraṃ grahīṣyāmīti / taṃ vānaraṃ gāthāye
adhyabhāṣe //
utpanno punar ayaṃ bhakṣyo vānaro vanagocaro /
yo yaṃ
bilānte kūlasmiṃ pānīyaṃ pātum icchati //
so dāni vānarādhipo tahiṃ udake na
kiṃcit pratiṣṭhāṃ labhati yatra pādaṃ pratiṣṭhāpetvā
[_Mvu_3.32_] udakāto
sthalaṃ krameya / tasyaivaṃ bhavati / yady eṣa ajagaro grīvāṃ parāṅmukhāṃ
parivarteya etasya evājagarasya mūrdhne pādaṃ kṛtvā thalaṃ krameyaṃ // so dāni
ajagaraṃ gāthāye adhyabhāṣe //
aham eva na te bhakṣyo imā na paśyase pṛthū
/
yo mām abhimukhaṃ tarje yaṃ bhāṣasi girām imāṃ //
tena dāni ajagareṇa
yena te vānarā yūthapatinā upadarśitā tataḥmukhaṃ se grīvā parivartitā tāni
vānarāṇi draṣṭuṃ / samantaraṃ tenājagareṇa parāṅmukhī grīvā parivartitā so ca
vānarādhipo tasya ajagarasya parāṅmukhasya mūrdhne pādaṃ kṛtvā tataḥ udakāto
svastinā sthalaṃ prakrānto // so dāni ajagaro tasya vānarasya buddhiviśeṣeṇa
vismito // etasya vānarasya iha udakahrade pādasya pratiṣṭhānaṃ nāsti yatra
pādaṃ pratiṣṭhāpetvā ito udakāto thalaṃ prakrameya / tato tena mama ete vānarā
upadarśitā / tathā eṣa ato mukhaṃ parivarteti mama ca grīvā yena ete vānarā tena
parivṛttā / eṣo ca buddhiviśeṣeṇa mama eva mūrdhne pādāṃ kṛtvā sthale prakrānto
// so taṃ vānarādhipatiṃ gāthāye pratyabhāṣe //
lahuṃ ca tvaye kṣipraṃ ca
niruddhaṃ punar* cintataṃ /
yo māṃ parāṅmukhaṃ jñātvā śūro vīro ajāyithā
//
yasyeme caturo dharmā vānarendra yathā tava /
vīryaṃ buddhiṃ smṛtiḥ
prajñā so duḥkham apavartati //
syāt khalu punaḥ bhikṣavaḥ yuṣmākam evam
asyād anyaḥ sa tena kālena tena samayena anuhimavante
[_Mvu_3.33_]
vānarādhipo abhūṣi / so haṃ tena kālena tena samayena vānarādhipo abhūṣi //
anyaḥ sa tatra udakahrade ajagaro abhūṣi / na khalv etad evaṃ draṣṭavyaṃ / tat
kasya hetoḥ / eṣa bhikṣavaḥ pāpīmāṃ māro tena kālena tena samayena tahiṃ
udakahrade ajagaro naivāsiko abhūṣi // tadāpi ahaṃ etasya udakahradāto
buddhiviśeṣeṇa mūrdhne pādaṃ kṛtvā sthalam atikrāntaḥ / etarahi pi ahaṃ etasya
mārasya viṣayāto buddhiviśeṣeṇātikrāntaḥ //
_____vānarajātakaṃ samāptaṃ
//
bhikṣū bhagavantam āhansuḥ // paśya bhagavān kathaṃ puṇyānāṃ varṇavādī
// bhagavān āha // na hi bhikṣavaḥ etarahim evāhaṃ puṇyānāṃ varṇavādī / anyadāpy
ahaṃ bhikṣavo puṇyānāṃ varṇavādī // bhikṣū āhansuḥ // anyadāpi bhagavan* //
bhagavān āha // anyadāpi bhikṣavaḥ // bhūtapūrvaṃ bhikṣvao atītam adhvānaṃ
nagare vārāṇasī kāśijanapade aṃjanako nāma rājā rājyaṃ kārayati kṛtapuṇyo
maheśākhyo susaṃgṛhītaparijano dānasaṃvibhāgaśīlo mahābalo mahākośo mahāvāhano /
tasya rājyaṃ ṛddhaṃ ca sphītaṃ ca subhikṣaṃ cākīrṇajanamanuṣyaṃ ca
sukhitajanamanuṣyaṃ ca // tasya dāni rājño aṃjanasya putro puṇyavanto nāma
kumāro sarvakālaṃ puṇyānāṃ varṇavādī / tasya dāni kumārasya catvāra amātyaputrā
vayasyā // eko amātyaputro vīryavanto nāma sarvakālaṃ vīryasya va varṇavādī
vīryaṃ loke anuttaraṃ ti // dvitīyo amātyaputro śilpavanto nāma sarvakālaṃ
śilpasya va varṇavādī śilpaṃ loke anuttaraṃ // tṛtīyo amātyaputro rūpavanto nāma
rūpasya varṇavādī rūpaṃ va loke anuttaraṃ // caturtho amātyaputro prajñāvanto
nāma sarvakālaṃ prajñāye varṇavādī prajñā va loke anuttaraṃ // te dāni tena
kumāreṇa puṇyavantena ucyanti // nāsti puṇyehi samaṃ puṇyaṃ loke
anuttaraṃ
[_Mvu_3.34_] ti / yadi vo jānituṃ na śakyatha pararāṣṭraṃ
gacchāma tatra jñāsyāmaḥ ko viśeṣyati puṇyavāṃ vīryavāṃ śilpavāṃ rūpavāṃ
prajñāvān iti // te dāni vārāṇasīto kampillaṃ nagaraṃ gatā yāvat* jñāsyāma ko
loke viśiṣyati puṇyavāṃ vīryavāṃ śilpavāṃ rūpavāṃ prajñāvāṃ //
___te dāni
kaṃ//pillato nirgamya gaṃgāyāṃ snāpanāya gatā paśyanti ca nadīye gaṃgāye srotena
mahāntaṃ dāruskandhaṃ oruhyantaṃ // te dāni amātyaputrāḥ so ca puṇyavanto
rājaputro taṃ vīryavantam amātyaputram āhansuḥ // vīryavanta atra tvayā
dāruskaṃdhe vīryaṃ darśayitavyaṃ yaṃ śaknosi idaṃ dāruskandhaṃ nadīye gaṃgāye
oruhyantaṃ okaḍḍhituṃ // tataḥ so vīryavanto tena dāni mahābalasthāma saṃjanitvā
taṃ dāruskandhaṃ nadīye gaṃgāye oruhyantaṃ sthale okaḍḍhitaṃ // te dāni taṃ
pratyavekṣanti paśyanti ca mahārahaṃ candanadrumaṃ // so dāni tena vīryavantena
amātyaputreṇa gandhikānāṃ haste purāṇānāṃ śatasahasreṇa vikrīto // tena taṃ
purāṇānāṃ śatasahasram ānetvā teṣāṃ vayasyakānāṃ dattaṃ / tāṃ vayasyakāṃ gāthāya
adhyabhāṣe //
vīryaṃ loke praśaṃsanti vīryaṃ loke anuttaraṃ /
paśya
vīryaprabhāvena dhanaskandho me āhṛto //
te dāni āhansuḥ // dṛṣṭaṃ vīryasya
phalaṃ / śilpavantasya śilpaphalaṃ paśyāmaḥ // so dāni śilpavanto vīṇām ādāya
vayasyakānāṃ mūlāto nirdhāvitvā amātyaputrehi ca śreṣṭhiputrehi ca sārdhaṃ
vīṇāye kuśalehi vīṇāṃ pravādito // tatra mahājanakāyo sannipatitaḥ yattakā pi
kaṃpille nagare vīṇāvādyeṣu śikṣitā te pi sarve
[_Mvu_3.35_] śrutvā
sannipatitā // tenāmātyaputreṇa sārdhaṃ parasparasya vispardhaṃ vīṇāṃ vādayanti
/ na ca kociś śaknoti tasya amātyaputrasya vīṇāye abhibhavituṃ // atha khalu
amātyaputro so śilpavanto sarveṣāṃ vīṇāvādyena viśiṣyati // tena dāni
śilpavantena tāṃ vīṇāṃ vādayantena tasya vīṇāye ekā tantrī chinnā tādṛśo evaṃ ca
tāye vīṇāye svaro niścarati / tasya dvitīyā tantrī chinnā tādṛśo evaṃ ca vīṇāye
svaro niścarati / tasya tṛtīyā tantrī chinnā tādṛśo evaṃ ca tāye vīṇāye svaro
niścarati / evam ekamekā ṣaṭṭantrīyo chinnā ekā tantrī avaśiṣṭā / tatas tāye
ekāye tantrīye tādṛśo eva svaro niścarati // sarvā pariṣā tasya śilpavantasya
amātyaputrasya vīṇāvādyena vismayam āpannā // tena dāni prabhūtaṃ
hiraṇyasuvarṇaṃ ācchādo ca labdho / tena taṃ hiraṇyasuvarṇaṃ āharitvā teṣāṃ
vayasyakānāṃ dinnaṃ / ayaṃ pi mama śilpasya phalaṃ // so dāni tāṃ vayasyakāṃ
gāthāye adhyabhāṣe //
śilpaṃ loke praśaṃsanti śilpaṃ loke anuttaraṃ
/
suśikṣitena vīṇāyāṃ dhanaskandho me āhṛto //
te dāni āhansuḥ // dṛṣṭaṃ
imasya śilpavantasyāpi amātyaputrasya śilpasya phalaṃ / rūpavantasya pi rūpasya
phalaṃ paśyāmaḥ //
___so dāni rūpavanto amātyaputro tato vayasyānāṃ mūlāto
nirdhāvitvā antarāpaṇavīthīm okasto // so dāni antarāpaṇe vīthīyaṃ aṇvanto
agragaṇikāye dṛṣṭo prāsādiko darśanīyo akṣudrāvakāśo paramāye śubhāye
varṇapuṣkalatāye
[_Mvu_3.36_] samanvāgato / tasyā tatra duṣṭamātre
atyarthaṃ premnaṃ saṃjātaṃ / tāye ceṭī preṣitā // gacchāhi etaṃ puruṣaṃ mama
vacanena śabdāpehi // so dāni tāye ceṭīye śabdāvito āryadhītā tava āryaputra
paśyitukāmā // so dāni tāye ceṭīye sārdhaṃ tasyā agragaṇikāye gṛhaṃ praviṣṭo /
agragaṇikāye amātyaputro abhinandito / svāgatam āryaputrasya iman te gṛham
anuttaravyasanaṃ taṃ kalyāṇaṃ mayā sārdhaṃ paṃcahi kāmaguṇehi samarpito krīḍāhi
ramāhi paricārehi // so tāye agragaṇikāye ekaparyaṃkena upaviśāpito bahuprakāraṃ
ca arthena lobhito / tasya snānagṛhaṃ praveśitvā gaṃdhatailena abhyaṃgo dinno
udārehi snānacūrṇehi snāpito udārehi ca ālepanehi anulepito mahārahāṇi ca
kāśikavastrāṇi paridhāpito // tāye agragaṇikāye sārdham upaviṣṭasya mahārahaṃ
bhojanam upanāmitaṃ // so dāni tāye sārdhaṃ āsanto āha // amukatra me gṛhe mama
catvāro vayasya āsanti teṣāṃ śabdāvitvā arthamātrā dātavyā yathā te na
vihanyensu // agragaṇikāye vacanamātreṇa śatasahasraṃ purato thapito iman teṣāṃ
vayasyānāṃ dehi // tena dāni te vayasyā śabdāvitā / te dāni tāye agragaṇikāye
gṛham āgatāḥ paśyanti rūpavantaṃ amātyaputraṃ mahatīye śriyāye agragaṇikāye
aṃkagatam āsantaṃ // so dāni rūpavanto tāṃ vayasyāṃ dṛṣṭvā gāthāye adhyabhāṣe
//
rūpaṃ loke praśaṃsanti rūpaṃ loke anuttaraṃ /
gaṇikāya ca aṃkagato
dhanaskaṃdho me āhṛto //
imaṃ śatasahasraṃ gṛhṇatha vyayaṃ karotha // te dāni
śatasahasraṃ gṛhya svakam ohāraṃ gatā //
___[_Mvu_3.37_]___te dāni
āhansuḥ // dṛṣṭaṃ rūpavantasyāpi amātyaputrasya rūpaphalaṃ / prajñāvantasyāpi
prajñāye phalaṃ draṣṭavyaṃ //
___prajñāvanto pi tato ohārāto nirgamya
antarāpaṇavīthim okasto / tatra paśyati śreṣṭhiputraṃ agragaṇikāye sārdhaṃ
vivadantaṃ mahato janakāyasya madhye / śreṣṭhiputreṇa sā agragaṇikā uktā /
āgaccha mama adya rātrim upasthāpanakāri / ahan te śatasahasraṃ dāsyāmi //
agragaṇikā āha // āryaputra nāsti mama adya rātrīṃ kṣaṇo anyasyāham adya rātrīye
gṛhītavetanā / adya taṃ upasthihiṣyāmaḥ śuve āryaputra āryaputrasya sakāśam
āgamiṣyaṃ // sā dāni tasya puruṣasya tāṃ rātrim upasthāpanakāri gatā //
śreṣṭhiputro pi tām eva agragaṇikāṃ saṃkīyanto śayito // tena dāni tāye
agragaṇikāye sārdhaṃ svapnāntare sarvarātrīṃ yathābhiprāyaṃ krīḍitaṃ ramitaṃ
pravicāritaṃ // sā dāni agragaṇikā tāṃ rātrīṃ tena puruṣeṇa krīḍitvā ramitvā
pravicāritvā prabhātāye rātrīye tasya śreṣṭhiputrasya sakāśaṃ gatā / eṣāham
āgatā āryaputrasya upasthāpanakārikā // śreṣṭhiputro āha // adyāhaṃ svapnāntare
tvayā sārdhaṃ sarvāṃ rātriṃ yathābhiprāyaṃ krīḍito ramito paricārito gaccha na
me tvayā kāryaṃ // yadi āryaputro mayā sārdhaṃ svapnāntare sarvarātriṃ
yathābhiprāyaṃ krīdito ramito pravicārito dehi me śatasahasraṃ // śreṣṭhī āha //
yā dāni tvam anyena puruṣeṇa sārdhaṃ sarvarātrim āśritā kisya tavāhaṃ
śatasahasraṃ dāsyāmi // sā āha // āryaputra svayaṃ jalpasi yathā sarvarātriṃ eva
tvayā sārdhaṃ svapnāntare yathābhiprāyaṃ krīḍitaṃ ramitaṃ pravicāritaṃ dātavyaṃ
āryaputreṇa śatasahasraṃ bhāṭakaṃ // tatra teṣāṃ taṃ vivādaṃ //
mahājanakāyo
[_Mvu_3.38_] samāgato na ca taṃ kocit teṣāṃ vivādaṃ
vicchindituṃ samartho // so tatra sthitako prajñāvanto amātyaputro / etehi
kaṃpillehi naigamehi vuccati // jalpa kumāra tvaṃ pi yan te atra pratibhāyati
kiṃ dātavyaṃ etena śreṣṭhiputreṇa etasyā agragaṇikāye śatasahasraṃ atha na
dātavyam iti // prajñāvanto āha // yathāpi śreṣṭhiputrasya etāye gaṇikāye
samāgamaḥ āsi tathāpi śreṣṭhiputreṇa etāye gaṇikāye bhāṭakaṃ dātavyaṃ // te
āhansu // nirdiśatu kumāro yathā dātavyaṃ // tena prajñāvantena mahanto
ādarśamaṇḍalo ānāpito śatasahasraṃ ca / śreṣṭhiputro vuccati / gṛhṇa etaṃ
śatasahasrakaṃ karaṇḍakaṃ etasya ādarśamaṇḍalasya abhimukhaṃ dhārehi //
śreṣṭhiputreṇa taṃ śatasahasrikaṃ karaṇḍakaṃ utkṣipitvā etasya ādarśamaṇḍalasya
abhimukhaṃ sthāpitaṃ / āgaccha bhadre yo imasya śatasāhasrikasya karaṇḍakasya
atra ādarśamaṇḍale pratibimbaṃ etaṃ gṛhṇāhi / eṣo te bhāṭako // evaṃ tasya
prajñāvantasya amātyaputrasya nirdiśite mahājanakāyena hakkāro dinno prabhūtaṃ
ca hiraṇyasuvarṇam ācchādayanti // tena taṃ hiraṇyasuvarṇaṃ teṣāṃ vayasyānāṃ
dinno // so tāṃ vayasyāṃ gāthāye adhyabhāṣe //
prajñāṃ loke praśaṃsanti
prajñā loke anuttarā /
sucintitāye prajñāye dhanaskandho me āhṛto //
te
dāni amātyaputrā āhansuḥ // dṛṣṭaṃ vīryavantasya amātyaputrasya vīryaprabhāvo
śilpavantasya śilpaprabhāvo rūpavantasya rūpaprabhāvo prajñāvantasya
prajñāprabhāvo / adhunā kumārasya puṇyavantasya puṇyaprabhāvaṃ paśyemaḥ
//
___so dāni puṇyavanto rājaputro teṣāṃ vayasyānāṃ mūlāto nirdhāvitvā yena
rājakulaṃ
[_Mvu_3.39_] tena praṇato / so tatra rājakulasamīpe āsati ca //
apareṇa amātyaputreṇa dṛṣṭo / saha darśanena tasya amātyaputrasya puṇyavantasya
rājaputrasya mūle premnaṃ nipatitaṃ / so tena bhaktena nimantrito svakaṃ gṛhaṃ
nīto vyāyāmaśāle praveśito // vyāyāmaṃ kṛtvā snānopalipto bhaktakhajjam upaviṣṭo
// tatra so rājaputro tenāmātyaputreṇa sārdhaṃ taṃ divasam upasthito praṇītena
rājārheṇa annapānena // so ca amātyaputro rājakyāṃ yānaśālām abhiruhāpayitvā
śayāyito / tāye ca rājño brahmadattasya dhītāye dṛṣṭo // tasyā evaṃ bhavati /
eṣo amātyaputro āgataḥ // sā dāni vikāle rājakulāto nirdhāvitvā nirgamya
yānaśālāṃ praviśitvā tatra eva yānam abhiruhitvā yatra so puṇyavanto rājaputro
śayito / jānāti idānīṃ muhūrtaṃ pi vibuddhiṣyati / tato mayā sārdhaṃ ramiṣyati
// kumāro pi khāditapīto sukhaṃ śayito / sāpi rājadhītā kāmavitarkehi vidyamānā
idāniṃ vibuddhiṣyati muhūrtaṃ pi vibuddhiṣyati iti bahukena rātrīvibhavākrāntā
osuptā // sā dāni sūrye udgate tato yānāto otaritvā rājakulaṃ praviṣṭā amātyehi
ca dṛṣṭā // teṣām etad abhūṣi // iyaṃ rājadhītā yānaśālāto otaritvā vinidrā
rājakulaṃ praviṣṭā mā atra yāne kenacit puruṣeṇa sārdhaṃ āsitaṃ bhaveyā // te ca
tathā vicinanti puṇyavanto ca kumāro tataḥ yānāto okasto // teṣām amātyānāṃ evaṃ
bhavati / kuto ayaṃ puruṣo ti rājño brahmadattasya dhītareṇa sārdhaṃ atra
yānaśālāyām āsito // so tehi amātyehi gṛhīto gṛhṇiya rājño brahmadattasya
upanāmito / ayaṃ mahārāja puruṣo rājadhītāye sārdhaṃ yānaśālāyāṃ śayito // so
pṛcchiyati // katham idaṃ ti // so āha // mahārāja amukena amātyaputreṇa gṛhe
nimantrito haṃ khāditapīto
[_Mvu_3.40_] vikāle nikkāsitvā ohāraṃ
prasthito / so tena vikāladoṣeṇa atra yānaśālāyām abhiruhitvā śayāyito
khāditapīto nāpy eva tatra anyo ko ci dvitīyo vidito // rājñāpi dhītā pṛcchitā /
katham etan ti // tāye pi tu brahmadattasya yathābhūtaṃ ācikṣitaṃ / yathaiva
jalpati puruṣo tathā eva nānyathā jalpati // rājā brahmadatto puṇyavantasya
rājakumārasya prīto saṃvṛtto paśyati ca taṃ kumāraṃ prāsādikaṃ darśanīyaṃ
buddhimantaṃ ca susthitaṃ ca / tasya etad abhūṣi / na etena prākṛtapuruṣeṇa
bhavitavyaṃ mahākulīnena etena kumāreṇa bhavitavyaṃ // so dāni taṃ kumāraṃ
pṛcchati // kumāra kutaḥ tvan ti // kumāro āha // vārāṇasīto aṃjanasya kāśirājño
putro // tasyāpi kaṃpillasya rājño brahmadattasya saha darśanena puṇyavantasya
kumārasya putrapremaṃ nipatitaṃ tasya ca rājño putro nāsti / tena sā dhītā
suvarṇasahasramaṇḍitāṃ kṛtvā mahatā rājānubhāvena mahatā rājarddhīye sarvasya
adhiṣṭhānasya purato puṇyavantasya kumārasya dinnā rājye ca pratiṣṭhāpito
amātyānāṃ ca naigamajānapadānāṃ ca rājāha // eṣo me putro jāto tāva eṣo bhave
rāajā ahaṃ vṛddho // tena dāni puṇyavantena rājyaprāptena te vayasyā śabdāvitā
gāthāye adhyabhāṣe //
puṇyaṃ loke praśaṃsanti puṇyaṃ loke anuttaraṃ
/
rājyaṃ ca rājakanyā ca puṇyehi mama āgatā //
bhagavān āha // syāt khalu
punar bhikṣavaḥ yuṣmākam evam asyād anyaḥ sa tena kālena tena samayena
vīryavanto nāma amātyaputro abhūṣi / naitad evaṃ draṣṭavyaṃ / tat kasya hetoḥ /
eṣa bhikṣavo śroṇakoṭiviṃśo tena kālena tena samayena vīryavanto amātyaputro
abhūṣi // anyaḥ sa tena kālena tena samayena śilpavanto amātyaputro abhūṣi
/
[_Mvu_3.41_] naitad evaṃ draṣṭavyaṃ / tat kasya hetoḥ / eṣa bhikṣavaḥ
rāṣṭrapālo kulaputraḥ tena kālena tena samayena śilpavanto amātyaputro abhūṣi //
anyaḥ sa tena kālena tena samayena rūpavanto amātyaputro abhūṣi / naitad evaṃ
draṣṭavyaṃ / tat kasya hetoḥ / eṣaḥ sa bhikṣavaḥ sundaranandaḥ sthaviro tena
kālena tena samayena rūpavanto amātyaputro abhūṣi // anyaḥ sa tena kālena tena
samayena prajñāvanto amātyaputro abhūṣi / naitad evaṃ draṣṭavyaṃ / tat kasya
hetoḥ / eṣa sa bhikṣavo śāriputro sthaviraḥ tena kālena tena samayena
prajnāvanto amātyaputro abhūṣi // anyaḥ sa tena kālena tena samayena aṃjanasya
kāśirājño puṇyavanto nāma kāśirājaputro ābhūṣi / naitad evaṃ draṣṭavyaṃ / tat
kasya hetoḥ // ahaṃ sa bhikṣavaḥ tena kālena tena samayena aṃjanasya kāśirājño
puṇyavanto nāma rājaputro abhūṣi // tadāpi ahaṃ puṇyānāṃ varṇavādī // etarahiṃ
pi ahaṃ puṇyānāṃ varṇavādī //
_____samāptaṃ puṇyavantajātakaṃ
//
api ca bhikṣavaḥ na etarahiṃ evāhaṃ puṇyānāṃ varṇavādī / anyadāpi ahaṃ
puṇyānāṃ varṇavādī // bhikṣū āhansuḥ // anyadāpi bhagavan* // bhagavān āha //
anyadāpi bhikṣavaḥ // bhūtapūrvaṃ bhikṣavo atītam adhvānaṃ mithilāyāṃ rājā
vijitāvī nāma rājyaṃ kārayati kṛtapuṇyo maheśākhyo susaṃgṛhītaparijano
dānasaṃvibhāgaśīlo // tasya na kiṃcid aparityaktaṃ śramaṇehi brāhmaṇehi kṛpaṇehi
vanīpakehi / yasya hastinā artho tasya hastiṃ deti / yasyāśvenārtho tasyāśvaṃ
deti / yasya rathenārtho tasya rathaṃ deti / yasya yādṛśehi yānehi artho tasya
tādṛśāni yānāni deti / yasya nārīhi artho tasya sarvālaṃkāravibhūṣitāṃ nāriṃ
deti / yasya dāsīhi artho tasya
[_Mvu_3.42_] dāsīyo deti / yasya dāsehi
artho tasya dāsāni deti / yasya vastrehi artho tasya vastrāṇi deti / yasya
yādṛśehi bhājanehi artho tasya tādṛśāni bhājanāni deti / yasya dhenuhi artho
tasya dhenuyo deti / yasya balivardehi artho tasya balivardaṃ deti / yasya
hiraṇyenārtho tasya hiraṇyaṃ deti / yasya suvarṇārtho tasya suvarṇaṃ deti /
yasya rūpyeṇa kāryaṃ tasya rūpyaṃ deti / yasya yasya yena yenārtho tasya tasya
taṃ taṃ deti / na ca sa kiṃcid aparityajyaṃ na cāsya anyathābhāvo bhavati //
atha khalu dadanto parityajanto āttamano bhavati na ca dattvā paścād anutapyati
/ atha khalu prītiprāmodyabahulo bhavati //
___so dāni atidānaṃ dadāti kośāni
kṣīyantīti / gaṇakehi ca mahāpātrehi ca kumārāmātyehi ca naigamajānapadehi ca
mahājanakāyena ca saṃnipatitvāna tato rājyato vipravāsito samāno anuhimavante
mahāvanaṣaṇḍe // tatra gato tatra vanaṣaṇḍe āśramaṃ māpetvā tṛṇakuṭiparṇakuṭīni
kṛtvā vāsaṃ kalpesi // tatrāpi āśrame prativasanto mūlāni ca pattrāṇi ca puṣpāṇi
ca nānāprakārāṇi ca phalāni saṃharitvā prathamaṃ ṛṣīṇi bhojeti paścād
ātmanāhāraṃ karoti sarvakālaṃ dharmakāmaḥ // atha śakro devānām indro rājño
jijñāsanārthaṃ vanaṣaṇḍam upasaṃkrānto divyena varṇena antarīkṣe sthihitvā
vaideharājaṃ dānāto viveceti // mahārāja na etaṃ dānaṃ paṇḍitehi varṇitaṃ
sarvakālaṃ dānaṃ paṇḍitehi vigarhitaṃ // yo dānaṃ dadāti so dṛṣṭa eva dharme
duḥkhito bhavati / manuṣyeṣu cavitvā narakeṣūpapadyati / yathā mahārājo etena
dānena rājyato vipravāsito dṛṣṭadharmeṣu rājyahīno duḥkhena saṃyukto paratra pi
etena dānaprabhāvena narakeṣūpapadyiṣyati // yadi me mahārāja mama śraddadhāsi
yathā
[_Mvu_3.43_] iha dānaṃ dattvā paraloke narakeṣūpapadyiṣyasi tam
ahaṃ mahārājasya pratyakṣaṃ upadarśayiṣyaṃ yatra dāyakadānapatiyo upapadyanti //
śakreṇa ādīpto saṃprajvalito sajotībhūto mahānarako nirmito / tatra bahūni
prāṇasahasrāṇi saṃpaccamānā saṃdarśitā bhīṣmasvaraṃ krandamānāḥ // so dāni rājño
āha // mahārāja gaccha etān narake satvān upapannāṃ krandantāṃ pṛcchāhi kena
karmeṇa atra narake upapannā ti // rājā tāni nairayikāni pṛcchati // kiṃ
yuṣmābhir manuṣyabhūtehi pāpakarma kṛtaṃ yena bhīṣmasvaraṃ krandamānā edṛśāni
narake duḥkhāni anubhavatha // te dāni nirmitā āhansuḥ // mahārāja vayaṃ
manuṣyaloke dāyakadānapatiyo āsī asmābhiḥ śramaṇabrāhmaṇeṣu kṛpaṇavanīpakeṣu ca
udārāṇi dānāni dinnāni vipulāni vistīrṇāni / te vayaṃ tasya prabhāvena manuṣyeṣu
cavitvā iha narakeṣūpapannā // rājā āha // na mārṣa evaṃ etaṃ yathā yūyaṃ
jalpatha / na hetu na pratyayo yaṃ dāyakadānapatir dānaṃ dattvā
narakeṣūpapadyeya // atha khalu dāyakadānapati dānaṃ dattvā dānaprabhāvena
kāyasya bhedāt svargeṣūpapadyanti / te tatra nānāprakārāṇi divyāni sukhāni
anubhavanti / te deveṣu sukhāni divyāni anubhavitvā āyukṣayā deveṣu cavitvā
manuṣyeṣu āḍhyeṣu kuleṣūpapadyanti / api ca kauśika yadā te ca yācanakā mama
sakāśāto labdhalābhā paripūrṇasaṃkalpā pratigacchanti tena mama udāro
prītiprāmodyo bhavati te ca prītā bhavanti / ahaṃ yadi narakeṣūpapadyāmi tataḥ
utsahāmi dānaṃ dātuṃ // evaṃ śakro devānām indro taṃ vaideharājaṃ vijñāsitvā
saṃrādhito // śobhanā mahārāja udārā te cetanā
jijñāsanārthaṃ
[_Mvu_3.44_] mahārājasya ihāgato // evam uktvā śakro
devānām indro tataḥ vanaṣaṇḍāto ntarhito trayastriṃśabhavane pratyasthāsi
//
___tasya dāniṃ tahiṃ rājye mithilāyāṃ yad upādāya rājā vipravāsito tad
upādāya devo na varṣati durbhikṣaṃ saṃvṛttaṃ caurehi ca pratirājānehi ca
upadrutaṃ // tehi dāni kumārāmātyehi gaṇakamahāmātrehi ca naigamajānapadehi ca
taṃ vanaṣaṇḍaṃ gatvā taṃ vaideharājaṃ anukṣamāpetvā mahatā rājarddhīye mahatā
rājānubhāvena punaḥ mithilāyāṃ pratiṣṭhāpito tadā subhikṣam āsi
//
___bhagavān āha // syāt khalu punar bhikṣavo yuṣmākam evama syād anyaḥ sa
tena kālena tena samayena mithilāyāṃ vijitāvī nāma vaideharājā abhūṣi / na khalv
etad evaṃ draṣṭavyaṃ / tat kasya hetoḥ / ahaṃ sa bhikṣavaḥ tena kālena tena
samayena mithilāyāṃ vijitāvī nāma vaideharājā abhūṣi // tadāpi ahaṃ puṇyānāṃ
varṇavādī etarahiṃ pi ahaṃ puṇyānāṃ varṇavādī //
abhūṣi rājā vijitāvī vaideho
mithilādhipaḥ /
diśāsu viśruto dāne muktatyāgo amatsarī
//
hastyaśvarathayānaṃ nārīyo ca alaṃkṛtā /
jātarūpaṃ hiraṇyaṃ ca na
kiṃcid na parityajet* //
prītiprāmodyabahulo janeya saumanasyatāṃ /
dattvā
āttamano bhoti dattvā ca nānutapyati //
śramaṇaṃ brāhmaṇaṃ dṛṣṭvā kṛpaṇam
atha vanīpakaṃ /
tarpito annapānena vastraśayyāsanena ca //
gaṇakā
mahāmātrā ca kumārāmātyā ca naigamā /
janakāyo samāgatvā rājyāto
vipravāsayet* //
[_Mvu_3.45_] so ca vipravāsito santo vanaṣaṇḍam upāgame
/
āśramaṃ māpayitvāna tatra vāsaṃ prakalpaye //
tasmiṃ ca vanaṣaṇḍasmiṃ
saṃharitvā phalāphalaṃ /
santarpayitvā ṛṣayo paścād bhuṃjati ātmanā
//
śakro divyena varṇena rājānam upasaṃkrame /
antarīkṣe sthihitvāna idaṃ
vacanam abravīt* //
na paṇḍitā praśaṃsanti dānaṃ vigarhitaṃ sadā /
etena
atidānena rājyāto si pravāsito //
dṛṣṭadharme si duḥkhito rājyahīno si
kṣatriya /
paralokaṃ gato santo narakaṃ gansi pārthiva //
sace mama na
śraddadhāsi yatra gacchati dāyako /
saṃdarśayiṣyaṃ tāntuhyaṃ dāyakānāntu yā
gatiḥ //
sajyotībhūtaṃ jvalitaṃ nirayaṃ śakro ca nirmiṇi
/
bahuprāṇasahasrāṇi paccamānāni darśaye //
svayaṃ pṛccha mahārāja
dahyamānāṃ imāṃ prajāṃ /
kena te vyasanaṃ prāptā duḥkhāṃ vedatha vedanāṃ
//
bhīṣmasvarā krandamānā duḥkhāṃ vedatha vedanāṃ /
etam arthaṃ hi
pṛcchāhi kiṃ pāpaṃ akare purā //
te kathayanti //
vayaṃ dānapatī āsi
manuṣyeṣu janādhipa /
bahu dānaṃ daditvāna anubhoma idaṃ duḥkhaṃ
//
[_Mvu_3.46_] rājā kathayati //
na eṣo asti pratyayo na etaṃ sthānaṃ
vidyati /
yatra dānapati santo cyuto gaccheya durgatiṃ //
manuṣyeṣu
cyavitvāna svargaṃ gacchanti dāyakā /
tatra amānuṣāṃ ṛddhiṃ anubhonti
svayaṃkṛtāṃ //
kāmaṃ pi duḥkhaṃ narakeṣu . .
analparūpam īdṛśaṃ . . .
/
. . . . . . narendra
dṛṣṭvā na taṃ yācanakaṃ prabhomi //
kathaṃ girāṃ
viyāharanto dāsyaṃ
saṃpūrṇasaṃkalpamanoratho sa /
māṃ prāpya prīto kathaṃ
pratikrame ti
sā me ratir bhavatu sahasranetra //
na taṃ bhave yaṃ na
dadeha dānaṃ
aharahaṃ va pūraye tarpaye haṃ /
parāyaṇaṃ ahaṃ sa
kalpavṛkṣo
. . . . parṇaphalopapeto //
na me mano kupyati
yācitasya
dattvā na socāmi nānutapyāmi /
na taṃ upaśrutaṃ yan na
prayacche
yaṃ ca śrutaṃ kṣipram upānayāmi //
. . . . . . . . . .
.
[_Mvu_3.47_] ekakṣaṇe sarvamanorathā me
pūrṇā mahyaṃ saṃjito ca sa
tattvaṃ /
saptāhaṃ paryaṃke sukhopaviṣṭo
sthitaḥ muni śaila ivāprakaṃpyo
//
saptame divase nātho nirgato vyāhare girāṃ /
lokadhātusahasrāṇi
vijñapento mahāmuniḥ //
sukho vipāko puṇyānāṃ abhiprāyaś ca
ṛdhyati
kṣipraṃ ca paramāṃ śāntiṃ nirvṛttiṃ cādhigacchati
//
_____samāptaṃ vijitāvisya vaideharājño jātakaṃ //
evaṃ mayā
śrutam ekasmiṃ samaye bhagavato śiṣyo āyuṣmān ānando magadheṣu cārikāṃ caramāṇo
mahatā bhikṣusaṃghena sārdhaṃ paṃcahi bhikṣuśatehi yena magadhānāṃ rājagṛhaṃ
nagaraṃ tad avasāri tad anuprāptaḥ tatraiva viharati veṇuvane kalandakanivāpe //
tena khalu punaḥ samayena āyuṣmato ānandasya triṃśa sārdhaṃvihārikā śikṣāṃ
pratyākhyāya daurbalyam āviṣkṛtvā hīnāyāvartanti kāmehi // aśroṣī āyuṣmāṃ
mahākāśyapo āyuṣmato ānandasya triṃśa sārdhavihārikā śikṣāṃ pratyākhyāya
daurbalyam āviṣkṛtvā hīnāyāvartapravṛttā kāmehi // atha khalv āyuṣmān
mahākāśyapo yenāyuṣmān ānandas tenopasaṃkramitvā āyuṣmatā ānandena sārdhaṃ
saṃmodanīyāṃ kathāṃ saṃmodayitvā sārāyaṇīyāṃ kathāṃ vītisārayitvā ekānte niṣīdi
/ ekāntaniṣaṇṇo āyuṣmāṃ mahākāśyapo ānandam etad avocat* // pṛcchema vayam
āyuṣmantam ānandaṃ kiṃcid eva pradeśaṃ
[_Mvu_3.48_] sacet mo āyuṣmān
ānando vakāśaṃ karoti praśnavyākaraṇāye // evam ukta āyuṣmān ānando āyuṣmantaṃ
mahākāśyapaṃ etad avocat* // pṛcchāyuṣmaṃ kāśyapa yadākāṃkṣasi śrutvā
pravedayiṣyāmi //
___evam ukte āyuṣmān mahākāśyapaḥ āyuṣmantam ānandam etad
avocat* // saced manyasi āyuṣman ānanda kati arthavaśāṃ saṃpaśyamānena
tathāgatenārhatā samyaksaṃbuddhena śrāvakāṇāṃ gaṇabhojanaṃ pratikṣiptaṃ
trikabhojanaṃ ca anujñātaṃ // evam ukte āyuṣmān ānando āyuṣmantaṃ mahākāśyapam
etad avocat* // dūrato khalu vayaṃ āyuṣman mahākāśyapa āgacchema āyuṣmanto yena
mahākāśyapa etam arthaṃ paripṛcchanāya // sādhu punar āyuṣmato eva
mahākāśyapasya eṣo artho pratibhāyatu // evam ukte āyuṣmān mahākāśyapo
āyuṣmantam ānandam etad avocat* // dve āyuṣman ānanda arthavaśāṃ saṃpaśyamānena
tathāgatenārhatā samyaksaṃbuddhena śrāvakāṇāṃ gaṇabhojanaṃ ca pratikṣiptaṃ
trikabhojanaṃ ca anujñātaṃ // katame dve / yāvad eva kulānāṃ ca rakṣāye guptīye
phāsuvihārāye pāpānāṃ ca pakṣaparicchedāye mā pāpā āmiṣeṇa gaṇaṃ bandhitvā
saṃghe kalahabhaṇḍanavigrahavivādaṃ adhikaraṇaṃ kaukṛtyaṃ utpādensuḥ // ime
khalv āyuṣman ānanda dve arthavaśāṃ saṃpaśyamānena tathāgatenārhatā
samyaksaṃbuddhena śrāvakāṇāṃ gaṇabhojanaṃ ca pratikṣiptaṃ trikabhojanaṃ ca
anujñātaṃ // so tvaṃ āyuṣman ānanda imāye parṣāye navāye daharāye taruṇāye
indriyeṣv aguptadvārāye bhojane amātrajñātāye pūrvarātrāpararātraṃ jāgarikāyogam
ananuyuktāye agauravāye sabrahmacāriṣu sthavireṣu navakeṣu madhyameṣu kuleṣu
cārikāṃ carasi śasyaghātaṃ viya manye karonto nāyaṃ kumārako mātram ājñāsi //
evam ukte āyuṣmān ānando āyuṣmantaṃ mahākāśyapam etad avocat* // api hi me
āyuṣman
[_Mvu_3.49_] mahākāśyapa śirasi pi palitāni jātāni atha ca me
punaḥ āyuṣmān mahākāśyapo kumāravādena samudācaritavyaṃ manyati // dvitīyakaṃ
tṛtīyakaṃ pi āyuṣmāṃ mahākāśyapo āyuṣmantaṃ ānandam etad avocat* // tathā tvam
āyuṣman ānanda imāye pariṣāye indriyeṣv aguptadvārāye bhojane amātrajñātāye
pūrvarātrāpararātraṃ jāgarikāyogam ananuyuktāye agauravāye sabrahmacārīhi
sthavirehi navakehi madhyamehi kulehi cārikāṃ carasi śasyaghātaṃ viya manye
karonto na cāhaṃ kumārako mātram ājñāsīt* // dvitīyakaṃ tṛtīyakaṃ pi āyuṣmān
ānando āyuṣmantaṃ mahākāśyapam etad avocat* // api hi me āyuṣman mahākāśyapa
śirasi palitāni jātāni atha ca punar me mahākāśyapo yāvat tṛtīyakaṃ pi
kumārakavādena samudācaritavyaṃ manyati //
___tena khalu punaḥ samayena
sthūlanandā bhikṣuṇī āyuṣmataḥ ānandasya anatidūre sthitā abhūṣi // atha khalu
sthūlanandā bhikṣūṇī āyuṣmantaṃ mahākāśyapam etad avocat* // kiṃ punar
āryamahākāśyapo anyatīrthikapūrvo samāno āryam ānandaṃ vaidehamuniṃ bhagavato
upasthāyakaṃ bhagavataḥ santikāvacaraṃ bhagavato saṃmukhaṃ dharmāṇāṃ
pratigrahetāraṃ yāvatṛtīyakaṃ pi kumāravādena samudācaritavyaṃ manyati // evam
ukte āyuṣmān mahākāśyapo āyuṣmantaṃ ānandam etad avocat* // sā hi nūnāyaṃ
āyuṣman ānanda bhaginī asmaramāṇarūpā bhāṣati / kiṃ punaḥ āryo mahākāśyapo
anyatīrthikapūrvo samāno āryānandaṃ vaidehakamuniṃ bhagavato upasthāyakaṃ
bhagavato santikāvacaraṃ bhagavato saṃmukhaṃ dharmāṇāṃ pratigrahetāraṃ
yāvatṛtīyakaṃ pi kumārakavādena samudācaritavyaṃ manyati // evam ukte āyuṣmān
ānando āyuṣmantaṃ mahākāśyapam etad avocat* // kṣama āyuṣmanta mahākāśyapa bālo
mātṛgrāmo avyakto akuśalo akṣetrajño // evaṃ yāvat tṛtīyaṃ pi āyuṣmān
mahākāśyapo āyuṣmantam ānandam etad uvāca // sā hi nūnāyam
[_Mvu_3.50_]
āyuṣman ānanda bhaginī asmaramāṇarūpā evam āha / kiṃ punar āryo mahākāśyapo
āryānandaṃ vaidehamuniṃ bhagavato upasthāyakaṃ bhagavato santikāvacaraṃ
bhagavato saṃmukhaṃ dharmāṇāṃ pratigrahetāraṃ saṃmukhā yeva yāvatṛtīyaṃ pi
kumārakavādena samudācaritavyaṃ manyati // tṛtīyakaṃ pi āyuṣmān ānando
āyuṣmantaṃ mahākāśyapam etad uvāca // kṣama āyuṣman mahākāśyapa bālo mātṛgrāmo
avyakto akuśalo akṣetrajño //
___evam ukte āyuṣmān mahākāśyapo āyuṣmantam
ānandam etad avocat* // na khalu puanr aham āyuṣman ānanda abhijānāmi pūrvaṃ
pravrajyāyāṃ pravrajito iti vahirdhā anyaṃ śāstāraṃ vyavadiśitum anyatraiva tena
bhagavatā tathāgatenārhatā samyaksaṃbuddhena / mahyaṃ khalv āyuṣman ānanda
pūrvaṃ pravrajyāyām apravrajitasya etad abhūṣi / saṃbādho punar ayaṃ gṛhāvāso
rajasāmāvāso abhyavakāśaṃ pravrajyā / taṃ na labhyaṃ agāram adhyāvasantena
ekāntasaṃlikhitam ekāntam anavadyaṃ pariśuddhaṃ ekāntaparyavadātaṃ brahmacaryaṃ
carituṃ / yan nūnāhaṃ agārasyānagāriyaṃ pravrajeyaṃ // sa khalv aham āyuṣmaṃ
ānanda alūkhaṃ gṛhāvāsaṃ prahāya aśītiṃ hiraṇyasuvarṇasya śakaṭavāhānavahāya
paṃca ca dāsaśatāni paṃca ca dāsīśatāni paṃca ca paśuśatāni paṃca ca
grāmakṣetraśatāni ekūnaṃ ca halasahasraṃ bhadrāṃ kāpileyāṃ suvarṇasīrakāṃ
avahāya ekaṃ karpāsikaṃ paṭapilotikam ādāya ye loke arahaṃto teṣām uddiśya
anupravrajehaṃ // tena khalu āyuṣman ānanda samayena na kocid anyo loke arhanto
abhūṣi anyatraiva tena bhagavatā samyaksaṃbuddhena // sa cāham āyuṣman ānanda
tathā pravrajito samāno saṃvatsaraparamāye rātrīye adrākṣīd bhagavantam antarāya
rājagṛhasya bahuputrake cetiye / dṛṣṭvā ca punar me advayasaṃjñā udapāsi
samyaksaṃbuddhaṃ paśyeyaṃ bhagavantam eva paśyeyaṃ sarvajñaṃ ca paśyeyaṃ
bhagavantam eva paśyeyaṃ sarvadarśiṃ ca paśyeyaṃ bhagavantam eva paśyeyaṃ
apariśeṣajñānadarśanaṃ ca paśyeyaṃ bhagavantam eva paśyeyaṃ
//
[_Mvu_3.51_]___sa khalv aham āyuṣman ānanda yena bhagavāṃs
tenopasaṃkramya bhagavataḥ pādau śirasā vanditvā ekānte asthāsi ekānte sthito
ham āyuṣman ānanda bhagavantam etad avocat* // śāstā me bhagavāṃ śrāvako 'ham
asmi sugate // evam ukte āyuṣman ānanda bhagavāṃ mama etad uvāca // evam eva
kāśyapa ahaṃ kāśyapa śāstā tvaṃ ca me śrāvako / yo hi kocit kāśyapa evaṃ
sarvacetosamanvāgataṃ śrāvakaṃ labhitvāsamyaksaṃbuddho eva samāno
samyaksaṃbuddho ti pratijāneya asarvajño yeva samāno sarvajño ti pratijāneya
asarvadarśāvī yeva samāno sarvadarśāvīti pariśeṣajñānadarśano yeva samāno
apariśeṣajñānadarśano ti pratijāneya saptadhā vāsya mūrdhā bhaveyā // ahaṃ khalu
punaḥ kāśyapa samyaksaṃbuddho iti yeva samāno samyaksaṃbuddho ti pratijānāmi
sarvajño yeva samāno sarvajño ti pratijānāmi sarvadarśāvī yeva samāno
sarvadarśāvīti pratijānāmi apariśeṣajñānadarśano yeva samāno
apariśeṣajñānadarśano ti pratijānāmi // abhijñāya ahaṃ kāśyapa śrāvakāṇāṃ
dharmaṃ deśayāmi na anabhijñāya / sanidānaṃ ahaṃ kāśyapa śrāvakāṇāṃ dharmaṃ
deśayāmi na anidānaṃ / saprātihāryaṃ ahaṃ kāśyapa śrāvakāṇāṃ dharmaṃ deśayāmi na
aprātihāryaṃ // tasya me kāśyapa abhijñāya śrāvakāṇāṃ dharmaṃ deśayato na
anabhijñāya sanidānaṃ śrāvakāṇāṃ dharmaṃ deśayato na anidānaṃ saprātihāryaṃ
śrāvakāṇāṃ dharmaṃ deśayato nāprātihāryaṃ karaṇīyo ovādo karaṇīyā anuśāsanīti
vademi // tasmād iha te kāśyapa śikṣitavyaṃ // kiṃ tv ahaṃ
prātimokṣasaṃvarasaṃvṛtto
[_Mvu_3.52_] vihariṣyaṃ ācāragocarasampanno
aṇumātreṣv āvadyeṣu bhayadarśāvī samādāya śikṣiṣyaṃ ti śikṣāpadeṣu
kāyakarmavācākarmamanokarmeṇa samanvāgataḥ pariśuddhena pariśuddhājīvo // evaṃ
te kāśyapa śikṣitavyaṃ // tasmād iha te kāśyapa evaṃ śikṣitavyaṃ // kiṃ tv ahaṃ
ṣaṭsu indriyeṣu guptadvāro vihariṣyāmīti ārakṣāsmṛti nidhyāpanasmṛtiḥ
samavasthāvihārī ādīnavadarśāvī niḥśaraṇaḥ prājño araktena cetasā samanvāgataḥ /
so cakṣuṣā rūpaṃ dṛṣṭvā na ca nimittagrāhī bhaviṣyan na cānuvyaṃjanagrāhī / yato
adhikaraṇaṃ ca me cakṣvindriyeṇa asaṃvṛtasya viharantasya abhidhyā daurmanasyam
aneke pāpakāḥ akuśalā dharmāḥ cittaṃ anuprāvensuḥ teṣāṃ saṃvarāya pratipadiṣyāmi
rakṣiṣyāmi cakṣvindriyeṇa saṃvaram āpadiṣyāmi iti // evan te kāśyapa śikṣitavyaṃ
// śrotreṇa śabdāṃ śrutvā ghrāṇena gandhāṃ ghrāyitvā jihvayā rasā svādayitvā
kāyena praṣṭavyāṃ spṛśitvā manasā dharmāṃ vijñāya na ca nimittagrāhī vihariṣyāmi
na cānuvyaṃjanagrāhī vihariṣyāmi / yato adhikaraṇaṃ ca me bhavendriyeṇa
asaṃvṛtasya viharato abhidhyā daurmanasya aneke pāpakāḥ akuśalā dharmā cittam
anuprāvensuḥ teṣāṃ saṃvarāya pratipadiṣyāmīti rakṣiṣyāmi manindriyaṃ
manindriyeṇa saṃvaram āpadyiṣyāmīti // evan te kāśyapa śikṣitavyaṃ // tasmād iha
kāśyapa evaṃ śikṣitavyaṃ // kin ti me kāyagatā smṛtiḥ sukhasahagatā
satatasamitaṃ kāyaṃ na jahiṣyāmīti // evaṃ te kāśyapa śikṣitavyaṃ // tasmād iha
te kāśyapa evaṃ śikṣitavyaṃ // kin ti ahaṃ ye kecit kuśalā dharmā
paryāpuṇiṣyanti sarvantaṃ ātmadamathaśamathaparinirvāṇārthaṃ ti / evaṃ te
kāśyapa śikṣitavyaṃ // tasmād iha te kāśyapa evaṃ śikṣitavyaṃ / kin ti
me
[_Mvu_3.53_] catuhi pariṣāhi bhaviṣyati adhimātraṃ premnaṃ ca gauravaṃ
ca hrī cāpatrapyaṃ ca bhāvanā ca pratyupasthitā ti // evan te kāśyapa
śikṣitavyaṃ // tasmād iha te kāśyapa śikṣitavyaṃ // kin tv ahaṃ paṃcasu
upādānaskandheṣu samudayāstaṃgamān paśyī vihariṣyaṃ / iti rūpaṃ iti rūpasamudayo
iti rūpasyāstaṃgamo iti vedanā iti vedanāsamudayo iti vedanāstaṃgamo iti saṃjñā
iti saṃjñāsamudayo iti saṃjñāstaṃgamo iti saṃskārā iti saṃskārasamudayo iti
saṃskārāṇām astaṃgamo iti vijñānaṃ iti vijñānasamudayo iti vijñānāstaṃgamo iti
// evan te kāśyapa śikṣitavyaṃ // sa khalv aham āyuṣmann ānanda bhagavatā iminā
ovādena ovādito aṣṭāham evābhūṣi śaikṣo sakaraṇīyo navame yevājñām ārāgaye
//
___tasya me āyuṣman ānanda bhagavāṃ iminā ovādena ovāditvā utthāyāsanāto
prakrāmi // sa khalv aham āyuṣman ānanda bhagavantaṃ gacchantaṃ pṛṣṭhimena
pṛṣṭhimaṃ samanubaddho haṃ // tasya me āyuṣmann ānanda bhagavantaṃ pṛṣṭhimena
pṛṣṭhimaṃ samanubaddhasya etad abhūṣi / aho bhagavāṃ punar mārgād
apakramyānyataraṃ vṛkṣamūlaṃ niśrāya tiṣṭhe / prajñāpayeyaṃ ahaṃ bhagavato
karpāsikapaṭapilotikasaṃghāṭīṃ // tasya me āyuṣmann ānanda bhagavān idam
evarūpaṃ cetaso parivitarkam ājñāya mārgād apakramyānyataraṃ vṛkṣamūlaṃ niśrāya
adhiṣṭhāsi // prajñāpayed aham āyuṣman ānanda bhagavato karpāsānāṃ
paṭapilotikasaṃghāṭīṃ niṣīde bhagavāṃ prajñapta evāsane // niṣadya khalv āyuṣman
ānanda bhagavāṃ etad uvāca // sakhilā
[_Mvu_3.54_] khudayaṃ kāśyapa
karpāsānaṃ paṭapilotikasaṃghāṭī mṛdukādayaṃ kāsyapa karpāsānāṃ
paṭapilotikasaṃghāṭī masinādayaṃ kāśyapa karpāsānāṃ paṭapilokasaṃghāṭī sukham
ādayaṃ kāśyapa karpāsānāṃ paṭapilotikasaṃghāṭī tanukādayaṃ kāśyapa karpāsānāṃ
paṭapilotikasaṃghāṭī lahukādayaṃ kāśyapa karpāsānāṃ paṭapilotikasaṃghāṭī
sukṛtikādayaṃ kāśyapa karpāsānāṃ paṭapilotikasaṃghāṭī ślakṣṇādayaṃ kāśyapa
karpāsānāṃ paṭapilotikasaṃghāṭī śobhanādayaṃ kāśyapa karpāsānāṃ
paṭapilotikasaṃghāṭī sparśavantādayaṃ kāśyapa karpāsānāṃ paṭapilotikasaṃghāṭī //
sa khalv aham āyuṣman ānanda bhagavantam etad uvāca // lābhā me bhagavan
sulabdhā bhavet* yan me bhagavān karpāsānāṃ paṭapilotikasaṃghāṭī pratigṛhṇeya //
evam ukte āyuṣman ānanda bhagavān mama etad uvāca // icchasi punaḥ tvaṃ kāśyapa
tathāgatasya santike śāṇānāṃ pāṃśukūlānāṃ saṃghāṭīṃ dhārayituṃ // evam ukte haṃ
āyuṣman ānanda bhagavantam etad uvāca // labhā me bhagavan sulabdhā bhavet* yan
me bhagavāṃ śāṇānāṃ pāṃśukūlānāṃ saṃghāṭīṃ dadeya // adāsi khalu me āyuṣmann
ānanda bhagavāṃ śāṇānāṃ pāṃśukūlānāṃ saṃghāṭīṃ pratigṛhṇe aham āyuṣmann ānanda
bhagavato śāṇānāṃ pāṃśukūlānāṃ saṃghāṭīṃ // sace khalv āyuṣmann ānanda
samyagvadamānā vadensuḥ bhagavato śrāvako śāstu saṃmukhaṃ śāṇaṃ pāṃśukūlaṃ
pratigrahe evam eva te samyagvadamānā vadensuḥ / tat kasya hetoḥ / aham āyuṣmann
ānanda śāstu saṃmukhaṃ śāṇapāṃśukūlānāṃ pratigrahetāro śrāvako // yat tad ānanda
samyagvadamānā vadensuḥ bhagavato putro
[_Mvu_3.55_] oraso mukhato jāto
dharmajo dharmanirmito dharmadāyādo na āmiṣadāyādo evam eva te samyagvadamānā
vadensuḥ / tat kasya hetoḥ / aham āyuṣman ānanda bhagavato putro oraso mukhato
jāto dharmajo dharmanirmito dharmadāyādo na āmiṣadāyādo // kuṃjaraṃ pi so
āyuṣman ānanda ṣaṣṭihāyanaṃ balaśaktikāye chāditavyaṃ manyeya yo me tisro vidyāṃ
ṣaḍvābhijñā balavaśībhāvaṃ chādayitavyaṃ manyeyā / nadīyo pi so āyuṣman gaṃgāye
srotaṃ rajamuṣṭinā āvaritavyaṃ manye yo me tisro vidyāṃ ṣaḍvābhijñāṃ
balavaśībhāvaṃ chādayitavyaṃ manye / vātaṃ pi so āyuṣmann ānanda jālena
bandhitavyaṃ manye yo me tisro vidyāṃ ṣaḍvābhijñāṃ balavaśībhāvaṃ chādayitavyaṃ
manye / ākāśaṃ pi so āyuṣman ānanda paṃcāṃgulaṃ kartavyaṃ manye yo me tisro
vidyā ṣaḍvābhijñā balavaśībhāvaṃ chādayitavyaṃ manye // yasya punaḥ khalu
āyuṣmann ānanda imeṣāṃ paṃcānāṃ bhikṣuśatānāṃ syāt mayi kāṃkṣā vicikitsā vā so
praśnaṃ pṛcchatu ahaṃ praśnasya vyākaraṇena evam etaṃ samyaksiṃhanādaṃ nadāmi //
evam ukte te bhikṣū āyuṣmantaṃ mahākāśyapam etad uvāca // yasya khalu punar
āyuṣman mahākāśyapa syāt kāṃkṣā vā vicikitsā vā so āyuṣman mahākāśyapa praśnaṃ
pṛccheyā saṃbhāvema ca vayam āyuṣman mahākāśyapa evaṃ ca anuvṛttā ato ca uttari
bhūyo ato ca śreyo // atha khalu āyuṣmāṃ mahākāśyapas tāṃ bhikṣūṃ dharmyā
kathayā saṃdarśayitvā samādāpayitvā samuttejayitvā saṃpraharṣayitvā
utthāyāsanāto prakrame //
___aciraprakrānto ca āyuṣmān mahākāśyapo
sarvāvantena kālena nāgāvalokitena sthūlanandāṃ bhikṣuṇīṃ avaloketi api nāma
cittaṃ prasādeya tasya cedaṃ śakaṭacakramātrā
[_Mvu_3.56_] pṛthivī
anuparivartte na ca sā sthūlanandā bhikṣūṇī cittaṃ prasādesi / praduṣṭacittā
sthūlanandā bhikṣūṇī āyuṣmato mahākāśyapasya santike vivaram adāsi samanantaraṃ
kālagatā ca punar āyuṣmante mahākāśyape cittam āghātetvā anyatarasmiṃ mahānarake
upapannā evam etaṃ śruyati //
_____samāptaṃ mahākāśyapasya
vastupravrajyāsūtraṃ //
rājagṛhasya ardhayojane nālandagrāmakaṃ nāma
grāmaṃ ṛddho ca sphīto ca samṛddho ca / tatra brāhmaṇo mahāśālo āḍhyo mahādhano
mahābhogo prabhūtacitrasvāpateyo prabhūtadhanadhānyakośakoṣṭhāgāro
prabhūtajātarūparajatavittopakaraṇo prabhūtahastyaśvagajagaveḍako
prabhūtadāsīdāsakarmakarapauruṣeyo // tasya dāni brāhmaṇamahāśālasya śārī nāma
brāhmaṇī bhāryā prāsādikā darśanīyā / tasya dāni śārīye brāhmaṇīye putrā dharmo
upadharmo śatadharmo sahasradharmo tiṣyo upatiṣyo ete sapta putrāḥ ṣaṭ* niviṣṭāḥ
saptamo upatiṣyo kanīyaso aniviṣṭako gurukule vedamantrān adhīyati //
rājagṛhasya ardhayojanena kolitagrāmakaṃ nāma ṛddho va sphīto ca samṛddho ca
bahujanākīrṇo ca / tatrāpi brāhmaṇamahāśālo āḍhyo mahādhano mahābhogo
prabhūtadhanadhānyakośakoṣṭhāgāro prabhūtajātarūparajatavittopakaraṇo
prabhūtahastyaśvagajagaveḍako prabhūtadāsīdāsakarmakarapauruṣeyo
maudgalyāyanagotreṇa // tasya kolito nāma putro prāsādiko darśanīyo paṇḍito
nipuṇo medhāvī / tatraiva gurukule vedamantrān adhīyati / tatraiva upatiṣyo
anyāni ca paṃcamātrāṇi māṇavakaśatāni // sarvaprathamaṃ
[_Mvu_3.57_]
kolitena upatiṣyeṇa ca vedamantrā adhītā anuyogo ca dinno ācāryasya ca
ācāryaśuśrūṣā kṛtācāryadhano ca niryātito chattraṃ upānahā yaṣṭi kamaṇḍalūkhā
śāṇaśāṭaṃ //
___te dāni ubhaye saṃmodikā priyamāṇā abhīṣṭacittā / upatiṣyo pi
nālandagrāmāto kolitagrāmakaṃ gacchati kolitasya darśanāye / kolitagrāmāto pi
kolito nālandagrāmakaṃ gacchati upatiṣyasya darśanāye // rājagṛhe samasamaṃ
giriyagrasamājaṃ nāma parvaṃ vartati paṃcānāṃ tapośatānāṃ // tatra dāni paṃcahi
tapośatehi paṃca udyānaśatāni / sarvāṇi paṃca udyānaśatāni anekehi janasahasrehi
bharitāni bhavanti darśanaśatāni vartanti saṃgītiśatāni vartanti aparāṇi ca
naṭanartaka-ṛllamallapāṇisvarakāni ḍimbaravalañjakakumbhathūnikaśatāni // te
dāni brāhmaṇamahāśālaputrā upatiṣyo ca kolito ca caturghoṭehi aśvarathehi
yuktehi ceṭasahasrehi saṃparivāritā giriyagrasamājaṃ prekṣakā gatā // te dāni
satvā sakuśalamūlapuṇyā varaparīttagṛhā kṛtādhikārā purimakeṣu samyaksaṃbuddheṣu
pratyekabuddhaśrāvakamaheśākhyeṣu ca uptasatyādhikārā chinnabandhanā
bhavyotpattikā āryadharmāṇāṃ ārādhanāye caramabhavikāye hetupratyayacārikā satvā
// teṣām ubhayeṣāṃ tatra giriyagrasamājaṃ prekṣantānāṃ paurāṇena kuśalamūlena
hetum upadarśitaṃ // śāriputrasya taṃ janakāyaṃ dṛṣṭvā anityasaṃjñā utpannā imaṃ
ettakaṃ janakāyam abhyantarā varṣaśatasya anityatāya sarvaṃ na bhaviṣyati //
maudgalyāyanasyāpi janakāyasya tasya hasantānāṃ hakkāraṃ ca kṣipantānāṃ
dantamālāni
[_Mvu_3.58_] dṛṣṭvā asthisaṃjñā utpannā / so dāni
maudgalyāyano śāriputraṃ paridīnamukhavaṇa dṛṣṭvā āha //
manojña
tantrīsvaragītaghoṣā
tripuṣkarasphoṭikasāryamāṇāḥ /
śruyanti śabdā madhurā
manojñā
raṃge bhavāṃ kiṃ paridīnavaktro //
hṛṣṭasya kālo na hi
śocitasya
ramitasya kālo aratiṃ jahāhi /
śṛṇohi saṃgītim
ivāpsarāṇāṃ
hṛṣṭānano asmiṃ manuṣyanandane //
atha khalu śāriputro māṇavo
maudgalyāyanaṃ māṇavam etad uvāca //
ete viṣayasaṃraktā viṣayāś ca calācalā
/
bhaveṣu ca dravyeṣu ca kā ratir bālabuddhināṃ //
aciraṃ munisā sarve
atṛptā kāmalolupāḥ /
vyastagātrā gamiṣyanti mṛtā bhasmaparāyaṇāḥ //
tan me
saṃjñā na rameti maudgalyāyana na me ratī /
vipulā pratimā caiva bhāvitā
matiyā ratiḥ //
samayo khu dharmaṃ carituṃ narakinnarā surāsurasucarā pi
/
kāmaratībhir lolitā atṛptamanasā gatā vilayaṃ //
yo vane kāyavivekaṃ
rato adhigacche madakālopagato /
[_Mvu_3.59_] spṛhayanti tasya devā pi
marucīrṇaṃ hi duṣkaraṃ caritaṃ //
samānaṃ sukhaduḥkheṣu ratīṣu aratīṣu ca
/
yaṃ naimittā praśaṃsanti so haṃ śārisuto bhave //
so dāni
śāriputramāṇavako taṃ maudgalyāyanamāṇavakam āmantrayati // pravrajyā me
abhipretā pravrajiṣyāmi // maudgalyāyano āha // yaṃ bhavato iṣṭaṃ tan mamāpi
iṣṭaṃ aham api pravrajiṣyāmi // maudgalyāyano āha //
yā gatī bhavato iṣṭā
asmākam api rocati /
tvayā sārdhaṃ mṛtaṃ śreyaṃ na ca jīvitaṃ tvayā vinā
//
tena khalu puna samayena rājagṛhe nagare saṃjayī nāma vairaṭīputro
parivrājako paṃcāśaparivāro parivrājakārāme prativasati // te dāni
śāriputramaudgalyāyanamāṇavakā parivrājakārāmaṃ gatvā saṃjayisya
vairaṭikāputrasya parivrājakasya sakāśe parivrājakapravrajyāṃ pravrajitā //
śāriputreṇa saptāhapravrajitena sarvāṇi parivrājakaśāstrāṇi adhītāni
maudgalyāyanenāpy ardhamāsena sarvāṇi parivrājakaśāstrāṇi adhītāni // te dāni
āhansuḥ // nāyaṃ dharmo nairyāṇiko tatkarasya suḥkhakṣayāya saṃvartati gacchāma
pṛthakpṛthaksvākhyātaṃ dharmavinayaṃ paryeṣyāmaḥ yatra duḥkhasya antakriyā
pravartati / yo maṃ prathamataraṃ svākhyātaṃ dharmavinayaṃ . . . . . tena
aparasya ākhyātavyaṃ / tataḥ sahitā āryadharmavinaye pravrajiṣyāmaḥ // te dāni
tāni parivrājakaśāstrāṇi saṃgītīkṛtvā rājagṛhaṃ praviṣṭā anyena śāriputro
parivrājako anyena maudgalyāyano //
[_Mvu_3.60_]___tena khalu punaḥ samayena
bhagavān antarāgirismiṃ yaṣṭīvane udyāne yathābhiramyaṃ viharitvā veṇuvanam
anuprāpto tatraiva viharati veṇuvane kalandakanivāpe mahatā bhikṣusaṃghena
sārdham ardhatrayodaśabhir bhikṣuśataiḥ // atha khalv āyuṣmān upaseno
kalyasyaiva nivāsayitvā pātracīvaram ādāya rājagṛhanagare piṇḍāya prakrame //
adrākṣīt* śāriputraḥ parivrājako āyuṣmantaṃ upasenaṃ dūrata evāgacchantaṃ
prāsādikena abhikrāntapratikrāntena ālokitavilokitena saṃmiñjitaprasāritena
saṃghāṭīpātracīvaradhāraṇena nāgo viya kāritakāraṇo antargatehi indriyehi
avahirgatena mānasena sthitena dharmatāprāptena yugamātraṃ prekṣamāṇo dṛṣṭvā ca
punaḥ atiriva mānasaṃ prasīde // kalyāṇā punar iyaṃ pravrajitasya īryā / yan
nūnāhaṃ tasya upasaṃkrameyaṃ // atha khalu śāriputro parivrājako yenāyuṣmān
upasenas tenopasaṃkramitvā āyuṣmatā upasenena sārdhaṃ saṃmodanīyāṃ kathāṃ
saṃmodayitvā sārāyaṇīyāṃ kathāṃ vyatisāretvā ekānte asthāsi / ekāntasthitaḥ
śāriputraḥ parivrājako āyuṣmantam upasenam etad uvāca // śāstā bhagavān uta
śrāvako // evam ukte āyuṣmān upaseno śāriputraṃ parivrājakam etad uvāca //
śrāvako haṃ āyuṣmaṃ // evam ukte āyuṣmān śāriputro parivrājako āyuṣmantam
upasenam etad uvāca // kiṃvādī bhavato śāstā kimākhyāyī kathaṃ punaḥ śrāvakāṇāṃ
dharmaṃ deśayati kevarūpā cāsya śrāvakeṣu ovādānuśāsanī bahulaṃ pravartanīyaṃ
bhavati // evam ukte āyuṣmān upaseno śāriputraṃ parivrājakam etad uvāca //
alpaśruto imasmi āyuṣmantaṃ arthamātraṃ kalpeyaṃ // evam ukte śāriputro
parivrājako āyuṣmantam upasenam etad uvāca //
arthena mahyaṃ kāriyaṃ kiṃ
bhoti vyaṃjanaṃ bahu /
arthaguruko hy arthavijño arthenārthaṃ cikīrṣati
//
[_Mvu_3.61_] vayam api ettasaṃbhāra ṃ vācāgranthaṃ nirarthakaṃ
/
āgṛhya bahubhir divasaiḥ vañcitāḥ pūrvaṃ vañcitā //
evam ukte āyuṣmān
upaseno śāriputraṃ parivrājakam etad uvāca // pratītyasamutpannāṃ dharmāṃ khalv
āyuṣman śāstā upādāya pratiniḥsargaṃ vijñapeti // atha khalu śāriputrasya
parivrājakasya tatraiva pṛthivīpradeśe sthitasya virajaṃ vigatamalaṃ dharmeṣu
dharmacakṣurviśuddhaṃ //
___atha khalu śāriputro parivrājako prāptadharmo
prahīṇadṛṣṭiḥ tīrṇakāṃkṣo vigatakathaṃkatho ṛjucitto mṛducitto karmaṇīyacitto
nirvāṇapravaṇo nirvāṇaprāgbhāro āyuṣmantam upasenam etam uvāca // kahiṃ āyuṣmaṃ
upasena śāstā viharati / evam ukte āyuṣmān upaseno śāriputraṃ parivrājakam etad
avocat* // śāstā veṇuvane kalandakanivāpe // itthaṃ vaditvāna āyuṣmān upaseno
rājagṛhe nagare piṇḍāya pravicare //
___śāriputro parivrājako yena
maudgalyāyanaḥ parivrājakas tenopasaṃkrame / adrākṣīt* maudgalyāyano parivrājako
śāriputraṃ parivrājakaṃ dūrato evāgacchantaṃ pariśuddhena mukhavarṇena
padmavarṇena viprasannehi ca indriyehi dṛṣṭvā ca punaḥ śariputraṃ parivrājakam
etad avocat* // pariśuddho bhavato śāriputrasya mukhavarṇo paryavadāto
viprasannāni ca indriyāṇi / atha khalu te āyuṣmaṃ śāriputra amṛtam adhigataṃ
amṛtagāmī ca mārgo vikasitam iva padmaṃ śuddhaṃ prāvṛtasya vaktraṃ prasannam
upaśāntāni indriyāṇi amṛtaṃ samāptaṃ kvacit te yena te taṃ
dviguṇaśubhacitraraśmijālaṃ vistīrṇaṃ //
[_Mvu_3.62_] evam ukte śāriputro
parivrājako maudgalyāyanam etad uvāca // amṛtaṃ me āyuṣman mahāmaudgalyāyana
adhigataṃ amṛtagāmī ca mārgo /
yo so śruyyati śāstre puṣpam iva udumbaraṃ
vane buddhā /
utpadyanti śirighanā utpanno lokapradyoto //
evam ukte
maudgalyāyano parivrājako śāriputraṃ parivrājakam etad avocat* // kiṃvādī
āyuṣmaṃ śāriputra śāstā kimākhyāyī // evam ukte śāriputro parivrājako
maudgalyāyanam etad avocat* //
ye dharmā hetuprabhāvā hetun teṣāṃ tathāgato
āha //
teṣāṃ ca yo nirodha evaṃvādī mahāśramaṇaḥ //
atha khalu
maudgalyāyanasya parivrājakasya tatraiva pṛthivīpradeśe sthitasya virajaṃ
vigatamalaṃ dharmeṣu dharmacakṣu viśuddhaṃ // atha khalu maudgalyāyano
parivrājako prāptadharmo prahīṇadṛṣṭiḥ tīrṇakāṃkṣo vigatakathaṃkatho
udagramānasacitto mṛducitto karmaṇīyacitto nirvāṇanimno nirvāṇapravaṇo
nirvāṇapragbhāro //
___atha khalu maudgalyāyano parivrājako śāriputraṃ
parivrājakam etad avocat* // kahiṃ āyuṣmaṃ śāriputra śāstā viharati // evam ukte
śāriputro privrājako maudgalyāyanaṃ parivrājakam etad avocat* // eṣa āyuṣmaṃ
śāstā veṇuvane viharati kalandakanivāpe mahatā bhikṣusaṃghena sārdham
ardhatrayodaśabhir bhikṣuśataiḥ gacchāma saṃjayim āmantretvā śāstāraṃ veṇuvane
bhagavato santike brahmacaryaṃ cariṣyāmaḥ // evam ukte
maudgalyāyano
[_Mvu_3.63_] parivrājako śāriputraṃ parivrājakam etad
avocat* // gaccha āyuṣmaṃ śāriputra ito veṇuvanaṃ kiṃ maṃ saṃjayinā kudṛṣṭinā
dṛṣṭena // śāriputro tam āha // na hi āyuṣmaṃ maudgalyāyana so pi asmākaṃ
saṃjayī bahūpakaro yaṃ āgamya vayaṃ gṛhāto bhiniṣkrāntā //
___te dāni
parivrājakārāmaṃ gatvā saṃjayiṃ āmantrenti // gacchāma bhagavati mahāśramaṇe
brahmacaryaṃ cariṣyāmaḥ // evam ukte saṃjayī parivrājako śāriputramaudgalyāyanāṃ
parivrājakān etad uvāca // mā bhavanto śramaṇasya gautamasya brahmacaryaṃ
caratha / imāni mama paṃca parivrājakaśatāni teṣāṃ bhavanto ardhaparihārā // te
āhansuḥ // na hi gacchāma vayaṃ bhagavati mahāśramaṇe brahmacaryaṃ cariṣyāmaḥ /
svākhyāto bhagavatā dharmavinayo vivṛtodayo chinnā pilotikā alam arthikasya
apramādena // te dāni saṃjayim āmantretvā parivrājakārāmāto yena veṇuvanan tena
praṇatā tāni pi paṃca parivrājakaśatāni śāriputramaudgalyāyanehi parivrājakehi
sārdhaṃ gacchanti // saṃjayī śariputram āha // ekaṃ na dāni tehi duve vā trīṇi
vā atha vā catvāri atha sarve paṃcaśatā upatiṣyo ādāya prakramati
//
___bhagavāṃ veṇuvane bhikṣuṇām āmantrayati // prajñapetha bhikṣavaḥ
āsanāni ete śāriputramaudgalyāyanā parivrājakā paṃcaśataparivārā āgacchanti
tathāgatasyāntike brahmacaryaṃ carituṃ yo me bhaviṣyati śrāvakāṇām agrayugo
bhadrayugo eko agro mahāprajñānāṃ aparo agro maharddhikānāṃ // adrākṣīc
chāriputro parivrājako bhagavantaṃ
[_Mvu_3.64_] dūrato evāgacchantaṃ
veṇuvane mahatīye pariṣāye puraskṛtaḥ parivṛto dharman deśayantaṃ ādau kalyāṇaṃ
madhye kalyāṇaṃ paryavasāṇe svarthaṃ suvyaṃjanaṃ kevalaparipūrṇaṃ pariśuddhaṃ
paryavadātaṃ brahmacaryaṃ saṃprakāśayantaṃ dvātriṃśatīhi mahāpuruṣalakṣaṇehi
samanvāgataṃ āśītīhi anuvyaṃjanehi upaśobhitaśarīraṃ aṣṭādaśehi āveṇikehi
buddhadharmehi samanvāgataṃ daśahi tathāgatabalehi balavāñ caturhi vaiśāradyehi
viśārado śāntendriyo śāntamānaso uttamadamathaśamathapāramitāprāpto nāgo yathā
kāritakāraṇo antargatehi indriyehi avahirgatena mānasena susthitena
dharmatāprāptena ṛjunā yugamātraṃ prekṣamāṇaḥ gupto nāgo jitendriyo hradam iva
accho anāvilo viprasanno ratanayūpam iva abhyudgato suvarṇabimbam iva bhāsamānaṃ
tejarāśim iva śriyā jvalamānaṃ dvitīyaṃ ādityam iva udayantaṃ asecanakaṃ
apratikūlaṃ darśanāye mukto muktaparivāro dānto dāntaparivāro tīrṇo
tīrṇaparivāro pāragato pāragataparivāro sthalagato sthalagataparivāro
kṣemaprāpto kṣemaprāptaparivāraḥ śramaṇo śramaṇaparivāraḥ bāhitapāpo
bāhitapāpaparivāro brāhmaṇo brāhmaṇaparivāraḥ śrotriyo śrotriyaparivāraḥ snātako
snātakaparivāraḥ bāhitapāpadharmo bāhitapāpadharmaparivāraḥ //
___atha khalu
śāriputramaudgalyāyanā parivrājakā paṃcaśataparivārā yena bhagavāṃs
tenopasaṃkramitvā bhagavataḥ pādau śirasā vanditvā ekānte asthānsuḥ // ekamante
sthito śāriputro parivrājako bhagavantam etad avocat* //
uṣitaṃ sāgarasalile
uṣitaṃ girigahanakānanavaneṣu /
adarśanāt tuhyaṃ mune uṣitā sma ciraṃ
kutīrtheṣu //
kumārgā nivṛttā pathe te prasannā mahāsārthavāha pratīrṇā
/
taṃ saṃsārakāntāram uttīrya dhīrāḥ viraktā na rajyanti bhūyaḥ //
atha
khalu śāriputramaudgalyāyanā parivrājakā bhagavantam etad uvāca //
pravrājetu
[_Mvu_3.65_] māṃ bhagavān upasaṃpādetu māṃ sugato // atha
khalu bhagavāṃ śāriputramaudgalyāyanapramukhāṃ paṃca parivrājakaśatāṃ
ehibhikṣukāye ābhāṣe // etha bhikṣavaś caratha tathāgate brahmacaryaṃ // teṣāṃ
dāni bhagavatā ehibhikṣukāye ābhāṣṭānāṃ yaṃ kiṃci parivrājakaliṃgaṃ
parivrājakaguptaṃ parivrājakadhvajaṃ parivrājakakalpaṃ sarveṣāṃ samantarahitaṃ
tricīvarā sānaṃ prādurbhavensuḥ sumbhakā ca pātrā prakṛtisvabhāvasaṃsthitakā ca
keśā īryāpatho sānaṃ saṃsthihe sayyathāpi nāma varṣaśatopasaṃpannānāṃ bhikṣūṇāṃ
/ eṣa āyuṣmantānāṃ śāriputramaudgalyāyanapramukhānāṃ pañcaśatānāṃ pravrajyā
upasaṃpadā bhikṣubhāvo //
___atha khalv āyuṣmāṃ śāriputro bhagavantam etad
uvāca // kiṃ bhagavaṃ prajñapento prajñapeti kiṃ tiṣṭhamānaṃ tiṣṭhati kiṃ
vibhajyamānaṃ bhajjati kiṃ paṭisaṃdhentaṃ paṭisaṃdheti // evam ukte bhagavān
āyuṣmantaṃ śāriputram etad avocat* // catvāro śāriputra dhātavaḥ prajñapentā
prajñapenti catvāro dhātavaḥ tiṣṭhamānāvo tiṣṭhanti catvāri dhātavo bhajyamānīyo
bhajyanti catvāro paṭisaṃdhentā paṭisaṃdhenti // evam ukte āyuṣmāṃ śāriputro
bhagavantam etad avocat* // kiṃpratyayā bhagavaṃ tiṣṭhati kiṃpratyayā bhajyati
kiṃpratyayā sandheti kiṃpratyayā na pratisaṃdheti // evam ukte bhagavān
āyuṣmantaṃ śāriputram etad avocat* // kiṃpratyayā śāriputra jāyatīti
avadyāpratyayā tṛṣṇāpratyayā karmapratyayā idaṃpratyayā śāriputra jāyati //
kiṃpratyayā śariputra tiṣṭhati // āyuḥkarmapratyayā āhārapratyayā śāriputra
tiṣṭhati // kiṃpratyayā śāriputra bhajyatīti // āyuṣkṣayā karmakṣayā
āhāropacchedā idaṃpratyayā śāriputra bhajyati // kiṃpratyayā śāriputra
pratisaṃdheti // avidyāye aprahīṇatvāt tṛṣṇāye vaśīkṛtatvāt karmaṃ cāsya
bhavati
[_Mvu_3.66_] pakvaṃ asti idaṃpratyayā śāriputra pratisaṃdheti //
kiṃpratyayā śāriputra na pratisaṃdhetīti / avidyāye prahīṇatvāt tṛṣṇāye
vyantīkṛtatvāt karmaṃ nāsya bhavati pakvaṃ nāsti idaṃpratyayā śāriputra na
pratisaṃdheti // cakṣuś ca śāriputra ādhyātmikam āyatanaṃ aparibhinnaṃ bhavati
rūpo ca bāhiraṃ āyatanaṃ cakṣuṣaḥ ābhāsamāgataṃ bhavati /
manāpāsecanasamutthānakaṃ tasya nidānaṃ utpadyati prītisukhasaumanasyaṃ
indriyāṇi ca prīṇayati / ye pi śāriputra dharmā pratītya utpādayaṃte
prītisukhasaumanasyaṃ indriyāṇi ca prīṇayanti te pi śāriputra dharmā jātā bhūtā
saṃskṛtā vedayitā pratītya samutpannā naivātmā naivātmanīyā śūnyā ātmena vā
ātmanīyena vā // atha evam anyatra karma caiva karmavipākaṃ ca hetuṃ caiva
hetusamutpannā ca dharmā // evaṃ śrotraṃ ghrāṇaṃ jihvā kāyo manaś ca śāriputra
ādhyātmikam āyatanaṃ aparibhinnaṃ bhavati dharmā ca bāhiram āyatanaṃ manasya
ābhāsam āgatā bhavanti / manāpāsecanasamutthānaṃ tasya tatonidānam utpadyati
prītisaumanasyaṃ indriyāṇi ca prīṇayati // ye śāriputra dharmā pratītya
utpādayanti prītisukhasaumanasyaṃ indriyāṇi ca prīṇayanti te śāriputra dharmā
jātā bhūtā saṃskṛtā vedayitā pratītya samutpannā naivātmā naivātmanīyā śūnyā
ātmena vā ātmanīyena vā / atha evaṃ anyatra karmaṃ caivaṃ karmavipākaṃ ca hetuś
caiva hetusamutpannā ca dharmāḥ //
___idam avocad bhagavān imasmiṃ punar
vyākaraṇe bhāṣyamāṇe sarveṣāṃ
śāriputramaudgalyāyanapramukhānāṃ
[_Mvu_3.67_] bhikṣuśatānāṃ
anupādāyāśravebhyaś cittāni vimuktāni / āyuṣmāṃś ca mahāmaudgalyāyano
saptāhopasampanno ṛddhibalatāṃ ṛddhivaśitaṃ ca anuprāpuṇe catvāri ca
pratisaṃvidāni sākṣīkare / āyuṣmāṃ ca śāriputro ardhamāsaṃ pravrajito
ardhamāsopasaṃpanno abhijñāvaśitāṃ prajñāpāramitāṃ ca anuprāpuṇe catvāri ca
pratisaṃvidāni sākṣīkare / āyuṣmāṃ ca maudgalyāyano acirapravrajito
aciropasaṃpanno tisro vidyā sākṣīkare divyaṃ cakṣuḥ pūrvanivāsaṃ āśravakṣayaṃ //
ittham etaṃ śruyati // dīrghanakhasya parivrājakasya sūtraṃ kartavyaṃ
//
___bhikṣū bhagavantam āhansuḥ // paśya bhagavaṃ kathaṃ bhagavatā
āyuṣmatśāriputramaudgalyāyanapramukhāni pañca bhikṣuśatāni saṃjayiparivrājakasya
dāruṇeṣu dṛṣṭigateṣu vinivartayitvā anavarāgrāto
jātijarāmaraṇasaṃsāragahanakāntārāto tāritā // bhagavān āha // na bhikṣavo
etarahiṃ eva mama ete śāriputramaudgalyāyanapramukhā paṃca bhikṣuśatā saṃjayisya
parivrājakasya dāruṇeṣu dṛṣṭigateṣu vinivartayitvā anavarāgrāto
jātījarāmaraṇasaṃsāragahanakāntārāto tāritā // anyadāpi ete mayā dāruṇāto
rākṣasīdvīpāto rākṣasīnāṃ hastagatā vinivartayitvā kṣemeṇa mahāsamudrāto
uttārayitvā jaṃbudvīpe pratiṣṭhāpitā // bhikṣū āhansuḥ // anyadāpi bhagavan* //
bhagavān āha // anyadāpi bhikṣavaḥ //
___bhūtapūrvaṃ bhikṣava atītam adhvānaṃ
jaṃbudvīpāto paṃca vāṇijaśatāni samudranāvāye mahantaṃ samudram avagāḍhā
dhanasya arthaṃ / teṣāṃ taṃ yānapātraṃ samudramadhye gataṃ
makareṇa
[_Mvu_3.68_] matsyajātena bhinnaṃ // te dāni tena yānapātreṇa
vipannena devadevāṃ namasyanti yo yahiṃ deve abhiprasanno / kecic chivaṃ
namasyanti kecid vaiśravaṇaṃ namasyanti kecit skandaṃ kecid varuṇaṃ kecid yamaṃ
kecit kuveraṃ kecic chakraṃ kecid brahmaṃ kecid daśa diśāṃ namasyanti yathā ito
mahāsamudrāto jīvantā uttarema // te dāni tena yānapātreṇa vipannena
nānāprakārāṇi plavāni ādāya samudramadhye patitā kecid ghaṭim ādāya kecit
phalakaṃ kecid alābuśreṇiyaṃ / kecit parasparasya jīvitād vyaparopetvā taṃ
kuṇapaṃ ālambanti na mahāsamudro mṛtakuṇapena sārdhaṃ saṃvasati atha khalu taṃ
kuṇapaṃ kṣipram eva sthalaṃ vā dvīpaṃ vā kṣipati tataḥ vayaṃ pi etena kuṇapena
sārdhaṃ dvīpaṃ vā sthalaṃ vā uttariṣyāmaḥ // te dāni vāṇijakā tatra mahāsamudre
plavantā vātena rākṣasīdvīpaṃ kṣiptā // te tahiṃ rākṣasīdvīpe nānāprakārāṇi
nānādrumasahasrāṇi paśyanti / yathā yathā ca vātena tan tīram allīpiyanti tato
tato pramadāśatāni paśyanti mānāpikāni darśanīyāni nānāraṃgaraktavasanāni
sālaṃkārabhūṣitāni āmuktamaṇikuṇḍalāni vicarantyo kācin navavadhukākārā kācid
evaprasūtikākārā kācid madhyamastrīkākārā bahūni rākṣasīśatāni mānuṣīrūpāṇi
abhinirmiṇitvā / samudraṃ otaritvā ekameko vāṇijako gṛhīto // svāgatam
āryaputrāṇāṃ āryaputrā asmākam apatikānāṃ patikā bhaviṣyatha anāthānāṃ nāthā
bhaviṣyatha abandhūnāṃ bandhū bhaviṣyatha / asmākaṃ pi svāmikā mahāsamudre
vipannayānapātrā sarve anayāto vyasanam āpannāḥ / dhruvam asmākaṃ jaladharo
prasanno yena yūyaṃ imaṃ dvīpam ānītā // tāhi te vāṇijā aṃśehi ārūpitā samudrāto
uttāritā sthale pratiṣṭhāpayitvā teṣāṃ
[_Mvu_3.69_] vāṇijakānāṃ
samāśvāsayanti // mā āryaputrā utkaṇṭhatha mā paritaṣyatha mahāratanadvīpaṃ
āryaputrā anuprāptāḥ bahuratnam anantaratnaṃ bahu-annapānaṃ bahupuṣpaphalaṃ
bahugandhamālyavipepanaṃ bahuvastraṃ bahvāstaraṇaprāvaraṇaṃ / iha āryaputrā
asmābhiḥ krīḍantā ramantā pravicārayantā madhuvāsavaṃ ca pibantā
ādīnavaparāṅmukhā sukhāni anubhavatha // te dāni vāṇijā āhansuḥ // marṣatha
muhūrtaṃ yāva śokaṃ vinodemaḥ //
___te dāni sarve paṃca vāṇijakaśatā tāsāṃ
strīṇāṃ mūlāto ekāntaṃ pratyutkrāntā ekāntaṃ pratyutkramitvā rodensuḥ śocensuḥ
paridevensuḥ // hā ambe hā tāta hā putra hā bhrātā hā bhaginī hā
citrajambūdvīpikāho udyānavarāho // roditvā śocitvā paridevitvā parasparasya
samāśvāsetvā svakasvakāni strīyo allīnā / tābhiḥ strībhiḥ sārdhaṃ mahāraheṇa
mārgeṇa haritaśādvalitena apagatatṛṇakaṇṭakakhaṇḍakena apagataśarkarakaṭhalyena
nīrajena samena avisamena mahāvanaṣaṇḍam anuprāptā sarvapuṣpaphalopetaṃ /
sarvotukāni sarvakālikāni sarvakālikāni tatra vanakhaṇḍe puṣpāṇi nānāprakārāṇi
surabhīṇi sugandhāni sarvotukāni sarvakālikān tatra vanakhaṇḍe nānāprakārāṇi
patracūrṇāni gandharasopetāni kṣudramadhusadṛśāni vāpīyo ca puṣkariṇīyo ca
sukhasalilāni haṃsakāraṇḍavarutāni utpalapadmakumudapuṇḍarīkasaṃchannāni // tato
vanāto nirgamya tāsāṃ rākṣasīnāṃ bhavanāni addaśensuḥ udvīkṣyāṇi maheśākhyāni
śvetāni pāṇḍarāṇi tuṣārasannibhāni
niryūhasiṃhapaṃjaragavākṣatārācandrasuvicitrāṇi rākṣasīnagaraṃ ca
vaiśravaṇabhavanasaṃnibhaṃ paśyanti // te dāni vāṇijakā tāhi rākṣasīhi dvīpe
praveśitā svakasvakāni bhavanāni divyavimānasannibhāni // te dāni
vāṇijakā
[_Mvu_3.70_] teṣu rākṣasībhavaneṣu paśyanti paryaṃkāni
suprajñaptāni lomaśagonikāstaraṇāni avadātapaṭapratyāstaraṇāni
ubhayatolohitabimbohanāni suvarṇamayāni rūpyamayāni dantamayāni
aśokavanikādeśaramaṇīyāni sarvapuṣpaphalopetāni vyāyāmaśālāni suramaṇīyāni
annapānabhojanavidhānāni supraṇītāni //
___teṣāṃ dāni ratanāmayeṣu
bhadrapīṭheṣu niṣīdāpayitvā kalpakehi keśaśmaśrūṇi kāritāni vyāyāmaśāleṣu
vyāyāmakārāpitāni snānaśāleṣu ca snāpayitvā dhautamṛṣṭāni gātrāṇi prāñjayitvā
lohitacandanakālānusārehi viliptāni kṛtvā mahārahāṇi ca parivārayitvā
varamālyadāmehi cālaṃkṛtāni mahārahāṇi ca bhaktopadhānāni upanāmitāni
pratyagrāṇi ca praṇītāni khādanīyabhojanāni upanāmitāni nānāprakārāṇi ca
vyaṃjanaprakārāṇi upanāmitāni khaṇḍāgrāṇi lavaṇāgrāṇi madhurāgrāṇi tiktāgrāṇi
kaṭukāgrāṇi kāṣāyāṇi nānāprakārāṇi mānsaprakārāṇi upanāmitāni tadyathā
varāhamānsāni matsyamānsāni tittiramānsāni vartakamānsāni lābakamānsāni
kapiṃjalamānsāni eṇeyamānsāni // vividheṣu ca sānaṃ nṛtyagītavādyaprakāreṣu
abhiramāpenti mṛdaṃgavādyeṣu āliṃgavādyeṣu sindhavavādyeṣu paṇavavādyeṣu
ekādaśikāvādyeṣu vīṇāvādyeṣu nakulakavādyeṣu sughoṣavādyeṣu bhāṇḍakavādyeṣu ca
veṇukavādyeṣu aparā praṇensuḥ / aparā tu madhuraṃ pragāyensuḥ // yadā jānensuḥ
tā rākṣasīyo saṃviśvastā ime vāṇijakā asmābhir iti tato sānaṃ saṃvṛddhāni
ratnakośāni saṃpradarśensuḥ / āryaputrāṇāṃ vayaṃ ca praṇītaṃ ca sāraṃ / madhuraṃ
ca āsanaṃ prajñāpensuḥ / abhiramantu āryaputrāḥ iha
ratanasvīpe
[_Mv_3.71_] nandanagatā vā maruputrā api tu pramattehi pi
āryaputrehi nagarasya dakṣiṇena mārgeṇa na gantavyaṃ //
___atha khalu
bhikṣavo yas teṣāṃ paṃcānāṃ vāṇijakaśatānāṃ sārthavāho paṇḍito saprajñajātiko
tasya etad abhūṣi // kiṃ nu khalu imā striyo asmākaṃ nagarasya dakṣiṇāto mārgāto
vārenti / yan nūnāhaṃ jāneyaṃ nagarasya dakṣiṇena kiṃ cātra kathaṃ vā ti // atha
khalu bhikṣavaḥ sārthavāho striyaḥ śayitā vā mattapramattā vā viditvāna
asipaṭṭam ādāya nagarāto nirgamya taṃ dakṣiṇaṃ mārgam anugacche / yathā yathā va
gacchati kathā paśyati ākāśe śaraṇaṃ ca pratibhayaṃ bahūnāṃ ca puruṣāṇāṃ
ravantānāṃ śabdaṃ śṛṇoti // so dāni puruṣāṇāṃ taṃ śabdam anusaranto paśyati
ayomayaṃ nagaraṃ tāmraprākāraparikṣiptaṃ // so dāni tasya nagarasya dvāraṃ
mārganto samantena pradakṣiṇīkaroti na ca taṃ dvāraṃ paśyati bahūnāṃ ca
puruṣāṇāṃ ravantānāṃ śabdaṃ śṛṇoti // hā ambeti krandanti hā tātā ti krandanti
hā putreti krandanti hā bhrāteti krandanti hā svaseti krandanti jambūdvīpakāho
udyānavarāho ti krandanti // so taṃ śabdaṃ śruṇanto taṃ nagaraṃ paryāgacchanto
nagarasya uttare pārśve prākārasya anuśliṣṭaṃ uccaṃ śirīṣavṛkṣaṃ paśyati / so
dāni śirīṣavṛkṣam abhiruhitvā nagare puruṣaśatāni paśyati sopavāsikānāṃ
dīrghakeśanakhaśmaśrūṇāṃ pūtikhaṇḍavasanānāṃ vātāpadagdhatvacamānsānāṃ kṛṣṇānāṃ
malinānāṃ malinakeśānāṃ kṣutpipāsāsamarpitānāṃ / nakhalīhi pānīyārthaṃ bhūmiṃ
khananti pṛthivīto utkṛṣyanti daurbalyena punardharaṇyāṃ patanti // te dāni
tasya śirīṣasya śākhāpatrapalāśaśabdaṃ śrutvā sarve aṃjaliṃ kṛtvā utthitā // ko
āryaputro devo vā nāgo vā kinnaro vā gandharvo vā yakṣo vā kumbhāṇḍo vā te vayaṃ
śaraṇaṃ gatāḥ / ito saṃbandhanāto duḥkhitāni mocehi yathā maṃ punaḥ
svadeśavāso
[_Mvu_3.72_] bhaveya mitrajñātisamāgamo ca bhaveya // atha
khalu sa sārthavāho śirīṣagato aśrupūrṇanayano tāṃ vāṇijakān etad uvāca // nāhaṃ
devo na yakṣo na kinnaro na gandharvo na śakro na brahmā na virūḍhako mahārājo
vayaṃ pi jambudvīpāto dhanārthāya yānapātreṇa samudram avagāḍhā
vipannayānapātrāḥ / etāhi strīhi uddhṛtā vāṇijakaśatāni / tataḥ asmābhiḥ sārdhaṃ
krīḍanti ramanti pravicārenti api sānaṃ ca yaṃ apriyaṃ na karoma tā cāsmākaṃ
vipriyaṃ necchanti // te dāni abhyantaravāṇijakā āhansuḥ // vayaṃ pi māriṣa
jambūdvīpāto dhanārthāya yānapātreṇa samudram avagāḍhā asmākaṃ pi sāgaramadhye
gatānāṃ yānapātraṃ vipannaṃ / tataḥ maṃ etāhi strīhi uddhṛtā paṃca
vāṇijakaśatāni asmākaṃ pi sārdhaṃ kṛīḍanti ramanti pravicārayanti yathā etarahi
yuṣmābhiḥ sārdhaṃ / yadā yuṣmākaṃ yānapātro vipanno vātena ca yena rākṣasīdvīpaṃ
tena kṣipto tataḥ etāhi rākṣasīhi yūyaṃ dṛṣṭvā asmākaṃ paṃcānāṃ vāṇijakaśatānāṃ
aḍḍhātiyā vāṇijakaśatā ākhāyitā ye py asmākaṃ mūlāto dārakā jātā te pi sānaṃ
khāyitā vayaṃ aḍḍhātiyā vāṇijaśatā iha tāmranagare prakṣiptā / na etā māriṣa
mānuṣikā rākṣasīyo etāyo //
___so dāni sārthavāho śirīṣagato teṣām
abhyantarimakānāṃ vāṇijakānāṃ tāmranagaraprakṣiptānāṃ taṃ vacanaṃ śrutvā bhīto
trasto saṃvigno aṃjaliṃ kṛtvā pṛcchati // ācikṣatha kiṃ upāyaṃ yathāhaṃ tāsāṃ
rākṣasīnāṃ mūlāto svastinā muṃcyeya // te dāni āhansuḥ // kārtikapūrṇamāsyāṃ
keśī nāmāśvarājā uttarakurudvīpāto akṛṣṭoptaṃ śāliṃ akaṇaṃ atuṣaṃ
surabhitaṇḍulaphalaṃ paribhuṃjitvā imaṃ rākṣasīdvīpam āgacchati / so ihāgatvā
trīṇi vārāṃ mānuṣikāya vācāya śabdaṃ karoti / ko iha mahāsamudrasya pāraṃ gantum
icchati ahaṃ svastinā uttārayiṣyāmi / taṃ hayarājaṃ śaraṇaṃ
[_Mvu_3.73_]
prapadyatha / so yuṣmākaṃ ito rākṣasīdvīpāto samudrasya pāraṃ prāpayiṣyati //
teṣāṃ paṃcānāṃ vāṇijakaśatānāṃ yo vā tasya hayarājasya bāleṣv avalaṃbiṣyati
anyatarānyatare vā aṃgajāte teṣāṃ pi ca puruṣāṇāṃ parasparasya avalaṃbiṣyati
mahākārapṛṣṭhismin tasya anulagniṣyati śataṃ vā sahasraṃ vā anupūrveṇa
jambudvīpaṃ prāpayiṣyati / eṣo va upāyo ito rākṣasīdvīpāto svastinā jaṃbudvīpaṃ
gamanāya nāsti anyo // so dāni sārthavāho teṣām avaruddhānāṃ vāṇijakānām āha //
āgacchatha yūyam api sarve jambudvīpaṃ gamiṣyāmaḥ / evaṃ tāvat* nagaraprākāraṃ
laṃghayatha heṣṭhato vā khanatha // te taṃ āhansuḥ // na tvaṃ jānāsi kīdṛśo
rākṣasīnagaraṃ nāto vayaṃ śakṣyāmaḥ laṃghayituṃ / tumhe punaḥ yadi icchatha
palāyatha evaṃ vo mokṣo bhaviṣyati / atha dāni tāmranagare prakṣipyatha nāsti vo
mokṣo // gacchatha yūyaṃ kṣemeṇa svakaṃ deśaṃ amuke ca nagare asmākaṃ
pitujñātayo teṣāṃ asmākaṃ vacanena pṛcchitvā vaktavyaṃ detha dānāni karotha
puṇyāni / api khaṇḍakapālena kulekuleṣu bhikṣentā jaṃbūdvīpe vasatha mā ca punaḥ
samudraṃ otariṣyatha yatremāny edṛśāni duḥkhāni parasya vā preṣyakarmaṃ kṛtvā
jīvikāṃ kalpeṣyatha mā ca samudram avataraṇāya cittaṃ karotha yatra imāni
evaṃrūpāṇi duḥkhāni // so dāni āha // māriṣa ātmanā gamiṣyāmi purā me rākṣasī
śayitā vibudhyeta mā me jāneyā iha āgamanaṃ // so dāni sārthavāho tato śirīṣāto
otarati imehi ca abhyantarimakehi vāṇijakehi khāditā vayaṃ rākṣasīhi avidhāvidhā
ti vikruṣṭaṃ idam asmākaṃ paścimaṃ jñātīnāṃ darśanam iti //
___so dāni
sārthavāho tato śirīṣāto otaritvā yathāgatena mārgeṇa gatvā tatra rākṣasīye
śayane śayito // so tatra śayanagato cintayati // katham
eteṣāṃ
[_Mvu_3.74_] vāṇijakānāṃ etat kāryaṃ saṃbodheyaṃ yathā me svayaṃ
dṛṣṭo ca śruto ca na ca ime rākṣasī budhyensuḥ eṣo ca tujyo kāryo // yadi eteṣāṃ
vāṇijakānāṃ idānīṃ eva asaṃprāptena hayarājena etaṃ kāryaṃ ācikṣiṣyāmi tato
eteṣāṃ paṃcānāṃ vāṇijakaśatānāṃ anyatarānyataro vāṇijako matto vā pramatto vā
rākṣasīnāmācikṣeyā tato anutapyanīyaṃ bhavet sarve ca anayāto vyasanam āpadiyema
// tatra paṇḍitā praśaṃsanti / yasya kasyaci guhyaṃ samākhyātaṃ durlabhā te
satpuruṣā ye śaknonti guhyaṃ dhārayituṃ // yaṃ nūnāhaṃ svayam eva etaṃ guhyaṃ
dhārayeyaṃ yāvat kaumudī cāturmāsī tataḥ sāmaṃ hayarājena imaṃ rākṣasīdvīpam
anuprāptena etam ādīnavaṃ ācikṣiṣyāmi // so dāni taṃ guhyaṃ svakahṛdayena
dhārayati na kasya ci ācikṣati yāvat kaumudī cāturmāsī // kaumudī ca upasthitā
hayarājo rākṣasīdvīpam anuprāpto / tato sārthavāhena teṣāṃ paṃcānāṃ
vāṇijakaśatānām ārocitaṃ // mā adya pramādaṃ karotha strīṣu vā annapānena vā
gītavādyena vā asti kiñcid arthamātro yo bhavantehi mama sakāśāto śrotavyo /
amuko pradeśo pratigupto tatra sarve samāgacchatha tāhi strīhi śayitāhi
//
___te dāni sarve vāṇijakaśatā tāhi strīhi śayitāhi tatra pratiguptapradeśe
sarve samāgatā samāgacchitvā taṃ sārthavāhaṃ pṛcchanti // jalpatha sārthavāha
yaṃ te kiṃcid dṛṣṭaṃ vā śrutaṃ vā // sārthavāho teṣāṃ vāṇijakānāṃ vartamānīṃ
sarvām ācikṣati // etaṃ mama evaṃ cittam utpannaṃ kisya etā striyo asmākaṃ
nagarasya dakṣiṇapaṃthāto nivārenti / tataḥ kautūhalena mahatā sahasopinīye
śayitāye asipatraṃ gṛhya nagarasya dakṣiṇena panthena gato // tatra me
tāmramayaṃ nagaraṃ dṛṣṭaṃ advāraṃ na cāsya dvāraṃ paśyāmi bahujanasya ca
krandanaśabdaṃ śṛṇomi // so han taṃ nagaraṃ
anupradakṣiṇīkaronto
[_Mvu_3.75_] tasya nagarasya uttare pārśve
uccaśirīṣam adrākṣīt* // so haṃ taṃ śirīṣaṃ abhiruhitvā tan nagaram avalokemi //
tatra ca me bahūni vāṇijakaśatāni uparuddhāni dṛṣṭāni śuṣkāni
dhamanīsantatavātātapadagdhatvacamānsāni kṛṣṇāni malinakeśāni pānīyārthaṃ
nakhalīhi bhūmiṃ khananti kṣutpipāsāsamarpitāni / aparāṇi kaṃkālaśatāni
vikṣiptāni daśadiśo vikīrṇāni / tatra ca amukāto amukāto nagarāto amuko ca amuko
ca vāṇijo te ca vānijā sarve va āgatā / teṣāṃ vāṇijakānām ācikṣito // ye tatra
jīvanti rākṣasīhi khāditāvaśeṣā apare pi aḍḍhatiyamātrāṇi vāṇijakaśatāni ye
etāhi rākṣasīhi khāditā // tato etā na mānuṣikā sarvāḥ etā rākṣasīyo // yadi
vayaṃ yatnaṃ na karomi svadeśagamanāya evam eva sarve anayāto vyasanam
āpadyiṣyāma etena rākṣasīgaṇena // yadi icchatha rākṣasīnāṃ hastāto mokṣaṃ
kṣemeṇa ca jambudvīpaṃ gamanāya keśī aśvarājā uttarakurudvīpāto akṛṣṭoptaṃ śāliṃ
bhuṃjitvā akaṇaṃ atuṣaṃ surabhitaṇḍulaphalaṃ kārtikapūrṇamāsyāṃ iha
rākṣasīdvīpam āgacchati imasya rākṣasīdvīpasya uttarapārśveṇa samudratīre
sthihitvā ko pāragāmīti ghoṣeti / tatas tatra hayarājasya samīpaṃ gacchāmaḥ / so
smākaṃ kṣemeṇa svadeśaṃ prāpayiṣyati //
___te dāni pṃca vāṇijakaśatā
sārthavāhena sārdhaṃ rākṣasīnagarasya uttarapārśve gatā / tehi keśī aśvarājā
samudratīre tiṣṭhanto dṛṣṭo grīvam unnāmetvā ko pāragāmīti ghoṣanto // te dāni
sarve paṃca vāṇijakaśatā kṛtāṃjalipuṭā taṃ keśim aśvarājam upasaṃkrāntā //
mahākāruṇika tava śaraṇāgatā sma vayaṃ pāragāmī gato asmākaṃ tārehi
//
[_Mvu_3.76_] so dāni aśvarājā teṣāṃ vāṇijakānāṃ samanuśāsati // yaṃ
velaṃ ahaṃ ito rākṣasīdvīpāto yuṣmākaṃ gṛhītvā triṣkṛtyaṃ hīṣitvā khagapathena
prakramiṣyaṃ tato rākṣasīyo ye yuṣmākaṃ bhavanti dārakā vā dārikā vā tāni ādāya
āgamiṣyanti bahūni karuṇakaruṇāni pralapiṣyanti mā āryaputrā paravacanenāsmākaṃ
parityajatha mā ca imaṃ ramaṇīyaṃ ratnadvīpaṃ bahuratnam anantaratnaṃ
parityajatha // tataḥ yuṣmābhiḥ teṣāṃ rākṣasīnāṃ vacanaṃ nābhiśraddadhitavyaṃ yo
ca teṣāṃ vacanaṃ abhiśraddadhiṣyati sāpekṣo bhaviṣyati eṣo me bhāryā eṣo me
putro eṣo me dhītā ti bhūyo rākṣasīnāṃ vaśam āgatā bhaviṣyanti mama pṛṣṭhato
dharaṇyāṃ prapatiṣyanti / ye ca teṣāṃ rākṣasīnāṃ vacanaṃ nābhiśraddadhiṣyanti na
me eṣā bhāryā na me eṣo putro na me eṣā dhītā ti ye ca nirapekṣā bhaviṣyanti te
bālam apiśliṣṭā me svastinā jaṃbudvīpaṃ gamiṣyanti //
___evaṃ bhikṣavaḥ sa
keśī aśvarājā teṣāṃ vāṇijakaśatānāṃ samanuśāsitvā triṣkṛtvo hīṣitvā sarvaṃ
vāṇijagaṇaṃ ādāya khagapathena prakrānto // tā rākṣasīyo tasya keśisya
aśvarājasya hīṣaṇaśabdaṃ śrutvā svakasvakāni dārakadārikāni ādāya āgatā / mā
āryaputrā paravacanena asmākaṃ parityajatha mā ca imaṃ ramaṇīyaṃ ratanadvīpaṃ
bahuratnaṃ anantaratnaṃ parityajatha // ye khalu bhikṣavaḥ teṣāṃ vāṇijānāṃ
rākṣasīnāṃ mūle sāpekṣā abhūnsuḥ te dāni pṛṣṭhato mahiṃ patitā ye nirapekṣā
abhūnsuḥ te svastinā rākṣasīdvīpāto jaṃbudvīpam anuprāptā //
___syāt khalu
punaḥ bhikṣavaḥ yuṣmākam evam asyād anyaḥ sa tena kālena tena samayena keśī
aśvarājā abhūṣi / naitad evaṃ draṣṭavyaṃ / tat kasya hetoḥ // ahaṃ sa bhikṣavaḥ
tena
[_Mvu_3.77_] kālena tena samayena keśī aśvarājā abhūṣi // syāt khalu
punaḥ bhikṣavo yuṣmākam evam asyād anyaḥ sa tena kālena tena sāmayena paṃca
vāṇijakaśatāni abhūṣi / na khalv etad evaṃ draṣṭavyaṃ / tat kasya hetoḥ / ete te
bhikṣavas tena kālena tena sāmayena paṃca vāṇijakaśatāni abhūṣi // tadāpi ete
mayā dāruṇāto rākṣasīdvīpāto uddharitvā kṣemeṇa mahāsamudraṃ tārayitvā
jaṃbudvīpe pratiṣṭhāpitā / etarahiṃ pi ete mayā dāruṇeṣu dṛṣṭīgateṣu
nivartayitvā anavarāgrāto jātijarāmaraṇasansāragahanakāntārāto tāritā
//
saṃvegaṃ janayitvāna udvejetvāna mānasaṃ /
śṛṇotha ekāgramanā
suprasannena cetasā //
dharmārthayuktaṃ śrāddhānāṃ romaharṣaṇasaṃjanaṃ
/
pūrvaṃ caritaṃ bhagavato śṛṇotha cittaṃ prasādetvā //
atha tasmiṃ kāle
aśvarājā babhūva ahaṃ karuṇalābhī /
tāresi vāṇijagaṇāṃ rākṣasidvīpāl
lavaṇatoyāt //
tena khu pana samayena samudram upayāto vāṇijakagaṇo
/
ūrmītaraṅgamālaṃ bahuratnavantaṃ dhanārthāya //
atha makaramatsyena
bhijje taṃ yānapātraṃ lavaṇatoye /
abhidravati vegatūrṇo garuḍo ca
pakṣavātena //
tasmiṃ vikīryamāṇe ravanti ārttasvarā udadhimadhye /
devāṃ
ca namasyanti yo yādṛśa asti adhimukto //
kecic chivaṃ kecid vaiśravaṇaṃ
skandaṃ yamaṃ kuveraṃ ca /
apare sahasranayanaṃ virūḍhakaṃ ca diśāṃ ca pare
//
[_Mvu_3.78_] teṣāṃ ca parārthāye upakaraṇāni abhūnsuḥ pātrasmiṃ
/
te tāni grahetvāna lavaṇajaladharaṃ samavagāḍhā //
kecid alābuśreṇiyo
apare punaḥ simbalīmayāṃ phalakāṃ /
apare vṛtiṃ grahetvā tūlasya ca rāśiyo
apare //
aparo paraṃ vadhitvā ālaṃbati jīvitasya arthena /
na hi
mṛtakuṇapena saha lavaṇajaladharo vasati rātriṃ //
te tahiṃ pariplavantā tāṃ
rātriṃ jaladhare lavaṇatoye /
atha saṃdarśensu tīre tīraruhāṃ pādapapravarāṃ
//
yathāyatham upenti tīraṃ atha paśyanti śatāni pramadānāṃ
/
divyavadhūsadṛśānāṃ raktāmbaravastravasānāṃ //
kācit kanyāsadṛśā aparā
puna navavadhū va śobhanti /
varamālyadāmaśirajā
jāmbunadajvalitakuṇḍalamukhīyo /
haripiṃgalasadṛśanayanā śobhanti tā
saripatitīre //
tā ca avagāhya salilaṃ sakaruṇamadhurṃ girām udīrensuḥ
/
yathāryaputrā capalaṃ bhavathā nāthā anāthānāṃ //
asmākaṃ apatikānāṃ
abāndhavānāṃ vane vasantīnāṃ /
dhruvaṃ jaladharo prasanno yena vo tīram ānītā
//
aṃsehi tāṃ grahetvā parasparam uddharensuḥ salilāto /
[_Mvu_3.79_]
āśvāsenti ca bahuśo ārya viṣādaṃ kartavyaṃ //
asmehi saha pramadāhi āryaputrā
vasatha mā viṣīdetha /
priyabāndhavaṃ vā tyajitvā mitrāṃ pitaraṃ ca putrāṇi
//
asmehi dāni puruṣā abhiramatha nandanavane marusaṃghāḥ /
madhu āsavaṃ
pibantā dvīpavarasukhāni anubhotha //
te aśrupūrṇanayanā tāṃ pramadāṃ avacu
sāgaroghasmiṃ /
īṣatkṣaṇaṃ pratīkṣatha yāvat śokaṃ vinodema //
te gatvā
nātidūraṃ samāgatā vāṇijā samāśvastā /
rodanti ca krandanti ca duḥkhitā viya
viprayogena //
hā ambā hā tātā hā putrā hā svadeśa ramaṇīya /
hā
jambudvīpakāho udyānavarāho ramyāho //
sukhitā kho ye kadāci samāgatā
jñātibāndhavajanena /
ekāṃ rajanīṃ vasitvā śarīranāśaṃ kariṣyanti //
kiṃ
śakya nirālambe madhye samudrasya lavaṇatoyasya /
karmaṃ manasīkarentā
aśocamānehi vastavyaṃ //
roditvā ca kranditvā āśvāsetvā ca anyamanyasya
/
agamāsu yena tāsāṃ niveśanāni ramaṇīyāni //
hariṇatṛṇasaṃprarūḍhaṃ
apagatapāṣāṇasarkarakaṭhallaṃ /
arajaṃ samaṃ aviṣamaṃ ākramya mahiṃ upenti
vanaṃ //
nānādrumaṃ aśokātimuktacampakapriyaṃguśālāni /
[_Mvu_3.80_]
tilakavakulāṃ kulavakāṃ puṃnāgatālīsagahanāni //
karīra cātra kusumitā
kulattha karamarda jīvakalatā ca /
navamālikā mṛdulatā pāṭalakakareṇukāvārā
//
varṣakadhātuḥ kārī navamālikamallikāni priyaṃgu vā
/
kupyakavārṣikamallikamadagandhikagulma suvicitrā //
sārehi ca tārehi ca
alaṃkṛtaṃ campakehi ca upetaṃ /
raktehi pītakehi ca saṃprajvalitaṃ aśokehi
//
āmrakarṇikārakuravakatilakavakulaśobhitaṃ suramaṇīyaṃ /
abhyadhikaṃ
svaśarīraiḥ vanaṃ varaṃ śobhenti suyāmā //
puṣpā ca nāgavṛkṣā bhavyā
pālevatapippalakapitthā /
mrotaka sasaptaparṇā mucilindavanāni ca śubhāni
//
campakadrumāntaphullā sahakāravanāni saṃkusumitāni /
nānādrumā kusumitā
madhukaribhramareṣu parigītā //
vilvāranārikerā mocā panasā ca tālakharjūrā
/
jaṃbīrā ca mātuluṃgā na kaṃci kālaṃ na dṛśyanti //
akṣoḍā ca tamālā ca
mocā kiṃśukā mṛdvīkā ca /
bhavyā ca dāḍimā ca na kañci kālaṃ na dṛśyanti
//
kecid bhugnakusumāgrā apare punar pakvā mlāpitā pare /
[_Mvu_3.81_]
apare kalāpaśākhā na kaṃcit kālaṃ na dṛśyanti //
etāni ca anyāni puṣpāṇi
phullitā pādapavareṣu /
sarvotukakālikāni na kaṃci kālaṃ na dṛśyanti
//
puṣkariṇīyo vanavare sukhasalilā haṃsasārasābhirutā
/
padmotpalasaṃchannā anye ca cakṣuramanīyā //
atha keci
kālapaṭakopaśobhitā nīlakaṃcukamanojñā /
salilasmiṃ samudvṛttā nāśenti
cirāgataṃ śokaṃ //
tāhi ca vanarājībhiḥ padmasarā kusumitā upaśobhenti
/
adhikatarāṃ nāśayanti śokāṃ yānasya ca vināśaṃ //
nirgamya vanavarāto
atha paśyanti tuṣārasadṛśāni /
bhavanāni rākṣasīnāṃ sāpsarabhavanā yatha
surāṇāṃ //
ghaṭṭaparimṛṣṭaka anto marubhavane vāsavasya vā bhavanaṃ
/
bhavanāni rākṣasīnāṃ nabhāgrasaṃsthāni tiṣṭhanti
//
niryūhasiṃhapaṃjaragavākṣatārārdhacandrasuvicitraṃ /
adhikataraṃ taṃ
puravaram ālokyati rākṣasīnagaraṃ //
atha tatra praviṣṭānāṃ mahati mahā-āsane
niṣaṇṇānāṃ /
snānaṃ upanāmenti kalpitanakhakeśaśmaśrūṇāṃ
//
snānasamādānānāṃ alaṃkṛtānāṃ varadāmadhāriṇāṃ /
bhojanam upanāmenti
anekarasavyaṃjanam upetaṃ //
[_Mvu_3.82_] varāhamatsyā mahiṣā
ajeḍakaśāvakakukkuṭamayūrā /
tittiravartakalābaka kapiṃjalasārasa pi prabhūtā
//
yā tatra prajānanti mṛdaṅgamāliṃgasaindhavāṃ paṇavāṃ /
ekādaśīṃ ca
vīṇāṃ vādenti vallakiguṇakāṃ ca //
vallakitūlāṃ nakulakāṃ parivādinīgomukhīṃ
atha pi veṇuṃ /
apare ca pravādayanti madhuraṃ ca pragāyanti apare
//
viśvastā ca tāṃ jñātvā udyānavarāṇi saṃpradarśenti /
ratnāṃ ca
suprabhūtāṃ śayyāsanabhojanavidhānaṃ //
etaṃ ca vo vayaṃ ca abhiramatha
nandane va marutsaṃghāḥ /
api tu pramattakehi dakṣiṇamārgaṃ na gantavyaṃ
//
yo teṣāṃ sārthavāho saprajño sakuśalo sabuddhīko /
eko raho niṣaṇṇo kiṃ
nu khu paṃthāto vārenti //
yaṃ nūnāhaṃ suptāye sahasopinīye asiṃ gṛhītvāna
/
nagarasya dakṣiṇena taṃ panthalikaṃ upanayehaṃ //
so tāye prasuptāye
sahasopinīye asiṃ grahetvāna /
nagarasya dakṣiṇena taṃ panthalikaṃ upagamāsi
//
yatha yatha upeti panthaṃ atha śṛṇvati dūrato va utkrośaṃ /
so śabdam
anusaranto atha saṃpaśyati nagaraṃ tāmramayaṃ //
saṃprāpto ca samantato
mārgati dvāraṃ na ca kaṃci paśyati /
[_Mvu_3.83_] niṣkramantaṃ śṛṇvati ca
śabdaṃ bahūnāṃ manuṣyāṇāṃ //
hā ambe hā tātā hā putrā hā svadeśa ramaṇīya
/
hā jambudvīpakāho udyānavarāho . . . . . //
sukhitā khu ye . . . .
samāgatā jñātibāndhavajanena /
ekarajanīṃ vasitvā śarīranāśaṃ kariṣyanti
//
kiṃ śakyaṃ nirālaṃbe madhye samudrasya lavaṇatoyasya /
karma
manasīkarontā śarīranāśaṃ kariṣyāmaḥ //
so dāni pralapitāni śruṇamāno
suprajño subuddhiko /
nagarasya uttareṇa uccaṃ ālokaye śirīṣaṃ
//
abhiruhya taṃ śirīṣaṃ paśyati nagare śatāni manujānāṃ /
māsopavāsikānāṃ
virūḍhanakhakeśaśmaśrūṇāṃ //
dhamanisantatagātrā vātātapadagdhatvacamānsānāṃ
/
pūtikakhaṇḍavasanānāṃ tṛṣṇārttā malinakeśānāṃ //
kecit pānīyārthaṃ . . .
