Taṃ sutvā aṅkuro tassa adhippāyaṃ parivattento–
302. “Aho vata re ahameva dajjaṃ, santo ca maṃ sappurisā bhajeyyuṃ;
meghova ninnāni paripūrayanto, santappaye sabbavanibbakānaṃ.
303. “Yassa yācanake disvā, mukhavaṇṇo pasīdati;
datvā attamano hoti, taṃ gharaṃ vasato sukhaṃ.
304. “Yassa yācanake disvā, mukhavaṇṇo pasīdati;
datvā attamano hoti, esā yaññassa sampadā.
305. “Pubbeva dānā sumano, dadaṃ cittaṃ pasādaye;
datvā attamano hoti, esā yaññassa sampadā”ti.–
Catūhi gāthāhi attanā paṭipajjitabbavidhiṃ pakāsesi.
302. Tattha aho vatāti sādhu vata. Reti ālapanaṃ. Ahameva dajjanti ahaṃ dajjameva. Ayañhettha saṅkhepattho māṇava, “dānā dhanameva seyyo”ti yadi ayaṃ nītikusalānaṃ vādo tava hotu, kāmaṃ ahaṃ dajjameva. Santo ca maṃ sappurisā bhajeyyunti tasmiñca dāne santo upasantakāyavacīmanosamācārā sappurisā sādhavo maṃ bhajeyyuṃ upagaccheyyuṃ. Meghova ninnāni paripūrayantoti ahaṃ abhippavassanto mahāmegho viya ninnāni ninnaṭṭhānāni sabbesaṃ vanibbakānaṃ adhippāye paripūrayanto aho vata te santappeyyanti. 303. Yassa yācanake disvāti yassa puggalassa gharamesino yācanake disvā “paṭhamaṃ tāva upaṭṭhitaṃ vata me puññakkhettan”ti saddhājātassa mukhavaṇṇo pasīdati, yathāvibhavaṃ pana tesaṃ dānaṃ datvā attamano pītisomanassehi gahitacitto hoti. Tanti yadettha yācakānaṃ dassanaṃ tena ca disvā cittassa pasādanaṃ, yathārahaṃ dānaṃ datvā ca attamanatā. 304. Esā yaññassa sampadāti esā yaññassa sampatti pāripūri, nipphattīti attho. 305. Pubbeva dānā sumanoti “sampattīnaṃ nidānaṃ anugāmikaṃ nidhānaṃ nidhessāmī”ti muñcanacetanāya pubbe eva dānūpakaraṇassa sampādanato paṭṭhāya sumano somanassajāto bhaveyya. Dadaṃ cittaṃ pasādayeti dadanto deyyadhammaṃ dakkhiṇeyyahatthe patiṭṭhāpento “asārato dhanato sārādānaṃ karomī”ti attano cittaṃ pasādeyya. Datvā attamano hotīti dakkhiṇeyyānaṃ deyyadhammaṃ pariccajitvā “paṇḍitapaññattaṃ nāma mayā anuṭṭhitaṃ, aho sādhu suṭṭhū”ti attamano pamuditamano pītisomanassajāto hoti. Esā yaññassa sampadāti yā ayaṃ pubbacetanā muñjacetanā aparacetanāti imesaṃ kammaphalasaddhānugatānaṃ somanassapariggahitānaṃ tissannaṃ cetanānaṃ pāripūri, esā yaññassa sampadā dānassa sampatti, na ito aññathāti adhippāyo. Evaṃ aṅkuro attano paṭipajjanavidhiṃ pakāsetvā bhiyyosomattāya abhivaḍḍhamānadānajjhāsayo divase divase mahādānaṃ pavattesi. Tena tadā sabbarajjāni unnaṅgalāni katvā mahādāne diyyamāne paṭiladdhasabbūpakaraṇā manussā attano attano kammante pahāya yathāsukhaṃ vicariṃsu, tena rājūnaṃ koṭṭhāgārāni parikkhayaṃ agamaṃsu. Tato rājāno aṅkurassa dūtaṃ pāhesuṃ– “bhoto dānaṃ nissāya amhākaṃ āyassa vināso ahosi, koṭṭhāgārāni parikkhayaṃ gatāni, tattha yuttamattaṃ ñātabban”ti. Taṃ sutvā aṅkuro dakkhiṇāpathaṃ gantvā damiḷavisaye samuddassa avidūraṭṭhāne mahatiyo anekadānasālāyo kārāpetvā mahādānāni pavattento yāvatāyukaṃ ṭhatvā kāyassa bhedā paraṃ maraṇā tāvatiṃsabhavane nibbatti. Tassa dānavibhūtiñca saggūpapattiñca dassento saṅgītikārā–
306. “Saṭṭhi vāhasahassāni, aṅkurassa nivesane;
bhojanaṃ dīyate niccaṃ, puññapekkhassa jantuno.
