ørutabodha Home Page

ørutabodha
by
ørãmat Kàlidàsa

 

edited by
Vàsudev Laxmaõ Shàstrã Paõ÷ãkar
(Bombay, 1906)

 

        ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ        øloka
chandasàü lakùaõaü yena ÷rutamàtreõa budhyate |

        ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ
tamahaü saüpravakùyàmi ÷rutabodhamavistaram || 1 ||

        ÜÜÐÜÜÐÜÜÐÐÜÜÐÜÜÐÛÜÛÐÜÜÐÜ        âryà
saüyuktàdyaü dãrghaü sànusvàraü visargasaümi÷ram |

        ÜÜÐÛÜÛÐÜÛÛÐÐÜÜÐÜÜÐÛÐÜÜÐÜ
vij¤eyamakùaraü guru pàdàntasthaü vikalpena || 2 ||

        ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ        øloka
3ekamàtro bhaveddhrasvo dvimàtro dãrgha ucyate |

        ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
trimàtrastu pluto j¤eyo vya¤janaü càrdhamàtrakam || 3 ||

 

[Màtràchandas]

[âryà = 30 + 27 màtrà]

        ÜÜÐÜÜÐÛÛÜÐÐÜÛÛÐÜÜÐÛÜÛÐÜÜÐÜ
yasyàþ pàde prathame dvàda÷a màtràstathà ttãye 'pi |

        ÜÜÐÛÜÛÐÜÜÐÐÛÜÛÐÜÜÐÛÐÛÛÜÐÜ
aùñàda÷a dvitãye caturthake pa¤cada÷a sàryà || 4 ||

 

[Gãti = 30 + 30 màtrà]

        ÜÜÐÜÜÐÛÛÜÐÐÛÜÛÐÛÛÛÛÐÛÜÛÐÜÛÛÐÜ
àryàpårvàrdhasamaü dvitãyamapi bhavati yatra 4 haüsagate |

        ÜÜÐÛÜÛÐÜÜÐÐÜÜÐÜÛÛÐÛÜÛÐÜÜÐÜ
chandovidastadànãü gãtiü tàmamtavàõi bhàùante || 5 ||

 

[Upagãti = 27 + 27 màtrà]

        ÜÜÐÛÜÛÐÜÜÐÐÛÛÜÐÛÛÜÐÛÐÜÜÐÜ
àryottaràrdhatulyaü prathamàrdhamapi prayuktaü cet |

        ÜÛÛÐÜÛÛÐÜÜÐÐÛÛÜÐÜÜÐÛÐÜÛÛÐÜ
kàmini tàmupagãtiü pratibhàùante 5 mahàkavayaþ || 6 ||

 

[Akùaracchandas]

[Pàïkti = 5 syllables]

        ÜÛÛÜÜ,
àdyacaturthaü

pa¤camakaü cet |

yatra guru syàt-

sàkùarapaïktiþ || 7 ||

 

[øa÷ivadanà = 6 syllables]

        ÛÛÛÛÜÜ,
agurucatuùkaü

bhavati gurå dvau |

ghanakucayugme

÷a÷ivadanàsau || 8 ||

 

[Madalekhà = 7 syllables]

        ÜÜÜÛÛÜÜ,
tåryaü pa¤camakaü ced-

yatra syàllaghu bàle |

vidvadbhirmganetre

proktà sà madalekhà || 9 ||

 

[øloka 6 = 8 + 8 syllables]

        ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
÷loke ùaùñhaü guru j¤eyaü    sarvatra laghu pa¤camam |

        ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
dvicatuþpàdayorhrasvaü    saptamaü dãrghamanyayoþ || 10 ||

        ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ
pa¤camaü laghu sarvatra    saptamaü dvicaturthayoþ |

        ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
ùaùñhaü guru vijànãyàdetatpadyasya lakùaõam || 11 ||

 

[Màõavakàkrãóa 7 = 8 syllables]

        ÜÛÛÜÜÛÛÜ
àdigataü turyagataü

pa¤camakaü càntyagatam |

syàdguru cetsaükathitaü 8

màõavakàkrãóamidam || 12 ||

 

[Nagasvaråpiõã 9 = 8 syllables]

        ÛÜÛÜÛÜÛÜ,
dvituryaùaùñhamaùñamaü

guru prayojitaü yadà |

tadà nivedayanti tàü

budhà nagasvaråpiõãm || 13 ||

 