. bhūbhiṃ nakhehi vilikhanti /
utthehiṣyanti patanti patitā mahīyaṃ
viveṣṭanti //
aparāṇi karaṃkāni vikṣiptāni diśo vikīrṇāni /
paśyitva so
drumagato rūḍho niṣaṇṇo va samāhito //
tasya śirīṣasya patrā javena
avalambitāṃ viditvāna /
paśyitvāna drumavaraṃ prāṃjalikā . . . . . sarve
//
ko tvaṃ āryaputra devo nāgo garuḍo guhyako suvarṇo vā
/
[_Mvu_3.84_] atha vā sahasranayano virūḍhako anyo vā yakṣo //
mocehi
mo suduḥkhitāṃ bhavatu te kāruṇyaṃ nararṣabha /
imeṣāṃ punarbhavantu
svadeśapriyabandhu prāṇīnāṃ //
so aśrupūrṇanayano pratibhaṇati vāṇijo
śirīṣagato /
nāhaṃ āryaputra devo nāgo garuḍo guhyako suvarṇo vā //
na
cāhaṃ sahasranayano virūḍhako naiva yakṣo vā /
vayam āryā dhanārthāya ogāḍhā
salilapatiṃ /
bhinnayānā sma saṃjātā te sma istrīhi uddhṛtā //
tā maṃ
samyakprativartanti śuśrūṣūn putrān va mātaro /
. . . . . . . . . . . . . . .
. .
yaṃ priyaṃ mo mānuṣīyo na tā icchanti vipriyaṃ //
śrutvā bhayaṃkariṃ
vācāṃ idam āhansu vāṇijā /
vayaṃ pi jaṃbudvīpāto ogāḍhā salilapatiṃ
//
bhinnayānā sma saṃjātāḥ te sma istrīhi uddhṛtā /
tā mo samyak
prativartensu yathā yuṣmākaṃ māriṣa //
vāṇijānāṃ śatā paṃca ye sma etāhi
uddhṛtā /
tato aḍḍhātiyā ettha avaśeṣā tu khāyitā //
ye pi maṃ putrakā āsi
bālakā maṃjubhāṇino /
te pi khāyitā etāhi rasagṛddhāhi māriṣa //
naitā
māriṣa mānuṣīyo rākṣasīyo bhayānikā /
asipaṭṭadharāhṛdayā rākṣasiyo
mānuṣīrūpā //
[_Mvu_3.85_] tataḥ bhūyasyā mātrāya saṃvigno āsi vāṇijo
/
so tāṃ pṛcchīya medhāvī rākṣasīdvīpāto niḥsaraṃ //
hanta māriṣa ākhyātha
kathaṃ mokṣo bhaviṣyati /
jīvitāntakarā ghorā kathaṃ gacchema svastinā
//
te ca tasya samākhyensu hiteṣī anukampakā /
yathā dṛṣṭaṃ śrutaṃ caiva
rākṣasīdvīpāto niḥsaraṃ //
kārtike māse kaumudīpūrṇamāsyāṃ āgamiṣyati
/
valāho turago śīghro maṃjukeśo hayottamo //
anupūrvaṃ surucirāṃgo
viśuddhakāyo sugandho dhutabālo /
balavā javen upeto vātajavasamo anilayāyī
//
kākaśiro padmanetro vālāhakulena abhinirvṛtto /
himavantaśikharasadṛśo
meghasvanitaduṃdubhininādo //
so bhuktvā atuṣam akaṇaṃ svakeruhaṃ
taṇḍulaphalaṃ śāliṃ /
sthito sāgarasya tīre rākṣasinagarottare bhāge
//
unnāmita-uttamāṃgo bhāṣati vācāṃ imāṃ turagarājā /
ko vo gansati pāraṃ
samudrasya lavaṇatoyasya //
kaṃ svastinā nayāmi kasya mama ṛdhyatu vacanaṃ
nāma /
taṃ vo upetha śaraṇaṃ so neṣyati svastinā pāraṃ //
etha māriṣa
yuṣme pi upetha hayasāhvayaṃ /
āyasaṃ nagaraṃ tāmraṃ laṃghetha rākṣasīpuraṃ
/
[_Mvu_3.86_] atha khanatha heṣṭhāto tato gaṃsatha svastinā //
hanta
mārṣa na jānāsi laṃghayante pi varddhati /
āsīyati khanante pi dṛḍhaṃ
tāmramayaṃ puraṃ //
nāsti mokṣo ito smākaṃ karmabaddhāna māriṣa
/
svayaṃkṛtehi karmehi jaṃbudvīpāpakarṣitā //
svacittayamadūtehi preṣitā
yamaśāsanaṃ /
yuṣme khu dāni gacchetha apramādena svaṃ gṛhaṃ //
jñātayo ca
mo vadetha detha dānāni māriṣa /
mā ca vo cittam utpadye samudram avagāhituṃ
//
api khaṇḍakapālena bhikṣayato kulātkulaṃ /
svajanena sahavāso na tu
etādṛśaṃ duḥkhaṃ //
yācitaṃ na ghaṭentasya vacanaṃ preṣaṇāni ca
/
svajanena sahavāso na tu etādṛśaṃ duḥkhaṃ //
hanta māriṣa gaṃsāmi suptā
yāva na budhyati /
yogaṃ mā dhūrtā jānāti pauruṣeyaṃ ihāgatā //
tasya ca
oruhaṃtasya vikruṣṭā avidhāvidhā /
svadeśaṃ manasīkṛtvā punaḥ śalyena vedhitā
//
sārthako oruhitvāna gatvā mārgaṃ yathāgataṃ /
sahasopinī-āsanasmiṃ
śayanto abhisaṃviśe //
so ca tatra vicinteti kathaṃ bodheya vāṇijāṃ
/
[_Mvu_3.87_] etam arthaṃ yathābhūtaṃ na ca jānensu dhūrtakā //
na ca
guhyaṃ praśaṃsanti prakāśiyantaṃ paṇḍitā /
mattā pramattā lapensuḥ kathā ca
anutāpikā //
tailasya viya bindu ca vikaśati prakāśitā /
taṃ mantraṃ
guhyaṃ . . . . . . . . . . . . //
arthānarthaniyaṃtāro durlabhā santi te narā
/
yaṃ nūnāhaṃ svayaṃ guhyaṃ dhāreyaṃ yāvakaumudi //
tato sānaṃ ākhyāmi
paścā saṃprāpte hayasāhvaye /
tasmiṃ ca samaye prāpte jñātamāse upasthite
//
sahāyā vāṇijā āha pramādo vo na kāriyo /
strīṣu bhojanapāneṣu
arthamātro bhaviṣyati //
tasya divasasyatyayena sahasopinībhiḥ tadā
osuptābhiḥ /
agamensuḥ taṃ pradeśaṃ pratiguptaṃ vāṇijā sarve //
te ca
tatra samāgamya . . . . pṛcchanti vāṇijā /
bhaṇatu āryo etam arthaṃ yathā
dṛṣṭaṃ śrutaṃ ca te //
so ca teṣāṃ samākhyāsi hiteṣī anukampako /
yathā
dṛṣṭaṃ śrutaṃ caiva rākṣasīdvīpāto niḥsaraṃ //
atha vāṇijā bhaṇanti tā sarvā
rākṣasīgaṇaṃ etaṃ /
asipaṭṭahṛdayaṃ . . . . . . . . . . . . //
. . . . .
rākṣasinagarottare bhāge //
sthito sāgarasya tīre bhāṣati vācāṃ imāṃ
turagarājā /
[_Mvu_3.88_] ko gaṃsati vo pāraṃ samudrasya lavaṇatoyasya
//
kaṃ svastinā nayāmi kasya mama ṛdhyatu vacanaṃ /
taṃ vayam upema
śaraṇaṃ so neṣyati svastinā pāraṃ //
tasya te vacanaṃ śrutvā sārthavāhasya
vāṇijā /
samagrā sahitā sarve agamu uttarāṃ diśaṃ //
te gamya nātidūraṃ
paśyanti taṃ vāṇijā turagarājaṃ /
sthitaṃ sāgarasya tīre rākṣasinagarottare
bhāge //
unnāmita-uttamāṃgo bhāṣati vācāṃ imāṃ turagarājā /
ko gaṃsati vo
pāraṃ samudrasya lavaṇatoyasya /
kaṃ svastinā nayāmi kasya mama ṛdhyatu
vacanaṃ //
tasya te vacanaṃ śrutvā hayarājasya vāṇijā /
aṃjaliṃ
pragṛhītvāna idaṃ vacanam abravīt* //
śaraṇaṃ te prapadyāma sarve loke
hitāvaha /
asmākaṃ ca nehi pāraṃ tava vacanaṃ ṛdhyatu //
āha ca
turaṃgarājā idāniṃ bālāgrāṃ grāhetvāna /
tūrṇaṃ prapalāyiṣyaṃ etaṃ vo manasi
kartavyaṃ //
yadi yuṣmākam evam asyāt* mamaiṣa bhāryā mamaiṣa putro vā
/
mamaiṣa dhītaro vā avaśāvaśam eṣyatha bhūyo //
atha yuṣmākam evam asyāt*
na mamaiṣa bhāryā na mamaiṣa putro vā /
na mamaiṣa dhītaro vā taṃ gaṃsatha
svastinā pāraṃ //
[_Mvu_3.89_] evaṃ samanuśāsitvā vāṇijānāṃ hayottamo
/
anukampayā kāruṇiko idaṃ vacanam abravīt* //
ehi māriṣa bhadraṃ vaḥ
vāṇijā bhadram astu vo /
ahaṃ vottārayiṣyāmi dāruṇād bhayabhairavāt* //
so
vāṇijāṃ grahetvā prakrānto medinīyaṃ khagapathena /
ākāśe nirālambe
marupakṣavihaṃgavāyupathe //
devagaṇā dānavagaṇā bhujagagaṇā yakṣarākṣasā
bhavane /
vastrāṇi bhrāmayensuḥ sādhu sādhu mahāsatva //
niḥsaṃśayaṃ
bhaviṣyasi śāstā nacireṇa lokapradyoto /
tāreṣyasi jagad idaṃ
jarāmaraṇasāgarāt pāraṃ //
yeṣāṃ ca evam āsī mamaiṣa bhāryā mamaiṣa putro vā
/
dhītā vā hayapṛṣṭhād bhrāntāḥ mahiṃ abhito nuditāḥ //
yeṣāṃ ca tatra āsī
na mamaiṣa bhāryā na mamaiṣa putro vā /
na mamaiṣa dhītaro vā te svastinā
pāram uttīrṇā //
. . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . evam eva iha
jambudvīpe samāgatā //
ye naiva śraddadhiṣyanti vacanaṃ dharmarājino
/
vyasanaṃ te nigaṃsyanti rākṣasīhi va vaṇijā //
ye tu punaḥ
śraddadhiṣyanti vacanaṃ dharmarājino /
svastinā te gamiṣyaṃti vālāhena iva
vāṇijā //
pūrvenivāsaṃ bhagavān pūrvejātim anusmaran* /
jātakam idam
ākhyāsi śāstā bhikṣūṇam antike //
te skandhāḥ te ca dhātavaḥ tāni āyatanāni
ca /
[_Mvu_3.90_] ātmānam adhikṛtya bhagavān etam arthaṃ tu vyākare
//
anavarāgrasmiṃ saṃsāre yatra me uṣitaṃ purā /
vālāho haṃ tadā āsī
maṃjukeśo hayottamo /
vāṇijānāṃ śatā paṃca āsi saṃjayito tadā //
evam idaṃ
aparimitaṃ bahuduḥkhaṃ
uccanīcacaritam idaṃ purāṇaṃ /
vigatajvaro
vigatabhayo aśoko
svajātakaṃ bhāṣati bhikṣusaṃghamadhye
//
_____samāptaṃ śāriputramaudgalyāyanapramukhānāṃ paṃcānāṃ bhikṣuśatānāṃ
rākṣasīdvīpakṣiptānāṃ jātakaṃ //
atha khalu saṃjayī vairaṭiputro
parivrājako rājagṛhe nagare catvaraśṛṃgāṭake śravaṇāmukheṣu āha //
āgato
śramaṇo gautamo magadhānāṃ girivrajaṃ /
(sarve saṃjaye) netvāna kaṃ su nāma
nayiṣyati //
etaṃ prakaraṇaṃ bhikṣū bhagavato ārocayanti // bhagavān āha
//
nayanti ve mahāvīrā saddharmeṇa tathāgatā /
dharmeṇa nayamānānāṃ kā
asūyā vijānato //
bhagavān msamyaksaṃbuddho yad arthaṃ samudāgato tam arthaṃ
abhisaṃbhāvayitvā rājagṛhe viharati śāstā devānāṃ ca manuṣyāṇāṃ ca // aśroṣīt
khalu kapilavāstavyā śākyaśākyāyānīyaḥ / bhagavāṃ kila
pravṛttapravaradharmacakraḥ rājagṛhe viharati devamanuṣyāṇāṃ
[_Mvu_3.91_]
arthacaryā caramāṇo // atha khalu kapilavāstavyā śākyā yena rājā śuddhodano
tenopasaṃkramitvā rājānaṃ śuddhodanam etad avocat* // bhagavān mahārāja
anuttarāṃ samyaksaṃbodhim abhisaṃbuddho pravṛttapravaradharmacakraḥ
devamanuṣyāṇāṃ arthacaryāṃ caranto rājagṛhe viharati / sādhu mahārājā bhagavato
dūtaṃ preṣayatu / anukampitā bhagavatā devamanuṣyā / sādhu bhagavāṃ jñātīṃ pi
anukaṃpatu // rājā śuddhodano āha // evam astu visarjiyatu // teṣāṃ śākyānāṃ
bhavati / ko pratirūpo bhagavato dūto yogyo ca // śākyā āhansuḥ // mahārāja ayaṃ
tāva chandako sa yeva bhagavato kumārabhūtasya upasthāyako etena sādhu kumāro
abhiniṣkrānto ayaṃ pi udāyī purohitaputro bhagavato kumārabhūtasya dārakavayasyo
abhūṣi sahapāṃśukrīḍanako / ete preṣiyantu // te dāni vuccanti /
chandakakālodāyi gacchatha rājagṛhaṃ bhagavato sakāśam upasaṃkrametha bhagavato
vandanāṃ vadetha ca vadatha / anukampitā bhagavatā devamanuṣyāḥ sādhu bhgavāṃ
jñātīṃ pi anukaṃpaye / yaṃ ca vaḥ bhagavāṃ jalpeya taṃ kuryātha //
___te dāni
rājño śuddhodanasya pratiśrutvā kapilavāstuto nagarāto nirgamya anupūrveṇa
rājagṛhaṃ anuprāptā veṇuvanaṃ kalandakanivāpaṃ // atha khalu chandakakālodāyi
yena bhagavāns tenopasaṃkramitvā bhagavataḥ pādau śirasā vanditvā ekānte
asthānsu // bhagavān sānaṃ āha // chandakakālodāyi kiṃ vo āgatā // te āhansuḥ //
bhagavantaṃ kapilavastuṃ nayiṣyāmaḥ // bhagavān etasmiṃ vastusmiṃ etasmiṃ nidāne
etasmiṃ prakaraṇe tāye velāye imāṃ dharmapadāṃ bhāṣati //
yasya jitaṃ nātha
jīvati jitaṃ asya na jināti antako /
taṃ buddham anantagocaraṃ apadaṃ kena
padena neṣyatha //
[_Mvu_3.92_] yasya jālinī samūhatā tṛṣṇā nāsya kahiṃ
pi netrikā /
taṃ buddham anantavikramaṃ apadaṃ kena padena neṣyatha //
te
dāni bhagavatā vucyanti // chandaka-udāyi kiṃ pravrajiṣyatha // te dāni na
pravrajitukāmāḥ yaṃ ca rājñā śuddhodanena sandiṣṭā yaṃ vo bhagavāṃ jalpeya taṃ
kuryātha paśyanti ca nāpy atra kāṣāyāṇi nāpy atra kalpako yo keśaśmaśrum
avatārayeya te dāni bhagavataḥ gauraveṇa akāmakā āhansuḥ // bhagavaṃ
pravrajiṣyāmīti // te dāni bhagavatā ehibhikṣukāya ābhāṣṭā / etha bhikṣavaś
chandakakālodāyi caratha tathāgate brahmacaryaṃ // te dāni bhagavatā
ehibhikṣukāye ābhāṣṭā yat kiṃcid gṛhiliṃgaṃ gṛhiguptaṃ gṛhidhvajaṃ gṛhikalpantaṃ
sarvaṃ samantarahitaṃ trivīcaravasanaṃ prādurbhūtaṃ sambhakaṃ ca pātraṃ
prakṛtisvabhāvasaṃsthitā ca keśā īryā ca sānaṃ saṃsthihe sayyathāpi nāma
varṣaśatopasaṃpannānāṃ bhikṣūṇāṃ // eṣa āyuṣmantānāṃ chandakakālodāyīnāṃ
pravrajyā upasaṃpadā bhikṣubhāvo //
___bhagavāṃ dāni yato abhiniṣkrānto yataḥ
anuttarāṃ samyaksaṃbodhim abhisaṃbuddho nāpi jānāti bhagavāṃ saptahi varṣehi
jātibhūmiṃ tataḥmukhaniṣaṇṇapūrvo antamasato śvāsapraśvāsadharmo pi // saptānāṃ
varṣāṇām atyayena kapilavāstavyānāṃ śākyānāṃ pūrve jñātisālohitā manuṣyeṣu
cyavitvā kuśalasya karmasya vipākena deveṣūpapannāḥ devabhūtā bhagavantaṃ
yācanti / anukampitā bhagavatā devamanuṣyāḥ sādhu bhagavāṃ jñātīṃ pi anukampatu
/ samayo bhagavataḥ jñātīnām anukampāya // adhivāseti bhagavān tāsāṃ devatānāṃ
tūṣṇībhāvena // atha khalu devatā bhagavato tūṣṇībhāvena
[_Mvu_3.93_]
adhivāsanāṃ viditvā tuṣṭā āttamanā bhagavataḥ pādau śirasā vanditvā bhagavantaṃ
pradakṣiṇīkṛtya tatraivāntarahāyensuḥ // bhagavatā dāni jātibhūmiya abhimukhaṃ
āsanaṃ prajñāpayitaṃ // āyuṣmāṃ dāni udāyī bhagavato nimittajño / tasya etad
abhūṣi // yathā bhagavatā kapilavastu-abhimukhaṃ āsanaṃ prajñāpayitaṃ jñātīṃ
bhagavāṃ anukampitukāmo // so bhagavantaṃ yācati //
idaṃ avikṣiptamanā
śṛṇotha
yathā jinaṃ apratimaṃ aneyaṃ /
nipātya jānū śirasāpi
vandya
kālodāyī yācati aprameyaṃ //
aṃgāriṇo dāni (drumā)
bhadanta
phalesino . . . . . . /
te arcimanto va prabhāsayanti
samayo
mahāvīra bhagī rasānāṃ //
vanāni phullāni manoramāṇi
samantato sarvadiśā
pravānti /
puṣpaṃ tyajitvā phalam ādiyante
samayo ito prakramituṃ te śāstu
//
na cātiśītaṃ na ca ati-uṣṇaṃ
ṛtusukhaṃ adhvani te bhaveya /
paśyantu
te koliyā śakiyā ca
mukhaṃ rohiṇīm iva tārakāṇi //
[_Mvu_3.94_] atha
khalu bhagavān āyuṣmato śāriputrasya bhagavato śikhisya cārikāṃ varṇayati
//
udāraṃ punar abhūṣi śāriputra itaḥ purā /
cārikāṃ pratipannasya
śikhisya lokanāyake //
yaṃ so grāmaṃ vā nigamaṃ vā upasaṃkramati nāyako
/
tahiṃ tahiṃ sopānīyaṃ bhoti aṣṭāṃgasammitaṃ //
yaṃ so grāmaṃ vā nigamaṃ
vā upasaṃkramati nāyako /
tahiṃ tahiṃ sumanodyānaṃ pratyudgacche caturdiśaṃ
//
yaṃ so grāmaṃ vā nigamaṃ vā upasaṃkramati nāyako /
sthāṇuṣvāpuṣpitā
vṛkṣā saṃpravānti caturdiśaṃ //
yasya yasyaiva vṛkṣasya mūle tiṣṭhati nāyako
/
so so muṃcati puṣpāṇi obhāsitvā drumottamo //
yasya yasyaiva vṛkṣasya
mūle tiṣṭhati nāyako /
so so muṃcati phalāni pratipūrṇāni sarvaśo
//
mānuṣyakā ca ye vṛkṣā puṣpāṇi ca phalāni ca /
cārikāyatanāni dṛśyensuḥ
śikhisya lokanāyake //
amānuṣyā ca ye vṛkṣā puṣpāṇi ca phalāni ca
/
cārikāyatanāni dṛśyensuḥ śikhisya lokanāyake //
tatreyaṃ pṛthivī kampe
samudrāś ca saparvatā /
cārikāṃ pratipannasya śikhisya lokanāyake
//
mandāravāṇi puṣpāṇi devā saṃprakire tadā /
cārikāṃ pratipannasya
śikhisya lokanāyake //
mahāmandāravāṇi puṣpāṇi devā saṃprakire tadā
/
cārikāṃ pratipannasya śikhisya lokanāyake //
karkāravāṇi puṣpāṇi devā
saṃprakire tadā /
[_Mvu_3.95_] cārikāṃ pratipannasya śikhisya lokanāyake
//
mahākarkāravāṇi puṣpāṇi devā saṃprakire tadā /
cārikāṃ pratipannasya
śikhisya lokanāyake //
rocamānāni puṣpāṇi devāḥ saṃprakire tadā /
cārikāṃ
pratipannasya śikhisya lokanāyake //
mahārocamānāni puṣpāṇi devāḥ saṃprakire
tadā /
cārikāṃ pratipannasya śikhisya lokanāyake //
maṃjūṣakāni puṣpāṇi
devāḥ saṃprakire tadā /
cārikāṃ pratipannasya śikhisya lokanāyake
//
mahāmaṃjūṣapuṣpāṇi devāḥ saṃprakire tadā /
cārikāṃ pratipannasya
śikhisya lokanāyake //
bhīṣmāṇi cāpi puṣpāṇi devāḥ saṃprakire tadā
/
cārikāṃ caramāṇasya śikhisya lokanāyake //
mahābhīṣmāṇi ca puṣpāṇi devāḥ
saṃprakire tadā /
cārikāṃ caramāṇasya śikhisya lokanāyake
//
samantagandhāni puṣpāṇi devāḥ saṃprakire tadā /
cārikāṃ caramāṇasya
śikhisya lokanāyake //
mahāsamantagaṃdhāni puṣpāṇi devāḥ saṃprakire tadā
/
cārikāṃ caramāṇasya śikhisya lokanāyake //
pārijātāni puṣpāṇi devāḥ
saṃprakire tadā /
cārikāṃ caramāṇasya śikhisya lokanāyake //
suvarṇakāni
puṣpāṇi devāḥ saṃprakire tadā /
cārikāṃ caramāṇasya śikhisya lokanāyake
//
rūpyamayāni puṣpāṇi devāḥ saṃprakire tadā /
cārikāṃ caramāṇasya
śikhisya lokanāyake //
[_Mvu_3.96_] ratnāmayāni puṣpāṇi devāḥ saṃprakire
tadā /
cārikāṃ caramāṇasya śikhisya lokanāyake //
candanasya ca cūrṇāni
devāḥ saṃprakire tadā /
cārikāñ caramāṇasya śikhisya lokanāyake
//
agurusya ca cūrṇāni devāḥ saṃprakire tadā /
cārikāṃ caramāṇasya
śikhisya lokanāyake //
keśarasya ca cūrṇāni devāḥ saṃprakire tadā
/
cārikāṃ caramāṇasya śikhisya lokanāyake //
tamālapatracūrṇāni devāḥ
saṃprakire tadā /
cārikāṃ caramāṇasya śikhisya lokanāyake
//
divyaratanacūrṇāni devāḥ saṃprakire tadā /
cārikāṃ caramāṇasya śikhisya
lokanāyake //
tūryakoṭīsahasrāṇi saṃpravādyensu ambare /
cārikāṃ
caramāṇasya śikhisya lokanāyake //
antarīkṣasmiṃ bherīyo saṃpravādyensu
aghaṭṭitāḥ /
cārikāṃ caramāṇasya śikhisya lokanāyake //
cailakṣepāṇi
akarensu antarīkṣe sthitā marū /
cārikāṃ caramāṇasya śikhisya lokanāyake
//
nāgarājā suparṇā ca abhikrāntā ca mānuṣāḥ /
cārikāṃ caramāṇasya
śikhisya lokanāyake //
ime pi bahavo yakṣā varṇavanto yaśasvinaḥ /
cārikām
anubandhensu śikhisya lokanāyake //
ṣaḍāśīti sahasrāṇi gṛhapatīnāṃ samāgatāḥ
/
[_Mvu_3.97_] cārikām anubandhensu carante lokanāyake //
na tatra
kṣudhā pipāsā vā nāpi ca hāni varṇitā /
cārikāṃ caramāṇasya śikhisya
lokanāyake //
na tatra śītam uṣṇaṃ vā daṃśā vā maśakā pi vā /
cārikāṃ
caramāṇasya śikhisya lokanāyake //
so cārikāṃ caritvāna vinayitvā bahūṃ janāṃ
/
saṃbuddho parinirvāye ṛṣī kṣīṇapunarbhavo //
atha khalv āyuṣmāṃ
śāriputro utthāyāsanāto ekāṃsam uttarāsaṃgaṃ kṛtvā dakṣiṇaṃ jānumaṇḍalaṃ
pṛthivyāṃ pratiṣṭhāpayitvā yena bhagavāṃs tenāṃjaliṃ praṇāmayitvā bhagavantam
etad avocat* // bhagavān api bhagavato śikhisya samaśīlo samaprajño balehi
vaiśāradyehi buddhadharmehi / bhagavato pi edṛśā yeva cārikā bhaviṣyati yathāpi
bhagavato śikhisya // bhagavāṃ cārikāṃ care bahujanahitāya bahujanasukhāya
lokānukaṃpāye mahato janakāyasyārthāya hitāya sukhāya devānāṃ ca manuṣyāṇāṃ ca
//
tato karitvā ekāṃsaṃ praṇāmetvāna aṃjaliṃ /
cārikān tatra yācesi
śariputro tathāgataṃ //
etasya dāni samayo yaṃ dāni bhagavāṃ pi hi
/
cārikāṃ prakrame śāstā anukaṃpāya prāṇināṃ //
yācitā bhāvitadharmā
śarīrāntimacāriṇo /
prakareyu avakāśaṃ anukaṃpāya prāṇināṃ //
ito ham
ardhamāsena karitvāna upoṣadhaṃ /
[_Mvu_3.98_] cārikāṃ prakramiṣyāmi
anukaṃpāya prāṇināṃ //
tato ca ardhamāsena taṃ kṛtvāna upoṣadhaṃ /
cārikāṃ
prakrame śāstā anukaṃpāya prāṇināṃ //
yaṃ so grāmaṃ vā nigamaṃ vā
upasaṃkramati gautamaḥ /
tahiṃ tahiṃ samarujā pratyupenti caturdiśaṃ
//
yaṃ so grāmaṃ vā nigamaṃ upasaṃkramati gautamaḥ /
sthānasya puṣpitā
vṛkṣā saṃpravānti caturdiśaṃ //
yasya yasyaiva vṛkṣasya mūle tiṣṭhati gautamo
/
so so muṃcati puṣpāṇi onamitvā drumottamo //
yasya yasyaiva vṛkṣasya
mūle tiṣṭhati gautamo /
so so muṃcati phalāni pratipūrṇāni sarvaśo
//
mānuṣakā ca ye vṛkṣā puṣpāṇi ca phalāni ca /
cārikān tāni dṛśyensu
carante lokanāyake //
amānuṣā ca ye vṛkṣā puṣpāṇi ca phalāni ca /
cārikāṃ
tāni dṛśyensu carante lokanāyake //
tato yaṃ pṛthivī kampe sasamudrā
saparvatā /
cārikāṃ pratipannasya carante lokanāyake //
mandāravāṇi
puṣpāni devāḥ saṃprakire tadā /
cārikāṃ pratipannasya carante lokanāyake
//
mahāmandāravāṃ puṣpāṃ devās saṃprakire tadā /
cārikāṃ pratipannasya
carante lokanāyake //
karkāravāṇi puṣpāṇi devāḥ saṃprakire tadā /
cārikāṃ
pratipannasya carante lokanāyake //
[_Mvu_3.99_] mahākarkāravāṃ puṣpāṃ
devāḥ saṃprakire tadā /
cārikāṃ pratipannasya carante lokanāyake
//
rocamānāni puṣpāṇi devāḥ saṃprakire tadā /
cārikāṃ pratipannasya
carante lokanāyake //
mahārocamānāni puṣpāṇi devāḥ saṃprakire tadā
/
cārikāṃ pratipannasya carante lokanāyake //
maṃjūṣakāṇi puṣpāṇi devās
saṃprakire tadā /
cārikāṃ pratipannasya carante lokanāyake
//
mahāmaṃjūṣapuṣpāṇi devā saṃprakire tadā /
cārikāṃ pratipannasya carante
lokanāyake //
bhīṣmāṇi ca puṣpāṇi devās saṃprakire tadā /
cārikāṃ
caramāṇasya carante lokanāyake //
mahābhīṣmāṇi ca puṣpāṇi devās saṃprakire
tadā /
cārikāñ caramāṇasya carante lokanāyake //
samantagaṃdhāni puṣpāṇi
devas saṃprakire tadā /
cārikāṃ caramāṇasya carante lokanāyake
//
mahāsamantagaṃdhāni puṣpāṇi devāḥ saṃprakire tadā /
cārikāṃ caramāṇasya
carante lokanāyake //
parijātāni puṣpāṇi devāḥ saṃprakire tadā /
cārikāṃ
caramāṇasya carante lokanāyake //
suvarṇamayāni puṣpāṇi devāḥ saṃprakire tadā
/
cārikāṃ caramāṇasya carante lokanāyake //
rūpyayāni puṣpāṇi devāḥ
saṃprakire tadā /
[_Mvu_3.100_] cārikāṃ caramāṇasya carante lokanāyake
//
ratnamayāni puṣpāṇi devāḥ saṃprakire tadā /
cārikāṃ caramāṇasya carante
lokanāyake //
candanasya ca cūrṇāni devāḥ saṃprakire tadā /
cārikāṃ
caramāṇasya carante lokanāyake //
agurusya ca cūrṇāni devāḥ saṃprakire tadā
/
cārikāṃ caramāṇasya carante lokanāyake //
keśarasya ca cūrṇāni devāḥ
saṃprakire tadā /
cārikāṃ caramāṇasya carante lokanāyake
//
tamālapatracūrṇāni devās saṃprakire tadā /
cārikāṃ caramāṇasya carante
lokanāyake //
divyā ca ratnacūrṇāni devās saṃprakire tadā /
cārikāṃ
caramāṇasya carante lokanāyake //
tūryakoṭisahasrāṇi saṃpravādyensu ambare
/
cārikāṃ caramāṇasya carante lokanāyake //
antarīkṣasmiṃ bherīyo
saṃpravādyensu aghaṭṭitā /
cārikāṃ caramāṇasya carante lokanāyake
//
cailakṣepāṇi karensu antarīkṣe sthitā marū /
cārikāṃ caramāṇasya
carante lokanāyake //
nāgarājā suparṇā ca abhikrāntā ca mānuṣāḥ /
cārikāṃ
caramāṇasya carante lokanāyake //
ime pi bahuvo yakṣā varṇavanto yaśasvinaḥ
/
cārikām anubandhensu carante lokanāyake //
ime pi bahavo devāḥ
varṇavanto yaśasvinaḥ /
[_Mvu_3.101_] cārikām anubandhensu carante
lokanāyake //
trisāhasrā vibhū devā varṇavanto yaśasvinaḥ /
cārikām
anubandhensu carante lokanāyake //
ṣaḍāśīti sahasrāṇi brāhmaṇānāṃ samāgatā
/
cārikām anubandhensu carante lokanāyake //
ṣaḍāśīti sahasrāṇi
gṛhapatināṃ samāgatā /
cārikām anubandhensu carante lokanāyake //
na tatra
kṣudhā pipāsā nāpi ca hāni varṇitā /
cārikāṃ caramāṇasya carante lokanāyake
//
na tatra śītam uṣṇaṃ vā daṃśā vā masakāni vā /
cārikāṃ caramāṇasya
carante lokanāyake //
so cārikāṃ caritvāna vinetvā ca bahūṃ janāṃ
/
upāgame lokanātho śākyānāṃ kapilāhvayaṃ //
___atha bhagavāṃ
nyagrodhārāme viharati mahatā bhikṣusaṃghena sārdhaṃ aṣṭādaśabhir bhikṣuśatehi
// aśroṣī rājā śuddhodano bhagavān kośaleṣu cārikāṃ caramāṇo mahatā
bhikṣusaṃghena sārdham aṣṭādaśabhir bhikṣuśatehi yena kośalānāṃ nagaraṃ tad
anusāre tad anuprāpto tatraiva viharati nyagrodhārāme // te dāni sarve
kapilavāstavyāḥ śākyā śākyayinyaś ca bhagavato darśanakāmāḥ svakasvakāni
yugyayānāni yojayanti / bhagavato darśanāya gamiṣyāmaḥ // aśroṣīt khalu rājā
śuddhodano kapilavāstavyāḥ śākyā śākyayinyaś ca svakasvakāni yugyayānāni
yojāpayanti / nyagrodhārāmaṃ
[_Mvu_3.102_] gamiṣyāmaḥ bhagavantaṃ
darśanāya // tena dāni kapilavastusmiṃ ghoṣaṇā kārāpitā // na kenacit prathamaṃ
bhagavato upasaṃkramitavyaṃ / sarvehi mayā sārdhaṃ nyagrodhārāmaṃ gantavyaṃ
bhagavantaṃ darśanāya //
___atha khalu rājā śuddhodano sārdhaṃ
sarvakenāntaḥpureṇa yaśodharāpramukhena sārdhaṃ kumārāmātyehi ca sārdhaṃ śākyehi
saparivārehi sārdhaṃ dhanugraharathāśvārohehi sārdhaṃ vaṇijasārthavāhehi sārdhaṃ
śreṣṭhipramukhehi nigamehi mahatā rājānubhāvena mahatā rājarddhīye kapilavastuto
nagarāto niryāsi bhagavantaṃ darśanāya // rājā śuddhodano kapilavastuto
caturghoṭena aśvarathena nirdhāvati śākiyamaṇḍalaparivṛto nyagrodhārāmaṃ
bhagavantaṃ darśanāya / bhikṣusaṃgho ca kapilavastunagaraṃ piṇḍāya praviśati /
rājñā śuddhodanena bhikṣusaṃgho dṛṣṭo // so dāni amātyānāṃ pṛcchati // bho bhaṇe
amātyā kiṃ imān edṛśā parivrājakā // amātyā āhansuḥ // deva kumārasya eṣo
parivāro // so dāni tāṃ kṛśaśarīrāṃ bhikṣū ṛṣipravrajitāṃ
uruvilvākāśyapanadīkāśyapagayākāśyapaśāriputramaudgalyāyanā ca saparivārā
tapatapitaśarīrāṃ muṇḍā pātrapāṇīṃ dṛṣṭvā paridīnamukhavarṇo saṃvṛtto // mama
putro yadi na pravrajiṣyati rājā bhaviṣyati cakravartī cāturdvīpo vijitāvī
dhārmiko dharmarājā saptaratnasamanvāgato rājasahasraparivṛto medinīm
adhyāvasiṣyat* // imam edṛśaṃ parivāraṃ nivartetha ahaṃ na taṃ icchāmi draṣṭuṃ
// te dāni bhikṣū amātyehi vuccanti // rājā vo na draṣṭukāmo nivartetha // te
dāni nivartitvā nyagrodhārāmaṃ gatāḥ // na mo bhagavan rājā śuddhodano icchati
draṣṭuṃ / asmākaṃ ca dṛṣṭvā pratinivartito // bhagavān āha // imahiṃ eva
sarvasya bhikṣusaṃghasya āhāraṃ bhaviṣyati // uruvilvākāśyapo
bhagavantam
[_Mvu_3.103_] āmantrayati // gacchāmi bhagavan rājānaṃ
śuddhodanaṃ nivartemi // bhagavān nādhivāseti // nadīkāśyapo pi gayākāśyapo pi
upaseno pi sarve te maharddhikā bhikṣū bhagavantaṃ yācenti // gacchāma bhagavan
rājānaṃ śuddhodanaṃ prasādemaḥ yathā bhagavantam upasaṃkrameya // bhagavān teṣāṃ
pi nādhivāseti //
___atha khalv āyuṣmato mahāmaudgalyāyanasya etad abhūṣi //
kaṃ bhagavān ākāṃkṣati bhikṣuṃ yo rājānaṃ śuddhodanam abhiprasādeyā //
andrākṣīt* mahāmaudgalyāyano divyena cakṣuṣā viśuddhenātikrāntamānuṣyakena
bhagavato cittaṃ kālodāyismiṃ bhikṣusmiṃ pratiṣṭhitaṃ / kālodāyī bhikṣu rājānaṃ
śuddhodanam abhiprasādayiṣyati // dṛṣṭvā ca punaḥ yenāyuṣmāṃ kālodāyī
tenopasaṃkramitvā āyuṣmato kālodāyisya etad uvāca // lābhā te āyuṣmaṃ udāyi
sulabdhā lābhā yasya te śāstā ākāṃkṣati udāyī bhikṣu rājānaṃ śuddhodanaṃ
abhiprasādayiṣyati / asti anye sthavirasthavirā bhikṣū yācante na labhanti /
tvaṃ gaccha āyuṣman* udāyi rājānaṃ śuddhodanaṃ abhiprasādehi // evam ukte
āyuṣmāṃ kālodāyī āyuṣmantaṃ mahāmaudgalyāyanam etad uvāca // durāsadā āyuṣmaṃ
mahāmaudgalyāyana rājānaḥ kṣatriyā mūrdhnābhiṣiktā janapadasthāmavīryaprāptā //
sayyathāpi nāmāyuṣmaṃ mahāmaudgalyāyana samiddho mahāgniskandho puruṣasya
durāsado bhavati upasaṃkramaṇāya evam evāyuṣmaṃ mahāmaudgalyāyana rājāno
kṣatriyā mūrdhnābhiṣiktā janapadasthāmavīryaprāptāḥ durāsadā upasaṃkramaṇāya //
sayyathāpi nāmāyuṣmaṃ mahāmaudgalyāyana kuñjaro ṣaṣṭihāyano durāsado bhavati
upasaṃkramituṃ evam evāyuṣmaṃ mahāmaudgalyāyana kṣatriyā mūrdhnābhiṣiktā
janapadasthāmavīryaprāptāḥ durāsadā upasaṃkramaṇāya // sayyathāpi nāmāyuṣmaṃ
mahāmaudgalyāyana siṃho mṛgarājo dāṭhī balī keśarī
mṛgādhipatir
[_Mvu_3.104_] durāsado bhavati puruṣasyopasaṃkramaṇāya evam
evāyuṣmaṃ mahāmaudgalyāyana rājānaḥ kṣatriyā mūrdhnābhiṣiktā
janapadasthāmavīryāprāptāḥ puruṣasiṃhā durāsadā bhavanti upasaṃkramaṇāya //
sayyathāpi nāmāyuṣmaṃ mahāmaudgalyāyana śārdūlo olīnakāyo gurudarśano durāsado
bhavati puruṣasya upasaṃkramaṇāya evam evāyuṣman mahāmaudgalyāyana kṣatriyā
rājāno mūrdhnābhiṣiktā janapadasthāmavīryaprāptāḥ puruṣaśārdūlā durāsadā
bhavanti upasaṃkramaṇāya // atha khalu bhagavān āyuṣmantaṃ kālodāyiṃ gāthāya
adhyabhāṣe //
śṛṇu mama udāyibhadrā paramakuśalaprasādānāṃ tvam agro
/
śākyakulanandijananaṃ rājavaraṃ laghu prasādehi //
na hi anyo koci
bhikṣu samartho rājño prasādayituṃ cittaṃ /
nānyatra tvayā udāyi
sabhāgacaritena bhagavato //
bhūtapūrvaṃ udāyi atītam adhvānam abhū bhūmipatī
/
nāmena satyavardhano vighuṣṭaśabdo dharaṇipālo //
dhārmiko dharmarājā
saṃpūjitaḥ prāṇakoṭinayutehi /
dharmeṇa imāṃ vasumatiṃ samudraparyaṃtāṃ
anuśāse //
tasya ca abhūṣi rājño putro darśāvī pūrvabuddhānāṃ /
nāmena
matisāro guṇagaṇaparicāritamatī ca //
kāmeṣu doṣadarśī anarthiko
sarvakāmabhogeṣu /
oruptakuśalamūlo gṛhe na ramati vivekarato
//
[_Mvu_3.105_] taṃ avaca satyavardhano putra bhuṃjāhi praṇītakāmaguṇaṃ
/
vaiśravaṇabhavanasadṛśe amarabhavanasannibhe veśme //
taṃ avaca matisāro
daśāṃguliṃ praṇāmayitvā /
naitāni dharaṇipāla dhanāni paṇḍitasya bhāvyāni
//
abudhajanasamarthitāni sarāgavaśāni hi tāni vidyanti /
. . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . .
kiṃ kāraṇaṃ anandho andhasya vaśena utpathaṃ gṛhṇe
/
vuhyaṃtasya velagato kathaṃ spṛheyā atrāṇasya //
baddhasya kathaṃ mukto
vacanena kārādhvam abhikrameya /
viṣamasthasya samāgamaṃ kathaṃ spṛheyā naro
vijño //
pratibhāsi me narapati andho vuhyanto ciranaṣṭo ca /
vuhyasi
kāmoghena ahaṃ ca kāmāṃ jugupsāmi //
tasya ca balavantasya pituno ājñāye sa
matisāro /
pravraje jahitva rājyaṃ kumāro kāmāṃ ca anapekṣo //
urago vā
jīrṇatvacaṃ pakvakheṭapiṇḍam iva tyaje rājyaṃ /
sāgarāntamahiṃ sarvāṃ so
kāmeṣu doṣadarśāvī //
atikramya kāmadhātuṃ matisāro brahmavihāram ācare
/
. . . . . . . kumāro brahmatvagamanāye //
pravrajitasmiṃ kumāre anuvrato
sya purohitakumāro /
nāmena somadatto anupravrajesi matisāraṃ
//
[_Mvu_3.106_] pravrajitasmiṃ kumāre pitā akāsi tasmiṃ aprasādaṃ
/
gatvāna somadatto prasādayesi dharaṇīpālaṃ //
tat kiṃ manyasi udāyi
matisāro anyaḥ tena kālena /
tena samayena ham eva anarthiko kāmabhogehi
//
tat kiṃ manyase udāyi anyo so satyavardhano āsi /
anyam eva so
narapatiḥ śuddhodano so tadā āsi //
tat kiṃ manyase udāyi anyo so anuvrato
somadatto /
tuvam eva so abhūṣi prasādaye satyamahaṃ nāma //
tasmād dānīṃ
udāyi rājaṃ śuddhodanaṃ prasādehi /
bheṣyati mahāsamudayo prasanne tasmiṃ
mahīpāle //
bheṣyati anantaphalasya upacayaḥ marumānuṣāṇāṃ kulaputra
/
rājavaraprasādena naravaraṃ tvaritaṃ prasādehi //
saṃprati śākyādhipatī
atimānahato vitarkamathito va /
tiṣṭhati saviṣaṇṇamatī giritaṭapatito yatha
nāgo //
ojahareṇa balavanto puruṣo yatha rākṣasena parikṣipto
/
naivātmānaṃ na prajā jānati param eva bhūmipatiḥ //
aiśvaryahānim
anusmaranto aiśvaryaṃ ca vicintento /
mama kāsi aprasādaṃ gatvā tvaṃ lahu
prasādehi //
atha khalu rājā śuddhodano kapilavastusya nagaradvārāto
pratinivartitvā sarveṇa
[_Mvu_3.107_] śākiyamaṇḍalena sārdhaṃ svakāyāṃ
darśanaśālāyāṃ pratyasthāsi // tatra rājā śuddhodano śākyā śākyāyinyaś ca
āmantresi // mahantāto pi aiśvaryādhipatyā prabhraṃśitvā kumāro pravrajito /
yadi na kumāro pravrajito abhaviṣya so rājā bhave cakravartī cāturdvīpo vijitāvī
dhārmiko dharmarājā saptaratnasamanvāgato tasya imāni sapta ratnāni bhavensuḥ /
tadyathā / cakraratnaṃ hastiratnaṃ aśvaratnaṃ maṇiratnaṃ strīratnaṃ
gṛhapatiratnaṃ pariṇāyakaratnaṃ evaṃ saptaratnaṃ / pūraṃ cāsya putrasahasraṃ
bhavet* śūrāṇāṃ vīrāṇāṃ varāṃgarūpiṇāṃ parasainyapramardakānāṃ / so imāni
catvāri mahādvīpā sāgaragiriparyantā akhilān akaṇṭakāṃ adaṇḍenāśastreṇa
anutpīḍena dharmeṇa vābhinirjitvā adhyāvasiṣya rājāna sahasreṣu ca parivṛto
bhaveya teṣām asmākaṃ hastoktaṃ cakravartirājyaṃ abhaviṣyat te vayaṃ kumāreṇa
pravrajitena mahantāto aiśvaryādhipatyāto bhraṃśitāḥ //
___atha khalv āyuṣmān
udāyī nyagrodhārāmāto vaihāyasam abhyudgamya rājño śuddhodanasya
śākyiyamaṇḍalaparivṛtasya purato tālamātraṃ vaihāyasam antarīkṣe asthāsi //
adrākṣīd rājā śuddhodanaḥ āyuṣmantaṃ udāyiṃ tālamātraṃ vaihāyasam antarīkṣe
tiṣṭhantaṃ dṛṣṭvā ca punaḥ hṛṣṭo tuṣṭo saumanasyajāto utthāyāsanāto ekānsam
uttarāsaṃgaṃ kṛtvā yenāyuṣmāṃ uḍāyi tenāṃjaliṃ praṇāmetvā āyuṣmantam udāyiṃ
gāthāye adhyabhāṣe //
kutas tvam āgacchasi raktacīvara
kena tvam arthena
ihānuprāpto /
kiṃ vātra ākāṃkṣasi tvaṃ uḍāyi
sudullabhaṃ siddhavratāna
darśanaṃ //–sudurlabhaṃ
[_Mvu_3.108_] lābhas te rāṣṭrādhipate
śirīmato
yasya tava putra narāṇam uttamaḥ /
tejena obhāsati
sarvalokaṃ
sahasrarasmīva udetva medinīṃ //
evaṃ dāni sthavireṇa udāyinā
tālamātraṃ vaihāyasam antarīkṣe sthitena bahūni buddhamāhātmyāni parikīrtitāni
tāni ca rājā śuddhodano śrutvā prīto saṃvṛtto // so dāni śākyā śākyāyinyaś ca
āmantrayati // sayyathāpi nāma vāsiṣṭhāho sūryasya abhyudentasya etaṃ
pūrvaṃgamam etan nimittaṃ yad idaṃ aruṇo udāyī no sarvasaṃśayacchettā sugatasya
śrāvako //
buddhasya putro paramārthadarśī
upāgato śākyākulaṃ tadantaḥ
/
prasādaye satyamahaṃ ity evaṃ
. . . . . . . . . . . .
āśāya kṛṣyate
kṣetraṃ bījam āśāya vapyate /
āśāya vāṇijā yānti samudraṃ dhanahārakā /
yo
yasya āśāya tiṣṭhāmi sā me āśā samṛdhyatu //
punarpunaḥ kṣipra vapanti
bījaṃ
punarpunaḥ varṣati devarājaḥ /
punarpunaḥ vardhati
bījagrāmaṃ
punarpunar lābhaṃ labhanti karṣikā //
[_Mvu_3.109_]
punaḥpunar yācanakā upenti
punarpunaḥ satpuruṣā dadanti /
punarpunaḥ
satpuruṣā pi dattvā
punaḥpunar svargam upenti sthānaṃ //
dullabho
puruṣājanyo na so sarvatra jāyate /
yatra so jāyate vīraḥ taṃ kulaṃ sukham
edhati //
vīro hi vai sapta yugāṃ punāti
yasmiṃ kule jāyati bhūriprajño
/
piteva śākyā nayati devadevo
tvayāpi jāto muni satyanāmaḥ
//
śuddhodano nāma pitā jinasya
buddhasya māyā kila nāma mātā /
yā
bodhisatvaṃ parihārya kukṣiṇā
kāyasya bhedāt svargeṣu modati //
sā modati
kāmaguṇehi pañcahi
iṣṭehi kāntehi buddhasya mātā /
atiriva . . . . . .
puṇyakāmā
parivāritā apsarasāṃ gaṇehi //
putrasya buddhasya
asahyatāyino
aṃgīrasasyāpratimasya tāyino /
prītaḥ pitā harṣita eṣa
śākya
dharmeṇa tvaṃ gautama āryako si //
rājā āha //
yasyāntike
pravrajito si bhikṣu
śraddhāya so carati brahmacaryaṃ /
[_Mvu_3.110_]
na so bhīto nāpi bhayaṃ upeti
eko pi so ramati vṛkṣamūle //
udāyī āha
//
yasyāntike pravrajito smi rāja
śraddhāya so carati brahmacaryaṃ /
na
so bhīto nāpi bhayaṃ upeti
eko pi so ramati vṛkṣamūle //
ekaṃ varan taṃ
munim apramattaṃ
nindāpraśaṃsāsu avepamānaṃ /
siṃho va śabdeṣu
asantrasantaṃ
vātaṃ va jālasmiṃ asajjamānaṃ /
netāraṃ anyeṣu
ananyaneyaṃ
bhīraṃ jinaṃ śākya kathaṃ vadesi //
yaṃ vedayasi
anopamaprajñaṃ
mahyaṃ putraṃ tasya pitā ti brūmi /
putrasya tasya mahya
putro bhosi
bhuktvāna bhikṣu hara piṇḍapātraṃ //
eṣyāma vayaṃ api
darśanāya
buddhaṃ anativaraṃ vitīrṇakāṃkṣaṃ /
loke udapāsi sa
satvasāro
putraṃ mahyaṃ yathā vadesi bhikṣu //
bhuktvāna bhojanaṃ
yāvadarthaṃ
śuciṃ praṇītaṃ rasasvādupetaṃ /
[_Mvu_3.111_] so prakrame
piṇḍapātraṃ grahetvā
upasaṃkrame yena jino aneyo //
so taṃ pradeśaṃ
upasaṃkramitvā
upanāmaye piṇḍapātraṃ jinasya /
vanditva pādāṃ avaci
tathāgataṃ
yāsyanti te jñātayo darśanāya //
edṛśāṃ guṇāṃ śruṇitva
bhūmipālo
trikhuttam udānayati sulabdhā labhā /
mahyaṃ anantā yaṃ
trisāhasrāya
lokadhātūye jine jīvamāne
bhaviṣyati saṃgamo nāyakena
/
saṃpuṣpitā drumalatā kusumāvakīrṇā
āsevitā ca dvijasaṃghanināditena
/
evaṃ pi mahyaṃ hṛdayaṃ prītisaṃkusumitaṃ
śrutvāna putraṃ mama
sarvaguṇopapetaṃ //
atha khalu rājā śuddhodanaḥ anyataraṃ rājāmātyam
āmantrayati // bho bhaṇe amātya sarvārthasiddho kumāro anuttarāṃ samyaksaṃbodhim
abhisaṃbuddhitvā pravṛttapravaradharmacakro kapilavastūpavaneṣu anuprāpto /
tataḥ putrasya sarvārthasiddhasya kumārasyābhyudgamanaṃ kariṣyāmi // tato
kapilavastunagare ghoṣaṇāṃ kārāpehi / sarvehi śākyehi brāhmaṇagṛhapatikehi
sarvehi ca gāndharvikehi sarvehi ca śreṇīhi sarvehi ca śilpāyatanehi mayā
sārdhaṃ sarvārthasiddhasya pratyudgamanaṃ kartavyaṃ // sādhu mahārājeti // so
rājāmātyo śuddhodanasya pratiśrutvā kṣipram eva kapilavastunagare
catvaraśṛṃgāṭaka-antarāpaṇamukheṣu
[_Mvu_3.112_] ghoṣaṇāṃ kārayati //
bhagavanto sarvārthasiddhakumāro anuttarāṃ samyaksaṃbodhima bhisaṃbuddhitvā
kapilavastūpavaneṣu anuprāpto / tato sarvabhavantehi rājñā śuddhodanena sārdhaṃ
bhagavato pratyudgamanāya gantavyaṃ //
śākyānāṃ vaṃśagato bheṣyati yo sya
trāṇaṃ
siddhābhiprāyo tṛṣabhāvaviraktacitto /
kṣīṇāśravo vigatarāgo
samaṃtacakṣuḥ
drakṣyāmatha dvādaśavarṣe anantaprajñaṃ //
ānaṃdabheriravaṃ
śrutvā śākyarāṣtre
saṃgītiṃ devagaṇavāditaṃ lumbinīye /
yena pratijñā kṛtā
buddho bhaviṣyaṃ loke
so eṣyati bhūtavacano vigatāndhakāro //
prakrānto
saptapadaṃ yo iha luṃbinīye
bodhyaṃgasaptaratanāni abudhye yena /
yo
siṃhanādaṃ nadate ahaṃ loke jyeṣṭho
so eṣyati paravādaṃ prabhaṃjamāno
//
yenedaṃ apakṛtaṃ garbhaśayyaṃ aśeṣaṃ
ucchoṣito ca se punaḥ bhavahetuḥ
sarvaṃ /
ucchoṣitā tṛṣalatā ca duḥkhasya mūlaṃ
so eṣyati baṃdhapramokṣaṃ
karonto loke //
te dāni kapilavastuto śākyā śākyāyinyaś ca taṃ ghoṣaṃ śrutvā
kṣipram eva rājakuladvāre
[_Mvu_3.113_] sannipatitā sakumārāmātyā
bhaṭabalāgrā purohitapramukhā brāhmaṇāḥ śreṣṭhipramukho vaniggrāmo sarve ye
kapilavāstavyā gandharvikā / tadyathā
cakrikavaitālikanaṭanartaka-ṛllamallapāṇisvarikā śobhikā laṃghakā kumbhatūṇikā
velambakā dvistvalabhāṇakā paṃcavaṭukā gāyanakā bhāṇḍavikā hāsyakārakā
bherīśaṃkhamṛdaṃgapaṭahikā tūṇavapaṇavaveṇavallakī-ekadaśīvīṇāvādā ca
bahuvādyakā ca sarve rājakuladvāre sannipatensuḥ / sarve ca kapilavāstavyā
śreṇiyo / tadyathā sauvarṇikā hairaṇyikā prāvārikā śaṃkhikā dantakārakā
maṇikārakā prastārikā gandhikā kośāvikā tailikā ghṛtakuṇḍikā gaulikā vārikā
karpāsikā dadhyikā pūpikā khaṇḍakārakā modakakārakā kaṇḍukā samitakārakā
saktukārakā phalavāṇijā mūlavāṇījā cūrṇakuṭṭagandhatailikā āgrīvanīyā āviddhakā
guḍapācikāḥ khaṇḍapācakāḥ śuṇṭhikāḥ sīdhukārakāḥ śarkaravāṇijā / ete cānye ca
bahuvyavahārikā sarve rājakule sannipatensuḥ / sarve ca kapilavāstavyā
śilpāyatanā / tasyathā lohakārakā tāmrakuṭṭā suvarṇakārakā taddhukārakā
pradhvopakā roṣiṇo trapukārakā śīśapiccaṭakārā jantukārakā mālākārā purimakārakā
kumbhakārā carmakārā ūrṇavāyakā varūthatantravāyakā devatātantravāyā
cailadhovakā rajakā śucikā tantravāyā citrakārakā vardhakirūpakārakāḥ
kālapātrikāḥ pelalakāḥ pustakārakāḥ pustakarmakārakā nāpitā kalpikā chedakā
lepakā sthapatisūtradhārakā uptakoṣṭhakārakā kūpakhanakā mṛttikāvāhakā
kāṣṭhavāṇijā tṛṇavāṇijā staṃbavāṇijā vaṃśavāṇijā nāvikā olumpikā suvarṇadhovakā
mauṣṭikā / ete cānye ca uccāvacā janatā hīnotkṛṣṭamadhyamā
[_Mvu_3.114_]
sarve rājakuladvāre sannipatensuḥ // evaṃ dāni rājā śuddhodano imena ca
janakāyena antaḥpureṇa sārdhaṃ kumārāmātyehi parivṛto dhanukarathikahastyārohehi
sārdhaṃ carturghoṭaratham abhiruhitvā śreṣṭhipramukho nigamo sārthavāhapramukho
vāṇijagrāmo purohitapramukhā brāhmaṇā aṣṭādaśa śreṇīyo puraskṛto parivṛto mahatā
rāja-ṛddhīye mahatā rājānubhāvena mahato janakāyasya
hakkārahikkārabherīmṛdaṃgapaṭahaśaṃkhasaṃninādena kapilavastuto nagarāto
niryātvā yena nyagrodhārāmas tena prasthito bhagavato darśanāya // bhagavato
dāni evaṃ bhavati // abhimānino śākyāḥ yadi sānaṃ svake āsane niṣaṇṇako
pratisaṃmodayiṣyāmi atha sānaṃ bhaviṣyati cittasyānyathātvaṃ kathaṃ hi nāma yo
kumāro cakravartirājyam apahāya pavrajito anuttarāṃ samyaksaṃbodhim
abhisaṃbudhitvā dharmam adhigato dharmasvāmī ātmānaṃ pratijānāti so pitaraṃ ca
vṛddhatarakāṃ ca gurusthānīyāṃ ca na pratyutthihati / nāsti ca so satvo vā
satvakāyo vā yasya tathāgate pratyupasthihante na saptadhā mūrdhnaṃ sphaleyā /
yan nūnāhaṃ pauruṣamātraṃ vaihāyasam antarīkṣe dīrghaṃ caṃkramaṃ caṃkrameyaṃ
//
___atha khalu bhagavāṃ pitu rājño śuddhodanasya śākiyamaṇḍalasya ca
mānātimānaṃ jñātvā āgamanaṃ viditvā pauruṣamātraṃ vaihāyasam antarīkṣe dīrghaṃ
caṃkramaṃ caṃkramati aspṛśanto pādatalehi bhūmiyaṃ // atha khalu rājā śuddhodano
dūrato evaṃ nyagrodhārāme bhagavantaṃ paśyati pauruṣamātraṃ vaihāyasam antarīkṣe
dīrghaṃ caṃkramm caṃkramantaṃ aspṛśantaṃ pādatalehi bhūmiyaṃ dṛṣṭvā ca punaḥ
āścaryādbhutasaṃhṛṣṭaromakūpajāto āścaryaṃ yādṛśaṃ kumāreṇa dharmo abhigamito
yathā sarvaloke dvipadānam uttamo // atha khalu rājā śuddhodano śākyo śākiyānām
āmantrayati // paśyatha bhagavanto yena kumāreṇa saṃkalpo
[_Mvu_3.115_]
cintito prārthayatā draṣṭuṃ sarvajñaṃ sarvadharmeṣv abhijñātasaṃkalpaṃ
sarvasiddhaṃ narendraṃ so paśyatu siddhārthaṃ sarvasiddhisaṃprāptaṃ
//
dṛṣṭvāna putraṃ paripūrṇakāyaṃ
sulakṣitaṃ lakṣavicitritāṃgaṃ
/
pañcamamāse yatha eva candro
parivṛto lakṣaṇatārakehi //
dṛṣṭvā
surūpaṃ asamānakāyaṃ
tam āyatākṣaṃ śiriya jvalamānaṃ /
. . . . . . . . . .
.
atha khalu rājā śuddhodano yāvattakaṃ yānasya bhūmi tāvattakaṃ yānena yātvā
yānāto pratyoruhya sva-antaḥpureṇa sārdhaṃ śākiyamaṇḍalena ca padasā yeva
nyagrodhārāmaṃ praviṣṭo yena bhagavāns tenopasaṃkramitvā mūrdhnā bhagavataḥ
pādau vanditvā gāthām adhyabhāṣi //
imaṃ tṛtīyaṃ tava bhūriprajña
pādānte
vandāmi samantacakṣuḥ /
yaṃ ca te naimittikā vyākarensuḥ
yaṃ jambucchāyā
na jahe imaṃ ca //
atha khalu bhagavāṃ nyagrodhārāme tālamātraṃ vaihāyasam
antarīkṣe sthitvā vividhavicitrāṇi yamakaprātihāryāṇi karoti / heṣṭhimaṃ kāyaṃ
prajvalati uparimāto kāyāto śītasya vārisya paṃca dhārāśatāti śravanti / uparime
kāye prajvalite heṣṭhimāto kāyāto śītasya vārisya paṃca dhārāśatāni śravanti //
atha khalu bhagavān ṛṣabhavarṇam ṛddhiye
[_Mvu_3.116_] abhinirmiṇitvā
calatkakubhaṃ varṇarūpasamupeto purastimāyāṃ diśāyāṃ antarahito paścimāyāṃ
diśāyāṃ prādurbhavati / paścimāyāṃ diśāyāṃ antarahitaḥ purastimāyāṃ diśāyāṃ
prādurbhavati / uttarasyāṃ diśāyāṃ antarahito dakṣiṇāyāṃ diśāyāṃ prādurbhavati /
dakṣiṇāyāṃ diśāyām antarhito uttarāyāṃ diśāyāṃ prādurbhavati // evaṃ dāni
mahāprātihāryaṃ vistareṇa kartavyaṃ // tatra dāni bahūni prāṇikoṭīśatasahasrāṇi
bhagavato edṛśaṃ ṛddhiprātihāryan dṛṣṭvā pramuditā prītisaumanasyajātā saṃvṛttā
āścaryādbhutaprāptā hakkārasahasrāṇi pravartenti // mahāprajāpatīya dāni
gautamīya yadā bhagavān abhiniṣkrānto tasyā ruṇṇena śokena ca akṣīṇi paṭalehi va
saṃchannā andhā saṃjātā / tahiṃ ca nyagrodhārāme bhagavato vividhāni vicitrāṇi
yamakaprātihāryāṇi karentasya hakkārasahasrāṇi vartanti mahāprajāpatī gautamī
yaśodharāye pṛcchati / kiṃ ete hakkārasahasrāṇi kurvanti // yaśodharā āha // eṣo
bhagavāṃ vaihāyasam antarīkṣe vividhāni vicitrāṇi yamakaprātahāryāṇi karoti nāpi
tvaṃ paśyasi // yaśodharā āha // āgamehi ahan tathā kariṣyāmi yathā tvaṃ paśyasi
// tāye dāni yaśodharāye yatra bhagavato prātihāryāṇi karontasya kāyāto paṃca
dhārāśatāni śravanti tataḥ udakāṃjaliṃ pūretvā mahāprajāpatīye gautamīya akṣīṇi
ākṣālitāni tāni ca paṭalāni buddhānubhāvena bhinnāni / tasyā dāni yathāpaurāṇā
śuddhā vimalā dṛṣṭi saṃjātā //
___atha khalu bhagavāṃ vaihāyasam antarīkṣe
vividhāni vicitrāṇi yamakaprātihāryāṇi kṛtvā bahūni prāṇisahasrāṇi
ṛddhiprātihāryāṇi darśayitvā āryadharmeṣu pratiṣṭhāpayitvā prajñapta eva āsane
niṣīde // atha khalu rājā śuddhodano śākyā ca bhagavataḥ
[_Mvu_3.117_]
pādau śirasā vanditvā bhagavantaṃ sādhu ca suṣṭhu ca pratisaṃmodetvā ekamante
niṣīdensuḥ / mahāprajāpatī gautamī ca yaśodharā ca sārdhaṃ ca aṃtaḥpureṇa
bhagavataḥ pādau śirasā vanditvā bhagavantaṃ pratisammodetvā ekamante niṣīdensuḥ
/ atha khalu rājā śuddhodano vegajāto bhagavato hitāhitaṃ apṛcche //
taṃ
devavarṇaṃ sukumārarūpaṃ
udyānabhūmiṃ anucaṃkramantaṃ /
pitā putraṃ
prāṃjaliko upāgame
indraṃ va devā tridaśā va śakraṃ //
idaṃ tṛtīyaṃ tava
bhūriprajña
pādān te vandāmi samantacakṣuḥ /
yaṃ ca te naimittikā
vyākarensuḥ
jaṃbucchāyā na vijahe imaṃ ca //
te devavarṇā ubhaye
samāgatā
buddho ca buddhasya pitā ca rājā /
upaśobhati sālavane
niṣaṇṇo
candro yathā abhragaṇā pramukto //
athāprameyasya pitur
abhūṣi
cirasya dṛṣṭvāna priyaṃ manāpaṃ /
putraṃ svakaṃ prāṇasamaṃ
niṣaṇṇaṃ
hitāhitaṃ pṛcchati vegajāto //
purā tava kambalapādukā
va
sucitrā sūkṣmāstarasaṃsthitāsu /
[_Mvu_3.118_] abhiruhya tāṃ
caṃkramase ca vīra
śvetasmiṃ chattrasmiṃ dharīyamāne /
so dāni
tāmramṛdujālinīhi
samantanemīhi sahasrehi /
kuśakaṇṭakaśarkaram
ākramanto
kaccit te pādau na rujanti vīra //
bhagavān āha
//
sarvābhibhū sarvavidū ham asmi
sarveṣu dharmeṣu anopaliptaḥ /
sarvaṃ
jahe tṛṣṇakṣayā vimukto
na mādṛśo saṃprajaneti vedanā //
rājā āha
//
purā tava lohitacandanena
śaśisya raktopanibhena kāle
/
manojñagandhena suśītalena
snapakā viliṃpensu te snāpayitvā //
so
dāni grīṣmāsu kharāsu rātriṣu
vanād vanaṃ īryasi caṃkramanto /
odātaśītena
sukhena vāriṇā
ko dāni te snāpayate kilantaṃ //
bhagavān āha //
śuddhā
nadī gautama śīlatīrthā
anāvilā sadbhiḥ sadā praśastā /
[_Mvu_3.119_]
yasmiṃ hrade devagaṇehi snāto
ogāḍhagātro pratarāmi pāraṃ //
dharmo hrado
gautama śīlatīrtho
anāvilo sadbhiḥ sadā praśasto /
yasmiṃ hrade devagaṇehi
snāto
pṛthivīṃ pravāheti svapuṇyagandhāṃ //
rājā āha //
yadā tuvaṃ
kāśikavastradhārī
padumutpalacampakavāsitāni /
śuddhāni vastrāṇi
nivāsayitvā
so śobhasi śākiyamaṇḍalasmiṃ
śakro va sāhasragatāna madhye
//
so dāni śāṇāni ca paṭṭakāni ca
raktāni vastrāṇi drumatvacāni
/
dhāresi taṃ ca ajugupsamāno
idaṃ pi te āścariyaṃ bhadanta //
bhagavān
āha //
na cīvare śayane bhojane vā
anudhyāpitā bhonti jinā narendra
/
labdhvā manāpaṃ athavāpi apriyaṃ
upekṣakā bhonti jinā prajānakā
//
rājā āha //
purā tava ajanyarathā vicitrā
suvarṇakaṃsarucirā mahārhā
/
[_Mvu_3.120_] śvetaṃ ca cchattraṃ maṇikhaḍgacāmaraṃ
dhruvaṃ grahensu
te diśaṃ prayāyataḥ //
purā tava vātajavo udagro
hayottamo kaṇṭhako
śīghravego /
ājāneyo kañcanajālacchanno
abhīkṣṇa so vahati yena kāmaṃ
//
yo yugyayānehi tuvaṃ upeto
rathehi aśvehi ca kuṃjarehi ca /
rāṣṭreṇa
rāṣṭraṃ anucaṃkramanto
kaccin na śrānto si tad adya brūhi //
bhagavān āha
//
ratho me ṛddhipādo svacittavāhano
dhṛtī ca prajñā ca smṛtī ca sārathī
/
samyakpradhānā caturo me aśvā
samaṃ prayāto haṃ padaṃ susaṃskṛtaṃ
//
rājā āha //
purā tuvaṃ rūpiyabhājaneṣu
suvarṇapātreṣu ca bhuṃjiyāna
/
śuciṃ praṇītarasakaṃ ca bhojanaṃ
rājānubhāvena upasthihensu //
so
dāni loṇaṃ ca aloṇakaṃ ca
lūkhaṃ alūkhaṃ arasaṃ sarasaṃ ca
/
[_Mvu_3.121_] paribhuṃjasi taṃ ca jugupsamāno
idaṃ pi te āścariyaṃ
bhadanta //
bhagavān āha //
ye cāpi buddhā purimā atītā
anāgatā yo pi
cahaṃ aneyo /
lūkhaṃ alūkhaṃ arasaṃ sarasaṃ ca
damārthiko lokahitāya
bhuṃjati //
rājā āha //
purā tuvaṃ goṣṭhikatūlikāsu
ajināstṛte
kṣomasukhopadhāne /
suvarṇapāde śayane mahānte
tvaṃ modase
muktapuṣpāvakīrṇe //
so dāni durgāya kharāya bhūmiye
tṛṇāni patrāṇi ca
saṃstaritvā /
tvaṃ modase . . . . . satvasāro
kaccit te gātrāṇi rujanti
dhīra //
bhagavān āha //
nāsmadvidhā śākya duḥkhaṃ svapanti
sarve ca me
śokajvarā prahīṇā /
so haṃ sadā nirjvaratho viśoko
jagrāmy ahaṃ
sarvabhūtānukampī //
[_Mvu_3.122_] rājā āha //
purā tuvaṃ gautama
svake agāre
antaḥpure devavimānakalpe
/
pradīpakhadyotagaṇābhikāśe
kūṭāgāre pithitavātapāne
//
vicitramālyābharaṇātha nāritho
alaṃkṛtā apsarasannikāśā /
upasthitā
kiṃkaraṇīyā utsukā
mukhaṃ udīkṣanti kim ārya āha //
bhagavān āha
//
adyāpi me śākya svake vihāre
devā ca brahmā ca prabhāsvarā ca
/
cittaṃ py eṣāṃ mahya vaśena vartati
yahiṃ ca icchāmi tahiṃ thapemi
//
rājā āha //
bherīmṛdaṃgaturiyābhigīto
paṇisvarākhyānavidūhi tatvaṃ
/
sa śobhasi śākiyamaṇḍalasmiṃ
śakro va sāhasragatāna madhye
//
bhagavān āha //
sūtrānte
vaiyyākaraṇābhigīto
vidyāvimuktipratibodhano haṃ /
[_Mvu_3.123_]
sobhāmy ahaṃ bhikṣusaṃghamadhye
brahmā va sāhasragatāna madhye //
rājā āha
//
purā tuvaṃ bhīma svake agāre
antaḥpure devavimānakalpe /
rakṣanti te
varmadharā manuṣyā
susañcitāḥ khaḍgaḍṛḍhā prahāriṇo //
so dāni eko vihare
araṇye
ulūkabheraṇḍakasaṃnināde /
anekavyālācaritāsu rātriṣu
kvacit* na
bhīto si tad adya brūhi //
(bhagavān āha // )
sarve pi ce yakṣagaṇā
samāgatā
caṇḍā pi hastī giridurgacārī /
na mādṛśe romaharṣaṃ
janeyu
bhayaṃ prahāyābhayam asmi prāptaḥ //
eko carāmi muni
apramatto
nindāpraśaṃsāsu avepamāno /
siṃho va śabdeṣu
asantrasanto
vātaṃ va jāleṣu asajyamānaṃ /
netāram anyeṣu
ananyaneyaṃ
bhīruṃ jinaṃ śākya kathaṃ vadesi //
[_Mvu_3.124_] rājā āha
//
pṛthivī ca te vijitā sarvakalpā
putrāṇa te pūrasahasram asya
/
ratnāni ca sapta parityajitvā
śrāmaṇyam evābhigato si vīrā
//
bhagavān āha //
pṛthivī ca me vijitā sarvakalpā
putrāṇa me
pūrasahasram asti /
ratnāni ca aṣṭa imāni santi
etādṛśaṃ ratnam anyaṃ na
asti //
taṃ vītarāgaṃ susamāhitendriyaṃ
samyakpramuktaṃ akhilaṃ anaśravaṃ
/
putraṃ pitā prāṃjaliko upāgame
deśehi me mārgaṃ manuṣyahitāye //
tam
enaṃ jñānena pharitva śāstā
śuddhodanaṃ pitaraṃ etad abravīt* //
abhīkṣṇaṃ
so locaya bhikṣudarśanaṃ
mā pramādyi bheṣyati tuhyaṃ dharmo
//
athāprameyasya pitu abhūṣi
saṃvarṇitaṃ tāyino bhikṣudarśanaṃ
/
samanantaraṃ satpuruṣo bhajanto
athottarīdharmacakṣuṃ viśodhaye
//
etādṛśo āsi tadā samāgamo
[_Mvu_3.125_] pituś ca putrasya ca
harṣaṇīyo /
tan tādṛśaṃ sugatam anusmaranto
nirāmiṣāṃ ko na labheya prītiṃ
//
_____pitāputrasamāgamo samāpto //
bhikṣū bhagavntam āhaṃsuḥ //
paśya bhagavaṃ kathaṃ āyuṣmatā udāyinā ayaṃ rājā śuddhodano abhiprasādito //
bhagavān āha // na hi bhikṣavo etarahim eva etena udāyinā eṣo rājā śuddhodano
abhiprasādito anyadāpi eṣa etena udāyinā rājā śuddhodano abhiprasādito // bhikṣū
āhansuḥ // anyadāpi bhagavaṃ // bhagavān āha // anyadāpi bhikṣavaḥ
//
___bhūtapūrvaṃ bhikṣavo atītam adhvānaṃ nagare vārāṇasīye kaśijanapade
rājā brahmadatto nāma rājyaṃ kārayati kṛtapuṇyo maheśākhyo susaṃgṛhītaparijano
dānasaṃvibhāgaśīlo mahābalo mahākośo mahābalavāhano / tasya taṃ nagaraṃ vārāṇasī
kāśijanapadaṃ ṛddhaṃ ca sphītaṃ ca kṣemaṃ ca subhikṣaṃ ca ākīrṇajanamanuṣyaṃ ca
bahujanamanuṣyaṃ ca sukhitamanuṣyaṃ ca praśāntaḍimbaḍamaraṃ sunigṛhītataskaraṃ
vyavahārasaṃpannaṃ // tatra supātro nāma kākarājā prativasati
aśītisahasraparivāro /// tasya dāni kākarājño supārśvā nāma kākabhāryā / tasyā
kākīye rājabhojanena dohalako / sā tasya supātrasya kākarājño taṃ dohalaṃ
ācikṣati // so āha // ahaṃ ānāpayiṣyaṃ rājabhojanaṃ bhuṃjāhīti // so dāni
kākarājā amātyam āha // supārśvāye rājabhojanena abhiprāyo āṇāpehi kākānāṃ yaṃ
rājño brahmadattasya mahānasāto rājabhojanam āhariṣyanti // so amātyo āha //
svāmi ānayiṣyāmi rājabhojanaṃ pi // so dāni āmātyo teṣāṃ kākānām āṇāpeti /
gacchatha rājño brahmadattasya
[_Mvu_3.126_] mahānasāto rājabhojanam
ānetha supātrasya kākarājño bhāryā paribhuṃjiṣyati // te kākā āhansuḥ //
rājakulaṃ iṣvastraśikṣitaiḥ rakṣīyati / parisamantena rājakulasya pakṣī na
śaknoti atikramituṃ tato na śakyāma vayaṃ rājño brahmadattasya mahānasāto
rājabhojanam ānayituṃ // apare pi āṇāpyanti na ca utsahanti / aśītihi
kākasahasrehi na ca kocid utsahati rājño brahmadattasya mahānasāto rājabhojanam
ānetuṃ mā tatra gatā kāṃḍena vā guḍikāye vā hanyema // tasya dāni kākarājño
amātyasya etad abhūṣi // ahaṃ supātrasya kākarājño aśītināṃ kākasahasrāṇāṃ
amātyo yadi ca ahaṃ na śaknomi etaṃ supātrasya kākarājño āṇattikaṃ kartuṃ na
puruṣakārakaṃ bhavati asmākaṃ gacchāmi svakaṃ rājño supātrasya nivedituṃ //
mahārāja atra svakaṃ mahānasāto rājabhojanaṃ ānemi yadi hanyāmi yaṣṭaṃ bhavatu
ekaśarīreṇa na punaḥ supātrasya kākarājño bhāryāye bhojanaṃ nānemi // so dāni
teṣāṃ rājapuruṣāṇāṃ iṣvastraśikṣitānāṃ py āluptacittānāṃ nājñāto / tataḥ rājño
brahmadattasya mahānasāto nānāprakāraṃ rājabhojanaṃ pratyagraṃ varṇarasopetaṃ
tuṇḍenādāyāpagacchati // divase divase punarpunaḥ harati //
___tehi tehi
sūpehi rājño brahmadattasya nivedituṃ // atra mahānase kāko aparādhyati
rājabhojanam ucchiṣṭhīkaroti viṭṭāleti vidhvaṃseti vayaṃ karme praśṛtā tehi
karmehi utkṣiptā sma nivārayituṃ // rājñā amātyā āṇattā // evaṃ mahānasaṃ jālena
pidhāpetha yatha so kāko na mahānase śakyeya aparādhyituṃ //
manasā devānāṃ
vacasā pārthivānāṃ
nacireṇāḍhyānāṃ karmaṇā daridrāṇām iti
//
[_Mvu_3.127_] rājño brahmadattasya vacanamātreṇa sarvantaṃ mahānasaṃ
jālena apihitaṃ // so kāko tatra mahānase na śaknoti opatituṃ nāpi śaknoti
aparādhyituṃ // so pi tarketi kathaṃ ahaṃ ato rājabhojanaṃ hariṣyanti // tasya
kākasya etad abhūṣi // yan nūnāhaṃ etaṃ panthaṃ rakṣeyaṃ yena pathena mahānasāto
rājño bhaktaṃ allīpīyati // yataḥ panthāto taṃ paśyati rājño allīpīyantaṃ odanaṃ
vā vyañjanaṃ vā mānsaprakārāṇi vā khajjakaṃ vā tilakṛtaṃ vā anyaṃ vā kaṃcid
bhakṣyaṃ tataḥ taṇḍenādāya gacchati // rājñā āṇattaṃ sarveṣām eteṣāṃ
pariveṣakānāṃ varṣavarāṇāṃ ca bhojanabhājanānāṃ pidhānāni detha // te dāni
pariveṣakā taṃ bhojanaṃ pidhānehi apihitvā mahānasāto rājño allīyanti // tato so
kāko na bhūyo śaknoti hartuṃ // tasya dāni kākasya etad abhūṣi // katham ahaṃ
śakyeyaṃ kākarājño bhāryāye bhūyo rājabhojanaṃ hartuṃ // so dāni yaṃ rājā
brahmadatto ceṭīnāṃ haste arpayanto devīnāṃ kabalāni preṣati tataś ceṭīnāṃ
hastāto harati // rājñā brahmadattena śrutaṃ / ataḥ devīnāṃ kabalehi
praveśīyantehi so kāko ceṭīnāṃ hastāto bhojanaṃ harati // rājñā āṇattaṃ //
sarvāsāṃ ceṭīnāṃ kabalāni praveśayantānāṃ apidhānāni detha // tatra ca rājño
brahmadattasya gurukaṃ amarṣaṃ saṃjātaṃ // aho yādṛśo eṣo kākaḥ dhṛṣṭo mukharo
pragalbho ca sāhasiko ca dhanuhastehi na śakyati rakṣituṃ antan dṛraṣṭvā opatati
// rājñā āṇattaṃ // yo me etaṃ kākaṃ jīvantaṃ gṛhītvā allīpeya tasya vipulaṃ
abhicchādanaṃ dadeyaṃ // sarvasya parivārasya āṇattaṃ evaṃ rājā brahmadatto
jalpati //
[_Mvu_3.128_]___aparā dāni ceṭī rājño brahmadattasya arpayato
svakāye devīye kabalaṃ ādāya vastrehi apihitvā gacchati / sā dāni tena kākena
dṛṣṭā / tasya etad abhūṣi / kathaṃ ato ceṭīya hastāto bhojanaṃ hareyaṃ / yan
nūnāhaṃ asyā ceṭīye nāsāgre lagneyaṃ tataḥ sā ceṭī trastā imaṃ bhojanaṃ
ujjhiṣyati tato ahaṃ yaṃ taṃ bhojanaṃ gṛhya gamiṣyāmi // so dāni yenābhūd dāsī
opatitvā tāye ceṭīye nāse lagno / tatra nāse vraṇo kṣato / ceṭīye bhītāye
bhojanam ujjhitvā so kāko ubhayehi hastehi gṛhīto // sā dāni ceṭī kākam ādāya
nāsāya rudhireṇa gharantena rājño brahmadattasya upasaṃkrāntā / ayaṃ so
dṛṣṭakākaḥ gṛhīto // so dāni rājā brahmadatto tasyā ceṭīye prīto saṃvṛtto /
śobhanaṃ te kṛtaṃ yaṃ tvayā eṣo kāko gṛhīto // tena dāni rājñā brahmadattena
tāye ceṭīye vipulo ācchādo dinno // so ca kāko paribhāṣiyati / na śobhanaṃ yaṃ
tvaṃ rājakulaṃ pi dharṣayasi // so dāni kāko rājānaṃ brahmadattaṃ gāthāye
adhyabhāṣe //
vārāṇasyāṃ mahārāja kākarājā nivāsito /
aśītikākasahasrehi
supātro parivārito //
tasya dohalinī bhāryā supārśvā mānsam icchati
/
rājño mahānase pakvaṃ pratyagraṃ rājabhojanaṃ //
tasyāhaṃ vacanaṃ śrutvā
karanto anuśāsanīṃ /
bhartur apacitiṃ kṛtvā nāsāye akari vranaṃ //
atha
khalu bhikṣavaḥ rājā brahmadatto tasya kākarājāmātyasya prīto saṃvṛtto / imasya
kākarājāmātyasya tasya kākarājasya sakāśāto naiva grāmo na bhogo
nāpi
[_Mvu_3.129_] ca anyā kācid vṛttiḥ / svakena tuṇḍena vṛttiṃ
paryeṣanto ātmatyāgaṃ tasya kākarājasya kāryaṃ karoti // atha bhikṣavo rājā
brahmadatto amātyapārṣadyāṃ gāthāye adhyabhāṣe //
etādṛśo arahati rājabhogaṃ
hi bhuṃjituṃ /
yathāyaṃ kākarājasya prahva āmaraṇād dvijo //
tasya dāni
kākasya rājñā brahmadattena daivasikaṃ rājabhojanaṃ anujñātaṃ / rājabhojanasya
pratyagrasya nānāprakārasya pūraṃ bhojanaṃ kṛtvā tasya kākasya arthāye ekānte
kṣipyati ataḥ taṃ daivasikaṃ svayaṃ ca bhuṃjesi kākarājasya ca haresi //
parivārasya āṇattaṃ / na kenacid etasya kākasya rājakulaṃ gacchantasya vā
āgatasya vā kiṃcid vyāghātaṃ utpādayitavyaṃ //
___bhagavān āha // syāt khalu
punar bhikṣavo yuṣmākam evam asyād anyaḥ sa tena kālena tena samayena supātro
nāma kākarājā abhūṣi / na khalv evaṃ draṣṭavyaṃ / tat kasya hetoḥ / ahaṃ sa
kākarājo abhūṣi // yā kākarājasya bhāryā supārśvā nāma sā eṣo yaśodharā abhūṣi
// yaś ca kākarājasya aśītīnāṃ kākasahasrāṇām amātyo abhūṣi eṣo sa kālodāyī
sthaviraḥ // yo bhūd rājā brahmadattaḥ sa eṣa rājā śuddhodano abhūṣi // tadāpi
eṣo etena prasādito etarahiṃ pi eṣa etena prasāditaḥ //
_____kākajātakaṃ
samāptaḥ //
bhikṣū bhagavantam āhansuḥ // paśya bhagavan katham iyaṃ
mahāprajāpatī bhagavato śokena andhā saṃjātā bhagavantaṃ cāgamya anandhā saṃjātā
// bhagavān āha // na bhikṣavo etarahim eva eṣā mahāprajāpatī mama śokena
kāruṇyena ca andhā saṃjātā mama eva
[_Mvu_3.130_] cāgamya anandhā saṃjātā
/ anyadāpy eṣā mahāprajāpatī mama āgamya anandhā saṃjātā // bhikṣū āhansuḥ //
anyadāpi bhagavan* // bhagavān āha // anyadāpi bhikṣavaḥ //
___bhūtapūrvaṃ
bhikṣavaḥ atītamadhvāne himavantapārśve caṇḍagirir nāma parvato tasya dāni
pārśve mahanto vanakhaṇḍo vṛkṣasahasrehi puṣpaphalopetehi saṃchanno padminīhi ca
āśramehi ca upeto ṛṣigaṇānucīrṇo prānto pravivikto // tatra mahāntaṃ hastiyūthaṃ
prativasati ṣaḍdantakulaṃ // tahiṃ ājaniyo hastipoto jāto ṣaḍdanto
indragopakaśīrṣo saptāṃgasupratiṣṭhito kumudavarṇo / so yadā saṃvardhito tadā
mātāṃ gurugauraveṇa premnena ca paricarati / tasyā pūrvaṃ bhojanaṃ pānīyaṃ ca
dattvā paścād ātmanā paribhuṃjati kālena ca tāṃ kālena uddhataśarīrāyā
vanalatāyā parimārjati snāpayati // evaṃ so hastipoto sāvahitaṃ prasādena
premnena ca gauraveṇa ca sarvakālaṃ janetriṃ paricarati // so dāni kadācit tāṃ
mātuṃ snāpayitvā pariviṣitvā āsitāṃ jñātvā gajagaṇena sārdhaṃ caranto vāhyena
nirgato // so dāni mṛgalubdhakehi mṛgavyaṃ aṇvantehi dṛṣṭo tehi gatvā kāśirājño
niveditaṃ / deva amutra vanakhaṇḍe edṛśo gajapotako prativasati prāsādiko
darśanīyo devasya yogyo bhaveya //
___atha khalu bhikṣavaḥ kāśirājā teṣāṃ
lubdhakānāṃ śrutvā sabalavāhano taṃ vanakhaṇḍam āgame // tena sa hastipoto
vanakhaṇḍāto nigṛhya aparāhi kareṇuhi parivārito vārāṇasīṃ praveśito
hastiśālāyāṃ ca thāvito // tasya dāni rājño
[_Mvu_3.131_] bhavati /
bhadrako me ayaṃ yāno bhaviṣyatīti // so dāni sarvasatkārehi satkriyati svayaṃ
rājā tasya bhojanaṃ ca pānīyaṃ ca dadāti / tasya taṃ sarvasatkāraṃ na prīṇayati
śokena tāṃ mātaraṃ anusmarantasya gambhīraṃ ca niśvasati aśrūṇi ca pātayati
śuṣyati ca milāyati ca // so dāni rājā premnānugato aṃjaliṃ pragṛhṇetvā taṃ
gajapotaṃ pṛcchati // sarvasatkārehi te gajottama satkaromi atha ca punas tvaṃ
śuṣyasi ca milāyasi ca parihāyasi ca varṇarūpato na ca te paśyāmi udagram
āttamanaṃ prahṛṣṭamukhavarṇaṃ / dehi me vācaṃ ākhyāhi kena te upakaraṇena
vaikalyaṃ upasthāpayiṣyāmi priyo ca me tvaṃ gajottama manāpo ca ākhyāhi me kena
tvaṃ parihāyasi bhojanaṃ ca pānīyaṃ ca na pratīcchasi // so dāni gajapoto rājñā
pṛcchīyamāno mānuṣikāye vācāye āha // deva na me kenacid vaikalyaṃ upakaraṇena
naivam āhāreṇa mama kṛtyaṃ mama mātā tahiṃ vanakhaṇḍe prativasati jīrṇā vṛddhā
gatavayā cakṣurvihīnā durbalakāyā yadā vijñāprāpto smi nābhijānāmi mātur pūrvaṃ
adattvā bhojanaṃ vā pānaṃ vā svayaṃ paribhuṃjituṃ / eṣa me samādāno mama maraṇaṃ
ihaiva bhaviṣyati / na punar ahaṃ adattvā mātāye svayaṃ paribhuṃjeyaṃ bhojanaṃ
vā pānīyaṃ vā // so dāni kāśīrājā dhārmiko ca sakṛpo ca parānugrahapravṛtto ca /
tasya etad abhūṣi / āścaryam idaṃ imasya hastipotasya yāva mātṛjño ca dhārmiko
ca ājāneyo ca yasya adya ettakāni divasāni bhojanaṃ apratīcchantasya pānīyam
apibantasya mātṛśokena / ekatyeṣu manuṣyeṣu naite guṇā sulabharūpā ye imasya
gajapotasya / naitam asmākaṃ sādhu na pratirūpaṃ yaṃ vayaṃ imān evarūpā
kalyāṇasatvā viheṭhāma // so dāni mahāmātrāṇām āha // muṃcatha etaṃ hastipotaṃ
gacchatu vanakhaṇḍaṃ yato smābhi ānīto mātṛvartako mātare
[_Mvu_3.132_]
samāgacchatu mā iha anāhāro mariṣyati tato vayaṃ nirarthakā adharmeṇa saṃyujyema
// so dāni rājāṇattīye tasyaiva vanakhaṇḍasya samīpe netvā mukto //
___so
dāni taṃ vanakhaṇḍaṃ gatvā naivāhāraṃ karoti na pānīyaṃ pibati tāṃ mātaraṃ
mārgati // tasya dāni sā mātā śokena rudamānā ca taṃ putrakaṃ apaśyantī
andhībhūtā // so dāni gajapotako tāṃ mātaraṃ alabhanto parvataśikharam
abhiruhitvā kuṃjararāvāṃ muṃcati / tasya mahāntaṃ kuṃjararāvaṃ muṃcato tāye
mātare taṃ svaraṃ pratyabhijñātaṃ putrasya me eṣo svaro ti tāye pi mahāninādaṃ
muktaṃ // tataḥ tena mātusvaro pratyabhijñāto // so dāni tasyā mātu mūle
upasaṃkrame // tasya sā mātā udakahradasya mūle āsati andhā paribhramantī
putraśabdaṃ śrutvā reṇuguṇṭhitaśarīrā // so dāni gajapotako tataḥ tato vanalatāṃ
sukumārāṃ bhuṃjitvā tāṃ mātaraṃ parimārjati reṇuṃ cāsyā śarīrāto apaneti / tataś
ca udakahradāto śuṇḍaṃ udakasya pūretvā hṛṣṭo āttamano prītisaumanasyajāto tāṃ
mātāṃ snāpeti // sā dāni snātā ca tāni ca akṣīṇi dhautāni sarvamalaṃ mrakṣitaṃ
aśucyapagataṃ cāsyā pariśuddhā dṛṣṭī saṃvṛttā // sā dāni hastinikā taṃ putrakaṃ
paśyitvā prītisaumanasyajātā pṛcchati / putra kahiṃ si gato mama mellitvā
anāthāye durbalacakṣuyeti // so tasyā mātāye tāṃ prakṛtiṃ vistareṇa ācikṣati
yathā gṛhīto yathā ca osṛṣṭo // sā taṃ putrakaṃ āha // evaṃ putra ānandatu
kāśirājā saparivāro yathā adya tava dṛṣṭvā ahaṃ nandāmi //
___syāt khalu
bhikṣavaḥ yuṣmākam evam asyād anyaḥ sa tena kālena tena samayena kāśirājā abhūṣi
/ na khalv etad evaṃ draṣṭavyaṃ / tat kasya hetoḥ / eṣo nando
mama
[_Mvu_3.133_] pitriyaputro bhrātā so kāśirājā abhūṣi // yo
gajapotako aham eva tadā abhūṣi // yā gajapotasya mātā abhūṣi eṣā sā
mahāprajāpatī gautamī tadāpi mama śokenāndhā saṃjātā mama evāgamya anandhā
saṃjātā / etarahiṃ pi eṣā mahāprajāpatī gautamī mama śokenāndhā saṃjātā mama
yeva cāgamya anandhā saṃjātā //
_____samāptaṃ hastinikājātakasya
parikalpaṃ //
nīvaraṇaṃ vijahitvā śṛṇotha ekāgramānasā sarve /
yatha
bodhisatvacaryā suduṣkarā harṣaṇīyā ca //
tiryagyonigatasyāpi gajasya
svamātare sauhṛdam āsi /
kiṃ punaḥ manuṣyabhūto guruṃ puricareya taṃ vipraṃ
//
kāmaṃ pi bodhisatvā sarvajagati vatsalā prakṛtisnigdhā /
ativatsalā tu
guruṣu yathā śrutaṃ kīrtayiṣyāmi //
himavantapādapārśve caṇḍogre caṇḍaparvate
ramye /
tāpasakula-āśramehi kvacit kvaci kṛtābhyalaṃkāre
//
kinnarakuṃjaravānaravarāhaśārdūlavyāghragaṇacīrṇe
/
rurumahiṣasarabhacarite vṛṣabhacamariśambarākīrṇe
//
moraśukajīvajīvakacakorakaraviṃkaśakunamithunehi /
samantaṃ hi taṃ
vanavaraṃ śobhati madhuraṃ ravantehi //
[_Mvu_3.134_] śobhanti ca
kvacikvacit padmasarā rājahaṃsaparipūrṇā /
kalahaṃsalīlagalitā
gajayūthavilolitāś ca pure //
kvacid bhramaramadhukaribhiś cūrṇitakusumehi
pādapasamīpaṃ /
kṛtasaṃstarā vicitrā hariṇaśakunalīlitā sthānti //
kvacid
vṛddhatāpasehi dhyānaratiratehi nirjharagatehi /
saṃśobhate vanavaraṃ
svādhyāyaratehi ca parehi //
kvaci dṛṣṭakumārehi
dīrghajaṭā-ajinavalkaladharehi /
saṃśobhate vanavaraṃ vicitraphalamūlahastehi
//
tasmiṃ pravaṇe bhirāme pariharati janetrīṃ netraprahīṇāṃ /
jīrṇāṃ
durbalagātrāṃ gajottamo sarvabhāvena //
so gajagaṇena sārdhaṃ ramanto
apanirgato mahaddūraṃ /
rājā ca saha balena gajagrahaṇakāraṇaṃ prāpto
//
dṛṣṭvāna taṃ gajavaraṃ rājñaḥ sūto pi harṣito avaci /
gajavaro
lakṣaṇupapeto gajottamo pārthiva yūthe //
gajagaṇagataṃ gajendraṃ taṃ dṛṣṭvā
vāhanaṃ udāraṃ taṃ /
saṃgṛhṇi kāśirājā vanāt puravaraṃ nibandhitvā //
so
naiva pibati pānaṃ na ca bhuṃjati śvasati ca so bhīkṣṇaṃ /
taṃ avaca
madhuragirayā sa hastiratnaṃ pṛthivīpālo //
nāgavara mā kṛśo bhava pratīccha
bhaktaṃ pibāhi pānīyaṃ /
abhirāmayiṣyāmi idha purottame khu śociṣṭhāḥ
//
[_Mvu_3.135_] gajottamo āha //
na khu śocāmi narapate bandhanam
uparodhanaṃ kṣudhapipāsāṃ /
ito ca me duḥkhataraṃ nareśvara tena śocāmi
//
rājā āha //
kin tava ito gajavara duḥkhataraṃ duḥkhataraṃ punar anyaṃ
/
yena te na pratibhāti pānīyam aśanaṃ ca ākhyāhi //
gajapotako āha
//
mātā mama gatavayā jīrṇā ativatsalā nayanahīnā /
sā mayā vinā mariṣyati
nareśvara tena śocāmi //
tasyāhaṃ bisamṛṇālaṃ pūrvaṃ upānayāmi anayanāye
/
bhuṃjāmi paścātmanā sādya anasanā ti śocāmi //
grīṣme paridagdhagātrā
śītalavanacchāditodakaṃ caivaṃ /
upanāmemi snapemi ca sādya anātha ti śocāmi
//
saṃprati vane anayanā paribhramati reṇuguṇṭhitaśarīrā /
hā putreti ca
vadati tad adya duḥkhataram āsādya //
śrutvā gajendravacanaṃ manujendro
sumadhuraṃ sukaruṇaṃ ca /
aśruparipūrṇavadano naravaro vāraṇam adhyabhāṣita
//
ekatyeṣu manuṣyeṣu sudullabhā edṛśā guṇā samyak* /
yena tava imā
gajavara hṛdayasmiṃ jāyate pīḍā //
muṃcatha laghu gajavaraṃ caratu vane
gurujanaṃ paricaranto
[_Mvu_3.136_] bhavatu jananī āśvastā naṃdatu saha
putraratanena //
sā gajavarasya mātā duḥkhārditaśokaśalyasaṃśīrṇā
/
gagaṇam iva kālamehgo nādayati vanaṃ paricarantī //
bhavatu jananī
savatsā nandantu vanamṛgā ca vanadevatā /
ākhyāte nandatu me anayanā mātā
ratanakena //
iṣṭaṃ lubdhehi dantahetoḥ vyāghrehi rudhiramānsārthaṃ
/
nītaṃ va rājadhāniṃ gajottamaṃ kāśim āvikṣe //
vanadevatā bhaṇanti
gajottamo pravaralakṣaṇasamaṃgī /
taṃ gṛhṇe kāśirājā vanāt puravaraṃ
nibandhitvā //
taṃ khu maraṇaṃ bhaviṣyati mahyaṃ anāthāye naṣṭanayanāye
/
so pi ca gajo mariṣyati suvatsalo mahyaṃ śokena //
yo vicare girivareṣu
vaneṣu pravareṣu phullaśikhareṣu /
sa khu mariṣyati nāgo mama copavanaṃ ca
śocanto //
atha tava na jātu gajavara janetrī tvayi roṣitā na paribhraṣṭā
/
premnena anucarittha tatha tuhya vibhokṣaṇaṃ bhavatu //
atha tvaya na
jātu vīra adattva tava jananiye prathamabhaktaṃ /
phalamūlabhojanaṃ vā tatha
tuhya vibhokṣaṇaṃ bhavatu //
atha gajavaro tvarito mātaram upagamya ālapati
snigdhaṃ /
sukumāralatāye ca parimārjati reṇupariśuddhāṃ
//
[_Mvu_3.137_] baddho smi kāśirājñā purottame dāruṇehi pāśehi /
tava
tu kṛtena anayanā mukto puna dharmarājena //
sā gajavarasya ghoṣaṃ śrutvā
sparśaṃ ca tasya upalabhya /
prītamanasā udagrā punaḥ sanayanā gajaṃ labdhvā
//
hastinikā āha //
evaṃ nandatu nandanto kāśirājā sabāndhavo
/
yathāhaṃ adya nandāmi putreṇa nayanehi ca //
etaṃ putraṃ pūrvaṃ
śailavane mṛgānvite /
saputrā adya netrehi paśyati varakuṃjaraṃ
//
pūrvajātim abhijñāya saṃbuddho vadatāṃ varo /
jātakam idam ākhyāsi
śāstā bhikṣuṇam antike //
ahaṃ gajavaro āsi mātā sā āsi hastinī
/
tenādyāpy asyā putro haṃ gāḍasnehā ca gautamī //
eyaṃ dīrghasmiṃ saṃsāre
snehadveṣeṇa duḥkhitā /
snehadveṣaprahāṇārthaṃ dharmaṃ caratha nirmamā
//
_____hastinījātakaṃ samāptaṃ //
tribhiḥ prātihāryair buddhā
bhagavanto satvāṃ vinayanti / tadyathā ṛddhiprātihāryeṇa anuśāsanīprātihāryeṇa
dharmadeśanāprātihāryeṇa // bhagavatā imehi trihi prātihāryehi
[_Mvu_3.138_]
nyagrodhārāme bahūni prāṇisahasrāṇi ārye dharme vinītā // atha khalu rāhuś
cāsurendro vemacitrī ca asurendro mucilindo ca asurendro ṣaṣṭhīhi asuranayutehi
sārdhaṃ prabhūtaṃ gandhamālyam ādāya bahūni asurasahasrāṇi ca bahūni ca
asurakanyāsahasrāṇi sarvālaṃkārabhūṣitāni āmuktamaṇikuṇḍalāni mahatā
asurānubhāvena mahatā asura-ṛddhīye yena kapilavastunyagrodhārāmas
tenopasaṃkramitvā nyagrodhārāmasya upari vaihāyasam antarīkṣe sthitvā bhagavato
pūjāsatkāram akarensuḥ / sarvagandhehi sarvamālyehi sarvanṛtyehi sarvagītehi
sarvavāditehi sarvatūryatāḍāvacarehi bhagavantaṃ satkṛtvā gurukṛtvā mānayitvā
pūjayitvā apacayitvā anuttarāye samyaksaṃbodhaye cittam utpādensuḥ / aho punar
vayaṃ pi bhavema anāgate adhvāne tathāgatā arhantaḥ samyaksaṃbuddhā
vidyācaraṇasaṃpannāḥ sugatā lokavidanuttarā puruṣadamyasārathaḥ śāstāro
devamanuṣyāṇāṃ yathāyaṃ bhagavān etarhi evaṃ dvātriṃśatīhi mahāpuruṣalakṣaṇehi
samanvāgatā bhavema aśītihi anuvyaṃjanehi upaśobhitaśarīrā aṣṭādaśahi āveṇikehi
buddhadharmehi samanvāgatā daśahi tathāgatabalehi balavāṃ caturhi vaiśāradyehi
viśāradā yathā bhagavāṃ etarahiṃ evañ ca anuttaraṃ dharmacakraṃ pravartema
yathāpi bhagavatā etarahi / evaṃ ca mo devamanuṣyā śrotavyaṃ śraddhātavyaṃ
manyensuḥ yathā va bhagavato etarahi evaṃ ca samagraṃ śrāvakasaṃghaṃ pariharema
yathā bhagavāṃ etarahiṃ / evaṃ tīrṇā tārayema muktā mocema āśvastā āśvāsema
parinirvṛtā parinirvāpema / evam etaṃ bhaveya bahujanahitāya bahujanasukhāya
lokānukampāya mahato janakāyasya arthāya hitāya sukhāya devānāṃ ca manuṣyāṇāṃ ca
// atha khalu bhagavān teṣām asurāṇām idam evaṃrūpaṃ
cetopraṇidhānaṃ
[_Mvu_3.139_] viditvā tasyāye velāye smitaṃ prāduṣkare
samanantaraṃ prāduṣkṛte ca bhagavato mukhadvārāto nānāvarṇā anekavarṇā arciṣo
niścaritvā nīlapītamāṃjiṣṭhā raktaśvetāvadātā kanakavarṇā sarvaṃ buddhakṣetraṃ
obhāsayitvā yāvad akaniṣṭhā devanikāyā bhagavantaṃ trikhuttaṃ pradakṣiṇīkṛtvā
bhagavato purato aṃtarahitāḥ //
___atha khalv āyuṣmān aśvakī yena bhagavāṃs
tenopasaṃkramitvā tenāṃjaliṃ praṇāmayitvā bhagavantam etad uvāca // nāhetukaṃ
nāpratyayaṃ tathāgatā arhantaḥ samyaksaṃbuddhāḥ smitaṃ prāduṣkaronti / ko
bhagavaṃ hetoḥ kaḥ pratyayo smitasya prāduṣkaraṇāya // atha bhagavān āyuṣmatā
aśvakinā pṛṣṭo taṃ [asurā yāvad akaniṣṭhā devanikāyā bhagavantaṃ trikṣuttaṃ
pradakṣiṇīkṛtvā bhagavato purataḥ aṃtarahitā] asurāṇāṃ cetopraṇidhānaṃ gāthābhi
vyākarṣi //
tatram akāsi smitaṃ dvipadendro
dānavacitta viditvam udāraṃ
/
pṛcchati aśvaki prāṃjaliṃ kṛtvā
dṛṣṭva smitaṃ sugatasya mukhāto
//
neha ahetuka lokapradīpo
prādukaroti smitaṃ paramarṣi /
brūhi
narottama hetu smitasya
yat te kṛtaṃ iha lokahiteṣī //
adya niḥsaṃśayaṃ
bodhir udārā
kenaci saṃjanitā pariṣāyāṃ /
yasya tathāgata āśaya
jñātvā
prādukaroti smitaṃ ramaṇīyaṃ //
[_Mvu_3.140_] saṃśayito pi ayaṃ
iha adya
dṛṣṭva smitaṃ sugatasya mukhāto /
brūhi narottama mā ciram
astu
chindahi saṃśayitāna vilekhaṃ //
yaṃ akari smitaṃ
lokapradīpo
dānavapūjaṃ viditvam udārāṃ /
vyākaraṇaṃ bhaṇa
āsurakāyaṃ
yaṃ va śruṇitva bhaveya udagro //
bhagavān āha //
sādhu te
aśvaki pṛcchitā praśnā
yasya kṛte smitaṃ lokahitasya /
tasya te vakṣyaṃ
phalaṃ nikhilena
ekamano bhaṇato me śruṇehi //
pūjā iha me kṛtā
asurehi
bodhim anuttaraṃ prārthayamānā /
te vijahitva
tamāsurakāyaṃ
svargagatā ramiṣyanti ciraṃ pi //
devapurāyaṃ ciraṃ
nivasitvā
paṃcahi kāmaguṇehi samaṃgī /
mānuṣalokam imaṃ
punaretvā
pūjayiṣyanti jināṃ dvipadendrāṃ //
kalpasahasraśatāni
bahūni
kṛtva punaḥ puna pūja jineṣu /
[_Mvu_3.141_]
kāṃcanasaṃnibhalakṣaṇadhārī
sarve jinā bhaviṣyanti jitārī //
śrutva ca
vyākaraṇaṃ asurāṇāṃ
tuṣṭa udagro sadevakaloko /
prāṇasahasraśatāni
bahūni
prasthita tatra anuttarayāne //
atha khalu saṃbaro asurendro tāye
velāye imāṃ gāthām adhyabhāṣi //
edṛśehi me mitrehi sadā bhotu samāgamo
/
yaṃ niśāmya yam āgamya pūjema dvipadottamaṃ //
atha khalu bhagavān tāni
ṣaṣṭhī asuranayutāni anuttarāye samyaksaṃbodhīye vyākaritvā bahūni ca
prāṇisahasrāṇi āryadharmeṣu pratiṣṭhāpayitvā rājānaṃ śuddhodanaṃ ca saparivāraṃ
ca udyojaye // atha khalu rājā śuddhodano saparivāro utthāyāsanāto bhagavataḥ
pādau śirasā vanditvā prakrame / tathā sarvo janakāyo //
___atha khalu rājā
śuddhodano tasyaiva rātriye atyayena prabhūtaṃ khādanīyaṃ bhojanīyaṃ
pratijāgaritvā kapilavastunagaraṃ siktasaṃmṛṣṭaṃ kṛtvā apagatarajaṃ
apagatapāṣāṇaśarkarakaṭhallaṃ muktapuṣpāvakīrṇaṃ gandhaghaṭikādhūpitadhūpanaṃ
citraparikṣiptaṃ vitatavitānaṃ osaktapaṭṭadāmakalāpaṃ / yāvac ca kapilavastuṃ
yāvac ca nyagrodhārāmaṃ naṭanartaka-ṛllamallapāṇisvarikāṃ kumbhatūṇikaśobhikāṃ
dvistvalavelambakāṃ deśedeśeṣu sthāpayitvā mahatā rājānubhāvena mahatā
rāja-ṛddhīyena bhagavato nagaraṃ praveśitaṃ karoti // atha khalu rājā śuddhodano
bhagavantaṃ saśrāvakasaṃghaṃ puraskṛtvā rājakulaṃ praveśeti
//
[_Mvu_3.142_] atha khalu bhagavāṃ śuddhodanasya niveśanaṃ praviśitvā
prajñapta evāsane niṣīde yathāsano ca bhikṣusaṃgho // atha khalu rājā śuddhodano
bhgavantaṃ svahastaṃ praṇītena prabhūtena khādanīyabhojanīyena santarpayati
saṃpravāreti mitrāmātyā ca bhikṣusaṃghaṃ // atha khalu bhagavāṃ bhuktāvī
dhautahasto apanītapātro rājānaṃ śuddhodanaṃ dharmyā kathayā saṃdarśayitvā
samādāpayitvā samuttejayitvā utthāyāsanāto prakrame // aparaṃ divasaṃ
mahāprajāpatī gautamī bhagavato saśrāvakasaṃghasya bhaktaṃ karoti / aparaṃ
divasaṃ yaśodharā bhaktaṃ karoti / aparaṃ divasaṃ antaḥpurikā / aparaṃ divasaṃ
śākiyamaṇḍalaṃ bhagavato saśrāvakasaṃghasya bhaktaṃ karoti //
___yaśodharāye
dāni bhagavato saśrāvakasaṃghasya modakaṃ sajjīkṛtaṃ sarvaṃ jñātivargaṃ
nimantritaṃ // bhagavāṃ kālajño velajño samayajño pudgalaparāparajño kālyasyaiva
nivāsayitvā pātracīvaram ādāya bhikṣusaṃghaparivṛto bhikṣusaṃghapuraskṛto
yaśodharāye niveśanaṃ praviśitvā niṣīde prajñapte evāsane yathāsano ca
bhikṣusaṃgho // atha khalu yaśodharā rāhulamātā mahāprajāpatīgautamīye sārdhaṃ
jñātivargeṇa ca bhagavantaṃ saśrāvakasaṃghaṃ praṇītena khādanīyabhojanīyena
santarpayati saṃpravārayati // tāye dāni yaśodharāye rāhulasya haste pratyagro
praṇīto modako varṇagandharasopeto dinnaḥ gaccha imaṃ modakaṃ pitur dehīti //
tena gacchitvā bhagavato pātre prakṣipitvā bhagavato chāyāyāṃ niṣīditvā mātaram
etad uvāca // sukhā khalv amba śramaṇasya iyaṃ chāyā // atha khalu yaśodharā
rāhulaṃ kumāram etad uvāca // yāca putra paitṛkaṃ dhanaṃ // atha khalu rāhulo
kumāro bhagavantam etad uvāca // dehi me śramaṇa paitṛkaṃ dhanaṃ // bhagavān āha
// rāhula pravrajāhi tato paitṛkaṃ dhanaṃ dāsyāmi // atha khalu rājā
sāntaḥpuro
[_Mvu_3.143_] śākyā ca saparivārā hṛṣṭā abhūnsuḥ tuṣṭā udagrā
bhagavato rāhulo putro vinaye yaśodharāye kiṃ doṣo tti // yaśodharā dāni
sarvālaṃkārehi ātmānam alaṃkṛtvā bhagavantaṃ pariviṣati kathaṃ punar āryaputro
agāram adhyāvasati na ca bhagavato cittasyānyathābhāvo // atha khalu bhagavāṃ
bhuktāvī dhautapāṇi apanītapātro rājānaṃ śuddhodanaṃ sāntaḥpuraṃ mahāprajāpatīṃ