307. “Tisahassāni sūdā hi, āmuttamaṇikuṇḍalā;
aṅkuraṃ upajīvanti, dāne yaññassa vāvaṭā.
308. “Saṭṭhi purisasahassāni, āmuttamaṇikuṇḍalā;
aṅkurassa mahādāne, kaṭṭhaṃ phālenti māṇavā.
309. “Soḷasitthisahassāni sabbālaṅkārabhūsitā;
aṅkurassa mahādāne, vidhā piṇḍenti nāriyo.
310. “Soḷasitthisahassāni, sabbālaṅkārabhūsitā;
aṅkurassa mahādāne, dabbigāhā upaṭṭhitā.
311. “Bahuṃ bahūnaṃ pādāsi, ciraṃ pādāsi khattiyo;
sakkaccañca sahatthā ca, cittīkatvā punappunaṃ.
312. “Bahū māse ca pakkhe ca, utusaṃvaccharāni ca;
mahādānaṃ pavattesi, aṅkuro dīghamantaraṃ.
313. “Evaṃ datvā yajitvā ca, aṅkuro dīghamantaraṃ;
so hitvā mānusaṃ dehaṃ, tāvatiṃsūpago ahū”ti.– Gāthā āhaṃsu.
306. Tatha saṭṭhi vāhasahassānīti vāhānaṃ saṭṭhisahassāni gandhasālitaṇḍulādipūritavāhānaṃ saṭṭhisahassāni. Puññapekkhassa dānajjhāsayassa dānādhimuttassa aṅkurassa nivesane niccaṃ divase divase jantuno sattakāyassa bhojanaṃ dīyateti yojanā. 307-8. Tisahassāni sūdā hīti tisahassamattā sūdā bhattakārakā. Te ca kho pana padhānabhūtā adhippetā, tesu ekamekassa pana vacanakarā anekāti veditabbā. “Tisahassāni sūdānan”ti ca paṭhanti. Āmuttamaṇikuṇḍalāti nānāmaṇivicittakuṇḍaladharā. Nidassanamattañcetaṃ, āmuttakaṭakakaṭisuttādi-ābharaṇāpi te ahesuṃ. Aṅkuraṃ upajīvantīti taṃ upanissāya jīvanti, tappaṭibaddhajīvikā hontīti attho. Dāne yaññassa vāvaṭāti mahāyāgasaññitassa yaññassa dāne yajane vāvaṭā ussukkaṃ āpannā. Kaṭṭhaṃ phālenti māṇavāti nānappakārānaṃ khajjabhojjādi-āhāravisesānaṃ pacanāya alaṅkatapaṭiyattā taruṇamanussā kaṭṭhāni phālenti vidālenti. 309. Vidhāti vidhātabbāni bhojanayoggāni kaṭukabhaṇḍāni. Piṇḍentīti pisanavasena payojenti. 310. Dabbigāhāti kaṭacchugāhikā. Upaṭṭhitāti parivesanaṭṭhānaṃ upagantvā ṭhitā honti. 