[Vidyunmàlà = 8 syllables]

        ÜÜÜÜ,ÜÜÜÜ
sarve varõà dãrghà yasyàü

vi÷ràmaþ syàdvedairvedaiþ |

vidvadvndairvãõàvàõi

vyàkhyàtà sà vidyunmàlà || 14 ||

 

[Campakamàlà = 10 syllables]

        ÜÛÛÜÜ,ÜÛÛÜÜ
tanvi guru syàdàdyacaturthaü

pa¤camaùaùñhaü càntyamupàntyam |

indriyabàõairyatra viràmaþ

sà kathanãyà campakamàlà || 15 ||

 

[Maõimadhya = 9 syllables]

        ÜÛÛÜÜ,ÜÛÛÜ
campakamàlà yatra bhaved-

antyavihãnà premanidhe |

chandasi dakùà ye kavayas-

tanmaõimadhyaü 10 te bruvate || 16 ||

 

[Haüsã = 10 syllables]

        ÜÜÜÜ,ÛÛÛÛÛÜ
mandàkràntàntyayatirahità

sàlaükàre yadi bhavati yà |

sà vidvadbhirdhruvamabhihità

j¤eyà haüsã kamalavadane || 17 ||

 

[øàlinã = 11 syllables]

        ÜÜÜÜÜÛÜ,ÜÛÜÜ
hrasvo varõo jàyate yatra ùaùñhaþ

kambugrãve tadvadevàùñamàntyaþ |

vi÷ràntiþ 11 syàttanvi vedaisturaïgais-

tàü bhàùante ÷àlinãü chàndasãyàþ || 18 ||

 

[Dodhaka = 11 syllables]

        ÜÛÛÜÛÛÜÛÛÜÜ,
àdyacaturthamahãnanitambe

saptamakaü da÷amaü ca tathàntyam |

yatra guru prakañasmarasàre

tatkathitaü nanu dodhakavttam || 19 ||

 

[Indravajrà = 11 syllables]

        ÜÜÛÜÜÛÛÜÛÜÜ,
yasyàstriùañsaptamamakùaraü 12 syàd-

hrasvaü sujaïghe navamaü ca tadvat |

gatyà vilajjãktahaüsakànte

tàmindravajràü bruvate kavãndràþ || 20 ||

 

[Upendravajrà = 11 syllables]

        ÛÜÛÜÜÛÛÜÛÜÜ,
yadãndravajràcaraõeùu pårve

bhavanti varõà laghavaþ suvarõe |

amandamàdyanmadane tadànãm-

upendravajrà kathità kavãndraiþ || 21 ||

 

[Upajàti 13 = 11 syllables]

        ÜÜÛÜÜÛÛÜÛÜÜ,                Indravajrà
yatra dvayorapyanayostu pàdà

        ÛÜÛÜÜÛÛÜÛÜÜ,                Upendravajrà
bhavanti sãmantini candrakànte |

        ÜÜÛÜÜÛÛÜÛÜÜ,                 Indravajrà
vidvadbhiràdyaiþ parikãrtità sà

        ÛÜÛÜÜÛÛÜÛÜÜ,                 Upendravajrà
prayujyatàmityupajàtireùà || 22 ||

 

[âkhyànakã 14 = 11 syllables]

        ÜÜÛÜÜÛÛÜÛÜÜ,
àkhyànakã sà prakañãktàrthe

        ÛÜÛÜÜÛÛÜÛÜÜ,
yadãndravajràcaraõaþ purastàt |

        ÛÜÛÜÜÛÛÜÛÜÜ,
upendravajrà caraõàstrayo 'nye

        ÛÜÛÜÜÛÛÜÛÜÜ,
manãùiõoktà viparãtapårvà 15 || 23 ||

 

[Rathoddhatà = 11 syllables]

        ÜÛÜÛÛÛÜÛÜÛÜ,
àdyamakùaramatasttãyakaü

saptamaü ca navamaü tathàntimam |

dãrghamindusakhi yatra jàyate

tàü vadanti kavayo rathoddhatàm || 24 ||

 

[Svàgatà = 11 syllables]

        ÜÛÜÛÛÛÜÛÛÜÜ,
akùaraü ca navamaü da÷amaü ca 16

vyatyayàdbhavati yatra vinãte |

pràktanaiþ sunayane 17 yadi saiva

svàgateti kavibhiþ kathitàsau || 25 ||

 