gautamīṃ ca yaśodharāṃ ca rāhulamātaraṃ saparivārāṃ dharmyā kathayā
saṃdarśayitvā samādāpayitvā samuttejayitvā saṃpraharṣayitvā utthāyāsanāto
prakrame //
___bhikṣū bhagavantam āhansuḥ // paśya bhagavaṃ yaśodharā
modakehi lobheti // bhagavān āha // na bhikṣavo etarahi eva eṣā yaśodharā mama
modakehi lobheti // bhikṣū āhansuḥ // anyadāpi bhgavaṃ // bhagavān āha //
anyadāpi bhikṣavo //
___bhūtapūrvaṃ bhikṣavo atītam adhvānaṃ nagare vārāṇasī
kāśijanapade tasya uttareṇa anuhimavante sāhaṃjanī nāma āśramapadaṃ śāntaṃ
viviktaṃ vigatajanapadaṃ manuṣyaraheyaṃ pratisaṃlayanasāropyaṃ mūlopetaṃ
patropetaṃ puṣpopetaṃ pānīyopetaṃ // tahiṃ kāśyapo nāma ṛṣiḥ prativasati
paṃcābhijño caturdhyānalābhī maharddhiko mahānubhogo // tena grīṣmāṇāṃ paścime
māse kṣudrapākāni phalāni bhuktāni tṛṣitena ca bahutaraṃ pānīyaṃ pītaṃ / tasya
abhiṣyaṇṇā vātātapā saṃvṛttā / tena upalakuṇḍake saśukraṃ prasrāvaṃ kṛtaṃ //
aparāye mṛgīye tṛṣitāye taṃ prasrāvaṃ pānīyasaṃjñāya pītaṃ // ṛtumatīye tāye
mṛgīye aśucimrakṣitena mukhatuṇḍena saśukraṃ yonimukhaṃ jihvāya pralīḍhaṃ / tāye
saṃmūrchayitvā kukṣiṃ pratilabdhaṃ // so ca ṛṣi maitrīvihārī tasya mṛgapakṣī pi
na
[_Mvu_3.144_] santrasanti mṛgapakṣiśatāni āśramasya parisamante
caranti prativasanti ca sāpi mṛgī tasyaiva āśramasya parisamantena carati
tatraiva parikramati // sā dāni kālena samayena dārakaṃ prajāyati // tena ṛṣiṇā
dṛṣṭā tasyaitad abhūṣi / kuto imasyā tiricchānagatāye mṛgīye mānuṣo apatyo ti //
samanvāharitvā ṛṣīṇāṃ jñānaṃ pravartati / so dāni ṛṣi samanvāharati / amukaṃ
kālaṃ maye adhimātraṃ kṣudrapākāni phalāni parimuktāni bahutarakaṃ ca me pānīyaṃ
pītaṃ tato me abhiṣyaṇṇehi dhātūhi apalakuṇḍake saśukraṃ prasrāvaṃ kṛtaṃ / etāye
mṛgīye tṛṣitāye pānīyasaṃjñāye pītaṃ ṛtumatīye tato ca tāye kukṣiṃ pratilabdhaṃ
/ mamaivaiṣo aṃganisrāvo ti / tena dāni garbharūpaṃ ajinakena gṛhṇīya taṃ
āśramapadaṃ praveśito //
___sā dāni mṛgī pṛṣṭhato anveti / tena tasya
garbharūpasya phalakena nābhi cchinnā tailena ca abhyaṃgito sukhodakena taṃ
garbhamalaṃ paridhautaṃ // so ṛṣi taṃ garbharūpaṃ tasyā mṛgīye stane allīpeti
sāpi mṛgī pāyeti / ṛṣiṇāpi tasyā mṛgīye stanaṃ tasya dārakasya mukhe prakṣipyati
// yaṃ kālaṃ so dārako āsito bhavati tataḥ sā mṛgī tasya āśramasya parisamantena
caritvā pānīyaṃ ca pibitvā punaḥ garbharūpaṃ stanaṃ pāyeti jihvāgreṇa naṃ
parilehati // yaṃ kālaṃ so garbharūpo pādehi pi aṇvitaḥ tato svayan tasyā mṛgīye
stanaṃ gṛhṇitvā pibati // ekacaraṃ śṛṃgakaṃ jātanti tena ṛṣiṇā ekaśṛṃgo ti nāmaṃ
kṛtaṃ // so dāni yathā se mātā mṛgehi sārdham aṇvati tathā so pi ekaśṛṃgako
ṛṣikumāro aṇvati mṛgehi ca mṛgapotakehi ca sārdhaṃ krīḍamāno / yato yataḥ sā
mātā mṛgagaṇehi sārdhaṃ aṇvati tataḥ tato pi ekaśṛṃgo
ṛṣikumāro
[_Mvu_3.145_] aṇvati / mṛgapotakehi sārdhaṃ krīḍanto aṇviya
aṇviya mṛgehi mṛgapotakehi ca sārdhaṃ punas taṃ ṛṣisya āśramapadaṃ āgacchati /
tato naṃ ṛṣi kṣudrakṣudrāṇi phalāni varṇagandharasopetāni deti // yadā so
ṛṣikumāro āśramapade śayito bhavati tato bahū mṛgā ca mṛgapotakā ca tam
ṛṣikumāram anuparivāretvā śayanti // yaṃ velaṃ te mṛgā ca mṛgapotakā ca
caritukāmā bhavanti tataḥ tam ṛṣikumāraṃ śayamānaṃ mukhatuṇḍakena
pratibodhayanti // evan te mṛgā ca mṛgapotakā ca nānāprakārā ca pakṣī tena
ṛṣikumāreṇa sārdhaṃ tatra āśramapade abhiramanti // yaṃ kālaṃ so ekaśṛṃgako
ṛṣikumāro vijñaprāptaḥ saṃjāto tasya ṛṣisya taṃ āśramaṃ siṃcati saṃmārjati
mūlāni nānāprakārāṇi āneti patrāṇi āneti udakaṃ āneti kāṣṭhāni āneti tam ṛṣiṃ
parimardati snāpeti agnihotraṃ pratijāgareti / tam ṛṣiṃ parivisati nānāprakārāhi
mūlavikṛtīhi patravikṛtīhi puṣpavikṛtīhi phalavikṛtīhi pānīyaṃ upanāmeti /
prathamaṃ taṃ ṛṣiṃ parivisitvā tāṃ ca mṛgīṃ mātaraṃ paścāt svayam āhāraṃ karoti
// tena ṛṣiṇā tasya ṛṣikumārasya dhyānānāṃ ca abhijñānāṃ ca mārgam upadiṣṭaṃ //
tena dāni ṛṣikumāreṇa pūrvarātrāpararātraṃ jāgarikāyogam anuyuktena viharantena
ghaṭantena vyāyamantena catvāri dhyānāny utpāditāni paṃca cābhijñā sākṣīkṛtā //
so dāni ṛṣikumāro caturdhyānalābhī paṃcābhijño kaumārabrahmacārī maharddhiko
mahānubhāvo saṃjāto abhijñāto devamanuṣyāṇāṃ //
___ekaśṛṃgako ṛṣikumāro
anuhimavante gaṃgāye nadīye kūle sāhaṃjanī-āśramapade prativasati / vārāṇasīyaṃ
ca nagare kāśirājño putro na bhavati // tena dāni bahū iṣṭiprakriyāsthānāni
kṛtāni putrārthāya yathā me putro bhaveya na cāsya putro
saṃbhavati
[_Mvu_3.146_] vistīrṇe antaḥpure dhītaro va asti // tena dāni
kāśirājñā śrutaṃ / gaṃgāya kūle sāhaṃjanī nāma āśramapadaṃ tatra kāśyapo nāma
ṛṣi prativasati tasya rāja-ṛṣisya tatra āśramapade prativasantasya mṛgīye
sakāśāto ekaśṛṃgako nāma ṛṣikumāro utpanno ti / yan nūnāhaṃ nalinīdhītarāṃ
rājakulakumārīṃ ekaśṛṃgasya ṛṣikumārasya dadeyaṃ so me putro bhaviṣyati jāmātiko
ca // atha khalu bhikṣavo sa kāśirājā brahmaṇapurohitam āha // tatra kāśyapi
nāma ṛṣiḥ prativasati /tasya rājarṣisya tatra āśramapade prativasantasya mṛgīye
sakāśāto ekaśṛṃgako nāma ṛṣikumāro utpanno ti / yaṃ nūnāhaṃ nalinīdhītāṃ
rājakumārīṃ ekaśṛṃgasya ṛṣikumārasya dadeyaṃ so me putro bhaviṣyati jāmātiko ca
//
___atha khalu bhikṣavaḥ sa kāśirājā brāhmaṇaṃ purohitaṃ rājācāryaṃ
āmantrayati / gacchatha purohita imāṃ nalinīṃ rājakanyāṃ ekaśṛṃgasya
ṛṣikumārasya detha / so me putro bhaviṣyati jāmātiko ca //
___atha khalu
bhikṣavo brāhmaṇapurohito rājācāryaḥ nalinīṃ rājakumārīṃ saparivārāṃ aśvarathe
ārūḍhayitvā prabhūtaṃ cānnapānaṃ modakāni ca nānāprakārāṇi khādanīyabhojanīyāni
ādāya sāhaṃjanīṃ āśramapadaṃ āgame // te ca dāni sāhaṃjanīm āśramapadaṃ gatvā
āśramasya nātidūreṇāpi samīpe gatā // tatra nalinī rājakumārī sakhīhi sārdhaṃ
krīḍati hasati tāni ca krīḍamānāni dṛṣṭvā tāni mṛgapakṣigaṇāni santrasanti
diśodiśaṃ paridhāvanti // atha khalu bhikṣavaḥ ekaśṛṃgasya ṛṣikumārasya etad
abhūṣi // kiṃ nu khalv ime dya mṛgapakṣiṇāḥ santrasanti diśodiśaṃ ca
paridhāvanti // atha khalu bhikṣavaḥ ekaśṛṃgo ṛṣikumāraḥ yena nalinī rājakanyā
tenāgami // adrākṣīd bhikṣava ekaśṛṃgako ṛṣikumāro nalinīṃ rākakumārīṃ sakhīhi
sārdhaṃ krīḍantīṃ
[_Mvu_3.147_] svalaṃkṛtāṃ subhūṣitāṃ mahārahehi
vastrehi / dṛṣṭvā ca punaḥ tasyaitad abhūṣi // śobhanā khalv ime ṛṣikumārā
udārāṇi tāsāṃ ajināni jaṭāni ca ajinamekhalāni ca // nidhyāyati rājakanyānāṃ /
so dāni rājakanyānāṃ ajinamekhalāni atiriva kāye vibhāsantāni paśyati // so dāni
ekaśṛṃgako nalinīṃ pṛcchati // śobhanāni yuṣmākaṃ ajināni jaṭāni mekhalāni ca
kaṇṭhāsūtrāṇi ca // sā dāni nilanī rājakumārī ekaśṛṃgaṃ ṛṣikumāraṃ haste gṛhya
āha // etāni edṛśāni asmākaṃ ajināni ca mekhalāni ca kaṇṭhasūtrāṇi ca
hastasūtrāṇi ca // sā dāni tasya ṛṣikumārasya modakāni pānaṃ ca anupradāsi idam
asmākaṃ haste modakaṃ paribhuṃjāhīti // tena dāni tāni modakāni paribhuktāni
pānakaṃ pi ca pītaṃ // tasya tahiṃ āśramapade kaṭukaṣāyehi phalaphalehi
jihvendriyapratyāhatasya tehi modakehi paribhuṃjamānasya atiriva raseṣu āsvādo
nugṛhīto // tāni ca pānakapibanāni pītvā so dāni āha // śobhanāni yuṣmākam imāni
phalāphalāni pānīyaṃ ca ajinamekhalāni ca kaṇṭhasūtrāṇi ca hastasūtrāṇi ca
udārāṇi na bhojanāni asmākaṃ āśrame edṛśāni //
___atha khalu bhikṣavo nalinī
rājakumārī ekaśṛṃgaṃ ṛṣikumāraṃ etad uvāca // āgaccha ṛṣikumāra idam asmākaṃ
uṭajāni saṃcārimāni yena icchāma tena etāni uṭajāni ādāya gacchāma āgaccha
asmākaṃ uṭajaṃ praviśa āśramaṃ te ca upadarśayiṣyāmi // sā dāni nalinī tatra
yānaṃ abhiruhitvā ekaśṛṃgasya hastaṃ praṇāmi āgaccha praviśāhi idam asmākaṃ
uṭajaṃ āśramaṃ pravekṣyāma tti // so dāni tatra yāne aśvāni āyuktāni dṛṣṭvā āha
// mama mṛgī mātā imaṃ ca uṭajaṃ mṛgā
[_Mvu_3.148_] vahanti nāhaṃ atra
praviśāmi // sā dāni nalinī ekaśṛṃgasya ṛṣikumārasya haste lagnati kaṇṭhe
lagnati āliṃgati cumbati pralobheti ca ṛṣikumāro ca tāye nalinīye mūrdhāto
upādāya yāvat pādeṣu nimittaṃ paśyati / anyādṛśā svakāni jaṭāni anyādṛśāni
nalinīye anyādṛśaṃ rūpaṃ paśyati anyādṛśaṃ nalinīye anyādṛśaṃ svakaṃ
muṃjamekhalaṃ anyādṛśaṃ nalinīye anyādṛśāni svakāni hastaputrāṇi paśyati
anyadṛśāni nalinīye // sā dāni ṛṣikumāreṇa sārdhaṃ ālāpasamālāpaṃ kṛtvā viśvāsaṃ
ca saṃbhāvayitvā premnaṃ ca saṃjanayitvā yathoktaṃ bhagavatā
//
pūrvevāsanivāsena pratyutpannahitena vā /
evan taṃ saṃjāyate premnaṃ
utpalaṃ vā yathodake //
yatra manaṃ nivasati cittaṃ vāpi prasīdati
/
niṣṭhāṃ paṇḍito gaccheyā saṃtuṣṭā me pure saha //
teṣāṃ saṃsāre
sansarantānāṃ dīrgharātraṃ janmasahasrakoṭībhiḥ paraspareṣāṃ samāgamo āsi
bhāryāpatiṣāṃ tasmāt teṣāṃ saha darśanena parasparaṃ premnaṃ nipatati // sā dāni
nalinī ekaśṛṃgasya ṛṣikumārasya pralobhanābhiprāyā rājārhāṇi modakāni
khādanīyabhojanīyāni ca paribhuṃjāpetvā praṇītāni ca pānakāni pāyetvā ālambitvā
ca cuṃbayitvā ca kaṇṭhasamālagnato ca kṛtvā aśvayānaṃ abhiruhitvā vārāṇasīṃ
pratyāgatā // etāṃ prakṛtiṃ vistareṇārocayati // ekaśṛṃgako ṛṣikumāro pi āśramaṃ
gatvā tāṃ nalinīṃ rājadhītāṃ mūrdhnāto samupādāya yāvat pādeṣu raṃjanīyāni
nimittāni manasikaronto āsati naiva mūlaphalāni āneti na udakaṃ na kāṣṭhāni na
āśramapadaṃ saṃmārjati agnihotraṃ paṭijāgareti //
[_Mvu_3.149_]___so dāni
ṛṣiḥ taṃ kumāraṃ cintāparaṃ dṛṣṭvā pṛcchati // na te kāṣṭhāni bhinnāni na te
udakaṃ āhṛtaṃ agnihotraṃ na juhitaṃ kin tuvaṃ dhyānaṃ dhyāyasi // ṛṣikumāro āha
// iha anyāto āśramāto ṛṣikumāro saṃbahulehi ṛṣikumārehi sārdhaṃ āgato prāsādiko
darśanīyo śobhanehi jaṭehi ajinehi śobhanehi kaṇṭhasūtrehi hastasūtrehi
śobhanehi muṃjamekhalehi mṛṣṭāni ca sānaṃ phalaphalāni pānīyaṃ ca na edṛśaṃ
yathāsmākaṃ mṛgayukte pi uṭaje aṇvanti te mayā āśramasya amukasmiṃ pradeśe dṛṣṭā
tena ca me ṛṣikumāreṇa sārdhaṃ prīti saṃjātā kaṇṭhe ca so gṛhya mama prakāśaṃ
vaktreṇa vaktraṃ praṇidhāya śabdaṃ karoti taṃ me janaye praharṣaṃ tam ahaṃ
smaranto paridīnavaktro tena vinā na ramāmi āśrame // ṛṣiṇo dāni ṛṣikumārasya
śrutvā tad abhūṣi // yādṛśaṃ ayaṃ ṛṣikumāro teṣāṃ varṇasaṃsthānaṃ ācikṣati na te
ṛṣikumārā strīhi tāhi bhavitavyaṃ // so dāni ṛṣi taṃ ekaśṛṃgakaṃ ṛṣikumāraṃ āha
// putra na te ṛṣikumārā striyās tāyo ṛṣīn ālobhenti tapāto vārayanti / ṛṣibhis
tāyo dūrāto parivarjayitavyā antarāyakarāyo brahmacāriṇāṃ / mā tehi sārdhaṃ
samaṃ karohi āśiviṣasamā tāyo viṣapatrasamā tāyo aṃgārakarṣūpamā tāyo
//
___so dāni kāśirājā taṃ purohitaṃ āha // nāvāsu aśokavanikāni ropetvā
puṣpaphalopetehi vṛkṣehi gaṃgāye pratiśrotena taṃ āśramapadaṃ gacchāhi nalinīye
saparivārāye sārdhaṃ tato tam ṛṣikumāraṃ nāvāyam ārūpitvā ānehi // so dāni
purohito kāśirājñaḥ pratiśrutvā nalinīṃ rājakanyāṃ purimāṃtāṃgikacetiṣṭhāhi
nāvāhi vitatavitānāhi citraduṣyaparikṣiptāhi osaktapaṭṭadāmakalāpāhi
dhūpanadhūpitāhi
[_Mvu_3.150_] muktapuṣpāvakīrṇāhi saparivārāṃ ārūpitvā
gaṃgāye pratiśrotena taṃ sāhaṃjaniṃ āśramapadaṃ gato // tena dāni tasya
āśramapadasya samīpe nāvāni sthāpetvā sā nalinī rājakanyā ekaśṛṃgasya
ṛṣikumārasya sakāśaṃ visarjitā gaccha tvaṃ ṛṣikumāram ānehi // sā dāni nalinī
rājakumārī nāvāto oruhitvā saparivārā tatrāśramapade nānāprakārāṇi vanakusumāni
ca vanakisalayāni ca pralāventī āsati / tāṃ pi ca dṛṣṭvā tato āśramāto
mṛgapakṣigaṇā svakasvakāni rutāni muṃcantāni diśodiśaṃ pradhāvanti // ṛṣikumāro
pi tāni mṛgapakṣigaṇāni santrasantāni dṛṣṭvā taṃ pradeśaṃ gataḥ / tato tāṃ
paśyati nalinīṃ rājakumārīṃ saparivārāṃ vanakusumāni ca vaanakisalāni ca
pralāventīṃ // dṛṣṭvā ca punar yena nalinī rājakumārī tenopasaṃkrānto //
nalinīye ṛṣikumāro bhūyo abhinandito kaṇṭhe ca lagnā bhūyo ca āliṃgito cuṃbito
ca modakāni ca khajjakaprakārāṇi ca paribhuṃjitvā rājārhāṇi ca pānakāni pibitvā
nalinīye sārdhaṃ tān nāvāṃ ārūḍho // nalinī āha // ime asmākaṃ āśrame udake
saṃcaranti // so tāye pralobhetvā nāvāyānena vārāṇasīm ānīto / purohitena
ṛṣikumārasya nalinī pāṇigrahaṃ kṛtvā dinnā // so tāye nalinīye sārdhaṃ āsati
krīḍati na pana saṃyogaṃ gacchati / jānāti vayasyo me ṛṣikumāro ti //
___so
dāni tāye nalinīye sārdhaṃ tasyāṃ nāvāyāṃ sāhaṃjanim āśramapadaṃ gataḥ tāye ca
mātare mṛgīye ekaśṛṃgako ṛṣikumāro nalinīye rājakumārīye sārdhaṃ āgacchanto
dṛṣṭaḥ // sā dāni putraṃ pṛcchati / putra kahiṃ si gato ti // so dāni āha //
imasya me vayasyasya āśramaṃ gato ti // eṣo me vayasya agniṃ pradakṣiṇīkṛtvā
udakena pāṇinā gṛhīto ti // tasyā dāni mṛgīye etad abhūṣi // na
khalu
[_Mvu_3.151_] punar ayam ṛṣikumāro vayasyaṃ jānāti bhāryāṃ vā iyaṃ
ca kanyā ayaṃ ca ṛṣikumāro puruṣottamo etena tu eṣā bhāryā agniṃ pradakṣiṇīkṛtvā
udakena pāṇigṛhītā bhāryā labdhā ti // tatra ko se ṛṣikumārasya etam arthaṃ
saṃbodhaye yathā na eṣa ṛṣikumāro kāśirājño eṣā dhītā nalinī nāma tava bhāryā
dinnā ti // tatra ca sāhaṃjanisya āśramapadasya heṣṭā gaṃgākūle prativratānāṃ
tāpasīnāṃ āśramapadaṃ praviśanto ṛṣikumāro tāpasīhi vāriyati // mā tuvaṃ atra
āśramapade praviśāhi tvaṃ puruṣo eṣo ca strīṇāṃ prativratānāṃ brahmacāriṇīṇāṃ
āśramo ti na labhyaṃ atra puruṣeṇa praviśituṃ // so dāni ṛṣikumāro tāṃ tāpasīṃ
pṛcchati // ko vā strī puruṣo vā ti // tasya tāye tāpasīye strīdharmā ca
ācikṣitā na eṣa tava vayasyo na eṣa ṛṣikumāro eṣā strī nalinī nāma rājakumārī
kāśirājño dhītā tvaṃ puruṣo mṛgīto utpanno tato tvaṃ na jānāsi eṣā tava udakena
bhāryā dinnā tvaṃ ca etasyā pati no labhyā yuṣmābhiḥ anyamanyaṃ tyajituṃ
//
___so dāni ṛṣikumāro tāsān tāpasīnāṃ śrutvā nalinīye sārdhaṃ sāhaṃjaniṃ
āśramapadaṃ pituḥ kāśyapasya ṛṣisya sakāśaṃ gato pituḥ pādāṃ vanditvā sārdhaṃ
nalinīye etāṃ prakṛtiṃ sarvāṃ ārocayati // ṛṣisya etad abhūṣi // na śakyati
ṛṣikumāro nalinīye vinā iha āśramapade prativasituṃ parasparasya ete
baddhasaṃjātā snehasaṃjātā // so dāni taṃ putraṃ ekaśṛṃgaṃ ṛṣikumāraṃ āha //
putra eṣā tava nalinī rājakumārī agnidevaṃ sākṣīkṛtvā udakena pāṇigṛhītā dinnā /
eṣā te bhāryā tvaṃ ca etasyā patiḥ / na labhyā yuṣmābhiḥ parasparasya tyajituṃ /
gaccha etāya sārdhaṃ vārāṇasīṃ nagaraṃ // te dāni ṛṣisya pādāṃ vanditvā
pradakṣinīṃ ca kṛtvā
[_Mvu_3.152_] mātaraṃ ca abhivādetvā vārāṇasīṃ gatā
gatvā kāśirājño upasaṃkrāntā // rājñā ṛṣikumārasya anurūpaṃ gṛhaṃ dinnaṃ
parivāraṃ ca upastaraṇapratyāstaraṇaṃ ca sarvāṇi ca upabhogaparibhogāni ca
yuvarājyenābhiṣikto //
sarve kṣayāntā nicayāḥ patanāntā samucchrayāḥ
/
saṃyogā viprayogāntā maraṇāntaṃ pi jīvitaṃ //
so dāni kāśirājā
kāladharmeṇa saṃyukto kālagato ekaśṛṃgeṇa vārāṇasyāṃ rājyaṃ pratilabdhaṃ
//
___tena dāni nalinīye mūlāto yamajātā dvātriṃśatputrā jātā / aparāṇāṃ pi
devīnāṃ mūlāto sātirekaṃ putraśataṃ jātaṃ // dharmeṇa rājyam anuśāsayitvā ciraṃ
dīrgharātraṃ jyeṣṭhaputraṃ rājye bhiṣiṃcitvā punaḥ ṛṣipravrajyāṃ pravrajito //
tena dāni pūrvarātrāpararātraṃ jāgarikāyogasamanuyuktena yujyantena ghaṭantena
vyāyamantena bāhitakena mārgeṇa catvāri dhyānāny utpāditāni paṃcābhijñā
sākṣātkṛtā // so dāni kāmadhātuṃ samatikramitvā kāyasya bhedāt* brahmadevanikāye
utpanno //
___bhagavān āha // yas tena kālena kāśyapo ṛṣir eṣu sa śuddhodano
abhūṣi / yā sā mṛgī eṣā sā bhikṣavo mahāprajāpatī abhūṣi / yaś ca kāśirājo bhūd
eṣaiva mahānāmo śākyo bhūt* / yaś caikaśṛṃgako ṛṣikumāras tadāhaṃ eva babhūva /
yā ca nalinī nāma rājakanyā eṣaiva yaśodharā abhūṣi // tadāpi eṣā ātmānaṃ
alaṃkṛtvā mama pralobheti / etarahiṃ pi eṣātmānaṃ alaṃkṛtvā mama pralobheti
//
_____nalinīye rājakumārīye jātakaṃ samāptaṃ //
[_Mvu_3.153_]
bhikṣū bhagavantam āhansuḥ // paśya bhagavan katham iyaṃ yaśodharā rājñā
śuddhodanena ananuyujyitvā aparyavagāhitvā anaparādhī vadhyā ti osṛṣṭā /
bhagavān āha // na bhikṣavaḥ etarahim eva eṣā yaśodharā rājñā śuddhodanena
ananuyujyitvā anaparādhī vadhyā osṛṣṭā / anyadāpi eṣā yaśodharā iminā rājñā
śuddhodanena ananuyujyitvā aparyavagāhitvā anaparādhī vadhyā osṛṣṭā // bhikṣū
āhansuḥ // anyadāpi bhagavaṃ // bhagavān āha // anyadāpi bhikṣavo
//
___atītamadhvāne anuhimavante mahāvanakhaṇḍaṃ tatra māṇḍavyasya ṛṣisya
āśramapadaṃ caturdhyānalābhinaḥ paṃcābhijñasya mahābhāgasya mūlopetaṃ phalopetaṃ
puṣpopetaṃ patropetaṃ pānīyopetaṃ mṛgapakṣiśatasahasrehi niṣevitaṃ // atha khalu
bhikṣavo māṇḍavyena ṛṣiṇā grīṣmāṇāṃ paścime māse kṣudrapākehi phalehi
paribhuktehi bahutareṇa ca pānīyena pītena abhiṣyaṇṇehi dhātūhi upalakuṇḍake
saśukraṃ prasrāvaṃ kṛtaṃ // atha khalu bhikṣavo anyatarā mṛgī ṛtumatī tṛṣāyāṃ
bhrāntā pānīyasaṃjñāya tato upalakuṇḍakāto tam ṛṣisya saśukraṃ prasrāvaṃ pītaṃ /
aśucimrakṣitena ca mukhatuṇḍakena svakaṃ yonimukhaṃ parilehasi / acintyo
satvānāṃ karmavipākaḥ / tāye mṛgīye taṃ śukraṃ rudhiraṃ ca saṃmūrchitvā kukṣiṃ
pratilabdhaṃ // sā dāni tasyaiva āśramapadasya parisāmantena carati paribhramati
ca // sā dāni kālena ca samayena ca dārikāṃ darśanīyāṃ akṣudrāvakāśāṃ paramayā
śubhavarṇapuṣkalatayā samanvāgatāṃ gaurīṃ navanītapiṇḍasaṃnibhāṃ prasūtā // sā
dāni mṛgī tāṃ dārikāṃ prasūtā ca tena ca ṛṣiṇā taṃ dravyaṃ dṛṣṭaṃ // tasyaitad
abhūṣi // kuto imasyāntiracchānagatāye mṛgīye mānuṣaṃ apatyanti //
samanvāharitvā ṛṣiṇāṃ paṃcābhijñānāṃ jñānaṃ pravartati // so dāni ṛṣi
māṇḍavyo
[_Mvu_3.154_] paṃcābhijño mahābhāgo samanvāharati // iha mama
atra āśramapade anyasya puruṣasya pracāro nāsti / eṣā ca mṛgī imahiṃ eva mama
āśramapade jātā saṃvṛttā tathānyānyapi mṛgapakṣiśatāni iha vanakhaṇḍe saṃvṛttāni
naiva mama kvacit* mṛgo vā pakṣī vā anyavanakhaṇḍaṃ gacchati na cānyāto
vanakhaṇḍāto kocit* mṛgapakṣī ihāgacchati / iha ete vanakhaṇḍe mṛgapakṣigaṇā
jātā ca saṃvṛttā ca saṃvṛddhā ca abhiratā ca amanuṣyacaritaṃ ca vanakhaṇḍaṃ /
amukakāle mayā grīṣmāṇāṃ paścime māse pakvasupakvāni ca phalaphalāni
paribhuktāni suśītalaṃ ca bahutaraṃ pānīyaṃ pītaṃ / tataḥ me bhiṣyaṇṇehi dhātūhi
upalakuṇḍake saśukraṃ prasrāvaṃ kṛtaṃ etāye mṛgīye tṛṣitāye taṃ saśukraṃ
prasrāvaṃ pānīyasaṃjñāye pītaṃ / tato etāye mṛgīye kukṣiṃ pratilabdhaṃ / mama
eṣa aṃganisrāvo // tasya ṛṣisya māṇḍavyasya tatra dārikāye atipremnaṃ saṃjātaṃ
// tena sā dārikā ajinakena gṛhya āśramam ānītā / sāpy asya mṛgī pṛṣṭhato nveti
// tena dāni ṛṣiṇā tāye dārikāye taṃ nābhi phalaśastrakena cchinnaṃ mānuṣikāye
ca naṃ kelāyanāya kelāyantī tāye vanamṛgīye stanācūṣaṇaṃ āsati / so pi naṃ ṛṣi
kṣudrapākāni phalāni mukhe pīḍeti kālena kālaṃ tailenābhyaṃgeti sukhodakena
snapeti // saṃvardhayamānā ca sā dārikā tāye mṛgīye tena ca ṛṣiṇā atīva taṃ
vanaṃ śobheti sā ca nāṃ mātā jihvāye parilihati // yatra kāle sā dārikā
vivardhamānā pādehi pi aṇvati tato yatra pādā nikṣipati tatra tatra tāye
dārikāye pūrvopacitena śubhasya karmasya vipākena padmāni prādurbhavanti
//
[_Mvu_3.155_] samantena ca āśramapade tasya ṛṣisya tāye dārikāye
paryāhiṇḍantiye padmapaṅktī utthāpitā padmavanam iva śobhati tehi ca padmehi sā
dārikā krīḍati hastenāpi gṛhya aṇvati // tasya dāni ṛṣisya tasyā dārikāye
taṃśubhakarmavipākato krameṣu padmāni prādurbhūtāni dṛṣṭā vismayaṃ saṃjātaṃ aho
dārikāye ṛddhīti yatra yatra kramā nikṣipati tatra tatra prāsādikāni darśanīyāni
padmāni prādurbhavanti kṛtapuṇyāye imāye dārikāye bhavitavyaṃ pūrvaṃ dakṣiṇīyeṣu
oruptakuśaleṣu kuśalamūlāye yasyā imaṃ edṛśaṃ anubhāvaṃ // tena dāni ṛṣiṇā tāye
dārikāye padumāvatīti nāmaṃ kṛtaṃ //
___sā dāni saṃvardhamānā tāye mātare
sārdhaṃ tasyāśramasya parisamantena aṇvati / yato yato sā mṛgī caramāṇā aṇvati
tato tato sāpi dārikā tāye mātare sārdhaṃ aṇvati mṛgehi ca mṛgapotakehi ca
saparivārā krīḍantī aṇvati // yadā ca bubhukṣitā bhavati tato tāye mātare
sārdhaṃ tam āśramaṃ āgacchati aparehi mṛgehi mṛgīhi ca mṛgapotakehi ca
saparivāritā / tato so ṛṣi āśramagatāye mṛgīye mṛṣṭamṛṣṭāni phalāni deti
mṛṣṭamṛṣṭāni ca pānakāni deti // sā dāni phalaphalāni svayaṃ pi khādati apareṣāṃ
mṛgapotakānāṃ deti // yadā sā dārikā tatrāśrame śayitā bhavati tato te
mṛgapotakā ca mṛgapotikā ca cārikāṃ anuparicaritvā śayanti yadā ca caritukāmā
bhavanti tato tāṃ dārikāṃ mukhatuṇḍakena pratibodhayanti // yato yato mṛgā
caranto aṇvanti tato tato sā dārikā tehi mṛgehi mṛgapotakehi mṛgapotikāhi ca
sārdhaṃ krīḍantī aṇvati / yato yato sā aṇvati
[_Mvu_3.156_] tato tato
samanteṣu kramakeṣu padmāni prādurbhavanti / sāpi dārikā tata evan tāni padmāni
gṛhya svayaṃ ca ābandhati teṣāṃ ca mṛgapotakānāṃ padmāni ābandhati // evaṃ sā
tehi sārdhaṃ krīḍantī tahiṃ āśramapade saṃvardhate parasparaṃ vināpi na ramanti
// yatra kāle sā dārikā vijñaprāptā tato tam ṛṣisya āśramaṃ siṃcati śodheti
nānāprakārāṇi mūlavikṛtīni āneti patravikṛtīni nānāprakārāṇi āneti puṣpavikṛtīni
nānāprakārāṇi āneti phalavikṛtīni nānāprakārāṇi āneti udakam ānehi kāṣṭhaṃ vā
samidhāni vā āneti / taṃ ca ṛṣiṃ tailenābhyaṃgeti snāpeti / agnihotraṃ se
paṭijāgareti taṃ ca ṛṣiṃ nānāprakārehi mūlehi ca patrehi ca puṣpehi ca phalehi
ca parivisati / nānāprakārāṇi ca phalapānāni ānayati / yato yato ca
tatrāśramapade aṇvati yato yato gacchati mūlahārikā vā patrahārikā vā
puṣpahārikā vā phalahārikā vā tato tehi mṛgapakṣīhi parivāritā āgacchati
//
___kadācit sā padumāvatī tehi mṛgapakṣīhi parivāritā udakahārikaṃ gatā
kāmpillako ca rājā brahmadatto balāgreṇa sārdhaṃ mṛgavyaṃ aṇvantaḥ taṃ pradeśaṃ
ujjhito vātajavasamena turaṃgena mṛgam anujavanto / tena mṛgena so rājā
brahmadatto vanakhaṇḍam upanītaḥ // yathoktaṃ bhagavatā dharmapadeṣu //
gatir
mṛgāṇāṃ plavanaṃ ākāśaṃ pakṣiṇāṃ gatiḥ /
dharmo gatir dvijātīnāṃ nirvāṇaṃ
mahatī gatīti //
so mṛgo tatra vanakhaṇḍe naṣṭo // tena rājñā brahmadattena
vanakhaṇḍe taṃ mṛgaṃ mārgantena
[_Mvu_3.157_] tahiṃ udakakūle padumāvatī
dṛṣṭā kṛṣṇājinena nivastā uttarāsaṃgikā ca udakakumbhena gṛhītena padmena ca
śobhanena hastagatena prāsādikā darśanīyā paramayā varṇapuṣkalatayā samanvāgatā
/ yatra yatra ca kramāṇi nikṣipati tatra tatra padmāni prādurbhavanti manoramāṇi
sudarśanīyāni / dṛṣṭvā ca punar bhikṣavo rājño brahmadattasya padumāvatīṃ
ṛṣikumārīṃ etad abhūṣi // aho kanyāyāḥ rūpavantaṃ ṛddhyanubhāvaṃ yatra yatra
kramāṇi nikṣipati tatra tatra padumāni prādurbhavanti atīva cakṣuramaṇīyāni
prāsādikāni darśanīyāni kā nu khalv iyaṃ bhaviṣyati devakanyā vā nāgakanyā vā
kinnarakanyā vā mānuṣī vā iyaṃ bhaviṣyati amānuṣī vā / yaṃ nūnāhaṃ upasaṃkramya
paripṛccheyaṃ //
___atha khalu bhikṣavo rājā brahmadatto yena padumāvatī
ṛṣikumārī tenopasaṃkramitvā padumāvatīṃ ṛṣikumārīm etad avocat* // bhadre kā
tvaṃ kasya vāsi // evam ukte bhikṣavaḥ padmāvatī ṛṣikumārī rājānaṃ brahmadattam
etad avocat* // ahaṃ khalu ṛṣi padmāvatī nāma ṛṣikumārī māṇḍavya-ṛṣisya dhītā
mūlaphalabhogikasya vanavāsisya brahmacārisya // evam ukte bhikṣavaḥ rājā
brahmadatto padmāvatīṃ ṛṣikumārīm etad avocat* // kevarūpā te bhadre
njojanavidhānāni upavane nivasantīye yenāpi evaṃ upacitaśarīrā kīdṛśāni te
vastravidhānāni yena te caivaṃ sukumāravarṇanibhā // evam ukte bhikṣavo
padumāvatī ṛṣikumārī rājānaṃ brahmadattam etad avocat* rājño vastrāṇi
parāmṛśantī // mūlaphalāni asmākam āhāraṃ ajināni prāvaraṇāni evaṃ sūkṣmāṇi
yādṛśāni imāni na ca ajināni // evam ukte bhikṣavaḥ
[_Mvu_3.158_] rājño
brahmadattasya etad abhūṣi // avidhijñā iyaṃ ṛṣikumārī rājño rājārhāṇāṃ vā
vastrāṇāṃ naiva ṛṣisya viśeṣaṃ abhijānāti na rājānasya naiva ajinānāṃ viśeṣaṃ
jānāti nāpi rājārhāṇāṃ vastrāṇāṃ viśeṣaṃ jānāti nāpi mama turaṃgasya / eṣā ca
ṛṣikumārī rājakanyā mamaiṣā bhāryā anurūpā bhaveyā na śakyā mayā māṇḍavyena
ṛṣiṇā anabhyanujñātā pāṇināpi praṣṭuṃ kuto punar ito āśramāto kampillaṃ nagaraṃ
nayituṃ / māṇḍavyo ṛṣi mahābhāgo śāpena me saparivāraṃ bhasmīkareya / yaṃ
nūnāhaṃ padumāvatīm ṛṣikumārīm upāyena pralobhayeyaṃ // paurāṇānāṃ ca bhikṣavo
rājñāṃ mṛgavyena gacchantānāṃ madhusarpisaṃyuktāni saktūni rājārhāṇi ca modakāni
ca ukkārikāni ca yamalakaṃ pūretvā aśvapṛṣṭhe pallāṇasya pṛṣṭhato bandhyanti mā
rājā aśvena eko advitīyo vaneṣu hṛto samāno bubhukṣāya mareya // tena khalu
punar bhikṣavo samayena rājño bramadattasya madhusarpisaṃyuktāni saktūni
modakāni ca ukkārikāni ca yamalakaṃ pūretvā aśvapṛṣṭhe pṛṣṭhato pallāṇavadhreṇa
baddham abhūṣi // atha khalu bhikṣavaḥ rājā brahmadatto yamalakāto modakaṃ
ukkaḍḍhetvā padumāvatīye adāsi // hanta bhadre imāni asmākaṃ phalāni // sā dāni
āha // jāne katamāni śobhanatarāṇi phalāni yuṣmākaṃ vā asmākaṃ vā // sā dāni taṃ
modakaṃ paribhuṃjitvā āha // bhagavaṃ śobhanāni imāni yuṣmākaṃ phalāni mṛṣṭāni
rasavantāni asmākaṃ punaḥ phalāni kaṭukaṣāyāṇi // rājā āha // edṛśāni asmākaṃ
āśrame vṛkṣeṣu phalāni yadīcchasi īdṛśāni paribhuṃjituṃ tato taṃ mama
āśramapadaṃ gacchāhi // evam ukte bhikṣavaḥ padumāvatī ṛṣikumārī rājānaṃ
brahmadattam etad uvāca //
[_Mvu_3.159_] icchāmi ahaṃ edṛśāni phalāni
paribhoktuṃ āgame muhūrtaṃ idam asmākaṃ āśramaṃ na dūraṃ yāvad imaṃ udakaṃ
harāmi tātasya āmantremi tataḥ tava āśramaṃ gamiṣyāmi // atha khalu bhikṣavo
rājā brahmadatto padumāvatīye aparāṇi modakāni adāsi // imāni pitur upanāmehi
evaṃ vadehi / yasya ṛṣisya āśrame edṛśāni phalāni tasyāhaṃ bhāryā bhaviṣyāmīti /
lahu tvaṃ ca āgacchehi eṣa ahaṃ iha nadītīre āsāmi //
___atha khalu bhikṣavaḥ
padumāvatī ṛṣikumārī yena māṇḍavyasya āśramapadaṃ tenopasaṃkramitvā
pānīyabhāṇḍaṃ nikṣipitvā tāni modakāni pitur māṇḍavyasya anupradāsi / imāni tāta
phalāni khādāhi yasya ṛṣisya āśrame edṛśāni phalāni tasyāhaṃ bhāryā bhaviṣyāmi
// atha khalu bhikṣavo māṇḍavyasya ṛṣisya etad abhūṣi // nūnaṃ paṃcālarājā
brahmadatto mṛgavyena aṇvantaḥ imasyāśramasya samīpaṃ anuprāpto tena imāni
modakāni dinnāni paribhuktāni padumāvatīye rājārhāṇi modakāni na eṣā śakyati
bhūyo ihāśrame kaṭukaśāyehi phalāphalehi yāpayituṃ padumāvatī ca rājakanyā / yan
nūnāhaṃ asya rājño brahmadattasya bhāryā prayaccheyaṃ // atha khalu bhikṣavo
māṇḍavyo rṣiḥ padumāvatīṃ ṛṣikumārīm etad uvāca // na khalu padumāvati
evaṃrūpāṇi phalāni bhavanti ko te jvalanasamehi kāmehi pralobheti // atha khalu
bhikṣavo padumāvatīye etad abhūṣi // bhavitavyaṃ kāmā nāma te vṛkṣā yeṣāṃ imāni
edṛśāni phalāni // atha padumāvatī evaṃ pitaram etad avocat* // yadi tāta
kāmaphalānām edṛśo āsvādo tāny ahaṃ paribhuṃjiṣyāmi na me imāni mahatphalāni
rocanti // atha māṇḍavyo ṛṣiḥ padumāvatīm etad uvāca // ko te padumāvati imāni
phalāni adāsi kevarūpo vā so ṛṣikumāro katarasmiṃ vā pradeśe tiṣṭhati
//
[_Mvu_3.160_] evam ukte padumāvatī māṇḍavyaṃ ṛṣim etad uvāca //
sūkṣmājino tāta ṛṣikumāro dakatīre sthāti mṛgam abhiruhya tena me imāni phalāni
dinnāni tasya ca tāta āśrame edṛśāni phalāni // atha māṇḍavyo ṛṣiḥ padumāvatīye
sārdhaṃ yena rājā bramadattas tenopasaṃkramitvā rājānaṃ brahmadattaṃ
pratisaṃmodetvā padumāvatīṃ rājño brahmadattasya udakena adāsi // eṣā te
mahārāja bhāryā bhavatu mahārājasya ca eṣā anurūpā mā ca parasya vacanena
ananuyujitvā vipriyaṃ kuryāsi //
___atha rājā brahmadatto padumāvatīṃ
aśvapṛṣṭham ārūpetvā māṇḍavyasya ṛṣisyābhivādanaṃ kṛtvā tatraiva aśvapṛṣṭhe
abhiruhitvā yena kaṃpillaṃ nagaraṃ tena prakrame // adrākṣīd rājño
brahmadattasya balāgraṃ dūrata evāgacchantaṃ dṛṣṭvā ca punar yena rājā
brahmadatto tenopasaṃkrame // atha rājā brahmadatto tato aśvapṛṣṭhato otaritvā
padumāvatīye ṛṣikumārīye sārdhaṃ hastipṛṣṭham abhiruhitvā yena kaṃpille nagare
svakam udyānaṃ tena prayāsi // aśroṣīt padmāvatī kaṃpille nagare mahato
janakāyasya nirghoṣaṃ nagaraṃ ca kaṃpillam adrākṣīt* udviddhaprākāraṃ
aṭṭālagolakatoraṇaṃ ramaṇīyaṃ ca // dṛṣṭvā ca punaḥ rājānaṃ brahmadattam
āmantrayasi / kasya etaṃ vata vanavivare nirghoṣo śruyati ṛṣiṇāṃ etaṃ
vanamṛgāṇāṃ ca uṭajāni etāni udviddhāni dṛśyantīti // atha rājā brahmadatto
padmāvatīm etad uvāca // etam ṛṣiṇāṃ vanamṛgāṇāṃ ca nirghoṣo etāni cāsmākaṃ
uṭajāni udviddhāni dṛśyantīti // atha rājā brahmadatto yena svakam udyānaṃ
tenopasaṃkramitvā hastipṛṣṭhāto pratyoruhitvā padumāvatīye udyānaṃ praveśe //
atha khalu rājā brahmadatto amātyapāriṣadyān āmantrayasi // ho bhaṇe grāmaṇikā
kṣipraṃ purohitam ānetha
[_Mvu_3.161_] padumāvatīye vastrāṇi cābharaṇāni
ca yāva ca rājakulaṃ yāva ca udyānaṃ tam atrāntaraṃ sarvaṃ alaṃkārāpetha
vitatavitānaṃ citrapuṣpaparikṣiptaṃ osaktapaṭṭadāmakalāpaṃ dhūpanadhūpitaṃ
siktasaṃmṛṣṭaṃ muktapuṣpāvakīrṇaṃ deśedeśehi
naṭanartaka-ṛllamallakapāṇisvaryaśobhikadvistvalakavelambakanaṭṭadharāṇi
upasthapetha //
manasā devānāṃ vacasā pārthivānāṃ
nacireṇāḍhyānāṃ karmaṇā
daridrāṇām iti
vacanamātreṇa rājño amātyehi yathāṇattaṃ sarvaṃ paṭijāgṛtaṃ //
atha padumāvatī rājānaṃ brahmadattam etad avocat* // kahiṃ te bhagavaṃ śaraṇaṃ
samidhā vā uṇhodakaṃ kamaṇḍalu vā samayo vā me agnihotraṃ juhanāya // atha rājā
brahmadatto padumāvatīm āha // āgamehi muhūrtaṃ sārdhaṃ te sūkṣmāṇi ajināni
ānīyanti tataḥ gaṃgāyāṃ snātvā sahitā agniṃ juhiṣyāmaḥ // atha rājño
amātyapāriṣadyā tatkṣaṇaṃ tatmuhūrtaṃ antaḥpuraṃ tam udyānaṃ ānayensuḥ
padumāvatīye vastrāṇi cābharaṇāni cānayensu brāhmaṇaṃ ca purohitaṃ rājācāryaṃ
ānayensu śreṣṭhipramukho ca nigamo pi niryāsi sārthavāhapramukho vaṇijagrāmo
niryāsi sarvāṇi cāṣṭādaśa śreṇī niryānsuḥ //
___adrākṣīd rājño amātyā
pāriṣadyā naigamamahattarakā ca brāhmaṇā ca purohito ca rājācāryo brahmadattasya
devīṃ padumāvatīṃ sarvālaṃkāravibhūṣitāṃ prāsādikāṃ darśanīyāṃ
paramavarṇapuṣkalatayā samanvāgatāṃ / rājñā brahmadattena sārdhaṃ
agnipradakṣiṇīṃ karoti / yatra yatra ca kramāṇi nikṣipati tatra tatra padmāni
prādurbhavanti prāsādikāni darśanīyāni / dṛṣṭvā ca hṛṣṭā tuṣṭā harṣasaṃjātā
rājānaṃ brahmadattam āmantrayensuḥ // nāsmābhiḥ mahārāja kadācit kasyacid edṛśī
ṛddhī dṛṣṭā vā śrutā vā
[_Mvu_3.162_] yathā imasyā padumāvatīye devīye /
sādhu mahārāja padumāvatī devī pādehi rājakulaṃ praveśiyatu tato mahājanakāyo
devīye imāṃ evarūpāṃ ṛddhiṃ dṛṣṭvā prītā bhavensuḥ // atha rājā brahmadatto
sāntaḥpuraḥ padumāvatīye devīye sārdhaṃ amātyapāriṣadyapuraskṛto mahatā
janakāyena sārdhaṃ mahatā rāja-ṛddhīye mahatā rājānubhāvena udyānāto rājakulaṃ
praveśi // adrākṣīt so janakāyo yāvac ca udyānaṃ yāvac ca rājakulaṃ padumāvatīye
padavītihārāṇāṃ ubhayato padumāni prāsādikāni darśanīyāni // dṛṣṭvā punaḥ
mahājanakāyo udānaṃ udānesi // kṛtapuṇyo mahārājā brahmadatto yasya imam
evaṃrūpaṃ strīratnaṃ prādurbhūtaṃ // atha rājā padumāvatīye sārdhaṃ
upariprāsādavaragato paṃcahi kāmaguṇehi samarpito samaṅgībhūtaḥ krīḍati ramati
pravicārayati padumāvatīṃ ca devīṃ madehi akṣehi ca gītavādyehi ca śekheti tāvad
anyā devīyo na samanvāharati padumāvatīye pramatto / padumāvatī ca rājñā
brahmadattena sārdhaṃ saṃvasantī āpannasatvā saṃjātā //
___yatra kāle
devīprajananavelā tataḥ rājñā brahmadattena yā antaḥpurikāyo kuśalāyo
strīdharmāṇaṃ tā āṇattā padumāvatīm unnetha / rājā ca hiraṇyasuvarṇaṃ agrato
kṛtvā nānāprakārāṇi ca vastrāṇi niṣaṇṇo ye me nivedayiṣyanti kṣemeṇa padumāvatī
prajātā ti teṣāṃ āchādaṃ dāsyāmi // tāsāṃ pi devīnām etad abhūṣi // yad upādāya
padumāvatī ānītā tad upādāya asmākaṃ rājā na samanvāharati / atra eṣā
prajāyamānī asmābhi anayavyasanam āpādayitavyaṃ // tā dāni tāṃ
padumāvatīṃ
[_Mvu_3.163_] pṛcchanti // jānasi kathaṃ striyo prajāyantīti
// sā dāni āha // na jānāmīti // tā dāni antaḥourikā āhaṃsuḥ // strīye
prajāyamānīye akṣīṇi paṭṭakena badhyanti // sā dāni āha // mahyaṃ pi
prajāyamānīye akṣīṇi paṭṭakena bandhetha // tasyā dāni yaṃ velaṃ prajāyiṣyatīti
tato asyā akṣīṇi paṭṭakena baddhāni // sā dāni svau dārakau prajātā prāsādikā
darśanīyā // tāsāṃ dāni etad abhūṣi // aputrā tāveyaṃ devī rājño brahmadattasya
iṣṭā ca bahumatā ca āsi kiṃ punaḥ saputrā aputrasmiṃ rājakulasmiṃ / imāye dvau
dārakā jātā tato adhimātraṃ rājño brahmadattasya priyā bhaviṣyatīti vayaṃ ca na
samanvāhariṣyati // tāhi dāni antaḥpurikāhi te dārakā tapanasmiṃ cailakaṃ
upastaritvā tatra prakṣiptāḥ // taṃ tapanaṃ svapihitaṃ subaddhaṃ kṛtvā rājakyena
tāpanīyena tāpayitvā nadīye gaṃgāye prakṣiptā / padumāvatīye ca svakena
garbhamalena mukhaṃ mrakṣitaṃ // sā dāni padumāvatī antaḥpurikāṃ pṛcchati kiṃ me
jātan ti // tāhi pi antaḥpurikāhi duve ulbakāni karbhamalena pramrakṣayitvā
padumāvatīye allīpitāni // imāni prajātāsi // sā dāni āha // muṃcatha etāni kiṃ
eteṣāṃ kariṣyāmīti // rājā dāni brahmadatto pṛcchati // kiṃ devī prajātā ti //
tā āhaṃsuḥ // mahārāja duve dārakā prajātā prāsādikā darśanīyā te ca naṃ
jātamātrā tāye khāditā / kuto mahārāja brahmacārisya ṛṣisya apatyanti piśācī eṣā
tvayā ānītā tvaṃ diṣṭyā jīvanto mukto // tāye piśācinīye mūlāto āgaccha paśyāhi
tāṃ yadi asmākaṃ na śraddadhāsi // so dāni tāṃ devīṃ paśyanāya praviṣṭo paśyati
ca padumāvatīṃ
[_Mvu_3.164_] rudhiramrakṣitena yādṛśī rākṣasī // so dāni
tān dṛṣṭvā bhīto saṃjāto // amātyānām āha // gacchatha tāṃ ghātāyetha mānuṣikā
ti kṛtvā eṣā mayānītā yadi eṣā piśācinī vā rākṣasī vā na me tāye kāryaṃ // sā
dāni tato rājakulāto niṣkāsitā //
___sā dāni teṣām amātyānāṃ pṛcchati //
kahiṃ me nayiṣyatha // te āhansuḥ // rājñāsi brahmadattena vadhyā osṛṣṭā // sā
dāni teṣāṃ amātyānāṃ pṛcchati // kiṃ maye rājño brahmadattasya aparāddhaṃ
yenāhaṃ vadhyā osṛṣṭā // te amātyā āhansuḥ // tvayā duve dārakā janitvā khāditā
tato rājñā piśācinīti kṛtvā vadhyā osṛṣṭā // sā āha // na me dārakā jātā
pṛcchāmi antaḥpurikāṃ tā āhansuḥ duve te ulbakā jātā te pi tatraiva mellitā
naiva dārakāni paśyāmi naiva khādāmi // te dāni amātyāḥ paṇḍitā strīmāyānāṃ
śāṭhyānāṃ cābhijñāḥ // teṣām etad abhūṣi // iyaṃ padumāvatī brahmadattasya iṣṭā
ca bahumatā ca sthānaṃ vidyati yaṃ etāhi antaḥpurikāhi eṣā padumāvatī ajānamānī
khalīkṛtā bhaveya vipralabdhā vā // te dāni amātyā tāṃ padumāvatīṃ pṛcchanti //
kathaṃ si prajātā ti // sā dāni teṣāṃ amātyānāṃ tāṃ prakṛtiṃ vistareṇa ācikṣati
// tāhi me antaḥpurikāhi prajāyamānīye akṣīṇi paṭṭakena baddhāni naiva dārakān
paśyāmi naiva khādāmi / yaṃ kālaṃ ca prajātā tato pṛcchāmi tāni antaḥpurikāni
kiṃ me jātaṃ ti tāhi dāni mama duve ulbakā allīpitā te jātā ti // teṣāṃ dāni
amātyānām etad abhūṣi // iyaṃ devī antaḥpurikāhi īrṣyāprakṛtena vipralabdhā iyaṃ
ca devī brahmadattasya iṣṭā ca bahumatā ca mā paścād rājā
brahmadatto
[_Mvu_3.165_] davīye padmāvatīye vipratisārī bhaveya śokena
ca gailānyaṃ pateya // tehi dāni amātyehi sā devī padumāvatī svake gṛhe gopitā
rājño brahmadattasya niveditaṃ ghātitā devīti // tā dāni devīyo ghātitā
padumāvatīti śrutvā tasya rājño brahmadattasya caṭulāyanti ghṛtaṃ ca
parikṣipanti sarṣapāṇi ca agnau prakṣipanti caturdiśaṃ ca baliṃ niṣkāsayanti
śāntiṃ ca karonti diṣṭyāsi mahārāja jīvanto mukto rākṣasīhastāto // taṃ muhūrtaṃ
rājā snāto vilipto niṣpuruṣeṇa nāṭakena prakrīḍito / tāvad antaḥpurikāyo kācid
vīṇāṃ pravāditā kācit sughoṣakaṃ kācit mṛdaṃgaṃ kācid veṇuṃ kācit praṇṛtyanti
kācid gāyanti //
___atha khalu bhikṣavo anyatarā devatā māṇḍavyasya ṛṣisya
abhiprasannā vaihāyasam antarīkṣe sthihitvā rājānaṃ brahmadattam etad uvāca //
duḥśrutan te mahārāja aparijñātaṃ te mahārāja avijñātan te mahārāja yo tvam
ananuyuṃjitvā aparyavagāhetvā anaparādhīṃ padumāvatīṃ vadhyām avasirasi
tādṛśasya mahābhāgasya ṛṣisya vacanaṃ na samanusmarasi // atha rājño
brahmadattasyāntaḥpurikā devatāye antarīkṣagatāye taṃ ghoṣaṃ śrutvā suṣṭhutaraṃ
gāyanti vādenti ca yathā rājā brahmadatto etāye devatāye jalpantīye na śruṇeyāti
// atha rājā brahmadatto antaḥpurikāṃ nisthapeti āgametha tāvad yāvaj jānāma kim
eṣā devatā antarīkṣagatā jalpatīti // tā dāni antaḥpurikā rājño vacanena
tūṣṇībhūtā saṃjātā devatā rājño brahmadattasyāha // duḥśrutan te mahārāja yo
tvam ananuyuṃjitvā aparyavagāhitvā anaparādhīṃ padumāvatīṃ vadhyāṃ osiresi
tāḍṛśasya mahābhāgasya ṛṣisya saṃdeśaṃ na samanusmarasi // rājā
dāni
[_Mvu_3.166_] brahmadatto tāye devatāye śrutvā antaḥpurikāyo
pṛcchati // satyaṃ jalpatha kin te dāni dārakā ye padumāvatīye jātāḥ // tā dāni
antaḥpurikāyo rājño brahmadattena pṛcchiyamānīyo vā paśyanti // padumāvatī
rājāṇattīye ghātitā prabhavati rājā asmākaṃ pi parityajituṃ ācikṣāma naṃ satyaṃ
yathābhūtaṃ ti // tā dāni antaḥpurikā āhansuḥ // mahārāja padumāvatīye duve
dārakā jātā te cāsmābhiḥ tapanāye prakṣipitvā rājakyāye mudrāye mudretvā
satapanā nadīye gaṃgāye pravāhitā nāpi tayāpi dṛṣṭā nāpi khāyitā pi // tasya
dāni rājño brahmadattasya daurmanasyaṃ utpannaṃ // anaparādhī tādṛśī strīratnaṃ
mayā ghātāpitaṃ tādṛśasya ca mahābhāgasya ṛṣisya mayā saṃdeśaṃ na kṛtaṃ putrā
labhyantā ca paribhraṣṭā ti //
___sāpi dāni maṃjūṣā nadīye gaṃgāye vuhyantī
kaivartakehi matsyān bandhantehi utkṣiptā // te dāni kevaṭṭā tāṃ maṃjūṣāṃ
paśyanti rājakyāye mudrāye mudritāṃ // teṣāṃ kevaṭṭānām etad abhūṣi // mā haiva
corehi rājakule aparāddhaṃ tato imā maṃjūṣā praṣṭā bhaviṣyati sarvañ ca guhyaṃ
prakāśībhavati gacchāma imāṃ maṃjūṣāṃ rājño brahmadattasya upanāmema mā vayaṃ
caurā ti kṛtvā jyeṣṭhena daṇḍena śāsīyema // te dāni tāṃ maṃjūṣām ādāya rājño
brahmadattasya upasaṃkrāntā mahārāja asmābhir nadyāṃ gaṃgāyāṃ matsyān
bandhantehi iyaṃ maṃjuṣā udakena vuhyantī utkṣiptā rājamudrāye mudritā tāṃ devo
pratyavekṣatu // atha khalu bhikṣavo rājā brahmadatto amātyapāriṣadyān
āmantrayati // ho bhaṇe
[_Mvu_3.167_] jānatha kim atra maṃjūṣāyaṃ ti //
sā dāni maṃjūṣā amātyehi muktā paśyanti ca tāni padumāvatīye duve dārakā
prāsādikā darśanīyā // te āhaṃsuḥ // mahārāja imahiṃ maṃjūṣāyāṃ duve dārakā
prāsādikā darśanīyā padumāvatīye putrāṇi mahārājasya sadṛśāni / anaparādhī
mahārāja padumāvatī devī devena ananuyuṃjitvā aparyavagāhitvā vadhyā osṛṣṭā //
atha rājā brahmadatto tāni dārakāni dṛṣṭvā padumāvatīye ca bahūni guṇagaṇāni
samanusmaranto mūrchitvā bhūmyāṃ patito haṃ strīratnāto bhraṣṭo // atha teṣām
amātyānām etad abhūṣi // mā haiva rājño devīye utkaṇṭhantasya kiṃcid eva
śarīrasyābādhaṃ bhaveya // te dāni āhansuḥ // mahārāja mā padumāvatīye kāraṇena
utkaṇṭhehi asmābhir evaṃ devārthaṃ upalabhitvā sāhasaṃ na kṛtaṃ devī sthāpitā na
ghātitā anāgataṃ arthapadaṃ jñātvā // so dāni rājā brahmadatto etam amātyānāṃ
vacanaṃ śrutvā prahlādito saṃjātaḥ // amātyān āha // kahiṃ padumāvatīti //
amātyā āhaṃsuḥ // amutra gehe ti // rājā dāni tatra devīye padumāvatīye sakāśaṃ
gato // gatvā rājā padumāvatīṃ devīṃ bahuprakāraṃ saṃjñāpeti diṣṭyāsi devi
tādṛśāto vyasanāto dya muktā diṣṭyāsi mayā ca putrehi ca samaṃgībhūtā /
sapatnīhi si ca naṃ ghātāpitā kin te abhiprāyaṃ kin teṣāṃ tava amitrāṇāṃ
dāpayāmi kīdṛśaṃ vā vyasanaṃ nigacchantu śreyaṃ bhave yadi rājāṇattyā sarvāvantā
nigaḍabaddhā śāṇaśāṭakanivastā aṭanaṃ paricarantu // atha khalu bhikṣavo
padumāvatī devī rudamānī rājānaṃ brahmadattam etad uvāca // mā mahārāja tāsāṃ
devīnāṃ kiṃcid vipriyaṃ karohi // etā jyeṣṭhāyo ahaṃ kanīyasā yā ca
etaṣāṃ
[_Mvu_3.168_] kalpitā vṛttī tāṃ sānaṃ abhivardhehi mā parihāpehi
sarvāṇi ca anuvartāhi // yathākṛtānām karmaṇāṃ satvā vipākam anubhavanti kālaṃ
kālam āsādya yathā drumāṇāṃ puṣpaphalā // mayā evaṃ mahārāja tāni karmāṇi kṛtāni
yad ahaṃ tvayā satkṛtā ca mānitā ca mayā evan tāni karmāṇi kṛtāni yad ahaṃ tvayā
vadhyā osṛṣṭā // atha rājā brahmadatto padumāvatīṃ devīm etad uvāca // mā devi
aśrūṇi prapātehi sarvan te rāṣṭraṃ niḥsṛjāmi putrehi samaṃgībhūtā abhiramāhi
kṣamāhi ca me etaṃ aparādhaṃ // atha padmāvatī devī rājāṇaṃ brahmadattam etad
uvāca // kiṃ me mahārāja vijānantīye rājyena putreṇa vā dhanena vā gaṃsāmi ahaṃ
pravrajitvā punaḥ tātasya sakāśaṃ // uktāhaṃ tātana ko te padumāvati
jvalanasamehi kāmehi pralobheti te me tātasya vacanā idānīṃ paridahanti yathāhaṃ
tātena āśramapade uktā yaṃ tava mahārāja mṛgīva āśramāto pituḥ sakāśāto
anaparādhī vadhyā //
___atha padumāvatī devī punas tāpasī pravrajitvā
dhāturaktāni vastrāṇi prāvaritvā māṇḍavyasya ṛṣisya āśramaṃ āgame // māṇḍavyo ca
ṛṣī kālagato abhūṣi / tṛṇakuṭīparṇakuṭīni viśīrṇāni abhūṃsuḥ // atha
padumāvatīye devīye etad abhūṣi // tādṛśena me nirbandhena vināśāvetau rājā
brahmadatto pratyākhyātaḥ pitāto me kālagatāto ayaṃ paribhraṣṭā // yaṃ nūnāhaṃ
bhikṣācāraṃ carāmi janapadāni ca rājadhānīyo ca aṇvantī // atha padumāvatī devī
grāmanigamarājadhānīṣu aṇvantī vārāṇasīṃ rājño kṛkisya nagaraṃ gatā // adrākṣīd
vārāṇasīyako kāśirājā
[_Mvu_3.169_] padumāvatīṃ devīṃ purāntare dṛṣṭvā ca
punaḥ kāśirājā padumāvatīṃ devīṃ bahuprakāraṃ pralobheti kiṃ tava bhadre
pravrajyāyaṃ taruṇāye jātarūpāye abhirūpāye imāni pādapāni puṣpitāni phullāni
prāsādikāni prasādanīyāni manoramakarāṇi ehi amukakānan āntare abhiramiṣyāma //
evam ukte padumāvatī tāpasī kāśirājānam etad uvāca // agniṃ mahārāja icchasi
praveṣṭuṃ yaṃ pravrajitāye sārdhaṃ icchasi ramituṃ dharmasthitāya nāhaṃ mahārāja
kāmeṣu arthikā ti // kāśirājā āha // yadi bhadre na icchasi tato balasā te
grahiṣyāmi // padumāvatī āha // yadi balasā me gṛhṇasi tato te tapasā agnīva
śuṣkatṛṇaṃ dahiṣyāmi // so dāni rājā taṃ śrutvā bhīto pratyāgato ca sā ca iha
rāṣṭre yathāsukhaṃ yathāphāsu // ahaṃ te nimantremi sarvahitopasthānena
//
___atha brahmadatto rājā brāhmaṇaveṣeṇa kāśirājño gṛhaṃ praviśitvā ahaṃ pi
mahārāja akṣehi kuśalo ti / so pi rājño devīhi sārdhaṃ krīḍantasya krīḍate
padumāvatīṃ ca sambhāṣati / kena krodhena ihāgatā // padumāvatī āha // tava eva
mahārāja aparādhena ihāgatā // tato kāśirājā saṃśayito rājānaṃ brahmadattaṃ
pṛcchati // na me kadācid aṣṭāpadasya etādṛśī nīti śrutapūrvā kas tvaṃ kā te eṣā
ti // rājā brahmadatto āha // ahaṃ brahmadatto paṃcālarājā eṣā me padumāvatī
bhāryā ihāgatā // evam ukte kāśirājā brahmadattaṃ rājānam etad uvāca // svāgatan
te mahārāja anurāgatan te mahārāja nehi devīṃ ahaṃ balāgreṇa saṃvibhajya nemi //
atha rājā brahmadatto paṃcālarājā padumāvatīṃ devīṃ vārāṇasīto caturaṃgena
balakāyena sārdhaṃ hastipṛṣṭhe ārūpayitvā mahatā rājānubhāvena mahatā
rāja-ṛddhiye punaḥ kaṃpillaṃ nagaraṃ ānesi // padumāvatīye ca devīye rājñā
brahmadattena osṛṣṭavadhyāye va
[_Mvu_3.170_] krameṣu tāni padumāni
antarhitāni abhūnsuḥ / punaś ca rājñā brahmadattena vārāṇasīto kaṃpillaṃ ānītāye
bhūyo krameṣu padmāni prādurbhūtāni //
___bhagavān āha // na khalu bhikṣavo
nyo sa māṇḍavyo ṛṣir aham eva tadā māṇḍavyo ṛṣir abhūvaṃ // na khalu bhikṣavo
nyā padumāvatī devī / eṣaiva yaśodharā tadā padumāvatī devī abhūṣi // na khalu
bhikṣavo nyaḥ sa rājā brahmadatto bhū / eṣa rājā śuddhodanas tadā rājā
brahmadatto abhūt* // tadāpi etena rājñā śuddhodanena eṣā yaśodharā
ananuyuṃjitvā aparyavagāhitvā vadhyā osṛṣṭā / etarahiṃ pi eṣā etena rājñā
śuddhodanena ananuyuṃjitvā aparyavagāhitvā anaparādhī vadhyā osṛṣṭā
//
_____padumāvatīye parikalpo samāpto //
bhikṣū bhagavantam
āhansuḥ // kasya bhagavaṃ karmasya vipākena padumāvatīye krameṣu padmāni
prādurbhavanti yadā ca rājñā brahmadattena vadhyā nisṛṣṭā tato syā tāni padumāni
antarahitāni bhūyo ca rājñā brahmadattena vārāṇasīto kaṃpillaṃ ānītāye santīye
punar asyā krameṣu padmāni prādurbhūtāni // bhagavān āha // etasyā evedaṃ
bhikṣavo padumāvatīye karmaṇo vipākaṃ abhūṣi yenāsyā krameṣu padmāni
prādurbhūtāni abhūnsuḥ rājñā ca brahmadattena vadhyāye nisṛṣṭāye antarahitāni
bhūyo ca rājñā brahmadattena vārāṇasīto kaṃpillaṃ ānītāye santīye prādurbhūtāni
//
___bhūtapūrvaṃ bhikṣavo atītamadhvāne nagare vārāṇasīyaṃ aparasya
gṛhapatisya preṣaṇakarī padminīto udakaghaṭam ādāya padmena ca hastagatena
vahirnagarāto antonagaraṃ praviśati //
[_Mvu_3.171_] aparo ca
pratyekabuddho vārāṇasīye nagare piṇḍāya caritvā vahirnagaraṃ nirdhāvati
prāsādikena īryāyathena abhikrāntena pratikrāntena prāsādiko abhiprasannā ca
devamanuṣyā // tasyā dārikāye pratyekabuddhaṃ dṛṣṭvā cittaprasādam uptannaṃ /
prasannacittāya taṃ padmaṃ tasya pratyekabuddhasya dinnaṃ / pratyekabuddhenāpi
anugrahārthaṃ pratigṛhītaṃ // sā dāni dārikā taṃ padmaṃ tasya pratyekabuddhasya
haste atīva śobhamānaṃ paśyati svakaṃ ca hastaṃ kṣīṇitaṃ paśyati // tāye dāni
bhūyo tasya pratyekabuddhasya sakāśāto taṃ padumaṃ yācitaṃ bhagavaṃ dehi me taṃ
bhūyo padumaṃ ti // pratyekabuddhena taṃ padumaṃ bhūyo tasyā dārikāye dinnaṃ
hanta bhadre ti // tāye padumaṃ bhūyo pratyekabuddhasya hastāto gṛhītaṃ // sā
dāni svakaṃ ca hastaṃ padmena śobhamānaṃ paśyati pratyekabuddhasya hastaṃ
kṣīṇitaṃ paśyati / tāye vipratisāraṃ saṃjātaṃ / na śobhanaṃ mayā kṛtaṃ yaṃ me
prasannacittāye etasya ṛṣisya imaṃ padumaṃ dattvā punaḥ ācchinnaṃ // tāye dāni
taṃ padumaṃ bhūyo tasya pratyekabuddhasya dinnaṃ // pratigṛhṇāhi me bhagavan
bhūyaḥ imaṃ padumaṃ anukaṃpām upādāya // so dāni padumo tasyā dārikāye tena
pratyekabuddhena punar gṛhītaṃ //
___bhagavān āha // syāt khalu punar
bhikṣavo yuṣmākam evam asyād anyā sā tena kālena tena samayena vārāṇasīyaṃ
dārikā abhūṣi / na khalv etad evaṃ draṣṭavyaṃ / tat kasya hetoḥ / eṣā sā
bhikṣavo padumāvatī vārāṇsīyaṃ dārikā abhūṣi // yaṃ se taṃ prasannacittāye
pratyekabuddhasya padmaṃ dinnaṃ tasya karmasya vipākena padumāvatīye krameṣu
padmāni prādurbhavansuḥ / yaṃ se tasya pratyekabuddhasya hastāto tat padumaṃ
bhūyo ācchinnaṃ tasya karmasya vipākena rājñā brahmadattena vadhyāye āṇattāye
tāni padumāni krameṣu antarhitāni /
[_Mvu_3.172_] yaṃ se taṃ padumaṃ
bhūyo tasya pratyekabuddhasya dinnaṃ tasya karmasya vipākena bhūyo rājñā
brahmadattena vārāṇasīto kaṃpillam ānītāye punaḥ krameṣu padmāni prādurbhūtāni
//
_____samāptaṃ padumāvatīye pūrvayogaṃ //
bhikṣū bhagavantam
āhansuḥ // kasya bhagavan karmasya vipākena rāhulasya kumārasya ṣaḍvarṣāṇi
garbhāvāso abhūṣi // bhagavān āha // etasya vaiṣo bhiksavo rāhulasya kumārasya
paurāṇaṃ karmavipākaṃ //
___bhūtapūrvaṃ bhikṣavo tītam adhvānaṃ
vaidehajanapade mithilāyāṃ rājadhānyāṃ brāhmaṇo rājā abhūṣi // tasya dve putrā
abhūnsuḥ bhadro ca nāma kumāro sūryo ca nāma kumāro jyeṣṭho sūryo kanīyaso
candro // atha khalu bhikṣavo so vaidehako brāhmaṇarājā āyukṣayāc ca karmakṣayāc
ca kālam akārṣī // candro sūryam āha // tvaṃ jyeṣṭho tuvaṃ rājyaṃ prāpuṇehi /
ahaṃ ṛṣipravrajyāṃ pravrajiṣyāmi // atha sūryo kumāro candraṃ kumāram etad uvāca
/ kiṃ rājñāṃ kartavyanti // candro kumāro āha // rājñā janasya āṇattī dātavyā //
atha khalu sūryo candram etad avocat* // ahaṃ kumāra rājā tava āṇapemi tvaṃ rājā
bhavāhi ahaṃ ca ṛṣipravrajyāṃ pravrajiṣyāmi // atha khalu bhikṣavaḥ sūryo kumāro
candraṃ kumāraṃ mithilāyāṃ rājyenābhiṣiṃcitvā ṛṣipravrajyāṃ pravrajesi // tena
dāni pūrvarātrāpararātraṃ jāgarikāyogam anuyuktena viharantena catvāri dhyānāni
niṣpāditāni paṃca cābhijñā sākṣīkṛtā maharddhiko mahānubhāvo ṛṣi saṃjāto
//
[_Mvu_3.173_] ye pi sūryasya kumārasyābhyantare parivārā abhūṣi te pi
sūryeṇa sārdhaṃ ṛṣipravrajyāṃ pravrajitā sarve ca caturdhyānalābhī paṃcābhijñā
maharddhikā mahānubhāvā saṃjātā // atha sūryasya ṛṣisya etad abhūṣi // ahaṃ
khalu caturdhyānalābhī paṃcābhijño ayaṃ ca me parivāro sarvo caturdhyānalābhī
paṃcābhijño yaṃ nūnāhaṃ uttariviśeṣaṃ ārabheyaṃ // tena dāni samādānaṃ kṛtaṃ na
mayā adinnaṃ udakaṃ dantakāṣṭhaṃ pi paribhoktavyaṃ //
___atha khalu bhikṣavo
sūryo ṛṣir aparakālena smṛtisaṃmohena aparasya ṛṣisya udakabhājanāto adinnaṃ
udakaṃ pibe // tena pītena asya smṛtir utpadye mama vratasamādānaṃ na mayā
adinnaṃ udakaṃ dantakāṣṭhaṃ pi paribhoktavyaṃ iti / imaṃ ca mayā imasya ṛṣisya
udakabhājanāto smṛtisammohena udakam adinnaṃ pītaṃ / cauro ahanti tasya
kaukṛtyam utpannaṃ cauryaṃ mayā kṛtaṃ ti yaṃ me parasya udakabhājanāto adinnaṃ
udakaṃ pītanti // so dāni duḥkhadaurmanasyajāto āsanāto utthāya pṛthivyāṃ
niṣaṇṇo // atha khalu te māṇavakā yena sūryo ṛṣis tenopasaṃkramitvā sūryaṃ ṛṣim
abhivādensuḥ // atha khalu bhiksavo sūryo ṛṣī tāṃ māṇavakān etad avocat* // mā
yūyaṃ māṇavakā mama abhivādetha // atha khalu bhikṣavas te māṇavakā sūryam ṛṣim
etad avocat* // bho upādhyāya kisya vayaṃ upādhyāyaṃ nābhivādeṣyāmaḥ // sūryo
ṛṣi āha // ahaṃ khalu māṇavakā cauro ti // māṇavakā āhansuḥ // kiṃ vā kathaṃ vā
upādhyāya // sūryo ṛṣi āha // amukasya māṇavakasya udakabhājanāto adinnam udakaṃ
pītaṃ // te dāni māṇavakā etam āhansuḥ // mā bhavan upādhyāya evaṃ vadehi // na
bhavāṃ cauro yam asmākaṃ udakaṃ upādhyāyasya svakaṃ te udakaṃ pītaṃ mā kaukṛtyaṃ
janehīti // sūryo ṛṣi āha // jānanti māṇavakā mama vratasamādānaṃ na mayā
kadācid adinnaṃ udakaṃ dantakāṣṭhaṃ pi bhuktaṃ pūrvaṃ mayā adinnapūrvaṃ udakaṃ
pi pītaṃ /
[_Mvu_3.174_] so haṃ cauro saṃvṛtto daṇḍakarmaṃ karotha yathā
caurasya kriyati tasya me // māṇavakā āhansuḥ // bho upādhyāya na vayaṃ utsahāma
upādhyāyasya daṇḍakarmaṃ kartuṃ / eṣo ca te candro rājā bhrātā tasya sakāśaṃ
gacchāhi // so te daṇḍakarmaṃ dāsyati //
___atha khalu sūryo ṛṣir yena
mithilā rājadhānī tena prayāsi rājño candrasya sakāśaṃ // aśroṣīd rājā candro
bhrātā me sūryo ṛṣi mithilāyāṃ āgacchatīti // atha candro rājā caturaṃgena
balakāyena sārdhaṃ sūryasya ṛṣisya pratyudgamanāya niryāti // atha khalu candro
rājā yena sūryo ṛṣis tenopasaṃkramitvā yānāto oruhya sūryaṃ ṛṣim abhivādayati //
atha khalu sūryo ṛṣi candraṃ rājānam etad uvāca // mā khalu punas tvaṃ mahārāja
mama abhivādehi // evam ukte bhikṣavaś candro rājā sūryaṃ ṛṣim etad uvāca //
kisyāhaṃ bhagavaṃ jyeṣṭhaṃ bhrātaraṃ sūryaṃ ṛṣiṃ dṛṣṭvā nābhivādayiṣyāmi // evam
ukte bhikṣavaḥ sūryo ṛṣiś candraṃ rājānam etad avocat* //
ahaṃ cauro mahārāja
adinnaṃ udakaṃ pibe /
tasya karohi me daṇḍaṃ yathā caurasya kriyati
//
atha khalu bhikṣavaḥ candro rājā sūryam ṛṣim etad uvāca // anujānāmy ahaṃ
bhagavaṃ yaṃ tvayā udakaṃ pītaṃ svavijitāto tam udakaṃ pītaṃ yaṃ mama rājyaṃ
tava pi taṃ rājyaṃ gaccha yena icchasi mā bhagavaṃ kaukṛtyaṃ karohi // atha
sūryo ṛṣiś candraṃ rājānaṃ gāthāye adhyabhāṣe //
nāhaṃ śakto mahārāja
kaukṛtyaṃ prativinodituṃ /
sādhu me kriyatu daṇḍo yathā caurasya kriyati
//
[_Mvu_3.175_]___atha khalu candrasya vaidehasya rājño putro ca
bhāgineyo ca candraṃ vaideharājam etad uvāca // kriyatu deva ṛṣisya daṇḍakarmaṃ
kaukṛtyasya prativinodanārthaṃ mā ṛṣi kaukṛtyena kilamyatu // atha candrasya
rājño etad abhūṣi // kīdṛśam ahaṃ sūryasya ṛṣisya daṇḍakarma kuryeyaṃ yena ṛṣi
niḥkaukṛtyo bhaveya // atha khalu candro rājā aśokavanikāṃ siktasaṃmṛṣṭāṃ
kārāpetvā praṇītaṃ ca āsanaṃ prajñaptaṃ khādyabhojyaṃ ca praveśayitvā rājārhāṇi
modakāni vṛkṣaśākheṣu bandhāpetvā sūryaṃ ṛṣim etad uvāca // gaccha bhagavaṃ atra
aśokavanikāyāṃ āsāhi yaṃ cātra khādyabhojyaṃ śayyāvidhānaṃ ca tato yathāsukhaṃ
paribhogaṃ anujānāmi // atha khalu candro rājā sūryaṃ ṛṣim aśokavanikāyāṃ
ṣaḍrātraṃ vāresi // atha candrasya rājño ṣaḍrātrātyayena etad abhūṣi // katham
ahaṃ sūryam ṛṣiṃ niḥkaukṛtyaṃ kṛtvā visarjeyaṃ ti // tasyaitad abhūṣi // yaṃ
nūnāhaṃ sarvabandhanapramokṣaṃ kārāpeyaṃ // kārāpesi khalu bhikṣavaḥ candro rājā
saptame divase sarvabandhapramokṣaṃ / sūryo ca ṛṣi amātyehi ukto // gacchatha
bhagavāṃ uddhṛtadaṇḍo ti / rājñā candreṇa sarvabandhanamokṣaṃ kārāpitaṃ // so
dāni niṣkaukṛtyo punaḥ āśramapadaṃ gataḥ //
___bhagavān āha // syāt khalu
bhiksavaḥ yuṣmākam evam asyād anyaḥ sa tena kālena tena samayena candro rājā /
eṣa tadā rāhulabhadrakumāro abhūṣi // yaḥ sūryo ṛṣis tadā aham evābhūvaṃ // yat
sūryo ṛṣi aśokavanikāyāṃ ṣaḍrātraṃ uparuddhaḥ tasya karmasya vipākena rāhulo
kumāro ṣaḍvarṣāṇi garbhāvāsasthito abhūṣi //
_____rāhulabhadrasya
pūrvayogaṃ //
[_Mvu_3.176_]___rājā dāni śuddhodanaḥ śākyāṃ saṃnipātayitvā
āha // bhavanto yadi na kumāro sarvārthasiddho agārāto anagāriyaṃ pravrajito taṃ
rājā cakravartī bhaveya bahūnāṃ rājānasahasrāṇāṃ īśvaro bhavanto pi sarve
anuyātā bhavetha sace cakravartirājyam apahāya kṣatriyakulāto agārāto anagāraṃ
pravrajito anuttarāṃ samyaksaṃbodhim abhisaṃbuddho so ca kṣatriyo
brāhmaṇaparivāro va taṃ no anurūpaṃ bhavet* // te dāni śākyā āhansuḥ // āṇapetu
devaḥ kiṃ kriyatūti // rājā śuddhodano āha // kulāto kulāto ekaḥ kṣatriyakumāro
pravrajatu / yatra ekaḥ so ekaputrako mā pravrajatu / yatra duve bhrātaro tato
eko pravrajatu / yatrāpi saṃbahulā bhrātaro tato pi eko pravrajatu // śalākāni
cāretha kathaṃ yobhūyena śākyagaṇasya utpadyatu pravrajituṃ śākyakumārā //
kulapuruṣakeṇa tatra śalākāni cārīyanti yobhūyena śākyagaṇasya utpadyati // yadā
rājñā śuddhodanena āṇattaṃ pravrajantu śākyakumārā kulapuruṣakeṇa yo ca
ekaputrako so mucyatu tatra dāni tena kulapuruṣakeṇa paṃca kumāraśatā
abhiniṣkramanti pravrajyāya // rājño śuddhodanasya bhagavāṃ ca putro
suṃdaranando ca / bhagavatā pravrajitena sundaranaṃdo muccati // śuklodanasya
putrā ānaṃdo ca upadhāno ca devadatto ca / teṣāṃ devadatto abhiniṣkramati //
ānando pi icchati pravrajituṃ mātāye mṛgīye śākyakanyāye nānujānīyati // so
vaidehaṃ janapadaṃ gatvāna maunavratena
[_Mvu_3.177_] āsati //
śukrodanasya putrā nandano ca nandiko ca ete abhiniṣkramanti / apare ca duve
putrā gṛhe sthitā // amṛtodanasya putrā anuruddho ca mahānāmo ca bhaṭṭiko ca //
anuruddho ca mahānāmena pṛcchīyati / kiṃ tvaṃ pravrajiṣyasi gṛhakāryaṃ vā
cintayiṣyasīti // so anuruddho puṇyavanto na pṛcchati kiṃ gṛham adhyāvasantena
karaṇīyaṃ kiṃ vā pravrajitena karaṇīyaṃ puṇyavanto niṣpuruṣeṇa nāṭakena krīḍanto
āsati paṃcahi kāmaguṇehi samarpito samaṃgībhūto / tasya astamite āditye sahasraṃ
dīpavṛkṣāṇi niśi pradīpyanti / mohanasya jijñāsanārthaṃ ekūnaṃ dīpavṛkṣasahasraṃ
pradīpāpitaṃ / tasya dāni tāva viśuddhaṃ mānsacakṣuṃ yaṃ taṃ ekūnaṃ
dīpavṛkṣasahasraṃ tasya citte nāsti saṃpūrṇaṃ dīpavṛkṣasahasran ti / tasya
dāsaparivāro sarvo vismito / aho pariśuddhaṃ kumārasya cakṣuṃ ti / yatra nāma
dīpavṛkṣasahasrāto ekena dīpena ūnaṃ aviśuddhāni dīpāni saṃjānāti //
___so
dāni taṃ jyeṣṭhabhrātaraṃ mahānāmaṃ pṛcchati // kiṃ gṛham adhyāvasantena
karaṇīyaṃ kiṃ vā pravrajitvā karaṇīyan ti // so naṃ āha // gṛham adhyāvasantena
kalyato evotthitena rājño sukharātrī dātavyā śākyamahattarakānām api sukharātrī
dātavyā ye pi kāntā te pi avaloketavyā kālagatānāṃ pi mṛtakaraṇīyehi sthātavyaṃ
gṛhajanā veṣṭetavyā dāsīdāsakarmakarapauruṣeyā veṣṭetavyā bhojanācchādanena
sarvehi ca utsavehi samanvāharitavyā vyayakarmena utsavikena pārivyayikena ca
hastyaśva-ajagaveḍakāni
[_Mvu_3.178_] veṣṭāpayitavyāni rathayugyayānāni
veṣṭāpayitavyāni grāmāṇi ca bhogāni ca paripālayitavyāni karmāntāni kālānukālaṃ
pratyavekṣitavyāni phalāni vāhayitavyāni nānāprakārāṇi dhānyajātīni
ropayitavyāni niveṣṭitavyāni pratyavekṣitavyāni ca / kālānukālaṃ ca yathāpakvāni
ca dhānyajātāni lavāpayitavyāni khaladhāneṣu saṃhārāpayitavyāni opunāpayitavyāni
/ yat kiṃcid gṛhakāryaṃ abhyantaravāhiraṃ sarvaṃ kartavyaṃ // anuruddho āha //
pravrajitena punaḥ kiṃ kartavyaṃ // mahānāmo āha // pravrajitena pūrvāhne bhikṣā
aṇvitavyā lūkhaṃ vā praṇītaṃ vā āhāreṇa āhāraṃ kāryaṃ kṛtvā ekaṃ ātmānaṃ
dametavyaṃ śametavyaṃ parinirvāpayitavyaṃ // anuruddho āha // alaṃ me
gṛhakāryeṇa yūyaṃ karetha ahaṃ pravrajiṣyāmi //
___te dāni paṃcamātrā
śākiyakumāraśatā mahatā rājānubhāvena mahatā rāja-ṛddhīye svakasvakehi vibhavehi
abhiniṣkramensuḥ / kecid* hastipṛṣṭhehi suvarṇacchattrehi sakhurapravārehi kecit
suvarṇaśivikāhi nānāratnasaṃchannāhi kecit sauvarṇehi rathehi caturghoṭehi
nānāratnajālasaṃchannehi savaijayantikehi sanandighoṣehi
ucchritacchattradhvajapatākehi / kecid aśvapṛṣṭhehi sarvālaṃkāravibhūṣitehi
hemajālasaṃchannehi / devadatto ca hastinapṛṣṭhe svalaṃkṛtena
hemajālasaṃchannena uccasiṃhāsane niṣaṇṇo nirdhāvito / tasya nirdhāvantasya
toraṇāgre karkaṭakasmiṃ makuṭaṃ lagnaṃ / tena karkaṭakena taṃ makuṭaṃ
devadattasya śīrṣāto utkṣiptaṃ mahājanakāyena aṭṭaprahāsaṃ kṣiptaṃ naimittikena
ca horapāṭhakena ca vyākṛto yena kāryeṇa devadatto kumāro abhiniṣkramati taṃ
kāryaṃ na prāpayiṣyatīti / uttamārthe parihāpayiṣyatīti yam etaṃ uttamāṃgato
makuṭaṃ toraṇāgrāto karkaṭakena utkṣiptaṃ //
[_Mvu_3.179_]___atha khalu
te paṃca śākyakumāraśatāni mahatā rājānubhāvena mahatā rāja-ṛddhīye sarvanṛttehi
sarvagītehi sarvatūryatāḍāvacarehi kapilavastuto nagarāto niryātvā yena
nyagrodhārāmaṃ tena prayāsi // atha khalu te paṃca śākyakumāraśatā yāvad eva
yānānāṃ bhūmis tāvad eva yānehi yātvā yāneṣu pratyoruhya yena bhagavāns
tenopasaṃkramitvā anekajanasahasraparivāritā bhagavataḥ pādau śirasā vanditvā
ekānte asthānsuḥ //
___teṣāṃ dāni śākyakumārāṇāṃ upālir nāma nāpitadārako
upasthānakaro kṛtakuśalamūlo purimakehi samyaksaṃbuddhehi vāsitavāsano
chinnabandhano navutpattiko āryadharmāṇāṃ caramabhaviko lābhī dhyānānāṃ
cābhijñānāṃ ca // so dāni mātare bhagavato upanāmito ayaṃ bhagavato keśāni
otāreṣyati / bhagavatāpi 'dhivāsitaṃ // so dāni upāli bhagavato keśāni otāreti
// sā dāni upālisya mātā bhagavantaṃ pṛcchati // sukhaṃ bhagavaṃ upāli keśāni
otāreti // bhagavān āha // sukhaṃ keśāni otāreti api ca tathāgataṃ abhyāsādeti
// sā dāni āha // mā dāraka bhagavantaṃ abhyāsādehi // so dāni prathamaṃ dhyānaṃ
samāpanno // sā tāva naṃ punar bhagavantaṃ pṛcchati // sukhaṃ bhagavaṃ
upālidārako keśāni otāreti // bhagavān āha // sukhaṃ dārako keśāni avatārayati
api tu khuraṃ pilipalipāyeti // sā dāni āha // mā dāraka kṣuraṃ pilipalipāyehi
// so dāni dvitīyaṃ dhyānaṃ samāpanno // sā punaḥ upālisya mātā bhagavantaṃ
pṛcchati // sukhaṃ bhagavan* upālidārako keśāny avatārayatīti // bhagavān āha //
sukhaṃ upālidārako keśāny avatārayati api tu āśvāsapraśvāsehi tathāgataṃ
upahanati // sā dāni āha // mā dāraka āśvāsapraśvāsehi bhagavantaṃ upahana // so
tāny atikramitvā
[_Mvu_3.180_] tṛtīyaṃ dhyānaṃ caturthaṃ dhyānaṃ
samāpanno // bhagavān bhikṣūṇām āha // gṛhṇatha etaṃ bhikṣava upālihastāto
kṣuraṃ mā bhūmiṃ prapatiṣyati // so dāni kṣuro upālisya hastāto bhikṣubhir
gṛhīto //
___te dāni śākyakumārāḥ svakasvakāni vastrābharaṇāni ujjhitvā
upālisya purato nikṣipensuḥ / iman te upāli dhanaṃ bhavatu / asmākaṃ
pravrajitānāṃ naitena kāryaṃ ti / bhagavato santike vayaṃ pravrajiṣyāmaḥ
//
___upālisyāpi etad abhūṣi // ime śākyā kumārā rājyam avajahiya imāni ca
vastrābharaṇāni mama dattvā agārāto anagāriyaṃ pravrajanti kiṃ punar asmābhiḥ
kṣuravṛttīhi na pravrajitavyaṃ bhaveya / aham api pravrajiṣyāmi / na eteṣāṃ
vāntānāṇ –Senart: vāntantaṃ– paribhuṃjiṣyāmi // atha khalūpāliḥ kalpako yena
bhagavāṃs tenopasaṃkramitvā bhagavataḥ pādau śirasā vaṃditvā bhagavantam etad
avocat* // pravrājetu me bhagavāṃ upasaṃpādetu me sugato // atha khalu bhagavāṃ
upālikalpakaṃ ehibhikṣukāe ābhāṣe / ehi bhikṣu upāli cara tathāgate brahmacaryaṃ
// tasya dāni bhagavato ehibhikṣukāye sahoktena yat kiṃcid gṛhiliṃgaṃ gṛhigupti
gṛhidhvajaṃ gṛhikalpaṃ sarvam antarhitaṃ tricīvaraṃ cāsya prādurbhave suṃbhakaṃ
ca pātraṃ prakṛtisvabhāvasaṃsthitā ca keśā īryāpatho cāsya saṃsthihe sayyathāpi
nāma varṣaśatopasaṃpannasya bhikṣusya āyuṣmato upālisya pravrajyā upasaṃpadā
bhikṣubhāvo // yenāntareṇa paṃca śākyakumāraśatā mātāpitṝṇāṃ
mitrajñātisālohitānāṃ ca pratisaṃmodenti tenāntareṇa upāli prathamataraṃ
pravrajito //
[_Mvu_3.181_]___atha khalu paṃca śākyakumāraśatā yena
bhagavāns tenopasaṃkramitvā bhagavataḥ pādau śirasā vanditvā bhagavantam etad
uvāca // pravrajetu me bhagavāṃ upasaṃpādetu me sugato // atha khalu bhagavāṃ
tāni paṃca kumāraśatāni sthāpayitvā devadattaṃ ehibhikṣukāye ābhāṣe // etha
bhikṣavaḥ śākyakumārā caratha tathāgate brahmacaryaṃ // teṣāṃ dāni bhagavatā
ehibhikṣukāye ābhāṣṭānāṃ yat kiṃci gṛhiliṃgaṃ gṛhigupti gṛhidhvajaṃ gṛhikalpakaṃ
tat sarvam antarahāye tricīvarāṇi ca sānaṃ prādurbhavensuḥ suṃbhakāni ca pātrāṇi
prakṛtisvabhāvasaṃsthitā keśā īryāpatho ca sānaṃ saṃsthihe sayyathāpi nāma
varṣaśatopasaṃpannānāṃ bhikṣūṇāṃ eṣa āyuṣmantānāṃ śākyakumāraśatānāṃ pravrajyā
upasaṃpadā bhikṣubhāvo //
___te dāni bhagavatā vuccanti // upāli bhikṣu
yuṣmākaṃ vṛddhatarako etasya pādāṃ vanditvā sarve paṭipāṭikāye tiṣṭhata / yo ca
prathamataraṃ tathāgatasya upālisya ca pādāṃ vanditvā paṭipāṭikāye sthāsyati so
vṛddhatarako bhaviṣyati // te dāni bhagavato upālisya ca pādāṃ vanditvā sarve
bhikṣuśatā paṭipāṭikāye sthitā // api hi jitaṃ mahājanakāyo evam āha //
jitamānakrodhā śākyā nihatamānadarpā śākyā ti // rājñāpi śuddhodanena
saparivāreṇa śākyehi ca upālisya bhikṣusya pādā vanditvā / āyuṣmāṃś ca upāli
evam āha // svāgataṃ rājño śuddhodanasya anurāgataṃ rājño śuddhodanasya // atha
khalu rājño śuddhodanasya amātyapāriṣadyā āyuṣmantaṃ upāliṃ taṃ rājānaṃ
śuddhodanaṃ ātmanā ābhāṣantaṃ dṛṣṭvā taṃ vibhāvayensuḥ // kathaṃ nāma
upālikalpako hīnajātyo rājñā śuddhodanena bhāṣati //
[_Mvu_3.182_] rājāpi
śuddhodano teṣāṃ pāriṣadyāmātyānām āha // mā bhavanto āryasya upālisya
hīnajātyena samudācaratha / anyāsya purimā jāti anyā etarahiṃ śramaṇasya
rāja-ṛddhi na eṣa bhūyo hīnajātyo ti vaktavyaḥ //
___bhikṣū bhagavantam
āhansuḥ // paśyatha bhagavaṃ katham āyuṣmato upālisya hīnajātyasya bhagavantam
āgamya sarājikāya pariṣāya pādā vanditā // bhagavān āha // na bhikṣava etarahim
eva etasya upālisya hīnajātyasya mamāgamya sarājikāya pariṣāya pādā vanditā
anyadāpi etasya upālisya hīnajātyasya mamāgamya sarājikāya pariṣāya pādā vanditā
// bhikṣa bhagavantam āhansuḥ // anyadāpi bhagavan* // bhagavān āha // anyadāpi
bhikṣavo //
___bhūtapūrvaṃ bhikṣavo atīte dhvani nagare vārāṇasyāṃ
kāśijanapade dve daridrā dārakā kulmāṣapuṭakāni bhaktaṃ gṛhya kāṣṭhahārakā
gacchanti pratyekabuddho ca vārāṇasīṃ piṇḍāya praviśati prāsādikena īryāpathena
abhikrāntapratikrāntena ālokitavilokitena saṃmiṃjitaprasāritasaṃghāṭī
pātracīvaradhāraṇena nāgo pi viya kāritakāraṇo antargatehi indriyehi antargatena
mānasena sthitena dharmatāprāptena smṛtaḥ saṃprajāno samāhito ekāgracitto
saṃvṛtendriyo avikṣiptadṛṣṭī // te khu taṃ dṛṣṭvā prasādam upasaṃkramanti // te
dāni prasannacittā anyonyaṃ evam āhansuḥ // ye kecid dārakā rucchavṛttikā
aśanavasanaviprahīnā manuṣyadurgatā manuṣyakṛpaṇā manuṣyavarākā yathā vayaṃ
cānye ca sarve edṛśeṣu dvipādakeṣu puṇyakṣetreṣu kuśalamūlāni na kṛtvā ye kecit
punar
[_Mvu_3.183_] āḍhyā mahādhanā mahābhogā kṣatriyamahāśālā vā
brāhmaṇamahāśālā vā anye vā kecit sukhitā sarve te evarūpeṣu dvipādeṣu
puṇyakṣetreṣu kuśalāni kṛtvā / yaṃ nūnaṃ vayaṃ imāṃ kulmāṣāṃ imasya ṛṣisya
pātreṣu pratiṣṭhāpayema // tehi dāni te kulmāṣā tasya pratyekabuddhasya pātreṣu
pratiṣṭhāpitā // pratyekabuddho pi teṣāṃ dārakānāṃ tāṃ bhikṣāṃ pratigṛhya
haṃsarājā viya vaihāyasena prakramito // te dārakā taṃ pratyekabuddhaṃ
vaihāyasena gacchantaṃ dṛṣṭvā prītisaṃjātā mahābhāgo asmābhiḥ ṛṣiḥ piṇḍapātreṇa
pratimānito // te dāni prītisaumanasyajātāḥ praṇidhānaṃ utpādenti // eko āha //
ahaṃ anena kuśalamūlena rājā bhaveyaṃ kṣatriyo mūrdhnābhiṣikto // dvitīyo āha //
anena kuśalamūlena brāhmaṇamahāśālakule upapadyeyaṃ āḍhyo mahādhano mahābhogo
//
na hi cittaprasannena svalpikā bhavati dakṣiṇā /
tathāgate ca saṃbuddhe
ye ca buddhāna śrāvakā //
sarve kṣayāntā nicayāḥ patanāntāḥ samucchrayāḥ
/
saṃyogā viprayogāntā maraṇāntaṃ hi jīvitaṃ //
te dāni dārakā āyukṣayāc
ca karmakṣayāc ca kālagatā samāgatā tatraiva vārāṇasīyaṃ nagare / eko pi
rājakule rājño agramahiṣīye upapanno dvitīyo pi purohitakule purohitasya
bhāryāye kukṣismiṃ upapanno // kālena samayena rājabhāryā purohitabhāryā ca
prajātā / ubhaye dārakā jātā // ubhayeṣāṃ saptāhaṃ ramaṇīyāni jātakarmāṇi kṛtāni
saptāhasyātyayena rājaputrasyāpi brahmadatto ti
[_Mvu_3.184_] nāma kṛtaṃ
purohitaputrasyāpi upako ti nāma kṛtaṃ // anurūpā dhātrī upasthāpitā rājaputro
ca purohitaputro ca yathā utpalaṃ vā padumaṃ vā kumudaṃ vā puṇḍarīkaṃ vā tathā
saṃvardhanti // yathoktaṃ bhagavatā //
kṛtapuṇyā hi vardhanti nyagrodhā viya
subhūmiyaṃ jātā /
anupanthake viya drumā alpapuṇyā vihīnā tti //
te dāni
yatra kāle vivṛddhā vijñaprāptā saṃjātā tato lipīyaṃ pi sekhiyanti
lekhāśilpagaṇanāṃ dhāraṇamudrāṃ // rājaputro pi brahmadatto hastismiṃ aśvasmiṃ
dhanusmiṃ tsarusmiṃ dhāvitasmiṃ laṃghite javite iṣvastrajñāneṣu sarvatra
gatiṃgato saṃjāto // pitare ca kālagatena brahmadatto kumāro amātyehi vārāṇasyāṃ
rājyenābhiṣikto // upako ca māṇavako anyatarāye māṇavikāye sārdhaṃ
pratibaddhacitto abhūṣi // so dāni tāye māṇavikāye kasmiṃcid eva sthāne kiṃcit
kālaṃ avasādito abhūṣi na taṃ oloketi / vārāṇasīyaṃ ca kaumudī cāturmāsī
upasthāpitā sāpi māṇavikā upakasya māṇavakasya bhāvānuraktā pratyāgatā // māṇava
kaumudī cāturmāsī upasthitā gandhamālyaṃ me upasthāpehi yathā kaumudī cāturmāsī
ramaṇīyaṃ kareyāma // so dāni māṇavako tasyā māṇavikāye śrutvā tuṣṭo āttamano
abhūṣi / diṣṭyā me māṇavikā pratyāgatā ti // tasya dāni upakasya māṇavakasya
gaṃgākūle māṣa aparasya puruṣasya sakāśāto yācanakaṃ labdhaṃ / so ca naṃ māṣo
tatraiva gaṃgākūle gopitako abhūṣi // so dāni tasya māṣasya arthāye
vighane
[_Mvu_3.185_] madhyāhne vartamāne harṣeṇa madhurāṇi kinnarīya
gītāni gāyanto gaṃgākūle [tasya māṣasya arthāye] gacchati //
___adrākṣīd
bhikṣavaḥ rājā brahmadatto upariprāsādavaragataḥ upakaṃ māṇavakaṃ madhyāhne
vighane madhureṇa svareṇa gāyantaṃ antonagarāto vahirnagaraṃ gacchantaṃ dṛṣṭvā
ca punarmasya upake māṇavake premnaṃ nipatitaṃ // yathoktaṃ bhagavatā
//
pūrve vāsanivāsena pratyutpanne hitena vā /
evan taṃ jāyate premnaṃ
utpalaṃ vā yathodake //
yatra mano niviśati cittaṃ vāpi prasīdati
/
niṣṭhāṃ paṇḍitā gaccheyuḥ saṃvutthā me purā bhave //
evaṃ tasya rājño
brahmadattasya tatra upake māṇavake saha darśanena premnaṃ nipatitaṃ // tana
rājñā brahmadattena upakasya māṇavakasya dūto preṣito // gacchatha yo eṣo
māṇavako gāyanto antarnagarāto vahirnagaraṃ gacchati etaṃ ānetha // so tehi
gatvā uccati // āgaccha māṇavaka rājā te śabdāpetīti // so dāni tehi
rājapuruṣehi rājño sakāśam upanīto // deva ayaṃ so māṇavako ānīto // atha khalu
rājā brahmadatto upakaṃ māṇavakaṃ gāthāye adhyabhāṣe //
madhyantike vītinate
kukkulavattato mahī /
atha gāyasi vaktrāṇi na tāpayati ātapo //
upari
tapati ādityo heṣṭā tapati vālikā /
udagracitto sumano atha vaktrāṇi gāyasi
//
[_Mvu_3.186_] atha khalu bhikṣavaḥ upako māṇavako rājānaṃ brahmadattaṃ
gāthāye pratyabhāṣe //
na ātapo tāpayati antakā tāpayanti māṃ /
antakāś ca
vighātāś ca te tāpenti na ātapo //
itvaraṃ khu ayaṃ tāpo yo khu kāyaṃ
pratāpaye /
kāryā nāma vivādā ca te tāpenti na ātapo //
rājā dāni
brahmadatto upakaṃ māṇavakaṃ gāthāye pratyabhāṣati //
kin te janeti
saṃkṣobhaṃ ayaṃ kena pratapyati /
tāpena pīḍito kāyo taṃ tvaṃ ākhyāhi
pṛcchito //
atha khalu bhikṣavo upako māṇavako rājānaṃ brahmadattaṃ gāthāye
pratyabhāṣati //
vṛṣalī deva kāntā me kuṃbhadāsī ariṃdama /
tasyā
upasthito sarvo tayāsmi upatāpito //
atha bhiksavo rājā brahmadatto upakaṃ
māṇavakaṃ āmantrayati // kahiṃ māṇavaka gamiṣyasīti // atha khalu bhikṣavaḥ
upako māṇavako rājānaṃ brahmadattaṃ gāthāye pratyabhāṣati //
māṣo me
yācanālabdho gaṃgātīrasmiṃ gopito /
purastime nagarasya tadarthāya vrajāmy
ahaṃ //
atha khalu bhikṣavo rājā brahmadatto upakaṃ māṇavakaṃ āmantrayati //
āgamehi
[_Mvu_3.187_] tāvat* māṇavaka muhūrtaṃ śītalake gamiṣyasi // atha
khalu upako māṇavako rājānaṃ brahmadattaṃ gāthāye pratyabhāṣe //
yehi artho
ayānasya ūrdhvaṃ tiṣṭhanti tiṣṭhato /
yāne tu vahyamānasya purato dhāvanti
dhāvato /
gaṃsāmy ahaṃ mahārāja tasya māṣasya kāraṇā //
(atha khalu rājā
brahmadatto upakaṃ māṇavakaṃ gāthāye pratyabhāṣe)
sace te artho māṣeṇa ahaṃ
māṣaṃ dadāmi te /
karohi kṛtyaṃ māṣeṇa uṣṇe māṇava mā vraja //
upako
māṇavako āha // yadi vedo māṣaṃ dāsyati etaṃ dvitīyaṃ māṣaṃ etehi māṣehi tuṣṭā
bhave pi vṛṣalī kaumudīyaṃ ca avighnaṃ bhaviṣyati // atha khalu upako māṇavako
rājānaṃ brahmadattaṃ gāthāye adhyabhāṣe //
yaṃ ca māṣaṃ devo dadyāt taṃ
dvitīyaṃ bhaviṣyati /
etehi dvīhi māṣehi tuṣṭā sā vṛṣalī bhave //
rājā āha
// ahan te māṇava duve māṣāṇi dāsyāmi mā ca uṣṇena pacyanto gacchāhi // rājā
brahmadatto upakaṃ māṇavakaṃ gāthāye adhyabhāṣe //
sace te artho māṣehi duve
māṣā dadāmi te /
karohi kṛtyaṃ māṣehi uṣṇe māṇava mā vraja
//
[_Mvu_3.188_] upako āha // ete ca dve māṣā taṃ ca tṛtīyaṃ bhaviṣyati
āmantraṇaṃ ca bhaviṣyati / evaṃ vṛṣalīye ramaṇīyaṃ kaumudikaṃ bhaviṣyati
//
bhavataś ca duve māṣā taṃ tṛtīyaṃ bhaviṣyati /
etehi trīhi māṣehi tuṣṭā
sā vṛṣalī bhave //
rājā brahmadatto upakaṃ māṇavakaṃ evam āha // māṇavaka
uṣṇe mā gacchāhi ahaṃ te trayo māṣāṃ dāsyāmīti /
sace te artho māṣehi bhūyo
māṣāṃ dadāmi te /
karohi kṛtyaṃ māṣehi uṣṇe māṇava mā vraja //
māṇavako
āha // deva etāni va trayo māṣā taṃ caturthaṃ bhaviṣyati āmantraṇaṃ tatra bhūyo
bhaviṣyati / evaṃ vṛṣalikāye sārdhaṃ ramaṇī kaumudīyaṃ bhaviṣyati //
bhavataś
ca trayo māṣā taṃ caturthaṃ bhaviṣyati /
caturhi deva māṣehi udagrā vṛṣalī
bhave //
etena krameṇa rājā brahmadatto śatasahasraṃ upakasya māṇvakasya deti
taṃ ca māṣaṃ na muṃcati / yāvad aparārdhena tato māṣāto na nivartito // tena
dāni rājñā brahmadattena ardharājyaṃ tasya upakasya māṇavakasya dinnaṃ /
antaḥpurāto ardhaṃ dinnaṃ / kośakoṣṭhāgārāṇāṃ pi dinnam ardham
amātyabhaṭṭabalāgrāṇāṃ pi ardhaṃ dinnaṃ //
___te dāni ubhaye rājyaṃ kārayanti
/ ubhau arthāni samanuśāsanti // so dāni māṇavako paṃcahi kāmaguṇehi samarpito
krīḍati ramati paricārayati // so dāni
[_Mvu_3.189_] rājā brahmadatto
atyarthaṃ atīva upakasya māṇavakasya santike viśvasto yadi kahiṃci pi gacchati
tataḥ upakasya māṇavakasya utsaṃge śīrṣaṃ dattvā śayati // tasya dāni upakasya
rājñā śayitena etad abhūṣi // kathaṃ ekarājyena duve rājāno yaṃ nūnāhaṃ imaṃ
rājānaṃ brahmadattaṃ ghātetvā aham eva eko rājā bhaveyan ti // tasya dāni bhūyo
etad abhūṣi / na etad mama sādhu bhaveya na pratirūpaṃ yam ahaṃ rājño
brahmadattasya kṛtajñasya akṛtajño bhaveyaṃ // dvitīyaṃ tṛtīyakaṃ pi etad abhūṣi
/ na etaṃ sādhu bhaveya na pratirūpaṃ yaṃ eke rājye duve rājāno yaṃ nūnāhaṃ
rājānaṃ brahmadattaṃ jīvitāto vyavaropayitvā aham eva eko kāśirājā bhaveyaṃ ti
// tasya dāni dvitīyakaṃ tṛtīyakaṃ pi etad abhūṣi / na etaṃ mama sādhu bhaveya
na pratirūpaṃ yaṃ ahaṃ rājño brahmadattasya kṛtajñasya akṛtajño bhaveyanm ti //
so dāni avidhāvidhan ti pravrajito tena rājā brahmadatto pratibuddho // so taṃ
āha // upaka avidhāvidhan ti vakṣi // so dāni āha // evaṃrūpo me deva citto
abhūṣi / yaṃ nūnāhaṃ brahmadattaṃ jīvitāto vyavaropayitvā aham eva eko kāśirājā
bhaveyaṃ ti // tasya so brahmadatto rājā na pattīyati // so dāni upako āha //
evam etaṃ deva yathā taṃ jalpāmīti // atha khalu rājā brahmadatto upakaṃ
māṇavakaṃ gāthāye adhyabhāṣe //
dinno me ardharājyaṃ te stokastokena māṇava
/
ekaṃ muṃcasi na māṣaṃ kathaṃ anto bhaviṣyati //
atha khalu upako