311. Bahunti mahantaṃ pahūtikaṃ. Bahūnanti anekesaṃ. Pādāsīti pakārehi adāsi. Cīranti cirakālaṃ. Vīsativassasahassāyukesu hi manussesu so uppanno. Bahuṃ bahūnaṃ cirakālañca dento yathā adāsi, taṃ dassetuṃ “sakkaccañcā”ti-ādi vuttaṃ. Tattha sakkaccanti sādaraṃ, anapaviddhaṃ anavaññātaṃ katvā. Sahatthāti sahatthena, na āṇāpanamattena. Cittīkatvāti gāravabahumānayogena cittena karitvā pūjetvā. Punappunanti bahuso na ekavāraṃ, katipayavāre vā akatvā anekavāraṃ pādāsīti yojanā. 312. Idāni tameva punappunaṃ karaṇaṃ vibhāvetuṃ “bahū māse cā”ti gāthamāhaṃsu. Tattha bahū māseti cittamāsādike bahū aneke māse. Pakkheti kaṇhasukkabhede bahū pakkhe. Utusaṃvaccharāni cāti vasantagimhādike bahū utū ca saṃvaccharāni ca, sabbattha accantasaṃyoge upayogavacanaṃ. Dīghamantaranti dīghakālamantaraṃ. Ettha ca “ciraṃ pādāsī”ti cirakālaṃ dānassa pavattitabhāvaṃ vatvā puna tassa nirantarameva pavattitabhāvaṃ dassetuṃ “bahū māse”ti-ādi vuttanti daṭṭhabbaṃ. 313. Evanti vuttappakārena. Datvā yajitvā cāti atthato ekameva, kesañci dakkhiṇeyyānaṃ ekaccassa deyyadhammassa pariccajanavasena datvā, puna “bahuṃ bahūnaṃ pādāsī”ti vuttanayena atthikānaṃ sabbesaṃ yathākāmaṃ dento mahāyāgavasena yajitvā. So hitvā mānusaṃ dehaṃ tāvatiṃsūpago ahūti so aṅkuro āyupariyosāne manussatthabhāvaṃ pahāya paṭisandhiggahaṇavasena tāvatiṃsadevanikāyūpago ahosi. Evaṃ tasmiṃ tāvatiṃsesu nibbattitvā dibbasampattiṃ anubhavante amhākaṃ bhagavato kāle indako nāma māṇavo āyasmato anuruddhattherassa piṇḍāya carantassa pasannamānaso kaṭacchubhikkhaṃ dāpesi. So aparena samayena kālaṃ katvā khettagatassa puññassa ānubhāvena tāvatiṃsesu mahiddhiko mahānubhāvo devaputto hutvā nibbatto dibbehi rūpādīhi dasahi ṭhānehi aṅkuraṃ devaputtaṃ abhibhavitvā virocati. Tena vuttaṃ–
314. “Kaṭacchubhikkhaṃ datvāna, anuruddhassa indako;
so hitvā mānusaṃ dehaṃ, tāvatiṃsūpago ahu.
315. “Dasahi ṭhānehi aṅkuraṃ, indako atirocati;
rūpe sadde rase gandhe, phoṭṭhabbe ca manorame.
316. “Āyunā yasasā ceva, vaṇṇena ca sukhena ca;
ādhipaccena aṅkuraṃ, indako atirocatī”ti.