[Vai÷vadevã = 12 syllables]

        ÜÜÜÜÜ,ÜÛÜÜÛÜÜ
hrasvo varõaþ syàtsaptamo yatra bàle

tadvadvimboùñhi nyasta ekàda÷àdyaþ |

bàõairvi÷ràmastatra cedvà turaügair-

nàmnà nirdiùñà subhru sà vai÷vadevã || 26 ||

 

[Toñaka = 12 syllables]

        ÛÛÜÛÛÜÛÛÜÛÛÜ,
sattãyakaùaùñhamanaïgarate 18

navamaü viratiprabhavaü guru cet |

ghanapãnapayodharabhàranate

nanu toñakavttamidaü kathitam || 27 ||

 

[Bhujaïgaprayàta = 12 syllables]

        ÛÜÜÛÜÜÛÜÜÛÜÜ,
yadàdyaü caturthaü tathà saptamaü syàt- 19

tathaivàkùaraü hrasvamekàda÷àdyam |

÷araccandravidveùivaktràravinde

taduktaü kavãndrairbhujaïgaprayàtam || 28 ||

 

[Drutavilambita = 12 syllables]

        ÛÛÛÜÛÛÜÛÛÜÛÜ,
ayi k÷odari yatra caturthakaü

guru ca saptamakaü da÷amaü tathà |

viratigaü 20 ca tathaiva sumadhyame 21

drutavilambitamityupadi÷yate || 29 ||

 

[Pramitàkùarà = 12 syllables]

        ÛÛÜÛÜÛÛÛÜÛÛÜ,
yadi toñakasya guru pa¤camakaü

vihitaü vilàsini tadakùarakaü |

rasasaükhyakaü guru na cedabale

pramitàkùareti kavibhiþ kathità || 30 ||

 

[Hariõãplutà = 11 + 12 syllables 22]

        ÛÛÜÛÛÜÛÛÜÛÜÐÐ ÛÛÛÜÛÛÜÛÛÜÛÜ
prathamàkùaramàdyattãyayordrutavilambitakasya hi 23 pàdayoþ |

        ÛÛÜÛÛÜÛÛÜÛÜÐÐÛÛÛÜÛÛÜÛÛÜÛÜ
yadi nàsti tadà kamalekùaõe bhavati sundari sà hariõãplutà || 31 ||

 

[Vaü÷asthavila = 12 syllables]

        ÛÜÛÜÜÛÛÜÛÜÛÜ,
upendravajrà caraõeùu santi ced- 24

upàntyavarõà laghavaþ pare ktàþ 25 |

madollasadbhråjitakàmakàrmuke

vadanti vaü÷asthavilaü 26 budhàstadà || 32 ||

 

[Indravaü÷à = 12 syllables]

        ÜÜÛÜÜÛÛÜÛÜÛÜ,
yasyàma÷okàïkurapàõipallave

vaü÷asthapàdà gurupårvavarõakàþ |

tàruõyahelàratiraïgalàlase

tàmindravaü÷àü kavayaþ pracakùate || 33 ||

 

[Prabhàvatã = 13 syllables]

        ÜÜÛÜ,ÛÛÛÛÜÛÜÛÜ
yasyàü priye prathamakamakùaradvayaü

turyaü tathà guru navamaü da÷àntimam 27 |

sàntyaü bhavedyatirapi cedyugagrahaiþ

sàlakùyatàmamtarute 28 prabhàvatã || 34 ||

 

[Praharùiõã = 13 syllables]

        ÜÜÜ,ÛÛÛÛÜÛÜÛÜÜ
àdyaü cettritayamathàùñamaü navàntyaü

dvàvantyau 29 guruviratau subhàùite syàt |

vi÷ràmo bhavati mahe÷anetradigbhir-

vij¤eyà nanu sudati 30 praharùiõã sà || 35 ||

 

[Vasantatilaka = 14 syllables]

        ÜÜÛÜÛÛÛÜ,ÛÛÜÛÜÜ
àdyaü dvitãyamapi cedguru taccaturthaü

yatràùñamaü ca da÷amàntyamupàntyamantyam |

aùtàbhirinduvadane virati÷ca ùaóbhiþ 31

kànte vasantatilakaü kila taü 32 vadanti || 36 ||

 