māṇavako rājānaṃ brahmadattaṃ gāthāye pratyabhāṣe //
na hi anto anantāye
tṛṣṇāye iha vidyati /
pravrajiṣyāmy ahaṃ rājan na rājyena rato smi ca
//
[_Mvu_3.190_] bahūhi kāmehi alaṃ me yehi bālo na tṛpyati /
alaṃ me
sarvakāmehi pravrajiṣyāmi nagāriyaṃ //
kāma jānāmi te mūlaṃ saṃkalpāt kāma
jāyase /
na kāmaṃ kalpayiṣyāmi tato me na bhaviṣyasi //
alpeṣu bālo kāmeṣu
bahūṣv api na tṛpyati /
apahāya sarvakāmāni pratibuddho va paśyati
//
icchāmi dānaṃ prabhavanti ca te
icchā praśāntā ca na bhonti evaṃ
/
etaṃ va icchāya phalaṃ viditvā
na prārthaye putrapaśuṃ dhanaṃ ca
//
atha khalu upako māṇavako brahmadattaṃ rājānam etad uvāca // anujānāhi me
deva pravrajiṣyāmi // rājā āha // mā pravrajāhīti sahitā rājyaṃ kārayiṣyāmaḥ //
upako āha // na mahārāja rājyena artho anujānāhi me pravrajiṣyāmi // so dāni
rājñā brahmadattena anujñāto yadi evaṃ abhiprāyo pravrajāhīti //
___tahiṃ
dāni kāśiṣu uttareṇa kumbhakārasya pravrajitasya ṛṣisya paṃcābhijñasya
āśramapadaṃ // so dāni upako māṇavako tam āśramapadaṃ gatvā tasya kumbhakārasya
pravrajitasya ṛṣisya sakāśāto pravrajito // tena dāni pūrvarātrāpararātreṇa
jāgarikāyogam anuyuktena viharantena yujyantena ghaṭantena vyāyamantena catvāri
dhyānāni utpāditāni maharddhiko mahānubhāvo ṛṣī saṃjāto candramaṇḍalaṃ
sūryamaṇḍalaṃ āśrame paryaṃkena niṣaṇṇo pāṇinā parimārjati parāmṛṣati yāvad
brahmalokaṃ kāyena vaśe
[_Mvu_3.191_] varteti // atha khalu rājā
brahmadatto upakasya māṇavakasya spṛhayanto abhīkṣṇaṃ imāṃ gāthāṃ bhāṣati
//
alpasya imaṃ mahāvipāko
upako adhyagame mahāntam arthaṃ /
sulabdha
lābhā khalu māṇavasya
yo pravraje kāmaratiṃ prahāya //
rājño
brahmadattasya antaḥpurikā punarpunaḥ imāṃ gāthāṃ rājño brahmadattasya sakāśāto
śṛṇvanti na cāsyārthaṃ vijānanti // tasya dāni rājño brahmadattasya gaṃgapālo
nāma kalpako / rājño brahmadattasya sa viśvasto yathāsukhaṃ antaḥpuraṃ praviśati
upasthānakaro // so dāni rājñā brahmadattena uktaḥ // gaṃgapālaka keśaśmaśruṃ me
karohīti // evaṃ vaditvā osupto // tena tasya śayitasya keśaśmaśru kṛtaṃ rājāpi
vibuddhitvā āha // gaṃgapāla āgaccha karohi me keśakarmaṃ // gaṃgapālo āha //
kṛtaṃ te deva keśaśmaśruṃ śayitasya // so dāni gaṃgapālo ādarśakaṃ gṛhya rājño
brahmadattasya allīno nidhyāyatu devo ti / rājā ādarśakena keśaśmaśru
nidhyāyanto gaṃgapālasya kalpakasya prīto saṃvṛtto // rājā āha // gaṃgapāla
tuṣṭo smi tava etena śilpena abhirāddho grāmavareṇa pravareṇa pravāremi gṛhṇa
grāmaṃ sayadi icchasi // so dāni āha // yāvat saṃmantremi tato devasya sakāśāto
grāmavaraṃ graheṣyāmīti // so dāni gaṃgapālo rājño brahmadattasya antaḥpurikānāṃ
ācikṣati // adya mayā rājā brahmadatto śilpena ārādhito grāmavareṇa cāhaṃ
pravārito gṛhṇāmi grāmavaran ti //
[_Mvu_3.192_] antaḥpurikā āhansuḥ //
marṣehi grāmavaraṃ eṣo rājā abhīkṣṇam imāṃ gāthāṃ bhāṣati //
alpasya imaṃ
mahāvipāko
upako adhyagame mahāntam arthaṃ /
sulabdha lābhā khalu
māṇavasya
yo pravraje kāmaratiṃ prahāya //
vayaṃ ca etāye gāthāye arthaṃ
na vijānāmatha / tato gaccha rājānaṃ brahmadattaṃ jalpāhīti alaṃ me deva
grāmavareṇa yaṃ devo abhīkṣṇaṃ imāṃ gāthāṃ bhāṣati //
alpasya imaṃ
mahāvipāko
upako adhyagame mahāntam arthaṃ /
sulabdha lābhā khalu
māṇavasya
yo pravrajet kāmaratiṃ prahāya //
etasya me mahārāja arthaṃ
ācikṣāhīti // so dāni gaṃgapālo rājño brahmadattasya upasaṃkramitvā āha // deva
alaṃ me grāmavareṇa yaṃ devo abhīkṣṇaṃ imāṃ gāthāṃ bhāṣati //
alpasya imaṃ
mahāvipāko
upako adhyagame mahāntam arthaṃ /
sulabdha lābhā khalu
māṇavasya
yo pravrajet kāmaratiṃ prahāya //
imasyā deva gāthāye artham
ākhyāhi // etaṃ me varaṃ bhavatu // rājā āha
// [_Mvu_3.193_] upako
māṇavako ardharājyam apahāya kāmeṣu ādīnavaṃ dṛṣṭvā ṛṣipravrajyāṃ pravrajito so
ca paṃcāhijño mahābhāgo ṛṣi saṃvṛtto ahaṃ ca kāmeṣu pramatto / so haṃ tasya
upakasya māṇavakasya spṛhayanto abhīkṣṇaṃ etāṃ gāthāṃ bhāṣāmi // so dāni
gaṃgapālo rājño śrutvā antaḥpuraṃ praviśitvā antaḥpurikān āśvāseti // tasya mā
utkaṇṭhatha na rājā pravrajiṣyati / tasya upakasya māṇavakasya spṛhayanto rājā
abhīkṣṇaṃ etāṃ gāthāṃ bhāṣati // idānīṃ antaḥpurikā hṛṣṭā tuṣṭā āttamanā
hiraṇyasya suvarṇasya ca vastrābharaṇānāṃ ca mahāntaṃ rāśiṃ kṛtvā gaṃgapālam
āhansuḥ // gaṃgapāla idan te abhicchādaṃ bhavatūti // tasya dāni gaṃgapālasya
etad abhūṣi // so ca nāma upako māṇavako āḍhyo gṛham apahāya pravrajitaḥ kiṃ
punar mayā na pravrajitavyaṃ bhaveya / yaṃ nūnāhaṃ pi pravrajeyaṃ kiṃ me pareṣāṃ
cittena kāryaṃ // so dāni antaḥpurikā āha // alaṃ me tena hariṇyasuvarṇena ahaṃ
pi pravrajiṣyāmi // so dāni brahmadattasya upasaṃkramitvā āha // deva anujānāhi
me pravrajiṣyāmi iti // rājā āha // kasya santike pravrajiṣyasi // so āha //
upakasya ṛṣisya santike pravrajiṣyāmi // rājā āha // anujānāmi pravrajāhīti
//
___so dāni gaṃgapālo upakasyāśramaṃ gatvā pravrajito // tenāpi
pūrvarātrāpararātraṃ jāgarikāyogam anuyuktena viharantena yujyantena ghaṭantena
vyāyamantena catvāri dhyānāni niṣpāditāni paṃcābhijñā sākṣīkṛtā
candramaṇḍalasūryamaṇḍalaparimārjako ṛṣi saṃvṛtto // aśroṣīd bhikṣavo rājā
brahmadatto sarve te trayo ṛṣayo paṃcābhijñā saṃvṛttā te maharddhikā mahānubhāvā
/ tasya dāni teṣāṃ ṛṣīṇāṃ darśanakāmatā
[_Mvu_3.194_] udapāsi // so dāni
amātyapāriṣadyān āmantrayati // gacchāma teṣāṃ ṛṣīṇāṃ darśanāya kumbhakārasya
pravrajitasya ca upakasya ca gaṃgapālasya cāśramaṃ sarve te trayo ṛṣayo
caturdhyānalābhī paṃcābhijñā maharddhikā mahānubhāvā ti / so kālo tathārūpāṇāṃ
dakṣiṇeyānām darśanāyopasaṃkramaṇāya paryupāsanāya // amātyapāriṣadyā āhansuḥ //
mā devo teṣāṃ sakāśaṃ gacchatu te nāma iha ānayitavyā // [so dāni gaṃgapālo
rājño brahmadattasya āmravanaṃ gato nāpitabhāṇḍaṃ olaṃbayitvā pravrajito // atha
khalu anyataro rājāmātyo rājānaṃ brahmadattaṃ gāthāye adhyabhāṣe //
ayam eva
so āmravano brahmadattasya śrīmato /
yatra kṣuraṃ ca bhāṇḍaṃ ca olaṃbitvā
pravrajito //]
na devena hīnajātyānāṃ sakāśaṃ gantavyaṃ ti / tehi nāma
devasya sakāśam āgantavyaṃ // rājā āha // na eṣa dharmo yaṃ dakṣiṇeyā vuccensuḥ
iha āgacchatha rājānaṃ darśanāyeti / asmābhiḥ tatra gantavyaṃ ṛṣayo darśanāya //
atha khalu rājā brahmadatto kumārāmātyasaṃparivṛto yena te ṛṣayas tenopasaṃkrame
// atha khalu gaṃgapālo ṛṣir yena rājā brahmadattas tenopasaṃkramitvā rājānaṃ
brahmadattam etad uvāca // svāgataṃ rājño brahmadattasya niṣīdatu rājā
brahmadatto // atha khalu rājño brahmadattasya amātyapāriṣadyā gaṃgapālaṃ ṛṣiṃ
vācāye santarjayensuḥ sacchambitaṃ karensuḥ // kiṃ
[_Mvu_3.195_] vadesi
tvaṃ gaṃgapāla hīnajātyo samāno rājānaṃ brahmadattaṃ nāmena samudācarasi // atha
khalu rājā brahmadatto tāṃ amātyapāriṣadyāṃ gāthāye adhyabhāṣe //
mā kiṃci
vadatha gaṃgapālaṃ
munināṃ maunapadehi śikṣamāṇaṃ /
eṣo atare tam
arṇavoghaṃ
yaṃ taritvāna bhavanti vītarāgāḥ //
tapasā prajahanti
pāpakāni
tapasā vidhamanti andhakāraṃ /
bhāvan tapasā abhibhūya
gaṃgapālo
nāmena abhibhāṣe brahmadattaṃ //
sāṃdṛṣṭikaṃ paśyatha yāvad
evaṃ
kṣāntisaurabhyasyidaṃ vipākaṃ /
lokasya sadevakasya
pravrajyaṃ
devāna manujāna vandanīyaṃ //
atha khalu rājā brahmadatto
sārdhaṃ amātyapāriṣadyehi teṣāṃ ṛṣīṇāṃ pādau śirasā vanditvā ekānte niṣīde
//
___tasya dāni gaṃgapālasya yā gṛhasthabhūtasya bhāryā abhūṣi sāpi
pativratā anyaṃ puruṣaṃ manasāpi na prārthayati // tasyā gaṃgapālo
jijñāsanārthaṃ divyena rūpeṇa nirmitena suvarṇabhājanam ādāya upasaṃkramya
pralobhayati imaṃ sauvarṇaṃ bhājanaṃ gṛhṇāhi mayā sārdhaṃ paricārehi // sā dāni
āha // na hi pativratā ahan ti //
[_Mvu_3.196_] so dāni devaputro taṃ
divasaṃ pratyācikṣito aparaṃ divasaṃ rūpyabhājanam ādāya upasaṃkrānto imaṃ
rūpyabhājanaṃ pratigṛhṇāhi mayā ca sārdhaṃ paricārehi // sā dāni āha // na hi
pativratā ahan ti // taṃ pi divasaṃ pratyācikṣito aparaṃ divasaṃ kāṃsabhājanam
ādāya upasaṃkrame imaṃ kāṃsabhājanaṃ pratigṛhṇāhi mayāpi sārdhaṃ pravicārehi //
atha khalu sā nārī taṃ devaputraṃ gāthāye dhyabhāṣe //
nārī naro jihmaye
vāraṇena
utkarṣaye yatra karoti cchandaṃ /
vipratyanīkaṃ khalu
devatānāṃ
pratyākhyāto alpatareṇa eṣa //
atha khalu devaputro tāṃ nārīṃ
gāthāye pratyabhāṣe //
āyuṃ ca varṇaṃ ca manuṣyaloke
prahīyate manujānāṃ
sugātrī /
tenaiva varṇena dhanaṃ pi arjyaṃ
parihīyase jīrṇatarāsi adya
//
bhagavān āha // syāt khalu punar bhikṣavaḥ yuṣmākam evam asyād anyaḥ sa
tena kālena tena samayena upako nāma ṛṣi abhūṣi / na khalv etad evaṃ draṣṭavyaṃ
/ tat kasya hetoḥ / ahaṃ sa upako nāma tadā ṛṣi abhū // nānyaḥ sa
brahmadattarājā / eṣa śuddhodanas tadā brahmadatto kāśirājā abhūṣi // nānyo
bhikṣavas tadā gaṃgapālo nāma nāpito
[_Mvu_3.197_] ṛṣipravrajito bhūd eṣa
upālis tadāpi etasya hīnajātyasya mama āgamya sarājikāya pariṣāya pādā vanditā
etarahiṃ pi etasya hīnajātyasya mamāgamya sarājikāya pariṣāya pādā vanditā
//
_____samāptaṃ upāligaṃgapālānāṃ jātakaṃ //
___bhikṣū
bhagavantam āhaṃsuḥ // paśya bhagavan kathaṃ bhagavatā pravrajitena mahānto
janakāyo anupravrajito // bhagavān āha // na bhikṣavo etarahim eva mayā
pravrajantena mahājanakāyo anupravrajito // bhikṣū āhaṃsuḥ // anyadāpi bhagavaṃ
// bhagavān āha // anyadāpi bhikṣavo //
___bhūtapūrvaṃ bhikṣavo atīmadhvāne
rājā diśāṃpatī nāma abhūṣi mahāgovindīyaṃ sūtraṃ vistareṇa vyākaroti
//
___bhagvān samyaksaṃbuddho yad arthaṃ samudāgato tam artham
abhisaṃbhāvayitvā rājagṛhe viharati gṛddhakūṭe parvate śāstā devānāṃ ca
manuṣyāṇāṃ ca satkṛto gurukṛto mānito pūjito apacito vistareṇa kartavyaṃ nidānaṃ
yāva cetovaśiprāptā ca buddhā bhagavanto yehi yehi vihārehi ākāṃkṣanti tehi tehi
vihārehi viharanti // atha khalu paṃcaśikho gandharvaputro abhikrāntavarṇo
abhikrāntakāyo rātrīyaṃ kevalakalpaṃ gṛddhakūṭaṃ parvataṃ varṇena obhāsayitvā
yena bhagavāns tenopasaṃkramitvā bhagavataḥ pādau śirasā vanditvā ekānte asthāsi
ekam antasthito bhagavantam etad uvāca // ārocem ahaṃ
bhadanta
[_Mvu_3.198_] bhagavato prativedem ahaṃ bhadanta bhagavato yaṃ
mayā trayastriṃśānāṃ devānāṃ śakrasya ca devānām indrasya mahābrahmaṇo ca
sudharmāyāṃ devasabhāyāṃ sanniṣaṇṇānāṃ saṃmukhāc chrutaṃ saṃmukhāt pratigṛhītaṃ
bhāṣamāṇānāṃ // evam ukte paṃcaśikhaṃ gaṃdharvaputraṃ bhagavān etad uvāca //
ārocehi me tvaṃ paṃcaśikha prativedehi me tvaṃ paṃcaśikha yaṃ tvayā
trayastriṃśānāṃ devānāṃ śakrasya ca devānām indrasya mahābrahmaṇo ca saṃmukhāc
chrutaṃ saṃmukhāt pratigṛhītaṃ bhāṣamāṇānāṃ // evam ukte paṃcaśikho
gaṃdharvaputro bhagavaṃtam etad avocat* // ekam idaṃ bhagavan samayaṃ
trayastriṃśā devā śakro ca devānām indro mahābrahmā ca sudharmāyāṃ devasabhāyāṃ
sanniṣaṇṇā abhūnsuḥ saṃnipatitā kenacid eva devānāṃ kariṇīyena // tatra ca
bhagavaṃ eke devaputrā paścād upapannā samānā anyāṃ pūrvopapannaṃ devaputrāṃ
divyehi paṃcahi sthānehi abhibhavanti āyuṣāpi balenāpi yaśenāpi śriyāpi
parivāreṇāpi // eke devaputrā evam āhaṃsuḥ // imaṃ tāvat* māriṣa paśyatha paścād
upapannā anyāṃ pūrvopapannāṃ devaputrāṃ divyehi paṃcahi sthānehi abhibhavanti
āyuṣāpi balenāpi yaśenāpi śriyāpi parivāreṇāpi // tatra bhagavaṃ eke devaputrā
evam āhansuḥ // ete khalu māriṣa bhagavato śrāvakā bhavanti / brahmacaryaṃ
caritvā kāyasya bhedāt paraṃ maraṇāt sugatiṃ svargaṃ trāyastriṃśe devanikāye
upapannās te / ete paścād upapannā anyāṃ pūrvopapannāṃ devaputrāṃ divyehi
paṃcahi sthānehi atīva śobhanti āyuṣāpi [varṇenāpi] balenāpi yaśenāpi śriyāpi
parivāreṇāpi // tatra bhagavan* eketrādevapu evam āhansuḥ // aho puna māriṣa
catvāras tathāgatā arhantaḥ samyaksaṃbuddhā loke
[_Mvu_3.199_]
utpadyensuḥ sardhaṃ ca deśayensuḥ hitam asyād devānāṃ hitaṃ manuṣyāṇāṃ hāyensuḥ
āsurā kāyā divyā kāyā abhivardhayensuḥ // tatra ca bhagavaṃ eke devaputrā evam
āhansuḥ // dullabho māriṣa caturṇā tathāgatānām arhatāṃ samyaksaṃbuddhānāṃ loke
prādurbhāvaḥ / aho punar mārṣa trayas tathāgatā arhantaḥ samyaksaṃbuddhā loke
utpadyensuḥ dharmaṃ ca deśayensuḥ hitam asyād devānāṃ hitaṃ manuṣyāṇāṃ ca
hāyensuḥ āsurā kāyā divyā kāyā abhivardhayensuḥ // tatra bhagavan* eke devaputrā
evam āhansuḥ // dullabho māriṣa trayāṇāṃ tathāgatānāṃ arhatāṃ samyaksaṃbuddhānāṃ
loke prādurbhāvaḥ / aho punar mārṣa duve tathāgatā arhantaḥ samyaksaṃbuddhā loke
utpadyensuḥ dharmaṃ ca deśayensuḥ hitam eva syād devānāṃ hitaṃ manuṣyāṇāṃ
hāyensuḥ āsurā kāyā divyā kāyā abhivardhensuḥ // evam ukte bhagavaṃ śakro
devānām indras trayastriṃśakāṃ devān āmantrayati // asthānaṃ khalv etaṃ māriṣa
anavakāśaṃ yad ekakāle dvau tathāgatā arhantaḥ samyaksaṃbuddhā loke utpadyensuḥ
dharmaṃ deśayensuḥ // evam ukte trayastriṃśā devāḥ tuṣṭā hṛṣṭā abhūnsuḥ
āttamanāḥ pramuditā prītisaumanasyajātāḥ //
___atha khalu bhagavaṃ śakro
devānām indras trāyastriṃśakāṃ devāṃ tuṣṭāṃ hṛṣṭāṃ āttamanāṃ pramuditāṃ
prītisaumanasyajātāṃ viditvā āmantrayati // saced dhi yūyaṃ māriṣa
tasya
[_Mvu_3.200_] bhagavato rhataḥ samyaksaṃbuddhasya aṣṭāv
āścaryādbhutāṃ dharmāṃ śruṇetha atha yūyaṃ pi bhavetha bhūyasyā mātrayā tuṣṭā
hṛṣṭā āttamanā pramuditā prītisaumanasyajātā // evam ukte bhagavaṃs
trāyastriṃśāś ca devās taṃ śakraṃ devānām indram etad avocat* // tena hi māriṣa
kauśika pratibhātu te tasya bhagavato arhataḥ samyaksaṃbuddhasyāṣṭāv
āścaryādbhutāṃ dharmān udāhara // atha khalu śakro devānām indro bhagavato aṣṭāv
āścaryādbhutāṃ dharmāṃ bhāṣe // yadā khalu māriṣa bhagavān arhaṃ samyaksaṃbuddho
loke utpanno hāyanti āsurāḥ kāyā divyā kāyā abhivardhanti // evaṃ ca
bahujanahitāya pratipannaṃ punar māriṣa śāstāraṃ loke utpannaṃ naivātītaṃ vā
samanupaśyāmi naitarahiṃ vā pratyutpannaṃ anyatraiva bhagavatā arhatā
samyaksaṃbuddhena // svākhyāto khalu punar māriṣa tathāgatasyārhataḥ
samyaksaṃbuddhasya dharmavinayaḥ sāṃdṛṣṭika ākāliko ehipaśyikaḥ aupanayikaḥ
pratyātmavedayitavyaḥ vijñaiḥ yam idaṃ madanirmadanaṃ pipāsāprativinayo
ālayasamudghāto dharmopacchedo tṛṣṇākṣayo virāgo nirodho nirvāṇaṃ evaṃ
svākhyātaṃ dharmavinayaṃ / na punaḥ māriṣa śāstāraṃ loke utpannaṃ naivātītaṃ
samanupaśyāmi naitarahiṃ pratyutpannaṃ anyatraiva tena bhagavatārhatā
samyaksaṃbuddhena // lābhī khalu punar māriṣa bhagavāṃ arhaṃ samyaksaṃbuddho
śrāvakānāṃ śaikṣāṇāṃ pratipadaṃ arhatāṃ ca akopyadharmāṇāṃ // teṣām api ca sa
bhagavāṃ arhaṃ samyaksaṃbuddho pranudya āraṇyakāni śayyāsanāny adhyāvasati
prāntāni viviktāni gatajanapadāni manuṣyarahaseyyakāni pratisaṃlayanasāropyāni
eko gaṇād vyapakṛṣṭo
[_Mvu_3.201_] pakṛṣṭo eko nāma ekanāmanāmatām
anuyukto / evam ekanāmatām anuyuktaṃ punar mārṣā śāstāraṃ loke utpannaṃ
naivātītaṃ samanupaśyāmi naitarahiṃ pratyutpannaṃ anyatraiva tena bhagavatārhatā
samyaksaṃbuddhena // lābhī khalu punar mārṣā bhagavāṃ arhā samyaksaṃbuddho
praṇītānāṃ khādanīyabhojanīyānāṃ ṛjurasānāṃ pratyagrarasānāṃ / teṣām api ca sa
bhagavān arhaṃ samyaksaṃbuddho āhāram āhareti / anadhyavasito anadhimūrcchito
ādīnavadarśāvī niḥsaraṇaprajñaḥ kāmeṣu vigatamado āhāram āharati / evaṃ
vigatamadaṃ āhāram āharantaṃ ca punaḥ mārṣā śāstāraṃ loke utpannaṃ naivātītaṃ
samanupaśyāmi naitarahiṃ pratyutpannaṃ anyatraiva tena bhagavatārhatā
samyaksaṃbuddhena // abhijñāya khalu punar mārṣā sa bhagavān arhā
samyaksaṃbuddho śrāvakāṇāṃ dharmaṃ deśayati nānabhijñāya / evam abhijñāya / evam
abhijñāya dharmadeśanāpratipadāsaṃpannaṃ ca punaḥ mārṣā śāstāraṃ loke utpannaṃ
naivātītaṃ samanupaśyāmi naitarahiṃ pratyutpannaṃ anyatraiva tena bhagavatārhatā
samyaksaṃbuddhena // tīrṇavicikitsaḥ khalu punar mārṣā sa bhagavān arhā
samyaksaṃbuddho vigatakathaṃkatho vaiśāradyaprāptaḥ kuśaleṣu dharmeṣu / evaṃ
tīrṇavicikitsaṃ ca punaḥ mārṣā śāstāraṃ loke utpannaṃ naivātītaṃ samanupaśyāmi
nāpy etarahiṃ pratyutpannaṃ anyatraiva tena bhagavatā tathāgatenārhatā
samyaksaṃbuddhena // saṃsyandati khalu punaḥ mārṣā tasya bhagavataḥ arhataḥ
saṃyaksaṃbuddhasya nirvāṇaṃ nirvāṇagāminī ca pratipadā sayyathāpi nāma mārṣā
gaṃgodakaṃ ca jamunodakaṃ ca saṃsyandamānaṃ saṃsyandati mahāsamudre evam eva
mārṣā tasya bhagavataḥ samyaksaṃbuddhasya saṃsyandati nirvāṇaṃ ca nirvāṇagāminī
ca pratipadā / evaṃ
sudeśitasuprajñaptanirvāṇagāminīpratipadāsaṃpannaṃ
[_Mvu_3.202_] ca punar
mārṣā śāstāraṃ loke utpannaṃ naivātītaṃ samanupaśyāmi nāpy etarahiṃ
pratyutpannaṃ anyatraiva tena bhagavatā tathāgatenārhatā samyaksaṃbuddhena
//
___evam ukte bhagavaṃ bhūyas trāyastriṃśā devā bhūyasyā mātrayā tuṣṭahṛṣṭā
āttamanā pramuditāḥ prītisaumanasyajātāḥ śakraṃ devānām indram āmantrayanti //
tena hi mārṣā kauśika punar evaṃ pratibhātu te tasya bhagavato 'rhataḥ
samyaksaṃbuddhasya punar evāṣṭāv āścaryādbhutāṃ dharmāṃ // abhyudāhare khalu
śakro devānām indro bhagavataḥ punar evāṣṭāv āścaryādbhutāṃ dharmāṃ // yadā
khalu punar mārṣā sa bhagavān arhā samyaksaṃbuddho loke utpannaḥ hāyanti āsurā
kāyā divyā kāyā abhivardhanti / evaṃ bahujanahitāya pratipannaṃ evaṃ
bahujanasukhāya pratipannaṃ ca punar mārṣā śāstāraṃ loke utpannaṃ naivātītaṃ
samanupaśyāmi nāpy etarahiṃ pratyutpannaṃ anyatraiva tena bhagavatā arhatā
samyaksaṃbuddhena / evaṃ peyālaṃ yāvat saṃsyandati khalu punar mārṣā tasya
bhagavataḥ samyaksaṃbuddhasya nirvāṇaṃ ca nirvāṇagāminī ca pratipadā /
sayyathāpi nāma mārṣā gaṃgodakaṃ ca jamunodakaṃ ca saṃsyandamānaṃ saṃsyandati
mahāsamudre evam eva mārṣā tasya bhagavato rhato samyaksaṃbuddhasya nirvāṇaṃ ca
nirvāṇagāminī ca pratipadā / evaṃ
sudeśitasuprajñaptanirvāṇadharmadeśanāpratipannaṃ ca punar mārṣā śāstāraṃ loke
utpannaṃ naivātītaṃ samanupaśyāmi nāpy etarahiṃ pratyutpannaṃ anyatraiva tena
bhagavatārhatā samyaksaṃbuddhena // evam ukte trayastriṃśā devā bhūyasyā mātrayā
hṛṣṭā āttamanāḥ pramuditāḥ prītisaumanasyajātāḥ //
___atha khalu bhagavan
mahābrahmā trayastriṃśāṃ devāṃ bhūyasyā mātrayā hṛṣṭāṃ āttamanāṃ
prītisaumanasyajātāṃ viditvā śakraṃ devānām indram etad avocat* // tena hi mārṣa
kauśika
[_Mvu_3.203_] pratibhātu te etasya bhagavato rhataḥ
samyaksaṃbuddhasya punar evāṣṭāv āścaryādbhutāṃ dharmāṃ // abhyudāhare khalu
śakro devānām indro bhagavataḥ punar evāṣṭāv āścaryādbhutāṃ dharmāṃ // yadā
khalu punaḥ mārṣā sa bhagavāṃs tathāgato rhaṃ samyaksaṃbuddho loke utpanno
hāyanti āsurā kāyā divyāḥ kāyā abhivardhanti // evaṃ bahujanahitasukhāya
pratipannaṃ ca mārṣā śāstāraṃ loke utpannaṃ naivātītaṃ samanupaśyāmi nāpy
etarahiṃ pratyutpannaṃ anyatraiva tena tathāgatenārhatā samyaksaṃbuddhena / evaṃ
peyālaṃ yāvat saṃsyandati khalu punar mārṣāḥ tasya bhagavato rhataḥ
samyaksaṃbuddhasya nirvāṇaṃ ca nirvāṇagāminī ca pratipadā / sayyathāpi nāma
mārṣā gaṃgodakaṃ ca yamunodakaṃ ca saṃsyandamānaṃ saṃsyandati mahāsamudre evam
eva mārṣā tasya bhagavato rhataḥ samyaksaṃbuddhasya nirvāṇaṃ ca nirvāṇagāminī ca
pratipadā / evaṃ sudeśitasuprajñaptanirvāṇadharmadeśanāpratipannaṃ ca punar
mārṣā śāstāraṃ loke utpannaṃ naivātītaṃ samanupaśyāmi nāpy etarahiṃ
pratyutpannaṃ anyatraiva tena bhagavatārhatā samyaksaṃbuddhena // evam ukte
trayastriṃśā devā bhūyasyā mātrayā hṛṣṭā āttamanāḥ prītisaumanasyajātā abhūnsuḥ
//
___atha bhagavan mahābrahmā trayastriṃśāṃ devāṃ bhūyasyā mātrayā hṛṣṭāṃ
āttamanāṃ pramuditāṃ prītisaumanasyajātāṃ viditvā gāthābhir adhyabhāṣi
//
modaṃti bho punar devāḥ trayastriṃśā saśakrakāḥ /
tathāgataṃ namasyantā
dharmasya sukhadharmatā //
tataś ca devatā pramuditā prītisaumanasyajātā
//
[_Mvu_3.204_]___atha khalu bhagavaṃ mahābrahmā trayastriṃśān devāṃ
bhūyasyā mātrayā hṛṣṭāṃ pramuditāṃ prītisaumanasyajātāṃ viditvāmantrayesi //
saced dhi yūyaṃ mārṣās tasya bhagavato 'rhataḥ samyaksaṃbuddhasya dīrgharātraṃ
mahāprajñaptiṃ śṛṇotha śuddhā yūyaṃ bhavetha bhūyasyā mātrayā hṛṣṭā āttamanāḥ
pramuditāḥ prītisaumanasyajātāḥ // evam ukte bhagavaṃ trayastriṃśā devā
mahābrahmāṇam etad avocat* // tena hi mārṣa mahābrahma pratibhātu te tasya
bhagavato rhataḥ samyaksaṃbuddhasya dīrgharātraṃ mahāprajñaptiṃ / abhyudāhare
khalu mahābrahmā bhagavato dīrgharātraṃ mahāprajñaptiṃ //
___bhūtapūrvaṃ
bhavanto tītam adhvānaṃ rājā diśāṃpatī nāma abhūṣi // rājñaḥ khalu punar
bhavanto diśāṃpatisya govindo nāma brāhmaṇo abhūṣi purohitaḥ rājācāryo paṇḍito
nipuṇo medhāvī teṣu teṣv artheṣu // rājñaḥ khalu punar bhavanto diśāṃpateḥ putro
reṇur nāma abhūṣi priyo manāpo paṇḍito nipuṇo medhāvī teṣu teṣv artheṣu //
govindasya khalu punar bhavanto brāhmaṇasya jyotipālo nāma māṇavako abhūṣi
ekaputrako priyo manāpaḥ paṇḍitaḥ nipuṇaḥ medhāvī teṣu teṣv artheṣu // atha
khalu punar bhavanto dīrghasyādhvano tyayena govindo brāhmaṇaḥ kālam akārṣīt* //
atha khalu punar bhavanto rājā diśāṃpatiḥ govinde brāhmaṇe kālagate śocati
klāmyati paridevati urastāḍaṃ krandati sammmoham āpadyati // haṃbho yasmiṃ dāni
vayaṃ samaye govindasya arthārthāni samyag niryātayitvā paṃcahi kāmaguṇehi
samarpitā samaṃgībhūtā krīḍāma ramāma paricārema tasmiṃ samaye govindo brāhmaṇaḥ
kālagato ti // aśroṣīt khalu bhavanto
[_Mvu_3.205_] reṇukumāro rājā kila
diśāṃpatir govinde brāhmaṇe kālagate śocate klāmyati paridevati urastāḍaṃ
krandati saṃmoham āpadyati // atha khalu bhavanto reṇukumāro yena rājā
diśāṃpatis tenopasaṃkramitvā rājānaṃ diśāṃpatim etad avocat* // mā mahārāja śoca
mā klāmya mā parideva mā urastāḍaṃ kranda mā saṃmodam āpadya / tat kasya hetoḥ /
asti mahārāja govindasya brāhmaṇasya jyotipālo nāma māṇavako putro priyo manāpaḥ
paṇḍito nipuṇo medhāvī teṣu teṣv artheṣu pituḥ paṇḍitataro nipuṇataro
vyaktataraś ca / yaṃ pi ca pitā kiṃcit saṃjānāti sarvaṃ jyotipālena māṇavakena
raho nvabhyastaṃ // taṃ mahārājā svake paitṛke sthāne sthāpayatu yad idaṃ
paurohitye govindiye //
___atha khalu bhavanto rājā diśāṃpatir anyataraṃ
puruṣam āmantrayati // ehi tvaṃ puruṣa yena jyotipālo māṇavakas
tenopasaṃkramitvā jyotipālaṃ māṇavakam evaṃ vadehi // rājā diśāṃpatir bhavantaṃ
jyotipālam āmantrayati / upasaṃkramatu bhavāṃ jyotipālo yena rājā diśāṃpatiḥ //
sādhu mahārāja tti sa puruṣo diśāṃpatirājasya śrutvā yena jyotipālo māṇavakas
tenopasaṃkramitvā taṃ jyotipālam etad avocat* // rājā diśāṃpatir bhavantaṃ
jyotipālam āmantrayati upasaṃkramatu bhavāṃ jyotipālo yena rājā diśāṃpatiḥ
govinde brāhmaṇe kālagate // sādhu bhavan ti jyotipālo māṇavo tasya puruṣasya
pratiśrutvā yena rājā diśāṃpatis tenopasaṃkramitvā rājñā diśāṃpatinā
sārdhaṃ
[_Mvu_3.206_] saṃmodanīyāṃ kathāṃ saṃmodayitvā sārāyaṇīyāṃ kathāṃ
vyatisārayitvā ekānte niṣīdi // ekānte niṣaṇṇaṃ jyotipālaṃ māṇavaṃ rājā
diśāṃpatir etad avocat* // ovadatu me bhavāṃ jyotipālo anuśāsatu me bhavāṃ
jyotipālo mā ca bhavāṃ cirāyatu asmākaṃ ovādānuśāsanīye / ete ca vayaṃ bhavantaṃ
jyotipālaṃ svake paitṛke sthāne sthāpema yad idaṃ paurohitye gauvindīye // atha
khalu bhavanto jyotipālo māṇavaḥ svake paitṛke sthāne sthāpito paurohitye
govindīye yad apy asya pitā karma kārāpayati tad api karma kārāpayati yad apy
asya pitā karmāntāni abhisaṃbhuṇoti tāṃ pi jyotipālo māṇavo karmāntāṃ
abhisaṃbhuṇoti yad apy asya pitā arthārthaṃ samanuśāsati taṃ jyotipālo māṇavo
arthārthaṃ samanuśāsati yad apy asya pitā arthārthaṃ abhisaṃbhūṇoti tad api
jyotipālo māṇavo arthārtham abhisaṃbhuṇoti // api hi jitaṃ brāhmaṇagṛhapatino
naigamajānapadā evam āhansuḥ // govindo punar bhavanto jyotipālo māṇavo
mahāgovindo jyotipālo iti // api hi jitaṃ jyotipālasya māṇavakasya govindo
mahāgovindo ti evam akṣaram agninyaṃ upanipate //
___atha khalu bhavanto
mahāgovindo brāhmaṇo yena te kṣatriyās tenopasaṃkramitvā teṣāṃ kṣatriyāṇām etad
uvāca // entu bhavanto entu bhavanto yena reṇukumāras tenopasaṃkramitvā reṇuṃ
kumāram evaṃ vadetha // yaṃsukhī bhavāṃ reṇuḥ taṃsukhī vayam api yaṃduḥkhī
bhavān reṇuḥ taṃduḥkhī vayam api / ayaṃ bho reṇu rājā diśāṃpati jīrṇo vṛddho
mahallako adhvagato vayam anuprāpto durjayaṃ khalu punaḥ taṃ bho reṇu yam idaṃ
jīvitaṃ maraṇāntaṃ //
[_Mvu_3.207_] saced dhi bho reṇu rājño diśāṃpater
atyayana rājakartāro bhavantaṃ reṇuṃ rājyenābhiṣiṃciṣyanti śakṣyati bhavāṃ reṇu
asmākam api rājyena saṃbhajituṃ // evam ukte bhagavāṃ reṇukumāro ṣaṭ kṣatriyān
etad avocat* // sacet* māṃ bhavanto rājño diśāṃpater atyayena rājakartāro
rājyenābhiṣiṃciṣyanti saṃvibhajiṣyāmy ahaṃ bhavanto rājyena // atha koci dāni
asmākaṃ rājye anyo nāpy evaṃ sukham edhiṣyati anyatraiva bhavadbhiḥ
//
___atha khalu bhavanto dīrghasyādhvano tyayena rājā diśāṃpatiḥ kālam
akārṣīt* // atha khalu bhavanto rājakartāro yena reṇukumāras tenopasaṃkramitvā
reṇukumāram etad uvāca // rājyaṃ si kumāra prāpto rājyena tvām abhiṣiṃcāma //
evam ukte bhavanto reṇuḥ kumāro tāṃ rājakartārāṃ etad avocat* // tena hi
bhavanto sukhī bhavatha yasyedāni kālaṃ manyatha // atha khalu sa reṇurājā
rājyenābhiṣikto paṃcahi kāmaguṇehi samarpitaḥ samaṃgībhūtaḥ krīḍati ramati
paricārayati // atha khalu bhavanto mahāgovindo brāhmaṇo yena te ṣaṭ kṣatriyā
tenopasaṃkramitvā tān ṣaṭ kṣatriyān etad avocat* // entu bhavanto ayaṃ hi
bhavanto reṇurājā rājyenābhiṣikto paṃcahi kāmaguṇehi samarpito samaṃgībhūto
krīḍati ramati paricārayati kāmā ca nāma ete bhavanto madanīyā // entu bhavanto
yena reṇurājā tenopasaṃkramitvā reṇuṃ rājānam evaṃ vadetha / smarati bhavāṃ reṇu
taṃ vacanaṃ // sādhu bhavanti ete ṣaṭ kṣatriyā mahāgovindasya brāhmaṇasya
pratiśrutvā yena reṇurājā tenopasaṃkramitvā reṇuṃ rājānam etad avocat*
//
[_Mvu_3.208_] smarati bhavāṃ reṇu taṃ vacanaṃ // evam ukta bhavanto
reṇurājā tāṃ ṣaṭ kṣatriyān etad avocat* // smarāmy ahaṃ bhavanto taṃ vacanaṃ /
atha ko pi dānim imāṃ mahāpṛthivīṃ saptadhā bhājayiṣyati // evam ukte bhavanto
ṣaṭ kṣatriyā reṇuṃ rājānam etad uvāca // atha ko hi dāni bho reṇu tena bhagavatā
mahāgovindena anyo paṇḍitataro vā vyaktataro vā ya imāṃ mahāpṛthivīṃ saptadhā
bhājayiṣyati // atha khalu bhavanto reṇurājā anyataraṃ puruṣam āmantrayati //
ehi tvaṃ bho puruṣa yena mahāgovindo brāhmaṇas tenopasaṃkramitvā mahāgovindaṃ
brāhmaṇaṃ evaṃ vadehi / rājā reṇur bhagavantaṃ mahāgovindam āmantrayati // sādhu
mahārājeti sa puruṣo reṇusya rājñaḥ pratiśrutvā yena mahāgovindo brāhmaṇas
tenopasaṃkramitvā mahāgovindaṃ brāhmaṇam etad uvāca // rājā reṇur bhagavantaṃ
mahāgovindaṃ āmantrayati / upasaṃkramatu bhavāṃ mahāgovindo yena rājā reṇuḥ //
sādhūti mahāgovindo brāhmaṇaḥ tasya puruṣasya pratiśrutvā yena reṇurājā
tenopasaṃkramitvā reṇunā rājñā saha saṃmodanīyāṃ kathāṃ saṃmodayitvā sārāyaṇīyāṃ
kathāṃ vyatisārayitvā ekānte niṣīdi // ekānte niṣaṇṇo mahāgovindo brāhmaṇo reṇuṃ
rājānam etad uvāca // imā bhavanto mahāpṛthivī saptarājyavistīrṇā
//
dakṣiṇena saṃkṣiptā śakaṭamukhasaṃsthitaṃ /
aṇḍamadhyamaṃ reṇusya
rājñaḥ āsi ataḥ puraṃ //
kaliṃgānāṃ ca asmakānāṃ yo . . . . . . .
/
māhiṣmatī ca . . . . . sauvīrāṇāṃ ca rorukaṃ //
[_Mvu_3.209_]
mithilāṃ ca videhānāṃ . . . aṃgeṣu māpaye /
vārāṇasīṃ ca kāśiṣu etaṃ
govindamāpitaṃ //
atha khalu bhavanto govindo brāhmaṇas tāṃ ṣaṭa kṣatriyāṃ
svakasvakeṣu rājyeṣu pratiṣṭhāpaye //
___acirābhiṣiktā ca ṣaḍ rājānaḥ kṣipram
evaṃ saṃnipatitā yena mahāgovindo brāhmaṇas tenopasaṃkramitvā mahāgovindaṃ
brāhmaṇam etad avocat* // ovadatu mo bhavāṃ mahāgovindo anuśāsatu mo bhavāṃ
mahāgovindo yathā ca bhavāṃ mahāgovindo reṇusya rājñaḥ arthārthāni samanuśāsati
tathā imeṣu ṣaṭsu rājyeṣu arthārthāni samanuśāsatu // tena khalu punas samayena
mahāgovindo brāhmaṇaḥ saptānāṃ rājñāṃ arthārthāni samanuśāsati / sapta ca
brāhmaṇaśatasahasrāṇi mantrāṃ vāceti sapta ca snātakaśatāni mantrāṃ vāceti /
vadato me nuvadatha //
___api hi jitaṃ brāhmaṇagṛhapatino naigamajānapadā ca
mahābhāgaṃ govindaṃ brāhmaṇaṃ evaṃ saṃjānanti // paśyati āryo mahāgovindo sākṣān
mahābrahmāṇaṃ mahābrahmaṇā ca punaḥ sārdhaṃ vijñeyaṃ mantriya mantriya
arthārthāni samanuśāsati // aśroṣīt khalu bhavanto mahāgovindo brāhmaṇo / mama
kila brāhmaṇagṛhapatino naigamajānapadā evaṃ saṃjānanti āryo mahābhāgo govindo
sākṣāt paśyati brahmāṇaṃ mahābrahmaṇā ca punaḥ sārdhaṃ cintayati yāny
arthārthāni samanuśāsati / na khalu punar ahaṃ paśyāmi
sākṣāta
[_Mvu_3.210_] mahābrahmāṇaṃ na punar ahaṃ mahābrahmaṇā sārdhaṃ
vijñeyaṃ mantriya mantriya arthārthāni samanuśāsāmi // na khalu punar me tat
sādhu na pratirūpaṃ yam ahaṃ abhūtaṃ asantaṃ varṇaṃ adhivāsayeyaṃ // śrutaṃ
khalu punar me taṃ paurāṇānām ācāryāṇāṃ pravayānāṃ jīrṇānāṃ vṛddhānāṃ
mahallakānāṃ adhvagatavayam anuprāptānāṃ saṃmukhādbhāṣamāṇānāṃ / yo catvāri
vārṣikāṃ māsāṃ pratisaṃlīno karuṇaṃ dhyānaṃ dhyāyati taṃ sākṣāt* mahābrahmā
upasaṃkramati yaś cāsyārtho abhipreto bhavati taṃ vāsya pṛcchitena visarjiyati /
yaṃ nūnāhaṃ catvāri vārṣikāni māsāni pratisaṃlīnaḥ karuṇaṃ dhyānaṃ dhyāyeyaṃ
sace taṃ bhagavāṃ reṇu anujānāti // evam ukte bhavanto reṇurājā mahāgovindaṃ
brāhmaṇam etad uvāca // tena hi bho mahāgovinda sukhībhava yasya va kālaṃ
manyasīti //
___atha khalu bhavanto mahāgovindo catvāri vārṣikāṃ māsāṃ
pratisaṃlīnaḥ karuṇaṃ dhyānaṃ dhyāye // atha khalu bhavanto mahāgovindo brāhmaṇo
caturṇāṃ vārṣikānāṃ māsānāṃ atyayena tadaho poṣadheyaṃ caturdaśyāṃ paurṇamāsyāṃ
śīrṣasnāto āhatavastraśucivastranivasto antarā ca vediṃ antarā cāgniṃ
snātaśarīro paṭṭaśilāyāṃ ājyānulepanāyāṃ anantarahitāyāṃ agniṃ prajvāletvā
śrāddhānāṃ gṛhe niṣīde uttarāmukho // atha khalu bhavanto nacirasyaiva uttarāto
diśāto mahato ālokasya prādurbhāvo abhūṣi // adrākṣīt khalu bhavanto mahāgovindo
uttarāto diśāto mahato ālokasya prādurbhāvaṃ dṛṣṭvā ca punar āścaryādbhutaṃ
saṃvignaromahṛṣṭajāto abhūṣi yathāpīdaṃ adṛṣṭapūrvaṃ dṛśyate // atha khalu
bhavanto mahābrahmā nacirasyaiva uttarāto diśāto vaihāyasam āgatvā
mahāgovindasya brāhmaṇasyoparivaihāyasam antarīkṣe asthāsi // adrākṣīt khalu
mahāgovindo brāhmaṇo ūrdhvaṃ ullokento mahābrahmāṇaṃ
uparivaihāyasam
[_Mvu_3.211_] antarīkṣe sthitaṃ dṛṣṭvā ca punar yena
mahābrahmā tenāṃjaliṃ praṇāmetvā mahābrahmāṇaṃ gāthāye dhyabhāṣati //
balaṃ
vā yaśaṃ vā dyuti vā kin tuvam asi māriṣa /
ajānanto te pṛcchāmi kathaṃ
jānema te vayaṃ //
evam ukte bhavanto mahābrahmā mahāgovindaṃ brāhmaṇaṃ
gāthāye pratyabhāṣati //
yaṃ kumāro ti saṃjānanti brahmaloke sanātanaṃ
/
devā pi saṃjānaṃti evaṃ evaṃ govinda jānatha //
evam ukte bhavanto
mahāgovindo brāhmaṇo mahābrahmāṇaṃ gāthāye bhāṣati //
āsanaṃ udakaṃ pādyaṃ
madhurakalpaṃ ca pāyasaṃ /
pratigṛhṇehi me brahma agraṃ abhiharāmi te
//
atha khalu bhavanto mahābrahmā mahābrāhmaṇaṃ mahāgovindaṃ gāthāya
pratyabhāṣati //
āsanaṃ udakaṃ pādyaṃ madhurakalpaṃ ca pāyasaṃ
/
pratigṛhṇāmi goviṃda agraṃ abhiharāhi me //
evam ukte bhavaṃto
mahāgiviṃdo brāhmaṇo mahābrahmāṇaṃ gāthāye bhāṣati //
dṛṣṭe dharme hitārthaṃ
vā saṃparāyasukhāya vā /
kṛtāvakāśo pṛccheyaṃ yaṃ me manasi prārthitaṃ
//
[_Mvu_3.212_] evam ukte bhavanto mahābrahmā mahāgovindaṃ brāhmaṇaṃ
gāthāye pratyabhāṣati //
dṛṣṭadharme hitārthaṃ vā saṃparāyasukhāya vā
/
kṛtāvakāśaḥ pṛcchāhi yaṃ bhavaty abhiprārthitaṃ //
aha khalu punaḥ
bhavanto mahāgovindasya brāhmaṇasyaitad abhūṣi // pravāritaṃ me khalu
mahābrahmaṇā praśnavyākaraṇena kiṃ dāniṃ mahābrahmāṇaṃ pṛccheyaṃ dṛṣṭadhārmikaṃ
artham ārabhya utāho sāṃparāyikaṃ // atha khalu bhavanto mahāgovindasya
brāhmaṇasyaitad abhūṣi // asti tāvad ayaṃ dṛṣṭadhārmiko artho yam idaṃ paṃca
kāmaguṇān ārabhya // yaṃ nūnāhaṃ mahābrahmāṇaṃ sāṃparāyike arthe praśnaṃ
pṛccheyaṃ // atha khalu mahāgovindo brāhmaṇo mahābrahmāṇaṃ sāṃparāyike arthe
praśnaṃ pṛcche //
pṛcchāmi brahmāṇaṃ sanatkumāraṃ
kāṃkṣī akāṃkṣaṃ
paricāriyeṣu /
kathaṃkaro kintikaro kimācaraṃ
prāpnoti manujo 'mṛtaṃ
brahmalokaṃ //
evam ukte bhavanto mahābrahmā govindaṃ brāhmaṇaṃ gāthāye
pratyabhāṣati //
hitvā mamatvaṃ manujeṣu brahma
ekotibhūto karuṇo vivikto
/
nirāmagandho virato maithunāto
prāpnoti manujo 'mṛtaṃ brahmalokaṃ
//
[_Mvu_3.213_]___evam ukte bhavanto mahāgovindo brāhmaṇo mahābrahmāṇam
etad avocat* // hitvā mamatvaṃ ti vayaṃ bhavanto mahābrahmaṇo bhāṣamāṇasya etam
artham ājānāma yadaikatyo agārasyānagāriyaṃ pravraje alpaṃ bhogaskandhaṃ prahāya
mahāntaṃ vā bhogaskandhaṃ prahāya alpaṃ vā jñātivargaṃ prahāya mahāntaṃ vā
jñātivargaṃ prahāya / uccakulād vā nīcakulād vā saṃbhavati apahṛtagṛhivyaṃjano
saṃghāṭīpātracīvaram ādāya śikṣati śikṣāpadeṣu kāyakarmavācākarmaṇā samanvāgato
pariśuddhena pariśuddhājīvo hitvā mamatvaṃ ti vayaṃ bhavanto mahābrahmaṇo
bhāṣamāṇasya etam arthaṃ jānāma // ekotībhāvaṃ bhavanto mahābrahmaṇo etam artham
ājānāma // yad ihaikatyo vitarkavicārāṇāṃ vyupaśamād adhyātmasaṃprasādāc cetasa
ekotībhāvād avitarkam avicāraṃ vivekajaṃ prītisukhaṃ prathamaṃ dhyānam
upasaṃpadya viharati ekotībhūto ti vayaṃ bhavanto mahābrahmaṇo bhāṣamāṇasya etam
artham ājānāma // karuṇo vivikto ti vayaṃ bhavanto mahābrahmaṇo bhāṣamāṇasya
etam artham ājānāma // yad ihaikatyo karuṇāpareṇa cetasā ekān diśāṃ
spharitvopasaṃpadya viharati vipulenamudgatena
advayenāpramāṇenāvaireṇāvyābādhena tathā dvitīyaṃ tathā tṛtīyaṃ tathā caturtham
iti ūrdhvam adho tiryak sarvehi sarvatratāye sarvāvantaṃ lokaṃ
spharitvopasaṃpadya viharati karuṇo vivikto ti vayaṃ bhavanto
mahābrahmaṇo
[_Mvu_3.214_] bhāṣamāṇasya etam artham ājānāma //
nirāmagandhaṃ vayaṃ bhavanto mahābrahmaṇo bhāṣamāṇasyārthaṃ na jānāma //
ke
āmagaṃdhā manujeṣu brahma
etaṃ na vinde tadvīra brūhi /
yenāvṛtā vārivahā
kukūla
āpāyikā nirvṛtā brahmalokaṃ //
evam ukte mahābrahmā mahāgovindaṃ
brāhmaṇaṃ gāthāye pratyabhāṣati //
krodho mṛṣāvāda kathaṃkathā ca
. . . .
. atimāno . . . . . . . /
īrṣyā ca hiṃsā paravādaroṣaṇā
te āmagandhā
manujeṣu brahma /
yenāvṛtā vārivahā kukūla
āpāyikā nirvṛtā brahmalokaṃ
//
evam ukte bhagavān mahāgovindo mahābrahmāṇam etad uvāca // āmāgandho ti
vayaṃ bhavanto mahābrahmaṇo bhāṣamāṇasya etam arthaṃ jānāma // taṃ na me śakyam
agāram adhyāvasatā ekāntasaṃlikhitaṃ ekāntānavadyaṃ ekāntapariśuddhaṃ
paryavadātaṃ ca brahmacaryaṃ carituṃ / alpakaṃ jīvitaṃ gamanīyo sāṃparāyaḥ nāsti
jātasyāmaraṇaṃ tasmāj jñātavyaṃ mantavyaṃ boddhavyaṃ kartavyaṃ kuśalaṃ kartavyaṃ
brahmacaryaṃ na kiṃcil loke pāpaṃ karma karaṇīyaṃ //
[_Mvu_3.215_]
pravrajiṣyāmi dāni haṃbho mahābrahma agārasyānagāriyaṃ sacet* me bhagavāṃ
mahābrahmā anuśāseya // evam ukte bhavanto mahābrahmā mahāgovindaṃ brāhmaṇam
etad avocat* // tena hi bho mahāgovinda sukhībhava yasyedāniṃ kālaṃ manyasi
//
___śrutaṃ ca me taṃ bhagavāṃ kila tena samayena mahāgovindo nāma brāhmaṇo
abhūṣi smarati bhagavāṃ // evam ukte bhagavāṃ paṃcaśikhaṃ gandharvaputram etad
avocat* // evam etaṃ paṃcaśikha ahaṃ tena samayena mahāgoviṃdo nāma brāhmaṇo
abhūṣi smarāmi cāhaṃ na ca te punaḥ paṃcaśikha śrutaṃ yathā so mahāgovindo
brāhmaṇo agārasyānagāriyaṃ pravrajito // ahaṃ khalu so paṃcaśikha mahāgovindaḥ
brāhmaṇo yena reṇurājā tenopasaṃkramitvā reṇuṃ rājānaṃ gāthāye adhyabhāṣi
//
āmantremi mahārāja reṇu bhūmipate tava /
pravrajāmi prajahitvā rājyaṃ
paurohityaṃ ca me //
evam ukte paṃcaśikha reṇurājā mahāgovindaṃ brāhmaṇaṃ
gāthāya pratyabhāṣati //
saced asti ūnaṃ kāmehi vayan te pūrayāmatha /
ko
vā bhavantaṃ heṭheti vayan te dhārayāmatha /
bhavāṃ pitā vayaṃ putro mā
govinda pravrajāhi //
evam ukte paṃcaśikha mahāgovindo brāhmaṇo yena reṇurājā
tenopasaṃkramitvā reṇuṃ rājānaṃ gāthāye adhyabhāṣati //
na asti ūnaṃ kāmehi
heṭhayitā na vidyati /
amanuṣyavacanaṃ śrutvā kathaṃ vartema anyathā
//
[_Mvu_3.216_] evam ukte paṃcaśikha reṇurājā mahāgovindaṃ brāhmaṇaṃ
gāthāye pratyabhāṣati //
amanuṣyo kathaṃ varṇo kiṃ vā abhāṣata /
yasya
vācaṃ śrutvā jahāsi asmākaṃ gṛhaṃ ca kevalaṃ //
evam ukte paṃcaśikha
mahāgoviṃdo brāhmaṇo reṇurājānaṃ gāthayādhyabhāṣati //
sarvato yaṣṭukāmasya
upavustasya me sataḥ /
agni prajvālito āsi kuśacīraparicchado //
tato
haṃmi prādurahu brahmā loke sanātano /
yasya vācaṃ śrutvā jahāmi yuṣmākaṃ
gṛhaṃ ca kevalaṃ //
evam ukte paṃcaśikha reṇurājā mahāgovindaṃ brāhmaṇaṃ
gāthāye pratyabhāṣati //
śraddadhāma vayaṃ bhavato yathā govindo bhāṣati
/
amanuṣyavacanaṃ śrutvā kathaṃ vartema anyathā //
anyāpi vacanā bhavāṃ
mahāgovindo kuśalāni yeva ācikṣati / yā ca bhavato govindasya gatir bhaviṣyati
sā asmākaṃ api gatir bhaviṣyati //
yathā ākāśe vimalo śuddho veruliyo maṇiḥ
/
evaṃ śuddho cariṣyāmi govindasyānuśāsane //
evam ukte paṃcaśikha
mahāgovindo brāhmaṇo reṇurājānaṃ gāthābhir adhyabhāṣati //
sacej jahatha
kāmāni yatra raktāḥ pṛthagjanāḥ /
śastaṃ bhyaved dṛḍhībhavatha
kṣāntībalasamāhitā //
[_Mvu_3.217_] eṣa mārgo brahmapure eṣa mārgaḥ
sanātanaḥ /
saddharmavidbhir ākhyāto brahmalokopapattaye //
aśroṣīt khalu
paṃcaśikha te ṣaḍ rājāno mahāgovindo brāhmaṇo agārasyānagāriyaṃ pravrajiṣyatīti
/ te kṣipram eva saṃnipatensuḥ // atha khalu paṃcaśikha mahāgovindo brāhmaṇo
yena te ṣaḍ rājānas tenopasaṃkramitvā tāṃ ṣaḍ rājāṃ etad avocat* // pentu
bhavanto entu bhavanto anyaṃ dāni ācāryaṃ paryeṣatha yo vo svakasvakeṣu rājyeṣu
arthārthāni samanuśāsiṣyati // tat kasya hetoḥ // pravrajiṣyāmy ahaṃ
agārasyānagāriyaṃ // śrutaṃ hi mayā mahābrahmaṇo saṃmukhād āmagandhaṃ
bhāṣamāṇasya / taṃ na śakyaṃ agāram adhyāvasatā ekāntasaṃlikhitam ekāntānavadyaṃ
pariśuddhaṃ paryavadātaṃ brahmacaryaṃ carituṃ alpaṃ jīvitavyaṃ gamanīyo
saṃparāyo nāsti jātasyāmaraṇaṃ tasmād* jñātavyaṃ prāptavyaṃ boddhavyaṃ kuśalaṃ
caritavyaṃ brahmacaryaṃ na ca kiṃcil loke pāpaṃ karma kartavyaṃ //
___atha
khalu paṃcaśikha teṣāṃ ṣaṇṇāṃ rājñām etad abhūṣi // brāhmaṇā hi nāmaite
bhogalubdhā bhavanti / yaṃ nūnaṃ vayaṃ mahāgovindaṃ brāhmaṇaṃ bhogehi
upanimantrayema // atha khalu paṃcaśikha te ṣaḍ rājāno mahāgovindaṃ brāhmaṇaṃ
bhogehi upanimantrensuḥ // saṃvidyanti mo mahāgovinda imeṣu ṣaṭsu rājyeṣu
prabhūtā mānuṣyakā bhogā dhārmikā dharmalabdhā dhārmikena balena abhisāhṛtā
abhisamūḍhā tato bhavāṃ mahāgovindo dhanam ādiyatu mā bhavāṃ mahāgovinda
agārasyānagāriyaṃ pravrajatu // evam ukte paṃcaśikha
[_Mvu_3.218_]
mahāgovindo brāhmaṇo ṣaḍ rājāṃ etad avocat* // saṃvidyanti khalu bhavanto
asmākam api prabhūtā mānuṣyakā bhogā dhārmikā dharmalabdhā dhārmikena
balenābhisāhṛtā abhisamūḍhā tān api cāhaṃ apahāyāgārasyānagāriyaṃ pravrajiṣyaṃ
// tat kasya hetoḥ // śrutaṃ hi mahābrahmaṇaḥ saṃmukhād āmagandhaṃ bhāṣamāṇasya
/ taṃ na śakyaṃ agāram adhyāvasatā ekāntasaṃlikhitaṃ ekāntānavadyaṃ pariśuddhaṃ
paryavadātaṃ brahmacaryaṃ carituṃ alpakaṃ jīvitavyaṃ gamanīyaṃ sāṃparāyaṃ nāsti
jātasyāmaraṇaṃ tasmāj jñātavyaṃ prāptavyaṃ boddhavyaṃ kartavyaṃ kuśalaṃ
caritavyaṃ brahmacaryaṃ na kiṃcil loke pāpaṃ karaṇīyaṃ // atha khalu paṃcaśikha
teṣāṃ ṣaṇṇāṃ rājñām etad abhūṣi // brāhmaṇā hi nāma ete strīlubdhā bhavanti /
yaṃ nūnaṃ vayaṃ mahāgovindaṃ brāhmaṇaṃ strībhir upanimantrayema // atha khalu
paṃcaśikha ṣaḍ rājāno mahāgovindaṃ brāhmaṇaṃ strībhir upanimantrensuḥ //
saṃvidyanti bho mahāgovinda imeṣu ṣaṭsu rājyeṣu prabhūtā striyaḥ prāsādikā
darśanīyā akṣudrāvakāśā paramayā śubhavarṇapuṣkalatayā samanvāgatā tataḥ bhavāṃ
mahāgovindo striyaḥ ādiyatu mā bhavāṃ govinda agārasyānagāriyaṃ pravrajatu //
evam ukte paṃcaśikha mahāgovindo brāhmaṇo tāṃ ṣaḍ rājāṃ etad avocat* //
saṃvidyanti khalu bhavanto asmākam api catvāriṃśat sadṛśīyo bhāryā prāsādikā
darśanīyā akṣudrāvakāśā paramayā śubhavarṇapuṣkalatayā samanvāgatā tā pi cāham
apahāya agārasyānagāriyaṃ pravrajiṣyaṃ // tat kasya hetoḥ // śrutaṃ hi brahmaṇo
saṃmukhād āmagandhaṃ bhāṣamāṇasya / taṃ na śakyam agāram adhyāvasatā
ekāntasaṃlikhitaṃ ekāntānavadyaṃ pariśuddhaṃ paryavadātaṃ brahmacaryaṃ carituṃ
alpakaṃ
[_Mvu_3.219_] jīvitavyaṃ gamanīyaḥ saṃparāyo nāsti jātasyāmaraṇaṃ
tasmāj jñātavyaṃ prāptavyaṃ boddhavyaṃ kartavyaṃ kuśalaṃ caritavyaṃ brahmacaryaṃ
na ca kiṃcil loke pāpaṃ karaṇīyaṃ // evam ukte paṃcaśikha te ṣaḍ rājāno
mahāgovindaṃ brāhmaṇam etad uvācat* // tena hi mahāgovinda pratipālehi sapta
varṣāṇi yāvad vayaṃ svakasvakehi rājyehi putrabhrātṛkāṃ sthāpayitvā āgamiṣyāma
yā ca bhavato mahāgovindasya gatir bhaviṣyati sā cāsmākam api gatir bhaviṣyati
// evam ukte paṃcaśikha mahāgovindo brāhmaṇas tāṃ ṣaḍ rājāṃ etad avocat* //
aticiraṃ khalv etaṃ bhavatāṃ yam idaṃ sapta varṣāṇi pravrajiṣyāmy ahaṃ
agārasthānagāriyaṃ // tat kasya hetoḥ // śrutaṃ hi mayā mahābrahmaṇaḥ saṃmukhād
āmagandhaṃ bhāṣamāṇasya taṃ na śakyaṃ . . . . . pāpaṃ karma karaṇīyaṃ // evam
ukte paṃcaśikha te ṣaḍ rājāno mahāgovindaṃ brāhmaṇam etad avocat* // tena hi
tvaṃ mahāgovinda pratipālehi ṣaḍ varṣāṇi / evaṃ peyālaṃ paṃca varṣāṇi catvāri
varṣāṇi trīṇi varṣāṇi dvivarṣāṇi ekavarṣaṃ / saptamāsāni pratipālehi yāvad vayaṃ
mahāgovinda svakasvakehi rājyehi putrabhrātṛkāṃ sthāpayitvā āgamiṣyāmaḥ yā ca
bhavato govindasya gatir bhaviṣyati sā cāsmākaṃ pi gatir bhaviṣyati // evam ukte
paṃcaśikha mahāgovindaḥ brāhmaṇas tāṃ ṣaḍ rājāṃ etad avocat* // aticiraṃ khalv
etaṃ bhavanto yam idaṃ sapta māsā pravrajiṣyāmy ahaṃ agārasyānagāriyaṃ // tat
kasya hetoḥ // śrutaṃ mayā mahābrahmaṇaḥ saṃmukhād āmagandhāṃ bhāṣamāṇasya taṃ
na śakyaṃ . . . . pāpaṃ karaṇīyaṃ // evam ukte paṃcaśikha te ṣaḍ rājāno
mahāgovindaṃ brāhmaṇaṃ etad avocat* // tena
[_Mvu_3.220_] hi mahāgovinda
pratipālehi ṣaṇ māsāṃ yāvad vayaṃ svakasvakehi rājyehi putrabhrātṛkāṃ
sthāpayitvā āgamiṣyāmaḥ / evaṃ sarvatra kartavyaṃ peyālaṃ paṃca māsāṃ catvāri
māsāṃ trīṇi māsāṃ dve māsāṃ ekamāsaṃ yāva vayaṃ svakasvakehi rājyehi
putrabhrātṛkāṃ sthāpayitvā āgamiṣyāmaḥ yā ca bhavato mahāgovindasya gatir
bhaviṣyati sā cāsmākaṃ pi gatir bhaviṣyati // evam ukte paṃcaśikha mahābrāhmaṇo
mahāgovindas tāṃ ṣaḍ rājña etad avocat* // aticiraṃ khalv idaṃ bhavanto yam idaṃ
ardhamāsaṃ pravrajiṣyāmi ahaṃ agārasyānagāriyaṃ // tat kasya hetoḥ // śrutaṃ hi
. . . . . pāpaṃ karma karaṇīyaṃ // evam ukte paṃcaśikha te ṣaḍ rājāno
mahāgovindaṃ brāhmaṇam etad avocat* // tena hi bho mahāgoviṃda pratipālehi sapta
divasāni yāvad vayaṃ svakasvakehi rājyehi putrabhrātṛkāṃ sthāpayitvā āgamiṣyāmaḥ
yā ca bhavato govindasya gatir bhaviṣyati sā asmākam api gatir bhaviṣyati //
evam ukte paṃcaśikha mahāgovindo brāhmaṇas tāṃ ṣaṭ* kṣatriyān etad avocat* //
alpakaṃ khalv idaṃ bhavanto yam idaṃ sapta divasāni tena hi bhavanto
sukhībhavatha yasyedāniṃ kālaṃ manyatha //
___atha khalu paṃcaśikha
mahāgovindo brāhmaṇo yena tāni sapta brāhmaṇamahāśālasahasrāṇi sapta ca
snātakaśatāni tenopasaṃkramitvā etad avocat* // entu bhavanto entu bhavantaḥ
anyaṃ dāni upādhyāyaṃ paryeṣatha yo vo mantrāṇi vācayiṣyati / pravrajiṣyāmy ahaṃ
agārasyānagāriyaṃ // tat kasya hetoḥ // śrutaṃ hi mayā mahābrahmaṇo saṃmukhād
āmagandhaṃ bhāṣamāṇasya . . . . . pāpaṃ karma karaṇīyaṃ // evam ukte
paṃcaśikha
___[_Mvu_3.221_] tāni ca sapta brāhmaṇamahāsālasahasrāṇi sapta
ca snātakaśatāni mahāgovindaṃ brāhmaṇam etad avocat* // mā bhavāṃ govindo
agārasyānagāriyaṃ pravrajatu pravrajyā hi nāmaiṣāṃ te mahāgovinda alpārthikā ca
alpabhogā ca alpeśākhyā ca alpānuśaṃsā ca brāhmaṇyaṃ pi nāmaitaṃ bho mahāgovinda
mahārthiyaṃ ca mahāśālaṃ ca maheśākhyaṃ ca mahānuśaṃsaṃ ca // evam ukte
paṃcaśikha mahāgovindo tāni ca sapta brāhmaṇasahasrāṇi sapta ca snātakaśatāni
etad avocat* // mā bhavanto evaṃ vadittha pravrajyā hi nāmaiṣā bhavanto
maharddhiyā ca mahālābhā ca maheśākhyā ca mahānuśaṃsā ca brāhmaṇyaṃ pi nāmaitaṃ
bhavanto alpārthiyaṃ ca alpalābhaṃ ca alpeśākhyaṃ cālpānuśaṃsaṃ ca yaṃ pi tāva
bhavantaḥ kiṃcit saṃjānanti sarvantaṃ asmākam eva nidānaṃ // evam ukte
paṃcaśikha sapta brāhmaṇasahasrāṇi sapta ca snātakaśatāni mahāgovindaṃ brāhmaṇam
etad avocat* // evam etaṃ bho upādhyāya evam etaṃ pravrajyā nāmaiṣā maharddhiyā
ca mahālābhā ca maheśākhyā ca mahānuśaṃsā ca brāhmaṇyaṃ pi nāmaitaṃ bho
upādhyāya alpārthiyaṃ cālpalābhaṃ cālpānuśaṃsaṃ ca yaṃ pi tāvad vayaṃ kiṃcid
ājānāma sarvantaṃ tavopadhyāya nidānaṃ yā ca bhavato upādhyāyasya gatir
bhaviṣyati sā asmākam api gatir bhaviṣyati // evam ukte paṃcaśikha mahāgovindo
brāhmaṇo tāni ca sapta brāhmaṇamahāśālasahasrāṇi sapta ca snātakaśatāni etad
avocat* // tena hi bhavanto sukhībhavatha yasyedāniṃ kālaṃ manyatha
//
[_Mvu_3.222_]___atha khalu paṃcaśikha mahāgovindo brāhmaṇo yena tā
catvāriṃśat sadṛśī bhāryā tenopasaṃkramitvā catvāriṃśat sadṛśīyo bhāryāyo etad
avocat* // entu bhotīyo yā icchanti svakasvakāni jñātikulāni gacchantu yā
icchanti anyaṃ bhartāraṃ paryeṣantu yā icchanti tā imasmin* eva brāhmaṇakule
vasantu // saṃvidyanti imasmiṃ brāhmaṇakule prabhūtā mānuṣyakā bhogā dhārmikā
dharmalabdhā dhārmikena balenābhisāhṛtā abhisamūḍhā / pravrajiṣyāmy ahaṃ
agārasyānagāriyaṃ // tat kasya hetoḥ // śrutaṃ hi mayā mahābrahmaṇaḥ saṃmukhād
āmagandhaṃ bhāṣamāṇasya taṃ na śakyaṃ agāram adhyāvasatā ekāntasaṃlikhitaṃ
ekāntānavadyaṃ pariśuddhaṃ paryavadātaṃ brahmacaryaṃ carituṃ // tat kasya hetoḥ
// alpakaṃ jīvitaṃ gamanīyaṃ sāṃparāyaṃ nāsti jātasyāmaraṇaṃ tasmāt* jñātavyaṃ
prāptavyaṃ boddhavyaṃ kartavyaṃ kuśalaṃ caritavyaṃ brahmacaryaṃ na kiṃcil loke
pāpaṃ karma karaṇīyaṃ // evam ukte paṃcaśikha tāś catvāriṃśat sadṛśīyo bhāryāyo
mahāgovindaṃ brāhmaṇam etad avocat* // āryo khalv asmākaṃ govindo bhartā
bhartākāle sakhā sakhīkāle yā ca āryasya mahāgovindasya gatir bhaviṣyati sā
asmākam api gatir bhaviṣyati // evam ukte paṃcaśikha mahāgovindo brāhmaṇo tāṃ
catvāriṃśat sadṛśīyo bhāryāyo etad avocat* // tena hi bhotīyo sukhībhavatha
yasya dāni kālaṃ manyatha //
___atha khalu paṃcaśikha mahāgovindo brāhmaṇo
tadaho saptame divase keśaśmaśrūṇy avatārayitvā kāṣāyāṇi vastrāṇi ācchādayitvā
agārasyānagāriyaṃ pravrajitaḥ // tathā pravrajitaṃ punaḥ samānaṃ sapta ca rājāno
anupravrajensuḥ sapta ca
[_Mvu_3.223_] brāhmaṇamahāśālasahasrāṇi sapta ca
snātakaśatāni anupravrajensuḥ tā catvāriṃśat sadṛśīyo bhāryāyo anupravrajensuḥ
kaḥ punar vādo anyāye velāsikāye janatāye // sā abhūṣi pariṣā anekaśatā
anekasahasrā //
___mahāgovindo khalu punaḥ paṃcaśikha brāhmaṇo bāhirako
kāmeṣu vītarāgo so bahmalokasahavratāye śrāvakāṇāṃ dharmaṃ deśayati // ye khalu
punaḥ paṃcaśikha mahāgovindasya brāhmaṇasya śrāvakāḥ sarveṇa sarvaṃ dharmaṃ
deśitam ājānanti te brahmalokasahavratāye upasaṃpadyanti // ye khalu punaḥ
paṃcaśikha mahāgovindasya brāhmaṇasya śrāvakā na sarveṇa sarvaṃ dharmaṃ deśitam
ājānanti te kāmāvacareṣu deveṣūpapadyanti // apy ekatyā caturmahārājakāyikānāṃ
sahavratāye upapadyanti apy ekatyā trayatriṃśānāṃ devānāṃ apy ekatyā yāmānāṃ apy
ekatyā tuṣitānāṃ apy ekatyā nirmāṇaratīnāṃ apy ekatyā paranirmitavaśavartīnāṃ
devānāṃ sahavratāye upasaṃpadyanti // ye khalu punaḥ paṃcaśikha striyo vā puruṣā
vā mahāgovinde brāhmaṇe paruṣacittāni śrāvakeṣu cāsya te kāyasya bhedāt paraṃ
maraṇād apāyadurgativinipātaṃ narakeṣūpapadyanti // ye khalu punaḥ paṃcaśikha
striyo vā puruṣā vā mahāgovinde brāhmaṇe . . . . cittāni śrāvakehi cāsya te
kāyasya bhedāt paraṃ maraṇāt sugatiṃ svargaṃ kāyaṃ deveṣūpapadyanti // yaṃ khalu
punaḥ paṃcaśikha mahāgovindo brāhmaṇo grāmaṃ vā nigamaṃ vā upaniśrāya viharati
tatrāpi bhavati rājā vā rāṣṭrasya devo vā gṛhapatikāye brahmā vā brāhmaṇānāṃ //
yatrāpi nirūhamārgaṃ pratipadyati tatrāpi bhavati rājā vā rāṣṭrasya devo vā
gṛhapatikāye brahmā vā brāhmaṇānāṃ // api hi jitaṃ brāhmaṇagṛhapatikā
nigamajānapadā utkhalitā imaṃ udānam udānayanti // namas tasya āryasya
mahāgovindasya namo āryasya saptapurohitasya //
[_Mvu_3.224_]___idam
avocad bhagavān rājagṛhe viharanto gṛddhakūṭe parvate imasmiṃś ca punar
vyākaraṇe bhāṣyamāṇe paṃcaśikhasya gandharvaputrasya virajaṃ vigatamalaṃ
dharmeṣu dharmacakṣurviśuddhaṃ āttamanaḥ paṃcaśikho gandharvaputro bhagavato
bhāṣitam abhyanande //
___bhagavān āha // syāt khalu punar bhikṣavo yuṣmākam
evam asyād anyaḥ sa tadā mahāgovinda nāma brāhmaṇo abhūṣi / na khalv etad evaṃ
draṣṭavyaṃ / tat kasya hetoḥ / ahaṃ sa bhikṣavaḥ tena kālena tena samayena
mahāgovindo nāma brāmaṇo abhūṣi / tadāpi mayā pravrajitena mahājanakāyo
anupravrajito / etarahiṃ pi mayā pravrajitena mahājanakāyo anupravrajito
//
_____samāptaṃ govindīyaṃ bhagavato pūrvenivāsasaṃprayuktaṃ sūtraṃ
//
bhagavāṃ samyaksaṃbuddho yad arthaṃ samudāgatas tam artham
abhisaṃbhāvayitvā śrāvastyāṃ viharati jetavane anāthapiṇḍasyārāme śāstā devānāṃ
ca manuṣyāṇāṃ ca satkṛto gurukṛto mānito pūjito apacito vistareṇa nidānaṃ kṛtvā
yāvac cetovaśiprāptā ca punar buddhā bhagavanto yehi vihārehi ākāṃkṣanti
viharituṃ tehi vihārehi
[_Mvu_3.225_] viharanti ujjucittā mṛducittā
karmaṇīyasamāhitacittā maitracittā dāntacittā śāntacittā muktacittā śuddhacittā
vimalacittā pāṇḍucittā prabhāsvaracittā vinīvaraṇacittā ṛjucittā sthitacittā
supratiṣṭhitacittā asaṃgacittā asaktacittā aduṣṭacittā amūḍhacittā
pṛthivīsamacittā āposamacittā tejosamacittā vāyusamacittā
kāciliṃdikamṛdusparśopamacittā indrakīlopamacittā suvimuktacittā suvimuktaprajñā
utkṣiptaparikhā āveṭhitaprākārā nirargaḍā āryadharmadhvajāgramaṇottamā
brāhmaṇottamā kṣatriyā snātakā vedapāragā satyavādino arthavādino nyāyavādino
aviparītavādino avitathavādino ananyathāvādino (tasmāt tathāgato ananyathāvādīti
vuccati) //
___tatra khalu bhagavān āyuṣmantam ānandam āmantrayati //
ekapiṇḍapātreṇāhaṃ ānanda traimāsaṃ niṣīdiṣyaṃ purimakānāṃ tathāgatānāṃ arhatāṃ
samyaksaṃbuddhānāṃ vihārehi vihariṣyaṃ mā me kathaṃcid upasaṃkramitavyaṃ anyena
// sādhu bhagavann iti āyuṣmān ānando bhagavataḥ pratyaśroṣīt* // atha khalu
bhagavān traimāsaṃ niṣīdet* ekapiṇḍapātreṇa purimakānān tathāgatānām arhatāṃ
samyaksaṃbuddhānāṃ vihārehi viharanto //
___atha khalu bhagavāṃ
traimāsasyātyayena sāyāhnasamaye pratisaṃlayanā vyutthāya vihārāto nirgamya
paryaṃke niṣīdet* // adrākṣīt khalu āyuṣmān ānando kuṭīpracchadanāyāṃ paryaṃke
niṣaṇṇaṃ bhagavantaṃ dṛṣṭvā ca punaḥ yena bhagavāns tenopasaṃkramitvā bhagavataḥ
pādau śirasā vanditvā ekānte niṣīdi / ekānte niṣaṇṇo bhagavantam etad avocat* //
upaśāntapraṇītāni bhagavata indriyāṇi pariśuddho chavivarṇo śubhajāto mukhavarṇo
/ atha khalu bhagavāṃ praṇītehi vihārehi viharanto // evam ukte bhagavān ānandam
etad avocat* // evametaṃ ānanda ākāṃkṣamāṇo ānanda tathāgataḥ ekapiṇḍapātreṇa
kalpaṃ
[_Mvu_3.226_] vā niṣīde kalpāvaśeṣaṃ vā // tat kasya hetoḥ // evam
etaṃ ānanda bhavati purimakānāṃ tathāgatānām arhatāṃ samyaksaṃbuddhānāṃ vihārehi
viharantānāṃ yathā dānapāramitāprāptānāṃ śīlapāramitāprāptānāṃ
kṣāntipāramitāprāptānāṃ vīryapāramitāprāptānāṃ dhyānapāramitāprāptānāṃ
prajñāpāramitāprāptānāṃ // tadā ānanda asaṃkhyeyakalpe aprameye asaṃkhyeye kalpe
indradhvajo nāma tathāgato rhaṃ samyaksaṃbuddho abhūṣi // indradhvajasya khalu
punar ānanda tathāgatasyārhataḥ samyaksaṃbuddhasya indratapanā nāma rājadhānī
abhūṣīt* // dvādaśa yojanāni āyāmena purastimena paścimena ca sapta yojanāni
vistāreṇa saptahi prākārehi parikṣiptā abhūṣi sauvarṇehi sauvarṇacchannehi /
indratapanā khalu punaḥ ānanda rājadhānī saptahi tālapaṃktīhi parikṣiptā abhūṣi
vicitrāhi darśanīyāhi saptānāṃ varṇānāṃ suvarṇasya rūpyasya muktāyā vaiḍūryasya
sphaṭikasya musāragalvasya lohitikāye / sauvarṇasya tālaskaṃdhasya rūpyamayā
putrā ca phalā ca abhūṣi rūpyamayasya tālaskandhasya muktāmayā putrā ca phalā ca
abhūṣi muktāmayasya tālaskaṃdhasya vaiḍūrikāmayā patrā ca phalā ca abhūṣi
vaiḍūryamayasya tālaskaṃdhasya musāragalvamayā patrā ca phalā ca
musāgalvamayasya lohitikāmayā patrā ca phalā ca abhūṣi lohitikāmayasya
tālaskaṃdhasya suvarṇamayā patrā ca phalā ca abhūṣi // teṣāṃ khalu punar ānanda
tālaskaṃdhānāṃ vāteritānāṃ vātasaṃghaṭṭitānāṃ ghoṣo niścarati valgu manojñaḥ
asecanakaḥ apratikūlaḥ śravaṇāya / sayyathāpi nāma paṃcāṃgikasya tūryasya
kuśalehi vādakehi samyaksaṃpravāditasya ghoṣo niścarati valgu manojño asecanako
apratikūlaḥ śravaṇāye evam evānanda teṣāṃ
tālaskandhānāṃ
[_Mvu_3.227_]___vāteritānāṃ vātasaṃghaṭṭitānāṃ ghoṣo
niścarati valgu manojño asecanako apratikūlo śravaṇāye // tena khalu punar
ānanda samayena indratapanāyāṃ rājadhānyāṃ soṇḍāmanuṣyāpeyā te tena
tālapatranirghoṣeṇa paṃcahi kāmaguṇehi samarpitā samaṃgībhūtā krīḍensu ramensuḥ
paricārayensuḥ //
___indratapanā khalu punar ānanda rājadhānī saptahi
vedikājālehi parikṣiptā abhūṣi citrāhi darśanīyāhi saptānāṃ varṇānāṃ suvarṇasya
rūpyasya muktāye vaiḍūryasya sphaṭikasya musāgalvasya lohitikāye / sauvarṇasya
pādasya rūpyamayī sūcikā ālambanaṃ adhiṣṭhānakaṃ ca / rūpyamayasya pādakasya
muktāmayī sūcikā ālambanam adhiṣṭhānakaṃ cābhūṣi / muktāmayasya vaiḍūryamayī
sūcikā ālambanakam adhiṣṭhānakaṃ ca / vaiḍūryamayasya sphaṭikāmayī sūcikā
ālaṃbanakam adhiṣṭhānakaṃ cābhūṣi / sphaṭikamayasya pādakasya musāgalvamayī
sūcikā ālaṃbanakam adhiṣṭhānakam abhūṣi / musāgalvamayasya pādakasya
lohitikāmayī sūcikā ālaṃbanakam adhiṣṭhānakaṃ cābhūṣi / lohitikāmayasya
pādakasya sauvarṇikā sūcikā ālaṃbanakam adhiṣṭhānakaṃ cābhūṣi // te khalu punar
ānanda vedikājālā dvihi dvihi hemajālehi praticchannā abhūnsu / sauvarṇakasya
hemajālasya rūpyamayī kiṅkiṇīkā abhūnsu / rūpyamayasya hemajālasya sauvarṇikā
kiṃkiṇīkā abhūnsuḥ //
___indratapanā khalu punaḥ ānanda rājadhānī samantena
trīṇi dvārāṇi abhūṣi citrāṇi
[_Mvu_3.228_] darśanīyāni saptānāṃ
suvarṇasya rūpyamayasya muktāye vaiḍūryasya sphaṭikasya musāgalvasya lohitikāye
// teṣāṃ khalu punar ānanda dvārāṇāṃ dvinnāṃ varṇānāṃ iṣṭakā abhūṣi suvarṇasya
rūpyasya ca // teṣāṃ khalu punar ānanda dvārāṇāṃ dvinnāṃ varṇānāṃ sopānā abhūṣi
suvarṇasya ca rūpyasya ca // teṣāṃ khalu punar ānanda dvārāṇāṃ dvinnāṃ varṇānāṃ
dharaṇīyo abhūṣi suvarṇasya ca rūpyasya ca // teṣāṃ khalu punar ānanda dvārāṇāṃ
dvinnāṃ varṇānāṃ tulā abhūṣi suvarṇasya ca rūpyasya ca // teṣāṃ dvārāṇāṃ dvinnāṃ
varṇānāṃ pratimodakā abhūṣi suvarṇasya ca rūpyasya ca // teṣāṃ dvārāṇāṃ dvinnāṃ
varṇānāṃ pratikūlaṃ abhūṣi suvarṇasya ca rūpyasya ca // teṣāṃ khalu punar ānanda
dvārāṇāṃ caturṇāṃ varṇānāṃ phalikaphalakāni abhūnsuḥ suvarṇasya ca rūpyasya ca
muktāye ca vaiḍūryasya ca // teṣāṃ dvārāṇāṃ dvinnāṃ varṇānāṃ phalakastārā
abhūnsuḥ suvarṇasya ca rūpyasya ca // teṣāṃ khalu punar ānanda dvārāṇāṃ dvinnāṃ
varṇānāṃ elūkā abhūṣi suvarṇasya ca rūpyasya ca // teṣāṃ dvārāṇāṃ purato iṣīkāni
māpitāni abhūnsuḥ tripauruṣanaikhanyāni tripauruṣoccāni dvādaśapuruṣa-udvedhena
citrāṇi darśanīyani saptānāṃ varṇānāṃ suvarṇasya rūpyasya muktāye vaiḍūryasya
sphaṭikasya musāgalvasya lohitikāye ca // tāni khalu punar ānanda dvārāṇi dvihi
dvihi hemajālehi praticchannā abhūnsuḥ sauvarṇamayena ca rūpyamayena ca
hemajālena / sauvarṇasya hemajālasya rūpyamayī-o
[_Mvu_3.229_] kiṃkiṇīkā
abhūnsuḥ rupyamayasya hemajālasya sauvarṇikā kiṃkiṇīkā abhūnsuḥ // teṣāṃ khalu
punar ānanda hemajālānāṃ vāteritānāṃ vātasaṃghaṭṭitānāṃ ghoṣo niścarita valgu
manojño asecanako apratikūlaḥ śravaṇāya // tadyathāpi nāma paṃcāṃgikasya
tūryasya kuśalehi vādakehi samyakpravāditasya ghoṣo niścarati valgu manojño
asecanako apratikūlaḥ śravaṇāya evam evānanda saṃghaṭṭitānāṃ niścarati valgu
manojño asecanako apratikūlaḥ śravaṇāya // indratapanā khalu punaḥ ānanda
rājadhānī aviśūnyā abhūṣi imehi evaṃrūpehi śabdehi sayyathīdaṃ hastiśabdehi
aśvaśabdehi rathaśabdehi pattiśabdehi bherīśabdehi paṇavaśabdehi śaṃkhaśabdehi
veṇuśabdehi vīṇāśabdehi gītaśabdehi vāditaśabdehi [gītavāditaśabdehi] aśnatha
khādatha pibatha detha dānāni dharmaṃ caratha śramaṇabrāhmaṇeṣu bhadram astu vo
ti śabdehi //
___indratapanāyāṃ punar ānanda rājadhānyāṃ valayā nāma yaṣṭī
abhūṣi citrā darśanīyā saptānāṃ varṇānāṃ suvarṇasya rūpyasya muktāyā vaiḍūryasya
sphaṭikasya musāgalvasya lohitikāyā dvādaśa yojanāni udvedhena catvāri yojanāni
abhiniveśena //
idaṃ avocad bhagavān idaṃ vaditvā
hy athāparaṃ etad uvāca
śāstā /
indradhvajo nāma abhūṣi śāstā
suvarṇavarṇo śatapuṇyalakṣaṇo
//
mahānubhāvo ṛṣi saṃghanāyako
vineti so koṭiśatāni sapta
/
[_Mvu_3.230_] puraskṛto śramaṇagaṇasya nāyako
so prāviśe
indratapanāṃ sunirmitāṃ //
indradhvajo ānanda tathāgato 'rhaṃ samyaksaṃbuddho
mahādhvajaṃ tathāgatam arhantaṃ samyaksaṃbuddhaṃ vyākārṣīt* // mahādhvajo ānanda
tathāgato rhaṃ samyaksaṃbuddhaḥ dhvajottamaṃ tathāgatam arhantaṃ
samyaksaṃbuddhaṃ vyākārṣīt* // dhvajottamo ānanda tathāgato rhaṃ samyaksaṃbuddho
dhvajaruciraṃ tathāgataṃ vyākārṣīt* // dhvajaruciro ānanda tathāgato rhaṃ
samyaksaṃbuddho dhvajaketuṃ tathāgataṃ vyākārṣīt* // dhvajaketur ānanda
tathāgato ketudhvajaṃ tathāgataṃ vyākārṣīt* // ketudhvajo ānanda tathāgato rhaṃ
samyaksaṃbuddhaḥ dhvajadhvajaṃ tathāgataḥ vyākārṣīt* // dhvajadhvaja ānanda
tathāgataḥ dhvajamaparājitaṃ tathāgataṃ vyākārṣīt* // dhvajamaparājita ānanda
tathāgato aparājitaṃ tathāgataṃ vyākārṣīt* // aparājito ānanda tathāgato
supratāpaṃ tathāgataṃ vyākārṣīt* // supratāpa ānanda tathāgataḥ pradīpaṃ
tathāgataṃ vyākārṣīt* // pradīpo ānanda tathāgato supratiṣṭhitaṃ tathāgataṃ
vyākārṣīt* // supratiṣṭhito ānanda tathāgato nāgamuniṃ tathāgataṃ vyākārṣīt* //
nāgamunir ānaṃda tathāgato mahāmuniṃ tathāgataṃ vyākārṣīt* // mahāmunir ānaṃda
tathāgato munipravaraṃ tathāgataṃ vyākārṣīt* // munipravara ānanda tathāgataḥ
saṃvṛtaskandhaṃ tathāgataṃ vyākārṣīt* // saṃvṛtaskandha ānanda tathāgato
baṃdhumaṃ tathāgataṃ
[_Mvu_3.231_] vyākārṣīt* // bandhumas tathāgata
ānandāriṣṭaṃ tathāgataṃ vyākārṣīt* // ariṣṭas tathāgata ānanda vijitāviṃ
tathāgataṃ vyākārṣīt* // vijitāvī tathāgata ānanda krakucchandaṃ tathāgataṃ
vyākārṣīt* // krakucchandas tathāgato ānandāsamasamaṃ tathāgataṃ vyākārṣīt* //
asamasamas tathāgata ānanda prabhaṃkaraṃ tathāgataṃ vyākārṣīt* // prabhaṃkaras
tathāgata ānanda oghajaṃ tathāgataṃ vyākārṣīt* // oghajas tathāgato ānanda
mahābalaṃ tathāgataṃ vyākārṣīt* // mahābalas tathāgata ānanda sujātaṃ tathāgataṃ
vyākārṣīt* // sujātas tathāgata ānanda pāraṃgataṃ tathāgataṃ vyākārṣīt* //
pāraṃgatas tathāgata ānanda mahāprasādaṃ tathāgataṃ vyākārṣīt* // mahāprasādas
tathāgata ānanda sukhendriyaṃ tathāgataṃ vyākārṣīt* // sukhendriyas tathāgata
ānanda nakṣatrarājaṃ tathāgataṃ vyākārṣīt* // nakṣatrarājas tathāgata ānanda
śatapuṣpaṃ tathāgataṃ vyākārṣīt* // śatapuṣpas tathāgata ānanda virajaṃ
tathāgataṃ vyākārṣīt* // virajas tathāgata ānanda brahmasvaraṃ tathāgataṃ
vyākārṣīt* // brahmasvaras tathāgata ānanda śirasāhvayaṃ tathāgataṃ vyākārṣīt*
//
___śirasāhvaye khu ānanda tathāgate puṣpāvatī nāma rājadhānī abhūṣī
dvādaśa yojanāni āyāmena purastimena paścimena ca sapta yojanāni vistāreṇa
dakṣiṇenottareṇa ca saptahi prākārehi parikṣiptā sauvarṇehi sauvarṇacchadanehi
saptahi tālapaṅktīhi parikṣiptā citrā darśanīyā saptahi varṇehi pūrvavad yāvat
suvarṇasya tālaskandhasya rūpyamayā patrā phalā ca // teṣāṃ khalu punar ānanda
tālaskandhānāṃ vāteritānāṃ vātasaṃghaṭṭitānāṃ valgu manojñaḥ ghoṣo niścarati //
ye punar ānanda
[_Mvu_3.232_] tatra puṣpāvatyāṃ rājadhānyāṃ
śuṇḍāmanuṣyāpeyā te tena tālapatraphalanirghoṣeṇa paṃcahi kāmaguṇehi samarpitā
samanvaṃgībhūtā krīḍensuḥ pravicārayensuḥ // puṣpāvatī khalu punar ānanda
rājadhānī saptahi vedikājālehi parikṣiptā citrā darśanīyā saptānāṃ varṇānāṃ
indratapanārājadhānīvat* // tatra puṣpāvatyāṃ rājadhānyāṃ aśūnyā abhūṣi imehi
evarūpehi śabdehi sayyathīdaṃ hastiśabdehi aśvaśabdehi rathaśabdehi pattiśabdehi
bherīśabdehi paṇavaśabdehi śaṃkhaśabdehi veṇuśabdehi vīṇāśabdehi gītaśabdehi
vāditaśabdehi aśnatha khādatha pibatha detha dānāni dharmaṃ caratha
śramaṇabrāhmaṇeṣu bhadram astu vo ti śabdehi pūrṇā // tasyāṃ rājadhānyāṃ valayā
nāma yaṣṭī abhūṣi citrā darśanīyā saptānāṃ varṇānāṃ suvarṇasya rūpyasya muktāyā
vaiḍūryasya sphaṭikasya musāragalvasya lohitikāye / dvādaśa yojanāni udvedhena
catvāri yojanāni abhiniveśaṃ //
idaṃ avocad bhagavān idaṃ vaditvā
hy
athāparaṃ etad uvāca śāstā /
eteṣāṃ buddhāna paraṃparāye
śirasāhvayo
pacchimako abhūṣi //
mahānubhāvo ṛṣi saṃghanāyako
vineti so koṭiśatāni
sapta /
puraskṛto śramaṇagaṇasya nāyako
so prāviśat puṣpavatīṃ sunirmitāṃ
//
śirasāhvayo ānanda tathāgato nāgakulottamaṃ tathāgataṃ vyākārṣīt* //
nāgakulottamas
[_Mvu_3.233_] tathāgata ānanda kṣamottaraṃ tathāgataṃ
vyākārṣīt* // kṣamottaras tathāgata ānanda nāgottamaṃ tathāgataṃ vyākārṣīt* //
nāgottamas tathāgataḥ ānandāṃgottamaṃ tathāgataṃ vyākārṣīt* // aṃgottamas
tathāgato vāsavaṃ tathāgataṃ vyākārṣīt* // vāsavas tathāgataś candrimaṃ
tathāgataṃ vyākārṣīt* // candrimas tathāgata ānanda hetumantaṃ tathāgataṃ
vyākārṣīt* // hetumantas tathāgato jinendraṃ tathāgataṃ vyākārṣīt* // jinendras
tathāgato ānanda jāṃbunadaṃ tathāgataṃ vyākārṣīt* // jāmbunado ānanda tathāgatas
tagaraśikhiṃ tathāgataṃ vyākārṣīt* // tagaraśikhir ānanda tathāgataḥ padumaṃ
tathāgataṃ vyākārṣīt* // padumas tathāgataḥ kauṇḍiṇyagotraṃ tathāgataṃ
vyākārṣīt* // kauṇḍinyagotro ānanda tathāgato kauṇḍinyagotram eva tathāgataṃ
vyākārṣīt //
idaṃ avocad bhagavān idaṃ vaditvā
hy athāparaṃ etad uvāca
śāstā /
eteṣāṃ buddhānāṃ paraṃparāye
kauṇḍinyagotro paścimako abhūṣī
//
trayo ime buddhaśatā udārā
kauṇḍinyagotrā nāma abhūṣi sarve
//
mahānubhāvā ṛṣisaṃghanāyakā
ekatra kalpe upalāhvayasmiṃ /
trayo
trayo koṭiśatāni teṣāṃ
mahāsaṃnipāto abhūṣi śrāvakāṇāṃ
//
[_Mvu_3.234_] trayo trayo varṣaśatā ca teṣāṃ
āyuḥpramāṇaṃ abhu
śrāvakāṇāṃ /
treviṃśad varṣasahasrāṇi teṣāṃ
saddharmo asthāsi
parinirvṛtānāṃ //
paścimako ānanda kauṇḍinyasagotro tathāgataḥ candanaṃ
tathāgataṃ vyākārṣīt* // candano ānanda tathāgato virajaṃ tathāgataṃ vyākārṣīt
// viraja ānanda tathāgato hiteṣiṃ tathāgataṃ vyākārṣīt* // hiteṣī ānanda
tathāgataḥ supātraṃ tathāgataṃ vyākārṣīt* // supātre khalu punar ānanda
tathāgate abhayapurā nāma rājadhānī abhūṣī dvādaśa yojanāni āyāmena sapta
yojanāni vistareṇa dakṣiṇenottareṇa saptahi sauvarṇaprākārehi parikṣiptā saptahi
tālapaṃktīhi citrāhi darśanīyāhi saptavarṇehi / puṣpāvatīrājadhānīvat
sarvaprakārehi varṇanīyā // tatrāpi valayā nāma yaṣṭī citrā darśanīyā
saptavarṇehi // supātra ānanda tathāgataḥ samyaksaṃbuddho dharmanetrīm
avalokayanto paripūrṇakalpaśataṃ asthāsi // sa varuṇaṃ tathāgataṃ vyākārṣīt*
//
idaṃ avocad bhagavān idaṃ vaditvā
hy athāparaṃ etad uvāca śāstā
/
supātraśāstā paramahitānukampako
saddharmanetrīm avalokayanto
/
asthāsi so kalpaśataṃ anūnakaṃ
dvātriṃśat koṭīnayutā vinesi
//
abhayapurasmiṃ kṣemavaistārikaṃ prāvacanaṃ karitvā varuṇottamaṃ vyākārṣīt*
// varuṇottamo
[_Mvu_3.235_]___ ānanda tathāgato dhṛtarāṣṭraṃ tathāgataṃ
vyākārṣīt* // dhṛtarāṣṭro ānanda tathāgato śveturāṣṭraṃ tathāgataṃ vyākārṣīt* //
śveturāṣṭra ānanda tathāgataḥ śikhiṃ tathāgataṃ vyākārṣīt* // śikhī ānanda
tathāgataḥ śikhiṃ eva tathāgataṃ vyākārṣīt* //
eteṣāṃ buddhānāṃ
paraṃparāye
dvāṣaṣṭi buddhā śikhināmasāhvayā /
sarve abhūṣi padumasmiṃ
kalpe
mahānubhāvā arisaṃghasūdanā
vinesi te śrāvakāṃ satpathā pṛthū
//
paścimaka ānanda tathāgato virūḍhakaṃ tathāgataṃ vyākārṣīt* // virūḍhakas
tathāgataḥ sunetraṃ tathāgataṃ vyākārṣīt* // sunetras tathāgataḥ sujātaṃ
tathāgataṃ vyākārṣīt* // sujāta ānanda tathāgata ekinā divasavāreṇa caturaśīti
sahasranayutāni śrāvakāṇāṃ vinetvā tam eva divasaṃ parinirvṛto // tasya khalu
punar ānanda tathāgatasya triṃśad varṣasaharāṇi saddharmo asthāsi //
idaṃ
avocad bhagavān idaṃ vaditvā
hy athāparaṃ etad uvāca śāstā /
sujāto ānanda
tathāgato utpalaṃ tathāgataṃ vyākārṣīt* // utpalas tathāgato brahmottamaṃ
tathāgataṃ vyākārṣīt* // brahmottamo ānanda tathāgato sudarśanaṃ tathāgataṃ
vyākārṣīt* // sudarśane ānanda khalu punaḥ tathāgate devapurā nāma rājadhānī
abhūṣi dvādaśa yojanāny āyāmena sapta yojanāni vistāreṇa saptahi
sauvarṇaprākārehi
[_Mvu_3.236_] saptahi tālapaṃktīhi parikṣiptā abhūṣi
citrāhi darśanīyāhi saptavarṇehi abhayapurā iva varṇanīyā //
eteṣāṃ buddhānāṃ
paraṃparāye
sudarśano paścimako abhūṣi /
mahānubhāvo
narasaṃghanāyako
vinesi so koṭisatāni trīṇi /
puraskṛto śramaṇagaṇasya
nāyako
so prāviśe devapurāṃ sunirmitāṃ //
sudarśano ānanda tathāgato
arthadarśaṃ tathāgataṃ vyākārṣīt* // arthadarśī ānanda tathāgato mūlaṃ
tathāgataṃ vyākārṣīt* // mūlo ānanda tathāgato auṣaḍhiṃ tathāgataṃ vyākārṣīt* //
auṣaḍho tathāgato ānanda hitaiṣin tathāgataṃ vyākārṣīt* // hitaiṣī ānanda
tathāgato jāmbūnadaṃ tathāgataṃ vyākārṣīt* // jāmbūnadaṃ ānanda tathāgataḥ sālaṃ
tathāgataṃ vyākārṣīt* // sāla ānanda tathāgata abhijitaṃ tathāgataṃ vyākārṣīt*
// abhiji ānanda tathāgato jinavaruttamaṃ tathāgataṃ vyākārṣīt* // jinavaruttama
ānanda tathāgataḥ samaṃtabhadraṃ tathāgataṃ vyākārṣīt* // samaṃtabhadra ānaṃda
tathāgataḥ śaśivimalaṃ tathāgataṃ vyākārṣīt* // śaśivimalas tathāgataḥ
pauṇḍrīkaṃ tathāgataṃ vyākārṣīt* // pauṇḍarīkas tathāgataś candrimaṃ tathāgataṃ
vyākārṣīt* // candrimo ānanda tathāgato bhāvitātmaṃ tathāgataṃ vyākārṣīt* //
bhāvitātmā tathāgato
[_Mvu_3.237_] oghajaṃ tathāgataṃ vyākārṣīt* //
oghajas tathāgato ānandābhayaṃ tathāgataṃ vyākārṣīt* // abhayas tathāgata ānanda
svayaṃprabhaṃ tathāgataṃ vyākārṣīt* // svayaṃprabha ānanda tathāgato mahābalaṃ
tathāgataṃ vyākārṣīt* // mahābalas tathāgata ādityaṃ tathāgataṃ vyākārṣīt* //
ādityas tathāgataḥ pratāpavantaṃ tathāgataṃ vyākārṣīt* // pratāpavantas
tathāgato hiteṣīṃ tathāgataṃ vyākārṣīt* // hiteṣī ānanda tathāgato dhvajottamaṃ
tathāgataṃ vyākārṣīt* // dhavjottamas tathāgato dhvajadhvajaṃ tathāgataṃ
vyākārṣīt* // dhvajadhvajas tathāgataḥ ketuṃ tathāgataṃ vyākārṣīt* // ketus
tathāgataḥ ketūttamaṃ tathāgataṃ vyākārṣīt* // ketūttamas tathāgato asahyaṃ
tathāgataṃ vyākārṣīt* // asahyas tathāgato jāmbūnadaṃ tathāgataṃ vyākārṣīt* //
jāmbūnadas tathāgataḥ sālarājaṃ tathāgataṃ vyākārṣīt* // sālarājas tathāgato
ānandākutobhayaṃ tathāgataṃ vyākārṣīt* // akutobhayaḥ tathāgataḥ nirmitaṃ
tathāgataṃ vyākārṣīt* // nirmitas tathāgato upaśāntaṃ tathāgataṃ vyākārṣīt* //
upaśāntas tathāgato jinendraṃ tathāgataṃ vyākārṣīt* // jinendra ānanda tathāgato
jinendram eva tathāgataṃ vyākārṣīt* //
eteṣāṃ buddhānāṃ
paraṃparāye
jinendranāma paścimako abhūṣi /
trayo ime buddhaśatā
udārā
jinendrā nāmena abhūṣi sarve //
mahānubhāvā
ṛṣisaṃghanāyakāḥ
ekasmiṃ kalpasmiṃ mahāyaśasmiṃ /
trayastrayo koṭiśatāni
teṣāṃ
mahāsannipāto abhu nāyakānāṃ //
[_Mvu_3.238_] trayastrayo
varṣasahasrāṇi teṣāṃ
āyuḥpramāṇaṃ abhu nāyakānāṃ /
trayastriṃśad
varṣasahasrāṇi teṣāṃ
saddharmo asthāsi parinirvṛtānāṃ //
paścimako
jinendras tathāgataḥ sarvārthadarśinan tathāgataṃ vyākārṣīt* // sarvārthadarśī
tathāgata ānanda dharmanetrīm avalokayanto kalpasahasraṃ loke asthā aśokaṃ ca
tathāgataṃ vyākārṣīt* // aśoko tathāgato dhvajottamaṃ tathāgataṃ vyākārṣīt* //
dhvajottamas tathāgato nyagrodharājaṃ tathāgataṃ vyākārṣīt* // nyagrodharājas
tathāgato vipulayaśaṃ tathāgataṃ vyākārṣīt* // vipulayaśo ānanda tathāgato
jayantaṃ tathāgataṃ vyākārṣīt* // jayanta ānanda tathāgataḥ śākyamuniṃ
tathāgataṃ vyākārṣīt* // śākyamunismiṃ khalu punar ānanda tathāgate
samyaksaṃbuddhe siṃhapurī nāma rājadhānī abhūṣi dvādaśa yojanāny āyāmena sapta
yojanāni vistāreṇa saptahi suvarṇaprākārehi parikṣiptā saptahi tālapaṃktīhi
citrāhi darśanīyāhi saptavarṇehi // pūrvavad indratapanā iva varṇanīyā / tatra
siṃhapuryāṃ valayā nāma yaṣṭir abhūṣi / pūrvavad varṇanīyā //
eteṣāṃ
buddhānāṃ paraṃparāye
śākyamuniḥ paścimako abhūṣi /
mahānubhāvo
ṛṣisaṃghanāyako
vinesi so koṭiśatāni trīṇi /
puraskṛto śramaṇagaṇasya
nāyako
so prāviśe siṃhapurīṃ sunirmitāṃ //
[_Mvu_3.239_] śākyamunir
ānanda tathāgataḥ sarvadayan tathāgataṃ vyākārṣīt* // sarvadayas tathāgata
ānandātyuttamaṃ tathāgataṃ vyākārṣīt* // atyuttamas tathāgata uttaraṃ tathāgataṃ
vyākārṣīt* // uttaras tathāgataḥ samitāvinaṃ tathāgataṃ vyākārṣīt* // samitāvī
tathāgato dharmanetrīm avalokayanto paripūrṇaṃ kalpasahasraṃ loke asthāsi
baladattaṃ ca tathāgataṃ vyākārṣīt* // baladattas tathāgato bhāgīrathaṃ
tathāgataṃ vyākārṣīt* // bhāgīrathas tathāgato aṃgīrasaṃ tathāgataṃ vyākārṣīt*
// aṃgīrasas tathāgato nāgottamaṃ tathāgataṃ vyākārṣīt* // nāgottamas tathāgato
nāgabalaṃ tathāgataṃ vyākārṣīt* // nāgabalas tathāgataḥ puṣpaṃ tathāgataṃ
vyākārṣīt* // puṣpas tathāgataḥ puṣputtaraṃ tathāgataṃ vyākārṣīt* // puṣputtaras
tathāgato meruṃ tathāgataṃ vyākārṣīt* // merus tathāgato ratnāgniṃ tathāgataṃ
vyākārṣīt* // ratanāgnis tathāgataḥ puṣpakṛtaṃ tathāgataṃ vyākārṣīt* //
puṣpakṛtas tathāgataḥ dīpaṃkaraṃ tathāgataṃ vyākārṣīt* // dīpaṃkara ānanda
tathāgate dīpavatī rājadhānī abhūṣī dvādaśa yojanāny āyāmena sapta yojanāni
vistāreṇa saptahi sauvarṇaprākārehi saptahi tālapaṃktīhi citrāhi darśanīyāhi
saptavarṇehi parikṣiptā / sarvaṃ pūrvavad varṇanīyaṃ //
eteṣāṃ buddhānāṃ
paraṃparāye
dīpaṃkaro paścimako abhūṣi /
mahānubhāvo
ṛṣisaṃghanāyako
vinesi so śrāvakasahasrāṇi aśītiṃ /
puraskṛto
śramaṇagaṇasya nāyako
so prāviśed dīpavatīṃ sunirmitāṃ
//
[_Mvu_3.240_] dīpaṃkara ānanda tathāgato sarvābhibhuṃ tathāgataṃ
vyākārṣīt* // sarvābhibhūs tathāgataḥ padumuttaraṃ tathāgataṃ vyākārṣīt* //
padumuttaras tathāgato atyuccagāmiṃ tathāgataṃ vyākārṣīt* // atyuccagāmī
tathāgato yaśottaraṃ tathāgataṃ vyākārṣīt* // yaśottaras tathāgataḥ śākyamuniṃ
tathāgataṃ vyākārṣīt* // śākyamunis tathāgataḥ arthadarśiṃ tathāgataṃ vyākārṣīt*
// arthadarśis tathāgatas tiṣyaṃ tathāgataṃ vyākārṣīt* // tiṣyas tathāgato
puṣyaṃ tathāgataṃ vyākārṣīt* // puṣyas tathāgato vipaśyiṃ tathāgataṃ vyākārṣīt*
// vipaśyī tathāgataḥ śikhinaṃ tathāgataṃ vyākārṣīt* // śikhī tathāgato
viśvabhuvaṃ tathāgataṃ vyākārṣīt* // viśvabhūs tathāgataḥ krakucchandaṃ
tathāgataṃ vyākārṣīt* // krakucchandas tathāgataḥ konākamuniṃ tathāgataṃ
vyākārṣīt* // konākamunis tathāgataḥ kāśyapaṃ tathāgataṃ vyākārṣīt* // kāśyapas
tathāgataḥ śākyamuniṃ tathāgataṃ vyākārṣīt* // śākyamunir ahaṃ tathāgataḥ
maitreyaṃ tathāgataṃ vyākārṣīt* // maitreye khalu punar ānanda tathāgate
ketumatī nāma rājadhānī abhūṣi dvādaśa yojanāni āyāmena sapta yojanāni vistāreṇa
saptahi sauvarṇaprākārehi saptahi tālapaṃktīhi citrāhi darśanīyāhi saptavarṇehi
parikṣiptā / sarvaṃ pūrvavad varṇanīyaṃ //
eteṣāṃ buddhānāṃ
paaraṃparāye
maitreyo paścimako bhaviṣyati /
mahānubhāvo
ṛṣisaṃghanāyako
vineṣyati koṭiśatāni saptati /
puraskṛto śramaṇagaṇasya
nāyako
pravekṣyati ketumatīṃ sunirmitāṃ //
[_Mvu_3.241_]
āvanditabuddhānāṃ ākhyātā puruṣadamyasārathināṃ /
indradhvajāto yāva anāgato
vāpi maitreyo //
śāstā ādityavat tapati pratapantaṃ tejasā puruṣasiṃhaṃ
/
pṛcchati aśokārāme ānando jinaṃ jitakleśaṃ //
adbhuta kīrti bhagavataḥ .