314-5. Tattha rūpeti rūpahetu, attano rūpasampattinimittanti attho. Saddeti-ādīsupi eseva nayo. Āyunāti jīvitena. Nanu ca devānaṃ jīvitaṃ paricchinnappamāṇaṃ vuttaṃ. Saccaṃ vuttaṃ, taṃ pana yebhuyyavasena. Tathā hi ekaccānaṃ devānaṃ yogavipatti-ādinā antarāmaraṇaṃ hotiyeva. Indako pana tisso vassakoṭiyo saṭṭhi ca vassasahassāni paripūretiyeva. Tena vuttaṃ “āyunā atirocatī”ti. Yasasāti mahatiyā parivārasampattiyā Vaṇṇenāti saṇṭhānasampattiyā. Vaṇṇadhātusampadā pana “rūpe”ti iminā vuttāyeva. Ādhipaccenāti issariyena. Evaṃ aṅkure ca indake ca tāvatiṃsesu nibbattitvā dibbasampattiṃ anubhavantesu amhākaṃ bhagavā abhisambodhito sattame saṃvacchare āsāḷhipuṇṇamāyaṃ sāvatthinagaradvāre kaṇḍambarukkhamūle yamakapāṭihāriyaṃ katvā anukkamena tipadavikkamena tāvatiṃsabhavanaṃ gantvā pāricchattakamūle paṇḍukambalasilāyaṃ yugandharapabbate bālasūriyo viya virocamāno dasahi lokadhātūhi sannipatitāya devabrahmaparisāya jutiṃ attano sarīrappabhāya abhibhavanto abhidhammaṃ desetuṃ nisinno avidūre nisinnaṃ indakaṃ, dvādasayojanantare nisinnaṃ aṅkurañca disvā dakkhiṇeyyasampattivibhāvanatthaṃ–
“Mahādānaṃ tayā dinnaṃ, aṅkura dīghamantaraṃ;
atidūre nisinnosi, āgaccha mama santike”ti.–
Gāthamāha. Taṃ sutvā aṅkuro “bhagavā mayā cirakālaṃ bahuṃ deyyadhammaṃ pariccajitvā pavattitampi mahādānaṃ dakkhiṇeyyasampattivirahena akhette vuttabījaṃ viya na uḷāraphalaṃ ahosi, indakassa pana kaṭacchubhikkhādānampi dakkhiṇeyyasampattiyā sukhette vuttabījaṃ viya ativiya uḷāraphalaṃ jātan”ti āha. Tamatthaṃ dassente saṅgītikārā–
317. “Tāvatiṃse yadā buddho, silāyaṃ paṇḍukambale;
pāricchattayamūlamhi, vihāsi purisuttamo.
318. “Dasasu lokadhātūsu, sannipatitvāna devatā;
payirupāsanti sambuddhaṃ, vasantaṃ nagamuddhani.
319. “Na koci devo vaṇṇena, sambuddhaṃ atirocati;
sabbe deve atikkamma, sambuddhova virocati.
320. “Yojanāni dasa dve ca, aṅkuroyaṃ tadā ahu;
avidūreva buddhassa, indako atirocati.
321. “Oloketvāna sambuddho, aṅkurañcāpi indakaṃ;
dakkhiṇeyyaṃ sambhāvento, idaṃ vacanamabravi.
322. “Mahādānaṃ tayā dinnaṃ, aṅkuraṃ dīghamantaraṃ;
atidūre nisinnosi, āgaccha mama santike.
323. “Codito bhāvitattena, aṅkuro idamabravi;
kiṃ mayhaṃ tena dānena, dakkhiṇeyyena suññataṃ.
324. “Ayaṃ so indako yakkho, dajjā dānaṃ parittakaṃ;
atirocati amhehi, cando tāragaṇe yathā.
325. “Ujjaṅgale yathā khette, bījaṃ bahumpi ropitaṃ;
na vipulaṃ phalaṃ hoti, napi toseti kassakaṃ.
326. “Tatheva dānaṃ bahukaṃ, dussīlesu patiṭṭhitaṃ;
na vipulaṃ phalaṃ hoti, napi toseti dāyakaṃ.
327. “Yathāpi bhaddake khette, bījaṃ appampi ropitaṃ;
sammā dhāraṃ pavecchante, phalaṃ tosesi kassakaṃ.
328. “Tatheva sīlavantesu, guṇavantesu tādisu;
appakampi kataṃ kāraṃ, puññaṃ hoti mahapphalan”ti.– Gāthāyo avocuṃ.