[Màlinã = 15 syllables]

        ÛÛÛÛÛÛÜÜ,ÜÛÜÜÛÜÜ
prathamamaguruùañkaü vidyate yatra kànte

tadanu ca da÷amaü cedakùaraü dvàda÷àntyam |

giribhiratha turaïgairyatra kànte viràmaþ

sukavijanamanoj¤à màlinã sà prasiddhà || 37 ||

[Hariõã = 17 syllables]

        ÛÛÛÛÛÜ,ÜÜÜÜ,ÛÜÛÛÜÛÜ
sumukhi laghavaþ pa¤ca pràcyàstato da÷amàntimaþ 33

tadanu lalitàlàpe varõau ttãyacaturthakau 34 |

prabhavati punaryatropàntyaþ sphuratkanakaprabhe 35

yatirapi rasairvedaira÷vaiþ smtà hariõãti sà || 38 ||

 

[øikhariõã = 17 syllables]

        ÛÜÜÜÜÜ,ÛÛÛÛÛÜÜÛÛÛÜ
yadi pràcyo 36 hrasvaþ kalitakamale 37 pa¤ca guravaþ 38

tato varõàþ pa¤ca praktisukumàràïgi laghavaþ |

trayo 'nye copàntyàþ sutanujaghane 39 bhogasubhage

rasairã÷airyasyàü 40 bhavati viratiþ sà ÷ikhariõã || 39 ||

 

[Pthvã = 17 syllables]

        ÛÜÛÛÛÜÛÜ,ÛÛÛÜÛÜÜÛÜ
dvitãyamalikuntale guru ùaóaùñamadvàda÷aü 41

caturda÷amatha priye guru gabhãranàbhihrade |

sapa¤cada÷amàntimaü 42 tadanu yatra kànte yatir-

girãndraphaõabhtkulairbhavati 43 subhru pthvãti 44 sà || 40 ||

 

[Mandàkràntà = 17 syllables]

        ÜÜÜÜ,ÛÛÛÛÛÜ,ÜÛÜÜÛÜÜ
catvàraþ pràksutanu guravo dvau da÷aikàda÷au 45 cen-

mugdhe varõau tadanu kumudàmodini dvàda÷àntyau |

tadvaccàntyau yugarasahayairyacca 46 kànte viràmo

mandàkràntàü pravarakavayastanvi tàü saügirante || 41 ||

 

[øàrdålavikrãóita = 19 syllables]

        ÜÜÜÛÛÜÛÜÛÛÛÜ,ÜÜÛÜÜÛÜ
àdyaü yatra guru trayaü 47 priyatame ùaùñhaü tata÷càùñamaü 48

santyekàda÷atastrayastadanu 49 cedaùñàda÷àdyàntimàþ 50 |

màrtaõóairmunibhi÷ca yatra viratiþ pårõendubimbànane

tadvttaü pravadanti kàvyarasikàþ ÷àrdålavikrãóitaü || 42 ||

 

[Sragdharà = 21 syllables]

        ÜÜÜÜÛÜÜ,ÛÛÛÛÛÛÜ,ÜÛÜÜÛÜÜ
catvàro yatra varõàþ prathamamalaghavaþ ùaùñhakaþ saptamo 'pi

dvau tadvatùoóa÷àdyau mgamadatilake 51 ùoóa÷àntyau tathàntyau |

rambhàstambhorukànte munimunimunibhird÷yate cedviràmo

bàle vandyaiþ kavãndraiþ sutanu nigadità sragdharà sà prasiddhà || 43 ||

iti ÷rãkàlidàsaviracitaþ ÷rutabodhaþ saüpårõaþ

 

Index of Metres

 