. . yaśo cādbhuto daśadiśāsu /
kiṃ karmaṃ kari bhagavāṃ yena tapasi loke
sadevake //
śrutvā ca so maharṣiḥ saṃśayaśalyānantakanirghātī
/
pratibhaṇati satvasāro ānandam asaṃgavacanāye //
ānanda śrūyatu me
yādṛśam āropitaṃ kuśalamūlaṃ /
buddhehi śrāvakehi ca tahiṃ tahiṃ saṃsarantena
//
bodhiṃ abhiprārthayatā prārthayamānena acyutaṃ sthānaṃ //
sumahantā
adhikārā mayā kṛtā hṛṣṭacittena //
dīpaṃkare ca buddhe sarvābhibhusmiṃ buddhe
ānanda /
padumottare ca buddhe atyuccasāhvaye . . . . . //
yaśottarasmiṃ
ca śākyasiṃhe ca arthadarśismiṃ tiṣye /
puṣye cāpi naruttame vipaśyismiṃ cāpi
saṃbuddhe //
śikhismiṃ pi krakucchande mahāprajñe konākamuni kāśyape
/
sumahantā adhikārā kṛtā mayā hṛṣṭacittena //
[_Mvu_3.242_] ete
mahānubhāvā anantā . . . . . lokaviśrutā /
udārā satkṛtā mayā tena prabhavāmi
ānanda //
tena yaśo atuliyā ca kīrtī abhyudgatā daśadiśāsu /
tena ahaṃ
virocāmi sadevake sabrahmake loke //
śrutvāna ca so vacanaṃ avitathavacanasya
lokanāthasya /
ānandito hṛṣṭacitto ānando uttaraṃ pṛcchet* //
kevaciram
atītā te saṃbuddhā enti lokasmi ucyatāṃ /
kevaciraṃ asthāṃsu hitāya sarvasya
lokasya //
evaṃ kanakaprakāśo hṛṣṭo saṃbuddho muditamānaso /
cirakālam
atyatītān kīrtayati maharṣiṇo buddhān* //
eṣa paramārthadarśī samatulyo
samasamo ca buddhehi /
darśayati prātihāryaṃ buddho tatha sarvabuddhehi
//
buddhānām eṣa viṣayo acintiyo atuliyo asaṃkhyeyo /
saṃhṛṣṭo smi
bhagavaṃ śrutvā vacanaṃ amṛtakalpaṃ //
ananto adhigato artho
sadevakabrahmakasya lokasya /
buddhānāṃ eṣa viṣayo acintiyo eṣa anyehi
//
eko śākyakumāro śākyasuto śākiyottamakulīno /
śākyakulanaṃdijanano
buddho tatha bodhayati lokaṃ //
dīpaṃkarasya atyaye paripūrṇa kalpakoṭī
ānanda /
[_Mvu_3.243_] sarvābhibhū daśabalo dīpāloke samutpadye
//
astaṃgate ca tasmiṃ sarvābhibhunāyake . . . . . /
padumottaro daśabalo
kalpaśatasahasre utpadye //
tasya parinirvṛtasya padumuttarasya sugatasya . .
. . . /
atyuccagāmi bhagavāṃ kalpaśatasahasre utpadye //
atyuccagāmināthe
parinirvṛte lokaviśrute purā vai /
paṃcahi kalpaśatehi yaśottaro buddha
utpadye //
nirvṛte yaśottarasmiṃ namondhakāre pranaṣṭe lokasmiṃ
/
śākyamuni buddhavīro kalpaśatena samutpadye //
nirvṛte śākyamunismiṃ
saṃbuddhe arthadarśi upapadye /
navanavate kalpasmiṃ ānanda imasmiṃ upapadye
//
paṃcanavate ca kalpe tiṣyo upapadye lokapradyoto /
dvānavate ca puṣyo
nararṣabhaḥ loka utpadye //
ekūnanavate ca kalpe vipaśyī . . . loke upapadye
/
triṃśe ca kalpe śikhī viśvabhūś caiva utpadye //
krakucchando mahāloko
konākamunī ca kāśyapaśirī ca /
aham eva cānanda utpanno bhadrakalpasmiṃ
//
vyākṛto mayā mahātmā bhaviṣyati buddho anāgate dhvāne /
maitreyo
mahānubhāvo ānanda imasmiṃ kalpasmiṃ //
kalpam aśeṣaṃ bhagavāṃ dīpaṃkaro
buddho loke asthāsi /
sarvābhibhu ca kalpaṃ asthāsi hitāya lokasya
//
pratipūrṇāṃ varṣakoṭiṃ padumottaro pi loke asthāsi /
[_Mvu_3.244_]
atyuccagāmi bhagavāṃ varṣaśatasahasram asthāsi //
yaśottaro navati
varṣasahasrāṇi arthadarśī asthāsi /
paṃcanavatiṃ ca tiṣyo dvānavatiṃ puṣya
asthāsi //
aśīti varṣasaharāṇi buddhasya vipasyino purā āyuḥ /
saptati
varṣasahasrāṇi śikhīsya āyus tadā āsi //
ṣaṣṭiṃ ca viśvabhuvasya paṃcāśat
krakucchandasya purāyuḥ /
triṃśat konākamuner viṃśat punaḥ kāśyapaśirisya
//
asmākam api ānanda etarahiṃ parīttaka asmiṃ loke /
varṣaśatamātram eva
āyuḥ śākyādhirājasya //
[eke asthāsu ṛddhīye eke asthānsu karmaṇā
/
ṛddhikarma sthapetvāna antarā parinirvṛtā //]
ādityo va tapanto
śaradasmiṃ udgato yathākāśe /
yojanaśataṃ prabhāye dīpaṃkaro spharitvāsthāsi
//
prabhāsayanto daśadiśaṃ dharmaṃ deśayaṃto dullabhotpādaṃ /
lokān dīpeti
tena dīpaṃkaro ti se sā saṃjñā //
sarvābhibhū daśabalo abhibhūya
prāṇikoṭisahasrāṇi /
amṛtapadasmiṃ vinesi tena se saṃjñā anabhibhūtā
//
padumottaro puravare udyānagato sare abhiramanto /
[_Mvu_3.245_]
adarśi rathacakramātraṃ sarasmiṃ abhyudgataṃ padumaṃ //
so tatra abhiruhitva
niṣīdi paryaṃkaṃ ābhuṃjitvā /
sparśesi paṃcābhijñā milāyamāne mahāpadume
//
paṃcābhijño bhūtva ṛddhiye vaihāyasam abhyudgamya /
upaśritya
bodhimūlaṃ daśabalo sarvajñatāṃ prāaptaḥ //
udgamya tālamātraṃ asthāsi
atyuccagāmī bhagavāṃ /
tena . . . . . . . atyuccasāhvayo ti saṃjñā
//
vaistārikaṃ abhūṣi prāvacana . . . adāntadamakasya /
aparimitayaśo
bhagavato tena yaśottaro ti abhu saṃjñā //
ṛddhasphītapuravarā niṣkramya
śākiyo gautamagotro /
apahāya ratnā sapta so śākyamunīti abhu saṃjñā
//
arthasmiṃ arthadarśī arahatve vinesi śrāvakaśatāni /
tena samajñā loke
abhūṣi jina arthadarśīti //
tiṣyamahe vartante tiṣyo utpadye lokapradyotaḥ
/
tena samajñā loke timirāpanudasya tiṣyo ti //
puṣyamahe vartaṃte puṣyo
utpadye lokapradyoto /
tena samajñā loke nakṣatrasāhvayo sa puṣyo ti
//
animiṣasamantacakṣurvipaśyī rūpāṇi paśyati anīryo /
vipaśyīti
viśuddhanayano tena vipaśyī abhūt saṃjñā //
[_Mvu_3.246_] arthaṃ pi
arthakarāṇi vidhīni anuśāsate pṛthivīpālo /
tena . . . . bhagavato vipaśyīti
abhu samajñā //
abhisaṃbudhyitva jino oloketi vipaśyī yaṃ lokaṃ
/
keśaridharmaṃ dṛṣṭvā tena vipaśyīti abhu saṃjñā //
yasyutpādā loke
hutāsano va prajvalito samāruto /
atiriva śikhī pradīpyate tena śikhīti abhu
se saṃjñā //
utpanne ca jinendre devo tadā pravarṣati acchinna /
dhārāhi
tenudgamāsi ghoṣo viśvabhusya āsi saṃjñā //
krakucchandasya bhagavato
konākamunisya kāśyapaśirisya /
kulavaṃśāt prabhṛtāni mātāpitṛnāmadheyāni
//
ādityagotro tejasvī ikṣvākukulasaṃbhavo /
jātītaḥ kṣatriyo agro
bhagavāṃ agrapudgalo //
ajite brāhmaṇakule anekaratnasaṃcaye /
apahāya
vipulāṃ kāmāṃ pravrajiṣyati brāhmaṇo //
ṛddhisphīte kule caiva
sumatipratimaṇḍite /
pṛthivīmaṇḍe maitreyo bhaviṣyati anāgate
//
prathamasmiṃ sannipāte ṣaṇṇavati koṭiyo bhaviṣyanti sarveṣām eva
arhantānāṃ vaśibhūtānāṃ dhutarajānāṃ / dvitīye pi sannipāte caturnavati koṭiyo
bhaviṣyanti
[_Mvu_3.247_] sarveṣām arhantānāṃ vaśibhūtānāṃ dhutarajānāṃ /
tṛtīyasmiṃ saṃnipāte dvānavati koṭiyo bhaviṣyanti sarveṣām arhatāṃ vaśibhūtānāṃ
dhutarajānāṃ //
dīpaṃkaro mahāprājño jātīye āsi kṣatriyo /
sarvābhibhū
daśabalo so jātīye āsi brāhmaṇo //
padumuttaro daśabalo jātīye āsi kṣatriyo
/
atyuccagāmī bhagavāṃ jātīye āsi brāhmaṇo //
yaśottaro śākyamunir jātīye
āsi kṣatriyo /
arthadarśī ca tiṣyo ca puṣyo cāpi naruttamo /
jātīye
brāhmaṇā ete bhāvitātmā maharṣiṇo //
vipaśyī ca śikhī caiva viśvabhū caiva
kṣatriyā /
krakutsando konākamuni kāśyapaś cāpi brāhmaṇā //
śuddhodanasya
rājño ikṣvākujasya putro māyāya /
śākyakulanandijanano śākyo bhūt
śākyasukumāro //
koṭīśataparivāro spharitva sasureśvaralokaṃ virajo
/
vimukto vimuktacitto maitreyo bhaviṣyati samajñā //
dvihim eva te kulehi
utpadyanti narottamāḥ /
kṣtriyakule ca prathamaṃ athavāpi brāhmaṇakule
//
yadā hi agrā ākhyātā lokasmiṃ bhonti kṣatriyā /
tadā kṣatriyakule
buddhā utpadyanti narottamāḥ //
[_Mvu_3.248_] yadā tu guṇasaṃkhyātā
lokasmiṃ bhonti brāhmaṇāḥ /
tadā brāhmaṇakule buddhā utpadyanti maharṣiṇaḥ
//
caturmahāpathe dṛṣṭvā lokajyeṣṭhaṃ dīpaṃkaraṃ /
jaṭilaṃ prastave hṛṣṭo
bodhiṃ prarthento anuttarāṃ //
suvarṇapuṣpaṃ . . . . grahetvāna kṛtāṃjali
/
sarvābhibhuṃ okiresi bodhiṃ prārthento anuttarāṃ //
hemapiṇḍasaṃkāśāṃ
puṣpāṃ grahetvā puṣpāṇa aṃjaliṃ /
padumuttaraṃ cokire haṃ bodhiṃ prārthento
anuttarāṃ //
atyuccagāmī bhagavāṃ lokasya anukampako /
hiraṇyena okire haṃ
bodhiṃ prārthento anuttarāṃ //
yaśottaraṃ mahābhāgaṃ bhikṣusaṃghapuraskṛtaṃ
/
upāsanena pratimāne bodhiṃ prārthento anuttarāṃ //
gaṃdhāṃ grahetvā . .
. surabhigaṃdhā mahārahāṃ /
śākyamuniṃ okire haṃ bodhiṃ prārthento 'nuttarāṃ
//
suvarṇarūpyavaiḍūryaṃ grahetvāna kṛtaṃjali /
arthadarśiṃ okire haṃ
bodhiṃ prārthento anuttarāṃ //
tiṣyaṃ cāhaṃ lokanāthaṃ saṃmukhā haṃ abhistave
/
pratyutpannaprayogena bodhiṃ prārthento nuttarāṃ //
puṣyaṃ cāhaṃ
samāpanno saṃhṛṣṭo prāṃjalīkṛto /
namasyamāno asthāsi bodhiṃ prārthento
nuttarāṃ //
[_Mvu_3.249_] vipaśyiṃ dṛṣṭvā āgataṃ pūrṇamāsī va candramaṃ
/
ajinaṃ prastare mārge bodhiṃ prārthento nuttarāṃ //
śikhinaṃ
lokārthecaraṃ bhikṣusaṃghapuraskṛtaṃ /
tarpesi khādyabhojyena bodhiṃ
prārthento nuttarāṃ //
viśvabhuvaṃ ca mahārhehi cīvarehi saśrāvakaṃ
/
ācchādaye saṃprahṛṣṭo bodhiṃ prārthento anuttarāṃ //
trihi ca
lokanāthehi brahmacaryaṃ care ahaṃ /
kāśyapo māṃ viyākārṣī bodhiṃ prāpsyasi
anuttarāṃ //
āpaṃcahi kṛtī yeva trīhi prārthayāmi nirvṛtiṃ /
trīhi ca
vāsito loke triṃśako ca vivartitaḥ //
ekanavatismiṃ kalpe yadā loke vivartito
/
atha anye bodhisatvo nava kalpāni saṃsare //
vīryakāyena sampanno
prajñāpṛthusamāhito /
nava kalpāni sthāyesi vīryeṇa puruṣottamaḥ
//
vīryantu yantreti bodhiṃ ananyabhāṣitaṃ balaṃ /
na ca vīryaṃ na
praśastaṃ bodhyaṃgabalam indriyaṃ //
prahānadānada[masaṃya]mena
samudāgacchanti narottamā /
vivartamāne lokasmiṃ bhavanti puna puṃgavā
//
te bodhiṃ kalpaśatena samudānenti narottamā /
atha ekanavate kalpe
saṃbuddho śākyapuṃgavo //
[_Mvu_3.250_] dānaśīlaṃ parigṛhya bodhisatvā
mahāyaśā /
dānaṃ śīlaṃ ca prajñāṃ ca varṇayanti maharṣiṇāṃ //
buddhāna
dānaṃ sugatena deśitaṃ
anomanyāyena anomabuddhinā /
tādṛśaṃ sugatam
anusmaranto
nirāmiṣāṃ ko na labheta prītiṃ //
idam avocad bhagavāṃ
sadevamanuṣyāsuraloko bhagavato bhāṣitam abhyanandat* //
_____samāptaṃ
bahubuddhasūtraṃ //
mahāntaṃ dharmasaṃbhāraṃ mahājanahitāvahaṃ
/
mahāvastuṃ mahājñānaṃ bhadantasugatena hi /
sarvasatvānāṃ hitāya
saṃbuddhena prakāśitaṃ //
ye ca deśenti saddharmaṃ śṛṇonti ye ca deśitaṃ
/
sarve te adhigacchanti nirvāṇapadam acyutaṃ //
sarvaṃdadasya pura jātir
abhūṣi siddhā
ācāradānadamathair jagatīhiteṣī /
savighnarūpacarito tad
abhūṣi śakro
mā cyāvayiṣyati mameṣa ito grasthānāta //
so nirmiṇitva
narakaṃ sarvadasya tasya
ye dānaśūraguṇavāṃ prapatanti atra
/
[_Mvu_3.251_] saṃhṛtya vīra vata taṃ duḥkham evarūpaṃ
dānaṃ nidānaṃ
sarvasatva sukhī bhavantu //
śakro bravīt praśamadānadamena vīra
kiṃ
prārthayet* bhagavatīsukhatāṃ paratra /
so hy abravīt bhagavatīpure nāsti
kāya
prāg eva kho bhagavatīpura-arthikeṣu //
yatra na jānati jarāṃ na ca
mṛtyuṃ vyādhiṃ
na ca . . . priyajanaḥ priyaviprayogaḥ /
śāntaṃ nirālayaṃ
nirantaraduḥkhamokṣaṃ
prārthayāmi padam acyutaṃ nirvṛtiṃ ca //
so hy
abravīt paramaduṣkaram etat sthānaṃ
bodhīvibodhanakaṃ kāmaratiprahāṇaṃ
/
nivartaya mataṃ svakaṃ janayāhi chandaṃ
kāmasukhe viṣamabhogasukhe ca
ramye //
śakrāsanaṃ yadi bhave mama nityakālaṃ
sarvaiś ca kāmaratibhiḥ na
ca viprayogaṃ /
na tv eva kāmaguṇasaukhyanibaddha buddhi
sarvajñatāya
praṇidhiṃ na nivartayeyaṃ //
divyāni mānuṣasukhāni ca yāni loke
yaṃ ceha
janmani sukhāsti sukhaṃ yam ūrdhvaṃ /
te kalpakoṭinayutā sukhito
bhaveyaṃ
[_Mvu_3.252_] sarvajñatāye praṇidhiṃ na nivartayeyaṃ
//
duḥkhāni yāni ca ihāsti ca śrūyate ca
ye kalpakoṭinayuteṣu bahuprakāraṃ
/
te duḥkha kalpanayutā duḥkhito bhaveyaṃ
sarvajñatāya praṇidhiṃ na
nivartayeyaṃ //
yāvantareṇa paramārthavidū bhaveyaṃ
tāvantaraṃ yadi
avīcigato vaseyaṃ /
vīryaṃ ca me na pratisaṃharaṇāya śakyaṃ
sarvajñatāya
praṇidhiṃ na nivartayeyaṃ //
. . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . .
yac ca bāla /
bhuṃjeya ayoguḍaṃ pibeya vilīnalohaṃ
sarvajñatāya praṇidhiṃ
na nivartayeyaṃ //
pātālamadhye nivase vadhakehi sārdhaṃ
khajje śarīraṃ ca
punaḥ puna saṃjaneya /
tad duḥkhaṃ tādṛśakam udvahituṃ
samartho
sarvajñatāya praṇidhiṃ na nivartayeyaṃ //
śaraśaktivarṣaṃ yadi
varṣayi tīkṣṇadhāraṃ
sarvaṃ śarīraṃ yadi chijjati taṃ aśeṣaṃ /
tad duḥkhaṃ
tādṛśakam udvahituṃ samarthaḥ
sarvajñatāya praṇidhiṃ na nivartayeyaṃ
//
[_Mvu_3.253_] yadi gaṃgavālukasameṣu karitva pūjāṃ
buddheṣu
paścahaṃ labheyam imam agrabodhiṃ /
taṃ tāvad dīrghaṃ bhavaṃ saṃsārituṃ
samarthaḥ
sarvajñatāya praṇidhiṃ na nivartayeyaṃ //
garbhāsaye yadi bhave
mahakalpakoṭī
jātaś ca jātiśataṃ khijjeya agaṃ me so /
tad duḥkhaṃ tādṛśaṃ
śarīragataṃ saheyaṃ
sarvajñatāya praṇidhiṃ na nivartayeyaṃ //
yāni ca
duḥkhā narake tatha tiryagyonyāṃ
pretamanuṣyakabhaveṣu bahuprakāraṃ /
taṃ
duḥkhaṃ sarvaṃ nipate yadi me śarīraṃ
sarvajñatāya pranidhiṃ na nivartayeyaṃ
//
yāvanti prāṇanayutā vinayeyaṃ loke
tāvanti kalpanayutāṃ narake vaseyaṃ
/
taṃ duḥkhaṃ tāvaciram udvahituṃ samarthaḥ
sarvajñatāya praṇidhiṃ na
nivartayeyaṃ //
nāhaṃ punaḥ ito nivartayituṃ samarthaḥ
eṣo so niścaya kṛto
jagato hitārthaṃ /
yāvan na prāptam amṛtaṃ paripūrṇamāsā
sarvajñatāya
praṇidhiṃ na nivartayeyaṃ //
saṃnāha eṣa dṛḍha vajramayo saṃnaddho
dāne
dame vratatape na me asti khedo /
[_Mvu_3.254_] satvāna mocayituṃ haṃ
apunaḥbhavāya
sarvajñatāye praṇidhiṃ na nivartayeyaṃ //
evaṃ niścitamatī
suviniścitārthā
bodhīnibaddhahṛdayā vicaranti loke /
laṃghitabahubhir iva
pāragatā samudraṃ
prāptonti bodhiṃ sabalaṃ namuciṃ nihatvā //
atha khalu
rājā śuddhodano yadā bhagavāṃ nyagrodhārāme pauruṣamātraṃ vaihāyasam antarīkṣe
vividhavicitrāṇi yamakaprātihāryāṇi karoti yadā rāhur asurendro vemacitrī
asurendro mucilindo asurendro anye ca ṣaṣṭir asuranayutāni anuttarāṃ
samyaksaṃbodhiṃ vyākaritvā bahūni ca prāṇakoṭisahasrāṇi ārye dharme
pratiṣṭhāpayitvā ātmanā ca śrotāpattiphalaṃ sākṣātkṛtvā dṛṣṭasatyo
aviparītaparyayo śāstuḥ śāsane utthāyāsanāto yena bhagavāṃs tenāṃjaliṃ
praṇāmayitvā bhagavato purato imaṃ udānaṃ udānayati // labdhā me putra sulabdhā
lābhā yasya me edṛśo putro dvipadānām uttamaḥ sarvaguṇair upetaḥ / amohanto
putra saphalaṃ cakravartirājyam apahāya mahāntaṃ ca jñātivargaṃ vijahitvā
abhiniṣkramaṇaṃ / amohaṃ te saphalaṃ ṣaḍvarṣāṇi duṣkaraṃ cīrṇaṃ aho amohaṃ te
saphalakṛtena bodhiḥ prāptā / amohante saphalaṃ ca dharmo prakāśitaṃ yasya te
sadṛśo nāsti sadevake loke samārake sabrahmake saśramaṇabrāhmaṇavaṇīpake
prajāyāṃ sadevamānuṣāsurāyāṃ // mamāpi putra amohaṃ saphalaṃ ca
jīvitaṃ
[_Mvu_3.255_] yasya mama viṣaye edṛśo putro utpanno asadṛśo
sarvaloke devamanuṣyāṇām agro // sādhu putra sarvaloke arthasamahitaiṣī
anukaṃpako anukaṃpām upādāya mamāpi putra anukampām upādāya yāvatakaṃ
kapilavastuṃ vāsaṃ vasitukāmaḥ taṃ devasikaṃ rājakule bhuṃjeti // adhivāsaye
khalu bhagavāṃ tuṣṇībhāvena //
___atha khalu rājā śuddhodano bhagavato
tuṣṇībhāvenādhivāsanāṃ viditvā hṛṣṭo prīto saumanasyajāto saṃvṛtto bhagavataḥ
pādau śirasā vanditvā triṣkṛtvaṃ pradakṣiṇīkṛtvā yena bhikṣusaṃghaṃ tenāṃjaliṃ
praṇāmayitvā prakrāmi // atha khalu rājā śuddhodano tasyaiva rātryātyayena
prabhūtaṃ khādanīyaṃ bhojanīyaṃ pratijāgaritvā kapilavastunagaraṃ siktasaṃmṛṣṭaṃ
kṛtvā apagatarajaṃ apagatapāṣāṇaśarkarakaṭhallaṃ muktapuṣpāvakīrṇaṃ
gandhaghāṭikāvidhūpitaṃ citraduṣyaparikṣiptaṃ vitatavitānaṃ
osaktapaṭṭadāmakalāpaṃ yāva ca kapilavastuṃ yāva ca nyagrodhārāma atrāntare
naṭanartaka-ṛllamallapāṇisvarikā kumbhatūṇikā
veṇuvaṃśasvaradvistvalaśobhikakhelukabhāṇakagāyanakapaṃcavaṭukā deśe deśe
sthāpitā tathā bhagavato mahatā rājānubhāvena mahatā rājā-ṛddhīyena
nagarapraveśo bhaveyā //
___bhagavāṃ dāni aparejjukāto na cātikāle na
cātivikāle māgadhake prātarāśe vināsayitvā ca prāvaritvā ca
bhikṣusaṃghapuraskṛtaḥ bhikṣusaṃghaparivṛto dakṣiṇena śāriputro vāmena
maudgalyāyano nupṛṣṭhato ānandabhikṣu / dvayoparājikaṃ gacchanti / haṃsapraḍīnaṃ
buddhā bhagavanto gacchanti // dharmatā khalu punar buddhānāṃ bhagavatāṃ
nagarapraveśe
[_Mvu_3.256_] yadā bhagavān nagaraṃ praviśati aśvā heṣanti
hastinaṃ krauṃcanādaṃ muṃcanti morā nṛtyanti kokilā tuṇatuṇāyaṃti aghaṭṭitāni
vādyāni vādyanti peḍāgatāny ābharaṇāni rasanti / andhā cakṣuṃ tanmuhūrtaṃ
pratilabhanti / vadhirās taṃmuhūrtaṃ śrotaṃ pratilabhante / unmattakās
taṃmuhūrtaṃ smṛtiṃ pratilabhante / viṣapītakā nirviṣā bhavanti / ye janā
aśrāddhā mandaprasādās te dāni pratisaṃviditā bhavanti //
___atha bhagavāṃ
nagaraṃ praviśati // samanantaraṃ bhagavatā kapilavastunagaradvāre pādatalā
upakṣiptā tad iyaṃ mahāpṛthivī ṣaḍvikāraṃ kampe saṃprakampe saṃpracale
saṃpravedhe purastimaṃ unnamati paścimakaṃ onamati paścimam unnamati purastimaṃ
onamati dakṣiṇaṃ unnamati uttarā onamati uttarā unnamati dakṣiṇā onamati //
bhagavāṃ dāni kapilavastuṃ nagaraṃ praviṣṭa anupūrveṇa pitur niveśanam
anuprāptaḥ // tehi dāni kapilavāstavyehi śākyehi śākyāṃ saṃnipātetvā ghoṣaṇā
kārāpitā bhavanto na kenacid rāhulasyācikṣitavyaṃ tvaṃ bhagavataḥ putro ti yo
ācikṣiṣyati tasya vadho daṇḍo //
___bhagavāṃ dāni nityakaṃ rājakule bhuṃjati
// atha khalu mahāprajāpatī gautamī rājānaṃ śuddhodanaṃ vijñāpayati // mahārāja
yadi eva anukūlaṃ bhaveyā tataḥ bhagavāṃ mama kule bhuṃjeyā // rājā āha //
gautamī evaṃ karohi // atha khalu mahāprajāpatī gautamī yena bhagavāns
tenopasaṃkramitvā bhagavataḥ pādau śirasā vanditvā
[_Mvu_3.257_] yena
bhagavāṃs tenāṃjaliṃ praṇāmayitvā bhagavantam etad avocat* // adhivāsayatu
bhagavāṃ śuvetanāye bhaktena svake niveśane // adhivāsayati bhagavāṃ
tūṣṇībhāvena // atha khalu mahāprajāpatī gautamī bhagavataḥ
tuṣṇīṃbhāvenādhivāsanāṃ viditvā prabhūtaṃ khādanīyabhojanīyaṃ pratijāgaritvā
tasyaiva rātryā atyayena svakaṃ niveśanaṃ suktasaṃmṛṣṭaṃ kārāpitaṃ
osaktapaṭṭadāmakalāpaṃ muktapuṣpāvakīrṇaṃ dhūpitadhūpanaṃ / bhagavato mahārhaṃ
āsanaṃ prajñapitaṃ yathopakaṃ ca bhikṣusaṃghasya // atha khalu bhagavāṃ kālyam
eva nivāsayitvā pātracīvaram ādāya bhikṣusaṃghapuraskṛto yena prajāpatīye
gautamīye niveśanaṃ praviṣṭo / niṣīdi bhagavān prajñapta evāsane yathāsanaṃ ca
bhikṣusaṃghaḥ // atha khalu mahāprajāpatī gautamī svahastameva prabhūtena
khādanīyabhojanīyena buddhapramukhaṃ bhikṣusaṃghaṃ saṃtarpayi saṃpravārayi //
bhagavāṃ dāni yaṃ kālaṃ bhuktadhautapāṇir apanītapātro bhikṣusaṃgho ca tato
bhagavāṃ mahāprajāpatīgautamīye antaḥpurikānāṃ ca anupūrvīyadharmadeśaṇāṃ
praṇāmeti / yat tad buddhānāṃ bhagavatāṃ anupūrvīyadharmadeśanā / tadyathā
dānakathāṃ śīlakathāṃ svargakathāṃ puṇyakathāṃ puṇyavipākakathāṃ // prasīdi
mahāprajāpatī gautamī prasannacittāya punaḥ bhagavāṃ catvāry āryasatyāni
prakāśayati / duḥkhaṃ duḥkhasamudayaṃ duḥkhanirodhaṃ mārgaṃ // mahāprajāpatīye
dāni gautamīye tatrāsane niṣaṇṇāya virajaṃ vigatamalaṃ dharmeṣu
dharmacakṣurviśuddhaṃ //
___rāhulo dāni bhagavato chāyāye spṛṣṭaḥ / tasya
dāni sarvaromāṇi hṛṣṭāni sarvagātrāṇi praklinnāni sarvaśarīraṃ ca prīṇitaṃ /
bhagavataḥ chāyāye niṣīditvā
[_Mvu_3.258_] bhagavantam animiṣaṃ
nidhyāyati // rāhulo dāni mātaraṃ pṛcchati // ambe kahiṃ pitā gato // yaśodharā
āha // putra dakṣiṇāpathaṃ gataḥ // rāhula āha // ambe kenārthena dakṣiṇāpathaṃ
gataḥ // yaśodharā āha // vāṇijyena gato // rāhula āha // kisya dāni so mama
tāto na kiṃcit śobhanaṃ preṣayati // yaśodharā āha // putra kṣatriyehi mārgo
viruddhaḥ // tad yadi āgacchyati tadā svayaṃ āgamiṣyati // rāhulo āha // ambe
kiṃ eṣa śramaṇako mahyaṃ jñātiko bhavati / na kahiṃcit* mama edṛśo mano nipatati
yathāyaṃ śramaṇo / manyām ahaṃ idānīṃ me sarvahṛdayaṃ harati / taṃ nāhetukaṃ yan
mama imasya śramaṇasya saha darśanena īdṛśaṃ premaṃ atiriva (utpāditaṃ) yathā
nānyeṣāṃ śākyānāṃ / tan manyām ahaṃ pitā va so mama // sā dāni yaśodharā āha //
putra na eṣo tava pitā // rāhulo dāni mātṛkaruṇakaṇṭhikāya yācati // ambe
anyavaśyaṃ me ācikṣāhi ko mama eṣa śramaṇako bhavati // tasyā yaśodharāye
premnasnehena hṛdayaṃ paripīḍitaṃ / paśyati kiṃ se kariṣyāmi / yadi tāva
ācikṣiṣyaṃ vadho daṇḍo / atha dāni nācikṣiṣyaṃ svako me putro parivaṃcito
bhaviṣyati / jāne kiṃ bhavatu ācikṣiṣyaṃ ahaṃ // kāmaṃ khalu me śākyā tīkṣṇena
śāstreṇa aṃgam aṃgāni cchindensuḥ saṃpradālensuḥ na tv eva rāhulaśirisya
svakasya putrasya nācikṣiṣyaṃ // kāmaṃ khalu me śākyā kāyaṃ tīkṣṇena śāstreṇa
vaddhapaṭṭikāyaṃ pāṭayensuḥ na tv evāhaṃ rāhulaśirisya svakasya putrasya
nācikṣiṣyaṃ // kāmaṃ khalu me śākyā kāyaṃ tīkṣṇena śastreṇa kahāpaṇamāṃsikaṃ pi
cchindensuḥ na tv evāhaṃ
[_Mvu_3.259_] rāhulaśirisya svakasya putrasya
nācikṣiṣyaṃ // kāmaṃ khalu me śākyāḥ kāye api bilaśatāni pāṭensuḥ na tv evāhaṃ
rāhulaśirikasya svakasya putrasya nācikṣiṣyaṃ //
atha dṛṣṭvā āgataṃ taṃ
gaṇavaraparivāritaṃ puruṣasiṃhaṃ /
mīlitavigataḥ abhimano nidhyāyati rāhulo
sugataṃ //
vārāṇacakoranayanāṃ aṃjanapūrehi muditanayanehi /
mātaram
avalokayanto nidhyāyati rāhulo sugataṃ //
taṃ dṛṣṭvā upaniṣaṇṇaṃ
gaṇavaraparivāritaṃ puruṣasiṃhaṃ /
vatso iva kṣīrapako upāgame yena saṃbuddho
//
so ca mudito narottamo niṣaṇṇo . . . . sugatacchāyāyāṃ /
āmantrayati
jananīṃ sukhaṃ śramaṇasyeyaṃ chāyā //
bahukā śākyakumārā dṛṣṭā mayā gatā
daśasu diśāsu /
ābharaṇabhārabharitā no mahyaṃ manaṃ prasīdeti //
yathemaṃ
kāṣāyadharaṃ dṛṣṭvā tūrṇaṃ prīṇyati me gātraṃ /
bhāṣantaṃ madhuravacanaṃ
śrutvāna prīṇitaṃ me gātraṃ //
jālamṛduhastapādo samantaprāsādiko
pradarśaniyo /
prekṣanto pi naṃdāmy aham asecanakadarśano khu ayaṃ
//
tuṣṭo bhavāmi dṛṣṭvāgacchantaṃ dūrato kanakavarṇaṃ /
pratigacchante tu
ahaṃ duḥkhito bhavāmi abhāvena //
paśyanto nāhetukaṃ mahyaṃ yamasaṃstavaṃ
kanakavarṇaṃ /
[_Mvu_3.260_] sahadarśanād* . . . .atiriva manaṃ
prasādiyati //
manyām ahaṃ pitā mama bhrātā tataḥ tahiṃ tahiṃ jātīṣu
/
āsīd mama śramaṇako tathā hy ayaṃ prīṇayati gātraṃ //
ācikṣe mahyaṃ
janani yadi te dṛṣṭaṃ śrutaṃ pi vā pūrvaṃ /
kasyārthāye mama so atiriva
cittaṃ prasādeti //
tasya vacanaṃ śruṇitvā svakasya putrasya bhāṣamāṇasya
/
uṣṇam iva viśvasanto rāhulamātā ato abravīt* //
paridahyate me hṛdayaṃ
paripṛcchati vācāya madhurāya so /
na śakyaṃ rāhulaśirisya svakasya putrasya
nākhyātuṃ //
kāmaṃ khu mahyaṃ kāyaṃ chindensuḥ suniśitena śastreṇa /
na
śakyaṃ rāhulaśirisya svakasya putrasya nākhyātuṃ //
kāmaṃ khu mahyaṃ kāyaṃ
śākyā vaddhapaṭṭikāyaṃ pāṭensuḥ /
na śakyaṃ rāhulaśirisya svakasya putrasya
nākhyātuṃ //
kāmaṃ khu mahyaṃ kāyaṃ kahāpaṇamāsikaṃ pi cchindensuḥ /
na
śakyaṃ rāhulaśirisya svakasya putrasya nākhyātuṃ //
kāmaṃ khu mahyaṃ kāye
śākyā api bilaśatāni pāṭensuḥ /
na śakyaṃ rāhulaśirisya svakasya putrasya
nākhyātuṃ //
eṣo te putra pitā yaṃ paśyasi dūrato kanakavarṇaṃ
/
karṇikāraṃ va saṃkusumitaṃ suvarṇavarṇaṃ prasādaniyaṃ
//
[_Mvu_3.261_] yasyaiṣā śaṃkhavalā bhamukāntara ūrṇā dakṣiṇavartā
/
eṣo te putra pitā yasyaiṣā prabhā ca niścarati //
eṣo te putra pitā yaṃ
paśyasi dūrato kanakavarṇaṃ /
kālānusārisadṛśaṃ pravāyaṃtaṃ śīlagaṃdhena
//
eṣo te putra pitā yaṃ paśyasi dūrato kanakavarṇaṃ /
himavāṃ va
śailarājā pratiṣṭhitaṃ dhyāna catvāri //
eṣo te putra pitā yaṃ paśyasi dūrato
kanakavarṇaṃ /
nāga iva hemavanto abhyudgata āryasaṃghasya //
eṣo te putra
pitā yaṃ paśyasi dūrato kanakavarṇaṃ /
siṃha iva dāṭhi balī vilokayantaṃ
daśadiśāsu //
eṣo te putra pitā yaṃ paśyasi dūrato kanakavarṇaṃ /
ṛṣabho
iva gogaṇasya parivāritam āryasaṃghena //
eṣo te putra pitā yaṃ paśyasi
dūrato kanakavarṇaṃ /
candro va pūrṇamāsī prabhāya lokaṃ virocayati //
eṣo
te putra pitā yaṃ paśyasi dūrato kanakavarṇaṃ /
sūryo va udayanto andhāna
janeti obhāsaṃ //
eṣo te putra pitā yaṃ paśyasi dūrato kanakavarṇaṃ
/
śakro va devarājā puraskṛto devatāgaṇehi //
eṣo te putra pitā yaṃ
paśyasi dūrato kanakavarṇaṃ /
brahmā va brahmaloke udīrayati adbhutaṃ ghoṣaṃ
//
eṣo te putra pitā yaṃ paśyasi dūrato kanakavarṇaṃ /
[_Mvu_3.262_]
sālavanaṃ va saṃkusumitaṃ dvātriṃśalakṣaṇarucirāṃgaḥ //
eṣo te putra pitā yo
nagaravaraṃ tvāṃ cāpi mamaṃ ca /
avahāya niṣkrānto anapekṣī jñātisaṃghasya
//
eṣo te putra pitā yaṃ paśyasi dūrato kanakavarṇaṃ /
śayane
sukhaprasuptāṃ kaṇṭhakam abhiruhya niryāto //
etasya devatā hi dvāraṃ
vivarensu lokanāyakasya /
śabdaṃ cāntarahāye mā koci jano śruṇe śabdaṃ
//
so tatra mallaviṣaye āmantresi cchandakam āsīno /
cūḍā sā parigṛhītā
āhara śuddhodanasakāśaṃ //
ābharaṇā kaṇṭhakaṃ ca . . . upanāmaya pṛthivīpāle
/
abhivādanaṃ ca brūhi mātuś ca mamaṃ narapatiṃ ca //
anivartitaṃ gamiṣyaṃ
kṛtasvakārthaś ca āgamiṣyāmi /
ohitabhāraviśalyo puṇyakṣetro bhave loke
//
ohitabhāraviśalyo kṛtasvakārtho jitakleśo jñāti /
gaṇaṃ anukampamāno
iha āgato va kapilavastuṃ //
rāhulo dāni mātuḥ sakāśāto śrutvā eṣo me pitā ti
tataḥ bhagavato cīvarakoṇake śliṣṭa āha // ambe yadi eṣa mama pitā bhavati
agārasyānagāriyaṃ pravrajiṣye paitṛkaṃ mārgaṃ anveṣyaṃ // samanantaraṃ rāhulo
bhagavataś cīvarakoṇake saṃśliṣṭaḥ / tāhi dāni antaḥpurikāhi rāvo sṛṣṭo // rājā
dāni śuddhodano
[_Mvu_3.263_] taṃ ravaṃ śrutvā bhīto pṛcchati //
kasyaiṣa pāpako śabdaḥ mahato janakāyasya nirghoṣā yādṛśo sarvārthasiddhe
abhiniṣkrānte // tataḥ aparehi ākhyātaṃ // deva rāhulakumāro bhagavataś
cīvarakoṇake saṃśliṣṭo aham api pravrajiṣyāmīti // rājā dāni śuddhodano
utkaṇṭhito utkaṇṭhaṃ utsṛjati rājavaṃśe // rājā dāni śuddhodano praruṇḍo yadā
rājā praruṇḍo tadā sarvaṃ śākyamaṇḍalaṃ praruṇḍaṃ / evaṃ dāni abhyantarato
vāhyato ca ekorodanaṃ vartati // rājā śuddhodano roditvā aśrūṇi parimārjayanto
yena bhagavāns tenopasaṃkramitvā bhagavataḥ pādau vanditvā ekāsam uttarāsaṃgaṃ
kṛtvā dakṣiṇaṃ jānumaṇḍalaṃ pṛthivyāṃ pratiṣṭhāpayitvā yena bhagavāns tenāṃjaliṃ
praṇāmayitvā bhagavantam etad avocat* // paryāptaṃ yaṃ bhagavāṃ cakravartirājyam
avahāya mahāntaṃ ca . . . . eko abhiniṣkrānto tat sādhu bhagavaṃ rāhulakumāraṃ
anujānāhi yaṃ na pravrajiṣyati mā ayaṃ rājavaṃśo udviddhiṣyati // bhagavān āha
// caramabhaviko mahārāja eṣo satvo kṛtādhikāro vāsitavāsano anyehi buddhehi
abhavyo eṣo gṛhakalatramadhyāvasituṃ / etehi eva skaṃdhehi parinirvāpayitavyaṃ
// rājāpi śuddhodano śrāddhaprasaṃno śraddadhāti bhagavato āha ca // yato
bhagavān abhiniṣkrānto tato ekehi asmābhi na śakṣitaṃ kiṃcid rāhulasya adhikāraṃ
kartuṃ na jātakarmāpi na jaṭākaraṇakarmāpi na kuṇḍalavardhanaṃ / yadā bhagavaṃ
rāhulena atyavaśyaṃ pravrajitavyaṃ tat sādhu bhagavāṃ āgametu sapta divasāni
saptame divase abhiniṣkramaṇaṃ kariṣyati tam eva se bhaviṣyati jātikarma tam eva
cūḍākaraṇaṃ tam eva kuṇḍalavardhanaṃ tam eva abhiniṣkramaṇaṃ
//
[_Mvu_3.264_] atha khalu bhagavāṃ rāhulam āmantrayati // nivartāhi
rāhula yathā te ayyako āṇapeti tathā karohi // rāhulaḥ dāni bhagavato
cīvarakoṇakā osṛṣṭo //
___yaśodharāye dāni rāhulaṃ haste gṛhītvā antaḥpuraṃ
praveśito utsaṃgena gṛhītvā niṣaṇṇā āha // putra rāhula mā pravrajāhi
durabhisaṃbhuṇaṃ nāma dāni putra manyasi / edṛśāni kāśikasūkṣmāṇi vastrāṇi
dhāretavyāni yathā iha rājakule edṛśāhi mahārhāhi śayyāhi śayitavyaṃ yatheha
rājakule edṛśāni mṛṣṭāni bhojanāni bhoktavyāni yatheha rājakule / api tu putra
rāhula pravrājikena bhūmyāṃ tṛṇasaṃstarike śayitavyaṃ vṛkṣamūle śeyyāsanaṃ
caṇḍālapukkasakulāni piṇḍāya gantavyaṃ kruḍḍhaprasannānāṃ mukhaṃ nirīkṣitavyaṃ
api śvasamānaṃ pi ucchiṣṭaṃ bhojanaṃ bhoktavyaṃ / api kumbhavāsīye śmaśānā
ujjhitacoḍakā sāhartavyā araṇyāyatanehi vihartavyaṃ / tatra bhairavāṇi śabdāni
śrūyanti sayyathīdaṃ siṃhaśabdā pi vyāghraśabdā pi bheruṇḍakaśabdā pi / tvaṃ ca
putra rāhula sukumāro sukhocito rājakule saṃvṛddho tvaṃ ca putra saṃmarjitako
vīṇāvaṃśapaṇavamadhurāṃ śabdāṃ śruṇamāṇo kathaṃ te ratir bhaviṣyati taṃ kuhaṃ
nāma saṃbhuṇiṣyasi // tatra sādhu putra rāhula iha antaḥpure paṃcahi kāmaguṇehi
krīḍāhi pravicārayāhi kiṃ cānena prāvrājyena // rāhula āha // ambe na so mama
pitā mahārājakule saṃvṛddho // yaśodharā āha // evam idaṃ // rāhula āha // ambe
yo kocit samyagvadamāno vade so sukumāro paramasukumāro ti tat so yo me
pitā
[_Mvu_3.265_] na so bhūmyāṃ tṛṇasaṃstarike śayati vṛkṣamūle
śayyāsanaṃ kalpayati kulākuleṣu piṇḍāya carati ucchiṣṭāni bhojanāni bhuṃjati
araṇyāyatane viharati na so pi nāma evaṃ sukumāro evaṃ sukhocito tenāpi
abhisaṃbhuṇitaṃ tad vayaṃ nābhibhuṇiṣyāmaḥ // api ca ambe kāmān avahāya
agārasyānagāriyaṃ pravrajiṣyaṃ atyavaśyaṃ nirvāṇaṃ prāpayiṣyāmo / api ca ambe
yady atra koci dhṛtimāṃ smṛtimāṃ mama evaṃ tatra gaṇayāhi aham eva pravrajiṣyaṃ
anveṣyaṃ paitṛkaṃ mārgaṃ // yaśodharā āha // putrāvaśyaṃ pravrajiṣyasi // rāhula
āha // bāḍhaṃ atyavaśyaṃ // yaśodharā āha // nāsti mokṣo // rāhula āha // nāsti
// yaśodharā āha // parityajasi mamaṃ ca āryyakaṃ ca jñātivargaṃ ca // rāhulo
āha // bāḍhaṃ parityajiṣye // yaśodharā āha // śṛṇu putra yadi tāvad atyavaśyaṃ
agārasyānagāriyaṃ pravrajasi tato ṣaḍindriyehi susaṃvṛtaguptadvāreṇa
viharitavyaṃ bhojane ca te mātrajñatāye bhavitavyaṃ / pūrvarātrāpararātraṃ
jāgarikāyogam anuyuktena bhavitavyaṃ / ārabdhavīryeṇa te bhavitavyaṃ /
sthānacaṃkramaniṣadyāyogam anuyuktena te viharitavyaṃ / api mānsaśoṇitaṃ te
putra parityajitavyaṃ / na caiva buddhaprajñaptiśikṣāpadaṃ atikramitavyaṃ /
prajñaptaṃ ca te putra bhagavato śikṣāpadaṃ paripūrṇṇaṃ dhārayitavyaṃ / api
jīvitahetor api te putra aṇvetavyaṃ / aprāptasya nirvāṇasya prāptaye susaṃvṛtena
ca te putra bhavitavyaṃ // tat kasya hetoḥ // āgacchanti hi putra strīmahallikā
prāsādikā darśanīyā bhagavato pādavandīyo teṣāṃ te putra mātṛsaṃjñā
upasthāpayitavyā / āgacchanti putra strīkumārīyo prāsādikā darśanīyā
ābharaṇabharitā tatra te putra cchando na karaṇīyo api tu
te
[_Mvu_3.266_] putra tasmiṃ samaye duḥkhānupaśyinā viharitavyaṃ
anityānupaśyinā viharitavyaṃ // yadi śaknosi putra rāhula pravrajyāto cittaṃ
vinivartayituṃ tataḥ saprasādo bhavāhi //
___atha khalu rājñā śuddhodanena
kapilavastunagare āṇattikā dinnā / yattakaṃ kapilavastusmiṃ nagare sāmantaṃ
dvādaśa yojanāni yat kiṃcid gandhaṃ ca mālyaṃ ca puṣpaṃ ca cūrṇaṃ ca taṃ sarvaṃ
samudānayatha / yattakā naṭanartaka-ṛllamallapāṇisvarikā saṃnipātetha
//
manasā devānāṃ vacasā pārthivānāṃ
acireṇāḍhyānāṃ karmaṇā daridrāṇām iti
//
rājño vacanamātreṇa taṃ nagaram alaṃkṛtaṃ śodhitaṃ apagataśarkarakaṭhallaṃ
dhūpaghaṭikāvidhūpitaṃ avasaktapaṭṭadāmakalāpaṃ citraduṣyaparikṣiptaṃ
vitatavitānaṃ muktapuṣpāvakīrṇaṃ //
. . . . . . . . . . . . . . . . . .
.
. . . . . . . . . . . . . . . . .
kiṃkāraṇā vividhamālyabhūṣaṇā
prathamayauvanadharīyo /
śṛṃgāṭake sthitāni bahūni pramadāsahasrāṇi
//
prāsādagarbhanilayā kumārikā . . . . tadā āsi /
mṛgikā va
tvaritatvaritā olokanakā nidhāvanti //
śuddhodana-ātmajasya putro buddhasya
rāhulo nāma /
vijahiya . . . . bhagavāṃ rājyaṃ cavahāya pravrajati
//
[_Mvu_3.267_] paṭahāni ca vīṇāyo vādenti varasvarā pramuṃcaṃti
/
āhanyanti mṛdaṃgā na ciraṃ niryāsyati kumāro //
vallakiparivādinīyo
madhuraṃ gumugumunti koṇaparighaṭitā /
. . . . . . . . . na ciraṃ niryāsyati
kumāro //
dvīpi-ajinehi vicitro sanandighoṣo ratho paricchannaḥ
/
abhiruhya rathaṃ . . . . abhimano kumāro bhiniṣkramati
//
kāmasvastyayanāni pāṇighaṭasahasrā amitayaśasya /
ninaṃdiṃsuḥ agrato
rāhulasya abhiniṣkramantasya //
ete aṃśukaśikharījātā śāṭakakambalakanivastā
/
hastiskaṃdhavaragatā kumāra niryāntam anuyānti //
ete aṃśukaśikharījātā
śāṭakakambalakanivastā /
vicitrasumadhurabhaṇitā kumāra niryāntam anuyānti
//
rathayugyayānayojanaṃ samācitaṃ śiriye viya paśyanti /
punaḥ
aśrupūrṇanayanā rājño antaḥpurikā duḥkhitā //
vāraṇacakoranayano saṃprati
nagaradvāram anuprāptaḥ /
indro va maruhi parivṛto antaḥpurikāhi lalitāhi
//
nyagrodhārāmaṃ gataṃ naruttamaṃ nāyakaṃ puruṣasiṃhaṃ /
upagamya
kanakavarṇaṃ naruttamaṃ rāhulo pitaraṃ //
[_Mvu_3.268_] vandati ca
uttamayaśaṃ yaśaprāpto mṛdutalehi jālehi /
śīrṣaṃ parimārjate ca nararṣabho
kuṃjaraputrasya //
kiṃ rāhulabhadra phalitā niyamaprekṣā tvaṃ sakaruṇarūpaṃ
/
vijahiya bhavāntako bhava sparṣehi nirvāṇaṃ //
bhagavāṃ dāni āyuṣmantaṃ
śāriputram āmantrayati // pravrājehi śariputra rāhulaṃ sakuṭiko te bhaviṣyati //
sthaviro dāni bhagavantaṃ pṛcchati // kathaṃ bhagavaṃ pravrājayiṣyaṃ // bhagavān
āha // yathā śāriputra ārye dharmavinaye pravrajya kumārabhūtasya // bhaṇāti
ahaṃ rāhulo buddhaṃ śaraṇaṃ gacchāmi dharmaṃ śaraṇaṃ gacchāmi saṃghaṃ śaraṇaṃ
gacchāmi / dvitīyaṃ pi ahaṃ rāhulo buddho me śaraṇo ananyaśaraṇo dharmo me
śaraṇo ananyaśaraṇo saṃgho me śaraṇo ananyaśaraṇo // ahaṃ rāhulo yāvajjīvaṃ
prāṇātipātāt prativiramiṣyaṃ yāvajjīvam adattādānāt prativiramiṣyaṃ yāvajjīvaṃ
kāmehi mithyācārāt prativiramiṣyaṃ yāvajjīvaṃ mṛṣāvādāt prativiramiṣyaṃ
yāvajjīvaṃ surāmaireyamadyapramādasthānāt prativiramiṣyaṃ upāsakaṃ me dhārehi
imehi paṃcahi śikṣāpadehi // ahaṃ rāhulo buddhaṃ bhagavantaṃ pravrajitam
anupravrajāmi dvitīyakaṃ pi buddhaṃ bhagavantaṃ pravrajitam anupravrajāmi
tṛtīyaṃ pi rāhulo buddhaṃ bhagavantaṃ pravrajitam anupravrajito ham asmi // ahaṃ
rāhulo yāvajjīvaṃ prāṇātipātāt prativirato vairamaṇaṃ śrāmaṇerasya śikṣāpadaṃ
yāvajjātarūparajatapratigraṇaśikṣāpadaṃ dhārayāmi / ime hi daśa śikṣāpadāni //
sthaviro dāni rāhulasya keśāny otāretvā pravrājetvā dakṣiṇena
hastena
[_Mvu_3.269_] śāriputro gṛhītvā vāmato maudgalyāyano
tṛṇasaṃstarakaṃ upaviśensuḥ // evaṃ dāni bhagavāṃ kartavya . . . . .
divi
bhuvi ca viśrutayaśaṃ vinītagaṇaśrāvakaṃ vipulaprajñaṃ /
śrāvakayugaṃ
daśabalo āmantraye karakandikaro //
tīkṣṇā hi indriyāṇi ājñāsyati rāhulo imaṃ
dharmaṃ /
pravrajatu kumāro so kṛtānukārī bhavatu mahyaṃ //
kālajño
śārisuto . . . . . lokanāyakaṃ avaci /
pravrājemi katham ahaṃ rāhulaśiri
mānsajaṃ jinasya //
lokam anukampamāno brahmasvaro nāyako samākhyāti
/
yatha āryadharmavinaye pravrajyā kumārabhūtasya //
vāmena grahetvā
maudgalyāyano dakṣiṇena upatiṣyo /
pravrājetvā etaṃ tṛṇasaṃstarakaṃ
upaviśensuḥ //
so valayakāni suvarṇasūtraṃ ca yasya kāye oharati /
na
bhūyo care duḥkhārtto ārttā smaranti daśabalasya //
vāraṇacakoranayanaṃ mātā
putraṃ viśālatāmrākṣaṃ /
utsaṃge sthāpayitvā imāhi gāthāhi adhyabhāṣi
//
uttamaprāvāradharo anulepanarāgavāsitaśarīraḥ /
duḥcarakaṃ srāmaṇyaṃ
atyantasukhocitena tvayā //
tāyīnāṃ pramuditavyaṃ colakakhaṇḍā varce
khanitvāna /
[_Mvu_3.270_] ucchiṣṭaṃ bhoktavyaṃ api rāhula kumbhadāsīye
//
tuvaṃ suvarṇanūpuro . . . . . . . . . . . /
uttaptakāṃcanasabalo jñātī
tuhyaṃ abhiramenti //
kin tava putra araṇyena śrutvā tāsāṃ ghoṣaṃ vīṇānāṃ
/
madhuramaṃjūghoṣāṇāṃ . . . . . . nakulakānāṃ //
na dhāresi imasmiṃ
prāvacane . . . . . . ehi putra /
pratigaccha parāṅmukhyo na hi sulabhaṃ
acyutaṃ sthānaṃ //
rāhula āha //
yadi mātaḥ kecid udghaṭitajñā mamāpi
tatra gaṇayāhi /
aham api hi kleśamathano anugaṃsaṃ paitṛkaṃ mārgaṃ
//
niśiśāti nāpito khuraṃ rāhulo ca maṇicūḍaṃ muṃceti /
tadā abhimano . .
. . . anusmaranto dvipadaśreṣṭhaṃ //
dṛṣṭvā ca naṃ abhimanaṃ udyuktaṃ śāsane
daśabalasya /
taṃ prāpuṇāhi kṣipraṃ sphṛśa nirvāṇaṃ sukhaṃ śāntaṃ //
ye te
putraka dharmā jātiṃ ca jarāṃ ca vītivartenti /
tāṃ prāpuṇāhi kṣipraṃ iti
rāhulaṃ api so avaca //
tāṃ śirasijasallekhāṃ āvallitanīlakaṇṭhasahavarṇāṃ
/
[_Mvu_3.271_] utsaṃgena grahetvāna mātāsya praticchupati keśāṃ //
sā
aśrupūrṇanayanā yaśodharā dharmavegasaṃjātaṃ /
putraṃ svaṃ rāhulaśiriṃ
apagatakeśaśiraṃ dṛṣṭvāna //
taṃ apagatagṛhiliṃgaṃ drumaraktaṃ
kāṣāyaprāvṛtakaṃ /
maudgalyānupatiṣyā pravrājayi rāhulakumāraṃ //
sa
pravrajito tato vai putro dvātriṃśallakṣadharasya /
viharati śikṣākāmo
upatiṣyaṃ niśrāya sthaviraṃ //
evaṃ tvayi pratirūpaṃ yo tvaṃ śraddhāya
pravrajitvāna /
kāmaguṇeṣv anapekṣo carase aliptamano . . .
//
śālīnamodanaṃ śuci anekasūparasavyaṃjanopetaṃ /
bhuṃjitva śākiyakule
piṇḍāye rāhulo carati //
tamatimirapaṭalamathanaṃ putraṃ buddhasya rāhulaṃ
nāma /
sarvāśravaprahīnaṃ vandatha śirasā ca manasā ca //
atha khalu
yaśodharā rāhulamātā yadā bhagavān antaḥpurikānāṃ mūle bhujitvā tataḥ yaśodharā
rāhulamātā tāsāṃ jyeṣṭhikānāṃ gauraveṇa paścimake divase yena bhagavāns
tenāṃjaliṃ praṇāmayitvā bhagavantaṃ saśrāvakasaṃghaṃ śuvetanāya bhaktena
nimantreti / adhivāsaye bhagavāṃ tūṣṇībhāvena // atha khalu yaśodharā bhagavatas
tūṣṇībhāvenādhivāsanāṃ viditvā hṛṣṭā prītisaumanasyajātā saṃvṛttā // tasyā eva
rātryā
[_Mvu_3.272_] atyayena prabhūtaṃ khādanīyabhojanīyaṃ
pratijāgaritvā bahūni pratyagrapraṇītāni modakāni varṇagandharasopetāni
pratijāgaritvā tasyaiva rātryātyayena svakaṃ niveśanaṃ siktasaṃmṛṣṭaṃ kārāpitaṃ
osaktapaṭṭadāmakalāpaṃ muktapuṣpāvakīrṇaṃ vitatavitānaṃ bhagavato
mahārhāsanaprajñaptiḥ kṛtā yathopakaṃ ca bhikṣusaṃghasya //
___atha khalu
bhagavāṃ kālyasyaiva nivāsayitvā pātracīvaram ādāya bhikṣusaṃghaparivārito
ntaḥpuraṃ praviśati // atha khalu yaśodharā rāhulamātā nānāprakārehi vastrehi
cābharaṇehi cātmānam alaṃkṛtvā bhagavantaṃ pariviśati modakena ca bhagavantaṃ
pralobhayati apy eva nāma āryaputraḥ agāram adhyāvaseyā na ca bhagavato
cittasyānyathātvaṃ // atha bhagavāṃ yaṃ kālaṃ bhukto dhautapāṇir apanītapātro
bhikṣusaṃgho ca tataḥ bhagavatā rājā śuddhodano mahāprajāpatī gautamī yaśodharā
ca rāhulamātā saparivārā dharmayā kathayā . . . . saṃdarśayitvā samādāpayitvā
samuttejayitvā saṃpraharṣayitvā utthāyāsanāto prakrāmi //
___bhikṣū dāni
bhagavantam āhansuḥ // paśya bhagavaṃ kathaṃ yaśodharā sarvālaṃkāravibhūṣitā
ātmānam alaṃkṛtvā bhagavantaṃ pariviśati modakena ca bhagavantaṃ pralobhayati na
ca cittasyānyathābhāvo // bhagavān āha // na hi bhikṣavaḥ etarahim eva anyadāpi
eṣā yaśodharā sarvālaṃkāravibhūṣitā ātmānaṃ alaṃkṛtvā pariviśati modakena ca
pralobhayati atrāntare ekaśṛṃgajātakaṃ punaḥ kartavyaṃ //
___bhagavān
anuttaraṃ samyaksaṃbodhim abhisaṃbuddhitvā tatraiva bodhimūle tṛṇasaṃstarake
niṣaṇṇo paryaṃkam abhidyanto prītisukhena saptāhaṃ āsati // iha mayā bodhidrume
agratā prāptā
[_Mvu_3.273_] saptāhaṃ pūrṇo saṃbodhiṃ buddhitvā
jātijarāmaraṇagahanakāntārasya paryantaṃ kṛtaṃ / iha mayā kleśamāro bhagno
devaputramāro bhagno iha mama aparimitam asaṃkhyeyapraṇihitā praṇidhi samṛddhā /
ihāhaṃ bodhidrume anavarāgrasya . . . . . . . .
[saptāhapūraṃ saṃbuddho
bodhiṃ buddhitvā] uttamāṃ /
āsanāto na utthesi sarvalokasya cetiyo
//
devakoṭīsahasrāṇi gagaṇasmiṃ samāgatā /
puṣpavarṣaṃ pravarṣensuḥ
saptarātram anūnakaṃ //
utpalāṃ padumāṃ divyāṃ puṇḍarīkāṃ manoramāṃ
/
sahasrapatrāṃ rucirāṃ tatra devā pravarṣati //
māraś ca durmanā āsi
kāṇḍena likhate mahīṃ /
jito smi devadevena śākyasiṃhena tāyinā
//
trayastriṃśā ca yāmā ca tuṣitā ye ca nirmitā /
paranirmitā devā ca
kāmadhātupratiṣṭhitā //
lohitaṃ candanaṃ divyaṃ aguruṃ tatha campakaṃ
/
divyā ca puṣpavarṣāṇi antarīkṣāto okire //
divyaṃ ca ratanacūrṇaṃ
antarīkṣāto osire /
akṣamātrāhi dhārāhi buddhakṣetraṃ spharī imaṃ
//
brahmakoṭīsahasrāṇi gaganasmiṃ samāgatā /
varṣaṃti sūkṣmaṃ cūrṇaṃ hi
divyaṃ lohitacaṃdanaṃ //
bhūmyāṃ devāṃ upādāya śuddhāvāsāṃ svayaṃprabhāṃ
/
[_Mvu_3.274_] eṣā paraṃparā āsi devatāhi parisphuṭā
//
chattradhvajapatākāhi antarīkṣaṃ parisphuṭaṃ /
karonti pūjanāṃ śreṣṭhāṃ
saṃbuddhasya śirīmato //
ābhā ca vipulā muktā buddhakṣetraṃ parisphuṭaṃ
/
bhavāgralokadhātūyo agniśubhrā va tiṣṭhati //
praśāntā nirayā āsi
buddharaśmibhi sarvaśo /
śītībhūtā ca aṃgāni sarve ca sukhitā abhūt*
//
yeṣāṃ nairayikaṃ duḥkhaṃ parikṣīṇaṃ tad anantaraṃ /
nirayeṣu cyavitvāna
deveṣu upapadyiṣu //
saṃjīve kālasūtre ca tapane ca pratāpane /
praśānto
raurave agnir lokanāthasya raśmibhiḥ //
avīcyām atha saṃghāte
pratyekanirayeṣu ca /
praśānto sarvaśo agnir lokanāthasya raśmibhiḥ
//
yāvantā lokadhātūṣu pratyekanirayā abhūt* /
praśānto sarvaśo agnir
lokanāthasya raśmibhiḥ //
ye ca tiracchānayonīyaṃ mānsarudhirabhojanā
/
maitrāya sphuṭa buddhena na hiṃsanti parasparaṃ
//
chattradhvajapatākābhiḥ bodhivṛkṣo alaṃkṛto /
kūṭāgārehi saṃchanno
devaputrehi nirmito //
khaṇḍakāntārakā pi ca śarkarasikatā pi ca /
samantā
bodhimaṇḍāto heṣṭā bhūmau pratiṣṭhitā //
[_Mvu_3.275_] ratnāmayīye
bhūmīye bodhimaṇḍaṃ parisphuṭo /
yā nābhi buddhakṣetrasya devaputrehi nirmitā
//
devaputrasahasrāṇi dharaṇīye pratiṣṭhitā /
dhūpanetrāṃ grahetvāna
pūjayanti lokanāyakaṃ //
heṣṭā ca dharaṇī sarvā padmehi ca parisphuṭā
/
jāmbunadasuvarṇasya buddhatejena udgatā //
ye cāpi vyādhiduḥkhārttā
alenā aparāyaṇā /
arogā sukhitā bhūtā buddharaśmiparisphuṭā //
jātyandhā
rūpā paśyensu labdhvā cakṣuṃ viśāradaṃ /
parasparaṃ cālapensuḥ bodhiprāptasya
tāyino //
rāgaś cāpy api ca doṣo mohaś ca antakīkṛtaḥ /
yaṃ kālaṃ
śākyasiṃhena prāptā bodhi maharṣiṇā //
prāsādā ca vimānā ca kūṭāgārā manoramā
/
sarve tatomukhā āsi bodhisatvasya tāyino //
yāvanto buddhakṣetrasmiṃ
naranārī ca kinnarā /
sarve tatomukhā āsi yena bodhi maharṣiṇaḥ //
devatā
devaputrāś ca devakanyā ca śobhanā /
sarve tatomukhā āsi yena so puruṣottamaḥ
//
nāgāś cāpy atha gandharvā yakṣā kumbhāṇḍarākṣasā /
sarve tatomukhā āsi
yena bodhi maharṣiṇo //
dārakā dārikā caiva śayyāyaṃ avaropitā
/
[_Mvu_3.276_] tatomukhā saṃsthihaṃsu yena bodhi maharṣiṇo //
ye cāpy
ābharaṇā divyā viśiṣṭā ratanāmayā /
ābaddhā āsi devānāṃ sarve tatomukhā abhū
//
nāgānāṃ atha yakṣāṇāṃ piśācarākṣasāna ca /
abhū ābharaṇā sarve yena
bodhi niriṃgitā //
devānām atha nāgānāṃ yakṣāṇāṃ rākṣasāna ca /
tatomukhā
vimānābhū yena bodhi maharṣiṇo //
nūpurā valayā caiva atha vā pārihārakā
/
bodhiprāptasya buddhasya yena bodhi niriṃgitā //
valaṃjitā ca niṣkāni
kaṇṭhe hārā ca śobhanā /
ābaddhakā manuṣyāṇāṃ yena bodhi niriṃgitā
//
muktāhārā ca ābaddhā citrā ca maṇikuṇḍalā /
oguṇṭhikā mudrikā ca yena
bodhi niriṃgitā //
yāvanti buddhakṣetrasmiṃ satvadhātū acintiyā /
jānantā
ca ajānantā yena bodhi niriṃgitā //
vātā ca śītalā vāye maṃjugandhā manoramā
/
samantā bodhikṣetrasmiṃ bodhiprāptasya tāyino //
ekaputrasmiṃ yaṃ
premnaṃ śuśrūṣā ca pratiṣṭhitā /
mātāpitṝṇāṃ iṣṭasmiṃ evaṃ āsīt tad anantaraṃ
//
yāvanti buddhakṣetrasmiṃ devā nāgā ca mānuṣā /
asurā ca kinnarā yakṣā
sarve paśyanti nāyakaṃ //
[_Mvu_3.277_] dhūpanetrāṃ grahetvāna sarve tena
sukhasthitā /
pūjenti lokapradyotaṃ [bodhimaṇḍe pratiṣṭhitaṃ] //
aṃjalīhi
namasyanti gāthāhi ca stavanti te /
pūjāṃ karonti buddhasya bodhimaṇḍe
pratiṣṭhitā //
sarve āsannaṃ paśyanti lokanāthaṃ prabhaṃkaraṃ /
na kaścid
dūre saṃjāne vyāmamātre yathā sthitaṃ //
na kaścit pṛṣṭhato buddhaṃ
lokadhātūya paśyati /
sarvadiśā hi buddhasya samantā paśyati mukhaṃ
//
vāmadakṣiṇapārśvena na kaścil lokanāyakaṃ /
saṃjānati mahāvīraṃ sarve
paśyanti saṃmukhaṃ //
dhūpanaṃ buddhakṣetrasmiṃ dhūpitaṃ ca tad anantaraṃ
/
samantā buddhakṣetrāṇāṃ gandhena koṭiyo sphuṭā //
na śakyaṃ gaṇanāṃ
kartuṃ ettiyā satvakoṭiyo /
paśyitvā śiriṃ buddhasya ye bodhim abhiprasthitāḥ
//
tṛṇā ca ye kecid asti auṣadhīyo vanaspati /
sarve tatomukhā āsi yena
bodhi maharṣiṇo //
ko imāṃ edṛśāṃ dharmaṃ lokanāthena deśitāṃ /
śruṇitvā
na siyā tuṣṭo anyatra mārapakṣikāt* //
na śakyā sarvam ākhyātuṃ vācāya
ṛddhibhāṣataḥ /
yā śirī āsi buddhasya bodhiprāptasya tāyino
//
[_Mvu_3.278_] yehi ca dṛṣṭo saṃbuddho bodhimaṇḍe pratiṣṭhitaḥ
/
pūjitaś ca mahāvīro te śrutvā tuṣṭa paṇḍitā //
śīlaskandhena acchidrā ye
ca bhikṣū pratiṣṭhitā /
teṣāṃ śrutvā idaṃ sūtraṃ mahāharṣaṃ janeṣyati
//
bhadrakakṣāntisaurabhyasaṃpannā adīnamānasā /
arthikā buddhajñānena
teṣāṃ tuṣṭir bhaviṣyati //
ye hi āśvāsitā satvā moceṣyāmi upadrutā
/
buddhitvam uttamāṃ bodhiṃ teṣān tuṣṭir bhaviṣyati //
yehi te purimā
buddhā satkṛtā dvipadottamā /
te idaṃ sūtraṃ śrutvāna teṣān tuṣṭir bhaviṣyati
//
harṣitā yehi te satvā annapānena tarpitā /
te pīdaṃ sūtraṃ śrutvāna
buddhe kāhinti gauravaṃ //
yehi te adhanā satvā dhanena abhicchāditā /
te
idaṃ śrutvāna sūtraṃ buddhe kāhinti gauravaṃ //
yehi ca pūrvabuddhānāṃ cetiyā
māpitā śubhā /
udviddhā varaprāsādā te khu bhaviṣyanti prīṇitā //
yehi
pralujyanto saddharmo lokanāthāna dhārito /
tyajitvā lābhasatkāraṃ te khu
bheṣyanti prīṇitāḥ //
ye te asaṃskṛtāyuś ca daṇḍakarmehi varjitā /
urasā
lokanāthasya te khu bheṣyanti harṣitā //
ye te maitreyaṃ saṃbuddhaṃ
paśyitvo bhaviṣyatio bhaviṣyati //
[_Mvu_3.279_] ye te maitreyaṃ
saṃbuddhaṃ paśyitvā dvipadottamaṃ /
kāhinti vipulāṃ pūjāṃ teṣāṃ harṣā
bhaviṣyati //
ye te siṃhaṃ mahānāgaṃ paśyitvā lokacetiyaṃ /
kāhinti
vipulāṃ pūjāṃ teṣāṃ harṣo bhaviṣyati //
ketusya lokanāthasya ye kariṣyanti
pūjanāṃ /
arthikā buddhajñānena teṣāṃ harṣo bhaviṣyati //
pradyotasya ca
buddhasya ye kariṣyanti pūjanāṃ /
arthikā buddhajñānena teṣāṃ harṣo
bhaviṣyati //
jyotīvaraṃ ca ye buddhaṃ paśyitvā aparājitaṃ /
mahatīṃ pūjāṃ
kāhinti teṣāṃ harṣo bhaviṣyati //
sunetraṃ lokapradyotaṃ dṛṣṭvā ye
satkariṣyati /
arcamānāya pūjāya teṣāṃ harṣo bhaviṣyati //
dvau buddhau
kusumanāmau lokanāthau tathāgatau /
ye dṛṣṭvā satkariṣyanti teṣāṃ harṣo
bhaviṣyati //
meruṃ ca dvipadaśreṣṭhaṃ saṃbuddhaṃ vadatāṃ varaṃ /
ye
dṛṣṭvā satkariṣyanti teṣāṃ harṣo bhaviṣyati //
puṣpaṃ ye cāgrasaṃbuddhaṃ
paśyitvā dvipadottamaṃ /
kāhinti paramāṃ pūjāṃ teṣāṃ harṣo bhaviṣyati
//
caturṇāṃ ca narendrāṇāṃ ye saṃghaṃ satkariṣyati /
imasmiṃ
bhadrakalpasmiṃ te udagrā bhaviṣyati //
ye gṛddhā lābhasatkāre
jihmavijñānaniśritā /
bahvicchā taṃ śruṇitvāna teṣāṃ trāso bhaviṣyati
//
[_Mvu_3.280_] ye ca saṃgaṇikārāmā gaṇavāse pratiṣṭhitā /
vivekaṃ
śrutvā buddhena teṣāṃ ca saumanasyatā //
ye ca duḥśīla śrutvāna evaṃ buddhena
bhāṣitaṃ /
natā lokapradīpasmiṃ tīvraṃ kāhinti gauravaṃ //
ye te vyākṛtā
buddhena bodhisatvā anāgatā /
sūratā sukhasaṃvāsā teṣāṃ tuṣṭir bhaviṣyati
//
yeṣāṃ vivartanā nāsti buddhajñānāto sarvaśaḥ /
te idaṃ sūtraṃ śrutvāna
bhaviṣyanti sukhitā narāḥ //
ye hi purimabuddha satvasārā
gurukṛtā satkṛtā
pūjitā narendrā /
praṇatamanā śiṣṭa buddhajñāne
naravaravarṇa śruṇitva
tuṣṭa bhonti //
yeṣām avikalā samanta śraddhā
varaguṇakoṭiśatehi ye upetā
/
ye ca dhārayi dharma lujjamānaṃ
muditamanā sugatasya śāsanasmiṃ //
ye
ca acapalā anuddhatā ca
amukharā abhū akīrṇavācā /
susakhilavācā na
mānupetā
jinavaravarṇa śruṇitva tuṣṭa bhonti //
yeṣām aparityaktaṃ
buddhajñānaṃ
[_Mvu_3.281_] evaṃ virajā anantatulyabodhi /
ye ca vrataṃ
caranti apramatta
jinavarajñāna śruṇitvā tuṣṭa bhonti //
atha khalu
bhagavāṃ saptāhasyātyayena siṃhāsanāto utthāya bodhidrumaṃ nāgavilokitena
vilokayanto animiṣāye dṛṣṭīye prītisukhena dvitīyaṃ saptāhaṃ anāhāro asthāsi
bodhidrumaṃ animiṣāye dṛṣṭīye nirīkṣanto iha mama bodhidrume anavarāgrasya
jātijarāmaraṇasaṃsāragahanakāntārasya paryantaṃ kṛtaṃ iha mama kleśamāro bhagno
mṛtyumāro bhagno skandhamāro bhagno devaputramāro bhagno iha
mamāparimitamasaṃkhyeyapraṇihitā praṇidhi samuddhā ihāhaṃ bodhidrume loke
agratāṃ prāptaḥ loke śreṣṭhatāṃ prāpto satvasāratāṃ prāptaḥ //
___bhagavāṃ
saptāhaṃ prītisukhena bodhidrumaṃ animiṣāye dṛṣṭīye nidhyāyitvā tṛtīyaṃ saptāhaṃ
prītisukhena dīrghaṃ caṃkramaṃ caṃkrame // tena khalu punaḥ samayena māro
pāpīmāṃ bhagavato avidūre saṃniṣaṇṇo abhūṣi duḥkhī durmano vipratisārī kāṇḍena
bhūmiṃ vilikhanto śramaṇo me gautamo viṣayāto upātivṛtto śramaṇo me gautamo
viṣayāto upātivṛtto ti // atha khalu tantrī ca māradhītā aratī ca māradhītā yena
māro pāpīmāṃs tenopasaṃkramitvā māraṃ pāpīmaṃ gāthāye adhyabhāṣati //
kāmaṃ
tvaṃ durmano tāta puruṣaṃ ānayāmy ahaṃ /
rāgapāśehi baṃdhitvā araṇyādiva
kuṃjaraṃ //
prabandhitvāna ānemi vaśiko te bhaviṣyati //
[_Mvu_3.282_]
atha khalu māro pāpīmāṃ dhītaro gāthāye pratyabhāṣati //
arahāṃ sugato loke
na rāgeṇa suvānayo /
viṣayo me atikrānto tasmāc chocāmy ahaṃ bhṛśaṃ
//
atha khalu tā māradhītaro pitur mārasya vacanaṃ akaritvā yena bhagavāṃs
tenopasaṃkramitvā bhagavantaṃ caṃkramantam anucaṃkramensuḥ / pādān te bhagavan
paricaremha pādān te sugata paricaremha // bhagavāṃ tāṃ na cittīkāraye
yathāpīdaṃ anuttare upadhisaṃkṣaye samyak suvimuktacitto // atha tā māradhītaro
ekāntam upasaṃkramya mantrā mantrayensuḥ uccāvacaṃ puruṣāṇāṃ chando uccāvacaṃ
puruṣāṇāṃ chandaḥ yaṃ nūnaṃ vayaṃ sayyathāpi nāma paṃcadaśavarṣadeśikā vā
ṣoḍaśavarṣadeśikā vā evaṃrūpā evaṃrūpāṇāṃ ekaśataṃ ekaśataṃ ṛddhyā
abhinirmiṇitvā yena śramaṇo gautamas tenopasaṃkramitvā śramaṇaṃ gautamaṃ
caṃkramantam anucaṃkramensuḥ / pādān te bhagavaṃ paricaremha pādāṃ te sugata
paricaremha / na ca sānaṃ bhagavāṃ cittīkāraye yathāpīdaṃ anuttare
upadhisaṃkṣaye samyak suvimuktacitto // atha khalu tā māradhītaro ekamantam
upasaṃkramya mantrā mantrayensuḥ uccāvacaṃ puruṣāṇāṃ chando uccāvacaṃ puruṣāṇāṃ
chaṃdo yaṃ nūnaṃ vayaṃ sayyathāpi nāma ekaprasūtā vā dviprasūtā vā evaṃrūpā
evaṃrūpāṇāṃ ekaśataṃ ekaśataṃ nirmiṇitvā yena śramaṇo
gautamas
[_Mvu_3.283_] tenopasaṃkramitvā śramaṇaṃ gautamaṃ caṃkramantam
anucaṃkramensuḥ / pādān te bhagavan paricaremha pādān te sugata paricaremha / na
ca sānaṃ bhagavāṃ cittīkāraye yathāpīdaṃ anuttara upadhisaṃkṣaye samyak
suvimuktacitto // atha khalu tā māradhītaro ekāntam upasaṃkramya mantrā
mantrayensuḥ uccāvacaṃ puruṣāṇāṃ chando uccāvacaṃ puruṣāṇāṃ chando yaṃ nūnaṃ
vayaṃ sayyathāpi nāma madhyastrīyāyo evaṃrūpā evaṃrūpāṇāṃ ekaśataṃ ekaśataṃ
ṛddhyā abhinirmiṇitvā yena bhagavāns tenopasaṃkramitvā bhagavantaṃ caṃkramantam
anucaṃkramensuḥ / pādān te bhagavan paricaremha pādān te sugata paricaremha / na
ca sānaṃ bhagavāṃ cittīkāraye sayyathāpīdaṃ anuttare upadhisaṃkṣaye samyak
suvimuktacitto // atha khalu tā māradhītaro ekāntam upasaṃkramya mantrā
mantrayensuḥ aho paramavayovarṇanibhaṃ abhinirmiṇantī abhinirmiṇeyaṃ / yaṃ nūnaṃ
vayaṃ jīrṇā bhavitvā vṛddhikā bhavitvā sthavirikā bhavitvā palitikā bhavitvā
kubjagopānasīvaṃkā daṇḍam avalaṃbya yena śramaṇo gautamas tenopasaṃkramitvā
śramaṇasya gautamasya pādau śirasā vanditvā śramaṇaṃ gautamaṃ pratyekā praśnaṃ
pṛcchema // atha khalu tā māradhītaro jīrṇikā vṛddhikā sthavirikā palitikā
kubjagopānasīvaṃkā bhavitvā daṇḍam avaṣṭabhya yena bhagavāṃs tenopasaṃkramitvā
bhagavataḥ pādau śirasā vanditvā ekānte asthānsuḥ // ekānte sthitā tantrī
māradhītā bhagavantaṃ gāthāye adhyabhāṣati //
kathaṃvihārī bahulīha
bhikṣu
paṃcoghatīrṇo taratīha ṣaṣṭaṃ /
[_Mvu_3.284_] kathaṃdhyāyī
bahulī kāmasaṃjñā
paribāhito bhavati alabdhagāḍhā //
atha khalu bhagavāṃ
tantrīṃ māradhītarāṃ gāthāye pratyabhāṣati //
aññāya dharmaṃ
avitarkadhyāyī
no rajyate no saratīha thīnaṃ /
evaṃvihārī bahulīha
bhikṣu
paṃcoghatīrṇo taratīha ṣaṣṭaṃ //
praśrabdhakāyo
suvimuktacitto
smṛtimānakopyo apanītamāno /
avaṃdhyāyī bahulī
kāmasaṃjñā
paribāhito bhavati alabdhagāḍhā //
atha khalu aratī māradhītā
bhagavantaṃ gāthāye adhyabhāṣati //
sokābhitunno va vanasmiṃ
dhyāyasi
citāya jīvaṃ abhiprārthayanto /
āsādya grāmyā na karoṣi
sākhyaṃ
kasmāj jane na karoṣi sākhyaṃ //
atha khalu bhagavāṃ aratīṃ
māradhītāraṃ gāthāye adhyabhāṣe //
śokasya mūlaṃ parikhanya sarvaṃ
sarvaṃ
prahāya bhavalobham āpsye /
[_Mvu_3.285_] arthasya prāptiṃ hṛdayasya
śāntiṃ
dhyānānuyukto sukhasārabuddhiḥ /
tasmāj jane na karomi
sākhyaṃ
sākhyaṃ na saṃvidyate tena asme //
atha khalu aratī māradevī
bhagavantaṃ gāthāye adhyabhāṣe //
ācchetva tṛṣṇāṃ guṇasaṃpracārī
bahv atra
raktā kariṣyanti cchandaṃ /
bahuṃ vatāyaṃ janatāṃ suvedha
ācchetva . . . .
. . mṛtyurājño
nayiṣyati acyutapadam aśokaṃ //
atha khalu bhagavāṃ tāṃ
māradhītaro gāthāye pratyabhāṣati //
giriṃ nakhehi khanatha ayo dantehi
khādatha /
parvataṃ śirasā hanatha agāḍhe gāḍham eṣatha /
kimu anvetha
pāpīyo api buddhāsūyā sadā //
atha khalu tā māradhītaro jānāti māṃ śramaṇo
gautamo ti duḥkhī durmanā vipratisārī yena pitā māras tenopasaṃkramitvā pitaraṃ
māraṃ gāthāye adhyabhāṣe //
adya me vadhaṃ pi tāta na rāgeṇa sa āniye
/
viṣayaṃ me atikrāntaḥ tasmāc chocāmy ahaṃ bhṛśaṃ //
anyo va tāta puruṣo
avītasaṃgo asmākaṃ tena rūpeṇa samanvāgatānāṃ paśyitva
[_Mvu_3.286_] so
jitaṃ mūrchitvā prapatiṣyad vā uṣṇaṃ vāsya śoṇitaṃ mukhato āgacche tenaiva ca
ābādhena kālaṃ akariṣyat* cittakṣayaṃ vā prāpuṇe śramaṇo punar* tāta gautamo
araho vigatarāgo vigatadoṣo vigatamoho abhibhūya bhūto //
___atha māro
pāpīmāṃ yena bhagavāṃs tenopasaṃkramitvā ekānte asthāsi / ekāntasthito māro
pāpīmāṃ bhagavantaṃ gāthāye adhyabhāṣe //
ihāgatā harṣayantī tantrī ca aratī
ratī /
tā praṇude mahāvīro tūlaṃ bhrāntaṃ va mārutaṃ //
ittham uktvā ca
māro pāpīmāṃ duḥkhī durmanā vipratisārī tatraivāntarahāye //
___yadā bhagavāṃ
pravṛttapravaradharmacakro bhikṣū bhagavantam āhansuḥ // kathaṃ bhagavaṃ
māradhītaro bhagavantam upasaṃkrāntā avatārārthī avatāraṃ gaveṣī alabhaṃtā ca
avatāraṃ nirvidya pratyavakrāntā // bhagavān āha // na bhikṣavaḥ etarahim eva
etā māradhītaro mama upasaṃkrāntā avatārārthī avatāraṃ gaveṣī alabhaṃtā ca
avatāraṃ nirvidya pratyavakrāntā / anyadāpi ete upasaṃkrāntā mama avatārārthī
avatāraṃ gaveṣī alabhaṃtā ca avatāraṃ nirvidya pratyavakrāntā // bhikṣū āhansuḥ
// anyadāpi bhagavan* // bhagavān āha // anyadāpi bhikṣavo //
___bhūtapūrvaṃ
bhikṣavaḥ atītam adhvānaṃ nagare vārāṇasī kāśijanapade dharmalabdho nāma vāṇijo
abhūṣi // sa samudrajātiko sārthavāho mahāsamudram avatarati siddhayānapātro ca
āgacchati // tasya tato vārāṇasīto paṃcamātrā vāṇijaśatā
upasaṃkrāntā
[_Mvu_3.287_] vayaṃ pi tvayaiva sārdhaṃ mahāsamudram
avatariṣyāmaḥ // dharmalabdho āha // na yūyaṃ śaktās tena mārgeṇa gantuṃ yenāhaṃ
gacchāmi // ahaṃ rākṣasīdvīpasya madhyena gacchāmi / tāyo ca rākṣasīyo vāṇijāni
upāyaśatehi lobhenti / tatra bahūni vāṇijaśatāni rākṣasīhi lobhitā anayavyasanam
āpadyanti / na śakyaṃ yuṣmābhiḥ mayā samānaṃ gantuṃ // so dāni dharmalabdho
sārthavāho teṣāṃ paṃcānāṃ vāṇijaśatānāṃ na karoty avakāśaṃ / mā tatra rākṣasīhi
lobhitā anayavyasanam āpadyatha // te dāni paṃca vāṇijaśatāni saṃnipatitvā
āhansuḥ // ayaṃ dharmalabdho vāṇijako śobhanena mārgeṇa mahāsamudraṃ gacchati
kṣemena gacchati kṣemenāgacchati laghuṃ cāgacchati siddhapātro ca āgacchati /
asmākaṃ ca na kiṃcid avakāśaṃ karoti gamanāya / bhavanto yādṛśako eṣo
dharmalabdho vāṇijako puṇyavanto puṇyaṃ saṃgṛhṇāti tādṛśakaṃ yūyaṃ pi
saṃgṛhṇatha yaṃ velaṃ eṣa ito vārāṇasīto pratiṣṭhati taṃ velaṃ vayaṃ pi
prasthāsyāmaḥ // tehi sarvehi yādṛśaṃ dharmalabdho puṇyaṃ saṃgṛhṇāti tādṛśaṃ
tehi pi paṃcahi vāṇijaśatehi puṇyaṃ saṃgṛhītaṃ yatra kāle ca dharmalabdho
vāṇijako samudraṃ prasthito tatra kāle te pi paṃca vāṇijaśatā saṃprasthitā
dharmalabdhena sārthavāhena sārdhaṃ gacchanti // yaṃ kālaṃ tatra deśaṃ prāptā
yatra tāyo rākṣasīyo tato dharmalabdhena sārthavāhena sarve te paṃca vāṇijaśatā
śabdāviyāna budhyanti // bhavanto ime sarve paṃca vāṇijakaśatā mayā sārdhaṃ
vārāṇasīto saṃprasthitā imaṃ ca taṃ rākṣasībhavanaṃ asmābhir anuprāpuṇitavyaṃ /
tāyo ca yuṣmākaṃ rākṣasīyo bahuprakāraṃ pralobhayiṣyanti anyā rūpehi
pralobhayiṣyanti
[_Mvu_3.288_] anyā śabdehi anyā gandhehi anyā rasehi
anyā sparśehi tatra mārge vividhāni nānāprakārāṇi kāmakalyāṇāni
abhinirmiṇiṣyanti āpaṇaṃ ca mārgeṣu prasāritaṃ abhinirmiṇiṣyanti / yatra tu so
kocit kāmakalyāṇaṃ tatra na paśyiṣyatha / tatra yuṣmābir na kenacil lobhaṃ
kartavyaṃ na kenacit kiṃcid gṛhītavyaṃ na kenacit kiṃcit prāśitavyaṃ /
vṛkṣasahasrāṇi nānāprakārāṇi puṣpaphalopetāni abhinirmiṇiṣyanti madanapuṣpehi ca
madanaphalehi ca bharitāni mūlato upādāya yāvat puṣpaṃ patralabhārabharitāni
puṣpaṃ vā phalaṃ vā na ānayitavyaṃ / puṣkiriṇīyo ca nānāprakārāṇi acchāni
śubhāni śītalajalāni suvarṇavālikāsaṃstṛtāni
utpalapadumakumudapuṇḍarīkasaugandhikasaṃchannāni sukhopatīrthāni
abhinirmiṇiṣyanti / tatra bhavantehi na kenacid allīpitavyaṃ na ca tato kenacit
puṣkiriṇīhi udakaṃ vā padmaṃ vā utpalaṃ vā puṇḍarīkaṃ vā bisamṛṇālaṃ vā
svādayitavyaṃ // anyāni ca nānāprakārāṇi ratnaratanāni abhinirmiṇiṣyanti / tatra
ca yuṣmābhir na kenacit kahiṃcil lobho utpādayitavyaḥ / yo yuṣmākaṃ tatra lobham
utpādayiṣyati so na bhūyo jaṃbudvīpaṃ gamiṣyati / tatraiva anayāto vyasanam
āpadyiṣyati / yo ca tato rākṣasībhavanāto sarvato nirapekṣo abhiniṣkramiṣyati so
siddhapātro svastinā punaḥ āgato svadeśaṃ gamiṣyati //
puṇyaṃ samudānetvāna
jambudvīpāto vāṇijā /
mahāsamudraṃ prasthihensuḥ yaṃ dhanaratanākaraṃ
//
[_Mvu_3.289_] tena cābhiruhitvāna ogāhetvāna sāgaraṃ /
dvīpeṣu
ratanaṃ gṛhya svastinā punar āgatā //
teṣām āsi sārthavāho paṇḍito
arthacintako /
dharmalabdho ti nāmena so teṣāṃ anuśāsati //
imasmiṃ vāṇijā
mārge rākṣasīyo bhayānikā /
ṛddhīye vaśitāṃ prāptā māyācāre ca śikṣitā
//
yas tāsu kāhiti cchandaṃ bālo duṣprajñajātiko /
na so punar jambudvīpaṃ
gamiṣyati ātmano gharaṃ //
yo ca khu tāsu anapekṣo bhaviṣyati iha vāṇijo
/
svastinā so jaṃbudvīpaṃ gamiṣyati ātmano gharaṃ //
te mārgaṃ
pratipadyensuḥ yatra rākṣasiyo abhū /
tā ca tān upalabhensuḥ
yathādhimuktavāṇijāṃ //
rūpehi atha śabdehi sparśagandharasehi ca
/
suvicitreṣu kāmeṣu upalabhensu vāṇijāṃ //
tatra ye rūpādhimuktā vāṇijā
te rūpehi lobhitā ye śabdādhimuktā vāṇijā te manojñagītavāditaśabdehi lobhitā ye
gandhādhimuktā vāṇijā te nānāprakārehi sumanojñagandhehi lobhitā ye rasādhimuktā
vāṇijā te pi nānāprakārehi rasāgrehi lobhitā ye sparśādhimuktā vāṇijā te
nānāprakārehi sparśehi lobhitā // sarve paṃca vāṇijaśatā āhansuḥ // yasyārthāya
vayaṃ rātriṃ vā divā vā
[_Mvu_3.290_] parikliśyamānā nānāprakārāṃ
karmāntāṃ anutiṣṭhiyema tāny asmābhir ihānuprāptā rūpaśabdagandharasaspraṣṭavyaṃ
/ imahim eva vayaṃ krīḍiṣyāma abhiramiṣyāmaḥ na bhūyo jaṃbudvīpaṃ gamiṣyāmaḥ //
dharmalabdhaṃ sārthavāhaṃ saṃdiśanti // asmākaṃ vacanena jambudvīpe
mitrajñātisālohitānāṃ [ārogyaṃ] pṛcchasi ete imahim eva vayaṃ abhiramiṣyāmaḥ //
sārthavāho tān āha // bhavanto na etā mānuṣikā rākṣasīyo etā / taṃ mayā yuṣmākaṃ
ādita evoktaṃ / ete vayaṃ śuve taṃ rākṣasībhavanam atikramiṣyāmaḥ te ca yuṣmākaṃ
rākṣasīyo bahuprakāraṃ lobhayiṣyanti / tatra bhavantehi lobhaṃ na kartavyaṃ /
yadi icchatha kṣemena svadeśaṃ gantuṃ mā bhavanto rākṣasīhi mānuṣikā ti cittaṃ
utpādetha mā sarve anayāto vyasanam āpadyiṣyatha // te dāni dharmalabdhena
sārthavāhena bahuprakāraṃ vuccaṃtā na śṛṇonti mohena mohitā //
___tataḥ
dharmalabdho sārthavāhaḥ svakena parivāreṇātikrānto ca taṃ sarvaṃ
rākṣasīnirmitāni bhavanāni antarahitāni svapnaṃ va pratibhāyensuḥ // tato paṃca
vāṇijaśatāni paṃcahi rākṣasīśatehi sarve khāditā asthīny avaśeṣitāni // paṃca
vāṇijakaśatāni bhakṣayitvā sarvaṃ taṃ rākṣasīgaṇaṃ sannipatitaṃ / saṃnipatitvā
āhansuḥ // ayaṃ dharmalabdho sārthavāho punarpunaḥ imena mārgeṇa mahāsamudram
avatarati labdhalābho ca punaḥpunar kṣemeṇa svadeśaṃ gacchati anyān api
vāṇijakāṃ vigrāheti mā etena mārgeṇāgacchatha mā rākṣasīhi khajjiṣyatha / kā
utsahati etaṃ dharmalabdhaṃ lobhetvā bhakṣayituṃ // tatra ekā rākṣasī bahumāyā
praviṣṭā yāye bahūni vāṇijaśatāni
[_Mvu_3.291_] upalobhitvā bhakṣitā / sā
tāhi rākṣasīhi utsāhitā / dharmalabdhaṃ lobhehi tava bhakṣo bhaviṣyati // sā
taruṇābhirūpāṃ strīm ātmānaṃ abhinirmiṇitvā dharmalabdhasya gacchaṃtasya
pṛṣṭhato anubaddhā tasya sārthavāhasya darśanapathena punaḥpuno abhikrāmati na
ca sārthavāhasya tatra strīyaṃ manaṃ gacchati // sārthavāhaḥ taṃ puṇyaṃ
samudrapattanam avataritvā nānāprakārāṇi ratanāni gṛhya samudrāto kṣemeṇa
jaṃbudvīpaṃ pratyuttīrṇo / sā rākṣasī tena strīrūpeṇa taruṇābhirūpeṇa
sārthavāhasya dharmalabdhasya bahuprakāraṃ pralobhentī pṛṣṭhimena pṛṣṭhimaṃ
anugacchati //
___yaṃ velaṃ dharmalabdho kṣemena vārāṇasyāṃ jānapadaṃ prāptaḥ
tatra rākṣasī dharmalabdhasya sārthavāhasya sadṛśaṃ dārakaṃ abhinirmiṇitvā
sārthavāhasya upanāmeti / yadi tvaṃ mama ujjhitvā gacchasi imaṃ putrakaṃ gṛhṇāhi
ko etaṃ tvayā gatena unneṣyati // sārthavāho āha // na eṣo mama putro nāpi me
tvaṃ bhāryā ahaṃ ca mānuṣo tvaṃ ca rākṣasī bahūni vāṇijakaśatāni ye yuṣmābhiḥ
lobhitā anayāto vyasanam āpādi // sā grāmehi ca nagarehi ca nigamehi ca
jānapadehi ca mahājanasya garhati // eṣo me dharmalabdho amukāto pattanāto
priyaśabdehi ānetvā iha me chaḍḍeti / imaṃ pi putraṃ na gṛhṇāti mamāpi na unneti
// so dāni sārthavāho mahājanena striyāhi ca puruṣehi ca upalabhyati / mā
sārthavāha etāṃ striyaṃ samudrapattanāto ānetvā imahiṃ mellehi eṣo te putro tava
sadṛśo // sārthavāha āha // na eṣo mama putro nāpy eṣā bhāryā mama rākṣasī eṣā
bahūni vāṇijakaśatāni etāhi rākṣasīhi lobhetvā khāditā // sāpi rākṣasī tasya
janasyāha // edṛśā ete arthalabdhā puruṣā yaṃ velaṃ striya anuraktā bhavanti
tato guṇaśatāni bhāṣanti yaṃ
[_Mvu_3.292_] velaṃ viraktā bhavanti taṃ
velaṃ piśācanīyo ca kriyāmo rākṣasī ca avarṇaśatena cākruṣyāmaḥ // evaṃ rākṣasī
taṃ janakāyaṃ pattīpayati // evaṃ sārthavāho dharmalabdho kṣemeṇa vārāṇasī
svagṛham anuprāpto //
tato ca vāṇijā āhuḥ sārthavāhaṃ nirantaraṃ
/
yasyārthāya vayaṃ ghaṭṭāma rātriṃdivam atandritāḥ /
kathaṃ rūpān
adhigacchema te no dyādhigatā iha //
ārogyaṃ vārya vadesi jambudvīpasmi
jñātayo /
iha evaṃ ramiṣyāma nāsti āgamanaṃ tahiṃ //
sārthavāha āha
//
na khalu smṛtir vo asti viparyastāho māriṣa /
rākṣasīnāṃ tatha bhakṣā
nacireṇa bhaviṣyatha //
tvacaṃ vasāṃ ca māṃsaṃ ca pītvāna rudhiraṃ ca vo
/
tuṣṭā rākṣasī bhaviṣyanti āhāreṇa samarpitā //
yo me na kāhiti vacanaṃ
paścāttāpī bhaviṣyati /
apare vāṇijā āhuḥ sārthavāhaṃ tad anantaraṃ
//
yasyārthāya vayaṃ ghaṭṭāma rātriṃdivam ataṃdritāḥ /
kathaṃ śabdān
adhigacchema te no py adhigatā iha //
ārogyaṃ vārya vadesi jambudvīpasmi
jñātayo /
ihaiva vayaṃ ramiṣyāmo nāsti āgamanaṃ tahiṃ //
[_Mvu_3.293_]
apare khu vāṇijā āhuḥ sārthavāhaṃ tad anantaraṃ /
yasyārthāya vayaṃ ghaṭṭāma
rātriṃdivam ataṃdritāḥ /
kathaṃ gandhān adhigacchema te maṃ adhigatā iha
//
ārogyaṃ vārya vadesi jaṃbudvīpasmi jñātayo /
ihaiva vayaṃ ramiṣyāma
nāsti āgamanaṃ tahiṃ //
apare khalu vāṇijāhuḥ sārthavāhaṃ tad anantaraṃ
/
yasyārthāya vayaṃ ghaṭṭāma rātriṃdivam ataṃdritāḥ /
kathaṃ rasān
adhigacchema te no py adhigatā iha //
ārogyaṃ vāryaṃ vadesi jaṃbudvīpasmi
jñātayo /
iha eva ramiṣyāmo nāsti āgamanaṃ tahiṃ //
sārthavāha āha
//
taṃ khalu vo na smaratha viparyastāho māriṣa /
rākṣasīnāṃ tatha bhakṣā
nacireṇa bhaviṣyatha //
tvacaṃ ca vasāṃ ca māṃsaṃ ca pītvāna rudhiraṃ ca vo
/
tuṣṭā rākṣasī bhaviṣyanti āhāreṇa samarpitāḥ //
yaṃ me na kurvatha
vacanaṃ paścāttāpī bhaviṣyatha /
apare khu vāṇijā āhuḥ sārthavāhaṃ tad
anantaraṃ //
yasyārthāya vayaṃ ghaṭṭāma rātriṃdivam atandritāḥ /
kathaṃ
sparśān adhigacchema te maṃ adhigatā iha //
[_Mvu_3.294_] ārogyaṃ vārya
vadesi jaṃbudvīpasmi jñātayo /
iham eva ramiṣyāmo nāsti no gamanaṃ tahiṃ
//
sārthavāha āha //
taṃ khu na smṛtir vo asti viparyastāho māriṣa
/
rākṣasīnāṃ tatha bhakṣā nacireṇa bhaviṣyatha //
tvacaṃ ca vasāṃ ca
mānsaṃ ca pītvāna rudhivaṃ ca vo /
tuṣṭā rākṣasī bheṣyanti āhāreṇa samarpitāḥ
/
yaṃ me na kurvatha vacanaṃ paścāttāpī bhaviṣyatha //
tato ca vāṇijakā
sarvāṃ rākṣasīyo bhayānikā /
āyase nagare ghore pratitiṣṭhe tad anantaraṃ
//
tā rākṣasīyo samāgatvā matiṃ kurvansu tāvatā /
ayaṃ vāṇijako eko
āgatvāna punarpunaḥ /
svastinā tarata pāraṃ na taṃ śakyati khādituṃ
//
tato ca rākṣasī ekā paṇḍitā arthacintikā /
bahavo vāṇijā tāya
upalobhetvāna khāditā //
sā ca tāṃ avaca sarvāṃ māṃsabhakṣā sudāruṇāṃ
/
ahaṃ taṃ lobhayiṣyāmi mama bhakṣo bhaviṣyati //
vāṇijako sāgaraṃ tīrṇo
sāpi uttīrṇa rākṣasī /
pṛṣṭhato anubandheti anubaddhā padaṃpadaṃ //
ayaṃ
te daharo putro tava śokena mariṣyati /
gṛhṇa tvaṃ kisya ujjhyati oraso
ātmano tava //
[_Mvu_3.295_] dharmalabdho āha //
appehi yasya se
bhāryā aputre putraṃ bhāṣasi /
mānuṣā na tuvaṃ rakṣī na māṃ śakṣyasi khādituṃ
//
sā ca grāmeṣu nigameṣu rāṣṭre janapadeṣu ca /
janajanasya ākhyāti ayaṃ
ujjhati me pati //
mahājano samāgamya striyaś ca puruṣā pi ca /
puruṣaṃ
paribhāṣanti kasmād ujjhesi bhāryarāṃ //
kṣatriyā brāhmaṇā vaiśyā śūdrā cātra
samāgatā /
paruṣaṃ paribhāṣanti kasya ujjhesi bhāryarāṃ //
dharmalabdho
āha //
na me eṣā māriṣa bhāryā rākṣasy eṣā bhayānikā /
manuṣyakhādikā
raudrā evaṃ jānethanattave //
yatra kālaṃ mahājanena upalabhyamāno
dharmalabdho na icchati naiva me eṣa putro naiva me eṣā bhāryā rākṣasī eṣā
niśācarā rākṣasī taṃ janakāyaṃ saṃjñāpayati / edṛśā ete arthalabdhā puruṣā
tatraiva sārajyanti tatraiva virajyanti / yatra kālaṃ arthikā bhavanti strībhiḥ
satataṃ priyaśatāni mantrenti yatra kālaṃ viraktā bhavanti tataḥ rākṣasīyo ca
kriyāma piśācinīyo ca duḥkulīnā ca kriyāma apriyaśatena ākruṣyāmaḥ // sā dāni
strī dharmalabdhena anicchiyati // amātyehi rājño
brahmadattasya
[_Mvu_3.296_] niveditaṃ // mahārāja dharmalabdhena
mahāsārthavāhena samudrapattanāto strī ānītā prāsādikā darśanīyā parameṇa rūpeṇa
samanvāgatā samānarūpā na jñāyati // dharmalabdho kenaci kāraṇena naiva bhāryāṃ
icchati naiva taṃ putraṃ // rājñā amātyā āṇattā // śabdāpayatha dharmalabdhaṃ
sārthavāhaṃ // so dāni amātyai rājño sakāśaṃ śabdāpito śabdāpitā api sā strī //
rājño brahmadattasya tāṃ striyaṃ paśyitvā abhirūpāṃ darśanīyāṃ uttamena rūpeṇa
samanvāgatāṃ rājño tatra striyaṃ atyarthaṃ anurāgo utpanno // so dāni taṃ
sārthavāhaṃ āha // yadi tava etāye striye nārtho mama tāṃ dehi // mā mahārāja
pramādaṃ karohi na eṣā mama bhāryā na mamaiṣa putro / eṣā samudrāto upalobhentī
mama pṛṣṭhena pṛṣṭhimaṃ samanubaddhā pralobhanārthaṃ / na eṣā strī rākṣasī eṣā
mā mahārāja atra manaṃ karohi // so dāni rājā tatra striyaṃ anurakto tāruṇyena
rūpeṇa ca dharmalabdhasya na śṛṇoti / yathoktaṃ bhagavatā //
rakto hy arthaṃ
na jānāti rakto dharmaṃ na paśyati /
andhatamas tadā bhavati yaṃ rāgo sahate
naraḥ //
tena rākṣasī antaḥpuraṃ praveśitā // tāye sārdhaṃ rājā brahmadatto
krīḍitvā ramitvā pravicārayitvā śayito // tāye rākṣasīye sarvasya rājakulasya
osvāpanaṃ kṛtaṃ / saputrikāye rājā khādito // rājānaṃ bhakṣayitvā so putraḥ
tatra rākṣasīnāṃ mūlaṃ preṣito / āgacchatha śīghraṃ imaṃ rājakulaṃ
bhakṣayitavyaṃ // āmuhūrtasya so taṃ rākṣasīgaṇaṃ gṛhyāgato // tāhi tāye rātriye
sarvaṃ taṃ rājakulaṃ sābhyantarabāhiraṃ
[_Mvu_3.297_] sastrīpuruṣaṃ
sakumārīkaṃ sahasti sāśvaṃ tāye rātriye sarvaṃ khāditaṃ asthikaraṃkāni
avaśeṣīkṛtāni //
___prabhātāye rātrīye amātyā rājakulaṃ gatā paśyanti dvārāṇi
baddhakāni / purohitā pi āgatā bhaṭabalāgrā āgatā śreṣṭhinaigamā
dharmalabdhasārthavāhapramukho vāṇijagrāmo āgato sarve sukharātrīpṛcchikā yathā
anyadāpi / paśyanti tāni rājakuladvārāṇi baddhakāni // te amātyā parasparaṃ
pṛcchanti // kim evādya rājakuladvārā na muṃcanti / anyakālaṃ rājakuladvārāṇi
muktāni bhavanti rājakulaṃ siktasaṃmṛṣṭaṃ bhavati āsanaprajñptī ca kṛtā bhavati
/ na kasyacic chabdaṃ śruṇīyati strīśabdaṃ vā puruṣaśabdaṃ vā hastiśabdaṃ
vāśvaśabdaṃ vā evaṃ vistīrṇe rājakule evaṃ mahājanakāye na kasyacic chabdo
śrūyati // dharmalabdho sārthavāho āha // bhavanto yūyaṃ na rājakulāto śabdaṃ
śruṇiṣyatha / sā rākṣasī atra dāruṇā mānsaśoṇitabhojanā praveśitā / tāye atra
mahādīnavaṃ utpāditaṃ / muṃcāpetha etāni dvārāṇi yāvaj jānāma rājakulasya
vartamānaṃ // amātyehi niśreṇiṃ ānayitvā puruṣā āropitā gacchatha dvārāṇi
muṃcatha tti // puruṣā rājakulaṃ cārūḍhā paśyanti ca atra hastikaraṃkāni
cāśvakaraṃkāni ca / ete ca nivedayanti janakāyasya // sarvaṃ imaṃ rājakulaṃ
khāditaṃ karaṃkāny evāvaśeṣitāni // te dāni vucyanti otaritvā muñcatha etāni
dvārāṇi // tato otaritvā dvārāṇi muktāni amātyā ca bhaṭabalāgrā ca
naigamā
[_Mvu_3.298_] ca bāhirarājakuladvāraṃ praviṣṭāḥ paśyanti ca
hastibāhirīye asthikaraṃkāni aśvabāhirīye pi karaṃkāny avaśeṣitāni teṣāṃ
hastimeṇṭhānāṃ aśvameṇṭhānāṃ pi asthīny avaśeṣitāni / yathā śmaśānaṃ evan taṃ
bāhyato rājakulaṃ bhayabhairavadurgandhaṃ // abhyantarato pi rājakuladvārāṇi
muṃcitvā dvāraṃ praviṣṭā tatraiva rājño pi devīnāṃ pi asthīny avaśeṣitāni / evan
taṃ rājakulaṃ abhyantarabāhyato śmaśānabhūtaṃ bhayabhairavadurgandhaṃ
//
___tato tehi amātyehi ca naigamehi ca mahājanakāyaṃ saṃnipātetvā taṃ
rājakulaṃ sābhyantarabāhiraṃ śodhāpitaṃ siktasaṃmṛṣṭaṃ kārāpitaṃ dhūpanadhūpitaṃ
tasya rājño devīnāṃ ca sarveṣāṃ śarīre pūjā kṛtā samantato nagarasya gulmā
sthāpitā caturaṃgabalakāyaṃ niveśitaṃ hastikāyaṃ aśvakāyaṃ rathakāyaṃ pattikāyaṃ
// evan taṃ nagaraṃ sajanapadaṃ rakṣīyati mā koci rājā aparādhyeyāti // te dāni
amātyā ca naigamā ca jānapadā ca saṃnipatitvā mantraṃ dhārenti parasparaṃ
saṃmantrenti // bhavanto ko iha asmākaṃ vārāṇasīye rājā bhaviṣyati yo śakyeya
imaṃ rājyaṃ dharmeṇa paripālayituṃ // teṣāṃ sarveṣāṃ rājāmātyānāṃ
naigamajanapadānāṃ ca etad abhūṣi // nānyo rājā yogyo vārāṇasyāṃ sthāpayitvā
dharmalabdhaṃ sārthavāhaṃ / eṣo puṇyavanto cāpramatto ca / yakṣarākṣasā api na
śaknuvanti avatāram adhigantuṃ / tatra triṣkuttaṃ mahāsamudraṃ avatīrṇaḥ
siddhapātro ca sarvakālaṃ kṣemeṇa pratyāgato // tehi so dharmalabdho sārthavāho
sarvasauvarṇamahāsiṃhāsane niṣīdāpetvā rājye bhiṣikto //
___bhagavān āha //
syāt khalu punaḥ bhikṣavaḥ yuṣmākam evam asyād anyaḥ sa tena
kālena
[_Mvu_3.299_] tena samayena dharmalabdho nāma sārthavāha abhūṣi /
na etad evaṃ draṣṭavyaṃ / tat kasya hetoḥ / ahaṃ sa bhikṣavaḥ tena kālena tena
samayena dharmalabdho nāma sārthavāha abhūṣi // yā sā rākṣīmahattarikā etā sā
māradhītā / (tadā rākṣasīnāṃ mahattarikā abhūnsuḥ) tadāpi etā mamāvatārārthī
avatāraṃgaveṣī upasaṃkrāntā na ca mama śaktā avatāram adhigantuṃ etarahiṃ py etā
mamāvatārārthī avatāraṃgaveṣī upasaṃkrāntā no tatra nāma me śaktā avatāram
adhigantuṃ //
aśroṣīt khalu yadā rājā mahāmātrāṇam antike
/
mahāsamudrapārāṃ strīṃ dharmalabdho na icchati //
āṇapesi tadā rājā
mahāmātyāṃ tad anantaraṃ /
sace eṣa necchati strīṃ praveśethāntaḥpuraṃ mama
//
antarāyaṃ vijānitvā na sānaṃ khāyi rākṣasī /
sā tatra putraṃ preṣeti
rākṣasīṇāṃ nivedakaṃ /
bhakṣito khu mayā rājā kṣipraṃ āgacchathattave
//
rākṣasīnāṃ gatā paṃca raudrā rudhirabhojanā /
sarve rājakulaṃ gatvā
parākramensu yathāgataṃ //
pūrve nivāsaṃ bhagavān pūrvejātim anusmaraṃ
/
jātakam idam ākhyāsi śāstā bhikṣūṇam antike /
te skandhā te ca dhātavaḥ
tāni āyatanāni ca //
[_Mvu_3.300_] ātmānam adhikṛtya bhagavāṃ etam arthaṃ
viyākaret* /
anavarāgrasmiṃ saṃsāre yatra me uṣitaṃ purā //
dharmalabdho
ahaṃ āsi vāṇijako arthacintako /
māradhītaro rākṣasī evaṃ dhāretha jātakaṃ
//
evam aparimitaṃ bahuduḥkhaṃ
uccanīcaṃ caritaṃ purāṇaṃ /
vigatajvaro
vigataśoko
bhagavāṃ bhāṣati bhikṣusaṃghamadhye //
_____dharmalabdhasya
sārthavāhasya jātakaṃ samāptaṃ //
___kālo nāgarājā tahiṃ khu mahācaṃkrame
bhagavantaṃ upasaṃkrānto // so dāni bhagavataḥ pādau śirasā vanditvā ekāṃśīkṛto
prāṃjalīkṛto bhagavantam etad uvāca // mama bhagavaṃ bhavano purimakehi
samyaksaṃbuddhehi paribhukto krakucchandena bhagavatā konākamuninā kāśyapena
sādhu bhagavān api mama bhavanaṃ paribhuṃjatu anukaṃpām upādāya // tatrāpi
bhagavāṃ kālasya nāgarājasya bhavane caturthaṃ saptāhaṃ prītisukhena vītināmeti
/ tato pi bhagavāṃ kālasya nāgarājasya bhavanāto caturthasya saptāhasyātyayena
utthito //
___mucilido nāgarājaḥ purimabuddhadarśāvī bhagavataḥ upasaṃkrānto
// so pi bhagavataḥ pādau śirasā vaṃditvā ekānte prāṃjalīkṛto bhagavantaṃ yācati
// mama bhagavaṃ bhavano purimakehi samyaksaṃbuddhehi paribhukto bhagavatā
krakucchandena konākamuninā kāśyapena sādhu bhagavāṃ pi mama bhavanaṃ
paribhuṃjatu anukaṃpām upādāya // bhagavāṃ muciliṃdasyāpi nāgarājasya bhavane
paṃcamaṃ saptāhaṃ sunirāhāraḥ prītisukhena
[_Mvu_3.301_] vītināmesi //
tato pi tahiṃ saptāhikaṃ akālavārdalaṃ utpannaṃ saptāhaṃ rātriṃdivaṃ devena
varṣitaṃ muciliṃdenāpi nāgarājñā bhagavatar ardhayojanakaparikṣepena saptakuttaṃ
bhagavantaṃ bhogena parikṣipitvā upari vipuri vipulena phaṇenācchādesi / yathā
ca bhagavantaṃ viṣagaṃdhena kilviṣagandhena vā na vyābādheya tti mucilindo nāma
nāgarājā svakāto bhavanāto uttaritvāna bhogena āchāyesi śirighanasukṛtena
phaṇena saptāhaṃ vipulapuṇyaṃ prasūtaṃ / vinipātena nāgarājena ca puṇyaṃ
prasūtaṃ parikṣipi hi mahatā paribhogena saptāhaṃ //
___yadā bhagavān
samyaksaṃbuddhaḥ duṣkaraṃ carati nadīye nairaṃjanāye tīre tatra bhagavāṃ
duṣkaraṃ caranto ajapālakena dṛṣṭo // tasya bhagavantaṃ ugratapaṃ tapyantaṃ
dṛṣṭvā prasādam utpannaṃ // tena dāni prasannacittena bhagavantam uddiśya
nyagrodhapoto ropito // so taṃ nyagrodhapotaṃ ropitvā bhagavantam upasaṃkramya
prāṃjalīkṛto āha // bhagavaṃ imo mayā nyagrodhapoto bhagavantam uddiśya ropito
yadā eṣo nyagrodhapoto saṃvṛddho bhaveyā bhagavāṃ saṃpūrṇakalpo bhaveyā ti /
tato me etaṃ nyagrodhaṃ anugrahārthaṃ paribhuṃjasi // bhagavatā tasyājapālasya
tūṣṇībhāvenādhivāsitaṃ / so dāni tūṣṇībhāvenādhivāsanāṃ viditvā tuṣṭo āttamanā
pramudito prītisaumanasyajāto saṃvṛtto // so dāni taṃ nyagrodhapotaṃ kālena
kālaṃ anukhaneti parikhaneti parikīleti parikuḍḍāleti kālena ca kālaṃ śītalena
vāriṇā abhiṣyaṃdeti pariṣyaṃdeti paryārdreti parighāreti // so dāni ajapālena
nyagrodhapoto kṣipraṃ praśākho saṃvṛtto prāsādiko darśanīyo
bhagavato
[_Mvu_3.302_] tejānubhāvena // tasya dāni ajapālasya
nyagrodhapotaṃ ośākhapraśākhaṃ prāsādikaṃ prasādanīyaṃ dṛṣṭvā atiriva cittaṃ
prasīdati // so dāni tena cittaprasādena ca kuśalamūlena ca kāyasya bhedāt
trayastriṃśadevanikāye upapanno nyagrodho nāma devaputro maharddhiko mahānubhāvo
/ so paścād upapaṃno samāno anyāṃ pūrvotpannāṃs trayastriṃśakāyikā devaputrāṃ
divyehi paṃcahi sthānehi abhibhavati divyenāyuṣā divyena varṇena divyena sukhena
divyenaiśvaryeṇa divyena parivāreṇa // tasya samanantaropapannasya etad abhūṣi /
kiṃ mayā manuṣyabhūtena kuśalaṃ karma kṛtaṃ upacitaṃ kasya karmasya vipākena iha
trāyastriṃśabhavane upapanno haṃ // so dāni nyagrodho devaputro kuśalamūlaṃ
samanvāharanto paśyati bhagavantam uddiśya nyagrodhaṃ nadīye nairaṃjanāye tīre
ropitaṃ // so dāni nyagrodho devaputro anekadevaputrasahasrehi parivṛtaḥ
abhikrāntavarṇo abhikrāntavarṇena kevalakalpaṃ muciliṃdasya nāgarājño bhavanaṃ
udāreṇa varṇena obhāsetvā yena bhagavāṃs tenopasaṃkramitvā bhagavataḥ pādau
śirasā vanditvā ekānte asthāsi // ekāṃśīkṛto prāṃjalīkṛto bhagavantam etad uvāca
// mayā bhagavan manuṣyabhūtena ajapālenājāni pālentena eṣo nyagrodho ropitaḥ
bhagavantam uddiśya tenāhaṃ kuśalamūlena manuṣyeṣu cyavitvā bhagavan
trāyastriṃśe devanikāye upapanno / sādhu bhagavān etaṃ nyagrodhaṃ paribhuṃjatu
anukaṃpām upādāya yathā me mahāphalataraṃ bhaveyā // adhivāsate bhagavāṃ tasya
devaputrasya tūṣṇībhāvena // atha khalu so devaputro tūṣṇībhāvenādhivāsanāṃ
viditvā tuṣṭo hṛṣṭo āttamano prītisaumanasyajāto bhagavataḥ pādau śirasā
vanditvāna tṛṣkṛtyo pradakṣiṇaṃ kṛtvā tatraiva antarahāye //
___bhagavān
muciliṃdasya nāgarājño bhavanāto utthihitvā ṣaṣṭhaṃ saptāhaṃ nirāhāro
prītisukhenājapālanyagrodhamūle vītināmesi // tato ajapālasya
nyagrodhamūlāto
[_Mvu_3.303_] ṣaṣṭhasya saptāhasyātyayena
kṣīrikāvanaṣaṇḍe bahudevatake cetiye nirāhāro prītisukhena saptamaṃ saptāhaṃ
vītināmesi // evaṃ bhagavāṃ saptasaptāhaṃ ekūnapaṃcāśad divasāṃ nirāhāro
//
___uttarāpathe ukkalaṃ nāmādhiṣṭhānaṃ / tato ukkalāto adhiṣṭhānāto trapuso
ca bhalliko ca nāma sārthavāhā āḍhyā mahādhanā mahābhogā puṇyavanto mahāparivārā
dakṣiṇāpathāto paṃcahi dhuraśatehi tena mārgeṇa āgacchanti // teṣāṃ maṅgalīyānāṃ
balīvardānāṃ puṃgavā eko sujātāye nakṣatre jātako aparo kīrtike / teṣāṃ evaṃ
nakṣatrāṇāṃ nāmena sujātakīrtikanāmena jñāyanti // sarvasya sārthavāhasya purato
sārthavāhasya yānakaṃ vahanti / yatra mārge kiṃcid bhayo bhavati siṃhabhayo
vyāghrabhayo dvīpibhayaṃ vā gaṇḍakabhayaṃ vā hastibhayaṃ vā vanadevabhayaṃ vā
udakavāhabhayaṃ vā caurabhayaṃ vā tatra te na gacchanti tataḥ te vāṇijakā
jānanti bhayaṃ bhaviṣyatīti tathā saṃharitvā caturdiśaṃ pradhāvanti samantena
avaloketvā // te dāni balīvardā sujātakīrtikā tahiṃ kṣīrikāvanakhaṇḍaṃ
cānuprāptā / atra trapuṣabhalliyānāṃ ca vāṇijānāṃ pūrvajñātisālohitehi
devabhūtehi tahiṃ kṣīrikāvanakhaṇḍe ṛddhiye nigṛhītā na śaknonti gantuṃ // tehi
sthitehi sarve te puruṣā sārthāto bhītā tatra saṃnaddhā // teṣān te devatā
pūrvajñātisālohitā antarīkṣagatā ghoṣam udīrayensuḥ śabdam anuśrāvayensuḥ // mā
bhāyatha vāṇijā tti na bhavati vo upadravaṃ / eṣa buddho bhagavān iha vanaṣaṇḍe
prativasati saptahi asaṃkhyeyakalpehi prādurbhūtaḥ bahujanahitāya
bahujanasukhāya lokānukaṃpāya mahato janakāyasyārthāya hitāya sukhāya devānāṃ
ca
[_Mvu_3.304_] manuṣyāṇāṃ ca tasyādya saptasaptāhaṃ ekūnapaṃcāśad
divasā anāhārasya / tam āhāreṇa pratimānetha tato vaḥ aprameyaṃ kuśalamūlaṃ
bhaviṣyati // tehi dāni trapuṣabhallikehi vāṇijehi tānaṃ devatānāṃ vacanaṃ
śrutvā madhusarpisaṃyuktaṃ tarpaṇaṃ gṛhītaṃ / te devatā teṣāṃ vāṇijakānāṃ purato
gacchanti / ito āgacchatha // te dāni vāṇijā tehi devatehi bhagavato sakāśam
upanītā // te taṃ madhutarpaṇaṃ gṛhya bhagavantam upasaṃkrāntā / imaṃ bhagavan
madhutarpaṇaṃ paribhuṃjatu asmākam anugrahārthaṃ // atha khalu bhagavato etad
abhūṣi // kiṃ nu khalu purimakā samyaksaṃbuddhā bhājanapratigrāhakā utāho
pāṇipratigrāhakā bhājanapratigrāhakā samyaksaṃbuddhā ti // saha cittotpādenaiva
bhagavataḥ catvāri mahālokapālā catvāri suvarṇapātrāṇy ādāya bhagavantam
upasaṃkrāntā ratanapātrā ti kṛtvā na pravrajitasārūpyāni bhagavāṃ na
pratigṛhṇāti // te dāni rūpyāmayāni pātrāṇy ādāya bhagavantam upasaṃkrāntā / tān
api bhagavāṃ ratanapātrāṇīti kṛtvā na pratigṛhṇāti // evaṃ muktāmayāni
vaiḍūryāmayāni sphaṭikamayāni musāragalvamayāni lohitikāmayāni tān api bhagavāṃ
ratnapātrāṇīti kṛtvā na pravrajitasārūpyāṇīti kṛtvā na pratigṛhṇāti // te dāni
catvāro śailapātrāṇi ādāya bhagavantam upasaṃkrāntā // atha khalu bhagavataḥ
etad abhūṣi / yad aham ekasya lokapālasya pātraṃ pratigṛhṇīṣyāmi trayāṇāṃ
bhaviṣyati cittasyānyathātvaṃ // bhagavatā sarveṣāṃ caturṇāṃ lokapālānāṃ catvāri
pātrāṇi pratigṛhṇitvā aṃguṣṭhena ākrāntā ekapātro ca adhiṣṭhito / te dāni
catvāro pātrā ekaṃ pātraṃ saṃjātā sarveṣāṃ caturṇāṃ pātrāṇāṃ catvāri pātrakoṭīni
dṛśyanti / tatra bhagavatā trapusabhallikānāṃ vāṇijānāṃ madhutarpaṇaṃ
paribhuktaṃ //
[_Mvu_3.305_]___bhagavāṃ dāni trapusamallikānāṃ vāṇijānāṃ
madhutarpaṇaṃ pītvā pratyagrapraṇītavarṇagandharasopetaṃ dakṣiṇām ādiśati
//
anekākārasaṃpannaṃ tarpaṇanti pravuccati /
varṇena caiva saṃpannaṃ
gandhena ca rasena ca //
pratyagraṃ ca praṇītaṃ ca eṣaṇīyaṃ ca kalpiyaṃ
/
tarpaṇaṃ prathamaṃ śāstu adensuḥ trapusabhalliyā //
madhusarpisaṃyuktaṃ
taṃ pibe ca puruṣottamaḥ /
tehi saṃtarpito vīro pratisaṃlāna-utthito
/
tarpaye dharmavṛṣṭīye devagandharvamānuṣāṃ //
diśe sovatthikaṃ divyaṃ
maṃgalyaṃ cārthasādhakaṃ /
yaṃ śrutvā sumanā sarve sarvārthāṃ sādhayiṣyati
//
svasti vo dvipade bhotu svasti vo stu catuṣpade /
svasty astu vrajatāṃ
mārge svasti pratyāgateṣu ca //
svasti rātrau divā svasti svasti madhyaṃdine
sthite /
sarvatra svasti vo bhotu mā ca pāpaṃ samāgamat* //
śirī vo
dakṣiṇe skandhe śirī vāme pratiṣṭhitā /
śirī vo aṃgamaṃgeṣu māleva
supratiṣṭhitā //
bhadraṃ vo bhadraśirī vo vāṇijā bhadram astu vo /
yena
kenacit kāryeṇa gacchatha purimāṃ diśāṃ //
nakṣatrāṇi vo pālentu ye tāṃ diśam
adhiṣṭhitā /
kṛttikā rohiṇī caiva mṛgārdrā ca punarvasu //
puṣyaṃ ca
varanakṣatraṃ aśleṣā bhoti saptamā //
[_Mvu_3.306_] ity ete sapta
nakṣatrā lokapālā yaśasvinaḥ /
ādiṣṭā purime bhāge eteṣāṃ purimā diśā
//
ete vo adhipālentu bhūmīye bhavanena ca /
kṣemā ca vo diśā bhontu mā ca
vo pāpam āgame /
labdhārthā ca nivartetha tehi nakṣatrehi rakṣitā
//
purastime diśobhāge aṣṭa devakumārikā /
nandottarā nandisenā nandinī
nandirakṣitā //
jayantī vijayantī ca siddhārthā aparājitā /
teṣām adhipatī
rājā dhṛtarāṣṭro ti nāmataḥ //
gaṃdharvādhipatī rājā devehi sa ca rakṣitaḥ
/
so pi vo abhipāletu bhūmīye bhavanena ca //
kṣemā ca vo diśo bhontu mā
ca vo pāpam āgamī /
labdhārthā ca nivartetha sarvadevehi rakṣitā
//
purimasmiṃ diśobhāge cāpalaṃ va nāma cetiyaṃ /
nityaṃ jvalati tejena
nityaṃ satyopayācanaṃ /
so pi vo abhipāletu bhūmīye bhavanena ca //
kṣemā
ca vo diśo bhontu mā ca vo pāpam āgamī /
labdhārthā ca nivartetha
sarvacetiyasurakṣitā //
yena kenacid arthena gacchatha dakṣiṇāṃ diśaṃ
/
nakṣatrāṇy abhipālentu ye tāṃ diśām adhiṣṭhitā //
maghā cobhe ca
phālguṇyau hastā citrā ca paṃcamā /
[_Mvu_3.307_] svātī caiva viśākhā ca
eteṣāṃ dakṣiṇā diśā //
ity ete sapta nakṣatrā lokapālā yaśasvinaḥ /
ādiṣṭā
dakṣiṇe bhāge eteṣāṃ dakṣiṇā diśā //
te pi vo abhipālentu bhūmīye bhavanena
ca /
kṣemā ca vo diśā bhontu mā ca vo pāpam āgamī /
labdhārthā ca
nivartetha tehi nakṣatrehi rakṣitā //
dakṣiṇasmiṃ diśobhāge aṣṭa devakumāriyo
/
lakṣmīmatī śirīmatī yaśomatī yaśodharā //
śubheṣṭhitā suprabhātā
suviśuddhā suvyākṛtā /
tā pi vo abhipālentu bhūmīye bhavanena ca //
kṣemā
ca vo diśā bhontu mā ca vo pāpam āgamī /
labdhārthā ca nivartetha devakanyāhi
rakṣitā //
tāsām adhipatī rājā virūḍhako ti nāmataḥ /
kumbhāṇḍādhipatī
rājā yamena saha rakṣatu //
kṣemā ca vo diśo bhontu mā ca vo pāpam āgamī
/
labdhārthā ca nivartetha kumbhāṇḍehi surakṣitā //
dakṣiṇasmiṃ diśobhāge
abhipaśyaṃ nāma cetiyaṃ /
nityaṃ jvalati tejena nityaṃ satyopayācanaṃ
//
so pi vo abhipāletu bhūmīye bhavanena ca /
kṣemā ca vo diśā bhontu mā
ca vo pāpam āgamī /
labdhārthā ca nivartetha cetiyena surakṣitā //
yena
kenacid arthena gacchatha paścimāṃ diśaṃ /
[_Mvu_3.308_] nakṣatrā vo
bhipālentu ye tāṃ diśam adhiṣṭhitā //
anurādhā ca jyeṣṭhā ca mūlaś ca
dṛḍhavīryavān* /
ubhe āṣāḍhe bhijic ca śravaṇā bhavati saptamī //
te pi vo
abhipālentu bhūmīye bhavanena ca /
kṣemā ca vo diśā bhontu mā ca vo pāpam
āgamī /
labdhārthā ca nivartetha tehi nakṣatrehi rakṣitā //
paścimasmiṃ
diśobhāge aṣṭau devakumāriyo /
alaṃbuṣā miśrakeśī ariṣṭā suprabhāyakā //
.