317. Tattha tāvatiṃseti tāvatiṃsabhavane. Silāyaṃ paṇḍukambaleti paṇḍukambalanāmake silāsane purisuttamo buddho yadā vihāsīti yojanā. 318. Dasasu lokadhātūsu, sannipatitvāna devatāti jātikhettasaññitesu dasasu cakkavāḷasahassesu kāmāvacaradevatā brahmadevatā ca buddhassa bhagavato payirupāsanāya dhammassavanatthañca ekato sannipatitvā. Tenāha “payirupāsanti sambuddhaṃ, vasantaṃ nagamuddhanī”ti, sinerumuddhanīti attho. 320. Yojanāni dasa dve ca, aṅkuroyaṃ tadā ahūti ayaṃ yathāvuttacarito aṅkuro tadā satthu sammukhakāle dasa dve yojanāni antaraṃ katvā ahu. Satthu nisinnaṭṭhānato dvādasayojanantare ṭhāne nisinno ahosīti attho. 323. Codito bhāvitattenāti pāramiparibhāvitāya ariyamaggabhāvanāya bhāvitattena sammāsambuddhena codito. Kiṃ mayhaṃ tenāti-ādikā satthu paṭivacanavasena aṅkurena vuttagāthā. Dakkhiṇeyyena suññatanti yaṃ dakkhiṇeyyena suññataṃ rittakaṃ virahitaṃ tadā mama dānaṃ, tasmā “kiṃ mayhaṃ tenā”ti attano dānapuññaṃ hīḷento vadati. 324. Yakkhoti devaputto. Dajjāti datvā. Atirocati amhehīti attanā mādisehi ativiya virocati. Hīti vā nipātamattaṃ, amhe atikkamitvā abhibhavitvā virocatīti attho. Yathā kinti āha “cando tāragaṇe yathā”ti. 325-6. Ujjaṅgaleti ativiya thaddhabhūmibhāge. “Ūsare”ti keci vadanti. Ropitanti vuttaṃ, vapitvā vā uddharitvā vā puna ropitaṃ. Napi tosetīti na nandayati, appaphalatāya vā tuṭṭhiṃ na janeti. Tathevāti yathā ujjaṅgale khette bahumpi bījaṃ ropitaṃ vipulaphalaṃ uḷāraphalaṃ na hoti, tato eva kassakaṃ na toseti, tathā dussīlesu sīlavirahitesu bahukampi dānaṃ patiṭṭhāpitaṃ vipulaphalaṃ mahapphalaṃ na hoti, tato eva dāyakaṃ na tosetīti attho. 327-8. Yathāpi bhaddaketi gāthādvayassa vattavipariyāyena atthayojanā veditabbā. Tattha sammā dhāraṃ pavecchanteti vuṭṭhidhāraṃ sammadeva pavattente, anvaḍḍhamāsaṃ anudasāhaṃ anupañcāhaṃ deve vassanteti attho. Guṇavantesūti jhānādiguṇayuttesu. Tādisūti iṭṭhādīsu tādilakkhaṇappattesu. Kāranti liṅgavipallāsena vuttaṃ, upakāroti attho. Kīdiso upakāroti āha “puññan”ti.
329. “Viceyya dānaṃ dātabbaṃ, yattha dinnaṃ mahapphalaṃ;
viceyya dānaṃ datvāna, saggaṃ gacchanti dāyakā.
330. “Viceyya dānaṃ sugatappasaṭṭhaṃ, ye dakkhiṇeyyā idha jīvaloke;
etesu dinnāni mahapphalāni, bījāni vuttāni yathā sukhette”ti.–
Ayaṃ saṅgītikārehi ṭhapitā gāthā.
329. Tattha viceyyāti vicinitvā, puññakkhettaṃ paññāya upaparikkhitvā. Sesaṃ sabbattha uttānamevāti. Tayidaṃ aṅkurapetavatthu satthārā tāvatiṃsabhavane dasasahassacakkavāḷadevatānaṃ purato dakkhiṇeyyasampattivibhāvanatthaṃ “mahādānaṃ tayā dinnan”ti-ādinā attanā samuṭṭhāpitaṃ, tattha tayo māse abhidhammaṃ desetvā mahāpavāraṇāya devagaṇaparivuto devadevo devalokato saṅkassanagaraṃ otaritvā anukkamena sāvatthiṃ patvā jetavane viharanto catuparisamajjhe dakkhiṇeyyasampattivibhāvanatthameva “yassa atthāya gacchāmā”ti-ādinā vitthārato desetvā catusaccakathāya desanāya kūṭaṃ gaṇhi. Desanāvasāne tesaṃ anekakoṭipāṇasahassānaṃ dhammābhisamayo ahosīti.
Aṅkurapetavatthuvaṇṇanā niṭṭhitā.