âkhyànakã = 11 syllables

âryà = 30 + 27 màtrà

Indravajrà = 11 syllables

Indravaü÷à = 12 syllables

Upagãti = 27 + 27 màtrà

Upajàti = 11 syllables

Upendravajrà = 11 syllables

Gãti = 30 + 30 màtrà

Campakamàlà = 10 syllables

Toñaka = 12 syllables

Dodhaka = 11 syllables

Drutavilambita = 12 syllables

Nagasvaråpiõã = 8 syllables

Pàïkti = 5 syllables

Pthvã = 17 syllables

Prabhàvatã = 13 syllables

Pramitàkùarà = 12 syllables

Praharùiõã = 13 syllables

Bhujaïgaprayàta = 12 syllables

Maõimadhya = 9 syllables

Madalekhà = 7 syllables

Mandàkràntà = 17 syllables

Màõavakàkrãóa = 8 syllables

Màlinã = 15 syllables

Rathoddhatà = 11 syllables

Vasantatilaka = 14 syllables

Vaü÷asthavila = 12 syllables

Vidyunmàlà = 8 syllables

Vai÷vadevã = 12 syllables

øa÷ivadanà = 6 syllables

øàrdålavikrãóita = 19 syllables

øàlinã = 11 syllables

øikhariõã = 17 syllables

øloka = 8 + 8 syllables

Sragdharà = 21 syllables

Svàgatà = 11 syllables

Hariõã = 17 syllables

Hariõãplutà = 11 + 12 syllables

Haüsã = 10 syllables

 

End Notes

1 ørutabodha in this edition is attributed to ørã Kàlidàsa, but according to Monier-Williams (SED), it is elsewhere attributed to ørã Vararuci, so that it's exact authorship appears to be uncertain.

2 These are also the main metres found in classical Pàëi verse texts.

3 P fn: some add the following verse at this point:

àdimadhyàvasàneùu bhajasà yànti gauravam
yaratà làghavaü yànti manau tu gurulàghavam.

As ørutabodha dispenses with the description by gaõas, it seems that this verse is unwanted here, though it provides a fine summary of the gaõa system.

4 yatra bhavati.

5 prakà÷ayante.

6 This metre is also known as Anuùñubha, and Vaktra. In the 5th, 6th, & 7th positions of the prior line, the following variations are allowed: ÛÛÛ; ÜÛÛ; Ü,ÜÜ; & ,ÜÛÜ.

7 This metre is called simply Màõavaka in Vttaratnàkara.

8 tatkathitaü.

9 This metre is known as Pramàõikà in Vttaratnàkara.

10 -maõibandhaü.

11 vi÷ràmaþ.

12 yasyàü [triùañ-].

13 There are 14 possible types of Upajàti metre having a mixture of Indravajrà and Upendravajrà lines, all of which have been given names. The example verse is a variety called Bhadrà. Upajàti may consist of a mixture of other metres also, including ones that are not 11 syllables in length. So that, for example, we may find a verse consisting of one line each of Indravajrà, Upendravajrà, Vaü÷asthà, & Vasantatilakà - still the verse would be known as Upajàti.

14 âkhyànakã is normally counted as an Ardhasamavtta, having the structure of Indravajrà in the 1st and 3rd lines, and Upendravajrà in the 2nd and 4th. Here the definition is slightly different with the 1st line being Indravajrà, and the rest are defined as Upendravajrà.

Viparãtàkhyànakã is defined in the verse here as being the reverse of the above, i.e. having first an Upendravajrà line, then three Indravajrà lines.

15 P has a note: pårvà, here, but that is the same as the text, so there must be some mistake here.

16 cet.

17 proktameõanayane.

18 -anantarate

19 cet.

20 viratijaü.

21 vicakùaõaiþ.

22 This is an example of an Ardhasamavtta.

23 ca.

24 cenna.

25 ktà yadà.

26 vaü÷asthamidaü. Vaü÷astha is, in fact, the more usual name for this metre.

27 daֈntikam.

28 bhavedyadi viratiyugagrahaiþ    sà lakùità hyamtalate.

29 dve càntye.

30 subhage.

31 kàmàïku÷àïku÷itakàmimataïgajendre.

32 tàü.

33 da÷amàntikam.

34 yadi tricaturda÷au.

35 sphuratkarakaïkaõe.

36 yadà pårvo.

37 kamalanayane. This footnote has no corresponding reference number in the text.

38 ùaùñhakaparàþ

39 -jaghanà.

40 rudrair-.

41 ùaóaùñamaü.

42 -da÷amantikaü.

43 -phaõi- .

44 pthvã hi.

45 dvàda÷au [in place of dvau da÷ai-].

46 -yatra [in place of -yacca].

47 àdyà÷cedguravastrayaü.

48 ùaùñhastathà càùñamaü.

49 nanvekàda÷a-.

50 -aùñàda÷àdyau tataþ.

51 -mudite [in place of -tilake].