. . . . . . kṛṣṇā śukrā ca draupadī /
tā pi vo abhipālentu ārogyena śivena ca
//
kṣemā ca vo diśā bhontu mā ca vo pāpam āgamī /
labdhārthā ca nivartetha
devakanyāhi rakṣitā //
tāsām adhipatī rājā virūpākṣo ti nāmataḥ /
sa vo
nāgādhipo rājā varuṇena saha rakṣatu //
so pi vo abhipāletu bhūmīye bhavanena
ca /
kṣemā ca vo diśā bhontu mā ca vo pāpam āgamī /
labdhārthā ca
nivartetha sarvanāgehi rakṣitā //
paścimasmiṃ diśobhāge asto nāmena parvato
/
āvarto candrasūryāṇāṃ asto arthaṃ dadātu vo //
so pi vo abhipāletu
bhūmīye bhavanena ca //
kṣemā ca vo diśā bhontu mā ca vo pāpam āgamī
/
labdhārthā ca nivartetha sarve astena rakṣitā //
yena kenacid arthena
gacchatha uttarāṃ diśāṃ /
[_Mvu_3.309_] nakṣatrā vo bhipālentu ye tāṃ
diśam adhiṣṭhitā //
dhaniṣṭhā śatabhiṣā caiva ubhau proṣṭhapadā pi ca
/
revaty athāśvinī caiva bharaṇī bhavati saptamī //
tā pi vo anupālentu
bhūmīye bhavanena ca /
kṣemā ca vo diśo bhontu mā ca vo pāpam āgamī
/
labdhārthāś ca nivartetha tehi nakṣatrehi rakṣitā //
uttarasmiṃ
diśobhāge aṣṭau devakumāriyo /
ilā devī surā devī pṛthivī padumāvatī
//
āśā śraddhā hirī ca śrī . . . . . samāgatā /
tā pi vo abhipālentu
bhūmīye bhavanena ca //
kṣemā ca vo diśā bhontu mā ca vo pāpam āgamī
/
labdhārthaś ca nivartetha devakaṃnyāhi rakṣitā //
tāsām adhipatī rājā
kuvera iti nāmataḥ /
sarvayakṣādhipo rājā rākṣasīhi saha rakṣatu //
so pi
vo abhipāletu bhūmīye bhavanena ca /
kṣemā ca vo diśā bhontu mā ca vo pāpam
āgamī /
labdhārthāś ca nivartetha yakṣarākṣasarakṣitā //
uttarasmiṃ
diśobhāge kailāso nāma parvataḥ /
āvāso yakṣasaṃghānāṃ rākṣasānāṃ niveśanaṃ
//
so pi vo abhipāletu bhūmīye bhavanena ca /
kṣemā ca vo diśā bhontu mā
ca vo pāpam āgamī /
labdhārthāś ca nivartetha yakṣarākṣasarakṣitāḥ
//
aṣṭāviṃśati nakṣatrā saptasapta caturdiśaṃ /
[_Mvu_3.310_] saha
candramasūryehi triṃśad bhonti anūnakaṃ //
dvātriṃśad devakanyāvo aṣṭa aṣṭa
caturdiśaṃ /
catvāraś ca mahārājā lokapālā yaśasvinaḥ
/
prajvalamānavarṇena rakṣanti caturdiśaṃ //
aṣṭa śramaṇā brāhmaṇā aṣṭa
janapadeṣu kṣatriyā /
aṣṭa sa-indrakā devā sadā rakṣāṃ karontu vaḥ
//
teṣāṃ dāni bhagavatā trīṇi śaraṇagamanāni dinnāni / gacchatha
buddhaśaraṇaṃ gacchatha dharmaśaraṇaṃ gacchatha anāgataṃ ca bhagavato
śrāvakasaṃghaśaraṇaṃ // te dāni buddhaśaraṇaṃ gatā dharmaśaraṇaṃ gatā
saṃghaśaraṇaṃ gatā // te dāni āhansuḥ // vayaṃ bhagavaṃ vāṇijakā deśadeśāni ca
rājyāni ca aṇvāma / sādhu maṃ bhagavāṃ kaṃcid dadeya dhātuṃ yaṃ vayaṃ pūjayema
// bhagavatā dāni teṣāṃ śīrṣāto pāṇinā keśāni otāritvā dinnāni imaṃ keśastūpaṃ
kārayetha nakhāni ca otāritvā dinnāni imaṃ nakhastūpaṃ kārāpetha śilā ca
āgamiṣyanti tāṃ ca śilāṃ pratiṣṭhāpetha // tehi dāni yatra keśasthālī nāma
adhisthāno tahiṃ keśastūpaṃ kārāpitaṃ / vālukṣo nāma nagaraṃ tahiṃ nakhastūpaṃ
kārāpitaṃ / śilukṣaṃ nāmādhiṣṭhānaṃ tatrāpi śilā pratiṣṭhāpitā sā bhagavatā
ṛddhīye pāṇinā kṣiptā //
___bhagavatā dāni saptasaptāhehi ekūnapaṃcāśad
divasāni nirāhāreṇa traṣubhallikānāṃ
[_Mvu_3.311_] vāṇijakānāṃ
madhutarpaṇaṃ pītaṃ pītena bhagavato te ca abhiṣyanditā // tato śakreṇa devānām
indreṇa bhagavato harītakī upanāmitā / dhātūnāṃ mukhaṃ bhaviṣyati // bhagavatā
dāni sā harītakī paribhūktā taṃ ca harītakīvṛntakaṃ bhagavatā tatraivoddeśe
ropitaṃ sā ca taṃ divasam eva jātāvaśākhapraśākhā mahāntaṃ harītakīvṛkṣaṃ
puṣpaphalopetaṃ saṃvṛttaṃ / imaṃ bhagavato prathamaṃ ṛddhīvṛkṣaṃ / yā ca tato
vṛkṣāto harītakīyo tāni adya cetakīyā harītakīprabālā ti budhyanti //
___tato
bhagavatā uruvilvāyāṃ ṣaḍvarṣāṇi duṣkaraṃ tapaṃ cīrṇaṃ // tadā uruvilvāyāṃ
senāpatigrāmāto nagarāvalaṃbikāye śāṇapāṃsukūlaṃ bhagavato duṣkaracārikāṃ
carantasya prasannacittāya upanāmitaṃ / yadā bhagavaṃ paripūrṇasaṃkalpo bhavesi
tadā imaṃ śāṇapāṃsukūlam anugrahārthāya paribhuṃjesi // bhagavato
tūṣṇīṃbhāvenādhivāsanāṃ viditvā tuṣṭā āttamavā pāṃsukūlaṃ vṛkṣaśākhāye olaṃbitvā
bhagavataḥ pādau śirasā vanditvā triṣkuttaṃ pradakṣiṇīkṛtvā prakrami // sā dāni
nacirasyaiva kālagatā bhagavato santikā prasannacittā taṃ pāṃsukūladānaṃ
samanusmarantī samanantarakālagatā trayastriṃśe devanikāye upapannā anyatarasya
maharddhikasya mahānubhāvasya devaputrasya vimāna apsarasāṃ śatasahasrapravarā
// sā dāni apsarā samanvāharati / kiṃ mayā manuṣyabhūtāye kuśalamūlaṃ kṛtaṃ
kevarūpā ca dakṣiṇā pratiṣṭhāpitā yenāhaṃ trayastriṃśe devanikāye upapannā // sā
dāni samanvāharatī paśyati uruvilvāyāṃ senāpatigrāmake gavā nāma nagarāvalaṃbikā
āsi duḥkhitā / taṃ mayā maraṇakāle bodhisatvasya duṣkaraṃ carantasya
prasannacittāye śāṇapāṃsukūlaṃ dinnaṃ tenāhaṃ kuśalamūlena
[_Mvu_3.312_]
manuṣyeṣu cyavitvā iha trayastriṃśe devanikāye upapannā / na ca me taṃ
deyadharmaṃ bhagavatām adyāpi paribhuktaṃ / yad imam eva deyadharmaṃ bhagavān
anugrahārthā paribhuṃjeyā tat* mama mahatphalataraṃ bhaveyā // sā dāni
apsaraśatasahasraparivṛtā mahatā devānubhāvena mahatā deva-ṛddhīye
trayastriṃśabhavanāto vṛkṣaśākhāto taṃ śāṇapāṃsukūlaṃ gṛhya bhagavantam
upasaṃkrāntā // imaṃ mayā bhagavantaṃ śāṇapāṃsukūlaṃ manuṣyabhūtāye bhagavato
duṣkaraṃ carantasya prasannacittāye dinnaṃ yadā bhagavaṃ paripūrṇasaṃkalpo
bhavesi tato bhagavan mamānugrahārthaṃ paribhuṃjesi tenāhaṃ kuśalamūlena
manuṣyeṣu cyāvitvā trayastriṃśeṣu devanikāyeṣu upapannā / sādhu maṃ bhagavāṃ
imaṃ śāṇapāṃsukūlaṃ paribhuṃjatu anukaṃpām upādāya yathā me mahatphalataro
bhaveyā // devā antarīkṣagatā bhagavantam āhansuḥ // mā bhagavān imaṃ
śāṇapāṃśukūlaṃ parigṛhṇātu / vayaṃ bhagavato divyāṃ vikalpadūṣyāṇi dāsyāmaḥ //
bhagavān teṣāṃ devatānāṃ vikalpadūṣyapradānāni nādhivāsayati / taṃ gavāye
nagarāvalaṃbikāye śāṇapāṃśukūlaṃ pratigṛhītaṃ devatāśatasahasrehi ca antarīkṣāto
celakṣepāṇi ca bhagavataḥ kṛtāni hakkārakilikilāni ca akarensuḥ //
cakravartirājyaṃ parityaktaṃ kiṃ no pāṃśukūleṣu cittaṃ ramati //
___bhagavāṃ
dāni śāṇapāṃśukūlaṃ dhovitukāmo / udakena kāryaṃ // atha khalu śakreṇa devānām
indreṇa pāṇīhi nadī khatā adyāpi ca pāṇikhātā nāma nadī vuccati // śilāpaṭṭena
kāryaṃ yatra taṃ śāṇapāṃśukūlaṃ dhoviṣyati // caturhi mahārājehi catvāri
śilāpaṭṭā upanāmitā / bhagavatā ekatra śilāpaṭṭe taṃ śāṇapāṃśukūlaṃ dhautaṃ
//
[_Mvu_3.313_] dvitīye śilāpaṭṭe taṃ pāśukūlaṃ śoṣitaṃ // tṛtīyaṃ
śilāpaṭṭaṃ bhagavatā trapusabhallikānāṃ śilukṣanāmanigama āvāsitānāṃ tatra
ṛddhīye purato utkṣiptaṃ // tehi taṃ śilāpaṭṭaṃ tatraiva cetiye pratiṣṭhāpitaṃ /
adyāpi gandhārarājye adhiṣṭhānaṃ śilānāmena jñāyati // caturthe śilāpaṭṭe
bhagavatā niṣīditvā taṃ śāṇapāṃśukūlaṃ sīvitaṃ / yad api tatra śilāpaṭṭaṃ
bhagavato anusīvananāmāpadye // sarve catvāro śilāpaṭṭā bhagavatā paribhuktā
tāni ca jambudvīpe sadevamānuṣasya lokasya cetiyabhūtā //
___bhagavāṃ dāni
taṃ śāṇapāṃśukūlaṃ dhovitvā sīvitvā ca pāṇikhātanadīsnāyako okasto / snāyitvā
bhagavāṃ pāṇikhātāto nadīto uttariṣyatīti akilantakāyā buddhā bhagavanto
akilantacittā tahiṃ tīre kakubho nāma vṛkṣo ośākhapraśākho prāsādiko darśanīyo
yaṃnāmo ca vṛkṣo taṃnāmā ca vṛkṣasya devatā kakubho nāma devaputro prativasati /
so devaputro bhagavatā tato nadīto uttarantena ābhāṣṭo // āhara kakubha hastaṃ
// varavimalakuṇḍaladhareṇa kakubhena devaputreṇa bhagavato bāhā praṇāmitā /
bhagavāṃ kakubhasya devaputrasya bāhāṃ gṛhya pāṇikhātāto nadīto uttīrṇo samaṃ ca
bhagavatā tato kakubhasya devaputrasya bāhāto hastaṃ svakaṃ apanītaṃ tatra ca
vṛkṣaśākhāyāṃ bhagavato paṃcāṃgulasya karatalasya padmaṃ dṛśyati // (yaṃ dāni
ahaṃ bodhiṃ āhatahasto ca suṃdaro kakubho nadīkā ca pāṇikhātā śilā ca devehi
nikṣiptā // )
___tato bhagavāṃ ajapālanyagrodhaṃ gato // bhagavān ajapālasya
nyagrodhamūle viharanto
[_Mvu_3.314_] lokaṃ mīmāṃseti // gaṃbhīro ayaṃ
mama dharmaḥ abhisaṃbuddho nipuṇo sukhumo duranubodho atarkāvacaro
paṇḍitavedanīyo sarvalokavipratyanīko / ālayārāmo khalu punar ayaṃ ālayarato
ālayasamudito ālayārāmāyāṃ ca prajāyāṃ ālayaratāyāṃ ālayasamuditāyāṃ durdṛśam
imaṃ sthānaṃ yad idaṃhetu idaṃpratyayaḥ pratītyasamutpādaḥ
sarvopadhipratiniḥsargo pūrvasaṃskārasamathadharmopacchedaḥ tṛṣṇākṣayo
vigatarāgo nirodho nirvāṇaṃ ahaṃ ca na pareṣāṃ deśayeyaṃ pare khu me na
vibhāvayensuḥ so me syā vighātaḥ // yaṃ nūnāhaṃ eko araṇyaparvate tūṣṇībhūto
vihareyaṃ / imā ca gāthāvo bhagavato tāye velāye pratibhāyensuḥ
//
pratiśrotagāminaṃ mārgaṃ gambhīraṃ durdṛśaṃ [mama] /
na rāgaraktā
drakṣyanti alaṃ dāni prakāśituṃ //
kṛcchreṇa me adhigato alaṃ dāni prakāśituṃ
/
anuśrotaṃ hi vahyanti kāmeṣu grasitā narāḥ //
bhagavāṃ uruvilvāyāṃ
vihare nairaṃjanāyās tīre ajapālanyagrodhamūle acirābhisaṃbuddho // atha khalu
bhagavato ekasya rahogatasya pratisaṃlīnasya ayam evarūpaś cetasaḥ parivitarko
udapādi // adhigato yad ayaṃ mayā dharmo gambhīro nipuṇo sūkṣmo duranubodho
atarkito atarkāvacaro paṇḍitavedanīyo sarvalokavipratyanīko ahaṃ ce pareṣāṃ
deśayeyaṃ pare khu ca ājānensu so me syā paramaṃ vighātaṃ / yaṃ
nūnāhaṃ
[_Mvu_3.315_] eko araṇyāyatane tūṣṇīṃ vihareyaṃ // atha khalu
mahābrahmā bhagavata idam evarūpaṃ cetaso parivitarkam ājñāya yena śakro devānām
indro tenopasaṃkramitvā śakraṃ devānām indram etad avocat* // etan māriṣa
kauśika bhagavatā alpotsukatāye cittaṃ nameti na dharmacakrapravartane / kiṃ
punar vayaṃ māriṣa kauśika yena bhagavāns tenopasaṃkramitvā bhagavantaṃ yācema
dharmacakrapravartanāya // sādhu māriṣeti śakro devānām indro mahābrahmaṇo
pratyaśroṣīt* // atha khalu mahābrahmā śakro devānām indro suyāmo devaputro
sunirmito ca devaputro vasavartī ca devaputro catvāraś ca mahārājāno ity ete
daśa yakṣādhipatayo daśa yakṣamahattarakā anekayakṣaśataparivārā atikrāntāye
rātrīye kevalakalpaṃ nyagrodhamūlaṃ varṇenobhāsayitvā yena bhagavāns
tenopasaṃkrāntā bhagavataḥ pādau śirasā vanditvā ekamante asthānsuḥ // ekānte
sthito mahābrahmā śakraṃ devānām indram etad avocat* // yāca māriṣa kauśika
bhagavantaṃ dharmacakrapravartanāya //
___atha khalu śakro devānām indro
ekāṃsam uttarāsaṃgaṃ kṛtvā yena bhagavāṃs tenopasaṃkramitvā bhagavantaṃ gāthāye
adhyabhāṣe //
utthehi vijitasaṃgrāma pūrṇabharo tvaṃ anṛṇa vicara loke
/
cittaṃ hi te viśuddhaṃ yatha candro paṃcadaśarātre //
atha khalu
bhagavāṃ tūṣṇī abhūṣi nādhivāseti śakrasya devānām indrasya
dharmacakrapravartane // atha khalu mahābrahmā śakraṃ devānām indram etad
avocat* // na khalu māriṣa kauśika bhagavato arhantaḥ samyaksaṃbuddhā evaṃ
yācīyanti dharmakrapravartanāye na ca punas tathāgatā arhantaḥ samyaksaṃbuddhā
evaṃ yācitā dharmacakraṃ pravartayante // evam ukte śakro devānām indro
mahābrahmam etad avocat* // tvaṃ māriṣa mahābrahma teṣāṃ
purimakānāṃ
[_Mvu_3.316_] samyaksaṃbuddhānāṃ darśāvī tena hi māriṣa
mahābrahma yāca bhagavantaṃ svayam eva dharmacakrapravartanāye // atha khalu
mahābrahmā ekāṃsam uttarāsaṃgaṃ kṛtvā yena bhagavāṃ tenāṃjaliṃ praṇāmayitvā
bhagavantaṃ gāthāye dhyabhāṣe //
utthehi vijitasaṃgrāma pūrṇabharo tvaṃ anṛṇa
vicara loke /
deśehi sugata dharmaṃ ājñātāro bhaviṣyanti //
atha bhagavāṃ
tūṣṇī abhūṣi // atha khalu mahābrahmā śakro devānām indro suyāmo ca devaputro
saṃtuṣito ca devaputro nirmito ca devaputro vaśavartī ca devaputro catvāro
mahārājā anekayakṣaśatā anekayakṣaśataparivārā bhagavato anadhivāsanāṃ viditvā
dharmacakrapravartanāya duḥkhadaurmanasyajātā bhagavataḥ pādau śirasā vanditvā
bhagavaṃtaṃ pradakṣiṇīkṛtvā tatraivāntarahāyensuḥ //
___ettham etaṃ śrūyati
//
___bhagavāṃ uruvilvāyāṃ viharati tadyā nairaṃjanāya tīre
ajapālanyagrodhamūle acirābhisaṃbuddho // atha khalu mahābrahmā atikrāntavarṇo
atikrāntāyāṃ rātryāṃ kevalakalpaṃ ajapālanyagrodhamūlaṃ varṇenobhāsayitvā yena
bhagavāṃs tenopasaṃkramitvā bhagavataḥ pādau śirasā vanditvā bhagavantaṃ
pradakṣiṇīkṛtvā ekāntasthito mahābrahmā bhagavantaṃ gāthāye adhyabhāṣe
//
utthehi vijitasaṃgrāma pūrṇabharo tvaṃ anṛṇa vicara loke /
deśehi
sugata dharmaṃ ājñātāro bhaviṣyanti //
atha khalu bhagavān mahābrahmaṃ
gāthāye pratyabhāṣe //
pratiśrotagāmiko mārgo gambhīro durdṛśo [mama]
/
rāgaraktā na drakṣyanti alaṃ brahme prakāśituṃ //
[_Mvu_3.317_] atha
khalu mahābrahmā bhagavatar ajapālasya nyagrodhamūle pratikṣepaṃ viditvā
dharmacakrapravartanāye duḥkhadaurmanasyajāto bhagavataḥ pādau śirasā vanditvā
bhagavantaṃ pradakṣiṇīkṛtvā tatraivāntarahāye //
___ettham etaṃ śrūyati
//
___bhagavāṃ uruvilvāyāṃ viharati nadyā nairaṃjanāyas tīre ajapālasya
nyagrodhamūle acirābhisaṃbuddho // tena khalu punaḥ samayena māgadhakānāṃ
brāhmaṇagṛhapatikānāṃ imāni evarūpāṇi pāpakāni akuśalāni dṛṣṭigatāny utpannāni
// vāto na vāyeyā sarito na syandinsuḥ garbhiṇīyo na prajāyensuḥ pakṣiṇo na
vītipatanti agrir na jvaleyā candramasūryāṇāṃ udgamanā na prajñāyensuḥ
aṃdhakāraghaṭṭitaṃ lokasaṃniveśaṃ bhaveya // atha khalu mahābrahmā māgadhakānāṃ
brāhmaṇagṛhapatikānāṃ imāny evarūpāṇi pāpakāny akuśalāni dṛṣṭigatāni utpannāni
viditvā atikrāntavarṇo atikrāntāyāṃ rātryāṃ kevalakalpaṃ ajapālasya
nyagrodhamūlaṃ varṇenobhāsayitvā yena bhagavāṃ tenopasaṃkramitvā bhagavataḥ
pādau śirasā vanditvā ekāntasthito imāṃ gāthāṃ pratyabhāṣat* //
prādurahosi
samalehi cintito
dharmo aśuddho magadheṣu pūrvaṃ /
apāvṛtaṃ te amṛtasya
dvāraṃ
śṛṇontu dharmaṃ vimalānubuddhaṃ //
atha khalu bhagavāṃ mahābrahmaṇo
yācanāṃ viditvā sāmaṃ ca pratyātmaṃ bodhīye jñānena
[_Mvu_3.318_]
sarvāvantaṃ lokam anuttareṇa buddhacakṣuṣābhivilokayanto adrākṣīt satvā
uccāvacāṃ hīnapraṇītāṃ adrākṣīt satvā durākārā durvineyā durviśodheyā adrākṣīt
satvā svākārāṃ suvineyāṃ suviśodheyā adrākṣīt satvāṃ udghaṭitājñā
vipaṃcitājñāneyā padaparamāṃ adrākṣīt satvāṃ tīkṣṇendriyāṃ ṛddhīndriyāṃ /
satvānāṃ trayo rāśīyaḥ samyaktvaniyataṃ rāśiṃ mithyātvaniyataṃ rāśiṃ aniyataṃ
rāśiṃ // sayyathāpi nāma cakṣuṣmāṃ puruṣo padminītīre sthitvā alpakiśareṇa
paśyeya utpalāni padumāni vā puṇḍarīkā vā anyāni antodakāni anyāni samodakāni
anyāni udakāto abhyudgatāni evam eva bhagavāṃ anuttareṇa buddhacakṣuṣā
sarvāvantaṃ lokam abhivilokayanto adrākṣīt* // atha khalu bhagavato etad abhūṣi
// deśeyaṃ vāhaṃ dharmaṃ na vā deśeyaṃ mithyātvaniyato rāśi abhavyo etaṃ dharmaṃ
ājānituṃ / deśeyaṃ vāhaṃ na vā deśeyaṃ samyaktvaniyato rāśi ājñāsyaty eva etaṃ
yaṃ deśeyaṃ / aniyato rāśi sacāsya dharmaṃ deśeyaṃ ājñāsyati no ce deśeyaṃ na
jāniṣyati // atha khalu bhagavāṃ aniyataṃ rāśim ārabhya māgadhānāṃ ca
brāhmaṇagṛhapatikānāṃ ity evaṃrūpāṇi pāpāny akuśalāni dṛṣṭīgatāni utpannāni
viditvā mahābrahmaṇo cābhiyācanāṃ viditvā
saptāsaṃkhyeyakalpasamudānītasamutpannaṃ cātmanaḥ praṇidhānaṃ viditvā satveṣu ca
mahākaruṇāṃ okrāmetvā ime ca me maheśākhyā devādhipatayo lokeśvarā upasaṃkrāntā
āryadharmacakrapravartanaṃ
[_Mvu_3.319_] yācanti atha khalu bhagavāṃ
mahābrahmaṇo avakāśam akārṣīt* āryadharmacakrapravartanāya // tāye velāye
bhagavān mahābrahmaṇaṃ gāthāye dhyabhāṣe //
apāvṛtaṃ me amṛtasya
dvāraṃ
brahmeti bhagavantaṃ ye śrotukāmā
śraddhāṃ pramuṃcantu
viheṭhasaṃjñāṃ /
viheṭhasaṃjño praguṇo abhūṣi
dharmo aśuddho magadheṣu
pūrvaṃ //
atha khalu bhagavatā mahābrahmaṇe avakāśe kṛte
anuttaradharmacakrapravartanāya bhūmyā devā ghoṣam udīrayensuḥ // evaṃ māriṣa
brahmaṇe bhagavatāvakāśo kṛto anuttaradharmacakrapravartanāya / taṃ bhaviṣyati
bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukaṃpāya mahato janakāyasyārthāya hitāya
sukhāya devānāṃ ca manuṣyāṇāṃ ca hāyiṣyanti āsurāḥ kāyāḥ divyā kāyā
abhivardhiṣyanti // bhūmyānāṃ devānāṃ ghoṣaṃ śrutvā caturmahārājakāyikā devā
trayastriṃśā devā yāmā tuṣitā nirmāṇaratī paranirmitavaśavartī devā ghoṣam
udīrayensuḥ śabdam anuśrāvayensuḥ // evaṃ māriṣa bhagavatā mahābrahmaṇo avakāśo
kṛto dharmacakrapravartanāya / taṃ bhaviṣyati bahujanahitāya bahujanasukhāya
lokānukaṃpāya mahato janakāyasyārthāya hitāya sukhāya devānāṃ ca manuṣyāṇāṃ ca
hāyiṣyanti āsurāḥ kāyā divyāḥ kāyā abhivardhiṣyanti // iti hi tena kālena tena
samayena yāvad brahmalokaṃ ghoṣa abhyudgato //
___ettham etaṃ śrūyati
//
[_Mvu_3.320_]___atha khalu bhagavāṃ pravartanasya samaye kevarūpā
satvā āryadharmacakraṃ pravartayantīti // ye te satvā pūrvayogasaṃpannā bhavanti
te āryadharmacakraṃ pravartenti / ahaṃ khalu pūrvayogasaṃpanno tenārahāmy ahaṃ
āryadharmacakraṃ pravartayituṃ / ye te satvā anuttarācārasaṃpannā bhavanti
evaṃrūpā satvā āryadharmacakraṃ pravartenti / ahaṃ khalu punaḥ
anuttarācārasaṃpanno arahāmy ahaṃ āryadharmacakraṃ pravartayituṃ / ye te satvā
nivāsānuttaryasaṃpannā bhavanti evaṃrūpā satvārāryadharmacakraṃ pravartenti / ye
te satvā āveṇikā bhavanti evaṃrūpāḥ satvā āryadharmacakraṃ pravartenti / ye te
satvā cyutisaṃpannā bhavanti evaṃrūpāḥ satvā āryadharmacakraṃ pravartenti / ye
te satvā garbhāvakrāntisampannā bhavanti evaṃrūpāḥ satvā āryadharmacakraṃ
pravartenti / ye te satvā garbhasthitisampannā bhavanti ye te satvā jātisampannā
bhavanti ye te satvā lakṣaṇasaṃpannā bhavanti ye anuvyaṃjanasampannā bhavanti ye
kuśalasaṃpannā bhavanti ye dhṛtisaṃpannāḥ smṛtisaṃpannāḥ ye
pratyupasthitadharmasaṃpannāḥ ye duṣyadharmasampannāḥ ye loke agrā bhavanti ye
loke lokapravicayasampannāḥ satvasārasaṃpannā bhavanti ye sthānaṃ ca sthānato
asthānaṃ cāsthānato samyakprajñayā prajānanti ye sarvatragāminīpratipadān
tatratatragāminīpratipadāṃ yathābhūtaṃ samyakprajñayā prajānanti ye nānādhātukā
ca loke anekadhātukā ca loke yathābhūtaṃ samyakprajñayā prajānanti ye
parasatvānāṃ parapudgalānāṃ indriyavīryavaimātratāṃ
yathābhūtaṃ
[_Mvu_3.321_] samyakprajānanti te eva dharmacakraṃ
pravartenti / ye nānādhimuktikā ca loke anekādhimuktikā ca loke yathābhūtaṃ
samyakprajñayā prajānanti te eva dharmacakraṃ pravartenti / ye te satvāḥ
sarveṣāṃ karmaṇāṃ karmasamādānānāṃ atītānāgatānāṃ pratyutpannānāṃ kṛtānām
upacitānām avipakvānāṃ vipākapratyupasthitānāṃ āyativipākavaimātratāṃ
yathābhūtaṃ samyakprajānanti te eva dharmacakraṃ pravartenti / ye te sarveṣāṃ
dhyānasamādhivimokṣasamāpattīnāṃ ca sakleśavyavadānaṃ yathābhūtaṃ saṃprajānanti
ye divyena cakṣuṣā viśuddhenātikrāntamānuṣyakena satvāṃ paśyanti cyavantāṃ
upapadyantāṃ suvarṇāṃ durvarṇāṃ sugatāṃ durgatāṃ hīnāṃ praṇītāṃ yathākarmopagāṃ
satvāṃ saṃprajānanti evaṃrūpāḥ satvā āryadharmacakraṃ pravartenti / ye
anekavidhaṃ pūrvanivāsaṃ samanusmaranti ye cāśravāṇāṃ kṣayād anāśravāṃ
cetovimuktiṃ prajñāvimuktiṃ ca yathābhūtaṃ saṃprajānanti ye cāpi dīrghāyuṣkā
bhavanti ājīvasaṃpannā bhavanti śīlasaṃpannāḥ samādhisaṃpannā vimuktisaṃpannā
vimuktijñānasaṃpannā naiṣkramyasaṃpannā mahākaruṇāpratilābhasampannā
bodhisaṃpannāś cetaḥparyāyasaṃpannāḥ ṛddhiprātihāryasaṃpannā
ādeśanāprātihāryasaṃpannā anuśāsanīprātihāryasaṃpannāḥ
sarvakuśaladharmasamanvāgatā ye cārthapratisaṃvidaprāptā
dharmapratisaṃvidaprāptā niruktipratisaṃvidaprāptāḥ pratibhānapratisaṃvidaprāptā
ye cāryapaṃcāṃgikasamādhisaṃpannāḥ paṃcajñānikasamādhisaṃpannā
āryamahāpaṃcāṅgikasamyaksamādhisaṃpannā
[_Mvu_3.322_] ye cāpy
āryamahāpaṃcajñānikasamyaksamādhiprāptāḥ balasaṃpannāś ca indriyasaṃpannāś ca
ṛddhisaṃpannāś ca ye cāpi pauriye vācāye samanvāgatā vispaṣṭāye anelakāye
arthasya vijñāpanīye samanvāgatāḥ praśnavyākaraṇena sampannā ye pratibalāḥ
pareṣāṃ vaiśāradye pi cchedaṃ vikartuṃ pratibalāḥ pareṣāṃ ahiteṣiṇāṃ saha
dharmeṇa nigrahetuṃ ye pratibalā pareṣāṃ sukhānupradānaṃ pradātuṃ evaṃrūpāḥ
āryadharmacakraṃ pravartenti / ye te satvāḥ sarvabuddhadharmehi samanvāgatā
bhavanti evaṃrūpāḥ satvā āryadharmacakraṃ pravartenti // ahaṃ khalu punaḥ
sarvabuddhadharmehi samanvāgato arahāmy ahaṃ dharmacakraṃ pravartayituṃ
//
___atha khalu bhagavāṃ imam evarūpam ātmano guṇasamādānaṃ viditvā etad
abhūṣi // yaṃ nūnāham āryam anuttaraṃ dharmacakraṃ pravartayeyaṃ / ko nu khalu
me pratibalo prathamaṃ dharmaṃ deśitaṃ ājānituṃ na ca me vihiṃsaye yam idaṃ
dharmadeśanāye // atha khalu bhagavato etad abhūṣi // udrako rāmaputro śuddho
alparajo aparokṣajātīyo so ca dūragato atikrāntagato
naivasaṃjñānāsaṃjñāyatanasahavratāye dharmaṃ deśayati / adya saptāhaṃ kālagato
udrako rāmaputro mahāhānirudrako rāmaputro // katamo pi khalv anyo pi satvo
śuddho alparajo aparokṣajātīyo yo me pratibalo prathamaṃ dharmaṃ deśitam
ājānituṃ na ca me viheṭheyā yam idaṃ dharmaśravaṇāya // ārāḍo kālāmo śuddho
alparajo alparajaskajātīyo yo me pratibalo prathamaṃ deśitam ājānituṃ na ca me
viheṭhaye yam idaṃ dharmaśravaṇāya / mahāhānirārāḍasya adya try-ahaṃ kālagato
ārāḍo kālāmo // katamo punar anyo pi satvo śuddho alparajaskajātīyo yo me
pratibalo prathamaṃ dharmaṃ deśitam ājānituṃ na ca me viheṭhaye yam idaṃ
dharmaśravaṇāya // atha khalu bhagavato etad abhūṣi // paṃcakā bhadravargiyā
śuddhā alparajā alparajaskajātīyās
[_Mvu_3.323_] te me pratibalā
prathamaṃ dharmaṃ deśitaṃ ājānituṃ na ca me viheṭhayensuḥ yam idaṃ
dharmaśravaṇāya / pūrvam eva duṣkaraṃ carantasya anubaṃdhensuḥ / te ca
vārāṇasyāṃ viharanti ṛṣipatane mṛgadāve // yaṃ nūnāhaṃ vārāṇasīṃ gatvā
vārāṇasyām ṛṣipatane mṛgadāve paṃcānāṃ bhadravargiyānāṃ prathamaṃ dharmaṃ
deśayeyaṃ //
___atha khalu saṃbahulā maheśākhyā śuddhāvāsakāyikā devā yena
bhagavāns tenopasaṃkramitvā bhagavataḥ pādau śirasā vanditvā ekānte asthānsuḥ /
ekāntasthitās te bhagavantam etad uvāca // yaṃ bhagavato antevāsināṃ abhijñātaṃ
parijñātaṃ pratibalāś ca punar vayaṃ bhagavato vividhāni vicitrāṇi
ṛddhiprātihāryāṇi kartuṃ / yena bhagavān mārgeṇa bodhito vārāṇasyāṃ gamiṣyati
ṛṣipatanaṃ mṛgadāvaṃ anuttaraṃ dharmacakraṃ pravartayituṃ tato vayaṃ bhagavato
yāvac ca bodhi yāvac ca vārāṇasī mārgaṃ pratijāgariṣyāmaḥ samaṃ asamaviṣamaṃ
pāṇitalajātaṃ vitatavitānaṃ citradūṣyaparikṣiptaṃ osaktapaṭṭadāmakalāpaṃ
siktasammṛṣṭaṃ dhūpitadhūpanaṃ muktapuṣpāvakīrṇaṃ suvarṇavālikāsaṃstṛtaṃ
divyamuktācūrṇasaṃstṛtaṃ divyasphaṭikacūrṇasaṃstṛtaṃ
divyamusāragalvacūrṇasaṃstṛtaṃ divyalohitikācūrṇasaṃstṛtaṃ / tatra ca vayaṃ
bhagavaṃ mārge yāvac ca bodhir yāvac ca vārāṇasī divyā tālapaṃktiyo
abhinirminiṣyāmaḥ acchā samā saikatā sukhopanītā citrāṇi darśanīyāni saptānāṃ
varṇānāṃ suvarṇasya rūpyasya muktāyā vaiḍūryasya sphaṭikasya musāgalvasya
lohitakāyā / tatra ca vayaṃ bhagavaṃ mārge vāmadakṣiṇato divyāyo
nadīyo
[_Mvu_3.324_] abhinirminiṣyāmaḥ acchā samā saikatā sukhopanītā
suvarṇavālukāsaṃstṛtā
utpalapadmakumudapuṇḍarīkanalinīsaugandhika-āmrajambukalakucapanasanārikelapālevatakabhavyadāḍimavṛddhikapracchannā
/ tatra ca vayaṃ bhagavan mārge yāva ca bodhir yāva ca vārāṇasī divyāni
cchattrāṇi abhinirminitvā divyāni dhvajāni abhinirminiṣyāmaḥ / divyāni
kūṭāgārāṇi abhinirminiṣyāmaś citrāṇi darśanīyāni saptānāṃ ratnānāṃ suvarṇasya
rūpyasya muktāyā vaiḍūryasya sphaṭikasya musāgalvasya lohitikāyā // bhagavato
gacchantasya gamiṣyanti tiṣṭhantasya tiṣṭhanti purato ca varṣavalāhakā devaputrā
divyāni puṣpāṇi prākiriṣyanti mandaṃ mandaṃ ca devā prasārayiṣyanti
//
___bhagavati bodhito vārāṇasīm ṛṣipatanaṃ mṛgadāvaṃ prasthite anuttaraṃ
dharmacakraṃ pravartayituṃ śuddhāvāsehi devehi mārgo pratijāgṛto / mahatīṃ
caturaṃginīsenām abhinirmiṇitvā mahāntaṃ hastikāyaṃ mahāntam aśvakāyaṃ
rathakāyaṃ pattikāyaṃ bhagavantaṃ vārāṇasīṃ gacchantaṃ puraskarensuḥ // yāvat
suvarṇānām adhipatayo suvarṇarājāno aṇḍajā vā jarāyujā vā aupapādukā vā
saṃsvedajā vā te mahāntaṃ caturaṃginīsenāṃ ṛddhīye abhinirmiṇitvā bhagavantaṃ
gacchantaṃ puraskarensuḥ / yāva nāgānāṃ nāgādhipatayo nāgarājāno aṇḍajā vā
jarāyujā vā saṃsvedajā vā aupapādukā vā te mahatīṃ caturaṃginīsenām ṛddhīye
abhinirmiṇitvā bhagavantaṃ vārāṇasīṃ gacchantaṃ puraskarensuḥ / caturmahārājikā
devā trayastriṃśā yāmās tuṣitā nirmāṇarati paranirmitavaśavarti brahmakāyikā
devā mahāntaṃ caturaṃginīsenā mṛddhīye abhinirmiṇitvā bhagavantaṃ kāśiṃ
gacchantaṃ puraskarensuḥ // atha khalu bhagavāṃ mahatīye pariṣāye anekaśatāye
anekasahasrāye anekaśatasahasrāye puraskṛto parivārito uruvilvāto gayāṃ gacchati
gayāto aparagayāṃ gacchati // aparagayāyāṃ sudarśano nāma nāgārājā / tena
bhagavāṃ
[_Mvu_3.325_] aparagayāyāṃ vāsena bhaktena ca nimantrito //
tahiṃ bhagavāṃ sudarśanasya nāgarājño bhavane vasitvā kṛtāhāro vaśālāṃ gacchati
// vaśālāyāṃ nadī nāma brāhmaṇaḥ huhuṃkajātiko vuccati / so bhagavantaṃ
gacchantaṃ apasavyīkaroti ca huhun ti ca karoti // bhagavāṃ etasmiṃ vastusmiṃ
etasmiṃ nidāne etasmiṃ prakaraṇe tāye velāye imaṃ udānam udānaye //
yo
brāhmaṇo bāhitapāpadharmo
nihuhuṃko niṣkaṣāyo yatātmā /
kṣīṇāśravo
antimadehadhārī
dharmeṇa so brahmaṇo brahmavādaṃ vadeya //
vaśālāyām
anyatamo gṛhapatiḥ bhagavantaṃ vāsena ca bhaktena ca nimantreti / tahiṃ bhagavāṃ
vusto kṛtabhaktakṛtyo vaśālāto cundadvīlaṃ nāma adhiṣṭhānaṃ gacchati
//
___adrākṣīt* upako ājīvako bhagavantaṃ dūrato yevāgacchantaṃ dṛṣṭvā ca
punar yena bhagavāṃs tenopasaṃkramitvā bhagavataḥ sārdhaṃ saṃmodanīyāṃ kathāṃ
saṃmodayitvā sārāyaṇīyāṃ kathāṃ vyatisārayitvā ekānte sthād ekāntasthitaḥ upako
ājīvako bhagavantam etad uvācat* // pariśuddho bhagavato gautamasya cchavivarṇo
pariśuddho paryavadāto viprasannaṃ ca mukhavarṇaṃ / sayyathāpi nāma tālasya
pakvasya saṃprati vṛntacyutasya bandhanāśrayo pariśuddho bhavati paryavadāto
sapītanirbhāso ca evam eva bhagavato gautamasya cchavivarṇo pariśuddho
paryavadāto viprasanno ca mukhavarṇo adya bhagavatā
gautamenāmṛtaṃ
[_Mvu_3.326_] adhigataṃ amṛtagāmī ca mārgo // evam ukte
bhagavān upakaṃ ājīvakaṃ etad uvāca // amṛtaṃ me upaka adhigataṃ amṛtagāmī ca
mārgo // evam ukte upako bhagavantam etad uvāca // kahiṃ vo bho gautama
brahmacaryam uṣyate // evam ukte bhagavān upakaṃ ājīvakaṃ gāthāye adhyabhāṣe
//
sarvābhibhū sarvavido ham asmi
sarvehi dharmehi anopalipto
/
sarvajño haṃ tṛṣṇākṣaye vimukto
ahaṃ abhijñāya kim uddiśeyaṃ //
evam
ukta upako ājīvako bhagavantam etad uvāca // anācāryo bhagavāṃ gautamo prajānāsi
// atha khalu bhagavān upakaṃ ājīvakaṃ gāthāye adhyabhāṣe //
na me ācāryo
asti kaścit sadṛśo me na vidyate /
eko smi loke saṃbuddho prāpto saṃbodhim
uttamāṃ //
evam ukte upako ājīvako bhagavantam etad uvāca // arhann iti
bhagavāṃ gautamo prajānāsi // atha khalu bhagavān upakaṃ ājīvakaṃ gāthāye
adhyabhāṣe //
ahaṃ hi arahā loke ahaṃ loke anuttaraḥ /
sadevakasmiṃ
lokasmiṃ sadṛśo me na vidyate //
evam ukte upako ājīvako bhagavantam etad
uvāca // jino ti bhagavāṃ gautamo prajānāsi // atha khalu bhagavān upakaṃ
ājīvakaṃ gāthāye dhyabhāṣe //
jinā hi mādṛśā bhonti ye prāptā āśravakṣayaṃ
/
jitā me pāpakā dharmā tasmād ahaṃ upaka jino //
pauṇḍarīkaṃ yathā varṇaṃ
anope na pralipyate /
[_Mvu_3.327_] evaṃ loke na lipyāmi tasmād ahaṃ
upaka jinaḥ //
abhijñeyaṃ abhijñātaṃ sadvaktavyaṃ ca bhāṣyati
/
prahātavyaṃ prahīnaṃ me tasmād ahaṃ upaka jino //
evam ukte upako
ājīvako bhagavantam etad uvāca // kahiṃ bhagavāṃ gautamo gamiṣyasi // atha khalu
bhagavāṃ upakaṃ ājīvakaṃ gāthāye dhyabhāṣaye //
vārāṇasīṃ gamiṣyāmi āhaniṣyaṃ
amṛtadundubhiṃ /
dharmacakraṃ pravartayiṣyaṃ loke aprativartiyaṃ //
yo me
dharma adhigato virāgopasamo śivo /
tam ahaṃ pravartayiṣyāmi hitāya
sarvaprāṇināṃ //
ye cābhyatītā saṃbuddhā ye ca buddhā anāgatā /
ye
caitarahiṃ saṃbuddhā bahūnāṃ śokanāśakā /
dharmaṃ deśenti satvānāṃ buddhānāṃ
eṣā dharmatā //
devatā antarīkṣe gāthāṃ bhāṣanti //
yo evarūpaṃ
naradamyasārathiṃ
dṛṣṭvā maharṣiṃ parivarjayeya /
hastehi pādehi ca so
mahāśiriṃ
praṇāmaye eṣa atīvamātraṃ //
cundadvīlāyāṃ cundo nāma yakṣo //
tena bhagavāṃ svake bhavane vāsena ca bhaktena ca nimantrito // bhagavāṃ
cundasya yakṣasya bhavane ekarātroṣito kṛtabhaktakṛtyo sārathipure
lohitavastukaṃ gacchati // lohitavastuke kamaṇḍaluko nāma nāgarājo //
tena
[_Mvu_3.328_] bhagavāṃ svake bhavane vāsena ca bhaktena ca
nimantrito // tatrāpi bhagavāṃ ekarātroṣito kṛtabhaktakṛtyo lohitakāto
gandhapuraṃ gacchati // gandhapure kandho nāma yakṣo prativasati / tena bhagavāṃ
svake ca bhavane vāsena ca bhaktena ca nimantrito // tatrāpi bhagavān
ekarātroṣito kṛtabhaktakṛtyo sārathipuraṃ gacchati // sārathipure bhagavāṃ
anyatareṇa gṛhapatinā vāsena ca bhaktena ca nimantrito // tatrāpi bhagavāṃ
ekarātroṣito kṛtabhaktakṛtyo sārathipurāto gaṃgātīram anuprāpto // nāviko dāni
āha // dehi tarapaṇyaṃ // bhagavān āha // kuto mama samaleṣṭukāṃcanasya
vyapagatajātarūparajatasya tarapaṇyaṃ // nāviko āha // yadi me desi
tarapaṇyantarīhasi atha na dadāsi na tarīhasīti // bhagavān āha //
no haṃso
narmadātīre nāvikaṃ paripṛcchati /
svakena bāhuvīryeṇa haṃso tarati narmadāṃ
//
iti vaditvāna saṃbuddho haṃsarājeva prakrame /
gaṃgāyā tīre asthāsi
oghatīrṇo mahāmuni //
bhagvāṃ dāni gaṃgām uttīrṇo vārāṇasīm anuprāptaḥ /
saṃkhamedhīyaṃ asthāsi bhagavāṃ kālaṃ āgameti vārāṇasyāṃ piṇḍāya carituṃ /
na
hi vikāle viharanti buddhā
kāle tu piṇḍāya caranti grāme /
vikālacārīhi
vasanti saṃgā
tasmād vikāle na caranti buddhā //
ṛṣipatane paṃcakā
bhadravargiyā viharanti ājñātakauṇḍinyo aśvakī bhadrako
[_Mvu_3.329_] vāṣpo
mahānāmo // bhagavāṃ vārāṇasīto piṇḍāya caritvā kṛtabhaktakṛtyo ṛṣipatanaṃ
gacchati // paṃcakehi bhadravargīyehi bhagavān dṛṣṭo / dūrato evāgacchantaṃ
dṛṣṭvā bhagavantaṃ kriyākāraṃ karonti // ayaṃ śramaṇo gautamo āgacchati
śaithiliko bāhuliko prahāṇavikrānto na kenacit pratyutthātavyaṃ // bhagavāṃ
cāgacchati te ca svakeṣu sthāneṣu na ramanti / sayyathāpi nāma śakuntā nīḍagatā
vā vṛkṣaśākhāgatā vā heṣṭato agninā saṃtāpiyamānā utpatensuḥ evam eva paṃcakā
bhadravargīyā dūrato evāgacchantasya svakasvakeṣv āsaneṣu ratiṃ avindantā
bhagavantaṃ pratyutsthāyensuḥ pratyudgamensuḥ / ehi āyuṣmaṃ gautama svāgataṃ
āyuṣmato gautamasyānurāgataṃ āyuṣmato gautamasya // bhagavān āha // bhagnā vo
bhikṣavaḥ bhadravargīyā pratijñā mā bhikṣavo bhadravargīyā tathāgataṃ
āyuṣmaṃvādena samācaratha // teṣāṃ dāni bhagavatā śikṣāvādenābhāṣṭānāṃ yat
kiṃcit tīrthikaliṃgaṃ tīrthikagupti tīrthikakalpaṃ sarvaṃ samantarahitaṃ
tricīvarā ca prādurbhavensuḥ sumbhakā ca pātrā prakṛtisvabhāvasaṃsthitā ca keśā
īryāpatho ca sānaṃ saṃsthihe sayyathāpi nāma varṣaśatopasampannānāṃ bhikṣūṇāṃ /
eṣa āyuṣmantānāṃ paṃcānāṃ bhadravargīyānāṃ pravrajyopasaṃpadā bhikṣubhāvo // te
dāni pakvatailena bhagavantaṃ nimantrayensuḥ //
___buddhavicīrṇā nāma
puṣkiriṇī tahiṃ bhagavāṃ snāto jānantā ca buddhā bhagavanto // atha khalu
bhagavataḥ etad abhūṣi // katamasmiṃ pṛthivīpradeśe purimakāḥ samyaksaṃbuddhā
dharmacakraṃ pravartayensuḥ // saha cittotpādena bhagavato taṃ pṛthivīpradeśaṃ
onasati
[_Mvu_3.330_] ca // atha khalu bhagavata etad abhūṣi // kiṃ nu
khalu purimakāḥ samyaksaṃbuddhāḥ gacchantakā dharmacakraṃ pravartenti tiṣṭhanto
vā niṣaṇṇā vā śayantakā vā // saha cittotpādena bhagavato ṛṣivadane paṃca āsanā
prādurbhūtāni // paṃca bhadravargīyā bhagavantaṃ pṛcchanti // kisya imāni
bhagavan* āsanāni // . . . . . . . . . . . . bhagavān āha // puṣpiko nāmāyaṃ
bhikṣavo bhadrakalpo bhadrakalpe ca buddhasahasreṇa utpadyitavyaṃ // trīṇi
pratītāni ahaṃ caturtho // krakutsando navayojanaprabho konākamunir
dviyojanaprabho kāśyapo caturyojanaprabho / ahaṃ sarvasiddhārtho vyāmaprabho
ajito dvādaśayojanaprabho siddhārtho viṃśadyojanaprabho maitreyo
dvādaśayojanaprabho maitrīyaśo aṣṭādaśayojanaprabho sarvaprabho daśayojanaprabho
pṛthivīpālo dvādaśayojanaprabho pṛthivīvijayo caturyojanaprabho pṛthivīpaśyī
triyojanaprabho jayamitro caturyojanaprabho sugrīvo dvādaśayojanaprabho
sudarśano daśayojanaprabho supaśyī daśayojanaprabho sarvaṃjayo aṣṭayojanaprabho
sarvābhibhū krośayojanaprabho sarvābhibhū aṣṭayojanaprabho sarvamitro
dviyojanaprabho abhinnābho dvādaśayojanaprabho atisūryo caturyojanaprabho
abhibhūyaśo yojanaprabho sudayo yojanaprabho sudarśano yojanaprabho sarvābhibhūḥ
ṣaṣṭiyojanaprabho vairocano saptayojanaprabho sarvapaśyī . . . . .
vairocanaprabho nāma daśayojanaprabho //
___evaṃ mayā śrutaṃ ekasmiṃ samaye
bhagavāṃ vārāṇasyāṃ viharati ṛṣivadane mṛgadāve /
[_Mvu_3.331_] tatra
bhagavāṃ āyuṣmantāṃ paṃcakāṃ bhadravargīyāṃ āmantresi bhikṣava iti bhagavan* iti
bhikṣū bhagavantaṃ pratyaśroṣīt* // bhagavāṃ sānam etad uvāca // dvāv imau
bhikṣavaḥ pravrajitasya antau / katamā dvau / yaś cāyaṃ kāmeṣu
kāmasukhallikāyogo grāmyo prāthujjaniko nālamāryo nārthasaṃhito nāyatyāṃ
brahmacaryāye na nirvidāye na virāgāye na nirodhāye na śrāmaṇyāye na saṃbodhāye
na nirvāṇāye saṃvartati yaś cāyaṃ ātmakilamathānuyogo duḥkho anāryo
anarthasaṃhito // imau bhikṣavaḥ dvau pravrajitasya antau ete ca bhikṣavo ubhau
antāv anupagamya tathāgatasyāryasmiṃ dharmavinaye madhyamā pratimadā
anusaṃbuddhā cakṣukaraṇīyā upasamāye saṃvartanikā nirvidāye virāgāye nirodhāye
śrāmaṇyāye saṃbodhāye nirvāṇāye saṃvartati // katamā sā bhikṣavaḥ
tathāgatenāryasmiṃ dharmavinaye madhyamā pratipadā abhisaṃbuddhā cakṣukaraṇīyā
jñānakaraṇīyā upasamasaṃvartanikā nirvidāye virāgāye nirodhāye śrāmaṇyāye
saṃbodhāye nirvāṇāye saṃvartati // yam idam āryāṣṭāṃgikā sayyathīdaṃ
samyagdṛṣṭiḥ samyaksaṃkalpaḥ samyagvyāyāmaḥ samyakkarmanto samyagājīvaḥ
samyagvāk samyaksmṛtiḥ samyaksamādhir iyaṃ sā bhikṣavaḥ tathāgatenāryāsmiṃ
dharmavinaye madhyamā pratipadā abhisaṃbuddhā cakṣukaraṇīyā upasamasaṃvartanikā
nirvidāye virāgāye nirodhāye śrāmaṇyāye saṃbodhāye nirvāṇāye saṃvartati
//
___catvāri khalu punar imāni bhikṣavo āryasatyāni / katamāni catvāri /
sayyathīdaṃ duḥkham āryasatyaṃ duḥkhasamudayo āryasatyaṃ duḥkhanirodho
āryasatyaṃ dukhanirodhagāminī
[_Mvu_3.332_] pratipadāryasatyaṃ // tatra
bhikṣavaḥ katamaṃ duḥkhaṃ āryasatyaṃ // tadyathā // jātiḥ duḥkhaṃ jarā duḥkhaṃ
vyādhi duḥkhaṃ maraṇaṃ duḥkhaṃ apriyasaṃprayogaṃ duḥkhaṃ priyaviprayogaṃ duḥkhaṃ
yaṃ pīcchanto paryeṣanto na labhati taṃ pi duḥkhaṃ rūpaṃ duḥkhaṃ vedanā duḥkhaṃ
saṃjñā duḥkhā saṃskārā duḥkhā vijñānaṃ duḥkhaṃ saṃkṣiptena paṃcopādānaskaṃdhā
duḥkhā / idaṃ bhikṣavaḥ duḥkham āryasatyaṃ // tatra katamo duḥkhasamudayo
āryasatyaṃ / yāyaṃ tṛṣṇā paunarbhavikā nandīrāgasahagatā tatratatrābhinandinī
ayaṃ bhikṣavo duḥkhasamudayo āryasatyaṃ // tatra katamo duḥkhanirodho āryasatyo
/ yo etasyaiva tṛṣṇāye nandīrāgasahagatāye tatratatrābhinandinīye aśeṣakṣayo
virāgo nirodho tyāgo prahāṇo pratiniḥsargo ayaṃ bhikṣavo duḥkhanirodho
āryasatyaḥ // tatra katamā duḥkhanirodhagāminī pratipadāryasatyā / eṣaiva
āryāṣṭāṃgo mārgo / tadyathā samyagdṛṣṭiḥ samyaksaṃkalpaḥ samyagvācā
samyakkarmāntaḥ samyagājīvaḥ samyagvyāyāmaḥ samyaksmṛtiḥ samyaksamādhiḥ iyaṃ
bhikṣavaḥ duḥkhanirodhagāminī pratipadāryasatyaṃ //
___idaṃ duḥkham iti
bhikṣavaḥ pūrve ananuśrutehi dharmehi yoniso manasikārā jñānaṃ udapāsi cakṣur
udapāsi vidyā udapāsi buddhi udapāsi bhūrir udapāsi prajñā udapāsi ālokaṃ
prādurabhūṣi // ayaṃ duḥkhasamudayo ti idaṃ bhikṣavo pūrve ananuśrutehi dharmehi
yoniśo manasikārāt* jñānam udapāsi cakṣur udapāsi vidyā udapāsi buddhir udapāsi
bhūrir udapāsi medhā udapāsi prajñā udapāsi ālokaṃ pṛādurabhūṣi // ayaṃ
duḥkhanirodho ti me bhikṣavaḥ pūrvaṃ ananuśrutehi dharmehi yoniśo manasikārāt*
jñānam udapāsi cakṣur udapāsi vidyā udapāsi buddhir udapāsi bhūrir udapāsi medhā
udapāsi
[_Mvu_3.333_] prajñā udapāsi āloko prādurabhūṣi // iyaṃ ca
duḥkhanirodhagāminī pratipadā iti me bhikṣavo pūrve ananuśrutehi dharmehi yoniśo
manasikārāt* jñānaṃ udapāsi yāvad āloko prādurabhūṣi // taṃ khalu punar imaṃ
duḥkham āryasatyaṃ parijñeyaṃ ti me bhikṣavaḥ pūrve ananuśrutehi dharmehi yoniśo
manasikārāt* jñānam udapāsi yāvad āloko prādurabhūṣi // tena khalu punar ayaṃ
duḥkhasamudayo āryasatyo prahātavyo ti me bhikṣavaḥ pūrve ananuśrutehi dharmehi
yoniśo manasikārāt* jñānam udapāsi yāvad ālokaṃ prādurabhūṣi // atha khalu punar
ayaṃ duḥkhanirodho āryasatyo sākṣīkṛto bhikṣavaḥ pūrve ananuśrutehi dharmehi
yoniśo manasikārā jñānam udapāsi yāvad āloko prādurabhūṣi // sā khalu punar iyaṃ
duḥkhanirodhagāminī pratipadāryasatyā bhāvitā me bhikṣavaḥ pūrve ananuśrutehi
dharmehi yoniśo manasikārā jñānam udapāsi yāvad ālokaṃ prādurabhūṣi // yāvac
cāhaṃ bhikṣavaḥ imāni catvāry āryasatyāni evaṃ triparivartaṃ dvādaśākāraṃ
yathābhūtaṃ samyakprajñayā nābhyajñāsiṣaṃ na tāvad ahaṃ anuttarāṃ
samyaksaṃbodhim abhisaṃbuddho pratijānehaṃ nāpi tāva me jñānaṃ udapāsi akopyā na
me cetomuktiḥ sākṣīkṛtā / yato ahaṃ bhikṣavaḥ imāni catvāry āryasatyāni evaṃ
triparivartaṃ dvādaśākāraṃ tathābhūtaṃ samyakprajñayā abhyajñāsiṣaṃ athāhaṃ
anuttarāṃ samyaksaṃbodhim abhisaṃbuddho ti prajānāmi jñānaṃ ca me udapāsi akopyā
ca me cetovimuktiḥ prajñāvimuktiḥ sākṣīkṛtā //
___idam avocad bhagavāṃ
vārāṇasyāṃ viharanto ṛṣivadano gṛgadāve imasmiṃ ca punaḥ vyākaraṇe āyuṣmato
ājñātakauṇḍinyasya virajaṃ vigatamalaṃ dharmeṣu
dharmacakṣurviśuddhaṃ
[_Mvu_3.334_] aṣṭādaśānāṃ ca devakoṭīnāṃ virajo
vigatamalaṃ dharmeṣu dharmacakṣurviśuddhaṃ / iyaṃ ca mahāpṛthivī atiriva
ṣaḍvikāraṃ kaṃpe chinnam iva patraṃ vedhe saṃpravedhe purastimaś ca anto
unnamati paścimo ca anto oname paścimo ca anto unname purastimo ca anto oname
dakṣiṇo ca anto unname uttaro cānto oname uttaro cānto unname dakṣiṇo cānto
oname madhyo ca oname anto unname anto oname madhyo unname / aprameyaṃ ca loke
obhāsam abhūṣi atikramyaiva devānāṃ devānubhāvaṃ nāgānāṃ nāgānubhāvaṃ yakṣāṇāṃ
yakṣānubhāvaṃ yā pi tā lokāntarikā andhakārārpitā tamisrā tamisrārpitā aghā
asaṃviditā asaṃviditapūrvā yatreme candramasūryā evaṃ maharddhikā evaṃ
mahānubhāvā ābhayā ābhāṃ nābhisaṃbhuṇanti ālokena vālokaṃ sphuranti nāpi ca te
obhāsena sphuṭā abhūṣi / anye pi ye tatra satvā upapannā te pi tenobhāsena
anyamanyaṃ saṃjānensuḥ / anye pi kila bho satvā upapannā / anye pi kila bho
satvā upapaṃnā / ekāntasukhasamarpitā ca punas tatkṣaṇaṃ tanmuhūrtaṃ sarvasatvā
abhūnsuḥ ye pi avīcimahāniraye upapannā / bhūmyā ca devā ghoṣam udīrayensuḥ
śabdam anuśrāvayensuḥ / etaṃ māriṣa bhagavatā vārāṇasyāṃ ṛṣivadane mṛgadāve
triparivartaṃ dvādaśākāraṃ anuttaraṃ dharmacakraṃ pravartitaṃ apravartyaṃ
kenacic chramaṇena vā brāhmaṇena vā devena vā māreṇa vā kenacid vā punar loke
saha dharmeṇa / bhaviṣyati bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukaṃpāya mahato
janakāyasyārthāya hitāya sukhāya devānāṃ ca manuṣyāṇāṃ ca hāyiṣyanti āsurā kāyā
divyā kāyā abhivardhiṣyanti //
[_Mvu_3.335_] bhūmyānāṃ devānāṃ ghoṣaṃ
śrutvā caturmahārājikā devā ghoṣam udīrayensuḥ śabdam anuśrāvayensuḥ /
trayastriṃśā devā yāmās tuṣitā devā nirmāṇaratayo devā brahmakāyikā devā ghoṣam
udīrayensuḥ śabdam anuśrāvayensuḥ // evaṃ māriṣa bhagavatā vārāṇasyāṃ ṛṣivadane
mṛgadāve triparivartaṃ dvādaśākāram anuttaraṃ dharmacakraṃ pravartitaṃ
apravartyaṃ kenacic chamaṇena vā brāhmaṇena vā devena vā māreṇa vā anyena vā
puna loke saha dharmeṇa / taṃ bhaviṣyati bahujanahitāya bahujanasukhāya
lokānukaṃpāya mahato janakāyasyārthāya hitāya sukhāya devānāṃ ca manuṣyāṇāṃ ca /
hāyiṣyanti āsurāḥ kāyā divyāḥ kāyā abhivardhiṣyanti // āttamanā āyuṣmanto
paṃcakā bhadravargīyā bhagavato bhāṣitam abhinande //
___bhagavān
samyaksaṃbuddho yad arthaṃ samudāgato tam arthaṃ abhisaṃbhāvayitvā vārāṇasyāṃ
viharati śāstā devānāṃ ca manuṣyāṇāṃ ca // tatra khalu bhagavāṃ āyuṣmantāṃ
paṃcakāṃ bhadravargīyān āmantrayasi // rūpaṃ bhikṣavo anātmā vedanā anātmā
saṃjñā anātmā saṃskārā anātmā vijñānaṃ anātma / idaṃ rūpaṃ ce bhikṣavaḥ ātmā
abhaviṣyat* na va rūpaṃ ābādhāya duḥkhāya saṃvarteta ṛdhyāc ca rūpe kāmakārikatā
evaṃ me rūpaṃ bhavatu evaṃ mā bhavatu yasmāc ca bhikṣavo rūpaṃ anātmā tasmād
rūpaṃ bādhāya duḥkhāya saṃvartati na cātra ṛdhyati kāmakārikatā evaṃ me rūpaṃ
bhavatu evaṃ mā bhavatu // iyaṃ vedanā ce bhikṣavo ātmā abhaviṣyat* na ca vedanā
ābādhāya duḥkhāya saṃvartati ṛdhyā evaṃ vedanāyā kāmakārikatā evam me vedanā
bhavatu evaṃ mā bhavatu / yasmād bhikṣavaḥ
[_Mvu_3.336_] vedanā anātmā
tasmād vedanā ābādhāya duḥkhasamudayāya saṃvartati na cātra ṛdhyati kāmakārikatā
evaṃ me vedanā bhavatu evaṃ mā bhavatu // iyaṃ saṃjñā cet* bhikṣavo ātmā
abhaviṣyan na bhavati saṃjñā ābādhāya duḥkhāya ṛdhyati ca kāmakārikatā evaṃ me
saṃjñā bhavatu evaṃ mā bhavatu / yasmād bhikṣavaḥ saṃjñā anātmā tasmāt saṃjñā
ābādhāya duḥkhāya saṃvartati na cātra ṛdhyati saṃjñāyā kāmakārikatā evam eva
saṃjñā bhavatu // saṃskārā bhikṣavaḥ ābādhāya saṃskārā ced bhikṣavaḥ ātmā
abhaviṣyan na caite saṃskārā ābādhāya duḥkhāya saṃvartanti ṛdhyā ca saṃskārāṇāṃ
kāmakārikatā evaṃ me saṃskāro bhavatu evaṃ me mā bhavatu / yasmād bhikṣavaḥ
saṃskārā anātmā tasmāt saṃskārā ābādhāya duḥkhāya saṃvartanti na cātra ṛdhyati
kāmakārikatā evaṃ me saṃskārā bhavantu evaṃ mā bhavantu // vijñānaṃ ced bhikṣavo
ātmā abhaviṣyat* nedaṃ vijñānam ābādhāya duḥkhāya saṃvartati ṛdhyec ca
vijñānasya kāmakārikatā evaṃ me vijñānaṃ bhavatu evaṃ mā bhavatu / yasmād
bhikṣavo vijñānam anātmā tasmād vijnānaṃ ābādhāya duḥkhāya saṃvartati na cātra
ṛdhyati kāmakārikatā evaṃ me vijñānaṃ bhavatu evaṃ mā bhavatu // tasmād iha
bhikṣavo evaṃ śikṣitavyaṃ // yat kiṃcid rūpaṃ adhyātmā vā bahirdhā vā audārikaṃ
vā sūkṣmaṃ vā hīnaṃ vā praṇītaṃ vā yaṃ dūre antike vā atītānāgatapratyutpannaṃ
vā sarvaṃ rūpaṃ naitaṃ mama naiṣo ham asmi na etad ātmeti evam etaṃ yathābhūtaṃ
samyakprajñayā draṣṭavyaṃ / yā kācid vedanā yā kācit saṃjñā ye kecit saṃskārā
yaṃ kiṃcid vijñānaṃ adhyātmaṃ vā bahirdhā vā audārikaṃ vā sūkṣmaṃ
vā
[_Mvu_3.337_] hīnaṃ vā praṇītaṃ vā yaṃ dūre antike vā
atītānāgatapratyutpannaṃ vā sarvaṃ vijñānaṃ naitaṃ mama naiṣo ham asmi na etam
ātmeti / evam etaṃ yathābhūtaṃ samyakprajñayā draṣṭavyaṃ // idam avocad bhagavāṃ
vārāṇasyāṃ viharanto ṛṣivadane mṛgadāve imasmiṃ ca punar vyākaraṇe bhāṣyamāṇe
āyuṣmata ājñātakauṇḍinyasyānupādāyāśravebhyaś cittaṃ vimuktaṃ caturṇāṃ ca
bhikṣūṇāṃ virajaṃ vigatamalaṃ dharmeṣu dharmacakṣu viśuddhaṃ āyuṣmato aśvakisya
bhadrikasya vāṣpasya mahānāmasya triṃśatīnāṃ ca devakoṭīnāṃ virajaṃ vigatamalaṃ
dharmeṣu dharmacakṣuṃ viśuddhaṃ // āttamanā āyuṣmanto paṃcakā bhadravargikā
bhagavato bhāṣitam abhyanande //
___bhagavān samyaksaṃbuddho yad arthaṃ
samudāgato tam artham abhisaṃbhāvayitvā vārāṇasyāṃ viharati ṛṣivadane mṛgadāve
// tatra khalu bhagavāṃ āyuṣmantāṃ paṃcakāṃ bhadravargikāṃ āmantrayasi // saced
manyatha bhikṣavaḥ kiṃmūlikā utpadyanti śokaparidevaduḥkhadaurmanasya-upāyāsāḥ
saṃbhavanti kiṃjātikā kiṃprabhṛtikā // evam ukte āyuṣmantā paṃcakā bhadravargīyā
bhagavatam etad uvācat* // bhavamūlakā khalu bhagavandharmā bhavanetrikā
bhagavanbhavaprabhavā bhagavanbhavapratiśaraṇā sādhu bhagavāṃ bhikṣūṇām etam
arthaṃ bhāṣe / bhikṣū bhagavato saṃmukhāc chrutvā saṃmukhāt pratigṛhītvā
tathatvāya dhārayiṣyanti // evam ukte bhagavāṃ paṃcakāṃ bhadravargikāṃ etad
avocat* // rūpamūlakā bhikṣavaḥ utpadyanti śokaparidevaduḥkhadaurmanasyopāyāsās
saṃbhavanti rūpajātikā rūpaprabhṛtikā / vedanāmūlakā saṃjñāmūlakā saṃskāramūlakā
vijñānamūlakā bhikṣavaḥ utpadyanti śokaparidevaduḥkhadaurmanasyopāyāsāḥ
saṃbhavanti vijñānajātikā vijñāprabhṛtikā //
___sacen manyatha bhikṣavo rūpaṃ
nityaṃ vā anityaṃ vā // anityaṃ hi taṃ bhagavaṃ // rūpasya
[_Mvu_3.338_]
khalu punar bhikṣavaḥ anityatāṃ viditvā calatāṃ prabhaṃguṇatāṃ
vipariṇāmavirāganirodhatāṃ viditvā ye rūpapratyayā utpadyensuḥ āśravā vighātā
paridāghā sajvarā sāṃkleśikā punarbhavikā āyatyāṃ jātijarāmaraṇīyās te
virudhyante / teṣāṃ nirodhān na utpadye āśravā vighātā paridāghā sajvarā
sāṃkleśikā paunarbhavikā āyatyāṃ jātijarāmaraṇīyā // sacet* manyatha bhikṣavo
vedanā saṃjñā saṃskārā vijñānaṃ nityaṃ vā anityaṃ vā // anityaṃ hi taṃ bhagavan*
// bhagavān āha // sādhu bhikṣavo vijñānasya khalu punar bhikṣavaḥ anityatāṃ
viditvā calatāṃ prabhaṃguṇatāṃ vipariṇāmavirāganirodhatāṃ viditvā ye
vijñānapratyayā utpadyensuḥ āśravā vighātā paridāghā sajvarā sāṃkleśikā
paunarbhavikā jātijarāmaraṇīyās te nirudhyanti vyupaśāmyanti prahāṇam
astaṃgacchanti / teṣāṃ nirodhān notpadyanti vijñānamūlakā āśravā vighātā
paridāghā sajvarā sāṃkleśikā paunarbhavikā āyatyāṃ jātijarāmaraṇīyā
vijñānajātikā vijñānaprabhṛtikāḥ / tasmād iha vo bhikṣavaḥ evaṃ śikṣitavyaṃ //
yat kiṃcid rūpaṃ adhyātmaṃ vā bahirdhā vā audārikaṃ vā śūkṣmaṃ vā hīnaṃ vā
praṇītaṃ vā yaṃ dūre ntike atītam anāgataṃ pratyutpannaṃ sarvaṃ rūpaṃ na etaṃ
mama na eṣo ham asmi na eṣo ātmā ti evaṃ vo bhikṣavaḥ śikṣitavyaṃ // yā kācid
vedanā yā kācit saṃjñā ye kecit saṃskārā yat kiṃcid vijñānaṃ adhyātmaṃ vā
bahirdhā vā audārikaṃ vā śūkṣmaṃ vā hīnaṃ vā praṇītaṃ vā yaṃ dūre antike vā
atītānāgatapratyutpannaṃ naite mama naiṣo ham asmi naiṣa ātmā ti / evam etaṃ
yathābhūtaṃ samyakprajñayā draṣṭavyaṃ // idam avocad bhagavān vārāṇasyāṃ
viharanto ṛṣivadane mṛgadāve imasmiṃś ca puna vyākaraṇe bhāṣyamāṇe āyuṣmān
ājñātakauṇḍinyo balavaśībhāvaṃ prāpuṇesi / caturṇāṃ bhikṣūṇāṃ
anupādāyāśravebhyaś
[_Mvu_3.339_] cittāni vimuktāni āyuṣmato aśvakisya
bhadrikasya vāṣpasya mahānāmasya paṃcāṃgikānāṃ ca devakoṭīnāṃ virajaṃ
vigatamalaṃ dharmeṣu dharmacakṣūṃṣi viśuddhāni / āttamanā āyuṣmantā paṃcakā
bhadravargikā bhagavato bhāṣitam abhinande //
___bhagavāṃ samyaksaṃbuddho yad
arthaṃ samudāgato tam artham abhisaṃbhāvayitvā vārāṇasyāṃ viharati ṛṣivadane
mṛgadāve / tena khalu punaḥ samayena trayo bhikṣū vārāṇasīṃ piṇḍāya prakrame /
teṣāṃ bhikṣūṇāṃ bhagavāṃ cetasā cittāni adhiṣṭhāya ovade anuśāsanaṃ anuśāse //
evaṃ bhikṣavaḥ manasā karotha evaṃ manasīkarotha imāṃ vitarkāṃ vitarkayatha
ātmadvīpā bhikṣavo viharatha ananyadvīpā ātmaśaraṇā ananyaśaraṇā dharmadvīpā
dharmaśaraṇā ananyaśaraṇā / tehi tato bhikṣavo ātmadvīpehi viharantehi
ananyadvīpehi dharmadvīpehi dharmaśaraṇehi ananyaśaraṇehi yoniśo
upaparīkṣitavyaṃ kiṃmūlakā utpadyanti śokaparidevaduḥkhadaurmanasyopāyāsāḥ
saṃbhavanti kiṃjātikā kiṃprabhṛtikā // evam ukte bhikṣū bhagavantam etad avocat*
// bhavamūlakā bhagavandharmā bhavanetrikā bhagavanbhavaprabhavāḥ
bhavapratiśaraṇā / sādhu bhagavāṃ bhikṣūṇām etam arthaṃ bhāṣe bhikṣū bhagavataḥ
saṃmukhāc chrutvā saṃmukhāt pratigṛhītvā tathatvāya dhārayiṣyanti // evam ukte
tāṃ bhikṣū bhagavān etad avocat* // rūpamūlakā bhikṣavo utpadyanti
śokaparidevaduḥkhadaurmanasyopāyāsāḥ saṃbhavanti rūpajātikā vā rūpaprabhṛtikā vā
/ sacet* manyatha bhikṣavaḥ rūpaṃ nityaṃ vā anityaṃ vā // rūpaṃ anityaṃ hīdaṃ
bhagavan* // sādhu bhikṣavaḥ rūpasya khalu punar bhikṣavaḥ anityatāṃ viditvā
durbalatāṃ prabhāṃguṇatāṃ vipariṇāmavirāganirodhatāṃ
[_Mvu_3.340_]
viditvā ye rūpapratyayā utpadyanti āśravā vighātā paridāghā sajvarā sāṃkleśikā
paunarbhavikā āyatyāṃ jātijarāmaraṇīyā te nirudhyante // sacet* manyatha
bhikṣavaḥ vedanā saṃjñā saṃskārā vijñānaṃ nityaṃ vā anityaṃ vā // anityaṃ hīdaṃ
bhagavan* // bhagavān āha // sādhu bhikṣavo vijñānasya khalu punar bhikṣavo
anityatāṃ vā durbalatāṃ prabhaṃguṇatāṃ viditvā te nirudhyanti vyuśāmyanti
prahāṇam astaṃgacchanti / teṣāṃ nirodhāto na utpadyanti āśravā vighātā paridāghā
sajvarāḥ sāṃkleśikā paunarbhavikā āyatyāṃ jātijarāmaraṇīyā nirudhyanti /
vijñānamūlakā āśravā vighātā paridāghā sajvarāḥ sāṃkleśikā paunarbhavikā āyatyāṃ
jātijarāmaraṇīyā vijñānajātikā vijñānaprabhṛtikāḥ / tasmād iha vo bhikṣavo evaṃ
śikṣitavyaṃ / yat kiṃcid rūpaṃ adhyātmaṃ vā bahirdhā vā audārikaṃ vā śūkṣmaṃ vā
hīnaṃ vā praṇītaṃ vā yaddūre antike vā atītānāgatapratyutpannaṃ sarvaṃ rūpaṃ
naitaṃ mama naiṣo ham asmi naiṣa ātmeti evam eva taṃ yathābhūtaṃ samyakprajñayā
draṣṭavyaṃ // idam avocad bhagavāṃ vārāṇasyāṃ viharanto ṛṣivadane mṛgadāve
imasmiṃś ca punar vyākaraṇe bhāṣyamāṇe trayo bhikṣū balavaśībhāvaṃ prāpuṇensuḥ
aśītīnāṃ ca devakoṭīnāṃ virajā vigatamalā dharmeṣu dharmacakṣūṇi viśuddhāni /
āttamanā te bhikṣū bhagavato bhāṣitam abhinande //
___atha khalu bhagavāṃ
āṣāḍhamāsasya uttarapakṣe dvādaśīyaṃ paścābhaktaḥ purastāt saṃmukho niṣaṇṇo
dhyardhapauruṣāyāṃ chāyāyāṃ anurādhe nakṣatre vijaye muhūrte anuttaraṃ
dharmacakraṃ pravartitaṃ // na khalu punar buddhā bhagavanto suvarṇamayaṃ vā
dharmacakraṃ pravartenti rūpyamayaṃ vā muktāmayaṃ vā vaiḍūryamayaṃ vā
sphaṭikamayaṃ vā musāragalvamayaṃ vā lohitikāmayaṃ
[_Mvu_3.341_] vā
rītikāmayaṃ vā tāmramayaṃ vā lohamayaṃ vā śailamayaṃ vā dārumayaṃ vā
mṛttikāmayaṃ vā / atha khalv imāny eva catvāry āryasatyāni triparivartaṃ
dvādaśākāraṃ dharmacakraṃ // pravartite prathamaṃ dharmacakrapravartanasūtre
āyuṣmato ājñātakauṇḍinyasya virajo vigatamalaṃ dharmeṣu dharmacakṣur viśuddhaṃ
aṣṭādaśānāṃ devakoṭīnāṃ ca / iyaṃ ca mahāpṛthivī atiriva ṣaḍvikāraṃ kampe
prakaṃpe saṃprakampe vedhe pravedhe saṃpravedhe dakṣiṇato abhidhyāyati vāmato pi
abhidhyāyati vāmadakṣiṇato pi abhidhyāyati saṃharṣaṇīyaṃ ca kampayati darśanīyaṃ
ca kampayati toṣaṇīyaṃ ca kampayati premaṇīyaṃ ca pralhādanīyaṃ ca nirvāpanīyaṃ
ca ullokanīyaṃ cāsecanakaṃ cāpratiṣkūlaṃ ca prāsādikaṃ ca prasadanīyaṃ ca
nirudvegaṃ ca niruttrāsaṃ ca kampati kampamānā ca punar mahāpṛthivī na kaṃcit
satvaṃ vyābādhati yad idaṃ trasaṃ vā sthāvaraṃ vā bhagavato 'nubhāvenāprameyaṃ
ca loke obhāsam abhūṣi atikramya devānāṃ devānubhāvaṃ nāgānāṃ nāgānubhāvaṃ
yakṣāṇāṃ yakṣānubhāvaṃ / yā pi tā lokāntarikā andhakārārpitā vā tamasā
tamasārpitā aghā asaṃbhūtā asaṃbhūtapūrvā yatreme candramasūryā evaṃ maharddhikā
mahānubhāvā ābhāye ābhāṃ nābhisaṃbhuṇanti ālokena vālokaṃ na sphuranti tā pi
tenāvabhāsena sphuṭā abhūnsuḥ / ye pi tatra satvā upapannā te py anyamanyaṃ
saṃjānensuḥ anye pi kila bho iha satvā upapannā anye pi kila bho iha satvā
upapannā ekāntasukhasamarpitā ca punas tatkṣaṇaṃ tatmuhūrtaṃ sarvasatvā abhūnsuḥ
ye pi cāvīcismiṃ mahānarake upapannāḥ //
___bhagavām dharmacakraṃ pravartento
ekaṣaṣṭiṃ trisāhasramahāsāhasralokadhātūṃ
bhāṣamāṇasvareṇābhivijñāpeti
[_Mvu_3.342_] tato ca pareṇa buddhakṣetrāṇi
/ ye ca tasmiṃ samaye buddhā bhagavanto teṣāṃ teṣāṃ ca paralokadhātuṣu pariṣadi
dharmaṃ deśenti te bhagavato dharmacakraṃ pravartentasya tūṣṇī abhūnsuḥ //
duḥprasaho samyaksaṃbuddho pariṣadi dharmaṃ deśayati / bhagavāṃ duḥprasaho tūṣṇī
abhūṣi buddhaghoṣo ca niścarati / vismitā pariṣā bhagavantaṃ duṣprasahaṃ
pṛcchati // bhagavaṃ buddhaghoṣo niścarati / tasmiṃ niścarante tūṣṇī abhūl
lokanātho duṣprasaho vismitā pariṣatkalaviṃkamaṃjughoṣo
meghastanitadundubhisvarābhigamo niścarati buddhaghoṣo na jalpati vādīnāṃ
pravaro bhagavān* // duṣprasaho āha //
lokadhātu mahānāma tatra śākyamunir
jinaḥ /
dharmacakraṃ pravarteti yasya ghoṣo niścarati
//
lokadhātusahasrāṇi asaṃkhyeyāni ghoṣaye /
śrūyati varabuddhisya yathā
dūre tha santike //
evaṃ mahānubhāvo yaṃ paripūrṇamanoratho /
saṃvibhāgaṃ
pravarteti saṃbuddho bodhiyarthināṃ ti //
yena svareṇa samanvāgatas tathāgato
rhaṃ samyaksaṃbuddho vārāṇasyāṃ ṛṣivadane mṛgadāve triparivartaṃ dvādaśākāraṃ
anuttaraṃ dharmacakraṃ pravartayati so svaro ṣaṣṭibhir ākāraiḥ samanvāgataḥ /
katamaiḥ ṣaṣṭibhiḥ / gambhīraś ca tathāgatasvaro bhīmarūpaś ca ājñeyaś ca
hṛdayaṃgamaś ca
[_Mvu_3.343_] premaṇīyaś ca asecanakaś ca aprativāṇīyaś
ca visṛṣṭaś ca apratikūlaś ca avarṇaś ca acchidraś ca aprāgbhāraś ca akalmāṣaś
ca rathanemighoṣaś ca meghastanitameghagarjitasvaraś ca
vātavṛṣṭistanitasamagarjitasvaraś ca devasvaraś ca brahmasvaraś ca anukūlasvaraś
ca aduṣṭasvaraś ca amūḍhasvaraś ca anutsannaś ca anutsadaś ca akṣubhitaś ca
arthasvaraś ca satyasvaraś ca śrīmatsvaraś ca puṃgavasvaraś ca siṃhasvaraś ca
nāgasvaraś ca ājāneyasvaraś ca krauñcasvaraś ca kalaviṃkasvaraś ca kokilasvaraś
ca varṇṇasvaraś ca maṃjusvaraś ca vijñānasvaraś ca akṣarasaṃpannaś ca
vijñānasaṃpannaś ca mṛdusaṃpannaś ca vistārasaṃpannaś ca kuśalajātasaṃpannaś ca
satyavistarasaṃpannaś ca kuśalamūlajātasaṃpannaś ca susvarasampannaś ca
harṣaṇīyasaṃpannaś ca tantrīsvaraś ca gītasvaraś ca vāditasvaraś ca kumbhasvaraś
ca puruṣasvaraś ca atisvaraś ca dundubhisvaraś ca anuttarasvaraś ca
tathāgatasvaraḥ // sarvadiśāṃ punas tathāgatasvaraḥ sphurati na kahiṃcit
pratihanyate / yena svareṇa samanvāgataḥ tathāgato arhan samyaksaṃbuddho
vārāṇasyāṃ ṛṣivadane mṛgadāve triparivartaṃ dvādaśākāraṃ dharmacakraṃ pravarteti
so svaro ebhiḥ ṣaṣṭibhiḥ ākāraiḥ samanvāgataḥ //
___atha khalu mahābrahmā
tāye velāye bhagavantaṃ saṃmukhābhiḥ sārūpyagāthābhir abhistave
//
satvasāravarāgreṇa ikṣvākukulasaṃbhave /
dharmacakraṃ pravartentena
medinī saṃprakampitā //
utpātā ca nāma bhīṣmā aśītiṃ samapadyatha
/
dharmacakrasya tejena aśītiṃ punar bhūmijā //
oghapuṣpavicitrāṃgā
utpatanti valāhakā /
kāśīhitakaraṃ nāthaṃ okirensur narottamaṃ
//
[_Mvu_3.344_] jatā iva pramuktāṃgī utpatanti valāhakā
/
hemakaṃbudharā bhīmā meghā kusumasaṃcayā //
śrutvāna narasiṃhasya
dharmakāyam upasthitaṃ /
sanatkumāro cinteti saṃstavāmi tathāgataṃ //
so
ca bhūtena varṇena prabhāye suvijānitaṃ /
saṃstave gagane sthāne brahmā
sarvārthadarśinaṃ //
buddhasāgaraparyantāṃ niṣaṇṇo ratanāvatīṃ /
kaṃpeti
yo trisāhasrāṃ vajiraṃ kṣipasi gautama //
ālokamātrasaṃvignā diśā daśa
samantato /
tvayā āyudhaśreṣṭhasmiṃ kṣiptasmiṃ puruṣottamaṃ
//
utkṣipayanto viparyāsā dṛṣṭigahananiśritāṃ /
nāgarājo narendrāgro rāje
siṃhagatir jinaḥ //
siṃho yathā asantrasto parvatāntaraniśrito
/
trāsayanto arīṃ sarvāṃ rāje siṃhagatir jinaḥ //
mārapakṣaṃ abhyāhatyaṃ
mārasenāgrasūdana /
dakṣiṇena va vyūhanto ucchrayesi jinadhvajaṃ
//
mahāratananirghoṣā kaṃpate sā na sīdati /
svareṇa vadatotthāpyānusmṛtā
vasundharā //
hemakāṃcanavarṇābhaṃ dhātum uttamamuttamāḥ /
muniṃ samantā
abhikirensuḥ merugagaṇam āśritāḥ //
[_Mvu_3.345_] prasannacitto sumano
prāṃjalipraṇatendriyaḥ /
dharmacakraṃ ahaṃ śrutvā tena asmi ihāgato
//
bhagavatā prathame dharmacakrapravartanasūtre ājñātakauṇḍinyaḥ aṣṭādaśā ca
devakoṭīyo vinītā te devā devabhavaneṣu ārocentā svakasvakāni bhavanāni
gacchanti //
sarve aśaraṇā skandhā adhitaptā mahadbhayā /
aniḥsṛtā asārā
ca iti bhāṣati gautamo //
alaṃ bhavāṃ prasādāya . . . tatvārthadarśimāṃ
/
buddhaṃ vairabhayātītaṃ abhikramatha vandanāṃ //
triṃśad devatākoṭīyo
ṛṣivadanam āgatā / te dvitīye dharmacakrapravartanasūtre bhāṣyamāṇe vinītās te
pi bhavaneṣu rocentā svakasvakāni bhavanāni gacchanti / teṣāṃ śrutvā paṃcāśa
devatākoṭīyo āgatāḥ te pi bhagavatā tṛtīye dharmacakrapravartanasūtre vinītās te
pi devabhavaneṣu ārocentā svakasvakāni bhavanāni gacchanti / teṣāṃ śrutvā aśīti
devatākoṭīyo āgatā te pi bhagavatā caturthe dharmacakrapravartanasūtre vinītas
te pi devabhavaneṣu ārocentā svakasvakāni bhavanāni gacchanti //
___atha
khalu śikharadharo nāma tuṣitakāyiko devaputro bhagavantaṃ ṛṣivadanaṃ gataṃ
saṃmukhābhir gāthābhir abhistave //
sagāravo sapratīso brahmā kṛtvānam
aṃjaliṃ //
sādhu te sādhurūpasya vyāmaprabhā pratipadyate /
sādhu
arthānvitaṃ sādhyaṃ vacanaṃ te manoramaṃ //
[_Mvu_3.346_] sādhu
aratisaṃyogaḥ sarvasandhiguṇānvitaḥ /
sādhu catvāri satyāni satyaṃ pravadase
mune //
sādhu te devagandharvā pibanti madhurāṃ girāṃ /
sādhu apratimaṃ
cakraṃ pravartesi apravartiyaṃ //
tuhyaṃ loke samo nāsti rūpe varṇe kule
tathā /
īryāpathe ca vīrye ca dhyāne jñāne tathaiva ca //
adya aṣṭādaśā
vīra koṭīyo prathame phale /
vinītā devaputrāṇāṃ āsane prathame muni
//
triṃśac ca koṭīyo punar vinītā prathame phale /
dvitīya āsane vīra
devaputrāṇa māriṣa //
paṃcāśa koṭīyo bhūyo āsane tṛtīye punaḥ /
vinītā
devaputrāṇāṃ apāyeṣu vimocitā //
aśīti koṭīyo bhūyo śrotāpattiphale vibhu
/
caturthe āsane nītā durgatīṣu vimocitā //
tasmāt te sadṛśo nāsti
maitryāya puruṣottama /
karuṇāya ca kāruṇiko akutobhaya nararṣabha
//
diṣṭyā puruṣaśārdūla utpanno lokasundaro /
hitāya sarvasatvānāṃ ciran
tiṣṭha mahāmune //
acirasya rājasuta utpanno si nararṣabha /
praṇetā
vipraṇaṣṭānāṃ andhānāṃ nayanaṃ dadā //
nāsmāsu kadācid bhūtvā gurur
antarahāyatu /
[_Mvu_3.347_] aparyantaṃ tava sthānaṃ bhavatu lokanāyaka
//
apāyā tatrāntībhūtā svayaṃbhū tava tejasā /
nirākāśo kṛto svargo tvāṃ
prāpya puruṣottama //
yo mithyatvaniyato rāśi puruṣapuṃgavottama /
eṣa
aniyataṃ rāśiṃ tvāṃ prāpya pūrayiṣyati //
yaś cāpy aniyato raśi tvāṃ prāpya
suravandita /
pūrayiṣyati samyaktvarāśiṃ rājakulodita //
adbhutānāṃ ca
dharmāṇāṃ vivṛddhir upalabhyate /
tvāṃ prāpya puruṣādityaṃ tamontakaram
acyutaṃ //
tasya te bhāṣamāṇasya bhūtāṃ dharmāṃ janapriya /
abhinandati te
vākyaṃ sendro loko mahāmune //
iti stuvanti devagaṇā varadaṃ prītimānasaṃ
/
anantaguṇasaṃpannaṃ sārthavāhanarottamam iti //
bhikṣū bhagavantam
āhaṃsuḥ // kasya bhagavan karmasya vipākena āyuṣmatā ājñātakauṇḍinyena
sarvaprathamaṃ dharmaṃ ājñātaṃ // bhagavān āha // etasyaivaiṣa bhikṣavaḥ
pūrvapraṇidhānaṃ // bhūtapūrvaṃ bhikṣavo atītam adhvānaṃ rājagṛhe nagare
kumbhakāraśālāyāṃ pratyekabuddhena pittavyādhikena pratiśrayo yācito / so tena
kumbhakāreṇa upasthito ca pittābādhāto mocito // tena dāni pratyekabuddhena ye
paricāritā pratyekbuddhā te tahiṃ bhārgavaśālāṃ tasya pratyekabuddhasya
pittavyādhikasya kṣemaṇīyapṛcchā āgatā // bhārgavo pratyekabuddhṃ tato
pittābādhāto mocetvā pṛcchati / kena vo prathamaṃ dharmaṃ ājñātaṃ
//
[_Mvu_3.348_] so pratyekabuddho āha // mayā sarvaprathamaṃ dharmo
ājñāto paścād etehi // so dāni bhārgavo praṇidhānam utpādeti / yaṃ mayā
kuśalamūlam upacitṃ tava upasaṃsthānaparicaryāṃ kṛtvā tena kuśalamūlena aham api
sarvaprathamaṃ buddhasya bhagavato dharmaṃ deśitam ājāneyaṃ / na ca
lābhasatkāraṃ spṛhayeyaṃ prāntāni ca śayyāsanāni spṛhayeyaṃ itaretareṇa ca
piṇḍapātreṇa santuṣṭo bhaveyaṃ nirjhareṣu ca vanakhaṇḍeṣu ekasya mṛtabhūtasya
śarīranikṣepanaṃ bhaveya // bhagavān āha // syāt khalu punar bhikṣavaḥ yuṣmākam
evam asyād anyaḥ sa tena kālena tena samayena rājagṛhe nagare bhārgavo abhūṣi na
khalv etad evaṃ draṣṭavyaṃ / tat kasya hetoḥ / eṣa sa bhikṣavaḥ
ājñātakauṇḍinyasthaviras tena kālena tena samayena rājagṛhe bhārgavo abhūṣi /
yaṃ se tsya pratyekabuddhasya pittābādhikasya pratiśrayaṃ dinnaṃ ca pāricaryā
kṛtā praṇidhānaṃ ca utpāditaṃ yathā tava sarvaprathamaṃ dharmo ājñāto paścād
anyehi evam ahaṃ pi sarvaprathamaṃ buddhasya bhagavato dharmaṃ deśitam ājāneyaṃ
tasya karmasya vipākena tenājñātakauṇḍinyena sarvaprathamaṃ dharmaṃ ājñātaṃ
paścād anyehi //
yaṃ kuśalamūlam upacitam aśanavasanabhakṣyapāricariyāye
/
tena kuśalamūlen puruṣavarasamāgamo bhavatu //
yathā tvayā
sarvaprathamaṃ dharmo ājñāto paścānyehi /
evam ahaṃ sarvaprathamaṃ deśitam
ājāneyaṃ jinasya //
alpecchaḥ saṃtuṣṭaḥ itaretarapiṇḍakena yāpento
/
praśamasukhavṛṃhitamano na lābhasatkāraṃ spṛhayeyaṃ //
prāntāraṇya
mṛhayūthaparyaṭitā parvatāni . . . . . /
tatra mama nidhanasamaye
śarīranikṣepaṇo bhaveyā //
[_Mvu_3.349_] satkṛta asatkṛtā vā āyur
vijñānaṃ uṣmagatā va /
kasya janeti prītir dharaṇirajasame mṛtaśarīre
//
_____ājñātakauṇḍinyasya jātakaṃ samāptaṃ //
bhikṣū bhagavantam
āhansuḥ // bhagavatā ātmaparityāgāni kṛtvā putraparityāgāni kṛtvā
dārāparityāgāni kṛtvā arthaparityāgāni kṛtvā rājyaparityāgāni ca kṛtvā anuttarāṃ
samyaksaṃbodhim abhisaṃbuddhitvā āyuṣmān ājñātakauṇḍinyaḥ mahatā arthena
saṃyojitaḥ // bhagavān āha // na bhikṣava etarahim eva mayā eṣa ājñātakauṇḍinyo
mahatā arthena saṃyojito / anyadāpi eṣo mayā ātmatyāgaṃ kṛtvā mahatā arthena
saṃyojitaḥ // bhikṣū āhansuḥ // anyadāpi bhagavan* // bhagavān āha // anyadāpi
bhikṣavo //
___bhūtapūrvaṃ atītamadhvāne kośalarājā abhūṣi kṛtapuṇyo
maheśākhyo mahābalo mahākośo mahāvāhano / tasya ca rājyaṃ ṛddhaṃ abhūṣi sphīto
ca kṣemo ca subhikṣo ca ākīrṇajanamanuṣyo ca sukhitamanuṣyo ca
praśāntadaṇḍaḍimbaḍamaraḥ sunigṛhītataskaro vyavahārasaṃpanno dharmeṇa
paripāliyanto / tasya ca rājño deśe deśe kalyāṇakīrtiśabdaśloko
dāyakadānapatisatkṛtaḥ parānugrahapravṛtto paralokadarśī // tasya dhārmiko ti
kṛtvā aparalokadarśī kāśirājā tasya taṃ kośalarājyaṃ atikrāmitukāmo caturaṃgaṃ
balakāyaṃ saṃnāhayitvā hastikāyam aśvakāyaṃ rathakāyaṃ pattikāyaṃ taṃ
kośalaviṣayaṃ āgato // tasya kośalarājasya amātyehi bhaṭabalāgreṇa ca
kāśirājo
[_Mvu_3.350_] bhagno ekāṃśena palāno sarvo balāgro bhinno // so
aparakālena bhūyo caturaṃgena balakāyena āgato punar api bhagno gato // evaṃ so
kāśirājā punarpunaś caturaṃgena balakāyena taṃ kośalaviṣayaṃ āgacchati // tatra
bahūni prāṇisahasrāṇi ubhayato anyamanyasya asiśaraśaktitomarāṇi kāye
upanipātentā anayavyasanam āpadyanti // tasya kośalarājño dhārmikasya sakṛpasya
paralokadarśisya tāni prāṇasahasrāṇi anayavyasanam āpadyantāni dṛṣṭvā cittasya
saṃvegam utpannaṃ adhigataṃ rājyaṃ rājyalobhena jananidhanaṃ imaṃ evarūpaṃ
adharmaṃ kriyati // so saṃvigno taṃ rājyaṃ ujjhitvā eka advitīyo ajñātaveśena
dakṣiṇāpathaṃ gacchati tatra yena kenacid vyavahāreṇa ātmano vṛttiṃ kalpayiṣyāmi
//
___so dāni gacchanto adhvānakilāṃto vātātapasaṃtapto nyagrodhasya heṣṭhā
śītalāyāṃ chāyāyāṃ viśramanto āsati aparo ca samudrayātriko sārthavāho
vipannayānapātro sarveṇa arthena samudre vinaṣṭena dakṣiṇāto samudrāto kośalaṃ
āgacchati // śṛṇoti kośalarājā dhārmiko sakṛpo ca parānugrahapravṛtto ca bahūni
prāṇasahasrāṇi patantāni dhanakṣīṇān abhyuddharati arthamātrāye parigrahaṃ
karoti iti so me arthamātraṃ dāsyati yena punar vyavahāraṃ kariṣyāmi ātmānaṃ ca
patitaṃ uddhariṣyāmi // so dāni taṃ kośalarājaṃ āśāṃ kṛtvā dakṣiṇāpathāto
anupūrveṇa kośalarājño viṣayam anuprāptaḥ // so tahiṃ nyagrodhe kośalarājño
sakāśam āgato // rājā taṃ sārthavāhaṃ pṛcchati / dharmabhrāte mā śrānto si
klānto vāsi viśrama imā śītalā nyagrodhacchāyā tvaṃ cādhvāklānto // so dāni āha
// dharmabhrātā sukhan te bhavatu gamiṣyāmīti // rājā dāni āha // dharmabhrātā
te kahiṃ tvaritaṃ gamanaprayojanaṃ yaṃ necchasi viśramituṃ pi // so dāni āha //
ahaṃ bhadramukha amukāto adhiṣṭhānāto
[_Mvu_3.351_] sārthavāho
samudrayātriko / so ahan tato svakāto adhiṣṭhānāto prabhūtenārthena nānāprakāraṃ
paṇyam ādāya samudrapattaneṣu yuktena yānapātreṇa mahāntaṃ samudram otīrṇo /
tatra me mahāsamudre taṃ yānapātraṃ arthabharitaṃ vipannaṃ phalakenāhaṃ
samudrāto jīvanto pratyuttīrṇo śarīramātreṇa / so haṃ gacchāmi kośalarājño
sakāśaṃ arthamātrasya arthāye yena punaḥ vyavahāraṃ kareyaṃ patitaṃ cātmānaṃ
uddhareyaṃ / etāye āśāye evaṃ dūrato smi caranto āgato //
___so dāni
kośalarājā tasya sārthavāhasya vacanaṃ śrutvā prārodīd aśrūṇi ca pravarteti //
sārthavāho taṃ āha // bhadramukha kiṃ rodasi // rājā āha // rodayāmi yaṃ tvaṃ
vipannayānapātro āśābhūto dūrato mama uddiśya āgato kośalarājā mama arthamātrāye
saṃgrahaṃ kariṣyati yena punar vyavahāraṃ ca kariṣyāmi patitaṃ cātmānam
uddhariṣyāmi / mama ca taṃ rājyaṃ kāśirājñā ākrāntaṃ śarīramātreṇa dakṣiṇāpathaṃ
prayāto yena kenacid vyavahāreṇa ātmano vṛttiṃ kalpayiṣyāmi / evaṃ rodāmi yat
tvaṃ mama śabdena evaṃ dūraṃ āgato imā ca mama edṛśā vipattī rājyato smi
paribhraṣṭo // so dāni sārthavāho taṃ kośalarājānaṃ gāthāye adhyābhāṣe
//
tava pravādena hi tyāgaśūra
dūrato śrutvā iha āgato smi
/
manorathāśābalavṛṃhitā me
āśā nirāśā kṛta darśanena //
rājā āha
//
manorathaśatāna ahaṃ pradātā
sadevamanuje sadṛśo na me sti
/
[_Mvu_3.352_] prāṇāṃ tyajiṣyaṃ tava kāraṇāya
mā me pravādo vitatho
bhaveyā //
so dāni rājā taṃ sārthavāhaṃ nirāśaṃ mūrchitvā bhūmyāṃ patitaṃ
samāśvāsayati tvaṃ dūrato mamāśābhūto uddiśya ihāgato ahaṃ tatra tathā kariṣyāmi
yathā tava niṣphalaṃ āgamanaṃ na bhaviṣyati / tava kāraṇenātmānaṃ parityajiṣyāmi
// mama paścād bāhuṃ baṃdhitvā kāśirājño upanāmehi / tato te kāśirājā tuṣṭo
prabhūtaṃ arthaṃ dāsyati / kāmaṃ ahaṃ ātmānaṃ parityajāmi mā punas tava niṣphalā
mamoddiśya āśā bhavatu // so dāni sārthavāho āha //
na utsahāmi
puruṣarṣabhasya pracartuṃ pāpaṃ dhanakāraṇārthaṃ /
yathāśravo tādṛśaṃ
darśanan te suduṣkaraṃ kriyati lokapaṇḍita //
rājā āha //
kiṃ jīvitaphalaṃ
yeṣāṃ loke śravo na mahābhago /
arthārtho na upagato bhagnapraṇayo nivarteya
//
kāmaṃ śatrubhir vadhiṣyaṃ suduṣkaraṃ
kāmaṃ śatruś chetsyati mahya
gātraṃ /
kāmaṃ hi prāpsyaṃ vedanām atitīvrāṃ
duḥkhaṃ sahiṣyaṃ mā ca te
syān nirāśā //
so ca kāśirājā kośalarājño jīvitena nandati pratyahaś caivaṃ
ghoṣayati yaḥ kośalarājño śīrṣam ānayati tasya mahāntaṃ dānaṃ dadāmīti // yāvat
tena kośalarājñā
[_Mvu_3.353_] punarpunar ucyamānena sa kośalarājā
sārthavāhena paścād bāhubandhanaṃ kṛtvā kāśirājño upanāmitaṃ //
___kāśirājā
āha // aho ayaṃ rājā śūraś ca kṛtayogyaś ca kathaṃ tvayā badhvā ānītaḥ // yāvat
tena sarvam ātmanaḥ āgamanakāraṇaṃ kathitaṃ kāśirājā ca vismayajātaḥ āha // na
yuktam asmākaṃ evaṃ dhārmikasya rājño rājyam apahartum iti // punar api
kośalarājānaṃ svake rājye abhiṣiṃcya kāśirājyaṃ gataḥ / yāvat tena kośalarājñā
sārthavāhasya mahāntaṃ dhanaskaṃdhaṃ dattam iti //
___syāt khalu punaḥ
bhikṣavo yuṣmākam evam asyād anyaḥ sa kośalarājā / nānyas tadā ahaṃ sa bhikṣavas
tadā kośalarājā abhūṣi // nānyo draṣṭavyaḥ ājñātakauṇḍinyaḥ tadāsārthavāho
abhūṣi // tadāpi mayā ātmaparityāgaṃ kṛtvā eṣo mahatā arthena saṃyojitaḥ
etarahiṃ pi mayā bahūni duḥkhaparityāgaśatāni parityajitvā anuttarāṃ
samyaksaṃbodhim abhisaṃbuddhitvā mahatārthena saṃyojitaḥ //
_____samāptaṃ
ājñātakauṇḍinyasya jātakaṃ //
bhikṣū bhagavantam āhansuḥ // bhagavatā
paṃca bhadravārgīyā anyatīrthikasaṃśritā dāruṇena dṛṣṭi-oghena vuhyamānā tato
dṛṣṭigatiṣu vinivartiyitvā bhayabhairavāto saṃsārasāgarāto uddharitvā
kṣemasthale śive śame abhaye nirvāṇe pratiṣṭhāpitāḥ // bhagavān āha // na
bhikṣavaḥ etarahim eva paṃcakā bhadravargikā mayā saṃsārasāgarāto tāritā
anyadāpi mayā ete mahāsamudrāto bhagnayānapātrā alenā atrāṇā aśaraṇā aparāyaṇāḥ
kṛcchraprāptā vyasanam āgatā ātmaparityāgaṃ kṛtvā mahāsamudrāto svastinā
pratiṣṭhāpitāḥ // bhikṣū āhansuḥ // anyadāpi bhagavaṃ // bhagavān āha //
anyadāpi bhikṣavaḥ //
[_Mvu_3.354_]___bhūtapūrvaṃ bhikṣavo atītamadhvāne
jambudvīpe vāṇijakā dhanahetunā yānapātreṇa mahāsamudram avatīrṇās teṣāṃ taṃ
yānapātraṃ makareṇa matsyajātena bhinnaṃ tahiṃ tahiṃ ye kecid vāṇijā . . . . . .
. . . . . . . . . . . . bāhāhi plavanti sārthavāhenāpi kiṃcit pūrvaṃ pratipannaṃ
so pi bāhāhi samudre plavati // tasya dāni sārthavāhasya samīpe paṃca vāṇijakā
bāhāhi sārthavāhena sārdhaṃ mahāsamudre plavanti // sārthavāhasyaitad abhūṣi //
nāsmābhiḥ śakyaṃ bāhāhi imaṃ mahāsamudraṃ tarituṃ ihāsmābhiḥ sarvehi maritavyaṃ
śrutaṃ ca me mahāsamudrī mṛtakuṇapena sārdhaṃ rātriṃ na prativasati / yaṃ
nūnāhaṃ dehaparityāgaṃ kṛtvā imāṃ paṃca vāṇijāṃ ito mahāsamudrāto svastinā
sthalaṃ prāpayeyaṃ // sārthavāhasya ca śastraṃ va hastagataṃ āsī / so teṣāṃ
paṃcānāṃ vāṇijakānāṃ āha // mama sarve lagnatha ahaṃ vo svastinā mahāsamudrāto
sthale pratiṣṭhāpayiṣyāmi // te dāni tatra udake apratiṣṭhe anālambe sarve
paṃcakā vāṇijakāḥ sārthavāhasya lagnā tato sārthavāhena śastreṇa svagalakaṃ
vikartitaṃ na mahāsamudro mṛtakuṇapena sārdhaṃ rātriṃ prativasati // atha khalu
bhikṣavo kṣipram eva mahāsamudreṇa taṃ kuṇapaṃ sthale vāsthāpitaṃ // te dāni
sarve paṃca vāṇijakāḥ sāgaravegena kuṇapena sārdhaṃ sthalaṃ kṣiptā / iyaṃ ja
mahāpṛthivī atiriva saṃpracalitā mahaṃto ca bhūtānāṃ ninādo abhūṣi / devā nāgā
yakṣā asurā mahāsamudre kim idaṃ ti udīrinsuḥ // mahāsamudradevatā āha // eṣo
bodhisatvo vāṇijakehi sārdhaṃ yānapātreṇa mahāsamudram avatīrṇaḥ teṣāṃ taṃ
yānapātraṃ makareṇa matsyajātena bhinnaṃ yehi ca vāṇijakehi pūrvaṃ pratipannaṃ
te bodhisatvenātmaparityāgena mahāsamudrāto sthalaṃ prāpitā
/
[_Mvu_3.355_] mayaṃ pramattavihārā yehi na samanvāhṛtaṃ evaṃ
duṣkarakārakā bodhisatvā sarvasatvānāṃ anugrahapravṛttā //
bhūtapūrvam atītaṃ
bodhāya caranto vādipravaro /
otīrṇo lavaṇajalaṃ timimakaranisevitaṃ ramyaṃ
//
atha matsyena makareṇa bhagnaṃ pātraṃ jale samudrasmiṃ /
so vāṇijo
visārtho pariplavati sāgare dhīro //
atrāṇāṃ anabhisarāṃ duḥkhārditāṃ vāṇījā
viditvāna /
saṃcintayati upāyaṃ kathaṃ duḥkhitāṃ sukhaye satvā //
tasyāsi
parivitarko śrutaṃ mayā sāgaro mṛtakuṇapena /
na saṃvasati lavaṇasalilo
timimakaraniṣevito rajanīṃ //
tyajeyam ātmānaṃ mā vāṇijakā sāgare vinasyante
/
iti dṛḍhamatisya buddhī cittacaritapāramigatasya //
yā eṣa mahākaruṇā .
. . . hiteṣī sarvasatveṣu /
samupacitā dīrgharātraṃ sāsya bhajahe
cittasaṃtānaṃ //
so avaca vāṇijagaṇaṃ ātmaṃ tyajiṣyāmi śliṣyatha mamāṃge
/
na hi lavaṇasaliladevatā dhareti rajanīṃ mṛtaśarīraṃ //
tīkṣṇaṃ grahetva
śastraṃ nivartaye ātmano . . . śarīraṃ /
kṣipraṃ samudratīraṃ vāṇijakā sarve
upanītā //
atipracalitā giridharā sanagaranigamā saśailavanaṣaṇḍā
/
[_Mvu_3.356_] sāgara sadānavapurā sabhujagabhavanā ca saṃkṣubhitā
//
kim idaṃ ti jano parvatavanadevatā bhujaṃgā kathayensuḥ /
. . . . .
pratibhaṇe lavaṇasaliladevatā duḥkhitā //
eṣo gajasatvasāro bodhāya caranto
vādipravaro /
uttīrṇo lavaṇasalilaṃ mamedaṃ na viditaṃ pramattāye //
so
bhinnayānapātro paripūrati sāgare narapravaro /
ātmaṃ priyaṃ parityaji
parajanaparimocanārthāya //
tasyaivaṃ anubhāvā pracalitā vasuṃdharā
sasāgarameru /
guhyaka sadānavapurā sabhujagabhavanā ca saṃkṣubhitā
//
kathaṃ nāma sarvasatvā śaktā pratikartuṃ satvasārāṇāṃ /
bodhāya
carantānāṃ prāg eva sarvajñabhūtānāṃ //
yas tu jinaśāsanasmiṃ pratipanno
bhavati sarvabhāvena /
etāvatā pratikṛtaṃ bhavati hi gajasatvasārasya
//
bhagavān āha // syāt khalu punar bhikṣavo yuṣmākam evam asyād anyaḥ sa
tena kālena tena samayena sārthavāho abhūṣi / naitad evaṃ draṣṭavyaṃ / tat kasya
hetor ahaṃ sa bhikṣavaḥ sārthavāho abhūṣi // nānye te paṃca vāṇijakāḥ / ete te
paṃcakā bhadravargikāstadāpi te ete mayā ātmaparityāgaṃ kṛtvā mahāsamudrāto
svastinā sthale pratiṣṭhāpitā etarahiṃ pi mayā ātmaparityāgaṃ kṛtvā saṃsārāto
tāritā nirvāṇe pratiṣṭhāpitāḥ //
_____samāptaṃ paṃcakānāṃ
bhadravargikānāṃ jātakaṃ //
bhikṣū bhagavantam āhansuḥ // bhagavatā
sadevamānuṣāye pariṣāye dharmaṃ deśitaṃ //
[_Mvu_3.357_] bhagavān āha //
na bhikṣavaḥ etarahiṃ eva anyadāpi mayā bhikṣavo sadevamānuṣāye pariṣāye dharmaṃ
deśitaṃ // bhikṣū āhansuḥ // anyadāpi bhagavan* // bhagavān āha // anyadāpi
bhikṣavo //
___bhūtapūrvaṃ bhikṣavaḥ atītamadhvāne nagare vārāṇasīye
kāśijanapade kalabho nāma rājā rājyaṃ kārayati raudro niṣkṛpo sāhasiko // so
dāni antaḥpure udyānabhūmiṃ nirdhāvite antaḥpurikāhi sārdhaṃ puṣkariṇyāṃ
udakakrīḍāṃ krīḍati // utpalapadumapuṇḍarīkasaugandhikāni bhaṃjitvā krīḍitvā
ramitvā pravicāretvā antaḥpureṇa sārdhaṃ ratiklānto // osuptena rājñā antaḥpuro
tāṃ udyānabhūmiṃ pravicīrṇo // kṣāntivādo ṛṣi uttarakurudvīpāto ṛddhīye āgatvā
tahiṃ udyānabhūmīyaṃ āsati // so dāni antaḥpurikāhi tahiṃ udyānabhūmiyaṃ
aṇvantīhi dṛṣṭo // tā dāni ṛṣiṃ mahābhāgaṃ dṛṣṭvā prasannacittā paryupāsanti
bhagavaṃ deśehi no dharmaṃ // so dāni ṛṣī tāsām antaḥpurikānāṃ dharmaṃ deśayati
/ dānakathāṃ śīlakathāṃ svargakathāṃ puṇyakathāṃ puṇyavipākakathāṃ kāmeṣu bhayaṃ
okāraṃ saṃkileśaṃ naiṣkramyānuśaṃsāvyavadānaṃ saṃprakāśayati / daśa kuśalāṃ
karmapathāṃ sukhodayāṃ loke devamanujānāṃ śuklāṃ sukhavipākāṃ tāsāṃ ṛṣipravaro
prakāśayati // tā dāni antaḥpurikā ekāgracittā ṛṣiṃ paryupāsanti // rājā ca
prativibuddho antaḥpuraṃ na paśyati / so dāni ruṣito asiṃ niṣkośaṃ kṛtvā
antaḥpuraṃ padena anveṣati / paśyati ca tāvo antaḥpurikāvo ṛṣiṃ agrato kṛtvā
niṣaṇṇā //
___so dāni tam ṛṣiṃ dṛṣṭvā bhūyo atiriva ruṣito imena mama sarvam
antaḥpuraṃ dṛṣtaṃ / so dāni ruṣito praduṣṭacitto tam ṛṣiṃ pṛcchati / ko tvaṃ //
ṛṣi āha // kṣāntivādī
[_Mvu_3.358_] smi nandatāṃ // so dāni bhūyasyā
mātrayā duṣṭo āha // yadi kṣāntivādī praṇāmehi aṃguliṃ // ṛṣiṇā aṃgulī praṇāmitā
// rājñā asipaṭṭena ṛṣisya sā aṃguli cchinnā tato mātāye putrapremnena staneṣu
kṣīraṃ pravaheya evaṃ tasya ṛṣisya tato aṃgulito kṣīraṃ pravahati // tatra
satvamaitracittasya tena tasya ekamekāye hastāye sarvapaṃcāṃgulīyo chiṃnāyo
sarvato ca kṣīraṃ sravati // rājā bhūyo pṛcchati // kiṃvādī bhavān* // ṛṣi
kṣāntīm eva vyākaroti / kṣāntivādī smi nandatāṃ // tena tasya ṛṣisya hasto
chinno tato pi kṣīraṃ sravati // rājā ṛṣiṃ pṛcchati // kiṃvādī bhavān* // ṛṣi
kṣāntim eva vyākaroti / kṣāntivādī smi nandatāṃ // tasya dāni evam eva dvitīyo
pi hasto chinno aṃgulīto upādāya yāvat kaphoṇiko chinno tato pi sarvato kṣīraṃ
sravati cchinnechinnehi // rājā pṛcchati / kiṃvādī bhavān* // ṛṣi kṣāntim eva
vyākaroti / kṣāntivādī smi nandatāṃ // evaṃ pādā pi aṃgulīṣu upādāya yāvaj
jānukaparyantā chinnā // rājā pṛcchati / kiṃvādī bhavān* // ṛṣi kṣāntim eva
vyākaroti / kṣāntivādī smi nandatāṃ // tasya dāni eko karṇo chinno tataś
chinnāto kṣīraṃ sravati // rājā ṛṣiṃ pṛcchati / kiṃvādī bhavāṃ // ṛṣiḥ kṣāntim
eva vyākaroti /
[_Mvu_3.359_] kṣāntivādī smi nandatāṃ // tena tasya
dvitīyo karṇo chinno tato pi kṣīraṃ prasravati apraduṣṭacittasya // bhūyo rājā
ṛṣiṃ pṛcchati / kiṃvādī bhavāṃ // ṛṣiḥ kṣāntim eva vyākaroti / kṣāntivādī smi
nandatāṃ // tena tasya ṛṣisya nāsā chinnā tato pi apraduṣṭasya kṣīraṃ sravati //
bhūyo rājā ṛṣiṃ pṛcchati / kiṃvādī bhavāṃ // ṛṣi kṣāntim eva vyākaroti /
kṣāntivādī smi nandatāṃ / yadi me imaṃ śarīraṃ paṭṭaśataṃ nikṣipesi pīluśataṃ
chittvā praduṣṭacitto tadāpi kṣāntiṃ na vijaheyaṃ //
___ṛṣiṇā
khaṇḍakhaṇḍakṛtena devanāgayakṣā kṣubhitā bhūtā ninādam akarensuḥ satvā ca
mahābhayaṃ uttrāsaṃ janayensuḥ / naigamajānapadā bhūtānāṃ mahābhayaṃ dṛṣṭvā
ninādaṃ nadantāṃ śrutvā ṛṣiṃ praṇipatitvā kṣamāpenti //
yo te hastāṃ ca pādāṃ
ca karṇanāsāṃ ca cchindati /
tasya kupya mahābrahme svasty astu itarā prajāḥ
//
ṛṣi āha //
yo me hastāṃ ca pādāṃ ca karṇanāsāṃ ca cchindati
/
tasyāpy ahaṃ na kupyāmi prāg eva itarā prajāḥ //
devanāgayakṣagandharvā
āhansuḥ // ṛṣiṃ kṣāntivādiṃ uttejema imaṃ kalabhasya rājño rājyaṃ sarāṣṭraṃ
sajanapadaṃ ṛddhīkartuṃ na labhyati /
uddahyatu janapado sphīto rāṣṭraṃ
vinasyatu /
ṛṣiṃ yatra viheṭhensuḥ kṣāntivādim ahiṃsakaṃ
//
[_Mvu_3.360_] uddahyatu imaṃ nagaraṃ kālavastuṃ karīyatu //
ṛṣiṃ
yatra viheṭhensuḥ kṣāntivādim adūṣakaṃ //
uddahyatu ayaṃ rājā sāmātyo
sapariṣado /
ṛṣiṃ yatra vaheṭhensuḥ kṣāntivādim adūṣakaṃ //
nigamajanapadā
taṃ bhūtānāṃ mahāsaṃkṣobhaṃ dṛṣṭvā bhītā ṛṣiṃ praṇipatya yācanti //
yo te
hastāṃ ca pādāṃ ca karṇanāsāṃ ca cchindati /
tasya kupya mahābrahme svasty
astu itārā prajāḥ //
ṛṣi āha //
mā bhāyatha yuṣmākaṃ na kiṃcit pīḍā
bhaviṣyati /
yo me hastāṃ ca pādāṃ ca karṇanāsāṃ ca cchindati //
tasyāpy
ahaṃ na kupyāmi prāg eva itarā prajāḥ /
rājā svayaṃkṛtakarmasya vipākam
anubhaviṣyati //
ṛṣi devanāgayakṣagandharvāṇāṃ āha //
kāle na varṣati devo
bījā vuttā na rohaṃti /
tāpadagdhā vātahatā . . . . . . . . . . . //
evaṃ
abhū atītasmiṃ ṛṣi kṣāntīya dīpako /
taṃ kṣāntīye sthitaṃ santaṃ kāśirājā
aghātaye //
tasya karmasya paruṣasya vipāko kaṭuko phalo /
yaṃ kāśirājā
vedesi nirayasmiṃ samarpito //
[_Mvu_3.361_] evaṃ khu adhivā . . . .
kṣāntivādī ṛṣī yathā /
aṃgeṣu cchidyamāneṣu na so kupyati kasya cit* //
so
dāni kāśirājā kalabho agninā dagdho avīcismiṃ mahānarake upapanno
//
___hastināpure arjuno nāma rājā so sādhurūpāṃ viditvā praśnāṃ
pṛcchati yo śakyo cittam ārādhayituṃ so svastinā jīvanto mucyati yo na śaknoti
rājño arjunasya praśnavyākaraṇena cittam ārādhayituṃ so rājñā arjunena svayaṃ
śaktinā hanyati // himavantapārśvāto gautamo nāma ṛṣi hastināpuram āgato
paṃcābhijño caturdhyānalābhī maharddhiko mahānubhāvo kāmeṣu vītarāgo // so dāni
ṛṣī rājñā arjunena praśnaṃ pṛcchito ṛṣiṇā taṃ praśnaṃ atra saviṣamaṃ vyākṛtaṃ
rājā ca na vijānāti / tena so ṛṣi gautamo mahābhāgo svayaṃ śaktinā hato so pi
rājā arjuno agninā dagdho śaktiśūle mahānarake upapanno //
___kaliṃgeṣu
dantapuraṃ nāma nagaraṃ / tatra nārīkelo nāma rājā rājyaṃ kārayati duṣṭo vivarṇo
raudro dāruṇo sāhasiko // so śramaṇabrāhmaṇā nimantrayitvā śunakhehi khādayati /
tehi ca khādyaṃtehi hasati // so pi agninā dagdho mahānarake upapanno
śyāmaśavalehi ahorātrāṇi khādyati //
___kaṃpille nagare brahmadatto nāma
rājā rājyaṃ kārayati / tasya rājño brahmadattasya putraśataṃ kumārāṇāṃ
purohitasyāpi yajñadatto nāma putro māṇavako purohitakumāro // dakṣiṇāpathāto
iṣvastrācāryo śṛṇvati / kaṃpille nagare rājño
brahmadattasya
[_Mvu_3.362_] kumāraśato sti / tatra gacchāmi kaṃpillaṃ
nagaraṃ taṃ kumāraśataṃ iṣvastrajñānaṃ śikṣāpayiṣyāmi tato me vṛttir bhaviṣyati
// so dāni kaṃpillam āgato purohitasyāllīno purohitenāpi rājño brahmadattasya
allāpito // brahmadatto tam āha // idaṃ mama kumāraśataṃ iṣvastrajñāne śikṣāpehi
/ ahaṃ te vipulaṃ vittaṃ dāsyāmi // so dāni iṣvastrācāryo iṣvastrajñānaṃ
śikṣāpeti purohitaputro pi yajñadatto tatraiva iṣvastrajñānaṃ śikṣati tehi
kumārehi sārdhaṃ // te dāni sarvāvantaṃ iṣvastrajñānaṃ śikṣitā sarveṣāṃ ca
iṣvastrajñānena yajñadatto viśiṣyate // te dāni śikṣitā sarājikāye pariṣāye
purato mahato janakāyasya darśanaṃ denti / kumāraśataṃ yajñadattasya iṣuṃ
kṣipaṃti yajñadatto pi maṇḍalāgreṇa tāni iṣūṇi kumāraśatena kṣipiyaṃtāni
asaṃprāptāni śarīre sarvāṇi cchindati // sarvā sā sarājikā pariṣā yajñadattasya
vismitā / tasya dāni śarabhaṃga iti nāma nirvṛttaṃ abhūṣi //
___vārāṇasyā
uttareṇa anuhimavante sāhaṃjanī āśramapadaṃ mūlopetaṃ patropetaṃ puṣpopetaṃ
phalopetaṃ kodravaśyāmākabhaṃgaprāsādikaśākaśālūkasaṃpannaṃ anekehi
vṛkṣasahasrehi puṣpaphalopetehi śobhitaṃ pānīyasaṃpannaṃ // tahiṃ kāśyapo nāma
ṛṣiḥ prativasati paṃcaśataparivāro sarve paṃcābhijñā caturdhyānalābhino
maharddhikā mahānubhāvā // śarabhaṃgo purohitaputro tahiṃ sāhaṃjanīm āśramapadaṃ
gatvā kāśyapasya ṛṣisya sakāśe ṛṣipravrajyāṃ pravrajito // tenāpi
pūrvarātrāpararātraṃ jāgarikāyogam anuyuktena viharantena yujyantena ghaṭantena
vyāyamantena catvāri dhyānāni utpāditāni paṃca cābhijñā sākṣīkṛtā
caturdhyānalābhī paṃcābhijño mahānubhāvo śarabhaṃgo ṛṣi saṃvṛtto sadevake loke
abhijñātaparijñātakaumārabrahmacārī ugratapasyāśrito
[_Mvu_3.363_]
mahānāgo // so dāni dakṣiṇāpathagato // asmakeṣu godāvarī nadī / tasyā kūle
kapitthakaṃ nāma āśramaṃ sādhetvā prativasati //
___kāśyapasya ṛṣisya śiṣyo
vatso nāma paṃcaśataparivāro anuhimavante gaṃgākūle āśrame prativasati sarve
paṃcābhijñā caturdhyānalābhino kāmeṣu vītarāgā uṃchavṛttikā mahānubhāvā / tatra
dāni vatsa-ṛṣisya vātavyādhi utpanno // so anuhimavante śītam asahanto
dakṣiṇāpathaṃ gato govardhanaṃ nāma nagaraṃ // tatra dāni daṇḍakī nāma rājā
rājyaṃ kārayati adhārmiko adharmarājā dṛṣṭivipanno viṣayalolaḥ mūḍho
viparītadarśī amātṛjño apitṛjño aśrāmaṇyo abrāhmaṇyo dāruṇo niṣkṛpo sāhasiko //
tena so vatso ṛṣi dṛṣṭvā pāṃśunā ākramāpito aheṭheko adūṣako anaparādhī // tasya
dāni rājye vighuṣṭo nāmāgrāmātyo / tena so ṛṣī tato pāṃśurāśito śīghram eva
jīvanto utkhanāpito praṇipatitvā ca anukṣamāpito / bhagavaṃ na me priyaṃ yaṃ
rājñā sāhasaṃ kṛtaṃ / sādhu bhagavaṃ kṣāntum arhasi // ṛṣi āha // amātya
gacchāhi ito rājyato śīghranti / ahaṃ saptamaṃ divasaṃ kālaṃ kariṣyāmi mayā
kālagate iha rājye mahādāruṇabhayaṃ bhaviṣyati // so dāni amātyo vatsasya ṛṣisya
śrutvā saputradāro saparivāro sarveṇa jñātigaṇena sārdhaṃ daṇḍakisya rājyato
anyaṃ rājyaṃ saṃkramati // saptarātrasyātyayena vatso ṛṣi kālagato
samanantarakālagatasya ṛṣisya bhūtānāṃ mahāsaṃkṣobhaṃ abhūṣi tehi sarājyaṃ
rātrīye bhasmīkṛtaṃ nagaraṃ //
___gaṃgāya ca yamunāyā ca antarā kāśyapo
ṛṣi yajñaṃ yajati / tatra aṣṭānavati
[_Mvu_3.364_] tāpasasahasriyo
saṃnipatitāvo paṃcābhijñā caturdhyānalābhino sarve maharddhikā mahānubhāvā
//
___kaliṃgeṣu dantapuraṃ nāma nagaraṃ tatra uggato nāma rājā so teṣāṃ
rājñāṃ dāruṇāṃ imāṃ mahābhayāṃ mahāvipattiṃ dṛṣṭvā saṃjayantīm adhyagāt* ṛṣayo
darśanāya // saṃjayantīyaṃ bhīmaratho nāma rājā / so pi teṣāṃ rājñāṃ vipattiṃ
dṛṣṭvā saṃvigno so taṃ kaliṃgarājaṃ pṛcchati / kahiṃ gamiṣyasi // so tam āha //
gamiṣyāmi ṛṣayo darśanāya // hastināpure aṣṭamako nāma rājā rājyaṃ kārayati / so
pi teṣāṃ caturṇāṃ rājñāṃ dāruṇāṃ vipattiṃ dṛṣṭvā trasto saṃvigno so pi prasthito
ṛṣayo darśanāya // śakro pi devānām indro teṣāṃ caturṇāṃ adhārmikānāṃ
adharmarājñāṃ duṣṭivipannānāṃ niṣkṛpānāṃ dāruṇānāṃ sāhasikānāṃ vipattiṃ dṛṣṭvā
āgataḥ mahatā devatānubhāvena ṛṣayo darśanāya //
paṃca śatāni
himavantapārśve
mūlaphalāhārā ṛṣayaḥ paśyensuḥ /
uṃcharatā tāpasā
śuddhalūkhā
susaṃyatā ugratapā udārā //
eko atra āsī ṛṣi
vatsagotro
vātehi ābādhehi kṛśo abhūṣi /
himavantapārśve asahanto
śītaṃ
vanāto so osare rājadhānīṃ //
tatra abhūd daṇḍakī nāma
rājā
adharmacārī . . . . niviṣṭo /
dṛṣṭiṃ grahetvā
viparītasaṃkhyo
[_Mvu_3.365_] so taṃ ṛṣiṃ pāṃśunā ākrameti //
tasyaiva
rājño abhu agramātyo
nāmena vighuṣṭo abhūṣi rājye /
so taṃ ṛṣiṃ uddhariya
avocat*
na me priyaṃ sādhu kṣamāhi brahme //
vatso ṛṣī taṃ avaca
amātyaṃ
gaccha ito mā te siyā anarthaḥ /
saptarātrīyena ito
tyayena
mahad bhayaṃ bhaviṣyati ghorarūpaṃ //
ṛṣisya ca kālagatasya
tatra
bhūtānāṃ saṃkṣobho mahā abhūṣi /
tantasya rājyaṃ sadhanaṃ
sarāṣṭraṃ
ekāya rātrīya karensu bhasmaṃ //
athābravīc charabhaṃgo
tapasvī
samāgatā ṛṣayo . . . . /
na sādhurūpaṃ kṛtaṃ daṇḍakīnā
gacchāma
vatsasya karoma pūjāṃ //
athāṣṭamako bhīmaratho ca rājā
kaliṃgarājā atha
udgato ca /
saṃvignā saṃhṛṣṭā idaṃ uvāca
gacchāmatha ṛṣayo
darśanāya
pṛcchāmatha yena hi taṃ bhaveya //
te dāni allīnā trayo
narendrā
saṃtuṣṭā saṃvignā ṛṣīṇāṃ samīpaṃ /
[_Mvu_3.366_] alaṃkṛtā
kuṇḍalino suvastrā
vaiḍūryamuktāstarakhaḍgapāṇī //
ṛṣayo āhansuḥ
//
rājā ṛṣiṃ bhāṣatha ke va yūyaṃ
kathaṃ vo jānanti manuṣyaloke
//
rājāno āhansuḥ //
aṣṭamako bhīmaratho ca rājā
kaliṃgarājā punar
udgato yaṃ /
susaṃyatā ṛṣayo darśanāya
ihāgatā pṛcchatukāmā praśnāṃ
//
ṛṣayo śakraṃ antarīkṣagataṃ pṛcchanti //
vaihāyasaṃ tiṣṭhasi
antarīkṣe
obhāsayaṃ paṃcadaśīva candro /
pṛcchāma te deva
mahānubhāva
kathaṃ ti jānanti manuṣyaloke //
śakro āha //
devā me
jānanti śacīpatīti
maghavanti me āhu manuṣyaloke ///
so āgato deva
mahānubhāva
susaṃyatāṃ ṛṣayo darśanāye //
[_Mvu_3.367_] ṛṣayo āhansuḥ
//
puraṃdaro bhūtapatī punar yo
devānām indro tridaśānam īśvaro /
so
āgato asuragaṇapramardako
okāśam ākāṃkṣati praśnaṃ praṣṭuṃ //
dūrā śrutā
mo ṛṣayo samāgatā
susaṃyatā vo ṛṣayo sma āgatā /
pādavandakā
āryaprasannacittā
ayaṃ sarvaloke manuṣyaśreṣṭho //
ṛṣi āhansuḥ
//
ṛṣīṇāṃ gandho cirabhāvitānāṃ
upavāyati erito mārutena /
ito
apakramya niṣīda śakra
na eṣa gandho susaho devatehi //
śakro āha
//
ṛṣīṇāṃ gandho cirabhāvitānāṃ
upavāyati erito mārutena /
śuciḥ
sugandho cirabhāvitānāṃ
na eṣa gandho pratikūla mahyaṃ //
ṛṣayo āhansuḥ
//
ayaṃ ṛṣiḥ sarabhaṃgo udāro
yato jāto virato maithunāto
/
[_Mvu_3.368_] ācārya buddho suvinītarūpo
so viha praśnāni viyākarotu
//
[ṛṣayo āhaṃsuḥ // ]
vāśiṣṭha praśnāni viyākarohi
yācanti tvāṃ ṛṣayo
sādhurūpā /
eṣo hi dharmo manujehi paṇḍite
yaṃ vṛkṣam ākāṃkṣati tasya
bhāro //
[śarabhaṃga āha // ]
yat kiṃci praśnaṃ
manasābhikāṃkṣatha
kṛtāvakāśāni vadetha yūyaṃ /
ahaṃ vo praśnāni
viyākariṣyaṃ
dṛṣṭaṃ hi me tatvam idaṃ paraṃ ca //
rājā dāni pṛcchati
//
yathā abhūd daṇḍaki nālikero
arjuno ca kalabho ca rājā /
teṣāṃ gatiṃ
brūhi supāpakarmaṇāṃ
kutropapannā ṛṣayo viheṭhiya //
śarabhaṃgo āha
//
yathā abhūd daṇḍaki nālikero
arjuno ca kalabho ca rājā /
teṣāṃ gatiṃ
budhya supāpakarmaṇāṃ
[_Mvu_3.369_] yatropapannā ṛṣīṇāṃ vaheṭhakā
//
ṛṣī pāṃśunākrami yena daṇḍakī
ucchinnamūlo sadhano sarāṣṭro
/
kukkulaṃ nāma narakaṃ prapanno
sphuliṃgajālā va tato samucchrayāḥ
//
arjuno narakaṃ śaktiśūlaṃ
adhośiro ūrdhapādo prapanno /
āṃgīrasaṃ
gautamaṃ heṭhayitvā
ṛṣiṃ tapasviṃ cirabrahmacāriṃ //
yo saṃyatāṃ
pravrajitāṃ vihiṃse
annena pānena nimantrayitvā /
taṃ nālikeraṃ śunakhā
paratra
prasahya khādanti viceṣṭamānaṃ //
yo khaṇḍaso pravrajitaṃ
praghātayed*
ṛṣiṃ kṣāntīvādiṃ śramanaṃ adūṣakaṃ /
kalabho avīciṃ narakaṃ
prapanno
mahābhitāpaṃ kaṭukaṃ bhayānakaṃ //
etādṛśāni narakāni
śrutvā
dṛṣṭvā ca rāṣṭrāṇi samūhatāni /
dharmaṃ care
śramaṇabrāhmaṇeṣu
evaṃkaro svargam upeya sthānaṃ //
rājāno āhansuḥ
//
yan te apṛcche ham abhibhavesi
anyan te pṛcchāmi tad iha brūhi
/
[_Mvu_3.370_] kiṃ so vadhitvā na kadāci socati
kasya prahāṇiṃ ṛṣayo
varṇayanti //
śarabhaṃgo āha //
krodhaṃ vadhitvā na kadāci
socati
īrṣyāprahāṇiṃ ṛṣayo varṇayanti /
sarvasya uktaṃ paruṣaṃ
kṣameyā
etaṃ balaṃ durjayam āhu santo //
rājāno āhansuḥ //
śakyaṃ hi
dvinnāṃ vacanaṃ kṣametuṃ
śreṣṭhasya vā atha vā sadṛśasya /
kathaṃ hi
hīnasya vacaṃ kṣameyā
ākhyāhi me kauṇḍinya etam arthaṃ //
sarabhago āha
//
bhayā hi śreṣṭhasya vacaḥ kṣamenti
saṃraṃbhahetoḥ pana sadṛśasya
/
yo ceha hīnasya vacaṃ kṣameyā
etad balaṃ uttamam āhu santo //
kathaṃ
jānetha catuchannarūpaṃ
sadṛśaṃ ca śreṣṭhaṃ atha vā ca hīnaṃ
/
virūparūpeṇa caranti santo
[_Mvu_3.371_] tasmād dhi sarvasya vacaṃ
kṣameyā //
na etam arthaṃ mahatī pi senā
sarājikā yudhyamānī kareyā
/
yaṃ kṣāntimāṃ satpuruṣo karoti
kṣāntīmatā vopasamanti vīrāḥ //
rājāno
āhansuḥ //
subhāṣitan te anumodayāmo
anyan te pṛcchāmi tad iha brūhi
/
katividhaṃ śīlavantaṃ vadesi
katividhaṃ prajñāvantaṃ vadesi
/
katividhaṃ satpuruṣaṃ vadesi
katividhaṃ ca śiri na jahāti
//
sarabhaṃgo āha //
kāyena vācāya susaṃvṛto yaḥ
manasā ca no kiṃci
karoti pāpaṃ /
na cāpi loke ahitaṃ karoti
tathāvidhaṃ śīlavantaṃ vadāmi
//
sarvāṇi arthāni punar vinaśyanti
kālāgataṃ ca na prayāti arthaṃ /
na
cātmaheto . . vidhaṃ careyā
tathāvidhaṃ prajñāvantaṃ vademi //
yo ve
kṛtajño kṛtavedi poso
kalyāṇamitro dṛḍhabhaktirūpo /
[_Mvu_3.372_]
vyasanasmiṃ satkṛtya karoti kāryaṃ
tathāvidhaṃ satpuruṣaṃ vademi //
etehi
dharmehi trihi yo upeto
saṃmodako sakhilo ślakṣṇavāco /
sagāravo sapratīśo
hirīmāṃ
tathāvidhaṃ va śiri na jahāti //
rājāno āhansuḥ //
subhāṣitan
te anumodayāma
anyan te pṛcchāmi tad iha brūhi
/
śīlaprajñāśirikṛtajñatānāṃ
kiṃ va nu śreṣṭhaṃ kuśalā vadanti
//
sarabhaṃgo āha //
prajñāṃ khu śreṣṭhāṃ kuśalā vadanti
nakṣatrarājā
iva tārakānāṃ /
śīlaṃ śiri caiva kṛtajñatā ca
prajñopakā tu pravarā
bhavanti //
rājāno āhansuḥ //
subhāṣitan te anumodayāmaḥ
anyan te
pṛcchāmi tad iha brūhi //
kim ācaranto kim āsevamāno
kathaṃkaro prajñāvāṃ
bhoti manye //
[_Mvu_3.373_] sarabhaṃgo āha //
sevanto vṛddhā nipuṇo
bahuśruto
ogrāhako ca paripṛcchamāno /
śruṇanto satkṛtya
subhāṣitāni
evaṃkaro prajñāvāṃ bhoti manye //
so prajñānāṃ kāmaguṇaṃ
vipaśyati
duḥkhaṃ anityaṃ vipariṇāmadharmaṃ /
evaṃ vipaśyaṃ prajahāti
cchandaṃ
mahadbhayeṣu vadhakopameṣu //
so vītarāgo
suvinītadoṣo
maitrābhāvanāṃ bhāvaye apramatto /
maitreṇa cittena
hitānukampī
evaṃkaro svargam upeti sthānaṃ //
subhāṣitārthaṃ idam
evarūpā
gāthā imā satpuruṣeṇa bhāṣitā /
yo pi imāṃ samma
samācareyā
adarśanaṃ mṛtyurājasya gacche //
subhāṣitan taṃ
anumodamānā
brahmā ca indro tridaśā ca devās* /
te vegajātā muditā
kṛtāṃjalī
gacchensu tad devapuraṃ yaśasvino //
mahārthiyaṃ āgamanaṃ
abhūṣi
aṣṭamakasya bhīmarathasya caiva /
[_Mvu_3.374_] kaliṃgarājasya
ca udgatasya
sarveṣāṃ vā kāmarāgo prahīṇo //
rājāno āhansuḥ //
evaṃ hi
etaṃ paracittavedi
sarveṣāṃ no kāmarāgo prahīṇo /
karohi okāśam
anugrahāye
yathā gantin te abhisaṃbhuṇema //
sarabhaṃgo āha //
karomi
okāśam anugrahāye
sarveṣāṃ vo kāmarāgo prahīṇo /
pharetha kāyaṃ vipulāya
prītaye
yathā gatiṃ me abhisaṃbhuṇetha //
rājāno āhansuḥ //
sarvaṃ
kariṣyāma tavedaṃ vākyaṃ
yaṃ yaṃ ca mo vakṣyasi bhūriprajña /
pharema
kāyaṃ vipulāya prītiyā
yathā gatin te abhisaṃbhuṇema //
kṛtā ca vatsasya
ṛṣisya pūjā
gacchantu te ṛṣayo sādhurūpā /
dhyāne ratā āśrame
āvasetha
etaṃ dhanaṃ pravrajitasya śreṣṭhaṃ //
[_Mvu_3.375_]
pūrvenivāsaṃ bhagavāṃ pūrvejātim anusmaran* /
jātakam idam ākhyāsi śāstā
bhikṣūṇam antike //
te ca skandhās te ca dhātavo tāni āyatanāni ca
/
ātmānam adhikṛtya bhagavān etam arthaṃ viyākaret* //
anavarāgrasmiṃ
saṃsāre yatra me uṣitaṃ purā /
anāthapiṇḍiko śakro devarājā śacīpatiḥ
/
kaliṃgarājā ānando śāriputro ca aṣṭako //
atha bhīmaratho rājā
maudgalyāyano maharddhiko /
sarabhaṃgo ahaṃ abhūṣi evaṃ dhāretha jātakaṃ
//
tadāpi mayā sadevamānuṣāye pariṣāye dharmaṃ deśitaṃ etarahiṃ pi mayā
sadevamānuṣāye pariṣāye dharmaṃ deśitaṃ //
_____sarabhaṃjātakaṃ samāptaṃ
//
vārāṇasyāṃ triṃśagoṣṭhikā udyānabhūmiṃ nirgatā eṣāṃ ekasya mātā
kālagatā sā devīhi upapannā / tāye dharmacakrapravartane dharmo abhigamito // sā
taṃ putraṃ smarati / tasya dāni sarvehi tehi goṣṭhikehi putrasya premnakena
putrapremnaṃ // vārāṇasyāṃ kāśikā ca nāma gaṇikā upalabdhā / kāśikā ca kena
kāraṇena sā gaṇikā kāśikā tti vuccati // tādṛśaṃ sukarmavipākābhinirvṛttaṃ
śubhaṃ rūpagataṃ / sā sarvāṃ kāśibhūmiṃ kṣamati tasmāt sā kāśikā ti vuccati //
upārdhakāśikā tasyā eva kāśikāye bhaginī tasyā pi pūrvakarmābhinirvṛttaṃ śubhaṃ
rūpagataṃ yathaiva kāśikāye
[_Mvu_3.376_] piṃgalo punar asyā eko akṣi /
tena sā kāraṇena upārdhakāśiṃ kṣamati // tehi goṣṭhikehi sā kāśikā vuccati /
āgaccha asmākaṃ upasthānakārī / sā ca tāye devatāye adhiṣṭhitā na gacchati asti
me kiṃcid gṛhakāryaṃ na śakyaṃ āgantuṃ // te dāni upārdhakāśikāṃ ādāya tām
udyānabhūmiṃ gatā // sāpi devatā kāśikāye veṣeṇa teṣāṃ goṣṭhikānāṃ
darśanapathena abhikramati // te tāṃ dṛṣṭvā yena kāśikā tena pradhāvitā / devatā
aparimitāye gatīye gacchati gacchantī dṛśyati / sā dāni devatā tāṃ goṣṭhikān
tato udyānabhūmīto ṛṣivadanaṃ praveśitvā bhagavato samīpe antarhitā // te dāni
goṣṭhikā bhagavataḥ pādavandā upasaṃkrāntā //
___bhagavān āha //
kā nu
kṛīḍā kā nu ratī evaṃ prajvalite sadā /
andhakārasmiṃ prakṣiptā pradīpaṃ na
gaveṣatha //
ko nu harṣo ko nu ānando evaṃ prajvalite sadā /
andhakārasmiṃ
prakṣiptā ālokaṃ na prakāśatha //
te dāni bhagavataḥ sarve balavaśībhāve
vinītā ehibhikṣukāye ca pravrājitā upasaṃpāditā // eṣā āyuṣmatāṃ
triṃśadgoṣṭhikānāṃ pravrajyā ca upasaṃpadā bhikṣubhāvo //
_____samāptaṃ
triṃśagoṣṭhikānāṃ pravrajyā //
[_Mvu_3.377_]___bhagavāṃ vārāṇasyāṃ
viharati śāstā devānāṃ ca manuṣyāṇāṃ ca vistareṇa nidānaṃ kṛtvā apare dāni
triṃśa janā ṛṣivadanasya nātidūreṇa mārgeṇa gacchanti / bhagavāṃ dāni teṣām
anugrahārthāya mārgasya samīpe niṣaṇṇo / te dāni bhagavantaṃ dṛṣṭvā bhagavataḥ
pādavandā upasaṃkrāntā bhagavatā ca sarve balavaśībhāvena vinītā ehibhikṣukāye
ca pravrājitā upasaṃpāditā / eṣā āyuṣmatāṃ triṃśānāṃ janānāṃ pravrajyā
upasaṃpadā bhikṣubhāvo //
___bhagavāṃ vārāṇasyāṃ viharati ṛṣivadane mṛgadāve
śāstā devānāṃ ca manuṣyāṇāṃ ca vistareṇa nidānaṃ kṛtvā kośaleṣu droṇavastukaṃ
nāma grāmaṃ tahiṃ aparo brāhmaṇamahāśālo āḍhyo mahādhano mahābhogo prabhūtabhogo
prabhūtasvāpateyo prabhūtadhanadhānyakośakoṣṭhāgāro
prabhūtajātarūparajatavittopakaraṇo prabhūtadāsīdāsakarmakarapauruṣeyo
prabhūtahastyaśvājagaveḍako / tasya dāni brāhmaṇamahāśālasya maitrāyaṇī nāma
brāhmaṇī bhāryā prāsādikā darśanīyā akṣudrāvakāśā paramāye śubhavarṇapuṣkalatayā
samanvāgatā // tasyā dāni maitrāyaṇīye pūrṇo nāma māṇavo putro prāsādiko
darśanīyo taruṇābhirūpo kṛtapuṇyo maheśākhyo kṛtādhikāro purimakehi
samyaksaṃbuddhehi cchinnabandhano ājñātabhūto āryadharmāṇāṃ caramabhaviko // so
śṛṇoti / rājño śuddhodanasya sarvārthasiddho nāma kumāro dvātriṃśatīhi
mahāpuruṣalakṣaṇehi samanvāgato yehi dvātriṃśatīhi mahāpuruṣalakṣaṇehi
mahāpuruṣasya dve gatīyo bhavanti na tṛtīyā / saced agāram adhyāvasati rājā
bhavati cakravartī caturdvīpeśvaro vijitāvī dhārmiko dharmarājā
saptaratnasamanvāgato / tasya imāni sapta ratnāni bhavanti tadyathā cakraratnaṃ
hastiratnaṃ aśvaratnaṃ maṇiratnaṃ gṛhapatiratnaṃ strīratnaṃ pariṇāyakaratnaṃ
saptamaṃ pūraṃ cāsya bhavati sahasraṃ putrāṇāṃ śūrāṇāṃ vīrāṇāṃ
varāṃgarūpaṇāṃ
[_Mvu_3.378_] parasainyaprarmadakānāṃ / so imāni catvāri
mahādvīpāni adhyāvasati tadyathā jaṃbudvīpaṃ pūrvavidehaṃ aparagodānikaṃ
uttarakuruṃ imāṃ mahāpṛthivīṃ sāgaragiriparyantām akhilām akaṇṭakām
adaṇḍenāśastreṇānutpīḍena dharmeṇaivābhinirjitvā adhyāvasati / sacet punaḥ
agārato anagāriyaṃ pravrajati tathāgato bhavati arhaṃ samyaksaṃbuddho
vidyācaraṇasaṃpannaḥ sugato lokavid anuttaraḥ puruṣadamyasārathiḥ śāstā devānāṃ
ca manuṣyāṇāṃ ca vighuṣṭaśabdo vighuṣṭakīrtirekho ananyaneyo abhibhū anabhibhūto
ājñārthadarśī vaśī vaśavartī so ca ṛṣiṇā maharddhikena mahānubhāvena caturhi
kāraṇehi ekāṃśena vyākṛto buddho loke bhaviṣyatīti athānyehi pi naimittikehi //
yadā bhagavān abhiniṣkrānto so pi tadaho yeva abhiniṣkrānto anuhimavantaṃ
āśramaṃ gatvā ṛṣipravrajyāṃ pravrajito caturdhyānalābhī paṃcābhijño maharddhiko
mahānubhāvo ṛṣi saṃvṛtto //
___tasya dāni ekūnatriṃśa ṛṣikumārā śiṣyā sarve
ṣaḍaṃgavedapāragāś caturdhyānalābhinaḥ paṃcābhijñā maharddhikā mahānubhāvā // so
teṣāṃ śiṣyāṇām āha // buddho loke samutpanno vārāṇasyāṃ viharati ṛṣivadane
mṛgadāve manuṣyāṇāṃ dharmaṃ deśayati ādau kalyāṇaṃ madhye kalyāṇaṃ paryavasāne
kalyāṇa svarthaṃ suvyaṃjanaṃ kevalaparipūrṇaṃ pariśuddhaṃ paryavadātaṃ
brahmacaryaṃ saṃprakāśayati //
sarve aśaraṇā skaṃdhāḥ abhitaptā mahābhayā
/
aviśvāsikā ca asārā ca iti bhāṣati gautamo //
yaṃ nūnaṃ vayaṃ māṇavakāho
yena vārāṇasīm ṛṣivadanaṃ mṛgadāvaṃ tenopasaṃkrameyāma
[_Mvu_3.379_] taṃ
bhagavantaṃ gautamaṃ darśanāya / sādhu khalu punar bhavati tathārūpāṇāṃ
tathāgatānāṃ arhantānāṃ samyaksaṃbuddhānāṃ darśanāya upasaṃkramaṇaṃ paryupāsanā
ca // sādhūpādhyāya tti te māṇavakā pūrṇasya . . . . . . . . . . . brahmacaryaṃ
saṃprakāśayantaṃ dvātriṃśatīhi mahāpuruṣalakṣaṇehi samanvāgataṃ aśītihi
anuvyaṃjanehi upaśobhitaśarīraṃ aṣṭādaśehi āveṇikehi buddhadharmehi samanvāgataṃ
daśahi tathāgatabalehi balavāṃ caturhi vaiśāradyehi suviśārado śāntendriyo
śāntamānaso uttamadamaśamathapāramiprāpto paramadamaśamathapāramiprāptaḥ
antargatehi indriyehi avahirgatena mānasena sthitena dharmatāprāptena hradam
ivāccho anāvilo viprasanno ratanayūpam ivābhyudgato suvarṇayūpaṃ vā
prabhāsamānaṃ tejasā śriyāye jvalamānaṃ asecanakaṃ apratikūlaṃ darśanāye /
dṛṣṭvā ca punar asya atiriva manaṃ prasīde // prasannacitto ca punar yena
bhagavāṃs tenopasaṃkramitvā bhagavataḥ pādau śirasā vaṃditvā bhagavantam etad
uvāca // pravrajehi māṃ bhagavaṃ upasaṃpādehi māṃ sugata // atha khalu bhagavāṃ
pūrṇaṃ ṛṣiṃ maitrāyaṇīputraṃ ātmatriṃśaṃ ehibhikṣukāye abhibhāṣe // etha
bhikṣavaś caratha tathāgate brahmacaryaṃ // teṣāṃ dāni bhagavatā ehibhikṣukāye
ābhāṣṭānāṃ yat kiṃcid ṛṣiliṃgaṃ ṛṣigupti ṛṣidhvajaṃ ṛṣikalpaṃ sarvaṃ
samantarahitaṃ tricīvaraṃ ca prādurbhūtaṃ suṃbhakā ca pātrā
prakṛtisvabhāvasaṃsthitā keśā īryāpatho ca sānaṃ saṃsthihe sayyathāpi nāma
varṣaśatopasaṃpannānāṃ bhikṣūṇāṃ / eṣā āyuṣmataḥ pūrṇasya maitrāyaṇīputrasya
ātmatriṃśasya pravrajyā upasaṃpadā bhikṣubhāvo //
___so dāni ātmatriṃśo
bhagavatā balavaśībhāve vinīto / so dāni balavaśībhāvaprāpto bhagavantaṃ
sammukhaṃ imāhi sārūpyāhi gāthāhi abhistave //
[_Mvu_3.380_] yaṃ
tuṣitabhavane santo himaśikharanibho gajo bhavitvāna /
antimam upesi garbhaṃ
daśaśatarasmisagotra taṃ priyaṃ me //
yaṃ ca ubhayato upetarūpā tava jananī
ca pitā loke /
mahipatikulasaṃbhavo abhū daśaśatarasmisagotra taṃ priyaṃ me
//
yaṃ pratimukhasanto paricyavasi jagaṃ na kasya ci spṛśyanto
/
pittarudhiraśleṣmaṇā alipto daśaśatarasmisagotra taṃ priyaṃ me //
yaṃ ca
kanakavarṇaṃ paśyamānā paramaprītaṃ mano anujanenti /
phaṇikā anugatā va
raktasūtraṃ daśaśatarasmisagotra taṃ priyaṃ me //
yaṃ ca prakampayanto
vasudhāṃ jāyesi bahujanahitāya /
jāto pādāni sapta kramesi
daśaśatarasmisagotra taṃ priyaṃ me //
yaṃ pi ca jātasya mune chatraṃ
dhārayensu guhyakādhipatī /
ubhayato ca vījanīyo daśaśatarasmisagotra taṃ
priyaṃ me //
yaṃ pi ca te jātamātra udupānā udgame udakadhārā /
uṣṇā ca
śītalā ca daśaśatarasmisagotra taṃ priyaṃ me //
yaṃ pravrajesi prahāya
kāmaguṇāṃ yeva sapta ca ratanā /
caturo ca mahādvīpāṃ daśaśatarasmisagotra
taṃ priyaṃ me //
avahāya mahīṃ ca jñātayo atha ratnāni mahāya sapta varā
/
jātīmaraṇasya kāsi antaṃ daśaśatarasmisagotra taṃ priyaṃ me
//
[_Mvu_3.381_] vīra mahā-ābhā udgamāsi bhagavato citte tadā vimucyamāne
/
ekāntasukho bhavensu daśaśatarasmisagotra taṃ priyaṃ me //
adya suvinītā
jinena śāstā paramaprītamanā āryā pariṣā /
śatrudamane upesi kālaṃ
daśaśatarasmisagotra taṃ priyaṃ me //
yathā tava praṇidhī abhūt purastād
yatha samudāgato asi lokanātha /
praṇidhī āgamo ca te samṛddho
daśaśatarasmisagotra taṃ priyaṃ me //
tava daśadiśatāṃ gato praṇādo
janaviṣayeṣu ca nāsti koci tulyo /
paramagatigato si dharmatāye
daśaśatarasagotra taṃ priyaṃ me //
diṣṭyā bhagavān sukhī arogī diṣṭyā kāryaṃ
idaṃ tava samṛddhaṃ /
diṣṭyā namuci hato tvayā sasainyo diṣṭyā te viditam
imaṃ ca paraṃ ca //
diṣṭyā te sahaṃpati yācesi diṣṭyā cāsya pratiśṛṇoṣi vīra
/
diṣṭyā dharmeṇa dharmacakraṃ diṣṭyā pravartaye dvādaśāṃgupetaṃ //
diṣṭyā
nadito te siṃhanādo diṣṭyā te prativādo nāsti kvacit* /
diṣṭyā yaṃ jinena
dharme prāpte diṣṭyā te mātsaryaṃ nāsti vara //
diṣṭyā me abhūṣi divyacakṣuḥ
diṣṭyā śrotram amānuṣam abhūṣi me //
dṛṣṭvā himavante mṛtyuṃ vā diṣṭyā te
samitī dṛṣṭā //
[_Mvu_3.382_] iha me abhūṣi paṃcābhijñā diṣṭyā śiṣyāṇa
vidheyatā abhū /
diṣṭyā mo na pāpasaṃgatā sma diṣṭyā anubhomo dharmarājānaṃ
//
diṣṭyā śaraṇaṃ upagatā sma diṣṭyā abhisamita catasro satyā /
diṣṭyā
suvisāradā te dharme diṣṭyā sma vaśībhāvam anuprāptā //
evaṃ khu tadā jinasya
purato āyuṣmāṃ pūrṇo kathitamārgo /
vārāṇasyāṃ mṛgadāvasmiṃ āttamano anumode
dharmaprāpto //
_____āyuṣmato pūrṇasya maitrāyaṇīputrasya vastu samāptaṃ
//
___bhagavān samyaksaṃbuddho yad arthaṃ samudāgato tam arthaṃ
abhisaṃbhāvayitvā vārāṇasyāṃ viharati ṛṣivadane mṛgadāve śāstā devānāṃ ca
manuṣyāṇāṃ ca vistareṇa nidānaṃ kṛtvā avantīṣu markaṭaṃ nāma nigamaṃ tatra
brāhmaṇamahāśālo rājño ujjhebhakasya toṇehārakasya purohitaḥ rājācāryo mahādhano
mahābhogo prabhūtabhogo prabhūtasvāpateyo prabhūtadhanadhānyakośakoṣṭhāgāro
prabhūtajātarūparajatavittopakaraṇo prabhūtadāsīdāsakarmakarapauruṣeyo
prabhūtahastyaśvājagaveḍako kātyāyanasagotro / tasya dāni dve putrā eko nālako
nāmena dvitīyo ca uttaro / uttaro jyeṣṭhaḥ nālako kanīyaso paṇḍito nipuṇo
medhāvī uddhaṭitājño tīkṣṇabuddhiko // teṣāṃ mātulo asito nāma ṛṣī avantīṣu
viṃdhyaparvate āśramapade prativasati paṃcaśiṣyaśataparivāro
mūlaphalamakṛṣṭa-uṃchavṛttiko paṃca māṇavakaśatāni mantravedāṃ vācayati
//
[_Mvu_3.383_] uttareṇa tahiṃ gatvā vedā adhītā / so dāni saṃgītiṃ
kṛtvā pituḥ sakāśam āgato // so dāni pituḥ purato pareṣāṃ ca brāhmaṇānāṃ
vedapāragāṇāṃ anuyogaṃ deti / tasyānuyogaṃ dentasya tāni vedāni nālakena sarvāṇi
ogṛhītāni // tenāpi pituś ca teṣāṃ brāhmaṇānāṃ vedapāragāṇāṃ purato tasya
bhrātuḥ sakāśāto vedāni śrutvā anuyogo dinno / tasya so pitā te ca brāhmaṇā
vedapāragā vismitā aho māṇavakasya buddhīti // so dāni mātāpitṛhi vuccati buddho
loke utpanno gaccha pravrajāhīti // so vindhyaparvataṃ gatvā mātulasya asitasya
ṛṣisyāśrame ṛṣipravrajyāṃ pravrajito / tena yujyantena ghaṭantena vyāyamantena
pūrvarātrāpararātraṃ jāgarikāyogam anuyuktena viharantena catvāri dhyānāny
utpāditāni paṃcābhijñā sākṣīkṛtā //
___yadā bhagavān anuttarāṃ
samyaksaṃbodhim abhisaṃbuddho pravṛttapravaradharmacakro vārāṇasyāṃ viharati
ṛṣivadane mṛgadāve devamanuṣyāṇāṃ arthacaryāṃ caramāṇo prāṇaśatasahasrāṇi amṛtaṃ
prāpayanto tadāntevāsiko asitena ṛṣiṇā vuccati / buddho loka utpanno gaccha
prācīnaṃ pravrajāhi // so dāni ṛṣisyāśramāto anupūrveṇa vārāṇasīm āgato //
vārāṇasyāṃ ṣaṭ* śāstārapratijñā prativasensuḥ kāśyapo pūraṇo maskarī
gosālikāputro ajito keśakambalī kakudo kātyāyano saṃjayī veraṭṭikāputro
nirgrantho ca jñātiputro // teṣāṃ nālako ṣaṇṇāṃ śāstārapratijñānāṃ upasaṃkrānto
na cāsya cittam ārādhyati // catvāro mahānidhayo saṃkho vārāṇasyāṃ mithilāyāṃ
padumo kaliṃgeṣu piṃgalo takṣaśilāyāṃ elapatro // vārāṇasyāṃ saṃkhasya māsiko
samājo vartati / tahiṃ nidhānādhipatayo nāgarājāno nimantritakā āgatā
//
[_Mvu_3.384_] tatra ca elapatreṇa nāgarājñā praśnā sthāpitā etāṃ yo
praśnāṃ visarjeti tasya dhītā ca dīyati suvarṇasahasraṃ ca //
kiṃ sva
adhipatī rājā kathaṃ bhoti rajasvaro /
kathaṃ sva virajo bhoti kathaṃ bālo ti
vuccati //
bhagavān āha //
ṣaṣṭho adhipatī rājā rājye bhoti rajasvaro
/
arakto virajo bhavati rakto bālo ti vuccati //
elapatro āha //
kena
so vuhyati bālo kiṃ su nudati paṇḍito /
yogakṣemī kathaṃ bhoti taṃ me ākhyāhi
pṛcchato //
bhagavān āha //
yogehi vuhyati bālo yogaṃ nudati paṇḍitaḥ
/
sarvayoga-asaṃyukto yogakṣemīti vuccati //
elapatro āha
//
buddhabuddhehi vuccasi svapnaṃ atha darśanaṃ /
nirīkṣya bhāṣesi tatvaṃ
udīraya cchinda saṃśayaṃ //
devatā āha //
sākṣaṃ dṛṣṭo mahāvīro
mṛgadāvāntarāśrito /
dharmaśreṣṭhaṃ prakāśento siṃho va girikandare
//
[_Mvu_3.385_] cirasya vata drakṣyāma tārakair iva lakṣaṇaiḥ
/
vicitragātraṃ . . . . buddhasya varabuddhino //
cirasya tava śroṣyāma
vāṇiṃ brahmasvaropamāṃ /
anityaṃ duḥkham anātmeti sarvakleśapradāraṇīṃ
//
etāṃ śrutvā navaghoṣāṃ vāṇiṃ brahmasvaropamāṃ /
mokṣaṃ prāpsyāma
tīrthebhyaḥ āsādetva nararṣabhaṃ //
dṛṣṭvāna lokārthacaraṃ
maharṣiṃ
mahāyaśaṃ kāśyapa arthadarśiṃ /
. . . . . sarvasya śubhasya
mūlaṃ
śīlaṃ rakṣyāmo camarīva bālaṃ //
chittvāna panthaṃ
kuvanāntarasmiṃ
yathā śāstāraṃ muniṃ no ca kṛtvā /
khaṇḍitva śikṣāṃ
paramārthadarśino
mārgā cyuto vīcim upeti kṛcchraṃ //
patanti gātreṣu
giriprakāśā
. . . . . vṛṣṭir anantaviddhiḥ /
śāṭeti gātrāṇi
duḥkhārditasya
tato pramocehi viśālakīrte //
śṛṇomi dharmaṃ na ca
addaśāmi
netroddhṛtaḥ sūryam ivodayantaṃ
/
āśvāsayādityamarīciteja
[_Mvu_3.386_] mokṣo kadā bheṣyati
tiryagyoniṣu //
imaṃ vikṛtasaṃdehiṃ dṛṣṭvā duḥśīlasaṃbhavaṃ /
aśrukaṇṭho
rudanto pi ko śīlaṃ na samācaret* //
sa vai pramodeṣu rato na . . .
.
bhave suśīleṣv acalo 'calopamo /
vyākarṣa tvaṃ arthadṛśo
matīmāṃ
maitreyagotro bhavarāgasūdano //
nālako kātyāyano bhagavataḥ pādau
śirasā vanditvā bhagavantam etad uvāca //
purohito mahyaṃ pitā toṇehārasya
rājino /
utpādeṣu vidyāyukto nikṣatreṣu gatiṃgato //
tan me pitā avacāsi
arthakāmānukampako /
buddho khu putra utpanno gaccha prācīna pravraja
//
so haṃ bhagavan* anuprāpto sādhu tvaṃ pravrājehi māṃ /
vaiśāradyehi
saṃpannāṃ vācāṃ bhāṣe tathāgato //
kātyāyanaṃ brāhmaṇaṃ ca ehi bhikṣūti ālape
/
sā etasya pravrajyā hi abhū ca upasaṃpadā //
āyuṣmāṃ kātyāyano āha
//
ajñāsi etaṃ vacanaṃ asitasya yathātathaṃ /
tvāṃ tu gautama pṛcchāmi
sarvadharmāṇa pāraga //
[_Mvu_3.387_] anagāraṃ upetasya bhikṣājīvaṃ
cikīrṣato /
muni pravyāhara dharmaṃ mauneyaṃ uttamaṃ padaṃ //
bhagavān āha
//
mauneyaṃ ca pṛcchasi nāla duḥkaraṃ durabhisaṃbhuṇaṃ /
hanta te taṃ ca
vakṣyāmi saṃstambhasva dṛḍho bhava //
samānabhāgaṃ kuryāsi grāme
ākruṣṭavanditaṃ /
manopradoṣaṃ rakṣesi kṣānto cānumato bhava //
uccāvacā
niścaranti dāve agniśikhā iva /
nārī munipralobhāye tāva taṃ mā pralobhaye
//
virato maithunā dharmā hitvā kāmaṃ parovaraṃ /
aviruddho asaṃruddho ye
satvā trasasthāvarāḥ //
yathātmano tathānyeṣāṃ yathānyeṣāṃ tathātmano
/
ātmānaṃ upamāṃ kṛtvā naiva hiṃse na ghātaye //
hitvām iha alpicchāṃ pi
aniccho bhohi nirvṛto /
tyaja icchāṃ ca lobhaṃ ca yatra saktā pṛthagjanāḥ
/
paṇḍito pratipajjeya so tare narakaṃ imaṃ //
tato rātrivivāsāto grāmaṃ
piṇḍāya otare /
āhvayaṃ nābhinandeya abhihāraṃ ca grāmato //
na muni
grāmam āsādya kuleṣu sahasā care /
[_Mvu_3.388_] ghāseṣī na cchinnakatho
na vācā prepsutāṃ bhaṇe //
sa pātrapāṇī vicareyā amūgo mūgsaṃmato /
taṃ
taṃ dānaṃ na niṃdeyā dātāraṃ nāvajāniyā //
adāsi iti te sādhu nādāsi bhadram
astu te /
ubhayenaiva sadṛśo rukṣatvaṃ vinivartaye //
so piṇḍacāraṃ
caritvā navāntaṃ abhirakṣaye /
ūnodaro mitāhāro alpeccho syād alolupaḥ
//
so vṛkṣamūlopagato āsanopagato muni /
dhyāpayati ato bhavyaṃ ātmānaṃ
nātitoṣaye //
yasyātra saritāā nāsti cchinnaśrotasya bhikṣavaḥ
/
kṛtyākṛtyaprahīṇasya paridāgho na vijjati //
evaṃ layanam ākhyātaṃ
saṃbuddhena prajānatā /
eko va abhiramiṣyasi evaṃ gamiṣyasi diśo daśa
//
evaṃ mauneyaṃ upeṣyasi kṣuradhāropamo bhava /
jihvāya tālum āsādya
tādṛśo saṃyato bhava //
nirāmagandho asito vṛkṣamūlaparāyaṇo /
ekāsanasya
śikṣāsi śramaṇopāsanasya ca //
śrutvā ṛjurahaṃ dhyānaṃ dhyāyināṃ kāmacāgināṃ
/
[_Mvu_3.389_] tato hiriṃ ca śraddhāṃ ca bhūyo śikṣeya māmako //
na
pāraṃ dviguṇāyati nāpi caivaṃ guṇāyati /
uccāvacā pratipadā śrāmaṇyena
prakāśitā //
taṃ nadīṣu vijānāti randhreṣu pradareṣu ca /
sannādayati khu
ogho śāntaiva mahodadhiḥ //
yaṃ ūnakaṃ taṃ svanati yaṃ pūraṃ śāntam eva taṃ
/
ūnakumbhopamo bālo hradapūro va paṇḍitaḥ //
yo munī bahu bhāṣati upetaṃ
arthasaṃhitaṃ /
nirvāṇaṃ sākṣātkuryāya jānanto bahu bhāṣati //
yo ca dhīro
mitabhāṇī jānanto na bahu bhāṣati /
sa munī maunam arhati sa munī maunam
adhyagātti //
_____nālakapraśnaṃ samāptaṃ //
___bhagavā
samyaksaṃbuddho yad arthaṃ samudāgato tam arthaṃ abhisaṃbhāvayitvā vārāṇasyāṃ
viharati ṛṣivadane mṛgadāve śāstā devānāṃ ca manuṣyāṇāṃ ca vistareṇa nidānaṃ
kṛtvā mathurāyāṃ śreṣṭhi āḍhyo mahādhano mahābhogo prabhūtasvāpadeyo
prabhūtadhanadhānyakośakoṣṭhāgāro prabhūtajātarūparajatavittopakaraṇo
prabhūtahastyaśvājagaveḍako prabhūtadāsīdāsakarmakarapauruṣeyo / tasya dāni
śreṣṭhisya triyantarā dārikā jātā // sā dāni amaṃgalā ti kṛtvā parivrājikāye
dinnā / yadā saṃvṛddhā bhavati tato
[_Mvu_3.390_] tāṃ pravrājehi va
vṛttikā te bheṣyati / dhātrī ca dinnā yā tāṃ dārikāṃ saṃvardheti yaṃ ca kiṃcid
vyayakarma taṃ śreṣṭhinā niṣyanditaṃ // sā dāni yathā utpalaṃ vā padumaṃ vā
puṇḍarīkaṃ vā tathā saṃvardhīyati yatra kāle vijñaprāptā tato tāye parivrājikāye
pravrājitā ṛṣisekhitā sarvāṇi parivrājakaśāstrāṇi prabodhitā //
___sā dāni
anyamanyāhi parivrājikāhi sārdhaṃ samullāpaṃ karoti na cāsyā kocit* śaknoti
uttaraṃ saṃdhituṃ / sā eva agram ākhyāyati vādipravādī sarvaśāstraviśāradā //
aparo ca brāhmaṇo vedapārago sarvaśastraviśārado vaiyākaraṇo gatiṃgato
vādipravādī dakṣiṇāpathāto mathurāṃ āgato tāmrapātreṇa pārśvaṃ veṭhayitvā
mahantīṃ ulkāṃ prajvāletvā mathurāṃ praviśati / madhyena antarāpaṇavīthīye cetaṃ
pradiśāsi / asti sa varṇakuśalo yo asmehi sārdhaṃ kathayeya // so dāni
māthurakehi vuccati // nirvāpehi etām ulkān ti ihāsmākaṃ pravrājikā astīti bālā
daharā sā tvayā sārdhaṃ saptamaṃ divasaṃ kathayiṣyati yadi śaknosi tāye sārdhaṃ
kathayituṃ tataḥ // so dāni āha // evam astu ahaṃ tāye parivrājikāye sārdhaṃ
saptamaṃ divasaṃ kathayiṣyāmi / tatrabhavan tehi madhyehi bhavitavyaṃ // tehi
māthurakehi naigamajānapadehi sā parivrājikā śabdāvitvā vuccati //
dakṣiṇāpathāto brāhmaṇo āgato vādī vedapārago vyākaraṇe vādābhiprāyo śakyasi
tena brāhmaṇena sārdhaṃ saptamaṃ divasaṃ kathayituṃ // sā dāni āha // vāḍhaṃ
śakyāmi tena vā anyena vā sārdhaṃ kathayituṃ / aham api vādābhiprāyā //
naigamehi parivrājikāya śrutvā mathurāyāṃ
catvaraśṛṃgāṭakavīthīmukhaśravaṇāmukheṣu ghaṇṭhā ghoṣāpitā
/
[_Mvu_3.391_] saptamaṃ divasaṃ amukāye parivrājikāye dakṣiṇāpathikena
brāhmaṇena vādinā sārdhaṃ kathāsaṃlāpaṃ bhaviṣyati // yo śrotukāmo so
saṃnipatatu // tatra raṃgena samantena maṃcā baddhā / mahājanakāyo janapadāto
śrutvā mathurāṃ āgacchati //
___tasya brāhmaṇasya etad abhūṣi / kīdṛśī sā
parivrājikā yā mayā sārdhaṃ kathayiṣyati / yaṃ nūnam ahaṃ tāṃ parivrājikāṃ
paśyeyaṃ // so dāni kautūhalena pṛcchaparipṛcchikāye tan taṃ parivrājikānāṃ
āvasathaṃ gato gatvā pṛcchati // katamā sā parivrājikā yā sā tena
dakṣiṇāpathikena brāhmaṇena sārdhaṃ mahatīye pariṣāye madhye kathayiṣyati //
tena ye pṛcchitā tehi sā parivrājikā upadarśitā svake pariveṇe visṛṣṭena
svareṇābhisaṃskāreṇa svādhyāyaṃ karontī // so brāhmaṇo tāṃ parivrājikām
upasaṃkramya pṛcchati // bhavanti tvaṃ mayā sārdhaṃ pariṣāmadhye kathayasi // sā
dāni āha // vāḍhaṃ kaḥ saṃdehaḥ ahaṃ tvayā sārdhaṃ pariṣāmadhye kathayiṣyāmi
anyena vā śraddhāvādinā // so dani brāhmaṇo taruṇo abhirūpo sāpi taruṇā
parivrājikā abhirūpā teṣāṃ parasparasya mūle saha darśanenāto premnaṃ nipatitaṃ
// so dāni brāhmaṇo tāṃ parivrājikām āha // bhavati ahaṃ tvayā arthiko // sā
parivrājikā āha // ahaṃ tvayā arthikā // brāhmaṇo āha // bhavati yady evaṃ tathā
karoma yathāsmākaṃ parasparasya samāgamaṃ ca bhave paro ca na jāneya / vayaṃ
tatra pariṣāmadhye abhisamayaṃ kṛtvā sallapiṣyāma / yo asmākaṃ nigṛhyeya tena
tasya śiṣyatvaṃ upagantavyaṃ / nātrāścaryaṃ etaṃ puruṣehi strī nigṛhītā / atha
punar bhavatī mama nigṛhṇeya tataḥ ahaṃ sarvalokasya kutsito ca paribhūto ca
bhaveyaṃ dvyaṃgulaprajñāye strīmātrāye tvaṃ nigṛhīto ti / bhavati tathā karohi
yathāhaṃ bhavati nigṛhṇeyaṃ tato tvaṃ mama śiṣyā
[_Mvu_3.392_] bhaviṣyasi
/ tad evam asmākaṃ parasparasamāgamaṃ bhaviṣyati / na ca naṃ koci jāniṣyati //
sā dāni parivrājikā āha // evaṃ bhavatu // so dāni brāhmaṇo evaṃ tāye
parivrājikāye sārdhaṃ saṃmantretvā nirdhāvito //
___tato saptame ca divase
tatra caturaṅge bahūni prāṇisahasrāṇi samāgatāni rājā māthuro samāgato
kumārāmātyā samāgatā śreṣṭhipramukhaṃ naigamaṃ samāgataṃ sārthavāhapramukho
vāṇijagrāmo samāgato purohitapramukhā brāhmaṇapariṣā samāgatā aṣṭādaśa śreṇīyo
samāgatāvo śramaṇabrāhmaṇatīrthikagaṇikā samāgatāni // so pi brāhmaṇo samāgato
sāpi parivrājikā anekāhi parivrājikāhi sārdhaṃ samāgatā / samāgatvā pariṣāmadhye
svakasvakeṣu āsaneṣu niṣaṇṇāni // brāhmaṇo utthitvā sarājikāṃ pariṣāṃ vijñapeti
// bhavanto 'smābhir vaṭukacāpalyaṃ kṛtaṃ yam asmābhiḥ strībhiḥ sārdhaṃ saṃlāpam
abhyupāgataṃ / anāścaryaṃ ca bhaveya yad aham etāṃ parivrājikāṃ nigṛhṇeyaṃ
vadensuḥ kim atrāścaryaṃ yaṃ puruṣeṇa strī nigṛhītā ti / atha khalu yaṃ eṣā
parivrājikā mama nigṛhṇeyā tato haṃ sarvalokasya kutsito ca paribhūto ca
bhaveyaṃ dvyaṃgulaprajñāye strīmātrāye tvaṃ nigṛhīto tti / tataḥ mama eṣā
sarājikā pariṣā vijñaptā / yadi eṣā parivrājikā pariṣāmadhye mama śakyeya
nigṛhītuṃ tato mayā etasyā parivrājikāye śiṣyeṇa bhavitavyaṃ athāhaṃ etāṃ
parivrājikāṃ pariṣāmadhye nigṛhṇeyaṃ tato etāye mama śiṣyatvam upagantavyaṃ //
sā dāni parivrājikā tāye pariṣāye pṛcchīyati //
[_Mvu_3.393_] eṣa
brāhmaṇa evaṃ jalpati kathaṃ tava utpadyati // sā dāni āha // evaṃ bhavatūti
//
___brāhmaṇena evaṃ samayaṃ kṛtvā parivrājikāye daṇḍakaṃ praśaktaṃ
parivrājikāpi taṃ brāhmaṇaṃ samajyāpratyanubhāvārthaṃ uttaraṃ pratyuddhāreti /
evan tehi vākyaprativākyehi taṃ divasaṃ kṣapitaṃ naiva eko ekasya śaknoti
nigrahītuṃ naiva aparo aparasya // evaṃ yathā ekaṃ divasaṃ tathā saptarātraṃ
gacchati / ca na eko ekasya śaknoti nigṛhṇituṃ nāpi aparo aparasya // te manuṣyā
tato pariṣāto vikāle vikāle gṛhaṃ gatā santo strībhiḥ pṛcchīyanti kuto yūyaṃ
adya saptarātraṃ upādāya vikāle vikāle āgacchatha // te āhansuḥ // na jānatha
kasyārthāya vayaṃ vikāle āgacchāma / dakṣiṇāpathāto brāhmaṇo āgato
ṣaḍaṃgavedapārago sarvaśāstreṣu gatiṃgato vaiyākaraṇo adya saptamaṃ divasaṃ tāye
parivrājikāye sārdhaṃ saṃlapati na ca śaknoti nigṛhṇituṃ // tā dāni teṣāṃ
svāmikānāṃ āhaṃsuḥ // evaṃ paṇḍitāyo strīyo ko puruṣo striye agrato buddhīye ca
mīmāṃsāye // teṣāṃ manuṣyāṇāṃ bhavati // yadi kenacid upāyena so brāhmaṇo tāye
parivrājikāye parigṛhṇīyeya tato imā asmākaṃ striyaḥ sarvakālaṃ paribhavensuḥ
tṛṇasaṃjñāṃ pi tā utpādayensuḥ // evan taṃ nagaraṃ sarvaṃ yobhūyena tasya
parivrājakasya yobhūyena tasyā parivrājikāye anukūlakaṃ saṃvṛttaṃ // aparaṃ
divasaṃ pariṣāye samāgatāye brāhmaṇena parivrājikāye uttaraṃ dinnaṃ tāye ca
icchantiye tam uttaraṃ na pratyanubhāṣṭaṃ tataḥ janena hakkārā kṣiptā
brāhmaṇasya jayo parivrājikā nigṛhītā // tena dāni brāhmaṇena sā parivrājikā
tridaṇḍaṃ ārūpayitvā chattropānahāṃ ca gṛhṇāpetvā tato pariṣāmadhyāto
śiṣyadharmeṇa niṣkāsitā // brāhmaṇo pi parivrājikāye
[_Mvu_3.394_]
āvasathaṃ gacchati paroparaṃ ca yathābhiprāyaṃ samāgacchanti //
abhīkṣṇasaṃnipātena sā parivrājikā āpannasatvasaṃpannā saṃvṛttā //
___te dāni
mathurāyā nirgamya dakṣiṇāpathe janapadacārikāṃ caramāṇā navānāṃ vā daśānāṃ vā
māsānām atyayena śvetavalākām anuprāptā tahiṃ śvetavalākāyāṃ rātriṃ āvāsitā //
tatra sabhāyāṃ sā parivrājikā prajātā / dārako jāto prāsādiko darśanīyo paramāye
śubhavarṇapuṣkalatayā samanvāgato // tehi tasya māṇavakasya sabhāye jāto ti
sabhiko tti nāma kṛtaṃ // tehi dāni mātāpitṛhi so māṇavako saṃvardhiyati //
yatra kāle so māṇavako vijñaprāpto saṃvṛtto tato pi lipiṃ śikṣāpito gaṇanāṃ
dhāraṇaṃ nikṣepaṇaṃ sarvāṇi ca parivrājakaśāstrāṇi adhīyāpito vādipravādī // so
dāni samudrukukṣiṃ praviṣṭo abuddhe buddhaṃ mārgati / so dāni ṣoḍaśa
mahājanapadāni aṇvanto vārāṇasīṃ āgato ṛṣivadanaṃ mṛgadāvaṃ bhagavantam
upasaṃkrānto //
___atha khalu sabhiko parivrājako bhagavatā sārdhaṃ
saṃmodanīyāṃ kathāṃ saṃmodayitvā sārāyaṇīyāṃ kathāṃ vyatisārayitvā ekānte
niṣaṇṇo / sabhiko parivrājako bhagavantaṃ praśnaṃ pṛcche //
kaṃkṣāvicikitso
āgato smi
praśnaṃ pṛcchituṃ abhikāṃkṣamāṇo /
tasya sabhikasya praśnam evaṃ
pṛṣṭaṃ
bhagavaṃ anupūrvam anulomam anusandhim anudharmaṃ vyākarohi
//
bhagavān āha //
[_Mvu_3.395_] dūrā sabhikā tuvam āgato
si
praśnaṃ praṣṭum ihābhikāṃkṣamāṇo /
praśnāntakaro bhavāmi te
haṃ
anupūrvam anulomam anusaṃdhim anudharmaṃ vyākariṣyāmi //
evam ukte
sabhiyo parivrājiko bhagavantaṃ gāthāye pratyabhāṣi //
kiṃprāptam āhu
bhikṣuṇaṃ
suvrataṃ kiṃ kathaṃ ca dāntam āhu /
buddho ti kathaṃ
pravuccati
pṛṣṭo me bhagavaṃ anupūrvam anulomaṃ anusaṃdhim anudharmaṃ
vyākarohi //
evam ukte bhagavāṃ sabhikaṃ parivrājakam etad uvāca
//
padyena kṛtana ātmanā
abhinirvāṇagato vitīrṇakāṃkṣo /
vibhavaṃ ca
bhavaṃ ca jñātva loke
uṣitavāṃ kṣīṇapunarbhavo sa bhikṣuḥ
//
sarvatra-upekṣo smṛtimāṃ
na ca so hiṃsati kaṃci loke /
tīrṇo śramaṇo
anāvilo
utsanno yo na karoti āśravaṃ //
yasyendriyāṇi
bhāvitāni
[_Mvu_3.396_] adhyātmaṃ vahirdhā ca loke /
nirvidhya imaṃ
paraṃ ca lokaṃ
kālaṃ rakṣati bhāvito dānto //
kalpāni vikīrya
kevalāni
saṃsāraduḥkhāni catūpapātaṃ /
vigatamalaṃ virajaṃ
anaṃgaṇaṃ
prāptaṃ jātikṣayantam āhu bhikṣuṃ //
atha khalu sabhiko
parivrājako bhagavato bhāṣitam abhinanditvā bhagavantam eva uttari praśnaṃ
pṛcche //
kiṃprāptinam āhu brāhmaṇaṃ
śramaṇo kiṃ su kathaṃ susnātako tti
/
viśuddho nāgo kathaṃ pravuccati
praśnaṃ me bhagavaṃ pṛṣṭo anupūrvam
anulomaṃ anusandhim anudharmaṃ vyākarohi //
evam ukte bhagavāṃ sabhikaṃ
parivrājakam etad uvāca //
bāhetva sarvapāpakāni
vimalo sādhusamāhito
sthitātmā /
saṃsāram avetya kevalaṃ
uṣitavāṃ kṣīṇapunarbhavo sa brahmā
//
samitāvi prahāya puṇyavipākaṃ
virato jñātva imaṃ paraṃ ca lokaṃ
//
[_Mvu_3.397_] jātīmaraṇaṃ upātivṛtto
śramaṇo tādi pravuccati
tathatvā //
visnāpiya sarvapāpakāni
adhyātma vahirdhā ca sarvaloke
/
devamanuṣyehi kalpitāni
kalpaṃ neti punar* snātako me //
aguṃ na
karoti kiṃci loke
sarvayogehi visṛjya bandhanāni /
sarvatra aniśrito
vimukto
nāgo tāyi pravuccati tathatvā /
atha khalu sabhiko parivrājako
bhagavantam etad uvāca //
kiṃprāptinam āhu vedako ti
anuviditaṃ kin ti
kathanti vīryavā ti /
ājāneyo kahin ti nāma bhoti
praśnaṃ me bhagavaṃ
pṛṣṭo anupūrvam anulomam anusaṃdhim anudharmaṃ vyākarohi //
evam ukte
bhagavāṃ sabhikaṃ parivrājakam etad uvāca //
vedāni vicārya
kevalāni
śramaṇānāṃ . . . . . . //
so sarvavedanāsu
vītarāgo
sarvavedanām atītya vedako ti //
[_Mvu_3.398_] abhāvetva
prapaṃcanāmarūpaṃ
adhyātmaṃ vahirdhā ca rāgabhūtaṃ /
yo samāno rāgamūle
baṃdhanapramukto
anuvidito tāyi pravuccati tathatvā //
yaḥ prahīṇabandhano
prahāṇavāṃ
sarvaduḥkhakṣayaṃ janetvā /
nānyān sarvatra na
rakṣati
virajo vīryavān pravuccati tathatvā //
yasya bandhanāni
saṃskṛttāni
adhyātma vahirdhā ca sarvaloke
/
sarvarāgabandhanapramukto
ājāneyo ti tam āhu bhūriprajñā //
atha
khalu sabhiko parivrājako bhagavantaṃ praśnaṃ pṛcchati //
kṣetrajño khalu
punar nāma bhavati
iti sabhiko praśnaṃ pṛcchet* muniṃ /
tat te munī nāma
kathaṃ pravuccati
praśnaṃ me bhagavaṃ pṛṣṭo anupūrvam anulomaṃ anusaṃdhim
anudharmaṃ vyākarohi //
evam ukte bhagavān sabhikaṃ parivrājakam etad uvāca
//
kṣetrāṇi saṃyama kevalāni
divyaṃ mānuṣaṃ yaṃ ca brāhmaṃ kṣetraṃ
/
[_Mvu_3.399_] sa sarvamūlakṣetrabandhanāt pramukto
kṣetrajño tāyi
pravuccati tathatvā //
kośāni vicārya kevalāni
divyaṃ mānuṣaṃ yaṃ ca
brahmakośaṃ /
sa sarvakośabandhanāt pramukto
kuśalo tāyi pravuccati
tathātvā //
vicārya ubhayāni prahīṇāni
adhyātma vahirdhā ca śuklamūlaṃ
/
kṛṣṇamūlam upātivṛtto
paṇḍito tāyi pravuccati tathātvā //
satāṃ ca
asatāṃ ca jñātva dharmaṃ
adhyātma vahirdhā ca muktacitto /
devamanuṣyehi
pūjiyo so
saṃgamalam atītya so muni //
atha khalu sabhiko parivrājako
bhagavantam etad uvāca //
śrotriyo . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . .
//
. . . . . kiṃ su nāma bhoti
praśnaṃ me bhagavaṃ pṛṣṭo anupūrvam
anulomam anusandhim anudharmaṃ vyākarohi //
evam ukte bhagavāṃ sabhikaṃ
parivrājakam etad uvāca //
śrutvā sarvadharmam abhijñāya
sāvadyam
anavadyaṃ ca sadevake loke /
[_Mvu_3.400_] asamo aparigraho
viśuddho
anigho tāyi tam āhu śrotriyan ti //
hitvā ālayāni
āsayāni
bandhanāni ativṛtto neti /
garbhaśayyaṃ arato
sarvapāpakehi
āryo tāyi pravuccati tathatvā //
yo me caraṇehi
prāptiprāpto
samyagjñātva upetya sarvadharmāṃ /
vidyācaraṇena so
upeto
caraṇavā tāyi pravuccati tathātvā //
duḥkhavipākaṃ yad asti kiṃcid
dharmaṃ
ūrdhvaṃ adho tiryaksadevakasmiṃ /
parivarjayitvā
parijñācārī
māyaṃ mānaṃ ca atho pi krodhalobhaṃ /
paryantam akāsi
nāmarūpaṃ
taṃ parivrājakam āhu prāptiprāptaṃ //
atha khalu sabhiko
bhagavato subhāṣitam abhinanditvā anumoditvā bhagavantam imāhi sārūpyāhi
gāthābhir abhistave //
yāni ca trīṇi yāni ca ṣaṣṭi
śramaṇapravādaniśritāni
bhūriprajña /
saṃjñākṣarasaṃjñāniśritāni
[_Mvu_3.401_] osaraṇāni vīra
osaresi mārgā //
antako si duḥkhasya pārago si dharmāṇāṃ
samyaksaṃbuddho
si anāśravo si /
dyutimāṃ dhṛtimāṃ prabhūtaprajño
duḥkhasyāntakaro khu
vītarāgo //
muni mauneyapadeṣu prāptiprāpto akaṃpiyo /
atulya ādityabandhu
vimuktido śubhavrato //
tasya te nāganāgasya mahāvīrasya bhāṣato
/
sarvadevatānumodanti ubhau nāradaparvatā //
ahaṃ kāṃkṣitam anveṣe taṃ me
vyākārṣi cakṣumāṃ /
upayāsā ca te sarve vidhvastā vinalīkṛtā //
addhā muni
si saṃbuddho nāsti nīvaraṇāni ca /
evaṃ puṇye ca pāpe ca ubhayatra na lipyase
//
śītībhūto damaprāpto dyutimāṃ satyavikramāṃ /
pādāṃ vīra prasārehi
sabhiko vandi śāstuno //
so dāni bhagavatā balavaśībhāve vinīto ehibhikṣukāye
ca pravrājito upasaṃpādito / eṣā āyuṣmato sabhikasya pravrajyā upasaṃpadā
bhikṣubhāvo //
_____sabhikasya vastu praśnā ca āśravakṣayā pravrajyā
samāptaṃ //
___bhagavāṃ vārāṇasyāṃ vihare varaṇāye nadīye pāre śāstā
devānāṃ ca manuṣyāṇāṃ ca vistareṇa nidānaṃ kṛtvā tasyā dāni varaṇāye nadīye kūle
mahānyagrodhavṛkṣo mūlavanto ca skandhavanto ca śākhāpatrapalāśavanto ca
prāsādiko prasādanīyo nīlo
[_Mvu_3.402_] aṃjanameghasaṃkāśo // tatra
nyagrodhe yadṛcchayā puruṣeṇa upayācitaṃ tasya ca upayācanaṃ samṛddhaṃ / tena
tasya nyagrodhasya mahāpūjāsatkāraṃ kṛtaṃ / tasya dāni puruṣasya dṛṣṭvānukṛtim
āpadyantā aparāpare ca striyo ca tatra nyagrdhe satyopayācanaṃ ti kṛtvā
upayācanti sarvāye vārāṇasīye taṃ nyagrodhaṃ satyopayācanāto abhijñāto yo ca
tatra nyagrodhe upayācati taṃ tasya upayācanaṃ samṛdhyati /
śubhāye
pūrvacarito sti kocid*
ayaṃ ca devapraṇipātam eti /
yadṛcchayā taṃ padam
upaneti
evam evam enti kudarśanāni //
vārāṇasyāṃ ca nagare śreṣṭhi āḍhyo
mahādhano mahābhogo prabhūtabhogo prabhūtasvāpadeyo prabhūtadhānyakośakoṣṭhāgāro
prabhūtajātarūparajatavittopakaraṇo prabhūtahastyaśvājagaveḍako
prabhūtadāsīdāsakarmakarapauruṣeyo aputro / tena dāni putrāya bahūni
yaṣṭopayācitaśatāni yathā me putro bhaveyāti na ca bhavati // tāye dāni
śreṣṭhibhāryāye śrutaṃ varaṇāye nadīye kūle nyagrodho satyopayācanaṃ tatra yo
yaṃ yācati tasya taṃ upayācanaṃ samṛdhyati // tāye dāni śreṣṭhibhāryāye tasya
śreṣṭhisya ārocitaṃ / āryaputra śrutaṃ me varaṇāye nadīye kūle mahānyagrodho
satyopayācano tatra yo yaṃ yācati tasya taṃ samṛdhyati / gacchāma tatra
nyagrodhe putram upayācemaḥ //
___śreṣṭhi saparivāro maharddhiye samṛddhiye
tahiṃ nyagrodhaṃ gato tahiṃ gatvā tasya nyagrodhasya mahāpūjāsatkāraṃ kṛtvā tāye
bhāryāye sārdhaṃ śreṣṭhinā tatra nyagrodhaṃ upayācitaṃ /
[_Mvu_3.403_]
icchāma tava mūlāto putraṃ yadi me putro jāāto bhaviṣyati tato iha devakulaṃ
pratiṣṭhāpayiṣyaṃ mahāṃtaṃ ca te pūjāsatkāraṃ kariṣyāmīti /
striyaḥ samarthā
puruṣā niyoktuṃ
yo tatra bhadro striyaiva mūlaṃ /
ye cāpi saṃgrāmahatā
narendrā
teṣāṃ py anayo striyaiva mūlaṃ //
tāye pi śreṣṭhibhāryāye
upayācitaṃ // tvaṃ nyagrodha satyayācano śrūyasi / yathā yathā te śreṣṭhinā
devakulaṃ pratiśrutaṃ pūjāsatkāraṃ ca tathā kariṣyāmi atha me putraṃ na dāsyasi
tato te mūlāni samūlakaṃ chindāpayiṣyāmi // yan nāmā vṛkṣo tan nāmā vṛkṣadevatā
tatra prativasati / tatra nyagrodhe nyagrodho nāma devaputro prativasati // so
dāni devaputro tāye śreṣṭhibhāryāye tathā upayācito samāno bhīto / ahaṃ na kasya
cid emināpi ācchindāmi eṣā ca me śreṣṭhibhāryā evaṃ yācati / yadi etasyā putro
na bhaviṣyati paraśuṇā me imaṃ bhavanaṃ chedāpayiṣyati // tena nyagrodhena
devaputreṇa śakro devānām indro adhīṣṭo / ahaṃ kauśika naiva kasyacid emināpi
ācchindāmi mama śreṣṭhinā bhavane pūjāsatkāraṃ kṛtvā evaṃ copayācitaṃ tad
icchāmi tathā kriyamāṇaṃ yathā tasya vārāṇasīyasya śreṣṭhisya putro bhaveya mā
me taṃ bhavanaṃ chidyeyā // so dāni devaputro śakreṇa devānām indreṇāśvāsito /
mā bhāhi tathā kariṣyāmi yathā tasya putro bhaviṣyati tava bhavanaṃ na
cchindiṣyati //
[_Mvu_3.404_]___tahiṃ dāni trayastriṃśabhavane aparo
devaputro kṛtapuṇyo maheśākhyo maharddhiko mahānubhāvo kṛtādhikārī purimakehi
samyaksaṃbuddhehi paripakvakuśalamūlo āsaṃnabhūto nirvāṇasya ekajanmapratibaddho
cyavanadharmo trayastriṃśeṣu devanikāyeṣu / so śakreṇa devānām indreṇa vucyati /
tvaṃ cyavanadharmo yaṃ ca te cyavanadharmanimittāni prādurbhūtāni cyaviṣyasi
upapadyiṣyasi tato tra vārāṇasyāṃ śreṣṭhisya bhāryāye kukṣismiṃ upapadyāhi // so
dāni devaputro śakraṃ devānām indram āha // mamābhiprāyo manuṣyeṣūpapadyitvā
buddhasya bhagavato śāsane pravrajiṣyāmi pravrajitvā ca duḥkhasyāntaṃ kariṣyāmi
/ tato na śakyaṃ tatra śreṣṭhikule upapadyituṃ yat kāraṇaṃ śreṣṭhikulo vā
pramodakaro antarāyakaro kuśalānāṃ dharmāṇāṃ anyatrāhaṃ atra madhyame upapadyāmi
/ tad ahaṃ yathāsukhaṃ avighnena bhagavato śāsane pravrajitvā duḥkhasyāntaṃ
kariṣyāmi // śakro tam āha // praṇidhehi tuvaṃ tatra śreṣṭhikule cittaṃ
upapattīye ahaṃ tathā kariṣyaṃ yathā tuvaṃ tataḥ śreṣṭhikulāto abhiniṣkramitvā
bhagavato śāsane pravrajiṣyasi // tena devaputreṇa śakrasya devānām indrasya
vacanena tatra vārāṇasīyaṃ okasya śreṣṭhisya kule cittaṃ praṇihitaṃ / so dāni
trayastriṃśeṣu devanikāyeṣu cyavitvā vārāṇasīyaṃ śreṣṭhibhāryāye kukṣismiṃ
upapanno kālena samayena navānāṃ vā daśānāṃ vā māsānām atyayena sā śreṣṭhibhāryā
prajātā //
___tāye dārako jāto prāsādiko darśanīyo akṣudrāvakāśo paramāye
varṇapuṣkalatāye samanvāgato jātamātrasya ca śreṣṭhinā ramaṇīyāni jātakarmāṇi
kriyanti
[_Mvu_3.405_] śramaṇabrāhmaṇeṣu kṛpaṇavanīpakeṣu anyasya ca
janakāyasya annapānakhajjabhojyagandhamālyavilepanaṃ viśrāṇīyati tailapraṇālīyo
ca pravāhīyanti ghṛtapraṇālīyo ca pānapraṇālīyo ca // saptāhasyātyayena
daivajñabrāhmaṇapariṣā śabdāpitā dārakasya nāmaṃ karotha // tehi tasya dārakasya
nāmaṃ karontehi tasya dārakasya yaśodo ti nāmaṃ kṛtaṃ // te dāni brāhmaṇā tena
khādanīyabhojanīyena saṃtarpayitvā saṃpravārayitvā hiraṇyasuvarṇasya
utsaṃgaśatāni dattvā visarjitā // yaśodasya catvāri dhātrīyo upasthāpitāḥ / ekā
udvarteti ca snāpeti cāparā stanaṃ pāyeti aparā uccāraprasrāvam apakarṣati aparā
aṃkena dhāreti // evaṃ yaśodo kumāro yathā utpalaṃ vā padumaṃ vā puṇḍarīkaṃ vā
evaṃ saṃvardhīyati // yathoktaṃ bhagavatā //
kṛtapuṇyā hi vardhanti nyagrodho
va subhūmiyaṃ /
anupanthako viya drumo na alpapuṇyo viruhyati //
yadā
kumāro vijñaprāpto saṃjāto tadā lipiṃ śikṣito nikṣepaṇaṃ dhāraṇaṃ vyavahāraṃ ca
/ trīṇi cāsya pitareṇa prāsādāni kārāpitāni hemantiko grīṣmiko vārṣiko ṣaṣṭi ca
strīsahasrāṇi antaḥpuraṃ upasthāpitaṃ // tehi ca prāsādehi yantramantrayuktāni
sopānāni kārāpitāni paṃcahi puruṣaśatehi allīpiyanti ca apanīyanti ca tehi
sopānehi allīpiyantehi ca apanīyantehi ca ardhayojanaṃ śabdaṃ gacchati
//
___dvitīyakuliko vyavahāreṇa pūrvadeśaṃ gatvā āgato / tasya dāni śreṣṭhinā
dūtaṃ
[_Mvu_3.406_] preṣitaṃ // āgaccha mama putrasyānubhāvaṃ paśyahīti
// so dāni kuliko śreṣṭhisya sakāśaṃ āgato // śreṣṭhinā so dvitīyakuliko
ekaparyaṃke upaviśāpito / kumāro pi yaśodo śabdāvito / so pituś ca
dvitīyakulikasya cābhivandanaṃ kṛtvā tatraiva paryaṃke upaviśāpito / ime sarve
trayo ekaparyaṃke upaviṣṭā // rājñā śreṣṭhisya dūto preṣito / asti rājakāryo
satvaro śighram āgacchesi // śreṣṭhi dvitīyakulikasyāha // āsa tvaṃ kumāreṇa
saha ahaṃ yāva rājakulāto āgacchāmi // śreṣṭhi rājakulaṃ gato dvitīyakuliko ca
gṛhapati yaśodena kumāreṇa sārdhaṃ āsati //
___so dāni tasya yaśodasya
śreṣṭhiputrasya tāṃ sampattiṃ dṛṣṭvā etad abhūṣi / na khalv ayaṃ gharāvāso vā
icchitavyo yasyedṛśo upabhogaparibhogo / niḥsaṃśayaṃ ayaṃ kumāro
buddhapratyekabuddheṣu śrāvakamaheśākhyeṣu ca kṛtādhikāro icchitavyo
dinnasarvākāro vāsitavāsano kṛtapūrvayogo asādhāraṇo avaruptakuśalamūlo / sacet
so kumāro buddhaṃ bhagavantaṃ devātidevaṃ paśyeya atha mahatārthena saṃyujyeya
// mṛhapati āha // kumāra sarvaṃ khalu yauvanaṃ jarāparyavasānaṃ sarvaṃ ārogyaṃ
vyādhiparyavasānaṃ sarvaṃ jīvitaṃ maraṇaparyavasānaṃ sarvā saṃpatti
vipattiparyavasānā sarvehi priyehi manāpehi nānābhāvaṃ vinābhāvaṃ viprayogaṃ
cirād vācirād vā pituṃ pi etaṃ vā jahiṣyasi etaṃ vā bhavaṃ jahiṣyasi / kiṃ nu
khalu te kumāra bhagavāṃ dṛṣṭo // kumāro āha // kīdṛśo bhagavāṃ // gṛhapati āha
// kumāra devātidevo bhagavāṃ tathāgato rhaṃ
samyaksaṃbuddho
[_Mvu_3.407_] vidyācaraṇasaṃpannaḥ sugato lokavid
anuttaraḥ puruṣadamyasārathiḥ śāstā devānāṃ ca manuṣyāṇāṃ ca dvātriṃśatīhi
mahāpuruṣalakṣaṇehi samanvāgato aśītihi anuvyaṃjanehi upaśobhitaśarīro
aṣṭādaśehi āveṇikehi buddhadharmehi samanvāgato daśahi tathāgatabalehi balavāṃ
caturvaiśāradyehi suviśārado prāsādiko prasādanīyo śāntendriyo śāntamānaso
uttamadamaśamathapāramiprāptaḥ nāgo yathā kāritakāraṇo antargatehi indriyehi
avahirgatena manasthitena dharmatāprāptena gupto nāgo jitendriyo hradam ivāccho
anāvilo viprasanno ratnayūpaṃ vā samudgato suvarṇayūpaṃ vā prabhāsati tejorāśi
vā śirīyā dedīpyamāno asecanako apratikūlo darśanāye ihaiva vārāṇasyāṃ viharati
ca nadyā varaṇāya pārime tīre mukto muktaparivāro śānto śāntaparivāro dānto
dāntaparivāro brāhmaṇo brāhmaṇaparivāro śrotriyo śrotriyaparivāro snātako
snātakaparivāro vedako vedakaparivāro pārago pāragaparivāro sthalagato
sthalagataparivāro sarvākuśaladharmaprahīṇo sarvakuśaladharmasamanvāgato abhibhū
anabhibhūto ājñātārthadarśī vaśī vaśavartī devamanuṣyāṇāṃ arthacaryāṃ carati
//
___evaṃ gṛhapatinā dvitīyakulikena yaśodasya kumārasya purato buddhasya
varṇaṃ bhāṣitaṃ / kumāro ca yaśodo pūrvayogasaṃpanno caramabhaviko // tasya dāni
bhagavato darśanakāmatā udapāsi kāmeṣu cāsya jugupsanā utpannā yoniśo manasikāro
niṣkramye caivaṃ cittaṃ prasyandati santiṣṭhati prasīdati // so dāni rātrīye
ardharātrīsamaye pratibuddho paśyati tam antaḥpuraṃ osuptaṃ kācid vīṇām upaguhya
kāci tūṇaṃ kācit sughoṣakāṃ kācit* nakulaṃ kācid veṇuṃ kācit* mahatīṃ kācid
vādiśaṃ kācid vikuṭakaṃ kācid bhramarikāṃ kācid ekādaśikāṃ kācit* mṛdaṃgaṃ kācid
āliṃgikāṃ kācit paṇavaṃ kāci darduraṃ kācit parasparasya aṃśe bāhāṃ kṛtvā kācid*
hanukāṃ gṛhya
[_Mvu_3.408_] kāsāṃcil lālā gharati // kumārasya taṃ dṛṣṭvā
vikṛtam antaḥpuraṃ śmaśānasaṃjñā utpannā abhiniṣkramitukāmo ca bhagavanto
santike agārād anagāriyaṃ pravrajiṣyāmīti //
___śakro devānām indro
anantakehi devaśatasahasrehi parivṛto gandhamālyam ādāya āgato / devaputrehi
sopānā allīpitā yaśode ca paścime sopānake pādatalā nikṣipitvā devehi divijaṃ
kusumavarṣaṃ osṛṣṭaṃ śreṣṭhikule divyānāṃ kusumānāṃ jānumātraṃ oghaṃ saṃvṛttaṃ
// kumāro devaśatasahasreṇa saṃvṛto vārāṇasīto nagarāto nirgamya yena bhagavāṃs
tenopasaṃkrame // bhagavatā prabhā pramuktā // adrākṣīd yaśodo kulaputro
bhagavantaṃ varaṇāye nadīye pāre asecanakaṃ apratikūlaṃ darśanāye dṛṣṭvā
bhagavantaṃ maṇipādukeṣu uttaritvā bhagavantaṃ gāthāye dhyabhāṣe //
upadruto
smi śramaṇa upadruto smi māriṣa //
bhagavān āha // ehi kumāra mā bhāyāhi idan
tam anupadrutaṃ imasmiṃ dharme svākhyāte vītarāgo bhaviṣyasi //
___atha khalu
yaśodo śreṣṭhiputro yena bhagavāṃs tenopasaṃkramitvā bhagavataḥ pādau śirasā
vanditvā ekāntaniṣaṇṇaḥ // tasya yaśodasya śreṣṭhiputrasya bhagavāṃ prasādanīyāṃ
kathāṃ kathe / tadyathā dānakathāṃ śīlakathāṃ svargakathāṃ puṇyavipākakathāṃ //
abhiprasādesi yaśodo śreṣṭhiputro bhagavato santike cittam abhiprasannaḥ //
tasya punar yaśodasya śreṣṭhiputrasya bhagavāṃ catvāry āryasatyāni prakāśayati /
duḥkhaṃ āryasatyam ācikṣati deśayati prajñāpayati vivarati vibhajati
uttānīkaroti prakāśayati / duḥkhasamudayam āryasatyaṃ / duḥkhanirodhaṃ
duḥkhanirodhagāminīpratipadāryasatyaṃ ācikṣati
[_Mvu_3.409_] yāvat*
prakāśayati // atha khalu yaśodo śreṣṭhiputro tatraivāsane niṣaṇṇo tisro bhijñā
ṣaḍabhijñā balavaśībhāvaṃ sākṣīkaroti anekavidhāṃ ṛddhiṃ pratyanubhavati
//
___atha khalu yaśodasya śreṣṭhiputrasya mātāpitarau tasyaiva rātryā
atyayena yaśodaṃ śreṣṭhiputraṃ apaśyantau aśrukaṇṭhā rudanmukhā
mahājñātiskandhasya parivṛtā bahūhi prāṇasahasrehi sārdhaṃ vārāṇasīto niryātvā
yena bhagavāṃs tenopasaṃkrame yaśodaṃ śreṣṭhiputraṃ anveṣantā / adrākṣīt*
yaśodasya śreṣṭhiputrasya mātāpitarau nadīye varaṇāye tīre yaśodasya
maṇipādukāni dṛṣṭvā ca punaḥ yaśodasya maṇīpādukāni gṛhya mukhena paricumbensuḥ
rodensuḥ krandensuḥ śocensuḥ paridevensuḥ // roditvā kranditvā śocitvā
paridevitvā yena bhagavāṃs tenopasaṃkramitvā bhagavataḥ pādau śirasā vanditvā
bhagavantam etad uvāca // adrākṣīd bhagavāṃ yaśodaṃ śreṣṭhiputraṃ // yaśodo
śreṣṭhiputro tathārūpāṃ cetosamādhiṃ samāpadye yathā naṃ tatraiva niṣaṇṇasya
mātāpitarau nādṛśensuḥ na ca anyo janakāyaḥ // atha khalu bhagavāṃ yaśodasya
śreṣṭhiputrasya mātāpitaraṃ āmantrayati // niṣīdatha gṛhapate / sthānam etaṃ
vidyati yaśodaṃ śreṣṭhiputraṃ paśyatha dṛṣṭvā ca punaḥ yaśode śreṣṭhiputre
cittaṃ prasādetha // atha khalu yaśodasya śreṣṭhiputrasya mātāpitarau bhagavato
pādau śirasā vanditvā ekamante niṣīdensuḥ anyo ca janakāyo // atha khalu
bhagavāṃ yaśodaṃ śreṣṭhiputraṃ manasādhyabhāṣe / ṛddhiprātihāryaṃ vidarśehi
//
___atha khalu yaśodo śreṣṭhiputro tālamātraṃ vaihāyase saṃsthito
anekavidhaṃ ṛddhiprātihāryaṃ vidarśayanto so eko pi bhūtvā bahavo bhavati
bahudhāpi bhūtvā eko bhavati
[_Mvu_3.410_] āvirbhāvaṃ tirokuḍyaṃ
tirośailaṃ tiroparvateṣu asajjamāno gacchati / imasmiṃ ca pṛthivīyaṃ
unmajjananimajjanaṃ karoti / sayyathāpi nāma udake pi abhidyamāno gacchati
tadyathāpi nāma pṛthivīyaṃ / imāv api candrasūryā evaṃmaharddhikā
evaṃmahānubhāvau paryaṃkena niṣaṇṇaḥ pāṇinā parimārjati parāmṛṣati yāvad
brahmalokaṃ kāyena vaśe varteti / vividhāni ca yamakāni prātihāryāṇi karoti
heṣṭimaṃ kāyaṃ prajvalati uparimāto kāyāto śītasya vārisya paṃca dhārāśatāni
śravanti uparimo kāyo prajvalati heṣṭimāto kāyāto śītasya vārisya paṃca
dhārāśatāni sravanti vāmo pārśvo jvalati dakṣiṇāto pārśvāto śītasya vārisya
paṃca dhārāśatāni śravanti dakṣiṇo pārśvo jvalati vāmāto pārśvāto śītasya
vārisya paṃca dhārāśatāni śravanti //
___atha khalu yaśodo śreṣṭhiputro
nīlāṃjanavarṇaṃ ṛṣabham ātmānaṃ ṛddhīye abhinirmiṇitvā purastimāyāṃ diśāyām
antarahāyati paścimāyāṃ diśāyāṃ prādurbhavati paścimāyāṃ diśāyāṃ antarahāyati
purastimāyāṃ diśāyāṃ prādurbhavati dakṣiṇāyāṃ diśāyāṃ antarahāyati uttarāyāṃ
diśāyāṃ prādurbhavati uttarāyāṃ diśāyāṃ antarahāyati dakṣiṇāyāṃ diśāyāṃ
prādurbhavati // atha khalu yaśodo śreṣṭhiputro siṃhamṛgarājam ātmānam ṛddhiye
abhinirmiṇitvā dāṭhī balavāṃ keśarī trikhuttaṃ siṃhanādaṃ naditvā purastimāyāṃ
diśāyāṃ antarahāyati paścimāyāṃ prādurbhavati paścimāyāṃ diśāyām antarhāyati
purastimāyāṃ diśāyāṃ prādurbhavati dakṣiṇāto
[_Mvu_3.411_] antarhito
uttarāto prādurbhavati uttarāto antarhito dakṣiṇāyāṃ prādurbhavati bhūmyām
antarhito antarīkṣe prādurbhavati antarīkṣe antarhito dharaṇyāṃ prādurbhavati //
atha khalu yaśodo śreṣṭhiputro sarvaśvetaṃ hastināgam ātmānaṃ ṛddhiye
abhinirmiṇitvā ṣaḍḍantaṃ indragopaśīrṣaṃ saptāṅgasupratiṣṭhitaṃ kumudavarṇaṃ
purastimāyāṃ diśāyām antarhito paścimāyāṃ prādurbhavati paścimāyāṃ antarhito
purastimāyāṃ prādurbhūtaḥ dakṣiṇāto antarhito uttarāyāṃ prādurbhūtaḥ uttarāyām
antarhito dakṣiṇāyāṃ prādurbhūtaḥ bhūmyām antarhito antarīkṣe prādurbhūtaḥ
antarīkṣe antarhito bhūmyāṃ prādurbhavati // atha khalu yaśodo kulaputro
cakravartiveṣam ātmānam abhinirmiṇitvā saptaratnasamanvāgataṃ caturaṃgena
balakāyena saṃparivṛto purastimāyāṃ diśāyāṃ antarhito paścimāyāṃ prādurbhūtaḥ
paścimāyām antarhito purastimāyāṃ prādurbhūto dakṣiṇāyām antahitaḥ uttarāyāṃ
prādurbhūto uttarāyāṃ antarhitaḥ dakṣiṇāyāṃ prādurbhūto bhūmyām antarhito
antarīkṣe prādurbhūtaḥ antarīkṣe antarhito bhūmyāṃ prādurbhūtaḥ //
___atha
khalu yaśodo kulaputro tālamātraṃ antarīkṣe gacchati pi tiṣṭhati pi niṣīdati pi
śeyyam api kalpayati paritapati pi paribhramati pi / tadyathāpi grīṣmāṇāṃ
paścime māse saṃghaṭṭakā nāma vātā vāyanti evam eva yaśodo śreṣṭhiputro
tālamātraṃ vaihāyasam antarīkṣe gacchati pi tiṣṭhati pi niṣīdati pi śeyyam api
kalpayati paritapati paribhramati pi / ekatālāto dvitālāto sthito eko bhūtvā
bahudhā bhavati bahudhā bhūtvā eko bhavati / yathā prathame parivartake tathā
kartavyaṃ yāvat saptatālaṃ
[_Mvu_3.412_] saptatālāto ṣaṭtālaṃ ṣaṭtālāto
paṃcatāle sthito paṃcatālāto catustāle catustālāto tritāle sthito tritālāto
dvitāle sthito dvitālāto ekatāle sthito ekatālāto dharaṇyāṃ sthito eko pi bhūtvā
bahudhā bhavati bahudhāpi bhūtvā eko bhavati // iti āvirbhāvaṃ tirokuḍyaṃ
tirośailaṃ tiroparvateṣu asajjamāno gacchati imasmiṃ pṛthivīyaṃ unmajjati
nimajjati / dharaṇīto abhyudgamya gacchati pi tiṣṭhati pi niṣīdati pi śayyām api
kalpayati paritapati paribhramati pi //
___atha khalu
anyatīrthikacarakaparivrājakā traidaṇḍikam
ānandikaguruputrakagautamadharmacintikavṛddhaśrāvakatṛtīyā ulūkapakṣikabhaginī
śramaṇā yaśodasya śreṣṭhiputrasya imāni evaṃrūpāṇi vividhāni vicitrāṇi
ṛddhiprātihāryāṇi dṛṣṭvāścaryādbhutasaṃvignasaṃhṛṣṭaromajātā abhūnsuḥ yāvat
svākhyāto bhagavato gautamasya dharmavinayo vivṛto daṇḍacchinnapilotiko alaṃ
alaṃkārāya alaṃ prasādāya yatra hi nāma gṛhīto avadātavasano
kāśikaśucivastradharo candanānuliptakagātro aṃgadī kuṇḍalī evam evarūpaṃ dharmaṃ
sākṣīkaroti //
___atha khalu bhagavāṃ tāye velāye yaśodaṃ śreṣṭhiputraṃ
ārabhya imam udānam udānaye //
na muṇḍabhāvo na jaṭā na paṃko
nānāsanaṃ
thaṇḍilaśāyikā vā /
rajojalaṃ votkuṭukaprahāṇaṃ
duḥkhapramokṣaṃ na hi tena
bhoti //
alaṃkṛto vāpi careya dharmaṃ
kṣānto dānto niyato brahmacārī
/
sarvehi bhūtehi nivārya daṇḍaṃ
so brāhmaṇo so śramaṇo sa bhikṣuḥ
//
[_Mvu_3.413_]___atha khalu bhagavāṃ yaśodasya mātāpitṝṇāṃ tasya ca
janakāyasya prasādanīyāṃ kathāṃ kathaye / tadyathā dānakathāṃ śīlakathāṃ
svargakathāṃ puṇyakathāṃ puṇyavipākakathāṃ / abhiprasādayanti yaśodasya
mātāpitarau bhagavato santike cittaṃ taṃ ca mahājanakāyaṃ abhiprasannacitto //
bhagavāṃ yaśodasya mātāpitṝṇāṃ tasya ca mahato janakāyasya catvāry āryasatyāni
prakāśayati duḥkhaṃ duḥkhasamudayaṃ duḥkhanirodhaṃ duḥkhanirodhamārgaṃ // atha
khalu yaśodasya śreṣṭhiputrasya mātāpitṝṇāṃ teṣv evāsaneṣu niṣaṇṇānāṃ virajaṃ
vigatamalaṃ dharmeṣu dharmacakṣurviśuddhaṃ bahūnāṃ ca prāṇisahasrāṇāṃ adhigatā
ca dharmā // te punar yaśodasya śreṣṭhiputrasya mātāpitarau bhagavantam etad
avocat* // pravrājehi bhagavaṃ yaśodaṃ śreṣṭhiputraṃ upasaṃpādehi sugata yaśodaṃ
śreṣṭhiputraṃ // atha khalu bhagavāṃ ehibhikṣukāye ābhāṣe / ehi bhikṣu cara
tathāgate brahmacaryaṃ //
___atha khalu yaśodasya śreṣṭhiputrasya bhagavatā
ehibhikṣukāye ābhāṣṭasya yat kiṃcid gṛhiliṃgaṃ gṛhiguptaṃ gṛhidhvajaṃ gṛhikalpaṃ
sarvam antarahāye tricīvaraṃ cāsya prādurbhavet suṃbhakaṃ ca kaṃsapātraṃ
prakṛtisvabhāvasaṃsthitā ca keśā īryāpatho cāsya saṃsthihe tadyathā nāma
varṣaśatopasaṃpannasya bhikṣusya / eṣā āyuṣmato yaśodasya śreṣṭhiputrasya
pravrajyā upasaṃpadā bhikṣubhāvo //
_____samāptaṃ yaśodasya
śreṣṭhiputrasya vastuṃ //
___bhikṣū bhagavantam āhansuḥ // kasya bhagavan
karmasya vipākena yaśodo śreṣṭhiputro āḍhyo mahādhano mahābhogo śreṣṭhikule
upapanno kṣiprādhigamo ca gṛhasthabhūtenaiva balavaśībhāvaṃ prāptaṃ // bhagavān
āha // etasyaiva bhikṣavo yaśodasya śreṣṭhiputrasya pūrvapraṇidhānaṃ
//
[_Mvu_3.414_]___bhūtapūrvaṃ bhikṣavo ihaiva vārāṇasyāṃ nagare
kṣīṇakulaputro abhūṣi kṛcchravṛttiko daridro parakarmeṇa vṛttiṃ kalpayati
buddhānāṃ cānutpādāya pratyekabuddhā loke utpadyanti buddhānām antarā dakṣiṇeyā
tūṣṇīkaśobhanā ekacarā khaḍgaviṣāṇakalpā ekam ātmānaṃ damenti parinirvāpayanti
dakṣiṇīyā puṇyakṣetrā // tato bhadriko nāma pratyekabuddho ṛṣivadanāto
kalpasyaiva nivāsayitvā pātracīvaram ādāya nātikāle nātivikāle samaye prātarāse
vartamāne vārāṇasyāṃ nagare piṇḍāya praviṣṭo susaṃvṛto kāyena susaṃvṛto vācāya
susaṃvṛto manena sūpasthitikāya smṛtiye samāhito ekāgracitto susaṃvṛtendriyo
//
___so dāni vārāṇasīnagare piṇḍāya caranto tena kṣīṇakulaputreṇa puruṣeṇa
dṛṣṭo / prāsādikābhiprasannā devamanuṣyā tasya kṣīṇakulaputrasya puruṣasya /
bhadrikaṃ pratyekabuddhaṃ dṛṣṭvā atīva manaṃ prasannaṃ prasannacittena gṛhaṃ
praveśetvā gṛhe āhāreṇa pratimānito evaṃ cānena prāṇidhānam utpāditaṃ yaṃ edṛśo
dakṣiṇeye adhikāraṃ kṛtvā kuśalamūlaṃ mā kāṃcid durgatiṃ vā vinipātaṃ vā
gaccheyaṃ mā vā kadācid daridreṣu kuleṣūpapadyeyaṃ āḍhyeṣu mahādhaneṣu
mahābhogeṣu kuleṣūpapadyeyaṃ // so dāni bhadriko pratyekabuddho imam evarūpaṃ
praṇidhānaṃ viditvā haṃsarājā viya vaihāyasena prakrānto // so dāni puruṣo taṃ
bhadrikaṃ pratyekabuddhaṃ vaihāyasena haṃsarājā viya vikramantaṃ dṛṣṭvā ca tasya
pratyekabuddhasya spṛhayanto bhūyo prasannacitto praṇidhānam utpādeti / eteṣāṃ
dharmāṇāṃ lābhī bhaveyaṃ yeṣām eṣa pravrajito dharmāṇāṃ lābhī //
___bhagavān
āha // eṣa bhikṣavaḥ yaśodo śreṣṭhiputro tena kālena tena samayena iha
vārāṇasyāṃ
[_Mvu_3.415_] nagare kṣīṇakulaputro abhūṣi / yaṃ so tatra
pratyekabuddhe adhikāraṃ kṛtvā praṇidhānam utpāditaṃ tasya karmasya vipākena tad
upādāya na kadācid durgativinipāteṣūpapanno manuṣyeṣu cyuto deveṣu
devamaheśākhyo upapanno deveṣu cyuto manuṣyamaheśākhyo upapanno ihaiva ca naṃ
paścime janme tathāgataṃ ārāgetvā balavaśībhāvaṃ prāpto
//
_____yaśodajātakaṃ samāptaṃ //
___bhagavān samyaksaṃbuddho yad
arthaṃ samudāgato tam arthaṃ abhisaṃbhāvayitvā vārāṇasyāṃ viharati ṛṣivadane
mṛgadāve / tatra khalu bhagavāṃ āyuṣmantāṃ paṃcakāṃ bhadravargīyān āmantrayati
// mukto haṃ bhikṣavaḥ sarvapāśehi ye divyā ye ca mānuṣā / caratha bhikṣavaś
cārikāṃ mā ca duve ekena agamittha // santi hi bhikṣavaḥ satvāḥ śuddhā alparajā
aparokṣajātikā te ca aśravaṇatvād dharmāṇāṃ parihāyanti / ahaṃ pi gaṃse yena
uruvilvāyāṃ senāpatigrāmakaṃ jaṭilānām anukaṃpāya //
___atha khalu mārasya
papiṣṭhasyaitad abhūṣi // ayaṃ khu śramaṇo gautamo vārāṇasyāṃ viharati ṛṣivadane
mṛgadāve so paṃcakāṃ bhadravargikāṃ bhikṣūn āmantrayati mukto haṃ bhikṣavaḥ
sarvapāśehi ye divyā ye ca mānuṣā yūyam api bhikṣavaḥ muktāḥ sarvapāśehi ye
divyā ye ca mānuṣāś caratha bhikṣavaḥ cārikāṃ mā ca ekena duve agamittha santi
bhikṣavaḥ satvā alparajā aparokṣajātikā aśravaṇatvād dharmāṇāṃ parihāyanti ahaṃ
pi gaṃse yena uruvilvāyāṃ senapatigrāmakaṃ jaṭilānām anukaṃpāya yaṃ nūnāhaṃ
upasaṃkrameyaṃ
[_Mvu_3.416_] vicakṣukarmāya // atha khalu māro pāpīmāṃ
bhagavantaṃ gāthāye dhyabhāṣe //
amukto manyase mukto kiṃ tu mukto ti manyasi
/
gāḍhabaṃdhanabaddho si na me śramaṇa mokṣyasi //
atha khalu bhagavāṃ
māraṃ pāpīmaṃ gāthāye pratyabhāṣe //
mukto haṃ sarvapāśehi ye divyā ye mānuṣā
/
evaṃ jānāhi pāpīmaṃ nihato tvam asi antaka //
atha khalu māro pāpīmāṃ
jānāti khalu me śramaṇo gautamo tti duḥkhī dumano vipratisārī tatraiva
antarahāye / ittham etaṃ śrūyati //
___bhagavān samyaksaṃbuddho yad arthaṃ
samudāgato tam arthaṃ abhisaṃbhāvayitvā vārāṇasyām viharati ṛṣivadane mṛgadāve
śāstā devānāṃ ca manuṣyāṇāṃ ca / atha khalu bhagavato ekasya rahogatasya
pratisaṃlīnasya ayam evaṃrūpo cetasaḥ parivitarko udapāsi / kāmā
anityaduḥkhavipariṇāmadharmā // atha khalu mārasya pāpīyasa etad abhūṣi // ayaṃ
śramaṇo gautamo vārāṇasyāṃ viharati ṛṣivadane mṛgadāve tasyaikasya rahogatasya
pratisaṃlīnasya ayam eva cetasaḥ parivitarko udapāsi kāmā
anityaduḥkhavipariṇāmadharmā yaṃ nūnāhaṃ upasaṃkrameyaṃ vicakṣukarmāya // atha
khalu māro pāpīmāṃ yena bhagavāns tenopasaṃkramitvā bhagavantaṃ gāthāye
dhyabhāṣe //
dṛḍho nāma mayā pāśo carati mānasaṃ tava /
tena tvāṃ
bandhayiṣyāmi na me śramaṇa mokṣyasi //
[_Mvu_3.417_] atha khalu bhagavāṃ
māraṃ pāpīmaṃ gāthāye pratyabhāṣe //
paṃcakāmaguṇe loke manaḥ ṣaṣṭhaṃ
praveditaṃ /
tatra me vigato chando vindo vidhvasto vinalīkṛto /
evaṃ
jānāhi pāpīmaṃ nihato tvam asi antaka //
atha khalu mārasya pāpīyasa etad
abhūṣi / jānāti khalu me śramaṇo gautamo ti / duḥkhī durmano vipratisārī
tatraivāntarahāyi / etthaṃ etaṃ śrūyati //
___bhagavān samyaksaṃbuddho
yad arthaṃ samudāgato tam artham abhisaṃbhāvayitvā vārāṇasyāṃ viharati ṛṣivadane
mṛgadāve // atha khalu bhagavato ekasya rahogatasya pratisaṃlīnasya ayam eva
cetaso parivitarko udapāsi upadhir anityo duḥkho vipariṇāmadharmo ti // atha
khalu mārasya pāpīyasa etad abhūṣi // śramaṇo gautamo vārāṇasyāṃ viharati
ṛṣivadane mṛgadāve ekasya rahogatasya pratisaṃlīnasya ayam evarūpo cetasaḥ
parivitarko udapāsi upadhir anityo duḥkho vipariṇāmadharmo ti yaṃ nūnāhaṃ
upasaṃkrameyaṃ vicakṣukarmāya // atha khalu māro pāpīmāṃ yena bhagavāṃs
tenopasaṃkramitvā bhagavantaṃ gāthāye dhyabhāṣe //
nandati putrehi
putrimāṃ
gomiko gohi tathaiva nandati /
upadhīhi nandati jano
na hi so
nandati yo nirupadhi //
[_Mvu_3.418_] atha khalu bhagavāṃ māraṃ pāpīmaṃ
gāthāye pratyabhāṣe //
socati putrehi putrimāṃ
gomiko gohi tathaiva socati
/
upadhīhi jano prabādhito
na hi śocati yo nirudhiḥ //
atha khalu māro
pāpīmāṃ jānāti māṃ śramaṇo gautamo ti duḥkhī durmano vipratisārī
tatraivāntarahāye / ittham etaṃ śrūyati //
suvimalavimalasya nirmalasya
śucisya
bhagavato 'malavarṇo kīrtito gautamasya /
tam arahitaṃ pradeśaṃ
sarvasatvāna deti
sarvajagataḥ kriyābhirnirvṛtiṃ prāpuṇeti //
bhikṣū
bhagavantam āhansuḥ // kathaṃ bhagavān udānaṃ bhāṣati //
yasmiṃ na māyā
vasati na mānaṃ
yo vītarāgo anigho nirāso /
pranunnakrodho
abhinirvṛtātmā
so brāhmaṇo sa śramaṇo sa bhikṣuḥ //
asmābhir api bhagavan
kathaṃ piṇḍāya caritavyaṃ bhavati bhikṣāṃ dehīti // bhagavān āha // na hoti
tūṣṇībhūtena uddeśena sthātavyaṃ / evam āryāṇāṃ yācanaṃ //
___bhūtapūrvaṃ
bhikṣavo atītamadhvāne ihaiva vārāṇasyāṃ nagare rājaputrasya asthiseno nāma
purohitaputro vayasyo / so kāmeṣu ādīnavaṃ dṛṣṭvā parivrājakapravrajyāṃ
pravrajito
[_Mvu_3.419_] kaumārabrahmacārī daśakuśalapathasamādāyavartī
devapārago parivrājakaśāstreṣu gatiṃgato // so dāni rājaputro rājyaprāpto so naṃ
asthisenaṃ purohitaputraṃ gāthāye adhyabhāṣe //
naiva dviṣanti saprajñā
asthisena vanīpakaṃ /
brahmacāri priyo me si yāce brahme yad icchasi
//
atha khalu bhikṣavo asthiseno vanīpako gāthāye pratyabhāṣe //
yācento
apriyo bhavati adento bhavati apriyo /
tasmād bhavantaṃ na yācāmi mā me
vidveṣaṇā bhavet* //
atha khalu bhikṣavaḥ sa kāśirājā asthisenaṃ vanīpakaṃ
gāthāye pratyabhāṣe //
yo hi yācanako santo yācitavyaṃ na yācati /
paraṃ
ca puṇyaṃ tyājeti ātmanā ca vihanyati //
atha khalu bhikṣavaḥ asthiseno
vanīpako taṃ kāśirājaṃ pratyabhāṣe //
yācanāṃ rodanam āhu adānaṃ pratirodanaṃ
/
tasmād bhavantaṃ na yācāmi mā me ārodanaṃ bhavet* //
na vai yācati
saprajño nāryo veditum arhati /
uddeśa āryā tiṣṭhanti eṣā āryāṇa yācanā
//
atha khalu bhikṣavaḥ sa kāśirājā asthisenaṃ vanīpakaṃ gāthāye pratyabhāṣe
//
dadāmi te brāhmaṇa rohiṇīnāṃ
pūrṇaṃ sahasraṃ saha puṅgavena
/
[_Mvu_3.420_] āryo hi āryasya kathaṃ na dadyā
śrutvāna gāthāṃ
kathitām subhāṣitāṃ //
bhagavān āha // nānyo bhikṣavas tadā sa kāśirājño
asthiseno nāma purohitaputro parivrājako vayasyo abhūṣi / ahaṃ sa tadā asthiseno
parivrājako abhūṣi //
_____asthisenasya jātakaṃ samāptaṃ
//
___bhagavān āha //
na vai yācati saprajño nāryo vedayitum arhati
/
uddeśe āryās tiṣṭhante eṣā āryāṇa yācanā //
evaṃ bhikṣavaḥ piṇḍacāraṃ
caritavyaṃ // te dāni bhikṣū bhagavantam āhansuḥ // kim asmābhir bhagavaṃ
bhikṣāye labdhāye vaktavyaṃ svasti svastīti // bhagavān āha // na bhikṣavo
yuṣmābhir ādiśitavyaṃ bhikṣāyāṃ labdhāyāṃ //
sarvapāpasyākaraṇaṃ
kuśalasyopasaṃpadā /
svacittaparyādāpanaṃ etad buddhānuśāsanaṃ //
te dāni
bhikṣū ṛṣivadane mṛgadāve varṣoṣitā diśodiśaṃ cārikāṃ prakrāntā // ṛṣivadane
devatā teṣāṃ bhikṣūṇāṃ sthānāni caṃkramāṇi niṣadyāni śayyāni śūnyāni
nirabhiramyāṇi dṛṣṭvā ratiṃ avindantī yena bhagavāṃs tenopasaṃkramitvā
bhagavantaṃ gāthāye pratyabhāṣe //
arati me viṣaye dya khyāyati
śūnyaṃ
dṛṣṭva viviktamānuṣaṃ /
[_Mvu_3.421_] te citrakathā bahuśrutā
kahiṃ te
gautama śrāvakā gatā //
bhagavān āha //
magadhāṃ gatā kośalāṃ
gatā
vajjibhūmiṃ ca athāpare gatā /
mṛgakā va asaṃgacāriṇo
praviviktā
viharanti bhikṣavaḥ //
bhagavāṃ prasthito / nāvikena bhagavantaṃ dṛṣṭvā
gaṃgātīram upasaṃkramantaṃ nāvā allīpitā // bhagavāṃ nāvam āruhya nāvikam āha
//
siṃca bhikṣu imāṃ nāvāṃ maitrāye siktā te laghu bheṣyati /
chittvā
rāgaṃ ca doṣaṃ ca tato nirvāṇam eṣyasi //
siṃca bhikṣu imāṃ nāvāṃ karuṇāya
siktā te laghu bheṣyati /
chittvā rāgaṃ ca doṣaṃ ca tato nirvāṇam eṣyasi
//
siṃca bhikṣu imāṃ nāvāṃ muditāya siktā te laghu bheṣyati /
chittvā
rāgaṃ ca doṣaṃ ca tato nirvāṇam eṣyasi //
siṃca bhikṣu imāṃ nāvāṃ upekṣāye
siktā te laghu bheṣyati /
chittvā rāgaṃ ca doṣaṃ ca tato nirvāṇam eṣyasi
//
maitrāvihārī yo bhikṣuḥ prasanno buddhaśāsane /
adhigacchati padaṃ
śāntaṃ asecanaṃ ca mocanaṃ //
karuṇāvihārī yo bhikṣu prasanno buddhaśāsane
/
adhigacchati padaṃ śāntaṃ apṛthagjanasevitaṃ //
muditāvihārī yo bhikṣu
prasanno buddhaśāsane /
[_Mvu_3.422_] adhigacchati padaṃ śāntaṃ
akāpuruṣasevitaṃ //
upekṣāvihārī yo bhikṣu prasanno buddhaśasane
/
adhigacchati padaṃ śāntaṃ nirvāṇaṃ padam acyutaṃ //
dharmārāmo
dharmarato dharmam anuvicintayaṃ /
dharmaṃ samanusmaraṃ bhikṣu saddharmān na
parihāyati //
udagracitto sumanā abhibhūya priyāpriyaṃ /
tato
prāmodyabahulo bhikṣu nirvāṇasantike //
na śīlavratamātreṇa bāhuśrutyena vā
punaḥ /
atha vā samādhilābhena prāntaśayyāsanena ca //
spṛhayaṃ
naiṣkramyasukhaṃ apṛthagjanasevitaṃ /
bhikṣu viśvāsam āpadye aprāpte
āśravakṣaye //
bhikṣu na tāvatā bhavati yāvatā bhikṣate parāṃ /
viṣamāṃ
dharmāṃ samādāya bhikṣu bhoti na tāvatā //
yo ca kāmāṃ ca pāpāṃ cādhikṛtvā
brahmacaryavāṃ /
niḥśreṇībhūto saprajño sa vai bhikṣūti vuccati //
yato
care yato tiṣṭhe yato āse yato śaye /
yato saṃmiṃjaye kāyaṃ yato kāyaṃ
prasāraye //
yatayāyī yataseyyo asyā
yatasaṃkalpa dhyāyi apramatto
/
[_Mvu_3.423_] adhyāyarato samāhito
eko saṃtuṣito tam āhu bhikṣuṃ
//
cakṣuṣā saṃvaro sādhu sādhu śrotreṇa saṃvaraḥ /
ghrāṇena saṃvaro sādhu
sādhu jihvāya saṃvaro //
kāyena saṃvaro sādhu manasā sādhu saṃvaraḥ
/
sarvatra saṃvṛto bhikṣuḥ sarvaduḥkhā pramucyate //
so dāni bhagavatā
vaśībhāvena vinīto / siṃca bhikṣu imāṃ nāvāṃ ti ābhāṣṭasya yat kiṃcid gṛhiliṃgaṃ
gṛhiguptaṃ gṛhidhvajaṃ gṛhikalpaṃ sarvaṃ samantarhitaṃ tricīvaraṃ cāsya
prādurbhavet suṃbhakaṃ ca pātraṃ prakṛtisvabhāvasaṃsthitā ca keśā īryāpathaṃ
cāsya saṃsthihe tadyathāpi nāma varṣaśatopasaṃpannasya bhikṣusya // evaṃ
āyuṣmato gaṃgeyakasya nāvikasya pravrajyā upasaṃpadā bhikṣubhāvo //
___taṃ
tahiṃ bhagavāṃ visarjayati // so dāni bhagavantaṃ āha // yadi bhagavaṃ kenacit
pṛcchiyeyaṃ ko tvaṃ ti kiṃ mayā bhagavaṃ vaktavyaṃ // bhagavān āha // śramaṇo pi
tvaṃ brāhmaṇo pi tvaṃ vedako pi tvaṃ tārako pi tvaṃ pārago pi tvaṃ
//
___śakro devānām indro māṇavakavarṇam ātmānaṃ ṛddhīye abhinirmiṇitvā
prāsādiko darśanīyo śobhanehi jaṭehi nīlehi nīlamayūragrīvasaṃnikāśehi
sauvarṇena yaṣṭikamaṇḍalunā bhagavato pātracīvarakuṇḍikam ādāya pṛṣṭhato
gacchati // jano āha // ko svāyaṃ māṇavako prāsādiko darśanīyo // so dāni āha
//
yo vīro dhṛtisaṃpanno dhyāyī apratipudgalo /
arhanto sugato loke
tasyāhaṃ paricārako //
[_Mvu_3.424_] yo vuhyamānaṃ tāreti dharmanāvāya
gautamo /
uttīrṇo pārago buddho tasyāhaṃ paricārako //
bhagavāṃ pi śakraṃ
devānām indraṃ visarjayati //
atha khalu bhagavato etad abhūṣi // kim
adhimuktā jaṭilā jaṭilā khalu jaṭilādhimuktā ti bhagavāṃ jaṭilasahasraṃ
abhinirmiṇitvā prāsādikāṃ prasādanīyāṃ maheśākhyāṃ tehi saṃparivārito
vaihāyasena ṛddhīye uruvilvākāśyapasya jaṭilasya upasaṃkrānto //
uruvilvākāśyapaḥ saparivāro sārdhaṃ paṃcahi jaṭilaśatehi jaṭilasahasraṃ dṛṣṭvā
prāsādikāṃ ca darśanīyāṃ ca saṃkocam āpanno / imaṃ vāsmākam āśramaṃ sarvo
upasthito mahājanakāyo āgamiṣyati te cāsmākaṃ abhiprasannā uruvilvākāśyapasya
ṛṣisya saparivārasya loke samasamo nāsti ayaṃ ca ṛṣi jaṭilasahasraparivāro
maharddhiko mahānubhāvo adyaivam ihāśramaṃ prāpto sarvajanakāyo etasya ṛṣisya
sahasraparivārasya maharddhikasya mahānubhāvasyābhiprasīdiṣyati / abhiprasannā
ca prasannādhikāraṃ kariṣyanti satkariṣyanti gurukariṣyanti mānayiṣyanti
pūjayiṣyanti apacāyiṣyanti mama saparivārasya na tathā samanvāhariṣyanti // atha
khalu bhagavāṃ uruvilvākāśyapasya ṛṣisya imam evarūpaṃ cetaso parivitarkam
ājñāya svayaṃ jaṭilaveśam antarahāyitaṃ ca nirmitaṃ ca jaṭilasahasraṃ // atha
khalu uruvilvākāśyapo jaṭilo tasmiṃ jaṭilasahasre antarhite svakena rūpeṇa ca
bhagavantaṃ dṛṣṭvā tathāgatam arhantaṃ samyaksaṃbuddhaṃ vidyācaraṇasaṃpannaṃ
sugataṃ lokavidaṃ anuttaraṃ puruṣadamyasārathiṃ
[_Mvu_3.425_] śāstāraṃ
devānāṃ ca manuṣyāṇāṃ ca dvātriṃśatīhi mahāpuruṣalakṣaṇehi samanvāgataṃ aśītiha
anuvyaṃjanehi upaśobhitaśarīraṃ aṣṭādaśehi āveṇikehi buddhadharmehi samanvāgataṃ
daśahi tathāgatabalehi balavantaṃ caturhi vaiśāradyehi viśāradaṃ prāsādikaṃ
prasādanīyaṃ ca śāntendriyaṃ śāntamānasaṃ uttamadamasamathaprāptaṃ
paramadamaśamathaprāptaṃ nāgo viya kāritakāraṇo avahirgatehi indriyehi
avahirgatena mānasena sthitena dharmatāprāptena gupto nāgo jitendriyo hradam
ivāccho anāvilo viprasanno ratanayūpaṃ va abhyudgataṃ suvarṇabimbam iva
prabhāsayantaṃ tejorāśiṃ śirīye dīpyamānaṃ dvitīyam iva ādityaṃ udayantaṃ
asecanakaṃ apratikūlaṃ darśanāya / dṛṣṭvā ca punar uruvilvākāśyapo saparivāro
vismito abhūṣi / maharddhiko śramaṇo gautamo mahānubhāvo 'yaṃ ahaṃ punar
maharddhikataro //
___atha khalu so janakāyo āgatāgato bhagavantam
upasaṃkramensuḥ bhagavataḥ pādau śirasā vanditvā bhagavantam eva puraskarensuḥ
bhagavato darśanena na tṛpyensuḥ // atha uruvilvākāśyapasya ṛṣisya etad abhūṣi
// aho punar me āśramāto śramaṇo gautamo anyena prakrameyā // atha bhagavān
uruvilvākāśyapasya ṛṣisya imam evarūpaṃ cetaso parivitarkam ājñāya tadyathāpi
nāma balavāṃ puruṣo saṃmiṃjitāṃ vā bāhāṃ prasāraye prasāritāṃ vā bāhāṃ
saṃmiṃjaye ettakena kṣaṇavītihāreṇa uruvilvākāśyapasya ṛṣisyāśramāto vaihāyasam
abhyudgamya uruvilvāyāṃ senāpatigrāmake pratyasthāsi nadyā nairaṃjanāyās tīre
ajapālasya nyagrodhamūle // atha khalu uruvilvākāśyapasya jaṭilavṛtteḥ apagatena
janakāyena etad abhūṣi // aho punaḥ śramaṇo gautamo ihāgacche ihāgato khādanīyaṃ
bhojanīyaṃ paribhuṃjeyā // atha khalu bhagavāṃ uruvilvākāśyapasya jaṭilasya imaṃ
evarūpaṃ cetasaḥ parivitarkam ājñāya tadyathāpi nāma balavāṃ puruṣo sammiṃjitāṃ
vā bāhāṃ prasāraye prasāritāṃ vā bāhāṃ saṃmiṃjaye ettakena kṣaṇavītihāreṇa
ajapālasya nyagrodhamūlāto vaihāyasam abhyudgamya
uruvilvākāśyapasya
[_Mvu_3.426_] jaṭilasyāśrame pratyasthāsi // atha
khalu uruvilvākāśyapasya jaṭilasya saparivārasya etad abhūṣi // maharddhiko
śramaṇo gautamo mahānubhāvo parasatvānāṃ parapudgalānāṃ cittena cittaṃ jānāti
maharddhikatarā ca vayaṃ // atha khalu uruvilvākāśyapo jaṭilo bhagavantaṃ
svahastena praṇītena khādanīyabhojanīyena santarpayati // atha khalu bhagavāṃ
bhuktāvī dhautapātra apanītapāṇir uruvilvākāśyapasya ṛṣisya jaṭilasya taṃ
deyadharmaṃ imāyānumodanāyānumodaye //
agnihotramukhā yajñā sāvitrī chandasāṃ
mukhaṃ /
rājā mukhaṃ manuṣyāṇāṃ nadīnāṃ sāgaro mukhaṃ //
nakṣatrāṇāṃ
candro mukhaṃ . . . . . . . . . /
ādityo tapasāṃ ūrdhvaṃ tiryag adhas
tapasvatāṃ /
sadevakasya lokasya saṃbuddho vadatāṃ varo //
atha khalu
uruvilvākāśyapo saparivāro vaihāyasam antarīkṣe sthito agniṃ juhvati teṣāṃ tam
agniṃ na jvalati teṣām etad abhūṣi // kasyāyam anubhāvo yenāgnir na prajvalati /
nūnaṃ śramaṇasya gautamasyānubhāvena // so dāni agniḥ prajvalito teṣām etad
abhūṣi // maharddhiko śramaṇo gautamo mahānubhāvo vayaṃ punaḥ maharddhikatarā //
tahiṃ agnismiṃ āhutiṃ prakṣipati na ca patati teṣām etad abhūṣi // kasyāyam
anubhāvo yenāgnismiṃ āhunī na patati / nūnaṃ śramaṇasya gautamasyānubhāvena /
yato sānaṃ evaṃ bhavati śramaṇasya gautamasyānubhāvo ti tataḥ sā āhutir
agnihotrasmiṃ patati // agniṃ juhutvāntarīkṣāto
[_Mvu_3.427_] otariṣyāmo
ti na śaknonti otarituṃ // teṣām etad abhūṣi // kasyāyam anubhāvo yenāntarīkṣāto
na śaknoma āśramaṃ otarituṃ / nūnaṃ śramaṇasya gautamasyānubhāvena // yataḥ
sānaṃ etad abhūṣi śramaṇasyāyaṃ gautamasyānubhāvo ti atha tato antarīkṣāto
āśrame pratiṣṭhitā śivikeṣu svakasvakeṣu niṣīdiṣyāmo ti na ca tāni śivikāni
addaśensuḥ // teṣām etad abhūṣi // kasyāyam anubhāvo yena vayaṃ śivikāṃ na
dṛśema / nūnaṃ śramaṇasya gautamasyānubhāvena // yato sānaṃ evaṃ bhavati
śramaṇasya gautamasyānubhāvo ti atha tāni sivikāni addasensuḥ // teṣām etad
abhūṣi // maharddhiko śramaṇo gautamo mahānubhāvo vayaṃ punar maharddhikatarā /
pāniyakarakāni ādāya udakahārā gamiṣyāmo ti na ca tāni karakāni addensuḥ //
teṣām etad abhūṣi // kasyāyam anubhāvo nūnaṃ śramaṇasya gautamasya / yato sānaṃ
evaṃ bhavati śramaṇasya gautamasyānubhāo ti atha tāni svakasvakāni karakāni
addaśensuḥ // teṣām etad abhūṣi // maharddhiko śramaṇo gautamo mahānubhāvo vayaṃ
punar maharddhikatarā // karakāni ādāya nairaṃjanāṃ nadīṃ udakahāriṃ gatā na ca
śaknonti tāni karakāni bharayituṃ // teṣāṃ etad abhūṣi // kasyāyam anubhāvo
nūnaṃ śramaṇasya gautamasya // yato sānaṃ evaṃ bhavati śramaṇasyāyaṃ
gautamasyānubhāvo ti atha tāni karakāni udakena bharensuḥ // teṣām etad abhūṣi
// maharddhiko yaṃ śramaṇo gautamo mahānubhāvo vayaṃ punar maharddhikatarā //
āhāraṃ kariṣyanti na ca śaknonti āhāraṃ kartuṃ // teṣām etad abhūṣi
//
[_Mvu_3.428_] kasyāyam anubhāvo nūnaṃ śramaṇasya gautamasya // yato
sānaṃ evaṃ bhavati śramaṇasyāyaṃ gautamasyānubhāvo tti tataḥ śaknonti āhāraṃ
kartuṃ // teṣām etad abhūṣi // maharddhiko śramaṇo gautamaḥ mahānubhāvo vayaṃ
punar maharddhikatarā // kṛtāhārā kāṣṭhāni pātayiṣyāmo ti utkṣipitāni kuṭhārāṇi
na śaknonti nikṣipituṃ // teṣām etad abhūṣi // kasyāyam anubhāvo nūnaṃ
śramaṇasya gautamasya // yato sānaṃ evaṃ bhavati śramaṇasya gautamasyāyam
anubhāvo ti atha tāni kuṭhārāṇi utkṣiptāni nikṣepensuḥ tāni ca kāṣṭhāni
pātayensuḥ // teṣāṃ etad abhūṣi // maharddhiko yaṃ śramaṇo gautamo mahānubhāvo
vayaṃ punar maharddhikatarāḥ //
___evaṃ bhagavāṃ uruvilvākāśyapasya saṃmukhā
trayo bhrātarāṃ saparivārāṃ paṃcahi prātihāryaśatehi vinayesi / paścimaṃ
prātihāryaṃ // bhagavāṃ pratisaṃlīyitukāmo uruvilvākāśyapam āha // kāśyapa atra
agniśaraṇamhi te saṃlayiṣyāmīti // uruvilvākāśyapo āha // so gautama agniśaraṇo
apraveśyo kenacit* manuṣyeṇa vā amanuṣyeṇa vā atra saraṇe duṣṭanāgo prativasati
/ vayaṃ pi tāvad etaṃ agniśaraṇaṃ dūre parivarjema tasya duṣṭanāgasya bhayena //
bhagavān āha // anujānāhi tvaṃ kāśyapa pratisaṃlayiṣyāmi aham atrāgniśaraṇe //
uruvilvākāśyapo āha // na te bho gauatama agniśaraṇaṃ anujānāmi / atra doṣa eva
ākhyāyati etaṃ agniśaraṇaṃ imāni ca bahūni tṛṇakuṭikāparṇakuṭikāśatāni yatra
bhavāṃ gautamo nandati tatra pratilīyatu // atha khalu bhagavāṃ utthāyāsanāto
uruvilvākāśyapasyāgniśaraṇaṃ
[_Mvu_3.429_] praviśitvā niṣīde
pratisaṃlayanāya // bhagavān dāni agniśaraṇe tejodhātuṃ samāpanno / so dāni
bhagavataḥ tejaṃ asahanto yato bhagavato pātraṃ caturhi mahārājehi dinnaṃ tatra
okasto / bhagavatā ca maitryā sphuṭo damito ca nirviṣo saṃvṛtto na ca bhūyo
krodhaṃ vyāvahati // agniśaraṇo bhagavato tejena ekajvālībhūto dṛśyati // teṣāṃ
jaṭilānām etad abhūṣi // duṣṭanāgena gautamo śramaṇo dagdho agniśaraṇo ca sarvaṃ
ādīptaṃ // te dāni udakam ādāya pradhāvitā agniśaraṇaṃ nirvāpayiṣyāmo tti
śramaṇaṃ ca gautamaṃ parimocayiṣyāmo tti // bhagavāṃ taṃ nāgaṃ dametvā nirviṣaṃ
kṛtvā pātreṇādāya uruvilvākāśyapasyopanāmayati // uruvilvākāśyapo bhagavato
pātragataṃ tan nāgaṃ saparivāro vismito / maharddhiko śramaṇo gautamo
mahānubhāvo yatra hi nāma paśya bhagavan manuṣyeṇa vā amanuṣyeṇa vā na śakyaṃ
praveṣṭuṃ ti so śramaṇasya gautamasya tejena paryādinno // atha khalu
uruvilvākāśyapasya saṃmukhā te trayo bhrātaro saparivārā bhagavatā imena
paścimena prātihāryeṇa sarve abhiprasāditā //
damayitvā uragarājaṃ
uruvilvākāśyapa-agniśaraṇasmiṃ /
pātreṇa nīharitvā kāśyapaśiriṇo upanayāsi
//
eṣo sya paśya kāśyapa paryādinno svatejasā tejo /
yasya bhavanaṃ na
śakyaṃ praveṣṭum iha kenacil loke //
saṃhṛṣṭaromakūpo uruvilvākāśyapo
saparivāro /
naranāgena hi nāgo dānto upaśamayito dṛṣṭo //
so nāgo
yasyārthaṃ maharṣibhavanaṃ āsīd duḥpraveśo /
so dānto nirviṣaś ca kṛto yaṃ
buddhānubhāvena //
[_Mvu_3.430_] bhagavān āha //
mayā vinīte na santi
doṣā atrāniyato kāśyapa na vidyate /
nabhaṃ pateya pṛthivī phaleya ca na
buddhadānto saviṣo caret* //
visarjito bhagavatā sa saṃvartanāga ti pannago
bhaṇito /
mānuṣakāyo bhūtvā praṇipate caraṇeṣu sugatasya //
śaraṇaṃ
bhavāhi naravara ayaṃ na me atyayo mahāprajña /
yasya mama āsi cittaṃ
praduṣṭam apaviddhaṃ pratyakṣaṃ //
bāhyaṃ kṛtaṃ narottama aparādho mama
anatyayo yam ahaṃ /
taṃ khalu vināyakavara puna te śaraṇaṃ ahaṃ gacche
//
vaṃditva vandanīyaṃ bahuśo ca pradakṣiṇīkaritvāna /
gurugāraveṇa mahatā
namasya nāgo apakrānto //
bhagavatā uruvilvākāśyapo paṃcaśataparivāro
nadīkāśyapo ca triśataparivāro gayākāśyapo ca dviśataparivāro sarve trayo
bhrātaro paṃcahi prātihāryaśatehi balavaśībhāve vinītā ehibhikṣukāye sarve
pravrājitā upasaṃpāditā / etha bhikṣavaś caratha tathāgate brahmacaryaṃ // teṣāṃ
dāni bhagavatā ehibhikṣukāye ābhāṣṭānāṃ yat kiṃcid ṛṣiliṃgaṃ ṛṣigupti ṛṣidhvajaṃ
ṛṣikalpaṃ sarvaṃ samantarahitaṃ tricīvarā ca sānaṃ prādurbhavensuḥ sumbhakā ca
pātrā prakṛtisvabhāvasaṃsthitā ca keśā īryāpatho sānaṃ saṃsthihe tadyathā
varṣaśatopasaṃpannānāṃ bhikṣūṇāṃ / evam āyuṣmantānām
uruvilvākāśyapanadīkāśyapagayākāśyapānāṃ trayāṇāṃ bhrātṝṇāṃ saparivārāṇāṃ
upasaṃpadā bhikṣubhāvo //
[_Mvu_3.431_]___teṣāṃ dāni upaseno nāma
bhāgineyo tasyaiva nadyā nairaṃjanāyās tīre āśramaṃ māpayitvā patropetaṃ
puṣpopetaṃ phalopetaṃ tatrāsau prativasati triśataparivāro caturdhyānalābhī
paṃcābhijño maharddhiko mahānubhāvo // tehi dāni uruvilvākāśyapapramukhehi
bhikṣūhi sarvantaṃ ṛṣibhāṇḍaṃ ajinopānahacīvarā ca kaṭhīnakā ca kamaṇḍaluṃ ca
nadyāṃ nairaṃjanāyāṃ pravāhitā / so asmākaṃ bhāgineyo upaseno etena ṛṣibhāṇḍena
saparivāro kāryaṃ kariṣyati // tehi taṃ bhāṇḍaṃ nairaṃjanāyāṃ vuhyantaṃ dṛṣṭvā
tehi taṃ bhāṇḍaṃ sarvaṃ utkaḍḍhitaṃ // tasya dāni upasenasya ṛṣisya etad abhūṣi
/ mā haiva me mātulakā kenacid viheṭhitā bhaviṣyanti // so dāni śīghraśīghraṃ
tvaramāṇarūpo saparivāro uruvilvākāśyapanadīkāśyapagayākāśyapānāṃ āśramaṃ āgato
bhagavāṃ ca saparivāro kṛtabhaktakṛtyo / bhikṣusaṃgho nadyāṃ nairaṃjanāyāṃ
pātrāṇi nimajjetvā śodhenti parimārjanti //
___atha khalu upaseno ṛṣir yena
uruvilvākāśyapo tenopasaṃkramitvā āyuṣmantaṃ uruvilvākāśyapaṃ gāthāye adhyabhāṣe
//
mohaṃ te juhito agni mohan te so tapo kṛto /
yaṃ jahe paścime kāle
jīrṇāṃ va urago tvacaṃ //
atha khalv āyuṣmāṃ uruvilvākāśyapo upasenaṃ ṛṣiṃ
gāthāye pratyabhāṣe //
mohaṃ me juhito agni mohaṃ me so tapo kṛto /
yaṃ
jahe paścime kāle jīrṇāṃ va urago tvacaṃ //
so pi ca bhagavatā saparivāro
balavaśībhāve vinīto ehibhikṣukāye pravrājito
[_Mvu_3.432_] upasaṃpādito
/ etha bhikṣavo caratha tathāgate brahmacaryaṃ // teṣāṃ bhagavatā ehibhikṣukāye
ābhāṣṭānāṃ yat kiṃcid ṛṣiliṃgaṃ ṛṣigupti ṛṣidhvajaṃ ṛṣikalpaṃ sarvaṃ
samantarahitaṃ tricīvaraṃ sānaṃ ca prādurbhūtaṃ sumbhakaṃ ca pātraṃ
prakṛtisvabhāvasaṃsthitā ca keśā īryā ca saṃsthihe tadyathāpi nāma
varṣaśatopasaṃpannānāṃ bhikṣūṇāṃ / eṣo āyuṣmato upasenasya
ardhatriśataparivārasya pravrajyā upasaṃpadā bhikṣubhāvo // idaṃ bhagavato
prathamaṃ śrāvakasaṃnipātaṃ ardhatrayodaśa bhikṣuśatāni //
___bhikṣū
bhagavantam āhansuḥ // kasya bhagavaṃ karmasya vipākena āyuṣmantā
uruvilvākāśyapanadīkāśyapagayākāśyapā trayo bhrātaro maharddhikā mahānubhāvā
kṣiprādhigamā ca // bhagavān āha // eteṣām eva bhikṣavaḥ pūrvapraṇidhānaṃ buddhe
oruptasya kuśalamūlasya vipāko yat te maharddhikā ca mahānubhāvāś ca
kṣiprādhigamāś ca // bhūtapūrvaṃ bhikṣavo tītamadhvāne hastināpure rājā mahendro
nāmābhūṣi kṛtapuṇyo maheśākhyo dhārmiko dharmarājā susaṃgṛhītaparivāro
dānasaṃvibhāgaśīlo / tasya dāni rājño puṣpo nāma tathāgato rhan samyaksaṃbuddho
saśrāvakasaṃgho hastināpure yācitako vasati // kaliṃgeṣu siṃhapuraṃ nāma nagaraṃ
tatra trayo bhrātaro ekamātṛkā rājyaṃ kārayaṃti / teṣāṃ dāni tatra rājye ratanaṃ
utpannaṃ te taṃ ratanam ādāya tataḥ siṃhapurāto hastināpuram āgatā / tehi taṃ
ratanaṃ rājño mahendrakasya upanāmitaṃ // so dāni rājā mahendrako tena
prābhṛtena teṣāṃ bhrātṝṇāṃ prīto saṃjāto // so āha // kiṃ vo kariṣyāmi // te
dāni āhansuḥ // icchāmo bhagavāṃ puṣpo asmākaṃ nagare varṣāvāsaṃ vasetha asmākam
anukampāya / adyaiva tena prāptena mahantam āpūrtaṃ kartukāmā // so dāni rājā
mahendrako āha // puno pi bhagavāṃ puṣpo asmākaṃ nagare vasiṣyati
//
[_Mvu_3.433_] yūyam apīmena puṇyena saṃgṛhītā bhavatha // tehi dāni
bhrātṝhi bhagavāṃ puṣpo saśrāvakasaṃgho tahiṃ svake nagare yācito / bhagavāṃ
tatraiva vassaṃ vusto parinirvṛto / tehi bhagavato puṣpasya nirvṛtasya
śarīrapūjā ca stūpo ca kārito //
rājño mahendrasya mahiṃ
praśāsato
dharmeṇa jñānaṃ ca samādāyavartino /
trayo bhrātaro āsi
samānacāriṇo
putrā ca dārā ca tadānuvartakā //
te ekadā
susamānacāriṇo
dharmeṇa vai aiśvariyaṃ akāsi /
prabhūtabhogā
ratanānubaddhā
tāva bahūni varṣāṇi toṣaye //
te
ekarājyasamānabhojanā
buddhaṃ addaśensu dvipadānam uttamaṃ /
nakṣatranāmo
. . . pāramīṃ gato
svaśaktito devamanuṣyapūjito //
parinirvṛte
kāruṇikasmiṃ śāstuni
stūpaṃ akarimha vayaṃ saprajñā /
saputradārā saha
jñātibāndhavaiḥ
āryā ca śreṣṭhā nagarasmiṃ ātmano //
hastīhi aśvehi
rathehi pattihi
nṛtyena gītena ca vāditena ca /
[_Mvu_3.434_] gandhena
mālyena vilepanena ca
pūjāṃ akarimha vayaṃ maharṣiṇo //
te stūpapūjāya
phalena saṃprati
kalpāṃ na ema dvānavati durgā /
tenaiva karmeṇa mahāmune
. . . .
sarve sma dāntā tava dhīra śāsane //
_____samāptaṃ
āyuṣmantānāṃ uruvilvākāśyapanadīkāśyapagayākāśyapānāṃ jātakaṃ
//
___bhagavāṃ uruvilvākāśyapasya āśramāto mahatā bhikṣusaṃghena
sārdhaṃ ardhatrayodaśabhir bhikṣuśatair maharṣiṇām āśramapadaṃ dharmāraṇyaṃ gato
// tahiṃ dāni sapta jaṭilaśatāni prativasanti sarvāṇi caturdhyānalābhīni
paṃcābhijñāni saviṃśaśatavarṣikāni jātīye sarvāṇi ca paripakvakuśalamūlāni
caramabhavikāni / bhagavān teṣāṃ anugrahārthaṃ tahiṃ āśramapadaṃ gato / teṣāṃ
bhagavāṃ jaṭilānāṃ dharmapadeṣu sahasravargaṃ bhāṣati //
sahasram api vācānāṃ
anarthapadasaṃhitā /
ekā arthavatī śreyā yāṃ śrutvā upaśāmyati //
sahasram
api gāthānām anarthapadasaṃhitā /
ekā arthavatī śreyā yāṃ śrutvā upaśāmyati
//
yo śatāni sahasrāṇāṃ saṃgrāme manujā jaye /
yo caikaṃ jaye ātmānaṃ sa
vai saṃgrāmajit* varaḥ //
yo jayeta sahasrāṇāṃ māse māse śataṃ śataṃ /
na
so buddhe prasādasya kalām arghati ṣoḍaśīṃ //
[_Mvu_3.435_] yo jayeta
sahasrāṇāṃ māse māse śataṃ śataṃ /
na so dharme prasādasya kalām arghati
ṣoḍaśīṃ //
yo jayeta sahasrāṇāṃ māse māse śataṃ śataṃ /
na so saṃghe
prasādasya kalām arghati ṣoḍaśīṃ //
yo jayeta sahasrāṇāṃ māse māse śataṃ
śataṃ /
so va saṃpannaśīlānāṃ kalāṃ nārghati ṣoḍaśīṃ //
yo jayeta
sahasrāṇāṃ māse māse śataṃ śataṃ /
na so svākhyātadharmāṇāṃ kalām arghati
ṣoḍaśīṃ //
māse māse kuśāgreṇa bālo bhuṃjeya bhojanaṃ /
na so buddhe
prasādasya kalām arghati ṣoḍaśīṃ //
māse māse kuśāgreṇa bālo bhuṃjeya
bhojanaṃ /
na so dharme prasādasya kalām arghati ṣoḍaśīṃ //
māse māse
kuśāgreṇa bālo bhuṃjeya bhojanaṃ /
na so saṃghe prasādasya kalām arghati
ṣoḍaśīṃ //
māse māse kuśāgreṇa bālo bhūmjeya bhojanaṃ /
na so
dhyānaprasādānāṃ kalām arghati ṣoḍaśīṃ //
māse māse kuśāgreṇa bālo bhuṃjeya
bhojanaṃ /
na so sampannaśīlānāṃ kalām arghati ṣoḍaśīṃ //
māse māse
kuśāgreṇa bālo bhuṃjeya bhojanaṃ /
na so svākhyātadharmāṇāṃ kalām arghati
ṣoḍaśīṃ //
yo ca varṣaśataṃ jīve agniparicaraṃ caret* /
patrāhāro
chavāvāsī karonto vividhaṃ tapaṃ //
yo caikaṃ bhāvitātmānaṃ muhūrtam api
pūjayet /
sā ekapūjanā śreyo na ca varṣaśataṃ hutaṃ //
yat kiṃcid iṣṭaṃ ca
hutaṃ ca loke
[_Mvu_3.436_] saṃvatsaraṃ yajati puṇyaprekṣī /
sarvaṃ pi
taṃ na caturbhāgam eti
abhivādanaṃ ujjugateṣu śreyaṃ //
yo ca varṣaśataṃ
jīve duḥśīlo asamāhitaḥ /
ekāhaṃ jīvitaṃ śreyaṃ śīlavantasya dhyāyato
//
yo ca varṣaśataṃ jīve kuśido hīnavīryavān* /
ekāhaṃ jīvitaṃ śreyo
vīryam āraṃbhato dṛḍhaṃ //
yo ca varṣaśataṃ jīve apaśyaṃ buddhaśāsanaṃ
/
ekāhaṃ jīvitaṃ śreyo paśyato buddhaśāsanaṃ //
yo ca varṣaśataṃ jīve
apaśyaṃ dharmam uttamaṃ /
ekāhaṃ jīvitaṃ śreyo paśyato dharmam uttamaṃ
//
yo ca varṣaśataṃ jīve apaśyaṃ udayavyayaṃ /
ekāhaṃ jīvitaṃ śreyo
paśyato udayavyayaṃ //
yo ca varṣaśataṃ jīve apaśyaṃ acyutaṃ padaṃ
/
ekāhaṃ jīvitaṃ śreyo paśyato acyutaṃ padaṃ //
yo ca varṣaśataṃ jīve
apaśyaṃ amṛtaṃ padaṃ /
ekāhaṃ jīvitaṃ śreyaṃ paśyato amṛtaṃ padaṃ //
te ca
dāni bhagavatā balavaśībhāve vinītā sarve ca te parinirvṛtā / teṣāṃ bhagavāṃ
śarīrapūjāṃ ca kṛtvā stūpāṃ ca dharmāraṇyāto ajapālasya nyagrodhamāgato
//
___bhagavāṃ samyaksaṃbuddho yad arthaṃ samudāgato tad arthaṃ
abhisaṃbhāvayitvā uruvilvāyāṃ viharati nadyā nairaṃjanāyās tīre ajapālasya
nyagrodhamūle acirābhisaṃbuddho // tena
[_Mvu_3.437_] khalu punaḥ
samayena rājño śreṇiyasya bimbisārasya brāhmaṇo purohito rājācāryo
upariprāsādavaragato rātryā pratyūṣakālasamaye dvātriṃśanmahāpuruṣalakṣaṇānāṃ
vācāvistareṇa svādhyāyaṃ karoti // aśroṣīt khalu rājā śreṇiyo biṃbisāro
brāhmaṇasya purohitasya rājācāryasya upariprāsādavaragatasya rātryā
pratyūṣakālasamaye dvātriṃśanmahāpuruṣalakṣaṇānāṃ vācāvistareṇa svādhyāyaṃ
karontasya śrutvā ca punar asya bhagavato smṛti udapāsi // aho punar me vijite
buddho bhagavāṃ utpadye taṃ cāhaṃ bhagavantaṃ paśyeyaṃ dṛṣṭvā ca punar me
pravṛtte prasīdeya prasannacitto ca naṃ paryupāseyaṃ so ca māṃ bhagavāṃ dharmaṃ
deśeya tasya cāhaṃ dharmaṃ śrutvā ājāneyaṃ //
___atha khalu rājā śreṇyo
biṃbisāro tasyaiva rātryātyayena anyataraṃ puruṣam āmaṃtrayati // ehi tvaṃ
puruṣa kṣipram eva bhadrāṇi yānāni yojāpehi yuktāni ca me prativedehi // sādhu
mahārāja tti sa puruṣo rājño śreṇiyasya biṃbisārasya pratiśrutvā kṣipram eva
bhadrāṇi yānāni yojayati yuktāni ca taṃ prativedayati / yuktāni te mahārāja
bhadrāṇi yānāni yasyedāniṃ kālaṃ manyase // atha khalu rājā śreṇyo bimbisāro
anyataraṃ bhadraṃ yānam abhiruhitvā mahatā rājarddhyā mahatā rājānubhāvena
mahato janakāyasya hakkārahikkārabherīmṛdaṃgapaṇavaśaṃkhasanninādena rājagṛhāto
nagarāto niryātvā yenānyatarā udyānabhūmī prāyāsi // atha khalu rājā śreṇyo
bimbisāro yāvatikā yānasya bhūmi tāvatakaṃ yānena yātvā yānāto pratyoruhya
padasā yeva tāṃ udyānabhūmiṃ anucaṃkramanto anuvicaranto niṣīde suvarṇamaye
paryaṃke prācīnābhimukho stryāgāraparivṛto amātyapāriṣadyapuraskṛto // atha
khalu rājño
[_Mvu_3.438_] bimbisārasya rājagṛhaṃ nagaram
abhivilokayantasya rājagṛheyakāni ca parvatāni puṣkiriṇīṃ ca paurāṇāṃ cāryakāṃ
mṛtāṃ pretāṃ samanusmarantasya kāmeṣu jugutsuno utpadye yoniso manasikāro
//
udyānabhūmito niryātvā aṅgānāṃ rāṣṭravardhano /
paryaṃkasmiṃ niṣīdesi
avadātasuvarṇamaṇḍale //
taṃtrighoṣābhināditā samyakkālaprabodhanā
/
puṣpitā sālā tasmiṃ kāle saṃpannakusumitā varā //
vyālamṛgānuvicīrṇāṃ
golāṃgulaniṣevitāṃ /
parvatāṃ sa saṃvīkṣanto pṛthusiṃhaniṣevitāṃ
//
niṣīdet prāṅmukho rājā pauarāṇāni anusmaran* /
aśrupūrṇehi netrehi imāṃ
gāthām abhāṣitha //
tiṣṭhe yaṃ pāṇḍaro giri kailāsavat tathaiva vipulo
/
atha me pitaro pitāmahā pretā kālagatā avītatṛṣṇā //
varā ramyā vanā
vicitrā puṣkiriṇyo śiloccayo /
yānīmāni gamāpensuḥ kāṃ nu te diśatāṃ gatā
//
tathaivemāni rāṣṭrāṇi imā pṛthusravantiyo /
yānīmāni gamāpensuḥ kāṃ nu
te diśatām gatā //
tathaivemāni vastrāṇi imā niṣkā sakuṇḍalā /
yānīmāni
gamāpensuḥ kāṃ nu te diśatāṃ gatāḥ //
imā puṣkiriṇī ramyā nānādvijanikūjitā
/
[_Mvu_3.439_] puṇḍarīkehi saṃchannā kumudasaugandhikehi ca /
ye ca
te atra snāyensuḥ kāṃ nu te diśatāṃ gatāḥ //
tathaivam āsanā ramyā divyā
haritaśādvalā /
āsannodakasaṃchannā śītacchāyā manoramāḥ /
yāni te cātra
gamāpensuḥ kāṃ nu te diśatāṃ gatāḥ //
tāny eva prāṇiśatānāṃ niveśanāni
parvatā /
ime ca me pracāritā adya janmam apaśyato //
śūnyatā va me
ākhyāyanti diśā pi me nucāritā /
evaṃ martyajīvitaṃ kiṃsya parīttaṃ ca
duḥkhasaṃyutaṃ //
anantaraṃ jīvitasya maraṇaṃ maranaṃ dhruvaṃ
/
jātasyāmaraṇaṃ nāsti etad dharmā hi prāṇino //
gacchati khedena prāṇī
pratipanno kvacij jano /
rātriṃdivaṃ ca yāntīha yamadūtā śasanāharā
//
atha khalu anyatarasya rājāmātyasya etad abhūṣi // rājño kila śreṇyasya
biṃbisārasya daurmanasyam utpannaṃ ko nu khalv asyāt paryāyo yenāhaṃ rājño
śreṇyasya bimbisārasya daurmanasyaṃ prativinodayeyaṃ // atha khalu tasya
rājāmātyasyaitad abhūṣi // rājño kila śreṇyasya biṃbisārasya rājagṛhaṃ nagaraṃ
priyaṃ ca manāpaṃ ca //
[_Mvu_3.440_] yannūnaṃ asyāhaṃ purato rājagṛhasya
nagarasya varṇaṃ bhāṣeyaṃ // atha khalu so rājāmātyo rājaṃ śreṇyaṃ biṃbisāraṃ
gāthāye adhyabhāṣe //
parvatā ime salīlā ime ramyā śiloccayā /
ye ime
rājagṛhasmiṃ siktā divijena vāriṇā //
bhinnakaṭakā ca śravanti . . . . . . .
. . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
atha khalu rājā
śreṇyo bimbisāro taṃ rājāmātyaṃ apasādaye // asti nāma tvaṃ mohapuruṣo yaṃ yad
eva vayaṃ vigarhāma tad eva tvaṃ praśaṃsitavyaṃ manyasi // atha khalu rājño
śreṇyasya bimbisārasya bhūyasyā mātrayā kāmeṣu vyākutsanā utpadye cittasya
duḥkhadaurmanasyaṃ yoniso manasikāro // atha khalu brāhmaṇasya purohitasya
rājācāryasyaitad abhūṣi // rājño śreṇyasya biṃbisārasya duḥkhadaurmanasyam
utpannaṃ ko nu khalv asyāt paryāyo yenāhaṃ rājño śreṇyasya bimbisārasya
duḥkhadaurmanasyaṃ prativinodayeyaṃ // atha khalu brāhmaṇasya purohitasya
rājācāryasya etad abhūṣi // rājño khalu śreṇyasya bimbisārasya buddho bhagavān
priyo manāpo ca yaṃ nūnāhaṃ tasya purato buddhasya varṇaṃ bhāṣeyaṃ // atha khalu
brāhmaṇo purohito rājācāryo rājānaṃ śreṇiyaṃ bimbisāraṃ gāthāye adhyabhāṣa
//
lābho sti rāṣṭrādhipate śirīmato
āṃgasya rājño magadhādhipasya
/
yasyodapāsi vijite tathāgato
vighuṣṭaśabdo himavāṃ va parvato
//
[_Mvu_3.441_] śīlena kṣāntyā tapasā upeto
lokāntako
uṣitabrahmacaryo //
samāgamya sahasrāṇi śatāni nayutāni ca /
saṃprāpnoti
amṛtaṃ śāntaṃ yogakṣemam anuttaraṃ //
___atha khalu rājā śreṇiyo bimbisāro
brāhmaṇaṃ purohitaṃ rājācāryaṃ gāthāye pratyabhāṣe //
priyaṃ me kīrtaye rājye
priyaṃ me kīrtaye priya /
priyasya buddhasya loka-arthacarasya brāhmaṇa
//
dadāmi te grāmavarāṇi ṣoḍaśa
yuktāni ājānyarathāni ca daśa
/
dāsīśataṃ ca gavāṃ śataṃ ca
priyasya buddhasya yaśo prakīrtaye
//
___atha khalu bhagavāṃ magadheṣu cārikāṃ caramāṇo mahatā bhikṣusaṃghena
sārdham ardhatrayodaśabhir bhikṣuśataiḥ yena magadhānāṃ rājagṛhaṃ nagaraṃ tad
anusāri tad anuprāpto tatraiva viharati antagirismiṃ yaṣṭīvane udyāne // aśroṣīd
rājā śreṇiyo bimbisāro brāhmaṇasya purohitasya rājācāryasya / bhagavāṃ kila
magadheṣu cārikāṃ caramāṇo mahatā bhikṣusaṃghena sārdhaṃ trayodaśabhikṣuśatair
yena magadhānāṃ rājagṛhaṃ nagaraṃ tad anusāri tad anuprāptas tatraiva viharati
antagirismiṃ udyāne yaṣṭīvane / śrutvā punaḥ anyataraṃ rājāmātyam āmantrayasi /
bho bhaṇe amātya bhagavato buddhasya pratyudgamanaṃ gamiṣyāmi rājagṛhaṃ
alaṃkārāpehi bhadrāṇi ca yānāni yojāpehi sarvehi ca rājagṛhakehi
brāhmaṇagṛhapatikehi sarvehi ca śilpāyatanehi sarvehi ca śreṇīhi mayā saha
bhagavato
[_Mvu_3.442_] buddhasya pratyudgamanaṃ gantavyan ti // sādhu
mahārāja tti sa rājāmātyo śreṇyasya biṃbisārasya pratiśrutvā kṣipram eva
bhadrāṇi yānāni yojāpesi rājagṛhe ghoṣaṇāṃ kārāpesi
catvaraśṛṃgāṭaka-antarāpaṇamukheṣu // buddho bhagavāṃ rājagṛhe antagirismiṃ
yaṣṭīvanaṃ udyānaṃ samanuprāpto tatra sarvehi bhavantehi rājñā śreṇyena
bimbisāreṇa sārdhaṃ bhagavato pratyudgamanaṃ gantavyaṃ //
___te dāni ghoṣaṇāṃ
śrutvā kṣiprameva rājakuladvāre sannipatitā kumārāmātyapāriṣadyāḥ
purohitapramukhā brāhmaṇāḥ śreṣṭhipramukho nigamo sārthavāhapramukho vaṇijagrāmo
sarvā ca rājagṛhakā aṣṭādaśa śreṇīyo / tadyathā cakrikatālikagandharvikā
naṭanartaka-ṛllamallapāṇisvarikā śobhikā laṃghakā kuṃbhatūṇikā velaṃbakā
dvistvalabhāṇakā paṃcavaṭukā gāyanakā guṇavartā tāṇḍavikā cetayikā gaṇikā
hāsyakārakā bheriśaṃkhamṛdaṃgapāṭahikā tūṇapaṇavavīṇāvallakī-ekādaśāyellavādyakā
anye ca bahuvādyakarā rājakuladvāre sannipatensuḥ sarvāyo ca śreṇyo / tadyathā
sauvarṇikahairaṇyikaprāvārikā maṇiprastārakā gandhikā kośāvikā tailikā
ghṛtakuṇḍikā golikā dadhyikā kārpāsikā khaṇḍakārakā modakakārakā kaṃḍukā
samitakārakā śaktukārakā phalavāṇijā mūlavāṇijā cūrṇakuṭṭā gandhatailakā
aṭṭavāṇijā āviddhakā guḍapācakā madhukārakā śarkaravāṇijā ye ca anye pi
vyavahārikā sarvā ca śilpāyatanā / tadyathā lohakārakā tāmrakuṭṭā suvarṇakārā
taddhukārā praccopakā
[_Mvu_3.443_] roṣyaṇā trapukārakā sīsapiccaṭakārā
yantrakārakā mālākārā purimakārakā kuṃbhakārakā carmakārā kandukārakā
varūthatantravāyakā raktajakā sūcakā tūlavāyā citrakārā vardhakirūpakārakā
kālapātrikā peśalakā pustakakārakā nāpitā kalpikā chedakā lepakā
sthapatisūtradhārakā uttakoṣṭhakārakā kūpakhānakā mṛttikāvāhakā kāṣṭhavāhakā
valkalavāṇijā staṃbavāṇijā vaṃśavāṇijā nāvikā oḍumpikā suvarṇadhovakā moṭṭikā
ete cānye ca uccāvacā janatā hīnotkṛṣṭamadhyamā sarve rājakule saṃnipatensuḥ
//
___atha khalu sa rājāmātyo saṃnipatitaṃ janakāyaṃ viditvā bhadrāṇi yānāni
yojāpayitvā yena rājā śreṇyo bimbisāras tenopasaṃkramitvā rājānaṃ śreṇiyaṃ
bimbisāram etad avocat* // yuktāni mahārāja bhadrāṇi yānāni mahājanakāyaṃ ca
sannipatitaṃ / yasyedāni deva kālaṃ manyasi // atha khalu rājā śreṇyo bimbisāraḥ
bhadraṃ yānam abhiruhitvā māgadhakehi brāhmaṇagṛhapatikehi sārdhaṃ dvādaśehi
nayutehi saṃparivṛto mahatā rāja-ṛddhīye mahato janakāyasya
hakkārahikkārabherīmṛdaṃgamarupaṭahaśaṃkhasaṃninādena rājagṛhāto nagarāto
niryātvā yena antagirismiṃ yaṣṭīvanam udyānaṃ tena prayāsi //
___atha khalu
rājā śreṇyo bimbisāro yāvad eva yānabhūmis tāvad eva yānena yātvā yānāto
pratyoruhya padasā yeva yena bhagavāṃs tenopasaṃkramitvā bhagavataḥ pādau śirasā
vanditvā ekānte niṣīdet* // apy ekatyā bhagavatā sārdhaṃ saṃmodanīyāṃ kathāṃ
saṃmodayitvā sārāyaṇīyāṃ kathāṃ vyatisārayitvā ekānte niṣīdensuḥ / apy ekatyā
bhagavato svakasvakāni mātāpitṛkāni nāmagotrāṇi anuśrāvayitvā ekamante
niṣīdensuḥ / apy ekatyā yena bhagavāṃs tenāṃjaliṃ
praṇāmayitvā
[_Mvu_3.444_] ekānte niṣīdensuḥ / apy ekatyā māgadhakā
brāhmaṇagṛhapatikā tūṣṇībhūtā ekānte niṣīdensuḥ // tena khalu punaḥ samayena
uruvilvākāśyapo bhagavato avidūre saṃniṣaṇṇo abhūṣi // atha khalu teṣāṃ
māgadhakānāṃ brāhmaṇagṛhapatikānām etad abhūṣi / kiṃ nu khalūruvilvākāśyapo
śramaṇe gautame brahmacaryaṃ carati utāho mahāśramaṇo gautamo uruvilvākāśyapo
brahmacaryaṃ carati // atha khalu bhagavān teṣāṃ brāhmaṇagṛhapatikānām idam
evarūpaṃ cetasaḥ parivitarkam ājñāya āyuṣmantaṃ uruvilvākāśyapaṃ gāthāye
adhyabhāṣe //
kim eva dṛṣṭvā uruvilvavāsi
prahāya agniṃ kṛśako vadāno
/
pṛcchāmi te kāśyapa etam arthaṃ
kathaṃ prahīnaṃ tava agnihotraṃ
//
evam ukte āyuṣmān uruvilvākāśyapo bhagavantaṃ gāthāye pratyabhāṣe
//
annāni pānāni atho rasāni
kāmāṃ striyo cābhivadaṃti yajñe /
etaṃ
malan ti upadhīṣu jñātvā
tasmān na yajñe na hute ramāmi //
atha khalu
bhagavān āyuṣmantam uruvilvākāśyapaṃ gāthāye pratyabhāṣe //
eteṣu tvaṃ na
mano akāsi
anneṣu pāneṣu tathā raseṣu /
aparaṃ nu taṃ
devamanuṣyaśreṣṭhaṃ
yahiṃ rataṃ kāśyapa tuhya cittaṃ //
[_Mvu_3.445_]
atha khalv āyuṣmān uruvilvākāśyapo bhagavantaṃ gāthāye pratyabhāṣe //
dṛṣṭvā
muniṃ śāntam anupadhīkaṃ
akiṃcanaṃ sarvabhaveṣv asaktaṃ /
ananyathābhāvam
ananyaneyaṃ
tasmān na yaṣṭe na hute ramāmi //
atha khalu bhagavān
āyuṣmantam uruvilvākāśyapaṃ gāthāye pratyabhāṣe //
mohan te juhito agni mohan
te so tapo kṛto //
yaṃ jahe paścime kāle jīrṇāṃ va urago tvacaṃ /
atha
khalv āyuṣmān uruvilvākāśyapo bhagavantaṃ gāthāye pratyabhāṣe //
mohaṃ no
juhito agni mohaṃ me so tapo kṛto /
yaṃ jahe paścime kāle jīrṇāṃ va urago
tvacaṃ //
agnīhi yajñeṣu ca vipramuccati
iti sma me āsi pure ajānato
/
andhasya jātīmaraṇānusāriṇo
apaśyato uttamam acyutaṃ padaṃ //
so dāni
paśyāmi anāvilaṃ padaṃ
sudeśitaṃ nāgavareṇa tāyinā /
atyantaniṣṭhāpadam
āspṛśe ahaṃ
saṃsārajātīmaraṇaṃ prahāya //
bahū satvā vihanyanti karontā
vividhāṃ tapāṃ /
niṣṭhāṃ anadhigacchantā avitīrṇakathaṃkathā
//
[_Mvu_3.446_] dīrgharātraṃ kiliṣṭo smi dṛṣṭisaṃdānasaṃdito
/
sarvagrantheṣu me bhagavāṃ parimocesi cakṣumāṃ //
śāstā me bhagavāṃ
śrāvako haṃ asmi sugate //
___atha khalv āyuṣmān uruvilvākāśyapo
utthāyāsanāto ekāṃśam uttarāsaṃgaṃ kṛtvā dakṣiṇaṃ jānumaṇḍalaṃ pṛthivyāṃ
pratiṣṭhāpya bhagavataḥ pādau śirasā vanditvā bhagavantaṃ trikhuttaṃ
pradakṣiṇīkṛtvā bhagavato pṛṣṭhato asthāsi bhagavantaṃ morahastena vījayamāno //
atha khalu teṣāṃ māgadhakānāṃ brāhmaṇagṛhapatikānāṃ etad abhūṣi /
uruvilvākāśyapo śramaṇe gautame brahmacaryaṃ carati //
___atha khalu
bhagavāṃ teṣāṃ māgadhakānāṃ brāhmaṇagṛhapatikānāṃ dhārmyāṃ kathāṃ praṇāmaye //
rūpaṃ brāhmaṇagṛhapataye utpadyati pi nirudhyati pi vedanā utpadyati pi
nirudhyati pi saṃjñā utpadyati pi nirudhyati pi saṃskārā utpadyanti pi
nirudhyanti pi vijñānaṃ utpadyati pi nirudhyati pi // āryaśrāvako ca
brāhmaṇagṛhapatayo rūpaṃ utpādavyayadharmo ti samanupaśyanto vedanā saṃjñā
saṃskārā vijñānam anityan ti samanupaśyati / rūpam anityanti samanupaśyanto
vedanā saṃjñā saṃskārā vijñānam anityan ti samanupaśyanto rūpaṃ duḥkhaṃ ti
samanupaśyanto vedanā saṃjñā saṃskārā vijñānaṃ duḥkhaṃ ti samanupaśyanto rūpam
anātmeti samanupaśyati vedanā saṃjñā saṃskārā vijñānaṃ anātmeti samanupaśyati /
so rūpaṃ anātmeti samanupaśyanto vedanā saṃjñā saṃskārā vijñānaṃ anātmeti
samanupaśyanto
[_Mvu_3.447_] rūpam udayavyayaṃ ti prajānāti / rūpam
udayavyayaṃ prajānanto vedanā saṃjñā saṃskārā vijñānam udayavyayan ti prajānāti
/ prajānanto rūpam anityan ti prajānāti / prajānanto vedanā saṃjñā saṃskārā
vijñānam anityan ti prajānāti / prajānanto rūpaṃ duḥkhan ti prajānāti /
prajānanto vedanā saṃjñā saṃskārā vijñānaṃ duḥkhaṃ ti prajānāti / prajānanto
rūpam anātmeti prajānāti / prajānanto vedanā saṃjñā saṃskārā vijñānaṃ anātmeti
prajānāti / prajānanto kiṃcil loke na upādīyati / anupādīyanto pratyātmam eva
parinirvāyati / kṣīṇā me jātir uṣitaṃ brahmacaryaṃ kṛtaṃ karaṇīyaṃ noparim
itthatvam iti prajānāti //
___atha khalu teṣāṃ māgadhakānāṃ
brāhmaṇagṛhapatikānāṃ etad abhūṣi // yato kila bho rūpam anātmā vedanā saṃjñā
saṃskārā vijñānam anātmā atha ko tarhi kārako vā kārāpako vā utthāpako vā
samutthāpako vā nikṣepako vā yo imāṃ saṃskārāṃ ādīyati vā nikṣipati vā yasyime
saṃskārā śūnyā anātmanīyā ātmena vā ātmanīyena vā // atha khalu bhagavāṃ teṣāṃ
māgadhakānāṃ brāhmaṇagṛhapatikānāṃ imam evarūpaṃ cetaso parivitarkam ājñāya
bhikṣūn āmantrayati // prajñapeti bhikṣavo bālo abhyupagato anātmā vedanā saṃjñā
saṃskārā vijñāno me ātmā na ca punar ahaṃ evaṃ vademi / ahaṃ so atra kārako vā
kārāpako vā utthāpako vā ādīyako vā nikṣepako vā yo imāṃ ca saṃskārān nikṣipati
anyāṃ ca upādīyati anyatra // atha khalu saṃskārā eva utpadyanti saṃskārā eva
nirudhyanti te ca sahetukā utpadyanti sahetukā eva nirudhyanti // sahetukā
saṃskārapratisaṃdhir bhikṣavas tathāgato ātmā ti
[_Mvu_3.448_] ādīyako ti
// satvānāṃ cyutopapādaṃ prajñapayāmi // paśyāmy ahaṃ bhikṣavaḥ divyena cakṣuṣā
viśuddhenātikrāntamānuṣyakena satvāṃ cyavantāṃ upapadyantāṃ suvarṇāṃ durvavarṇāṃ
sugatāṃ durgatāṃ hīnāṃ praṇītāṃ yathākarmopagāṃ satvāṃ prajānāmi na ca punaḥ
ahaṃ evaṃ vadāmi / ahaṃ so atra kārako vā kārāpako vā utthāpako vā samutthāpako
vā ādīyako vā nikṣepako vā yo imāṃ ca saṃskārā nikṣipati anyāṃ ca upādīyati
anyatra / atha khalu saṃskārā eva utpadyanti saṃskārā eva nirudhyanti // te ca
sahetupratyayā utpadyanti sahetupratyayā nirudhyanti // sahetudṛṣṭī
bhavābhavadṛṣṭī // sahetusaṃskārasamudayaṃ bhikṣavo yathābhūtaṃ samyakprajñayā
paśyato yā bhavadṛṣṭi śāśvatadṛṣṭi sā na bhavati / sahetusaṃskāranirodhaṃ ca
bhikṣavaḥ yathābhūtaṃ samyakprajñayā paśyato yā vibhavadṛṣṭi ucchedadṛṣṭi sāpi
na bhavati / tena bhikṣavo ubhau antau anugamya madhyena tathāgato dharmaṃ
deśayati //
___avidyāpratyayā saṃskārā saṃskārapratyayaṃ vijñānaṃ
vijñānapratyayaṃ nāmarūpaṃ nāmarūpapratyayaṃ ṣaḍāyatanaṃ ṣaḍāyatanapratyayaṃ
sparśaḥ sparśapratyayā vedanā vedanāpratyayā tṛṣṇā tṛṣṇāpratyayam upādānaṃ
upādānapratyayo bhavo bhavapratyayā jātir jātipratyayā
jarāmaraṇaśokaparidevaduḥkhadaurmanasyopayāsā / evam asya mahato
duḥkhaskaṃdhasya samudayo bhavati // iti pi avidyānirodhāt saṃskāranirodhaḥ
saṃskāranirodhād vijñānanirodho vijñānanirodhān nāmarūpanirodho
nāmarūpanirodhāt* ṣaḍāyatananirodhaḥ ṣaḍāyatananirodhāt sparśanirodhaḥ
sparśanirodhād vedanānirodho vedanānirodhāt
[_Mvu_3.449_] tṛṣṇānirodhaḥ
tṛṣṇānirodhād upādānanirodhaḥ upādānanirodhaḥ bhavanirodhāj jātinirodho
jātinirodhāj jarāmaraṇanirodho jarāmaraṇanirodhā
śokaparidevaduḥkhadaurmanasyopayāsā nirodhyante / evam asya kevalasya mahato
duḥkhaskandhasya nirodho bhavadi //
___idam avocad bhgavān rājagṛhe viharanto
antagirismiṃ yaṣṭīvane imasmiṃś ca punar vyākaraṇe bhāṣyamāṇe rājño śreṇyasya
bimbisārasya tatraivāsane niṣaṇṇasya virajaṃ vigatamalaṃ dharmeṣu
dharmacakṣurviśuddhaṃ ekādaśānāṃ ca nayutānāṃ virajaṃ vigatamalaṃ dharmeṣu
dharmacakṣuṃ viśuddhaṃ // ye pi te dvādaśanayutā yugyapālā yānapālā te pi tato
paścād buddhaṃ śaraṇaṃ gatā dharmaṃ śaraṇaṃ gatāḥ saṃghaṃ śaraṇaṃ gatā //
āttamanā te bhikṣū rājā śreṇyo bimbisāro māgadhakā ca brāhmaṇagṛhapatikā
bhagavato bhāṣitam abhinande //
___bhikṣū bhagavantam āhansuḥ // kisya
bhagavaṃ kathaṃ imena rājñā śreṇiyena bimbisāreṇa imasya purohitasya sakāśāto
bhagavato śravaṇagatena vipulo ācchāyo dinno // bhagavān āha // na bhikṣavo
etarahim eva etena rājñā śreṇyena biṃbisāreṇa purohitasya sakāśāto mama
śravaṇagatena vipulo ācchāyo dinno anyadāpi dinno // bhikṣū āhansuḥ // anyadāpi
bhagavan* // bhagavān āha // anyadāpi bhikṣavo //
___bhūtapūrva bhikṣavaḥ
atītam adhvānaṃ nagare mithilāyāṃ videhajanapade mahārājadhānyāṃ rājā arindamo
rājyaṃ kāresi dhārmiko dharmarājā susaṃgṛhītaparijano dānasaṃvibhāgaśīlo
mahābalo mahāvāhano / tasya ṣaṣṭiṃ nāgasahasrāṇi sarvālaṃkāravibhūṣitāni ṣaṣṭiṃ
aśvasahasrāṇi sarvālaṃkāravibhūṣitāni ṣaṣṭiṃ rathasahasrāṇi dvīpicarmaparivārāṇi
siṃhacarmaparivārāṇi savaijayantikāni sanandighoṣāṇi
[_Mvu_3.450_]
mahāpravārāṇi ucchritadhvajapatākāni ṣaṣṭiṃ dhenusahasrāṇi vatsadohinī / tasya
ṣaṣṭiṃ kanyāsahasrāṇi ṣaṣṭiṃ paryaṃkasahasrāṇi sauvarṇamayāni rūpyamayāni
dantamayāni // arindamasya khalu punar bhikṣavo rājño ṣaṣṭiṃ
suvarṇapārisahasrāṇi ṣaṣṭiṃ rūpyapārisahasrāṇi abhūnsuḥ // ariṃdamasya khalu
punar bhikṣavo rājño pitṛpitāmahāni ṣaṣṭiṃ nidhisahasrāṇi ṣaṣṭiṃ nagarasahasrāṇi
ṛddhisphītāni akaṇṭakāni // ariṃdamasya rājño śroṇo nāma purohitaputro abhūṣi
trayāṇāṃ vedānāṃ pārago akṣaraprabhedānāṃ itihāsapaṃcamānāṃ
sanighaṇṭukaiṭabhānāṃ anupadakavyākaraṇakuśalo brāhmaṇavedeṣu daśa kuśalāṃ
karmapathāṃ samādāyavartī kāmeṣu ādīnavaṃ dṛṣṭvā anuhimavantaṃ gatvā
ṛṣipravrajyāṃ pravrajito // tena dāni bāhirakeṇa mārgeṇa yujyantena ghaṭantena
vyāyamantena catvāri dhyānāny utpāditāni paṃcābhijñā ca sākṣīkṛtā maharddhiko
mahānubhāvo ṛṣī saṃvṛtto //
___atha khalu bhikṣavo śroṇasya ṛṣisya
dīrghasyādhvano tyayena etad abhūṣi // rājā arindamo mama dārakavayasyo
sahapāṃśukrīḍito tasya cādya caturāśīti varṣasahasrāṇi mahārājyaṃ kārayantasya
samayo khalu rājño arindamasya pravrajyāye yaṃ nūnam asyāhaṃ saṃcodayeyaṃ //
atha khalu bhikṣavo śroṇako ṛṣis tadyathāpi nāma balavāṃ puruṣo saṃmiñjitāṃ vā
bāhāṃ prasāraye prasāritāṃ vā bāhāṃ saṃmiṃjaye ettakena
kṣaṇavītihāreṇānuhimavaṃtāto āśramāto vaihāyasam abhyudgamya mahādevāmravane
pratyasthāsi // adrākṣīd bhikṣavo arindamasya brāhmaṇapurohito rājācāryaḥ
śroṇakaṃ ṛṣiṃ mahādevāmravane anyatamasmiṃ āmramūle niṣaṇṇaṃ dṛṣṭvā ca punar
yena śroṇako ṛṣī tenopasaṃkramitvā śroṇakam ṛṣiṃ sādhu ca suṣṭhu ca
pratisaṃmoditvā śroṇakaṃ ṛṣiṃ abhivādetvā yena
[_Mvu_3.451_] mithilā tena
prakrame rājño arindamasya vedanāya // tadaho eva ca bhikṣavaḥ rājño arindamasya
kāmeṣu vyākutsanā utpadye yoniśo manasikāro śroṇakasya ṛṣisya darśanakāmatā
udapāsi // atha khalu bhikṣavo rājā arindamas tāye velāye imāṃ gāthām
adhyabhāṣet* //
tasya grāmavaraṃ demi nāriyo ca alaṃkṛtā /
yo me śroṇakam
ākhyāsi sahāyaṃ pānsukrīḍakaṃ //
tasya ca brāhmaṇo āsi kulīno adhyāpako
/
suduḥkhidurmanaṃ dṛṣṭvā idaṃ vacanam abravīt* //
mahyaṃ grāmavaraṃ dehi
nārīyo ca svalaṃkṛtā /
ahaṃ śroṇakam ākhyāsyaṃ sahāyaṃ pānsukrīḍakaṃ
//
tuhyaṃ hi tāva vijite tuhyaṃ udyānabhūmiye /
puṣpitā phalitā āmrā tatra
so āsate ṛṣī //
tato sa rājā tvaramāno amātyam adhyabhāṣati //
kṣipram
asmākaṃ yojaya kṛtsnā nāgāṃ alaṃkṛtā /
bherīpaṭahā vādyantu eko śaṃkho ca
madhyamaḥ //
vayasyaṃ draṣṭum icchāmi śroṇakaṃ paryupāsituṃ
/
nānāvṛkṣaphalopetaṃ prayāsi . . . vanaṃ //
rājā . . . . . . . . . . . .
. . /
. . . . . . . . śroṇako yatra dhyāyate //
taṃ ca so ṛṣiṃ addarśi
sahāyaṃ pānsukrīḍakaṃ /
dṛṣṭvā ca śroṇakaṃ tasmiṃ idaṃ vacanam abravīt*
//
[_Mvu_3.452_] kṛpaṇo va kathaṃ bhikṣo muṇḍasaṃghāṭiko dhano
/
samātāpitṛko dhyāyaṃ vṛkṣamūle pi tiṣṭhasi //
atha khalu bhikṣavo
śroṇako ṛṣi rājānam arindamaṃ gāthāye pratyabhāṣe //
na rāja kṛpaṇo bhavati
dharmakāyasya śriyāpi ca /
yo ca dharmaṃ samupakramya taddharme na rato naro
/
sa rāja kṛpaṇo bhavati jyotiṣṭomaparāyaṇo //
atha khalu bhikṣavo rājā
arindamo śroṇakaṃ ṛṣiṃ gāthāye pratyabhāṣe //
kathaṃ bhavāṃ sukhaṃ śayati
vanaprāntasmiṃ śroṇaka /
kathaṃ araṇye viharanto ekākī ramase kathaṃ
//
kathaṃ bhagavaṃ kāyasya paritāpo na vidyate /
rakṣāṃ va te saṃvidhemi
atha nagaraṃ nayāmi te //
atha khalu bhikṣavaḥ śroṇako ṛṣi rājānam arindamaṃ
gāthāye pratyabhāṣe //
ekasya carato rāja kiṃ me rāṣṭraṃ kariṣyati
/
prathamaṃ khu bhadram adhanasya anāgārasya bhikṣuṇo //
yo haṃ grāmāto
prakramāmi rāṣṭrāṇi nigamā tathā /
anapekṣo va prakramāmi na kocid
uparudhyati /
dvitīyaṃ khu bhadram adhanasya anāgārasya bhikṣuṇo
//
panthena gacchamānasya ye bhonti paripanthakā /
pātracīvaram ādāya
sukhaṃ gacchati sarvato /
tṛtīyaṃ khu bhadram adhanasya anāgārasya bhikṣuṇo
//
[_Mvu_3.453_] mithilāyāṃ dahyamānāyāṃ nāsya dahyati kiṃcana
/
caturthaṃ khu bhadram adhanasya anāgārasya bhikṣuṇo //
nate koṣṭhasmiṃ
osaranti na kuṃbhena kulopakaṃ /
paritiṣṭhati eṣāṇo tena yāyanti suvratā
/
paṃcamaṃ bhadram adhanasya anāgārasya bhikṣuṇo //
nānākule pravrajitā
nānājanapadāśritā /
anyamanyaṃ priyāyanti paśya dharmasya dharmatāṃ
//
atha khalu bhikṣavaḥ rājā arindamo śroṇakaṃ ṛṣiṃ gāthāye pratyabhāṣe
//
nityaṃ khalu teṣāṃ bhadraṃ yeṣāṃ kīrtesi śroṇaka /
vayan tu gṛddhā
kāmeṣu kiṃ kariṣyāmi śroṇaka //
atha khalu bhikṣavaḥ śroṇako ṛṣī rājānaṃ
arindamaṃ gāthāye pratyabhāṣe //
upamān te mahārāja kariṣyan taṃ śṛṇohi me
/
upamāye ihaikatyā arthaṃ jānanti paṇḍitā //
bhūtapūrvaṃ mahārāja kuṃjaro
ṣaṣṭihāyano /
patito giridurgeṣu gaṃgāvegena vuhyate //
tatra kālo
vicinteti alpaprajño acetaso /
yānaṃ imaṃ labdhaṃ bhadraṃ bhadro vyāyāma
alpako //
tasya rātriṃ divaṃ vāpi tatrāsi niyato mano /
khādanto
nāgamānsāni pibanto bhāgīrathījalaṃ /
paśyanto varacitrāṇi upayāti vihaṃgamo
/
[_Mvu_3.454_] sā taṃ bhāgīrathī gaṃgā pramattaṃ kuṇapāśritaṃ
/
samudraṃ abhisāreti agatī yatra pakṣiṇāṃ //
makarā (timi)timiṃgilā bālaṃ
naṃ vadhitvāna khādati /
kāmāpekṣā evam eva rāja prapadyanti pudgalā
//
taṃ te rāja ahaṃ brūmi mā rāja dharme pramādaya /
atha ghorarūpaṃ
narakaṃ prapatiṣye avākśiro //
saṃjīvaṃ kālasūtraṃ ca saṃghātaṃ dvau ca
rauravau /
athāparaṃ mahāvīciṃ tapanaṃ saṃpratāpanaṃ //
ity ete aṣṭa
mahānarakā ākhyātā duratikramā /
ākīrṇā raudrasatvehi pratyekaṃ ṣoḍaśotsadā
//
catukarṇā caturdvārā vibhaktā bhāgaśo mitā /
udgatā yojanaśataṃ samantā
yojanaśataṃ //
atha ye narakaprakṣiptā ayasā pratikubjitā /
teṣām ayomayā
bhūmi prajvalitā tejasaṃyutā //
kadaryatapanā ghorā arcimanto durāsadā
/
romaharṣaṇarūpā ca bhīṣmapratibhayā duḥkhā //
mahadbhayaṃkarā sarve
arciśatasamākulā /
ekaikaṃ yojanaśataṃ ābhāye saṃprabhāsati //
yatra satvā
bahū raudrā mahākilviṣakārakā /
ciraṃ kālaṃ pratapyaṃti api varṣaśatāny api
//
ayomayehi daṇḍehi sthūlehi narakapālakā /
hananti pratyamitrāṇi ye
bhonti katakilviṣā //
[_Mvu_3.455_] tan te haṃ kīrtayiṣyāmi gāthāye
anupūrvaśaḥ /
śrotraṃ mo dattvā saktṛtyaṃ śṛṇohi mama bhāṣato
//
saṃjīvasmiṃ ca niraye ūrdhapādāṃ adhośirāṃ /
pralaṃbayitvā takṣanti
vāsīhi paraśūhi ca //
tato nakhehi tīkṣṇehi āyasehi svayaṃbhuhi
/
anyamanyaṃ pi pāṭenti kruddhā krodhavasānugā //
asino cāyasā teṣāṃ
tīkṣṇā hasteṣu jāyithā /
yehi cchindanti anyonyaṃ praduṣṭamānasā narāḥ
//
teṣāṃ saṃchinnagātrāṇāṃ śīto vāyuḥ pravāyati /
sarvāṅgajanito teṣāṃ
pūrvakarmavipākaśaḥ //
evaṃ teṣām abhijñāya śroṇako tasya rājino
/
saṃjīvakan ti ākhyāsi āvāsaṃ pāpakarmaṇāṃ //
saṃjīvataś ca nirmuktā
kukkulam avagāhatha /
anyamanyaṃ samāgamya dīrghāyatanavistarā //
sarve te
khu pradhāvanti yojanāni anekaśaḥ /
dahyamānā kukkuleṣu duḥkhāṃ vedanti
vedanāṃ //
kukkulāto ca nirmuktā kuṇapaṃ avagāhitha /
dīrghaṃ mahantaṃ
vistīrṇaṃ udviddhaṃ śatapauruṣaṃ //
tam enaṃ kṛpayā tatra tīkṣṇaśaktimukhā
kharā /
chaviṃ bhittvāna khādanti mānsaśoṇitabhojanā //
kuṇapāto
samuttīrṇā drumāṃ paśyanti śobhanāṃ /
haritapatrasaṃchannān te upenti
sukhārthinaḥ //
[_Mvu_3.456_] tam enaṃ kulalā gṛddhā kākolūkā ayomukhā
/
ūrdhavṛkṣe va nāṃ dṛṣṭvā khādanti rudhiramrakṣitā //
yadā ca khāditā
bhonti asthīni avaśeṣitā /
atha teṣāṃ chavimānsaṃ rudhiraṃ copajāyate
//
te ca bhītvā utpattitvāna alenā lenasaṃjñino /
asipatravanaṃ ghoraṃ
kṣaṇyamānā upāgami //
tato kṣatā ca ārttā ca bahurudhiramrakṣitā
/
asipatravanā muktā yānti vaitaraṇīṃ nadīṃ //
te tāṃ ca avagāhanti tatra
kṣārodakāṃ nadīṃ /
teṣāṃ ca aṅgamaṅgāni vardhitā pratividhyati //
tato
aṃkuśehi vijjhitvā āyasehi yamapauruṣā /
utkṣipitvā nadītīre bhuṃjāventi
ayoguḍāṃ //
tāmralohaṃ ca saṃtaptaṃ pāyāyanti vilīnakaṃ /
tan teṣāṃ antram
ādāya adhobhāgena gacchati //
evaṃ pāpīyakarmāntā nirayaṃ pratipadyatha
/
akṛtvā kuśalaṃ karma kāmamārgānusāriṇaḥ //
ye ca pāpāni karmāṇi
parivarjenti mānuṣāḥ /
ekāntakuśalākārā na te gacchanti durgatiṃ //
tasmā
durūpam āgamya karma kalyāṇapāpakaṃ /
pāpāni parivarjetvā kalyāṇaṃ ācare
śubhaṃ //
atha vā punar bhāveya āryaṃ aṣṭāṃgikaṃ śubhaṃ
/
sarvaduḥkhaprahāṇāya jñātvā dharmaṃ niropadhiṃ //
[_Mvu_3.457_]
evaṃrūpāṃ mahārāja satvā vedanti vedanāṃ /
narakeṣu pāpakarmāntā pramattā
bālabuddhino //
tan te rāja ahaṃ brūmi mā rāja dharme pramādaya /
mā
ghorarūpaṃ narakaṃ prapatiṣye avākśaro //
saṃvignamanaso rājā śroṇakasya
subhāṣitaṃ /
śrutvā saṃvegam āpadye adbhutaromaharṣaṇaṃ //
tato rājā
tvaramāṇo amātyaṃ adhyabhāṣata /
kṣipraṃ kumāram ānetha dīrghāyuṃ
rāṣṭravardhanaṃ //
asti me daharaḥ putro dīrghāyu rāṣṭravardhanaḥ /
taṃ
rājye sthāpayiṣyāmi so vo rājā bhaviṣyati //
tato ca rājadūtā ca amātyā
cānukaṃpakā /
kṣipraṃ kumāram ānenti dīrghāyuṃ rāṣṭravardhanaṃ //
atha
khalu bhikṣavo rājā arindamo dīrghāyuṃ kumāraṃ gāthāye dhyabhāṣe //
āmantremi
bhavan tava pravrajyā mama rocati /
ahaṃ kāko va durmedho mā kāmānāṃ vaśam
anvagā //
ṣaṣṭiṃ nagarasahasrāṇi sphītaṃ rājyam akaṇṭakaṃ /
tat putra
pratipadyāhi rājyaṃ niryātayāmi te //
adyaiva pravrajiṣyāmi ko jāne maraṇaṃ
śuve /
na hi na saṃgaman tena mahāsainyena mṛtyunā /
māhaṃ kāko va
durmedho kāmānāṃ vaśam anvagā //
ṣaṣṭi nāgasahasrāṇi atra sarve svalaṃkṛtā
/
[_Mvu_3.458_] dantino balasaṃpannā hemakalpitavāsaso //
ārūḍhā
prāsaśūlayaṣṭītomaranigaḍāyudhā /
tāṃ putra pratipadyasva rājyaṃ niryātayāmi
te //
adyaiva pravrajiṣyāmi ko jāne maraṇaṃ śuve /
na hi na saṃgataṃ tena
mahāsainyena mṛtyunā /
māhaṃ kāko va durmedho kāmānāṃ vaśam anvagāt*
//
ṣaṣṭim aśvasahasrāṇi saindhavā śīghravāhino /
sarvālaṃkārabhūṣitāni
śūrārūḍhā ca sarvaśo //
. . . . . . . . . . . . . . . . .
māhaṃ kāko vā
surmedho kāmānāṃ vaśam anvagā //
ṣaṣṭiṃ dhenusahasrāṇi sarve vatsopadohinī
/
tāṃ putra pratipadyāhi rājyaṃ niryātayāmi te //
adyaiva pravrajiṣyāmi ko
jāne maraṇaṃ śuve /
māhaṃ kāko va durmedho kāmānāṃ vaśam anvagā //
ṣaṣṭi
kanyāsahasrāṇi āmuktamaṇikuṇḍalā /
tāṃ putra pratipadyāhi rājyaṃ niryātayāmi
te //
adyaiva pravrajiṣyāmi ko jāne maraṇaṃ śuve /
māhaṃ kāko va durmedho
kāmānāṃ vaśam anvagā //
ṣaṣṭiṃ paryaṃkasahasrāṇi sauvarṇarūpyamayāni ca
/
tāṃ putra pratipadyāhi rājyaṃ niryātayāmi te //
adyaiva pravrajiṣyāmi ko
jāne maraṇaṃ śuve /
[_Mvu_3.459_] na hi na saṃgataṃ tena mahāsainyena
mṛtyunā /
māhaṃ kāko va durmedho kāmānāṃ vasam anvagā //
ṣaṣṭi
pārisahasrāṇi sauvarṇarūpyamayāni ca /
tāṃ putra pratipadyāhi rājyaṃ
niryātayāmi te //
adyaiva pravrajiṣyāmi ko jāne maraṇaṃ śuve /
na hi na
saṃgataṃ tena mahāsainyena mṛtyunā /
māhaṃ kāko va durmedho kāmānāṃ vaśam
anvagā //
ṣaṣṭi nidhānasahasrāṇi jātarūpamanalpakaṃ /
tāṃ putra
pratipadyāhi rājyaṃ niryātayāmi te //
adyaiva pravrajiṣyāmi ko jāne maraṇaṃ
śuve /
na hi na saṃgataṃ tena mahāsainyena mṛtyunā /
māhaṃ kāko va
durmedho kāmānāṃ vaśam anvagā //
ṣaṣṭiṃ nidhisahasrāṇi saptaratnam analpakaṃ
/
tāṃ putra pratipadyāhi rājyaṃ niryātayāmi te //
adyaiva pravrajiṣyāmi ko
jāne maraṇaṃ śuve /
na hi na saṃgataṃ tena mahāsainyena mṛtyunā /
māhaṃ
kāko va durmedho kāmānāṃ vasam anvagā //
atha khalu dīrghāyu kumāro rājānaṃ
gāthāye pratyabhāṣe //
pure śrutaṃ mayā etaṃ mātā kālagatā mama /
naivāhaṃ
śakto bheṣyāmi devena vinā jīvituṃ //
yathā āraṇyakaṃ nāgaṃ pṛṣṭhato nveti
pāyako /
evaṃ te anvayiṣyāmi ādāya tava suṃbhakaṃ //
[_Mvu_3.460_]
atha khalu bhikṣavo rājā arindamo amātyapāriṣadyāṃ gāthāye adhyabhāṣe
//
yathā sāmudrikāṃ nāvāṃ vāṇijāna dhanārthināṃ /
makaro tatra pāṭeya
vāṇijā vyasanaṃ gatā //
mā vayaṃ antarāyaṃ karoma . . . . . . mama /
. . .
. . . . . . . . . . . . . . //
imaṃ kumāraṃ gṛhṇītvā dīrghāyuṃ
rāṣṭravardhanaṃ /
kṣipram antaḥpuraṃ netha prāsādaṃ rativardhanaṃ /
tatra
taṃ ca rameṣyanti devakanyopamā śubhā //
tato kumāraṃ gṛhṇitvā mahāmātrā
yaśasvinaḥ /
mahatā rājānubhāvena praviśensu mithilāṃ purīṃ //
tato khu
ekā utthāya rājakanyā alaṃkṛtā /
āmuktamālyābharaṇā rājānam etam abravīt*
//
taṃ no bravīhi gandharvo śakro vāsi puraṃdaraḥ /
rājāṇattīṃ te pṛcchāmi
. . . . . . . . //
kathaṃ tvam asmāñ jahāsi rājyaṃ sphītam akaṇṭakaṃ
/
dīrghāyuṃ kumāraṃ tathā sāmātyaṃ sadhanadhānyakaṃ //
atha rājā tāṃ
rājakanyāṃ āha //
devo na nāgo na gandharvo na śakro na purandaraḥ
/
mānuṣo haṃ utrasto kāmeṣu śrutvā ṛṣer anuśāsanīṃ //
māhaṃ kāko va
durmedho kāmānāṃ vaśam anvagā /
[_Mvu_3.461_] adyaiva ca kuryād iṣtaṃ ko
jāne maraṇaṃ śuve /
na hi na saṃgataṃ tena bahusainyena mṛtyunā //
ity
uktvā sa ca rājā tasyaiva śroṇakasya ṛṣer antikāt pravrajitaḥ
//
___bhagavān āha // tat kiṃ manyadhvaṃ bhikṣavo anyo so tena kālena
tena samayena śroṇako nāma ṛṣir abhūṣi na khalv etad evaṃ draṣṭavyaṃ / tat kasya
hetoḥ / ahaṃ sa tena kālena tena samayena śroṇako nāma rṣi abhuṣi / nānyo rājā
arindamo draṣṭavyo / ayaṃ so rājā śreṇiyo bimbisāro // tadāpi eṣo yo asya
śroṇakaṃ kathesi tasya vipulo dāyo dinno / idānīṃ pi etena purohitaputrasya
vipulo dāyo dinno mama buddhasya varṇaṃ kathesi iti
//
_____arindamarājajātakaṃ samāptaṃ //
___idam avocad bhagavān
āttamanā ca devāsuragaruḍakinnaramahoragā sā ca sarvāvatī varṣat te ca bhikṣavo
bhagavato bhāṣitam abhyanandan //
___iti āryamahāsāṃghikānāṃ
lokottaravādināṃ pāṭhena iti śrīmahāvastu-avadānaṃ samāptaṃ //
ye dharmā
hetuprabhāvā hetun teṣāṃ tathāgato /
hy avadat teṣāṃ ca yo nirodho evaṃvādī
mahāśramaṇaḥ //
***************************
___[_Mvu_3.462_] (les
manuscrits ajoutent le colophona suivant:)
yaḥ śṛṇoti muner dharmaṃ śrutvā
cābhiniveśati /
sarvapāpavinirmukto sa gacchati sukhāvatīṃ //
śraddhayā
śrotavyaṃ tasmāt sugatsyāyaṃ subhāṣitaḥ /
nānāvidarśanaiḥ tais taiḥ jinena
bhāṣitaḥ purā //
so yaṃ subhāṣitaṃ bhaktyā sugatasyānubhāvataḥ /
mayā
saṃpūrṇalikhitaṃ kaivalyavartmadeśakaḥ //
ato yaṃ mama puṇyaṃ syāt
sarvakilviṣanāśanaṃ /
apāyadvāranāśārhaṃ bodhimārgopadeśakaṃ //
tena
puṇyānubhāvena sarvabhūtāni sarvaśaḥ /
sarvakleśavinirmuktā prayāntu hi
sukhāvatīṃ //
ye satvāḥ andhā kāṇā ca tathā kubjā vicitrakā /
anye
pipāsitāḥ kṣuddhāḥ sarvaduḥkhanipīḍitāḥ //
tena puṇyena te sarve
sarvasukhasamanvitā /
vividhā bhogā saṃbhuktā labhantu mokṣam avyayaṃ
//
ṣaṭsu gatīṣu ye satvāḥ magnāḥ jātijarākulā /
te sarve mama puṇyena
bhavantu bodhimārgagāḥ //
ye satvāḥ bālajātīyāḥ saddharmeṇa vivarjitāḥ
/
pāpeṣu satataṃ saktāḥ rāgadoṣeṇa mohitāḥ //
te sarve mama puṇyena bhūyo
jātismarās tadā /
dānaśīlādisaṃyuktā carantu bodhicārikāṃ //
rājā bhavatu
kṣemāvān* carantu mantriṇo naye /
vīrā bhavantu satataṃ saṃgrāme jitaśatravaḥ
//
[_Mvu_3.463_] kāle varṣantu meghāś ca śasyapūrṇā mahī sadā /
etan
me praṇidhānena yat puṇyaṃ jāyate śubhaṃ //
tena puṇyānubhāvena bhaveyaṃ
bodhipāragaḥ /
saṃsārārṇavatīrṇāya dehināṃ kuśalāya ca //
__śubhamastu
sarvadā //
śrīman naipālike varṣe vindus tanagrahagate /
māse āṣāḍhe
śuklapakṣe pūrṇimātithisaṃgame //
uttarāṣāḍhasaṃyukte yoge indrasamāgame
/
rave vāsarasaṃyoge tasmiṃ eva śubhe dine //
śrīnandācāryeṇa svārthaṃ
likhito yaṃ subhāṣitaḥ /
śrīmat mahāmune bhaktyā saṃpūrṇam agamac chubhaṃ
//
_____granthapramāṇaṃ śloka 25000 //
saṃvat* 842 āṣāḍhamāse śuklapakṣe
pūrṇamāsyāṃ tithau uttarāṣāḍhānakṣatre indrayoge ādityavāsareḥ
thvakuhnusidhayakājuro // lalitapattanamahānagareḥ
jaśodharamahāvihārāvāsitavajrācāryakulisaśrīnandavedena svahastena likhitaṃ
śubhaṃ // sakoyāvajācārya śrīgajendravajrayāta cosyaṃviyā //
__śubham astu
sarvadā //
yādṛśī pustakaṃ dṛṣṭvā tādṛśī likhitaṃ mayā /
yadi śuddham
aśuddhaṃ vā śodhanīyaṃ mahadbudhaiḥ //
_____śubham astu sarvadākālaṃ
//